Migne Patrologia Latina Tomus 122
Expositiones super Ierarchiam caelestem S. Dionysii
Expositiones super Ierarchiam caelestem S. Dionysii (Joannes Scotus Erigena), JP Migne 122.0265A
Expositiones super Ierarchiam caelestem S. Dionysii
Cod. Vat. 652, sec. XI A
Cod. Mon. ms. lat. 380, sec. XII B
Ejusdem codicis altera manus B*
Ejusdem codicis tertia manus B**
Cod. Brugensis n. 1, sec. XIV vel XV C.]
INCIPIUNT EXPOSITIONES JOANNIS SCOTI SUPER Terarchias sancti Dionysii.
CAPITULUM I. 122.0125C|
Sancti Dionysii Areopagitae primus liber, qui 122.0126C| inscribitur de caelesti ieraarchia, XV capitulorum serie contexitur, quorum primi titulus est: Quoniam 122.0127A| omnis divina illuminatio secundum bonitatem varie in ea, quae praevisa sunt, proveniens, hoc est, quoniam divinae bonitatis omnis illuminatio, quae multipliciter in ea, quae praevisa sunt, facienda procedit, manet simpla in seipsa, et, dum diffunditur universaliter in ea, quae sunt, ut sint, quia nulla alia est rerum omnium sensibilium et intelligibilium subsistentia praeter divinae bonitatis illuminazioneem et diffusionem, non desinit esse in se ipsa simplex et inexhausta. Est enim fons non deficiens, et in omnia, quae sunt, infinita numerositate profluens. Et non solum in omnia manat et provenit, ut subsistant, verum etiam universa, quae ex ipsa, et in ipsa, et per ipsam subsistunt, in unam ineffabilem harmoniam coaptat, ita ut in universitate multiplex 122.0127B| sit per infinitam multiplicationem, et in ipsa omnia unum sint per incomprensibilem adunationem. Et hoc est quod ait: manet simpla et non hoc solum, sed unificat illuminata, hoc est, per suam illuminazioneem et processionem facta. Totus itaque titulus est primi capituli: Quoniam omnis divina illuminatio, secundum bonitatem varie in provisa proveniens, manet simpla, et non hoc solum, sed unificat illuminata.
§ 1. Ipsum vero capitulum ex sententia Jacobi apostoli orditur: Omne datum optimization, vel ut expressius de verbo in verbum transferatur: omnis datio optima, et omne donum Perfectum desursum est, descendens a patre luminum. Quae apostolica sententia divinam dationem ex divina donatione mirabili discernit 122.0127C| Differentia, optimam quidem dationem universalis creaturae substitutioni distribuens, Perfectam vero Donationem divinae gratiae largitati; quoniam omne, quod est, duobus modis divinam participat bonitatem, quorum primus in conditione naturae est, alter in distributione gratiae perspicitur. Nihil quippe est in universali creatura, quod his duobus careat. Subsistit enim omne, quod est, ac divinae gratiae juxta convenientem sibi analogiam particeps est. Et notandum, quod non simpliciter est dictum: Omnis datio optima et omne donum Perfectum. Primordialiter quippe in omnibus, quae sunt, praecedit datum naturale substitutum, cui laterer distribuitur Perfectae Donazionis augmentum. Et ut scias dationis et donationis manifestissimam discrectionem, intuere, 122.0127D| quod ait: Omnis datio optima, hoc est, omnis creaturae substitutio valde bona; sicut scriptum est: «Et vidit Deus, et ecce omnia bona valde». Quoniam vero nullius substitutio Perfecta sit, nisi ad Creatorem convertatur, sequitur: et omne donum Perfectum. Praecedit itaque optima naturae substitutio, cui ad perfezionem additur ad Creatorem conversio. Et 122.0128A| ne mireris, quod diximus, nullam substitutam creaturam, nisi convertatur ad Creatorem, Perfectam fieri posse. Vera siquidem docet ratio, omnia, quae sunt, ad causam suam, ex qua, et per quam, et in qua subsistunt, ut perficiantur, respicere. Intellectualia quidem et razionale immediata per se, intellectu vero et ratione carentia quadam medietate rationabilium et intelligibilium interposita, ad unum universitatis principium convertuntur. Omnis itaque datio optima, et omnis donatio Perfecta, desursum est, id est, desursum descendit; a quo, nisi a fonte ineffabili omnium bonorum, a Patre luminum? Quocunque enim seu sensu corporeo internuntiante, seu puro intellectu investigante, in universitate condita ad liquidum percipitur atque cognoscitur in 122.0128B| substitutionibus naturae et perfettibus gratiae, non aliunde nisi a Patre luminum procedit. Pater autem luminum est Pater caelestis, lumen primum atque intimum, a quo lumen verum, Verbum suum, per quod facta sunt omnia, et in quo substituta sunt omnia, unigenitus Filius suus nascitur, a quo, Patre dico, coessentiale sibi Verboque suo lumen procedit Spiritus sanctus, spiritus Patris et Filii, in quo et per quem donazioni gratiarum distribuuntur in omnia. Et haec est trina lux, et trina bonitas, tres substantiae in una essentia, Pater et Filius et Spiritus sanctus, unus Deus, una bonitas, unum lumen diffusum in omnia, quae sunt, ut essenzialiter subsistant, splendens in omnibus, quae sunt, ut in amorem et cogitationem pulchritudinis suae 122.0128C| convertantur omnia, supereminens omnia, quae sunt, ut perfezioneis suae plenitudine fruantur omnia, et in ipso omnia unum sint. A Patre itaque luminum omnia lumina descendunt.
Sed fortisse quis dixerit: Quomodo omnia, quae sunt, lumina sunt? Quamvis enim universitas rerum omnium a Patre per Filium et Spiritum sanctum condita sit, Pater quippe vult, Filius facit, cooperatur Spiritus sanctus, proprie tamen et specialiter de intellettualibus et razionale condita lumina a Patre luminum per genitum lumen perque lumen procedens oportet praedicari, cetera vero plus illuminari, quam lumina esse, credenda sunt! Sed huic consulta ratione facile possumus risponde. Et primo quidem dicendum: si Pater luminum per se 122.0128D| ipsum lux est, neque enim Pater luminum esset, si in se ipso lux non subsisteret, omnia, quae fecit, in sapientia sua fecit, quae et ipsa lux est, quoniam coessentialis Patri luminum est: numquid aliter exitimandum nisi ut omnia, quae Pater lux in sapientia, coessentiali sibi luce condidit, lumina condita credantur et intelligantur? Pater autem suae sapientiae Pater est. Igitur omnium, quae in sua 122.0129A| sapientia fecit, ipse Pater esse necesse est, scilicet Patrem. Quod etiam ipse Dominus evidenter astruit dicens: « Confiteor tibi, Domine Pater caeli et terrae ». Est et alia ratio, quae luculenter edocet, omnino creaturam visibilem et invisibilem lumen esse conditum a Patre luminum. Si enim summa bonitas, quae Deus est, omnia, quae voluit, propterea fecit, ut, quoniam per seipsam invisibilis et inaccessibilis lux est, omnem sensum et intellectum superans, per ea, quae ab ipsa facta sunt, veluti per quasdam lucubrationes in notitiam intellettualis et razionaleis creaturae possit discesa, quod etiam Apostolus edocet, ait enim: « Invisibilia ejus a creatura mundi per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur »: quid mirum, si omne, quod inaccessibilem 122.0129B| lucem quodam modo, ut accessibilis sit, puris intellectibus introducit, lumen illuminans animos, et in cognitionem Creatoris sui eos revocans, nulla ratione obstante intelligatur? Verbi gratia, ex intimis naturae ordinibus paradigma sumamus. Lapis iste vel hoc lignum mihi lumen est; et si quaeris, quomodo, ratio me admonet, ut tibi Answeream, hunc vel hunc lapidem consideranti multa mihi occorrerunt, quae animum meum illuminant. Eum quippe animadverto subsistere bonum et pulchrum, secundum propriam analogiam esse, genere specieque per differenziam a ceteris rerum generibus et speciebus segregari, numero suo, quo unum aliquid fit, contineri, ordinem suum non excedere, locum suum juxta sui ponderis qualitatem petere. Haec horumque 122.0129C| similia dum in hoc lapide cerno, lumina mihi fiunt, hoc est, me illuminant. Cogitare enim incipio, unde ei talia sunt, et intueor, quod nullius creaturae sive visibilis sive invisibilis partecipazionie naturaliter haec ei insunt, ac mox ratione duce super omnia in causam omnium introducor, ex qua omnibus locus et ordo, numerus et specie genusque, bonitas et pulchritudo et essentia, ceteraque data et dona distribuuntur. Similiter de omni creatura, a summo usque ad deorsum, hoc est, ab intellettuali usque ad corpus, ad laudem Creatoris referentibus eam et se ipsos, et Deum suum studiose quaerentibus, et in omnibus, quae sunt, eum invenire ardentibus, et super omnia, quae sunt, eum laudare diligentibus lux introductiva est, suis rationibus considerazionis, liquidoque mentis 122.0129D| contuitu perspicuis. Hinc est, quod universalis hujus mundi fabrica maxim lumen fit, ex multis partibus veluti ex multis lucernis compactum, ad intelligibilium rerum puras specie revelandas et contuendas mentis acie, divina gratia et rationis ope in corde fidelium sapientum cooperantibus.
122.0130A| Pulchre igitur theologus Deum Patrem luminum patrem appellat, quoniam ab ipso sunt omnia, in quibus et per quae omnibus se manifestat, et in luce suae sapientiae luminis conformia unificat et facit. Beatus autem Dionysius Athenarum episcopus de caelesti ierarchia, hoc est, de caelesti episcopatu supermundalium virtutum, in quibus maxime et principaliter post primordiales causas pater luminum data sua optima et dona sua Perfecta et multiplicat in infinitum, et in se ipsum revocat in unum, volens scribere praefata theologica, theoriam orsus est, quam laterer explanat, dicens: Sed et omnis Patre moto manifestazioniis uminum processio, in nos optime ac large proveniens, iterum ut unifica virtus nos replet, et convertit ad congregantis Patris unitatem et deificam simplicitatem. 122.0130B| Quoniam beatum Jacobum de processione et moltiplicatione divinorum luminum per data naturae et dona gratiae solummodo videbat dixisse, de adunatione vero eorum, inque fontem suum restitutione siluisse, merito hanc sententiam subnectit. Ac si diceret: Non solum data et dona divina, quae post angelicas substantias in humanis mentibus adhuc mortali carne gravatis maxime fiunt, desursum sunt a patre luminum descendentia, verum etiam omnis processio divinae illuminazioneis, quae ineffabili paterno motu in nos copiosissime et multipliciter provenit, iterum ipsa congruenter, dum sit virtus nos unificans atque restituens, sua gratia implet et convertit ad ipsum Patrem, qui ad se congregat, quae a se procedunt, et in se unificat diversa, et deificat 122.0130C| sibi conformia, et simplicat veluti in infinitam numerositatem moltiplicata. Qua autem ratione πατροκίνητος, id est, pater motus a Graecis dicatur, non incongrue quaeritur. Quomodo enim immutabilis movetur, vel a quo movetur, vel in quid et ad quid movetur, non infructuose a sapientibus investigatur. Movet igitur seipsum non localiter, non temporaliter, sed superessentialiter super loca et tempora movetur a seipso. Nulla siquidem causa praecedit, quae ipsum moveat, cum sit ipse prima unaque causa omnium motuum. Ipse est motus et status, motus stabilis et status mobilis. Quo argomento, dic quaeso, approbas immobilem Patrem moveri? Argomentatore ex nomine. Si quaeris nomen illud, audi. In utraque lingua, graeca videlicet latinaque, Pater 122.0130D| vocazione; et graece quidem componitur πατήρ, hoc est, πάντα τηρῶν, id est, omnia servans. Non tibi videtur recte moveri, ut custodit omnia, qui servat et salvat omnia, quae in unigenito suo fecit? Audi etiam illud: Pater et Deus vocatur, hoc est, Θεός, currens, nomen a verbo θέω, quod idem curro, 122.0131A| derivato. Currit enim per omnia, implens et substantificans omnia. Et quis et qualis est ejus motus? Verbum suum motus suus est, sermo suus motus ejus est, de quo Psalmista ait: « Velociter currit sermo ejus », et ipse sermo de se ipso: « Et sermo, inquit, quem audistis, non est meus, sed mittentis me Patris ». Audi et alium motum Patris, coeessentialem sibi et Filio suo, qui motus procedens dicitur Spiritus veritatis, quem mittit Pater in nomine Filii sui. Summa itaque Trinitas trinus immobilis motus est: Pater movetur gignendo Filium suum, in quo et per quem fecit omnia; Filius movetur faciens quae vult Pater; Spiritus movetur cooperans Filio et Patris voluntati.
De motu summae bonitatis ad servanda, facienda, 122.0131B| perficienda omnia, ipse Dionysius copiose disserit. Sed notandum, quod in hac periodo, sicut et in ceteris ac paene omnibus, simplicia verba pro in Graeco compositis propter faciliorem introitum difficillimorum intellectuum transtulimus, pro φωτοφανείας, hoc est, luminum apparitionis, lightingis solummodo ponentes, et pro ἀγαθο δότως, quod est avverbialiter optime , dativo, affatim, vel bene ac large. Illud etiam, quod diximus nos replet, quoniam ex ambiguo Graeco, quod est ἀναπλᾷν, translatum est, potest et sic transferri: nos complicat, ut sit sersus: Quemadmodum divinae illuminazioneis processio copiose nos multiplicat in infinitatem, iterum complicat et unificat et restituit in simplicem congregantis et deificantis nos Patris unitatem. 122.0131C| Hoc autem dico, quoniam fere tota beati Dionysii per omnes hos libros intentio est de infinita numerositate multiplicationis subsistentis per se summi boni in omnia, quae per se ipsa nec essent, nec bona subsisterent, nisi assistance ipsius multiformis numerositatis iterum reducee redituque in ipsum summum bonum, in quo numerositas infinita finem ponit et unum est. Et hoc apostolico perhibet testimonio dicens: Etenim ex ipso omnia et in ipsum, ut divinum ait verbum. Ac si diceret: Propterea divina virtus colligit nos et complicat ad congregantis Patris unitatem et deificam simplicitatem, ut sancta apostolica testatur sententia.
122.0131D| § 2. Sequitur: Ergo Jesum invocantes paternum lumen, quod est verum de lumine, quod illuminat omnem hominem venientem in mundum, per quem ad pricipale lumen, Patrem, accessum habuimus in sacratissimorum eloquiorum a Patre traditas illuminaes, 122.0132A| quanto possibile est, respiciemus. Jam nunc incipit de caelestibus ierarchiis, hoc est, episcopatibus tractare. Et est ordo verborum: Nonne ergo respiciemus, quantum possibile est, in sacratissimorum eloquiorum a Patre traditas illuminaes, invocantes Jesum? Sensus autem talis est: Quoniam ex ipso Patre omnia veniunt, et in ipsum redeunt, nonne nos, qui invocamus Jesum, qui est paternum lumen, lumen videlicet de lumine, et verum lumen de vero lumine, qui illuminat omnem hominem venientem in mundum, in ipso et per ipsum restauratum, per quem, Jesum scilicet, ad principale lumen, quod Pater est, accessum habuimus, (inaccessibilis enim erat nobis illa incomprehensibilis lux Patris, priusquam incarnaretur et homo fieret 122.0132B| lux ab eo genita, quae est Christus; ipso autem humanato, et in nostra natura facto, accessum habemus ad invisibilem Patrem; nam dum intelligimus Christi humanitatem, profecto cognoscimus, quantum datur nobis cognoscere, ipsius et Patris et Spiritus utriusque abditam divinitatem: hinc est, quod ipse ait: « Philippe, qui me videt, et Patrem meum videt », hoc est: qui me verum Deum et hominem intelligit, ipse Patrem meum in me intelligit, quia ego in Patre et Pater in me et ego et Pater unum sumus) in sanctissimorum eloquiorum a Patre traditas illuminazioni, hoc est, in divinas visiones, quas Pater nobis tradidit in sacris Scripturis, quantum possibile est adhuc carne circoscriptis, respiciemus? Aut, ut expressius in Graeco legitur ἀνανεύσωμεν, hoc est, 122.0132C| nutum interiorum cordis oculorum erigemus?
Hoc autem dicit, quoniam ex visionibus Propheticis, quas Graeci θεοφανίας appellant, id est divinas apparitiones, caelestium virtutum ordinationes et dispositiones, quas ierarchias vocat, maxime humanis mentibus in quibusdam ex sensibilibus rebus conformationibus similibus vel dissimilibus introductae sunt. Et hoc est quod subjunxit: et ab ipsis simbolico nobis et anagogice manifestatas caelestium animorum ierarchias, quantum potentes sumus, inspiciemus, hoc est, per ipsas divinorum eloquiorum illuminazioni, in mentibus Propheticis a Deo traditas, non per se ipsas, verum per simboli, hoc est, per signa sensibilibus rebus similia, aliquando ei pura, aliquando dissimilia et confusa, et per anagogen, 122.0132D| hoc est, per ascensionem mentis in divina mysteria contemplabimur, quantum nobis sinitur, manifestatas caelestium intellectuum dispositiones. Et quoniam principium et fons est totius illuminazioneis invisibilium substantiarum, sive prius in theologorum 122.0133A| visionibus, sive posterius in spiritualium virorum mentibus, quibus datum est divina nosse arcana, pater luminum, a quo omnia proveniunt et in quem omnia recurrunt, propterea subjunxit: et principalem et superprincipalem divini Patris claritatem, quae angelorum nobis in figuratis simbolis manifestat beatissimas ierarchias, immaterialibus et non trementibus mentis oculis recipientes, iterum ex ipsa in simplum suum restituimur radium. Intuere, quemadmodum processionem divinae lightingis a Deo Patre in nos, et iterum ex ipsa processione claritatis et multiplicatione nostram restitutionem in simplum ipsius procedentis lucis radium per singulas edocet periodos. Est autem hujus periodi verborum ordinatio: et restituimur 122.0133B| iterum, ex ipsa videlicet multiplici dazione, in simplum ipsius radium, dum recipimus immaterialibus et non trementibus mentis oculis, sed spiritualibus et infirmis simul theoriae obtutibus, principalem et superprincipalem, hoc est, plusquam principalem divini Patris claritatem, id est, ex divino Patre datam illuminazioneem, quae angelorum nobis in figuratis simbolis, hoc est, per formas significativas, beatissimas manifestat ierarchias. Ac si plan diceret: Dum principalem, et plusquam principalem ex divina procedentem claritate intellettuali visu et vacillantis animi contuitu percipimus, per quam nobis beatissimae angelorum ierarchiae per quaedam symbola manifestantur, iterum per ipsam in simplum suum radium restauramur. Et notandum, quod 122.0133C| hic quoque, sicut superius, simplicia pro compositis transtulimus verba. Pro eo enim, quod est θεαρχικοῦ πατρός, divini Patris, et φωτοδοσίαν, claritatem posuimus. Nam θεαρχικός ad purum transferri non potest, nisi per periphrasin; dicitur enim θεαρχικός Pater, quia totius Deitatis principium est, Filii per generationem, Spiritus sancti per processionem. Φωτοδοσία, vero est luminum datio, quae specialiter ad Patrem retertur, qui omnium luminum dator est. Pro eo itaque, quod potest per ambitum transferri sic: et principalem et plusquam principalem luminum dationem a Patre, qui in Deitate principium est, facilius nobis visum, quamvis virtute verborum longius, ponere: et principalem et superprincipalem divini Patris claritatem 122.0133D| , ea ratione ducti, qua saepe invenimus apud 122.0134A| ipsos Graecos pro compositis simplicia. Ipsi quippe pro θεαρχικῷ Patre θεῖον πατέρα, id est divinum Patrem, et pro φωτοδοσία λαμπρίαν, id est claritatem, frequentissime ponunt. Quis est autem radiate ille simplex paternae claritatis, in cujus conspectu ab ipsa claritate immaterialibus et non titubantibus mentis oculis intellecta reponimus, merito quaeritur. Et mihi quaerenti nihil probabilius occorrerit ad credendum et intelligendum, quam Dei Patris Verbum, quod instar radii ab inaccessibili et invisibili sole, id est Patre, in universitatem sensibilis et intelligibilis creaturae, et maxime ac principaliter in angelicos et humanos intellectus diffunditur, implens omnia, perficiens imperfecta, penetrans obstrusa, illuminans mysteria, formans 122.0134B| visiones in interioribus sensibus theologorum, aperiens intellectus eas visiones quaerere et intelligere volentium, et seipsum secundum analogiam uniuscujusque omnibus in se intuentibus manifestans. Quod ex consequenza praesentis capituli facillime quis potest approbare. Nam sequitur: Etenim neque ipse usquam unquam a propria singolari sua unitate deseritur, hoc est, ipsa patris luminum claritas pure a nobis ac firmiter intellecta in simplum suum radium nos restituit, quoniam ipse raggio nullo loco, nullo tempore, a propria et singulari sua unitate , id est semplicitate, relinquitur. Quid enim simplicius Verbo Dei, dum per seipsum in Patre suo super omnia cogitatur, quantum se sinit cogitari? Quid eodem multiplicius, dum super omnia, quae in ipso 122.0134C| et per ipsum facta sunt, espansonitur, intellectibusque sapere valentium numerose distribuitur? Et ne exitimes, quod aliud sit claritas Patris, aliud raggio Patris. Claritas Patris, radius Patris, Filius suus est, qui Patrem clarificavit mundo, qui super omnia uniformis est, et forma omnium, et in omnibus multiformis est, et multiformitas omnium, et maxime in angelicis et humanis mentibus. Et hoc aperte dichiarat dicens: Ad anagogicam vero et unificam eorum, quae provisa sunt, contemperantiam optime et pulchre multiplicatur et provenit, manetque intra se in incommutabili similitudine uniformiter fixus, et in se, quantum fas est, respicientes proporzionaliter in se extendit et unificat secundum simplicem sui unitatem, hoc est: divinus raggio, quamvis propriam 122.0134D| simplicitatem et singularem unitatem suam non 122.0135A| deserat, pulchre tamen multiplicatur et procedit in ea, quae provisa sunt, ad eorum anagogicam et unificam contemperantiam, coadunationem illam videlicet, quae sursum ducit et unificat omnia. Non enim omnia subsisterent, neque, ac veluti quis dixerit: qua ratione et cur simplex multiplicatur? ad principium suum, quod sursum est, Patrem omnium dico, redirent, si non raggio ille ineffabilis diffunderetur in omnia, ut subsisterent omnia, et in ipso unum efficerent, suoque copularentur initio. Et dum pulchre multiplicatur et in omnia procedit, manet in seipso, movetur incommutabilis, sui simul uniformis fixus, et eos, qui in se, quantum fas est, hoc est, quantum licet eisque conceditur, respiciunt, juxta illorum propriam analogiam 122.0135B| in se ipsum extendit, hoc est, ad se ipsum erigit et unificat eos ad similitudinem suae simplicis unitatis. Sed quia ipse raggio, per se ipsum incomprensibilis, invisibilis, inaccessibilis est omni creaturae, siquidem sensus omnes omnesque superat intellectus, non potuit omnibus, in quibus multiplicatur, apparere, nisi per quaedam velamina nobis connaturalia, quibus sese adhuc in hac carne constitutis quoquomodo manifestare volume. Sequitur: Et enim neque possibile est, aliter nobis lucere divinum radium, nisi varietate sacrorum velaminum anagogice circumvelatum, et his, quae secundum nos sunt, per Providentiam paternam connaturaliter et proprie praeparatum. Ac si diceret: Paterna Providentia, et ineffabile divini amoris erga salutem et reducem nostram 122.0135C| ad ea, quae peccando deseruimus, studium, invisibilem per se ipsum radium variis ac sacris velaminibus juxta rationes anagogae circumvelavit, et ex his, quae connaturalia nobis sunt et propria, et ut comprensibilis nobis esset, qui aliter comprehendi non potest, modum quendam apparitionis praeparavit . De quibus velaminibus et in hoc libro, qui est de caelesti ieraarchia, et in sequenti, qui scribitur de ecclesiastica ieraarchia, nec non et in tertio de divinis nominibus affluenter tractatur. Sed si quaeris, pauca de pluribus propter praesentis periodi reserationem praegustabimus. In hoc itaque libro velamina, quibus divinus circumvelatur raggio, et per paternam Providentiam propter nos praeparatur, Propheticae visiones sunt, quae per angelicas virtutes in similitudinem 122.0135D| rerum sensibilium, infirmitati nostrae adhuc sensibus corporeis succumbenti naturaliter congruentium, in theologorum memoria conformatae sunt, ad eruditionem nostram, et ab infantilitate 122.0136A| nostra, qua rebus sensibilibus adhaeremus, reducem per intelligibiles aetates, quibus per actionem et scientiam razionaleis anima crescit, donec occorreramus in virum Perfectum, hoc est, in plenissimam Christi, qui est finis perfettisis nostrae, contemplationem, et in ipso et cum ipso Perfectissimam adunationem . Itaque et ipsa summa ac sancta Trinitas, et specialiter ipse Filius, omnesque caelestes virtutes in quibusdam similitudinibus divinis apparuere Prophetis, in humana videlicet effigie, in leonina, vitulina, aquilina, equina, diversi coloris, ignea, nebulosa, elettrina, fluviali, rotali, celeriter currenti, ceterisque similiter figuratis simbolis formantur. In sequenti autem libro per sacramenta visibilia et corporalia Veteris Novique Testamenti idem Dei raggio, 122.0136B| Verbum, caelestesque virtutes propter nos conformari docentur. Verbi gratia, in tabernaculo erat arca testamenti in figura Dei Verbi propter nos incarnati; erant duo Cherubim circa arcam hinc inde volitantes in similitudine supercaelestium substantiarum, quae circa Dominum Jesum Christum aeterno et intelligibili volatu circumvolant. Similiter iterum in templo eadem arca Cherubimque erant in eodem typo, ceteraque legalia simbolia. In Novo vero sacramenta battesimatis, altaris, calicis, vini, panis, sacerdotum, et mystici chrismatis, ceteraque, quae in figura Christi ponuntur, de quibus tractare nunc et longum est et superfluum, quoniam in secundo copiosissime actitantur. In eo vero, qui est de divinis nominibus, peripetesmata radii sunt 122.0136C| principales causae, verbi gratia bonitas, essentia, vita, sapientia, veritas, virtus, et similia. Et ut breviter dicam, omnes specie visibilis et invisibilis creaturae, omnesque allegoriae, sive in factis, sive in dictis, per omnem sanctam utriusque Testamenti Scripturam, velamina paterni radii sunt, et ipse raggio secundum carnem suam suimet secundum Deitatem maxim velamen est nobisque connaturale.
§ 3. Sequitur: Propter quod et sanctissimam nostram ierarchiam τελετάρχις sacrorum positio caelestium ierarchiarum supermundana imitatione dignam judicans, et dictas immateriales ierarchias materialibus figuris et formalibus Compositionibus varificans tradidit. Ordo verborum: Propter quod tradidit τελετάρχις sacrorum positio, hoc est, teletarchicum sacerdotium, 122.0136D| et sanctissimam nostram ierarchiam judicans dignam supermundana imitatione caelestium ierarchiarum, et varificans dictas immateriales ieraarchias materialibus figuris et formalibus Compositionibus. 122.0137A| Et est sensus hujusmodi: Quoniam Paterna Providentia simplicem suum radium per connaturalia nobis velamina multiplicat, ut nos merito peccati originalis dispersos in pristinam naturae nostrae simplicitatem, in qua facti sumus ad immaginam divinae unitatis, revocaret, propterea etiam sanctissimam nostram ierarchiam, hoc est, sanctissimum ecclesiasticum episcopatum, ipsa τελετάρχις sacrorum positio, quae graece dicitur τελετάρχις ἱεροθεσία hoc est τελετάρχη sacerdotium, tradidit et constituit, quoniam indicavit, eam, nostram dico ierarchiam, dignam esse supermundana similitudine caelestium episcopatuum, ut Ecclesia, quae adhuc in peregrinatione est hujus vitae, sparsim per loca et tempora, variatim per diversa mysteria, multiplex in doctrinis, composita in simbolis caelestium virtutum, 122.0137B| in quibus nulla diversitas est, unitatem et aequalitatem possit ascendere, et praedictas ierarchias, id est caelestes essentias, dum sint naturaliter immateriales, super omnia loca et tempora, super omnes materiales figuras et formas et Compositiones, per materiales figuras et formas et Compositiones ad similitudinem nostrae ieraarchiae, quae adhuc in terris est, varificavit, hoc est, in diversis visionibus et simbolis et allegoriis multiplicavit, et nostrae infirmitati conformavit, quoniam earum simplicitas et inintelligibilis unitas per se ipsam lucere nobis impossibile erat. Τελετάρχις autem ἱεροθεσία, hoc est τελετάρχη sacerdotium, est summa sanctaque Trinitas, prima omnium ierarchiarum ieraarchia, ex 122.0137C| qua omnes ieraarchiae in caelo et in terra et factae et ordinatae et traditae sunt. Cur autem summa Trinitas tali nomine, quod est τελετηάρχις (τελετή autem a Graecis dicitur hostia purgativa omnium peccatorum, per quam de homine efficitur Deus), ac per hoc sancta Trinitas dicitur unus Deus? Quoniam causa et principium est totius nostrae purgationis et deificationis, pulchre et rationabiliter τελετάρχις vocatur, hoc est τελετωάρχη, principium scilicet purgationum et finis. Siquidem ἀρχή apud Graecos et principium significat et finem. Causa quippe substitutionis nostrae secundum naturam eadem est causa et sanctificationis nostrae et perfezioneis secundum gratiam. Simili ratione eadem 122.0138A| summa Trinitas ἰεροθεσία quasi ἱερῶν θεσία, hoc est sacrorum positio, convenientier dicitur, quoniam ipsa est omnium sacrorum mysteriorum, quibus nostra rationabilis natura eruditur in doctrina, purgatur in actione, illuminatur scientia, deificationis virtute perficitur, primum et immobile firmamentum. Ac veluti quis interrogarit, cur caelestes substantiae, quas nulla sensibilis forma seu figura circumscribit, nulla partium compositio conjungit, per diversas formas figurasque et composizioni, sive intrinsecus visionibus Propheticis, sive extrinsecus sensibus corporeis variableur et multiplicantur, subjunxit dicens: ut proporzionalebiliter nobis ipsis a sacratissimisformationibus in simplas et non figuratas ascendamus altitudini et similitudines. Hoc est: 122.0138B| propterea ad similitudinem nostram caelestes ieraarchiae in sacratissimis varificanturformationibus, ut per eas sanctissimas immaginas valeamus ascendere in simplam omnique immaginae carentem caelestium virtutum similitudinem, ut per omnia in omnibus aequales eis efficiamur. Et hoc etiam ratio subnexa insinuat. Ait enim: Quoniam impossibile est nostro animo ad immaterialem ascendere caelestium ierarchiarum et imitationem et contemplationem, nisi ea, quae secundum ipsum est, materiali manuductione utatur. Ac si diceret: Nam non potest noster animus, densissimis diversorum dilectorum errorum, falsarum cogitationum, materialium phantasmatum caliginibus undique septus deceptusque, ad immaterialem civium caelestium imitationem, hoc 122.0138C| est, similitudinem secundum naturam, et contemplationem summae omnium causae per theologicam gratiam exaltari, nisi prius Introductione materialium rerum, ut ad hoc perveniat, utatur. Denique quid sit ipsa materialis manuductio, qua humanus animus ad angelicae naturae et gratiae altitudinem ut uniformem aequalitatem sublevetur, confirmer subjungit, dicens: Visibiles quidem formas invisibilis pulchritudinis immaginations arbitrans, hoc est, dum arbitratur et incunctanter judicat, visibiles formas, sive quas in natura rerum, sive quas in sanctissimis divinae Scripturae sacramentis contemplatur, nec propter se ipsas factas, nec propter se ipsas appetendas seu nobis promulgatas, sed invisibilis 122.0139A| pulchritudinis immaginazioni esse, per quas divina Providentia in ipsam puram et invisibilem pulchritudinem ipsius veritatis, quam amat, et ad quam tendit omne quod amat sive sciens sive nesciens, humanos animos revocat. Similiter et de ceteris, quae sequuntur, intelligendum. Et sensibiles suavitates figuras invisibilis distributionis, a superioribus subditur: arbitrans. Sensibiles suavitates dicit corporeos odores, quos olfaciendi sensus recipit in figuram invisibilis distributionis, ut, quemadmodum per externalem sensum narium suaves seu insuaves discernimus odorum qualitates, ita in interiori sensu intelligibilem virtutum distributionem per singulas spec discretis virtute discernamus, easque diligentissimo rationis contuitu ab oppositis vitiis , aut eas falsa immaginazione imitari conantibus 122.0139B| segregemus. Hinc est, quod et sanctissimum chrismatis sacramentum, thuris etiam fumigatio, in typo intimae virtutum suavitatis et virtutum dividicationis a sacerdotibus conficiuntur ecclesiae. Et immaterialis luculentiae immaginam materialia lumina, subaudis similiter a superioribus: arbitrans. In hoc loco pro φωτοδοσίας, id est luminum dationis, luculentiae posuimus. Materialia lumina, sive quae naturaliter in caelestibus spatiis ordinata sunt, sive quae in terris humano artificio efficiuntur, immagina sunt intelligibilium luminum, super omnia ipsius verae lucis, quae illuminat omnem hominem venientem in mundum, quae semper et inextinguibiliter in angelicis et in humanis intellectibus ardet . Sequitur: Et secundum intellectum contemplativae plenitudinis 122.0139C| pervias sacras disciplinas; hic quoque subaudis arbitrans; immagina esse suaudi arbitrans. Septem disciplinas, quas philosophi liberales appellant, intelligibilis contemplativae plenitudinis, qua Deus et creatura purissime cognoscitur, significationes esse astruit. Ipsas autem sacras disciplinas διεξοδικάς nominat, hoc est pervias, quoniam intelligentibus eas perviae sunt et planae, vel quoniam quaedam viae sunt, per quas ingredimur rerum scientiam. Διεξοδικάς item disciplinas notiore interprete decursativas possumus accipere. Ut enim multae aquae ex diversis fontibus in unius fluminis alveum confluunt atque decurrunt, ita naturales et liberales disciplinae in una eademque internae contemplationis 122.0139D| significatione adunantur quam summus 122.0140A| fons totius sapientiae, qui est Christus, undique per diversas theologiae speculationes insinuat. Et fortassis hoc est, quod per Psalmistam de beato viro dicitur: « Et erit tanquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum », hoc est, sicut Christus erit, in cujus significationem typicam omnes naturales artes, intra quarum terminos tota divina concluditur Scriptura, concorrente. Nulla enim sacra Scriptura est, quae regulis liberalium careat diciplinarum. Et adunati ad divina et ordinati habitus earum, quae hic sunt, dispositionum ordines. Hoc est: omnes ordines dispositionum, quas vel ex natura vel ex sapientum hominum rationabili conventione et operazionee in rebus sensibilibus praesentis hujus vitae humanus animus considerat, immaginas esse arbitrandi sunt adunatae et ordinatae 122.0140B| habitudinis spiritualis, qua humana anima incommutabiliter divinis adhaeret virtutibus. Sequitur: Et Jesu partecipazioniis ipsam divinissimae eucharistiaeassumpem. Intuere, quam pulchre, quam expresse asserit, visibilem hanc eucharistiam, quam quotidie sacerdotes Ecclesiae in altari conficiunt ex sensibili materia panis et vini, quamque confectam et sanctificatam corporaliter accipiunt, typicam esse similitudinem spiritualis partecipazionis Jesu, quem fideliter solo intellectu gustamus, hoc est, intelligimus, inque nostrae naturae interiora viscera sumimus, ad nostram salutem, et spirituale incrementum, et ineffabilem deificationem. Oportet ergo, inquit, humanum animum, ex sensibilibus rebus in caelestium virtutum similitudinem et aequalitatem 122.0140C| ascendentem arbitrari, divinissimam eucharistiam visibilem, in Ecclesia conformatam, maxime typum esse partecipazionis ipsius, qua et nunc participamus Jesum per fidem, et in futuro participabimus per speciem, eique adunabimur per caritatem. Quid ergo ad hanc magni theologi Dionysii praeclarissimam tubam rispondent, qui visibilem eucharistiam nil aliud significare praeter se ipsam volunt asserere, dum clarissime praefata tuba clamat, non illa sacramenta visibilia colenda, neque pro veritate amplexanda, quia significativa veritatis sunt, neque propter se ipsa inventa , quoniam in ipsis intelligentiae finis non est, sed propter incomprensibilem veritatis virtutem, qua Christus est in 122.0140D| unitate humanae divinaeque suae substantiae 122.0141A| ultra omne, quod sensu sentitur corporeo, super omne, quod virtute percipitur intelligentiae, Deus invisibilis, in utraque sua natura. Et quaecunque alia caelestibus quidem essentiis sovramundano, nobis vero simbolico tradita sunt. Ac brevi sententia beatus Dionysius docet nos, incunctanter non solum humanos animos adhuc in carne detentos per sensibilia simbolia, verum etiam angelicos intellectus omni carnali gravitate absolutos per invisibiles significationes, quas theologia theophanias nominat, ipsam veritatem cognoscere, quoniam per se ipsam nulli creaturae seu razionale seu intelligibili comprensibilis est, super omnem sensum et intellectum exaltata, omni visibili et invisibili creatura remota. Ideo sovramundano, inquit, hoc est, super 122.0141B| omnes sensibiles hujus mundi specie caelestibus essentiis apparire veritatem, nobis vero per sensibilia simbolia. Neque enim etiam angeli cognoscunt per se, quid Deus, vel quid sit veritas; hoc enim ab omni creatura remotum est; sed solummodo cognoscunt se esse, et veritatem superessentialiter esse, et ab ipsa omnia procedere. Propter hanc ergo nostram conrationobilem θέωσιν misericors perfettium principium et caelestes ierarchias nobis manifestans, et conministrum earum perficiens, ierarchiam nostram ad virtutem nostram similitudine deiformis suae sanctificationis sensibilibus imaginibus supercaelestes descripsit intellectus in sacroscriptis eloquiorum Compositionibus, quatenus no s reduceret per sensibilia in intellettualia, et ex sacre figuratis simbolis in simplas caelestium ierarchiarum 122.0141C| vette. Ἀνακεφαλαίωσις est totius capituli, quae levissimam exigit descriptionem, quoniam in praedictis est exposita. Breviter ergo possumus intelligere sic: Propter hanc nostrae naturae conrationabilem et coaequalem angelicae naturae θέωσιν, hoc est deificationem, misericors et clementissimum perfezioneis principium (nam φιλανθρωπίαν quidam vertunt in misericordiam, quidam in humanitatem, 122.0142A| hoc est, humanitatis amorem, quidam in clementiam; φιλάνθρωπος autem misericors, vel humanus, vel clemens Deus est, et ipse est τελεταρχία, hoc est Perfectae purgationis initium) caelestes nobis ierarchias manifestat, et consortem illarum nostram ἱεραρχίαν perficit juxta possibilitatem naturae nostrae virtutis per similitudinem angelicis substantiis deiformis suae sanctificationis, qua nos sanctificat , et per sensibiles formas divinos descripsit intellectus divinorum eloquiorum typicis Configurationibus, ut nos reduceret per ea, quae sensibus succumbunt, in ea, quae intellectu solo considerantur, et per simboli figurata in simplam caelestium virtutum excelsitudinem subveheret.
Ipsa igitur sancta Trinitas nostra θέωσις est, 122.0142B| hoc est deificatio; deificat enim nostram naturam, reducendo eam per sensibilia simbolia in altitudinem angelicae naturae, et deificans eam in his, qui ultra omnia in ipsum Deum transeunt. Ipsa est nostra τελεταρχία, hoc est, perfettissimae nostrae purgationis et sanctificationis exordium; ipsa est prima et summa ierarchia. Nullus enim in caelo vel in terra, hoc est, in illa publica civitate, quae sub cultu unius veri Dei ex rationabili et intelligibili, hoc est, ex humana et angelica natura constituitur, ordo, cujus ratio non praecedat in ipsa, et ab ipsa non procedat a summo usque deorsum, vel in ipsam non revocetur a deorsum usque ad sursum. Ipsa nobis manifestat virtutes in figuris ac formis nostrae infirmitati congruentibus, ut per eas veluti per quosdam gradus, 122.0142C| quos in divinis instruxit eloquiis, facta dico patriarcharum, evangelicas parabolas. omnesque virtutes, quas Dominus in carne peregit, visibilia sacramenta novae legis, quae ab ipso Domino et inchoata et sanctificata sunt, et sanctis apostolis frequentata, et celebrata, et aucta, conscendamus actionis et scientiae gressibus, divina gratia nos ducente, adjuvante, cooperante, donec perveniamus 122.0143A| aequaliter cum angelis in simplicissimam puramque incommutabilis veritatis speculationem. Sed fortissis prolixius, quam res exigit, primum capitulum exposuimus; quanta tamen in sequentibus aperiat, studiosus lector, ni fallor, inveniet. Tractatus de primo capitulo esplicito. Incipit del secondo.
CAPITOLO II. Secundi capituli ἐπίγραμμα est: Quoniam pulchre divina et caelestia etiam per dissimilia simbolia manifestantur. Divina, inquit, et caelestia, hoc est, caelestes virtutes, [quas] theologi in tres dividunt ierarchias, sicut in processu praesentis operis declarabitur, pulchre per simbolia, quamvis eis dissimilia sint, manifestantur nobis et significantur. 122.0143B| Nulla siquidem sensibilis specie est, quae omnino intelligibilium similitudinem assequatur. Longe enim a se discrepant, et penitus dissimilia sunt, quae sensu corporeo extrinsecus, vel quae phantastice interius apparent, ut sunt visiones sive sompniantium, seu mentis eccesso, quem Graeci ἔκστασιν vocant, Patientium in spiritu, et ea quae puro et intimo mentis contuitu, nulla phantasia seu sensibili specie interposita, per se ipsa intelliguntur. At vero quoniam noster animus, ut superiori capitulo dictum est, ad ipsam intimam intelligibilium rerum speculationem non continuo, nulla mediante intercapedine, potest ascendere, pulchre divina Providentia dissimilia simbolia interposuit, similia quidem nobis adhuc corporeis sensibus 122.0143C| detentis, dissimilia vero puris intellectibus, ad quorum contemplationem per illa noster ducitur intellectus.
§ 1. Oportet igitur, ut aestimo, primum exponere, quam quidem esse speculationem omnis ieraarchiae aestimamus. Hoc est: ordo rerum exigit, ut arbitror, priusquam ad expositionem dissimilium simbolorum, per quae ad puram caelestium virtutum visionem animus introducitur, veniamus, primum explanare, qualem speculationem, id est, qualem definizionem judicamus esse omnis ieraarchiae, id est universalis ieraarchiae. Est enim generalis ieraarchia, quam generaliter oportet definiri, quoniam subdividitur in multas ierarchias, quae veluti specie ipsius sunt, suasque speciales definizioni ab laudatoribus. Et quid unaquaeque, specie generalis 122.0143D| Ierarchiae, divinis suis profuit laudatoribus, hoc est, qualem et quantam pulchritudinem contulit his, qui per eam et in ea divinas laudes frequentant 122.0144A| actione et scientia. Deinde caelestes ieraarchias laudare secundum ipsarum in eloquiis manifestazioniem, subaudis a superioribus: oportet. Ac si diceret: Post generalis ierarchiae, ejusque formarum et specierum, et utilitatis uniuscujusque earum divinis laudatoribus, hoc est his, qui divina canunt interiore et esteriore laude, speculationem conseguenter oportet caelestes ierarchias laudare, glorificare videlicet et praedicare, juxta sua in divinis eloquiis simbolia , per quae, quamvis dissimilia sint, nobis manifestantur. Consequenterque his dicere, qualibus divinis formazioneibus caelestes figurant ordines eloquiorum sacrae descriptiones. Dum haec, inquit, quae praediximus, consequenziali naturalique ordine fuerint considerazione, oportet dicere, 122.0144B| quales divinasformationes sanctorum eloquiorum sacrae descriptiones, hoc est, sancta formarum assimilatio ad caelestes ordines significandos figurant atque conformant, utrum absolutae sint et a se invicem naturalibus differenziais discretae, ut est hominis effigies, seu leonis, seu aquilae, an diversis naturalium rerum imaginibus una quaedam mixta et composita imaginatio sit, ut rota in rota, mixta quoque quatuor animalia, sibi invicem in singulis connexa. Sequitur: et ad qualem oportet ascendere per formas veritatem, velut expressius transferri potest: per figmenta in non figmentum. Consequens est, inquit, dicere, ad qualem et quam puram et sinceram intelligibilium rerum veritatem omni figmento carentem oportet nos claro mentis 122.0144C| contuitu ascendere. Et qua ratione debemus tam alte ascendere? Sequitur: ut non et nos eodem modo velut multis immunde Existemus caelestes et deiformes animos multipedes esse quosdam, et multorum vultuum, et ad boum pecudalitatem, aut ad leonum bestialem immaginationem formatos, et ad aquilarum curvo rostro speciem, aut ad volatilium tripertitam alarum commotionem effiguratos . Ea ratio est, inquit, quae nos admonet, ultra omnes profeticas visiones et formazioni mentis contuitu supervolitare, ne et nos eodem modo, sicut et multi carnaliter spiritualia cogitantes, et ultra ea, quae sensu corporeo percipiunt, nihil esse immundis suis cogitationibus putantes, Existemus , similis illis facti, caelestes et deiformes angelicarum virtutum 122.0144D| animos, quosdam quidem multos pedes naturaliter habere, dum membrorum compage corporalium omnino carent, quosdam vero multas specie simul 122.0145A| commixtas, cum omni specie visibili, sive discreta, sive confusa absoluti sint, quosdam in effigie boum irrationabilium, quosdam in immagina ferocium leonum, quosdam in specie aquilarum, quarum naturale proprium est rostri curvatura, quosdam sex alas habere volatilis, quarum triformis distributio est, et una quidem in duas vultum animalis velantes, altera in duas ejusdem animalis pedes tegentes, tertia in duas sursum semper expansis pennis volitantes. Haec enim sunt dissimilia simbolia in Propheticis visionibus, in eorum Prophetarum spiritu Administration angelica plasmata, ad nostram eruditionem et Introductionem ad purissimas caelestium essentiarum in semetipsis, remota omni phantastica plasmatione, cognitiones. Quae Prophetica figmenta si quis incaute 122.0145B| cogitaverit, ita ut in eis finem cognitionis suae constituat, et non ultra ea ascendat in contemplationem rerum intelligibilium, quarum illa immaginas sunt, non solum ipsius animus non purgatur et exercitatur, verum etiam turpissime polluitur et stultissime opprimitur. In quibus autem Prophetarum tales visiones leguntur, superfluum est inserere, quoniam omnibus sacrae Scripturae peritis luce clarius occorrerunt. Sequitur: Et rotas quasdam igneas super caelum immaginamus, et thronos materiales Divinitati ad recubitum necessarios, et equos quosdam multicolores, et armiferos archistrategos, et quaecunque alia ex eloquiis nobis sacre et formabiliter in varietate manifestativorum simbolorum tradita sunt. In omnibus hujus periodi colis, 122.0145C| dum sit tetracolon, a superioribus aperitur intellectus sic: Et ut non immaginamus, rotas igneas super caelum, hoc est, in supercaelestibus essentiis, ubi nullus ignis sensibilis est, et ut non immaginamus ibidem thronos materiales, hoc est, sedes ex corporali materia fabbricatas, ad recubitum Divinitati necessarios, velut expressius transfertur opportunos vel coaptatos, et ut non immaginamus in spiritualibus naturis armiferos archistrategos, hoc est, armigeros duces principum exercitus. Ἀρχιστρατηγός enim dicitur quasi ἀρχῶν τοῦ στρατοῦ ἡγεμών, quod est, principum exercitus dux. Quo nomine significantur caelestis exercitus principum duces. Non igitur solummodo principes caelestis militiae sunt, sed etiam ipsorum principum duces. Ne igitur 122.0145D| talis imaginatio tam inanis et proterva nostris subrepserit intellectibus, super omnia visibilia, veritati rerum intelligibilium dissimilia simbolia, ne pro 122.0146A| ipsis intellectibus, quorum simbolia sunt, quasi ipsa sint, accipiantur, oportet ascendere, fictaque ex veris segregare. Sequitur: Etenim valde artificialiter theologia factitiis sacrisformationibus in non figuratis intellectibus usa est, nostrum, ut dictum est, animum relevans, et ipsi propria et connaturali reducee Providens, et ad ipsum reformans anagogicas sacras Scripturas. Siquidem, inquit, multum artificiose theologia, illa videlicet virtus, quae naturaliter humanis inest mentibus ad divinas rationes quaerendas, investigandas, contemplandas, amandas, factitiis, hoc est, fictis sanctis immaginationibus, ad significandos divinos intellectus, qui omni figura et forma scripta et sensibili carent, usa est, tali namque arte fictarum imaginum animum nostrum 122.0146B| relevans, velut expressius transferri potest, animo nostro consulens, ipsique animo propria et connaturali riduzione, quae videlicet ingeniose in imaginibus rerum sensibilium formatur, quae nobis adhuc in carne constitutis connaturales propter delicta nostra sunt, Providens, ad ipsum, hoc est, ad ipsius animi riduzionem, sanctas Scripturas anagogicas, sursum scilicet animum ducentes, conformavit. Ac si aperte diceret: Quemadmodum ars poetica per fictas fabulas allegoricasque similitudines moralem doctrinam seu physicam componit ad humanorum animorum exercitationem, hoc enim proprium est heroicorum poetarum, qui virorum fortium facta et mores figurate laudant: ita theologica veluti quaedam poetria sanctam Scripturam 122.0146C| fictis immaginationibus ad consultum nostri animi et riduzioneem corporalibus sensibus externalibus, veluti ex quadam imperfecta pueritia, in rerum intelligibilium Perfectam cognitionem, tanquam in quandam interioris hominis grandaevitatem conformat. Non enim humanus animus propter divinam Scripturam factus est, cujus nullo modo indigeret, si non peccaret; sed propter humanum animum sancta Scriptura in diversis simbolis atque doctrinis contexta scilicet est, ut per ipsius Introductionem rationabilis nostra natura, quae prevaricando ex contemplatione veritatis lapsa est, iterum in pristinam purae contemplationis reduceretur altitudinem.
122.0146D| § 2. Sequitur: Si cui autem videtur, sacras quidem recipi Compositiones tanquam simplicium in seipsis ignotorumque nobis et incontempabilium subsistentium, 122.0147A| inconvenientes vero aestimat sanctorum intellectuum in eloquiis sacras descriptiones. Postquam reprehendit eos, qui divina simbolia divinasque immaginaques, quibus sancta Scriptura propter nos confecta est, carnaliter ac turpiter acccipiunt, arbitrantes ipsa symbola ipsasque immaginaes neque immaginationes esse nec simbolia, sed ipsas supercaelestes virtutes per seipsas, in suis propriis naturalibusque formis, quae a conditore omnium factae sunt, in spiritibus apparuisse Propheticis, ita ut nullum in ipsis apparizionibus mysticum et allegoricum inquiratur, sed veluti nuda quaedam et simplex historia rerum naturaliter factarum, convertit se perspicax magister et agit adversus eos, qui non negant, sed plane arbitrantur, sanctas compositas formazioni 122.0147B| divinae Scripturae in figura simplicium substantiarum, quae per seipsas incognitae et incontemplabiles nobis sunt, recipiendas et intelligendas esse, inconvenientes autem arbitrantur tales descriptiones sanctorum intellectuum in sanctis eloquiis fieri. Aiunt enim: Non oportebat theologos, hoc est, divinos Prophetas tam inhonestas et confusas longissimeque lontanas sanctorum intellectuum veritate sacris litteris commendare descriptiones; proprie siquidem descriptio dicitur formarum imaginatio simillima his, quorum descriptio est; nec sic in spiritibus eorum apparire debere; et ad hoc ducuntur, ut per descriptiones divinae Scripturae non sanctos [arbitrentur] intellectus accipiendos, verum etiam quosdam humani animi rationabiles motus, 122.0147C| si descriptiones onestàe sint, quosdam vero irrationabiles, si turpes atque confusae, de motibus nostris omnia interpretari conantes. Si itaque, inquit, alicui videtur, multos in uno conformans, sacras composizioni non propter se ipsas recipi debere, sed propter quaedam simplicia nobisque incognita et invisibilia, sanctis autem intellectibus omnino non convenire, adhuc dicens: Et omne, sic dicere, durum hoc angelicorum nominum theatrum. Hoc est: Et si eidem videtur de sacris Compositionibus sic dicendum: omne hoc angelicorum nominum theatrum durum et inconveniens est sanctis intellectibus, et plus theatrica et monstruosa figmenta, quam supercaelestium essentiarum significativa judicanda sunt. Angelicorum autem nominum dicit, 122.0147D| hoc est, angelicarum imaginum nominibus praetitulatur. Et debuisse, ait, theologos ad corpoream facturam universaliter incorporalium venientes, propriis et, quantum possibile, cognatis reformare et manifestare figurationibus ex apud nos pretiosissimis et immaterialibus quomodo et supereminentibus essentiis. 122.0148A| Et si ille, inquit, qui sanctae Scripturae immaginationes sanctis intellectibus angelicis inconvenientes esseeximat, theologos, Perfectos videlicet, dum ex altitudine divinae contemplationis descendunt ad corpoream facturam, corporibus videlicet similem, universaliter incorporalium, hoc est, omnino incorporalium virtutum, volentes in quibusdam similitudinibus rerum sensibilium, quod sensum superat, significare, debuisse ea, incorporalia scilicet, propriis et, quantum possibile eis theologis esset, cognatis, hoc est connaturalibus figurationibus formare. Vacat enim re in hoc loco, et pro formare riformare posuit. Formare quidem prius, in spiritibus suis, in quibus primordialiter veluti visibiles angelicarum virtutum amministrazione specie 122.0148B| divini nutus figurantur; posterius vero manifestare, divinis videlicet scriptis ad nostrum animum erudiendum mundare. Non ex vilibus materialium rerum formes, verbi gratia, hominis, leonis, ceterorumque speciebus animalium, quae de terrena humilique hac fragili materia condita sunt, non ex his, inquam, theologi debuissent incorporalium similitudines facere. Ipsis siquidem Prophetis deputat visiones, quas angeli in spiritibus eorum describunt, sed ex his, quae nos exitimamus pretiosissima ac veluti immaterialia, ex aetherea videlicet igneaque natura, atque caelesti, quae supercaelestibus substantiis proxima atque vicina est in tantum, ut non immerito spiritus vocitetur, quoniam incorporalibus non incongrue spiritibus similis est. Quomodo 122.0148C| et supereminentibus essentiis, velut expressius transfertur, quomodo et supereminentium essentiarum, eo scilicet modo, quo supereminentium essentiarum immagina fieri oportet. Propterea sequitur: Et non caelestibus et deiformibus simplicitatibus terrenas novissimas circumpositas multiformitates. Ac si diceret, non debere theologos caelestibus terrenas, et deiformibus vilissimas totiusque creaturae extremas, et simplicibus compositas assimilare multiformitates. Debirant enim caelestes per caelestia, deiformes per summas hujus mundi naturas, simplicitates simplicium per simplicia elementa significare. Hoc quidem et nostrum sublimius futurum esset. Veluti diceret: Si hoc theologi fecissent, id est, si ex sublimibus hujus mundi naturis sublimes 122.0148D| imaginarent intellectus, futurum esset profecto, nostrum animum sublimius in cognitionem rerum intelligibilium exaltari. Et supermundanas manifestazioni non deduceret in inconvenientes dissimilitudines, velut expressius potest transferri: in obscuras dissimilitudines. Hoc est: non solum esset futurum, 122.0149A| sublimius animum nostrum ascendere, insuper etiam supermundanas manifestazioni, hoc est, supermundanarum virtutum immaginaes non deduceret in incongruas et tenebrosas dissimilitudines. Sequitur: Hoc etiam in divinas illegitime non injuriam faceret virtutes. Hoc ipsum, inquit, quod dixi debere theologos descriptionre, non faceret injuste divinarum virtutum injuriam. Quae enim major injuria est, quam ut quis caelestes terrenis, divinos mortalibus, simplices compositis imaginibus signet intellectus. Et aeque nostrum non seduceret animum in immundas sese inserentem composizioni. Ac si diceret: et idipsum similiter non deciperet nostrum animum, qui promptus est se ipsum inserere in immundas composizioni. Immundas autem dicit composizioni, 122.0149B| aut quia ex animalium terrenorum similitudine fiunt, aut quia mixtim ex diversis formes diversorum animalium componuntur, vel certe quia ex immundis in lege et ad vescendum proibitis bestiis, ut sunt leones et equi, imaginantur. Et fortassis etiam exitimabuntur supercaelestia leoninis quibusdam et equinis multitudinibus repleri, et mugitiva laudum oratione, et volatili angelorum principatu, et animalibus aliis, et materiis ignobilioribus, tanquam ad inconsequens et ignobile et passibile reclusa descriptionndo per omnia deformes clare manifestativorum eloquiorum similitudines. Hoc est: fortissis etiam, quod gravius est, ab his, qui terrena solummodo sapiunt, et caelestia penitus ignorant, Eximabuntur theologi supercaelestia non imaginibus, 122.0149C| sed veris leonibus, veraque equorum multitudine replere, et mugientium boum ὑμνολογίας, pro quo transtulimus laudem oratione; est enim hymnologia ὕμνων λογία, hoc est, laudum oratio vel laudatoria oratio, quasi in supercaelestibus sint boves, qui naturali mugitu Deum laudare possint, ac veluti ibi sint principatus angelorum, volatilium naturaliter formis circumscriptorum, animaliaque alia diversigena; ignobiles quoque materiae, quae de terra nascuntur, fortissis Existimabuntur habitare supercaelestia, quod valde abominabile est ab homine cogitari; tanquam ad id, quod incongruum est caelestibus habitatoribus, et ad id, quod ignobile et passibile est, vile videlicet et mortale, reclusa, hoc est, patefacta sint supercaelestium virtutum habitacula; 122.0149D| descriptionndo, id est, dum theologi describunt, per omnia deformes vel ut expressius transfertur per omnia dissimiles, similitudines in manifestativis 122.0150A| clare eloquiis, hoc est, in divinis eloquiis, in quibus clare et aperte non ipsi per se supercaelestes intellectus, sed eorum similitudines manifestantur. Ac per hoc, ne talia carnales animos deciperent, non debuere theologi per tam viles vilium rerum immagina in visionibus suis caelestes virtutes figurare.
Hactenus ex persona reprehendentis theologos in divinis descriptionibus. Nunc autem convincit eum magister dicens: Sed veritatis, ut exitimo, inquisitio ostendit, eloquiorum sacratissimam sapientiam in animorum caelestium modificationibus utrumque valde providisse, ita ut neque in divinas, sic forsitan diceret quis, injuriam faceret virtutes, neque nos in viles passibiliter infigeret imaginum humili tati . Ac si diceret: Non ita est, ut tu falso, quicunque es, 122.0150B| profetizza. Reprehendis visiones, sed, sicut exitimo, et non fallor, veritatis inquisitio et inventio apertissime ostendit, sacratissimam sapientiam divinorum eloquiorum, dum caelestium virtutum formas describit, haec duo bene providisse, ita ut neque in divinas, sic forsitan dixerit quis, sicut ego dico et omnis, quicunque recte intelligit, contumeliam faceret virtutes, neque animum nostrum passibiliter detineret in visibilibus humilibusque divinarum imaginum descriptionibus. Siquidem in quantum viles ex vilibus, humiles ex humilibus terrenisque animalibus immagina divinarum virtutum mystice finguntur, in tantum ipsae virtutes et laudantur et exaltantur. Nulla enim major laus est ea, quae ex contrariorum comparatione assumitur, 122.0150C| vel certe divina per angelos administratio in visionibus Propheticis non in materiales terrenasque specie, sed earum caelestes et spirituales rationes contemplata est. Saepe enim videmus in vilioribus animalium, fructuum, herbarum speciebus, quam in pulchrioribus majorem virtutem sapientes laudare. Quid enim vilius est grano sinapeos, aut quid pretiosius virtute illius, quandoquidem et catholicae fidei nec non et ipsi Christo comparatur, ut evangelica docet parabola! Quibus autem causis informas intellectus et carentes omni figura per formas atque figuras ad nos erudiendos imaginantur, conseguente subjungitur: Quia quidem enim, inquit, pulchre procuratae sunt informium formae et figurae carentium figuris, non unam causam diceret 122.0150D| quis esse nostram analogiam, non valentem immediato in invisibiles extendi contemplationes, et desiderantem proprias et connaturales reduces, quae 122.0151A| possibiles nobisformationes praetendunt informium supernaturaliumque speculationum. Ac si diceret: Nemo recte intelligentium dixerit, unam singularemque procuratarum formarum et figurarum informium intellectuum, carentiumque figuris causam esse, nostram videlicet proporzionim adhuc infirmam et mortalem, ac per hoc non valentem absque aliqua medietate interposita ad invisibiles divinorum animorum ascendere contemplationes. Sempre desiderat proprias et connaturales sibi sensibilium imaginum manuductiones, quae cum sint possibiles nobis ad cognitionem, praetendunt, hoc est, prius nobis ostendunt modificationes, immaginas profecto, informium, carentium videlicet forma, supernaturaliumque cogitationibusque gravatarum 122.0151B| speculationum, divinorum scilicet animorum, quos non immerito speculationes appellat, quia non aliter nisi gnostica summae contemplationis virtute intelligi possunt. Non igitur haec sola causa est Propheticarum immaginationum; nam et altera non inferior, fortessis autem et superior causa adducitur, quam nexter connectit, dicens: Sed quia et hoc mysticis eloquiis est decentissimum, per incomprehensibilia divina aenigmata occultare, et inviam multis ponere sacram abditamque supermundanorum intellectuum veritatem. Est, inquit, altera causa sanctarum in Scripturis divinis descriptionum decentissima convenientiissimaque divinorum eloquiorum mysteriis. Et ea est, sacram secretamque veritatem supermundanorum spirituum 122.0151C| occultare, inviamque multis ponere per incomprehensibilia et divina aenigmata, hoc est, per difficillimas et inaccessibiles divinas obscuritates his, qui indigni sunt pura caelestium virtutum cognitione.
Est igitur onestà causa obscuritatis incomprehensibilium divinae Scripturae formazioneum, occultam facere inviamque multis pollutis animis arcanam angelicorum animorum veritatem. Et cur hoc? Audi quod sequitur: Est enim non omnis sacer, neque omnium, ut eloquia aiunt, scientia. Veluti aperti diceret: Propterea decebat mystica eloquia veritatem supermundanorum intellectuum per aenigmata occultare, inviamque abditamque ponere, quia non omnis humanus animus purus 122.0151D| et sanctificatus est, veritatisque contemplatione 122.0152A| dignitoso; corrumpitur quippe multis delictis fallacibusque cogitationibus. Neque omnibus, ut divinae perhibent Scripturae, conceditur summa scientia. Et non hoc divinae bonitatis imputatur largitati, sed pollutae mentis tarditati ac malevolentiae, sicut scriptum est: « in malivolam animam non intrat sapientia ». Solis igitur puris sanctificatisque animis aperta et pervia est divinorum intellectuum veritas, etiam per mysticarum imaginum aenigmaticam descriptionem in visionibus Prophetarum. Et fortissis hoc est, quod divinus ait Apostolus, « nunc videmus per speculum et aenigmate, tunc autem videbimus facie ad faciem ».
Postquam autem convictos repulsosque habet et eos, qui immunda sua cogitatione decepti 122.0152B| caelestes virtutes sensibilibus terrenorum animalium formis circumscriptas putant, et nil aliud significativum in spiritibus theologorum apparuisse, praeter ipsas per se ipsas, eosque, qui significativas immaginas rerum invisibilium nobisque incomprehensibilium, in spiritibus Prophetarum descriptas, non solum non negant, verum etiam incunctanter recipiunt, eas tamen angelicis intellectibus inconvenientes esse approbant: convertit sermonem, et agit iterum contra eum, qui Existimat deformes causas divinarum imaginum descriptionis, et ait: Si autem deformes imaginum descriptionis causas aestimaverit quis, dehonestari dicens referri sit turpes formationes deiformibus et sanctissimis dispositionibus, sufficit ad eum dire. Si quis, indaga 122.0152C| , aestimaverit causas deformes, qualescunque sint irrationabiles rationabilis animi motus, descriptionis imaginum in sancta Scriptura, et dehonestari dicit deiformes et sanctissimos angelorum ordines, si eis turpes talesformationes mysticarum visionum referantur, sat est adversus perniciosam ipsius opinionem rispondere: quomodo duplex est sanctae manifestazioniis modus , unus quidem quasi consequens, propter similes provenientium sacrarum figurarum immagina, alter vero propter dissimiles formarum facturas in omnino inconsequens et indecorum formatus. Duo, inquit, modi sunt, quibus sanctae manifestazioni sanctorum angelorum in divina Scriptura per immaginas fiunt, quorum unus est, qui spiritualium substantiarum 122.0152D| intelligibiliumque virtutum, quibus razionaleis anima 122.0153A| decoretur, absolutis quibusdam convenientibusque immaginationibus formatur, ut est in Propheta: « Vidi Dominum sedentem super solium », et in Apocalypsi: « Mulier amicta sole, et luna sub pedibus ejus ». Haec quippe humanis rationibus spiritualiumque animae ornamentorum similitudinibus assumpta sunt. Alter vero, qui bestiarum ferocium superbarumque, ut leonis et equi, seu turpium, ut ursi et vermis, seu, quod longissime putatur distare, insanientium hominum, ut David in porta Geth, aut temulentorum, ut Noe et Loth, aut furibundorum, ut saepissime legitur: «Iratus est Dominus», et «exarsit furor ejus», ceterorumque horum similium Configurationibus fingitur. Huc etiam accedit formarum confusio, dum in una eademque immagina specie 122.0153B| humana, vitulina, aquilina monstruose miscetur, quod omnino absolutis naturalibusque formes contrarium perspicitur. Et prioris quidem modi paradigmata subjungit dicens:
§ 3. Itaque colendam superessentialis θεαρχίας beatitudinem manifestativorum eloquiorum mysticae tradiziones aliquando quidem ut rationem et intellectum et essentiam laudant, divinam razionaleitatem et sapientiam ejus declarantes, et vere sistentem subsistentiam, et eorum quae sunt subsistentiae causam veram, e t quasi lumen eam reformant, et vitam vocante. Colenda, inquit, et adoranda beatitudo θεαρχίας, hoc est, summae Deitatis, quae superat omnes essentias, in translationibus mysticis divinorum eloquiorum, quae intelligibiles virtutes 122.0153C| quibusdam figurationibus manifestant, saepe quidem laudatur in figura rationis et intellectus et essentiae, dum superat omnem rationem et sapientiam, quam in hoc loco intellectum nominat. Omnis quidem intellectus, qui veritatem intelligit, sapientia est. Essentia dicitur, et quasi lumen formatur, subsistens, et plus quam habitia et substantia, quoniam eorum, quae sunt, subsistentiae vera et incommutabilis causa est. Essentia dicitur, et quasi lumen formatur, et veluti vita vocatur, dum sit super omne lumen et super omnem vitam totius luminis et vitae fons inexhaustus. Et hae sunt mirabiles et supermateriales formae ipsius principalis Deitatis, et supercaelestium virtutum quae circa eam sunt. Quod consequencer adjungit dicens: Tantis mirabilibus reformationibus 122.0153D| gloriosioribus quidem esistentibus, et materialesformationes excellere quoquo modo probatis, deficientibus et sic thearchica ad veritatem similitudine. Tales sunt, inquit, tantae, et tam magnae mirabiles formae, quae gloriosiores esistono, omnesque materiales formazioni et immaginazioni superare et 122.0154A| excellere qualicunque modo probantur, hoc est, laudantur, deficiunt tamen, etiamsi sic eccellentes et supermateriales sint, divina similitudine, hoc est, divinam similitudinem ipsius non attingunt, dum veritas consulitur. Et hoc est quod sequitur: Est enim super omnem essentiam et vitam, nullo quidem ipsam lumine caracterizante, hoc est, figurante, seu formante, omnique ratione et intellectu similitudine ipsius incomparabiliter derelictis; id est, dum omnis ratio et intellectus similitudine ipsius alienatur. Nulla siquidem ratio vel intellectus est, qui similitudinem ipsius, quoniam incomparabilis est, possit attingere. Deseritur enim et vilescit omnis creatura visibilis et invisibilis, dum comparatur summae et supernaturali naturae, quae super omnia est.
122.0154B| Sequitur secundusformationis modus, qui omnino inconsequens et indecorus, hoc est, inconveniens divinis virtutibus et deformis esse videtur. Aliquando vero dissimilibus manifestazioniibus ab ipsis eloquiis sovramundano laudatur, eam invisibilem, et infinitam, incomprehensibilemque vocantibus, et ea, ex quibus, non quid est, sed quid non est, significatur. Secundus, inquit, modus divinarum manifestazionium, quibus in divinis Scripturis superessentialis Divinitas supra omnem mundum laudatur, duplex est. Aut enim per dissimiles formas et inconvenientes longissimeque ab ipsa, ut praediximus, distantes imaginatur, aut per ea, ex quibus non quid est, sed quid non est, significatur, innuitur, dum invisibilis et infinita et incomprehensibilis vocatur. Siquidem dum summam 122.0154C| Deitatem et bonitatem invisibilem et infinitam et incomprensibilem divina vocat Scriptura, non quid ipsa est significat; non enim invisibilitas et infinitas et incomprehensibilitas essentia ipsius est, sed, quid non est, ostendit. Non est enim visibilis, neque finita, neque comprensibilis. Et quoniam duplex divinae significationis ratio est: aut enim affermativa significatur, verbi gratia, dum de ipsa praedicatur: essentia est, seu bonitas, seu vita, seu sapientia, seu veritas, ceteraque similium virtutum nomina, quae divinae altitudini atque subsistentiae convenienteissima esse videntur; aut negative, ut cum dicitur invisibilis, infinita, incomprehensibilis, invia, et investigabilis, ceteraque, quae de ipsa per negationem pronuntiantur. Propterea soggetto: Hoc enim, ut 122.0154D| aestimo, potentius est in ipsa. Aestimo, inquit, hanc rationem, quae est negativa, potentiorem et convenientiorem in ipsa, hoc est, in ipsius summae deitatis significatione, dum a nobis colitur et adoratur. Validius quippe et propinquius veritas ineffabilis et divina habitia negative, quam affermativa insinuatur. Et 122.0155A| hoc est quod sequitur: quoniam quidem, ut occulta et sacerdotalis traditio subintroduxit, non esse secundum quid eorum, quae sunt, eam vere dicimus, ignoramus autem superessentialem ipsius et invisibilem et ineffabilem infinalitatem. Ac si diceret: Propterea negativa ratio in divinis significationibus praeponitur affermativae, quoniam vere dicimus ipsam Deitatem, quae supereminet omnia, non esse aliquid eorum quae sunt, et ignoramus, quid ipsa sit ipsius superessentialitas et invisibilitas et ineffabilitas et infinalitas; non autem vere dicimus, dum aliquid eorum, quae sunt, esse eam affermamus. Nulla siquidem essentia est, nullaque bonitas, quia superessentialis est, et plus quam bonitas, et super omne, quod dicitur et intelligitur, 122.0155B| exaltata est. Et propterea subjungit: Si igitur depulsiones in divinis verae,tentiones vero incompactae, obscuritati arcanorum magis apta est per dissimiles reformationes manifestatio. Si, inquit, depulsiones, hoc est negationes, quas Graeci ἀποφάσεις vocant, in divinis significationibus verae sunt, non autem understandinges, assertationes videlicet, quas καταφάσεις dicunt, eisdem divinis significationibus compactae et convenientes sunt. Vere enim negatur Deus aliquid eorum, quae sunt, non autem vere aliquid eorum praedicatur esse, quoniam super omnia superessentialiter ab omnibus Removetur. Profecto obscuritati arcanorum, hoc est, ineffabilium multo aptior est per dissimiles formationes, quam per similes manifestatio. Ac si 122.0155C| diceret: Si vera est negatio in divinis rebus, non autem vera sed metaforica affermatio; vere enim dicitur Deus invisibilis, non autem visibilis vere ac proprie dicitur, similiter infinitus, incomprehensibilis vere de eo praedicatur, finitus vero et comprehensibilis non proprie, sed modo quodam loquendi: quid mirum, si naturalibus simplicibusque formes longe dissimiles, mixtae, confusae, deformesque plus ad divina et ineffabilia valeant significanda, quam absolutae, et simplices, omnique confusione carentes naturalium formarum immaginations. Et ut planius dicam, plus intelligo Deum, dum audio de ipso praedicantem: essentia non est, bonitas non est, quoniam superessentialis est, et plus quam bonus, quam dum audio: essentia est, bonitas est. 122.0155D| Hoc enim Deum inter omnia connumerat, illud autem super omnia ipsum exaltat. Eadem ratione dum in sanctis visionibus sanctorum Prophetarum lego humanam effigiem pulchram, absolutam, omnimodisque 122.0156A| naturalem in significatione ipsius, qui super omnem formam et figuram in seipso absque forma subsistit et figura, plus possum decipi, ut exitimem, Deum, ipsum incircumscriptum, humana effigie circumscribi, et invisibilem et ineffabilem [videri], ac de eo aliquid fari. Dum vero in eisdem visionibus pennati hominis ac volitantis immaginam invenio in significatione caelestium virtutum seu ipsius Divinitatis, veluti celeri volatu omnia penetrantis, non facile fallor, quoniam in natura rerum visibilium pennatum hominem et volitantem nec vidi, nec legi, nec audivi. Est enim monstruosum et omnino ab humana natura alienum. Nam et poetica figmenta in falsissima fabula de volatu Daedali non ausa sunt fingere plumas et alas de corpore ipsius 122.0156B| hominis naturaliter crevisse; incredibile enim esset et deforme. Ac per hoc citius adducor ad negandum, tali immagina omnino divinas virtutes ipsumque Deum circumscribi et deformiter formari; omne siquidem, quod contra naturam est, turpe atque deforme est; quam ad consequendum, tales figuras naturaliter in caelestibus esse. Et continuo nulla mora interstante perspicio, illas immaginationes divinae Scripturae significativas esse naturalium rerum, simplicium quidem, omnique forma atque figura sensibili circumscriptaque carentium, non autem ipsas naturas, quae istis significationibus ad purgandas nostras terrenas cogitationes intimantur. Sicut itaque negatio Affermationi praeponitur in significationibus, ita inconvenientes atque deformes speci 122.0156C| formosis convenientibusque praeponuntur immaginationibus manifestazioniibusque divinarum rerum, seu sensus corporeos, ut sunt angelicae virtutes, seu omnem intellectum, ut est ipsa Divinitas, ineffabiliter superantium. Et quod de effigie volatilis hominis diximus, ipsum de leone vituloque pennoso, item de aquila humana vultu configurata, ceterisque confusis figuris, seu in eodem genere superfluis, ut animalia illa senas alas habentia, est intelligendum. Ut enim haec omnia naturales abnegant formas, ita caelestes virtutes his omnibus speciebus carere manifestissime insinuant. Sequitur: Et nunc itaque non turpes, velut expresse transfertur postremae, replent caelestes ornatus eloquiorum sacrae descriptiones, dissimilibus eos formarum facturis manifestantes, 122.0156D| et per has ostendentes materialibus simul omnibus supermundalium excelias. Breviter concludit, quae hactenus praedixit, convincens eos, qui carnaliter divina cogitant, Existimantes 122.0157A| ea sensibilibus formis, sive absolutis, modumque naturae non excedentibus, sive confusis, sive superfluis, ut superius dictum est, circumscribi, similiter et eos, qui immaginas quidem significativas esse recipiunt, angelicae tamen et supereminentis naturae dignitate indignas arbitrantur, deridens, nec non et eos, qui spiritualium immaginationum causas turpes et irrationabiles autumant, refutans. Et hoc est quod ait: Et nunc itaque, jam videlicet, considerazione veritate divinaque sapientia consulta, non replent, ut insipientes esistente, materialibus sacrae descriptiones, sanctae scilicet immaginant, sanctorum eloquiorum caelestes ornatus, dum eos dissimilibus sibi formis manifestant, et per eas, dissimiles videlicet formas, super omnes simul materiales 122.0157B| specie supermundalium virtutum altitudines ostendunt. Hac autem controversia finita, ad laudem dissimilium similitudinum convertit sermonem et ait: Quia vero et nostrum animum reducunt magis dissimiles, velut significantius transfertur obscurae, similitudines, non aestimo quemquam bene sapientum contradicere. Non arbitror, inquit, ullum eorum, qui sapiunt, contradicere mihi dicenti, dissimiles vel obscuras similitudines magis quam similis et apertas animum nostrum reducere in veram caelestium virtutum contemplationem. Quod etiam ratione subnexa suadet dicens: In quidem enim pretiosioribus sacrisformationibus consequens est seduci auriformes quasdam aestimantes esse caelestes essentias, et quosdam viros fulgureos, decora indulos 122.0157C| vestimenta, candide et ignee innocueque resplendentes, et quibuscunque aliis similibus imaginatis formis theologia caelestes figuravit intellectus. In pretiosis, inquit, hoc est, pulchris naturaeque similibus sanctis immaginationibus facillime possunt seduci, qui Existimant, caelestes substantias aureas habere formas, et quosdam viros luculentos ibi esse, qui pulchra induti sunt vestimenta, quique candido colore et igneo, innocue tamen risplendente, aliasque similes imaginatas formas humanorum corporum Configurationibus similes habitare caelestia fingunt, spiritualium et invisibilium virtutum intelligibiles naturaliter substitutiones nec recte cogitare, nec pure cognoscere valentes, et, quod est miserabilius, vix in humana multitudine paucissimus 122.0157D| sapientum numerus invenitur, qui tali errore seduci non possit, falsa pro veris approbare respuens. Sequitur: Quod quidem ne paterentur, qui nihil visibilibus bonis altius intelligunt, sancta theologorum restitutiva sapientia, et ad indecoras 122.0158A| similitudines mirabiliter discesa. Ne illud, inquit, simplices imprudentesque fidelium animae paterentur, hoc est, incircumscriptos spiritus caelestium virtutum aureis quibusdam formis pulchrisque humani corporis, membrorum, Armorum circumscriptos, pretiosissimaque vestimenta indutos, falsis suis phantasiis deceptae, occasiones etiam ex Propheticis visionibus accipientes, Existimarent, seque i PSAS seducerent, abominabiliaque idola, longe divinis intellectibus remota, in suis cogitationibus fingerent, sapientissima theologia, humanae insipientiae consulens, etiam ad deformium formarum dissimiles immaginations descendit, quas nec natura visibilium rerum recipit, nec invisibilium sublimitas omnino sibi convenire awaretit. Ac si aperti 122.0158B| ipsa sancta theologia clamaret: quemadmodum tales deformes inhonestaeque immaginations, quas naturalis simplicitas respuit, et pulchritudo deridet caelestium intellectuum, ineffabili sinceritate et incomprehensibili uniformitate refelluntur, quamvis in figuris eorum tenebrosissimis apparuerunt: ita, et non aliter, formosissimae immagina illae , quae humanae dignitati putantur congruere, ab eorundem intellectuum purissima incircumscriptaque subsistentia universaliter rimuoventur. Has siquidem omnes sacras figurationes divinae Scripturae significativas esse, non autem substantivas, verissima veritatis speculatio acclamat. Non concedens materiale nostrum in turpibus imaginibus manens requiescere. Non concedens, inquit, theologia, 122.0158C| materiale nostrum, hoc est, nostrum animum rebus materialibus promptissimum se inserere, in turpibus imaginibus manendo requiescere, inque eis finem cogitationis ponere, ad obscuras indecorasque similitudines pervenit. In Graeco scriptum est: προσύλον ἡμῶν, id est, materiale nostrum, omne videlicet, quod in nostra anima ad similitudinem materialis nostri corporis facillime inclinatur, inque amorem rerum visibilium irrationabiliter flectitur. Purgans vero sursum versus animam, et suggerens deformitate Compositionum, tanquam neque justo neque vero probante esse, neque valde materialibus, quia sic turpibus similia secundum veritatem sunt supercaelestia et divina spectacula. Hoc facit, inquit, provida theologia, purgans sursum versus animam, 122.0158D| hoc est, superiorem partem animae razionaleis, quae pars animus seu intellectus a sapientibus nominatur, ab omni falsorum phantasmatum contagione mundans. Pro eo quod transtulimus «sursum versus animam», in greco scribitur «ἀνωφερὲς 122.0159A| τῆς ψυχῆς » , hoc est: quod sursum fertur in anima. Mens quippe, quae nostrae naturae sublimissima pars est, sursum semper ad spiritualia naturali appetitu fertur. Hinc ait Apostolus: «mente servio legi Dei, carne autem legi peccati»; ideoque ipsa pars nostra divinae theologiae Administratione purgatur, ut purgata in caelestium virtutum, ipsiusque causae omnium contemplationem apta fiat atque instructa. Et suggerens, velut proprie transfertur subpungens seu substimulans mentem, ipsa theologia per deformitatem Compositionum, hoc est, per deformes immaginationum mixturas. Et hoc suggerit menti, quia, sicut insipientibus videtur, divina spectacula et supercaelestia similia sunt secundum veritatem turpibus immaginationibus. Neque 122.0159B| justum neque verum hoc est, neque ulla justitia neque ulla veritas approbat, neque valde res ipsae materiales fiunt incircumscriptibilium spirituum, similes sibi esse supercaelestes essentias approbant, magis autem suis speciebus respuunt. Naturaliter quippe materialia omnia in spiritualia transferri appetunt, spiritualia vero ad materialium humilem vilissimamque extremitatem inclinari nolunt, quoniam impossibile est. Possibile est namque inferiora ad superiora ascendere, descendere vero superiora ad inferiora naturali transmutatione, impossibile est. Et si quis dixerit: videtur itaque beatus Dionisio angelicas virtutes omnino carere corporibus praedictis rationibus [dicere]. Cui breviter est rispondendum. Terrena materialiaque 122.0159C| corpora mortalia, corruttibilia, membrorum Compositionibus Distinta, sensibilibus formis localibusque spatiis circumscripta, temporibus mutabilia, seu horum omnium immaginas, sive interius in phantasiis memoriae, sive exterius in sensuum impressione, divinos animos habere penitus denegat. Spiritualia autem corpora simplicia, nullis formarum sensibilium lineamentis coartata, ipsis divinis animis simillima et convenientiissima possidere eos non solum non denegat, verum etiam affermat. In quibus, caelestibus videlicet subtilissimisque suis corporibus, humanis obtutibus saepe visibiliter apparuere, ut Abraham et Tobiae, transmutantes invisibiles et incircumscriptas suorum spiritualium corporum qualitates in quascunque formas 122.0159D| visibiles, in quibus hominibus se manifestare velint.
Hactenus de provida erga purgationem nostri animi 122.0160A| theologia per descensionem ad humillimas et confusas inhonestasque materialium rerum conformationes, quibus divini animi significantur. Nunc vero tractare incipit, quod non sine ratione divina theologia similitudines rerum invisibilium ex omni visibili creatura sumpserit. Propterea sequitur: Sed itaque et hoc intelligere oportet, nihil eorum, quae sunt, esse universaliter boni partecipazionie privatum, siquidem, ut eloquiorum veritas ait, omnia bona valde. Oportet nos, inquit, intelligere, quod nulla creatura est, quae omnino juxta suam analogiam partecipazionie summi boni privetur. Ait enim Scriptura: «et vidit Deus, et ecce omnia bona valde». Et si ita est, quid mirum, si in rebus materialibus speculationis intelligibilium occasio sumatur, ut, quoniam 122.0160B| omnia summum bonum partecipante, ex similitudine inferiorum bonorum ad cognitionem sublimium humanus animus possit ascendere? Et hoc est quod sequitur:
§ 4. Est ergo ex omnibus intelligere bonas speculationes, et invisibilibus et intellettualibus ex materiis reformare dictas dissimiles similitudines, altero modo intellettualibus habentibus, quae sensibilibus aliter distributa sunt. Si, inquit, omnia summi boni partecipanteia sunt, oportet profecto ex omnibus intelligere, hoc est, in omnibus materialibus conspicari bonas immaterialium contemplationes, et ex materiis sensibilibus formare praedictas dissimiles similitudines, ut per eas invisibiles et intellettualis intelligantur virtutes, dum non eodem, sed altero 122.0160C| modo intelligibilium virtus et sensibilium natura perspicitur. Quod sequenziar subnectit dicens: Et enim furor irrationabilibus quidem ex passibili motu inest, et omni irrationabilitate est repletus furibundus eorum motus; sed in intellettualibus altero modo oportet irascibile intelligere. Furor, inquit, et ira bestiis ratione carentibus ex passibili, naturali tamen motu, vel, sicut in Graeco scribitur, ἐξ ἐμπαθοῦς ὁρμῆς, ex passibili impetu vel cupiditate, insita sunt, irrationabilisque eorum motus plenus est irae atque furoris, ut in leoni bus ceterisque feris ferocibus, quarum furibunda rabies vix domari potest. Non tamen in eis tales motus reprehenduntur, quoniam naturales sunt, et sine quibus naturae proprietas ipsarum bestiarum Perfecta esse non potest; 122.0160D| mitis enim leo leo non est; sed dum talis impetus furoris et irae sive de Deo, sive de intellettuali, sive razionale sapientia, tamen creatura, praedicatur, 122.0161A| altera ratione, quam in bestiis perspicitur, oportet intelligi. Propterea sequitur: Declarans, ut aestimo, eorum virilem rationabilitatem et immitem quietem in divinis et immutabilibus fundamentis. Furor itaque et ira, dum de intellettualibus leguntur naturis, non ferocem impetum, sed quadam similitudine virilem fortemque rationabilitatem, et immitem, hoc est irreprehensibilem, quietem in divinis ac semper manentibus essentiis, declarat, ut quadam pulcherrima metafora furor in bestia, irrationabilis videlicet motus , rationabilis vigor et fortitudo in natura intelligibili accipitur, et bestialis ira irreprehensibilem quietem divini animi in divinis collocationibus, quae semper et incommutabiliter manent. Est igitur furor irrationabilis rationabilis 122.0161B| fortitudinis imago; est ira feralisque impetus intelligibilium animorum in divina severitate inque immutabili amore justitiae immitis irreprehensibilisque absque ulla adulatione perpetuae quietudinis simbolium. Videsne quomodo inferiora bona, quae ex partecipazionie summi boni proveniunt, primaque bona, summoque bono proxima imaginantur? Et ne mireris, quod beatus magister ἀμείλικτον ἕξιν, hoc est, immitem quietem in divinis et immutabilibus fundamentis dixerit. Immitis enim quies est severa et inflexibilis in amore caelestium virtutum incommutabilisque possessio. Nec resistit, quod ait Dominus: «Beati acari, quoniam ipsi possidebunt terram». Necesse est enim, eos, qui mites sunt in malo, hoc est, totius malitiae 122.0161C| expertes, immites fieri in bono, in bonarum videlicet virtutum severa diligentique custodia, earumque zelo laudabili ira commotos, adversus omnia vitia pugnare non desinentes, vigilique semper animo, ne aliquo praevaleant, in pace virtutum, quas custodiunt, quiescentes. Hinc apostolus dicit: «Irascimini et nolite peccare». Et alibi de furore spirituali atque superbia laudabili praecipit: « Quae sursum sunt sapite, non quae super terram ». Sequitur: Eodem modo concupiscentiam quidem esse dicimus in irrationabilibus inconsultam quandam et materialem ex naturali motu aut consuetudine in mutabilibus incontinenter ingenitam passibilitatem, et irrationabilem corporalis voluptatis continuitatem, simul omne animale compellentis 122.0161D| in secundum sensum concupiscibile. Brevem quaerit 122.0162A| spiegazioneem. Ait enim: Simili modo, hoc est, quemadmodum de furore, ista, quae diximus, de concupiscentia quoque irrationabilium animalium dicere debemus. Nihil aliud quippe est concupiscentia irrationabilium, nisi inconsulta, absque rationabili videlicet consilio, et materialis ingenita passibilitas, quae ex naturali motu seu frequenti consuetudine, sine ulla continentia, in rerum mutabilium impatienti amore nascitur, et irrationabilis corporeae libidinis assiduitas, quae omne animale cogit in illud concupiscibile, quod est secundum sensum, prono impetu ruere. Cum vero dissimiles similitudines intellettualibus circumponentes, concupiscentiam eis conformemus, amorem divinum ipsam intelligere oportet super rationem et intellectum immaterialitatis, 122.0162B| et inflexibile, et non indigens desiderium superessentialiter castae et impassibilis contemplationis, et ad illam puram et sublimissimam claritatem, et invisibilem et formicam pulchritudinem aeternae vere et invisibilis societatis. Et potentiam excipit quidem in sufficienti, et inconversibili, et a nullo affligi valente per inconfusam et immutabilem divinae pulchritudinis amorem et universalem revocationem, in id, quod vere est appetendum. Dum vero, inquit, dissimiles similitudines ex materialium rerum rationeque carentium naturalibus circa intellettualis, veluti quaedam vestimenta, ponimus virtutes, et concupiscentiam eis circumformamus, non irrationabilem motum, sed amorem divinum per ipsam concupiscentiam intelligere debemus. Quid divinus amor? 122.0162C| Est laudabilis concupiscentia ipsius immaterialitatis, quae superat omnem rationem et intellectum. Eandem quoque concupiscentiam in figura inflexibilis et non indigentis, hoc est, non ex inopia rerum temporalium nascentis desiderii superessentialis et castae et impassibilis contemplationis, et aeternae veraciter et invisibilis adunationis ad illam puram et excelsissimam luculentiam et invisibilem pulchritudinem, ex qua omnis forma et pulchritudo facta est, accepere nos oportet. Et ipsa spiritualis concupiscentia potentiam, vel ut significantius ex ambiguo Graeco, quod est τὸ ἀκρατές, potest transferri, puritatem suscipit in sufficienti, hoc est forti, strenuo, robusto, et inconversibili, in eo videlicet, quod sufficiens est strenuumque atque robustum, 122.0162D| inconversibili quoque, et in eo, quod a 122.0163A| nullo affligi potest. Il suo enim omnibus nominibus divinam virtutem significat, ut arbitro, quae sufficientem. , strenuam, robustamque et inconversibilem potentiam desiderantibus se largitur, quae videlicet potentia vel puritas a nulla alia virtute sibi opposita vel affligi vel vinci valet. Et hoc totum datur propter inconfusum et liquidum et immutabilem divinae pulchritudinis amorem, et propter catholicam reducem in id, quod vere est appetendum, summum videlicet bonum, quod appetit omne quod amare potest.
Postquam vero de similitudinibus longe dissimillimis, quae ex naturalibus motibus irrationabilium bestiarum ad rationabiles intelligibilium animorum virtutes significandas sancta introducit theologia, 122.0163B| tractatum est, quid ipsa irrationabilitas rationabilium et insensualitas sensu carentium in ipsis rebus, quibus naturaliter insunt, potest definiri, quid in divinis conformat intellectibus, aptissime subjungit et ait: Sed et ipsam irrationabilitatem et insensualitatem in quidem irrationabilibus animalibus, aut inanimatis materiis, difetto razionale et sensus proprie vocamus; in animatis autem immaterialibus et intellettualibus essentiis, sancte et decenter supereminens earum, ut supermundalium, confitemur nostra transitoria et corporali ratione, et materiali alienato incorporalibus animis sensu. Ipsa, inquit, irrationabilitas irrationabilium animalium defectus rationis est; insensualitas vero carentium anima sensuali materiarum, defectus sensus est 122.0163C| et proprie dicitur. Dum autem irrationabilitas et insensualitas de immaterialibus et intellettualibus praedicatur essentiis, insensualitas quidem de immaterialibus, de intellettualilibus vero irrationabilitas, pulchre et religiosa confitemur significari, quod in ipsis supermundalibus supereminet, hoc est, contemplationis earum virtus, quae omnem sensum nostrum nostramque rationem super greditur, stupido nostra transitoria et corporalis ratio, hoc est, adhuc mortali corpore gravata, et materialis sensus longissime ab incorporalibus animis alienantur. Hac forma locutionis Apostolus utitur, dicens: « Stultum Dei sapientius est hominibus », supereminentiam divinae sapientiae in figura stultitiae laudans. Dum ergo lego vel audio, intellettuali essentias 122.0163D| in formes irrationabilium animalium, vel in similitudine rerum materialium, anima et sensu carentium, apparuisse vel significatas fuisse, non Defectum 122.0164A| rationis et sensus, sed supereminentiam earum, qua nostram rationem nostrumque sensum exsuperant, oportet me accipere. Non enim adhuc ratione et sensu comprehendimus altitudinem naturae supercaelestium, donec perveniamus in eorum aequalitatem. Est itaque non dissonas reformare caelestibus formas, et ex vilibus materiae partibus, quoniam et ipsa ex vere bono subsistentiam possidens, per omnem sui materialem dispositionem resonantias quasdam intellettualis pulchritudinis habet. Et possibile est per eas reduci ad immateriales primas formas, dissimiliter, ut dictum est, similitudinibus Acceptis, et eisdem non similiter, compacte autem et pulchre intellettualibusque et sensibilibus proprietatibus definitis. Notandum, quod ex abbondantia 122.0164B| graecae locutionis saepe praepositiones ponuntur, et nullum augent intellectum. Et maxime hae tres: re, et, ad; ἀνά, καί, πρός; κατά similiter, quae in diversas vertitur translationes. Quas praepositiones videlicet propter diligentiam interpretis noluimus praeterire, praesertim cum curiosus lector perspiciet, ubi necessariae sunt, et ubi sovrabbondante. Est itaque, inquit, hoc est oportet, formare formas non dissonas, sed convenientes caelestibus significandis essentiis, etiam ex vilibus partibus terrenae mortalisque materiae; nec sine ratione, quoniam et ipsa materia ex summo bono, quod solum vere est, substantiam possidet in omnibus suis materialibus ordinibus, et habet resonantias quasdam, hoc est, resultationes intellettualis pulchritudinis. 122.0164C| Resonantias autem dico vel resultationes, quas graece ἀπηχήματα vocant, rerum intelligibilium immaginationes. Sicut enim imago vocis in rupe quadam seu aliqua concavitate, vel sicut imago corporis ex speculo resultat, ita intellettualis pulchritudinis caelestium virtutum immaginates ex omni terrena vilissimaque materia rispondente. Ideoque possibile est, nostrum animum reduci per resonantias ad immateriales primas formas, quas Graeci ἀρχετυπίας appellant, quarum resultantes immaginas sunt, ita tamen, ut dissimiliter ipsae similitudines accipiantur in materialibus, unde resultant, et in immaterialibus, quibus resultant. Aliter enim furor in leone diffinitur, aliter in angelo. Et eisdem similitudinibus non eodem modo 122.0164D| considerazioni, sed juxta differias materialium rerum et altitudines immaterialium. Compacte autem et pulchre proprietas definitur uniuscujusque in 122.0165A| intellettualibus virtutibus et sensibilibus materiais. Verbi gratia, irrationabilitas Defectus rationis est in animalibus ratione carentibus, in caelestibus vero essentiis supereminentia rationis et superrationabilitas, qua superant omnem rationem nostram et sensum. Sequenza:
§ 5. Haec mysticos theologos inveniemus non solum caelestium dispositionum dipositionibus mirabiliter circumformantes, sed et ipsis aliquando thearchicis manifestazioniibus. Haec, inquit, quae diximus de caelestium Formatibus ex materiae partibus assumptis, non solum invenimus divinos theologos caelestibus declarandis mirabili modo circumformare, verum etiam aliquando in ipsis divinis, id est, in ipsius summae ac sanctae deitatis manifestazioniibus 122.0165B| accipere, ut eisdem dissimilibus, hoc est, longe distantibus similitudinibus et ipsae caelestes essentiae, et ipsarum summa et universalis omnium, quae sunt, causa significetur. Propterea triplicem modum divinae immaginationis subjungit dicens: et aliquando quidem ipsam, videlicet Deitatem, ex luminibus pretiosis laudant, ut solem justitiae, ut stellam matutinam in animum sancte orientem, et ut lumen incircumvelate et intellettualiter resplendens. Haec sunt pretiosissimae et sublimissimae hujus mundi partes. Aliquando vero ex mediis, hoc est mundi partibus, ut ignem innocue splendentem, ut aquam vitalis plenitudinis datricem, et, simbolico dicendum, in ventrem subeuntem fluminaque redundantem inmensurabiliter refluentia. Animapubblicità, 122.0165C| quam pulchre et breviter singula exponit. Siquidem sol iste visibilis, ipsius solis invisibilis justitiae imago est, et stella matutina mox in animo fidelium orientis sanctae illuminais per fidem. Prima siquidem rationabilis animae ad creatorem redeuntis illuminatio est donum fidei, quod per sacramenta battesimale et datur et significatur. Ideoque non incongrue fides summae et coessentialis Trinitatis, quae primitus in anima fidelium surgit et apparet, sub simbolo luciferae stellae a sanctis theologis innuitur, quam stellam mysticam clara sequitur aurora, splendor videlicet actionis et scientiae in spe robustissima futurae beatitudinis, deinde sol, clarissima profecto specie summae ac sanctae Theophaniae relucet, et ferventissima virtus divinae caritatis 122.0165D| nel suo, qui ipsam veritatem et contemplantur et diligunt, ineffabilis gratiae ardore incensi, pulchritudine allecti. Et hoc est quod ait: ut lumen incircumvelate et intellettualiter resplendens. Dum enim clarissima fidei stella in matutinis, hoc est, 122.0166A| in primordiis conversionis humanae animae ad Deum suum incipit oriri, subindeque pulcherrimus splendor practicae, id est, actionis virtutum, aureusque rubet fulgor physicae, naturalis scilicet scientiae omnium rerum, quae post Deum sunt, et hoc tantum in spe futurae gloriae peragitur, et super haec omnia post maxim interioris hominis luminare, hoc est, post eximiam divinae Theologiae luculentiam, quae sola divina, omnem intellectum superantia, gnostica virtute flagrantissimae caritatis considerat: quid sequitur, nisi ipsius veritatis incircumvelatum lumen, hoc est, omni velamine sensibilium figurarum carens, et per se ipsum in divinis mentibus altitudine intellettualis contemplationis refulgens? Et intuere ha tres immaginazioni 122.0166B| divinae sapientiae ex sublimissimis materialis hujus mundi partibus introductas, solem videlicet, et luciferum, aethereumque lumen, quod ubique semper splendet, nullaque tenebrarum caligine obumbratur, nullo terrenorum corporum seu aliqua mole circumscriptorum obstaculo impeditur, sed liberum ubique purissimumque diffunditur. Ex mediis autem mundi partibus, hoc est, ex aere umidoque elemento duas similitudines Theologus suscepit, ignem plane et aquam. In superioribus namque aeris partibus, qui aethereis spatiis adjungitur, flammas innocuas esse physici affermant. Innocuae vero propterea sunt, quia nullam corpulentiam, in qua ardeant, inibi reperiunt, quoniam tenuissimus spiritus in sublimitate aeris hujus circumlabitur. 122.0166C| Qui ignis, ut arbitro, ipsum imagiat, qui de seipso ait: «Ego sum ignis consumens». Summa siquidem ac sancta Trinitas Deus unus humanos animos, in quibus habitat, in se ipsum convertit atque consumit, non ut eis noceat, sed ut in eis solus appareat, non ut consumat eorum substantiam, sed ut perficiat eorum beatitudinem. Aqua etiam vitalis est plenitudo internae sapientiae, quae, dum primo occulte et invisibiliter in abdita razionaleis animae, velut in quendam ventrem subit, ineffabili meatu veluti in aperta flumina virtutum et inmensurabilia divinorum dogmatum fluenta redundat. Hinc est quod Dominus ait: «qui credito in me», sicut dicit Scriptura, «flumina de ventre ejus fluent aquae vivae». Sequitur: aliquando autem ex novissimis, 122.0166D| ut unguentum suave, ut lapidem angolarem. Sed et bestialem ipsi formam circumponunt, et leonis ei et pantheris speciem coaptant, et pardalin eam vestiunt et ursam saevientem. Post mediarum mundi partium immaginaes sequenziar novissimarum 122.0167A| paradigma subduntur. Novissimae autem mundi partes sunt, quae terrenae molis constituuntur constitutione. Quae, quamvis in natura visibilium novissimum atque veluti vilissimum obtinent locum, virtute tamen divinarum rerum significationis non sunt novissima, sed excelsa et incomprehensibilia, et maxime utriusque naturae unigeniti filii Dei domini et salvatoris nostri Jesu Christi significativa. Unguentum itaque suave Christus est, in cujus immagina sub figura Ecclesiae ait theologia: « dum esset rex in accubitu suo, nardus in ea dedit odorem suum ». Lege mysticam feminam, quae paulo ante passionem fudit alabastrum in capite Domini, et impleta est domus odore, hoc est, totus mundus suavissima doctrina passionis Domini et risurrezione 122.0167B| ceterarumque virtutum, quae propter nos peregit, repletus est. Hoc mysticum unguentum in consecratione crismatis catholica componit Ecclesia. Lapis angularis Christus est, quem Judaei perfidi respuunt, sed angularis nobis factus est. In ipso enim conjungitur Ecclesia ex Judaea et gentibus Collecta. In ipso razionaleis et intellettualis, angelica videlicet et humana natura unum facta est. Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum. In ipso divinitas et humanitas, verbum et caro, una substantia in duabus naturis effecta. Et quis idoneus est, angulositatem Christi digne explanare? dum praeter quod diximus de adunatione circumcisionis et praeputii caelestium item terrestriumque, hoc est, 122.0167C| intellettualis et razionaleis creaturae in unam divinam ac summam civitatem, nec non deitatis et humanitatis in ipso, quintuplex ipsius angularitatis a sanctis Patribus traditur modus. Ipse siquidem in seipso utrumque sexum, masculinum videlicet et femininum, in simplicitatem divinae imaginis, secundum quam factus est homo, coadunavit. «In Christo enim», ait Apostolus, «non est masculus neque femina». In ipso orbis terrarum et paradisus per resurrezionis suae gratiam unus efficitur paradisus. In ipso generaliter terra et caelum per similitudinem humanae et angelicae vitae unum efficitur caelum. In ipso corporalis et spiritualis creatura per adunationem substantiae una fit spiritualis creatura, dum inferiora ubique transeunt in 122.0167D| superiore. In ipso omnis creatura Creatori copulatur in re ipsa per speciem. Videsne quinquepartitum angularem Christi modum, de quibus singulis 122.0168A| in libris περὶ φύσεων latius tractavimus. Ipse est leo de tribu Juda, qui vincit mundum ipsiusque principem. In forma quippe leonis fortitudo Christi exprimitur, et furor irrationabilis, quo adversantes nobis iniquas potestates, omniaque virtutibus opposita contemnit penitusque interimit. Mysticus quoque pantheri est. Pantheri quippe dicitur quasi pantera, hoc est bestialissimus; ferocissima enim omnium bestiarum est. Quae figura dupliciter in Christo intelligitur: aut enim e contrario accipitur, ut per nimiam ipsius bestiae ferocitatem ineffabilis divinae pietatis clementia et mansuetudo, qua vult omnes homines salvos fieri et in agnitionem veritatis venire, significetur, aut per metaforam saevissimae bestiae zelus divinae bonitatis, 122.0168B| quo devorat et consumit omnes ferales et irrationabiles nostrae naturae motus, imaginatur. In eadem figura et pardalis ursaque saeviens introducitur. Rationabilis quippe et plus quam rationabilis divinae bonitatis amor irrationabiles et plus quam irrationabiles nostrae naturae motus semper appetit delere, ipsamque naturam liberam, omnique ferali suo impetu ereptam in seipsam ineffabilibus divinorum alimentorum morsibus consumere. Sequitur: Addam vero et quod omnium vilius esse et magis significare visum est, quia et vermis specie ipsam seipsam circumformantem divini sapientes tradiderunt. Addam, inquit, praedictis immaginationibus illud simbolim, quod omnium vilius esse visum est, et magis significare, vel ut expressius 122.0168C| transfertur, magis obscurum vel dissimile. Divini siquidem sapientes, id est theologi, tradiderunt, ipsam sapientiam in specie vermis seipsam formasse, eo loco fortissis, ubi per Prophetam loquitur: « Ego sum vermis et non homo » . Hoc enim intelligitur de Christo, qui de virili semine non est natus, sed sicut vermis de simplici natura terrae, ita ipse ex visceribus perpetuae virginis et incontaminatae carnem assumpsit. Nihil itaque in natura rerum materialium vilius verme, qui de simplici limo concipitur, et tamen per ipsum incarnatio Dei Verbi, quae superat omnem sensum et intellectum, imaginatur. « Generationem ejus quis enarrabit » ? Potest et sic intelligi: Ego sum vermis et non homo, hoc est, ego sum vermis, et non homo vermis. 122.0168D| Ac si diceret: Ego, qui plus quam homo sum, secreta penetro totius naturae, sicut vermis viscera terrae, quod nullus alius humanae naturae particeps 122.0169A| potest agere. Cui sensui arridet, quod in alio psalmo scriptum est: « et substantia mea in inferioribus terrae », hoc est, et substantia mea, quae per seipsam sapientia est, in inferioribus terrae, hoc est, in intimis naturae conditae sinibus subsistit. Esse enim omnium est, superesse Divinitatis. Vermis itaque, qui abdita totius creaturae penetrat, sapientia patris est, quae dum est homo, omnem superat humanitatem. Audi Apostolum de se ipso loquentem: « Paulus apostolus, non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christum, et Deum patrem, qui suscitavit eum a mortuis ». Nonne ipse est mysticus ille vermis, in cujus immagina quingentesimo semper anno transacto de cinere arabicae avis, phoenicis dico, proprii sui pectoris 122.0169B| flamma consumptae, vermis nascitur, et ad pristinam viriditatem revocatur? Christus siquidem ardore passionis, quam sponte sua susceperat, consumptus est, et descendit ad inferos mirabilis vermis. Sed mox post triduum reversus est, suique apostoli, qui eum in cruce ardentem viderant, in spirituali corpore resurgentem conspexere, virtutumque pennis volantem, ad Patremque suum ascendentem mirati sunt.
Sequitur: Sic omnes theosophi et occulta inspiratione Prophetae sanctis incontaminatis distinguunt sancta sanctorum, et dissimilem sanctam figurationem honorant, ut neque divina immundis tractabilia sint, neque mirabilium agalmatum studiosi contemplatores tanquam veris remaneant figuris. Et 122.0169C| divina honorificant veris negationibus, et ad novissima compactarum resonantiarum diversis similitudinibus. Tali modo, inquit, figurarum omnes theologi, quos nunc theosophos, hoc est, divina sapientes appellat, et omnes Prophetae occulta sancti Spiritus inspiratione formati distinguunt sancta sanctorum a sanctis incontaminatis. Ac si aperte diceret: A sanctis et incontaminatis dissimilium immaginaum simbolis, quae non immerito incontaminata dicuntur, quoniam divino spiritu in mentibus theologorum et Prophetarum descripta sunt, sancta sanctorum, id est, intellettualis essentiae ipsaque Divinitas discernuntur per theologos ineffabili summae sapientiae Administration, ita ut et illa simbolia sancta et immaculata ab his, qui intelligunt, 122.0169D| quae per ea significantur, honorabiliter venerentur, et sancta sanctorum, quorum immaginas sunt, ab eis longe segregentur intellettuali discrezionalità. Divina itaque simbolia sancta sunt, res vero, quarum simbolia sunt, sancta sanctorum, hoc est, 122.0170A| sancti intellectus sanctorum. Et dissimilem sanctam figuram honorant, hoc est, sancta illa divinarum rerum figuratio, quamvis longe dissimilis sit ipsis intellectibus per eam significatis, honoratur a sanctis theosophis atque Prophetis. Dum enim eas res, quae significantur, puro intelligunt, ipsas prius honorant, quoniam divinae et supermundanae sunt. Conseguente etiam earum figurationes, sive ex superioribus materialis creaturae partibus, sive mediis, sive novissimis translatas, non immerito venerantur, intellettualique distintive et discrezionale res ipsas suis figurationibus segregant, nec figuras pro veris intellectibus, nec veros intellectus pro figuris approbant, sed omnibus remota omni confusione suas definiziones et cognitiones distribuunt. 122.0170B| Ac, veluti quis interrogaret, cur sancta dissimilia simbolia sanctorum intellectuum a theologis et figurantur et honorificantur? -rationalius quippe videretur, similia simbolia sanctis intellectibus configurari, quam dissimilia-redditur causa dissimilium significationum. Et hoc, inquit, quod quaeris, repertum est, ut neque divina tractabilia sint, hoc est, ut neque divini intellectus pervii et patefacti fierent immundis, pollutis videlicet hominibus, delictorum impietatisque vel certe superbiae sordibus contaminatis, quibus nec sensibilia divinarum rerum licet videre sacramenta , quanto magis tractare; quoniam, dum divina sacramenta conspiciunt, veluti puerilia et ludibria et nullius spiritualis intellectus significativa contemnunt. Et notandum, 122.0170C| quod in eo loco, quo transtulimus tractabilia, in Graeco scriptum est εὐχείρωτα, quod nos possumus dicere facilia, ut talis sensus sit: Propterea divini sapientes sacramenta divinarum rerum dissimilia ipsis rebus, obscura, mixta, ex materialibus assumpta conformant, ne divina mysteria facilia fierent ad intelligendum immundis animis indignisque cognitione veritatis. Et haec una causa dissimilitudinis sanctarum imaginum. Altera vero est, quam nexter adjungit dicens: Neque mirabilium agalmatum studiosi contemplatores tanquam veris remaneant figuris. Ad hoc etiam obscurae et dissimiles immaginations factae sunt; hoc est, neque finem suae speculationis ponant, qui studiose mirabilia agalmata, divinas scilicet immaginationes 122.0170D| contemplantur, in ipsis figuris, putantes eas veras esse et non figurativas, neque ultra eas virtutem intimae contemplationis erigere volentes. Talis siquidem error multos ac paene omnes invasit et adhuc invadit, Existimantes, sensibilia sacramenta 122.0171A| nil altius significare praeter seipsa; ac per hoc approbantes falsa pro veris et seipsos fallunt et simpliciores decipiunt, remanentes in figuris, in earum vero mysticum intellectum mentis aciem infigere negligentes. De talibus ait apostolus: «Littera occidit, spiritus autem vivificat». Omnem quippe, qui nihil ultra quod sentit, Existimat esse, littera occidit, quoniam spiritum, id est ipsius litterae intellectum, neque valet neque valet neque vult attingere. Ubi notandum, quod beatus apostolus non illam solummodo litteram [dicit], quae imago vocis est, sed generaliter omnes mysticas figuras, sive in dictis, sive in factis, sive in rerum sensibilium immaginationibus descriptas in totius divinae Scripturae serie, per quas veritas rerum spiritualium et 122.0171B| supermundalium arcana ad exercitationem humani animi, et a terrenis ad caelestia subvectionem significantur. Agalma autem, ex quo singulari nominativo pluraliter agalmata flectitur, multipliciter etiam ab ipsis Graecis intelligitur. Agalma enim dicunt omnem expressam immaginam, quae intuentibus laetitiam efficit. Agalma quoque dicunt idolum vel simulacrum, ipsi, cujus imago, similitudo est, simillimum. Agalma quippe dicitur quasi ἄγαν ἅλμα, hoc est, valde excelsum. Et divina itaque honorificant mysteria sancti theologi veris negationibus, hoc est, per negationes, quae vere de divinis praedicantur. Ut enim praedictum est, in divinis significationibus verae sunt negationes, Affermationes vero metaforicae, ac veluti exstrinsecus 122.0171C| acquisitae, aut omnino incompactae, hoc est, non propriae. Et non solum per negationes veras divina honorificant, verum etiam per diversas similitudines, vel ut transfertur, per alienas similitudines compactarum resonantiarum, hoc est, consonantium immaginationum ad novissima, ad materialium videlicet et corporalium rerum formas et specie. Ut enim superius confectum est, sicut plus divina honorificari, hoc est, expressius significari per veras negationes, quam per translatas affermationes possunt: ita plus et significantius eadem divina per alienas similitudines novissimarumque materialium rerum immaginations, quam per pulchras caelestium rationabiliumque rerum formas mentibus humanis insinuantur . Quemadmodum namque 122.0171D| de Deo praedicat, qui dicit, invisibilis est, incomprehensibilis est, non est substantia, non est essentia, nihil est eorum, quae sunt; superat enim 122.0172A| omne, quod dicitur et intelligitur; ita non propria, sed traduttivo de eo quis dicit, essentia est, substantia est, bonitas est, veritas est, ceteraque horum similia. Ac per hoc sicut ipsum magis honorat, qui negat eum esse quid, quam qui eum assertat quid esse, ita plus eum significat atque honorat, qui figuram bestialem ipsi circumdat, quam qui in humana effigie auro gemmisque decora, preciosaque induta vestimenta, caelestibusve splendidissimis corporibus circumscripta, ipsum immaginat. Putat enim eum sic subsistere; non autem decipitur, dum de ipso bestiales turpesve confusasve formas tradat; naturali enim ingenio veraque ratione ductus omnino eum sic esse fiducialiter negat.
Sequitur: Nihil ergo inconsequens, si et caelestes 122.0172B| essentias ex inconvenientibus dissimilibus similitudinibus reformant secundum dictas causas. Non irrationabiliter, inquit, secundum praedictas causas, neque inconsequenter sancti theologi caelestes essentias per inconvenientes, ut significantius transfertur, per obscuras dissimilesque conformant similitudines. Hactenus de expositione sanctarum immaginationum supermundanorum intellectuum. Deinceps apologia est, cur in hanc inquisitionem venerit. Sic igitur defensionem suam aggreditur. Non enim fortessis aeque non nos in quaestionem quidem ex indigentia, in anagogen quoque per diligentem divinorum scrutationem veniremus. Non fortessis, inquit; nam causalis congiunzione, quae est enim, vacat; veniremus, et aeque non 122.0172C| veniremus nos in hanc quaestionem de mysticis sanctae Scripturae immaginationibus ex indigentia, hoc est, ex inopia intelligentiae; non enim nos latebat mysticus sanctarum figurationum intellectus; neque in anagogen, hoc est, in sensum ad superiora ducentem per diligentem divinorum simbolorum scrutationem veniremus, nisi deformitas nos extorqueret manifestatoriae angelorum reformationis, non sinens nostrum animum remanere in dissimilibus formarum facturis, sed luctantem negare materiales passibilitates, et assuescentem pure extendi per visibilia in altitudini sovramundane. Ac si diceret: In hujus quaestionis, quae de divinis simbolis est, diligentem investigaem non descenderemus, si non deformitas ac veluti turpitudo formationum, 122.0172D| quae angelicas virtutes in divinis Scripturis manifestant, nos veluti invitos cogeret et extorqueret. Quae deformitas non sinit nostrum animum remanere 122.0173A| in dissimilibus divinorum intellectuumformationibus; hoc autem dicit condescens his, qui carnaliter divina accipiunt simbolia; sed sinit nostrum animum luctari adversus falsas phantasias vana cogitantium, et negare materiales passibilitates spiritualibus carnaliter inesse substantiis, et assuescentem, hoc est, discentem nostrum animum sinit pure extendi, in incontaminata videlicet subvehi, per visibilia sacramenta in supermundanas divinorum intellectuum excelsitudines. Et hoc breviter concludit dicens: Tanta quidem a nobis dicta sunt propter materiales et inconvenientes divinorum eloquiorum angelicarum imaginum descriptiones. Post vero apologiam sequentis operis brevis sequitur divisio. Ait enim: Deinde autem segregari oportet, quid ipsam 122.0173B| quidem esse ierarchiam aestimamus, quidve ipsa ierarchia prosit ierarchiam sortientibus. Hoc est: oportet nos de cetero segregare, certis scilicet terminis definire, quid ipsam generalem ieraarchiam, id est, pontificatum arbitramur esse, quidve ipsam, generalem videlicet ieraarchiam, sortientibus prodest unaquaeque specialis ieraarchia. Tota siquidem hujus operis intentio est de generali pontificatu deque ejus formemis tractare. Sequitur oratio: Dux vero sit sermonis Christus, siquidem mihi fas dicere, meus, totius ierarchiae manifestazioniis inspiratio. Dux, inquit, sermonis mei, si licet mihi dicere, Christus meus, a quo incipit et inspiratur tota pontificalis configuratio. In fine vero totius capituli Timotheum, episcopum Ephesi, vel certe omnes, 122.0173C| qui hunc sermonem lecturi forent, alloquitur inquiens: Tu vero, o puer, secundum sanctam nostrae sacerdotalis tradizioneis Legislativeem ipse sancte et decenter ausculta mirabiliter dictorum divinus in Deo et in doctrina factus, et secreto animi, quae sancta sunt, circumtegens, ex immunda multitudine tanquam unformia custodi; non enim fas, ut eloquia aiunt, in porcos projicere invisibilium margaritarum inconfusum et luciformem beneficumque ornatum. His verbis hortatur omnes ministros divinorum sacramentorum, sicut sacerdotalis promulgatio tradit, ut ipsi sancte et onesto divinis auscultent dictis, divini in Deo et in divina doctrina Perfecti, et ut in secretis animi sancta mysteria circumtegant, et ex immunda carnaliter cogitantium spiritualiaque 122.0173D| penitus ignorantium multitudine, quae indigna est 122.0174A| non solum visibilium sacramentorum, verum etiam eorum intelligentia, custode mysteria. Quae uniformia sunt; unum enim significativo, in quo omnia unum sunt. Prohibet enim divina Scriptura invisibiles margaritas divinorum intellectuum in porcos, hoc est, in superbos immundosque homines projicere, earumque, margaritarum dico, distintium, luculentum beneficumque, hoc est, amantes et intelligentes se benefacientem et deificantem ornatum.
CAPITOLO III. Cujus praefatio est: Quid sit ierarchia et quae per ierarchiam utilitas. § 1. Est quidem ierarchia secundum me ordo divinus 122.0174B| et scientia et actio deiformi, quantum possibile, simulata, juxta inditas et divinitus illuminaes proporzionaliter in Dei similitudinem ascendens. Una definizione ieraarchiae capitulum inchoat. Est, inquit, ierarchia secundum me, hoc est: quantum mihi videtur, ierarchia est ordo divinus et scientia et actio. Tribus itaque partibus defineem ierarchiae concludit. In omni siquidem divino pontificatu haec tria considerari necesse est: quo ordine, qua dignitate quis constituitur et perficit et perficitur, quantum in notitia, hoc est, in scientia et disciplina divinarum rerum et illuminatur et illuminat, et quatenus in actione mandatorum proficit et purgatur et purgato. Ac per hoc Perfectus animi habitus in ordine, cognitio vero rerum spiritualium in scientia, divinorum 122.0174C| vero mandatorum custodia in actione perficitur. In hoc enim trigono universalis Ecclesiae sive in caelo sive in terra plenitudo formatur. Hinc est, quod summi boni, a quo haec tria procedunt, confessio trina est. Hinc etiam, quod rationabilis creaturae ad Deum suum conversio triformis est; fide siquidem et spe et caritate reformatur, inque naturalem sui dignitatem et gratiam revertitur. Et notandum, quod theologusmutatione defineis ierarchiae usus est. Ipsa siquidem definitio directim currere videtur sic: Ierarchia est actio et scientia et divinus ordo. Praecedit enim in ascensionibus virtutum actio divinorum mandatorum, per quam purgatur interior animi oculus sive razionale sive intellettualis creaturae, ut intimos summi boni radios 122.0174D| in omnia diffusos valeat sustinere, omni vana 122.0175A| phantasia omnique vitiorum caligine liber et absolutus. Deinde scientiaespectus sequitur, qui omnia, quae post Deum sunt, naturali motu appetit intueri, omneque, quod viribus intelligentiae potest inspicere, ad laudem Creatoris referre. Hinc in ordinem suum, Perfectissimum dico divinae contemplationis habitum, soggettous juxta donatam sibi gratiam unusquisque ascendit, hoc est, in ipsum Deum, cui similis erit, et in quo incommutabiliter stabit. Et hoc est, quod sequitur: deiformi quantum possibile simulata, id est, similis et ipsa ierarchia omnesque participes ejus deiformi, formae omnium scilicet, quae Deus est, quantum possibile creaturae Creatoris similitudinem participare; inque ipsam ascendens proporzionaliter et congruenter juxta inditas 122.0175B| ei divinitus illuminazioni, sive per naturam rationis et intellectus dignitatem, sive per gratiam, quae partecipanti se supra naturales illuminazioni in ipsum Deum sublevat. Post definizionem vero ieraarchiae laus summae bonitatis sequitur, cujus similitudinem omnis appetit ieraarchia: Divina pulchritudo, ut simpla, ut optima, τελεταρχικά pura quidem est universaliter omni dissimilitudine, distributiva vero secundum dignitatem uniuscujuscunque proprii luminis, et Perfectiva in sacrificio divini ssimo secundum ad seipsam Perfectorum compacte formazione immutabile. Pura, inquit, est et omnino omni dissimilitudine munda et absoluta divina pulchritudo, nec immerito, quia simpla est, quia optima, quia perfezioneum et illuminationum principalis. Nome et 122.0175C| ipsa simplex et optima divina pulchritudo, cui adhaerere similisque ei fieri omnis vita purgata naturali appetit desiderio, non aliam ob causam τελεταρχική a sanctis theologis meruit vocari, quam quod τελετὴ ἀρχῆς sit, hoc est, hostia principalis et purgativa razionaleis et intellettualis creaturae. Purgat enim caelestes animos ab ignorantia summi boni ipsoque superbo et irrationabili motu, quo apostatae spiritus in aeternum praecipitati sunt tormentum. Purgat humanos animos ab omni nebulosa caligine, qua impeditur oculus mentis, quem philosophi rationem dicunt, ne veritatem possit conspicari, ejusque pulchritudine delectari. Purgat ab omni reatu mortis, postremo ab ipsa morte purgat aeterna. Non enim purgationis initium est Domini 122.0175D| nostri Jesu Christi humanitas, quamvis ipsa pro purgatione totius mundi sancta et unica hostia immolata 122.0176A| sit, sicut scriptum est: « Sanguis Christi filii ejus, Patris videlicet, mundat nos ab omni delicto », sed ipsius divinitas, nec non et Patris et Spiritus sancti, unius Dei, totius purgationis et illuminationis et perfezioneis est principium; non quod illa hostia, id est divinitas ulli superiori se immolaretur, quia supra se nihil est, sed quod eo modo loquendi, quo causa per factum significatur, hostia dicitur, ac per hoc, quoniam ipsa causa et principium purgationis est, non incongrue purgatio dicitur et hostia, cum plus quam hostia sit. Hinc ipse Dionisio in negationibus mysticae theologiae ait: «Neque hostia est», volens de ea praedicare, plus quam hostiam esse, et hostiarum principium. Quare subjunxit: distributiva vero, ipsa videlicet divina . . . . . . . . . 122.0176B| . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [ Periodo media praecisa est expositio, neque ipse textus codicum vel spatium vel signum omnino prodit, quibus indicetur, deesse hoc loco quidquam. Etenim in codicibus post ipsa videlicet divina eadem linea legis continuo: luminum dationis Acceptivum cet. , tanquam haec essent ejusdem periodi verba, quum reapse jam ad septimum Capitulum pertineant, ita ut expositionum haud exigua pars, abhinc scilicet usque ad Capitulum VII fere medium desideretur. ]
CAPITOLO VII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . luminum dationis Acceptivum, vel sicut planius transfertur, superexcelsissimae illuminazioneis Acceptivum, hoc est, capax. Habent siquidem gnosticam virtutem, id est, scientiae habitum; habent deividam 122.0176C| , Deum videlicet considerantem speculationem, et superexcelsissimae illuminais capacitatem; habent tereticam, hoc est, contemplativam scientiam praeoperatricis virtutis divinae decorositatis; habent plenitudinem sapientificae tradizioneis, doctrinae scilicet, quae capaces sui animos sapientes efficit; habent communicationsem abbondantier ad secunda, hoc est, ad assequentes ordines, fusioni datae sapientiae, vel planius transfertur, fusione donatae sapientiae, ut sit sensus: Sequentibus se ordinibus communicant fusioni, hoc est, ad fusionem vel in fusione donatae eis primo sapientiae, et per eos sequentibus se diffusae. Prius siquidem ipsa summa sapientia, quae Deus est, in eos diffunditur immediato; deinde per eos in inferiores 122.0176D| fusio illa defluit instar fluminis deorsum salientis. Post descriptionem nominationum Seraphim et Cherubim 122.0177A| significationem Thronorum vocabuli exponendam conseguenter ingreditur. Ipsa autem altissimarum et compactarum sedium omni diligenter exaltari ignominia soggettionis, et ad summum supermundane sursum ferens, et ex omni extremitate ineffabiliter in sublimissimum, et circa vere excelsum totis virtutibus incommutabiliter et stabiliter collocatum, et divini superadventus in omni impassibilitate et immaterialitate Acceptivum et deiferum et famulariter in divinas susceptiones apertum. In hac sententia patet, quaedam excelsissimarum et sublevatarum sedium omni diligenter extolli circumcalcationis vel deambulationis minoratione, et sursum supermundane ferens, et omni ab extremitate inflexibiliter sursum positum, et circa vere excelsissimum 122.0177B| universalibus virtutibus immobiliter et ponderose fundatum, et divini superadventus in impassibilitate omni et immaterialitate Acceptivum et deiferum et famulariter in divinas susceptiones suggestum. Ipsa, inquit-superioribus similiter subauditur: nominatio altissimarum et compactarum vel sublevatarum sedium; ex ambiguo enim graeco transfertur: ἐπηρμένων, quod, utrum a verbo ἐπάρω, id est compango vel aduno, an a verbo ἐπαίρω, id est sustollo derivatur, dubium est--docet hoc diligenter. Qui docet? Exaltari plane eas sedes, vel extolli ab omni ignominia, vilitate scilicet soggettionis, vel expressius translatum, ab omni circumcalcationis seu deambulationis minoratione. Et est sensus: Thronorum nominatio docet, excelsissimas 122.0177C| divinas sedes diligenter exaltari ab omni ignominia subditae multorum pedibus infimitatis, et ab omni loco humili, qui circumcalcantium et deambulantium plantis teritur et minoratur, hoc est, umiliatur et supponitur. Ut ergo altissime a communi omnibus planitie, quae veluti ignominiose undique calcatur et deambulatur, inedita atque sublimia exaltantur, ita Thronorum similiumque sui ordo, in quibus sedet regnans et judicans omnia Divinitas, superexaltatus est et a communi omnibus humilitate remotus, id est, omni materiali creatura humilique. Et hoc apertissime Thronorum nominatio docet. Docet etiam eorum virtutem, quae eos supra mundum in summum bonum subvehit, et ab omni extremitate corporalis creaturae, quae veluti in comparatione 122.0177D| intelligibilium rerum vilis humilisque videtur, in sublimissimum ineffabiliter sublevat, Deum videlicet, qui sublimissimus est, et cujus partecipazione ipsi Throni sublimes sunt. Docet illud collocatum, vel fundatum, hoc est collocationem et fundamentum 122.0178A| totis virtutibus incommutabiliter et stabiliter ac ponderose circa vere excelsum, summum videlicet bonum, quod sicut vere bonum, ita etiam vere excelsum est. Nec non Acceptivum docet, hoc est, Acceptionem divini desuper adventus absque passibilitate et materialitate, sed in omni impassibili immaterialitate. Superant namque omnem passibilem materiem. Deiferum quoque docet, hoc est, deigeram eorum virtutem. Deum namque sofferenza et subvehunt famulariter, hoc est, obedienter laudant ipsum sofferenza et subvehere omnia. Non enim sofferenza, sed sofferenza; nec subvehitur, sed subvehit; neque sedet in aliquo, qui in se sedere, hoc est, quiescere facit omnia. Docet apertum, vel sicut planius transfertur, suggestum, hoc est, sedile 122.0178B| nelle divinas susceptiones. Sunt enim sublimissimi suggesti, alta videlicet sedilia, in divinas susceptiones, in divinorum plane intellectuum receptiones parati atque aperti, repandique et ad divinam sessionem habiles. § 2. Haec quidem nominum ipsorum, quantum ad nos, declaratio. Haec est, inquit, quantum nobis videtur, et a nobis intelligitur, expositio nominum trium ipsorum primae ierarchiae ordinum. Dicendum vero, quam ierarchiam eorum aestimamus. Sed dicere, ait, oportet nos, quam ierarchiam, hoc est, qualem ierarchiam eorum arbitramur esse. Omnis quidem eorum ieraarchiae speculationem Deum imitanti deiformitate dependem inflexibiliter esse, et dividi omnem ierarchicam actionem in partecipazioniem 122.0178C| sacram et tradizionem purgationis purae et divini luminis et Perfectivae scientiae, sufficienter jam a nobis dictum esse arbitror. Omnis, inquit, hoc est, universalis ieraarchiae speculationem, defineem plan, Deum imitanti deiformitate dependem, id est, quae desuper pendet, originemque ducit ex similitudine divinae formositatis (superius, siquidem in tertio Capitulo, universalem ierarchiam definivit dicens: Ierarchia est ad Deum, quantum possibile, similitudo et unitas) inflexibiliter esse, id est incommutabiliter, sufficienter jam a nobis dictum arbitrar. Arbitror etiam sufficienter dictum, dividi omnem ierarchicam actionem, vel sicut planius transfertur negotiationem, in partecipazioniem sacram ipsius principalis omnium 122.0178D| ierarchiae, quae est Divinitas, et tradizione, per superioria inferioribus, purgationis purae, nulla dissimilitudine intermixta, et in divini luminis, similiter partecipazioneem et tradizione, et in Perfectivae scientiae, eodem modo partecipazioniem et tradizione 122.0179A| ; quoniam in praefato tertio Capitulo hunc triplicem totius ieraarchiae praedixit modum, purgationem videlicet, et illuminazioneem, et perfezionem. Primo enim purgat partecipanties se, deinde illuminat divinorum intellectuum scientia, postremo perficit in ipsius scientiae incommutabili habitu. Nunc autem dicere digne prosequamur excelsissimos intellectus, quomodo jam secundum eos ierarchia ab eloquiis manifestatur. Ac si diceret: quoniam superius totius ieraarchiae et definitio et divisio sufficienter a nobis dicta est, nunc prosequamur digne dicere excelsissimos divinos intellectus, principales scilicet primae ieraarchiae ordines; hoc est, quaeramus, quomodo ierarchia, quae secundum eos est, quae scilicet in eos constituitur, in sanctis manifestatur 122.0179B| eloquiis. Primis essentiis, quae post substantificam earum thearchiam collocatae [sunt] et veluti in, vestibulis ipsius ordinatae, omnem invisibilem et visibilem superexcellentes factam virtutem, propriam aestimandum est esse et omnino aequiformem ierarchiam. Ordo verborum: Aestimandum est, judicandum plane, propriam et omnino aequiformem, aequalem scilicet in ordinibus suis, ierarchiam esse substitutam in primis caelestibus essentiis, quae post substantificam earum thearchiam, divinitatem profecto, collocatae sunt, ac veluti in vestibulis ipsius, proximis videlicet ipsi ordinibus , ordinatae, superexcellentes omnem invisibilem et visibilem factam virtutem. Primae siquidem caelestes essentiae in prima ierarchia collocatae et 122.0179C| ordinatae omnes factas virtù sovraeminenti. Puras igitur eas aestimandum, non ut immundis maculis et inquinationibus liberatas, neque ut materialibus receptas phantasiis, sed ut omni soggettione mundas, et altiores, et omni superfirmato templo secundum eccellentissimam castitatem, omnibus deiformibus virtutibus supercollocatas. Jam de laude qualitatum primae ierarchiae copiosius incipit tractare. Puras igitur, inquit, hoc est, omni dissimilitudine mundas, eas, primas videlicet essentias caelestium ierarchiarum,existimandum, vel sicut planius transfertur, dicendum, non ut immundis maculis et inquinationibus liberatas. Ac si aperte diceret: Non sicut nos homines mortales ab immundis maculis delictorum et inquinationibus totius nostrae immunditiae 122.0179D| divina gratia nostram purgationem operante et cooperante liberamur, ipsae liberantur. Neque sicut nos, materialibus phantasiis, hoc est, falsis materialium rerum vanique immaginationibus, quibus maxime carnalis anima, carnaliter plane vivens, in 122.0180A| rerum temporalium cupidine opprimitur, diversorumque errorum anfractibus seducitur, et quod omnium perniciosissimum est, ab amore et cognitione veritatis elongatur, divina gratia nos revocante recipimur, ipsae recipiuntur. Nunquam enim delictorum sordibus contaminatae, nunquam materialibus phantasiis vel oppressae vel depravatae, vel a contemplatione summi boni repulsae sunt. Sed ut omni soggettione, vel sicut expressius transferri potest, minoratione, hoc est ab omni materialium, mortalium, localium, temporaliumve rerum contemptibili in comparatione caelestium essentiarum immaterialium, immortalium, omni locali et temporali motu carentium vilitate et extremitate, mundas et altiores, ceteris videlicet celeste 122.0180B| essentiis. Et hoc est quod sequitur: Omni superfirmato templo, vel ut simpliciter transfertur, omni superfirmato sacro: nam ἱερός omne sacrum Graeci vocant, et maxime templum, supercollocatas omnibus deiformosissimis virtutibus. Omni superfirmato templo, omni Perfecto, mundo et incontaminato spiritui, in quo Deus et habitat et colitur, supercollocantur. Sequitur: Et proprio per se motu et eodem motu secundum diligentis Deum inconversibile ordinis inflexibiliter receptas. A superioribus subauditur: est aestimandum vel ducendum, receptas esse, primas videlicet essentias, inflexibiliter, flecti enim non potest, veluti circolari motu seu sphaerico revolutae, proprio per se motu, qui ex semetipsis est, quoniam per se moventur, 122.0180C| et eodem motu; est enim uniformis motus eorum, quoniam verissime de eo praedicatur motus stabilis et status mobilis. Et hoc est quod sequitur: Secundum inconversibile diligentis Deum ordinis. Omnis siquidem ordo Deum diligens inconversibili, hoc est, nullo modo variabili motu, sed semper uniformi circa Deum volvitur. Quod autem ait: proprio per se motu, diligenti indiget inquisitione. Si enim a Deo omnia moventur, ut vera docet ratio, quomodo caelestes essentiae, et maxime primordiales, circa Deum proprio per se motu moveri dicuntur? Nam si quis dixerit: omnis creatura a summo usque deorsum suum proprium possidet motum, naturalem videlicet, quaeretur ab eo, quid igitur magni est, si in laude caelestis et eccellentissimi ponatur Throni, 122.0180D| quod non minus pertinet ad laudem vermiculi, si unaquaeque creatura suum habet naturaliter motum? Sed fortissis in hac quaestione non irrationabiliter est dicendum: omne quod a superiori se creatura non movetur, sed ab ipsa sola causa omnium 122.0181A| immediate principium sui motus accipit, a nullo moveri non immerito dicitur, quoniam causa motus sui superessentialis est, et superat omne, quod est, et quod non est. Ceteri vero universitatis conditae ordines, quamvis in una causa omnium motus sui principium constituant, non tamen immediato ab ipso, sed gradatim per superiores semper inferiores et moventur et administrantur. Pulchre igitur eccellentessimissimi caelestium essentiarum ordines αὐτοκινητοί, hoc est, per se moti et sunt et nominantur, quoniam per seipsos seipsos movent, et a seipsis moventur. A nullo enim superiori se moventur, nisi ab ipso Deo, qui nullius proprie principium motus est, quoniam omnium generale est; quod autem omnium generale est, nullius proprium 122.0181B| est. Hac ratione non solum primordiales omnium rerum causae αὐτοκινητοί, verum etiam eccellentissimi caelestes ordines nuncupantur. Humana quoque anima a philosophis αὐτοκινητός, hoc est, per seipsam mota non irrationabiliter nominatur, quia nulla creatura propinquior est Deo, et, si non peccaret, per nullum superiorem se ordinem administraretur, quoniam nullus superior illa fieret ordo, quemadmodum non erit, quando in pristinam naturae suae revocabitur dignitatem. Et in soggetto contumeliam omnino nescientes. Hoc est, quamvis in sublimitate universalis creaturae post Deum constitutaesint, omnino tamen in ea, quae sibi soggetto sunt, contumeliam, vel sicut planius transfertur, contemptum facere nesciunt. Et non hoc solum, verum 122.0181C| etiam in amorem et cognitionem communis Creatoris subditos sibi ordines admonent et revocant. Quod conseguenter subjungit: Sed incasualem ut et intransmutabilem habentes propriae deiformis specialitatis purissimam collocationem. Hoc est, non solum contemptum in soggetto sibi nesciunt, verum etiam habent incasualem, ut et intransmutabilem, purissimam collocationem propriae deiformis specialitatis. Purissimam quippe collocationem, fundamentum plane habent incasualem, quod nunquam ruit, et merito, quia intransmutabilis est; nescit enim moveri. Et quae est illa collocatio? quod fondamentale? Propria plane deiformis specialitas, quam omnis appetit creatura, sive sciens quid appetat, sive nesciens, omnino casu et transmutabilitate 122.0181D| caret, nulli creaturae a se conditae incuriam seu contemptum infert. Ita exceles essentiae, ipsi formae simillimae atque proximae, omnino illam sequentes et imitantes, in incommutabili naturae suae statu et pulchritudine divini principalis exempli, quam absque ulla dissimilitudine sequuntur, 122.0182A| ineffabili erga sibi soggettos pietate et caritate moventur, nullum eorum perire aut in aliquo contempni sinentes. Contemplativasque iterum sensibilium simbolorum, aut intellettualium speculationis. A superioribus subauditur: aestimandum quoque, eas contemplativas esse sensibilium simbolorum aut intellettualium, ut subaudiatur similiter simbolorum, speculationis. Quae sententia dupliciter potest intelligi, ut sensus sit: sensibilium simbolorum aut intelligibilium contemplativae sunt speculationis, hoc est occultae intelligentiae. Ut enim intellettualium, ita etiam sensibilium simbolorum contemplantur intellectum. Sensibilia autem simbolia sunt, quorum intellectum caelestes virtutes contemplantur, veteris legis sacramenta, 122.0182B| verbi gratia tabernaculum, et omnia, quae in eo fieri Dominus praecepit, deinde visiones Prophetarum in variis formulis atque figuris, postremo ecclesiastica Novi Testamenti mysteria, quorum omnium intimum lumen sancti angeli clare perspiciunt. Quae sint vero intelligibilia simbolia, non facile nobis occorrerit, nisi forte dicamus, ipsas theophanias, in quibus est specie veritatis per se omni intellectui invisibilis, modo quodam nobis adhuc incognito intellettualia simbolia, hoc est, materialium rerum similitudine carentia ipsis esse, ita ut in ipsis theophaniis, hoc est, divinis apparitionibus, quas intellettuali oculo contemplantur, intimos divinos intellectus perspiciant, quemadmodum nos per sensibilia simbolia, quantum datur nobis 122.0182C| intelligere, quaedam divina occulta mysteria cognoscere jubemur. Potest et sic intelligi: Contemplativas sensibilium simbolorum esse eccellentes essentiae Existimandae sunt, aut contemplativas speculationis, hoc est, cognitionis intellettualium qualiumcunque rerum. Non enim cogimur subaudire in utroque: simbolorum, sed Absolute solummodo: contemplativas intellettualium, ut, quodcunque cuilibet probabilius videatur, subaudiat, sive rerum, sive arcanorum, sive virtutum, sive hujusmodi similia. Sed quemadmodum caelestes essentiae, cum sint omnino incorporales, sensibilia contemplantur simbolia, non parva indiget indagine, nisi forte dicamus, eas spiritualium corporum habitudinem indui, ut sensibilia per sensus cognoscant: vel certe credendum 122.0182D| est, eas non solum intellettualia, verum etiam sensibilia absque ullo corporalium sensuum adminiculo cernere posse, sicut Elisaeus Naaman Syrum se in Jordane lavantem spirituali oculo vidit. Neque ut varietate sacrae Scripturae theoriae in divinum reductas, sed ut omnis immaterialis scientiae 122.0183A| altioris luminis repletas, et formificae et principalis pulchritudinis et superessentialis et ter lucentis contemplationis, quantum fas, refertas. Neque, inquit, aestimandum contemplativas esse eas sensibilium simbolorum et intellettualium rerum speculationis, altae plane intelligentiae, ut reductas, hoc est, quasi reductas in Deum ex varietate theoriae sacrae Scripturae. Non enim, sicut nostra mens, quae praevaricando divinos deseruit intellectus, ad eosdem iterum per varietatem et multiformitatem sacrae Scripturae contemplationis reducitur, ita principales essentiae primae ierarchiae in Deum reducuntur; sed sicut satiatas omni immateriali scientia altioris, divinioris videlicet, luminis et refertas, quantum fas est, hoc est, quantum licet 122.0183B| creaturae, formificae et principalis pulchritudinis et superessentialis et ter lucentis contemplatione. Plenae siquidem sunt supermundana scientia luminis, quod superat omne lumen, et causalis pulchritudinis, quae formificat omnia, ut superessentialis contemplatione. Ideo autem dicitur caelestium essentiarum ceteras supereminentium ierarchia plena contemplatione, superessentialis, et ter lucens, vel ter apparens, vel ut simpliciter transfertur, triluce, quoniam ante alias inferiores essentias superessentialitatem totius universitatis causam immediate conspicatur. Quae etiam triluca non immerito dicitur, quoniam ter lucet; siquidem in tribus substantiis unius ejusdemque essentiae clarissime rutilat se quaerentibus pie et intelligentibus vere; 122.0183C| lucet enim in Patre, a quo omnia; lucet in Verbo, per quod omnia; lucet in dono, quo beata sunt omnia. Et notandum quod, ubi transtulimus pulchritudinis, ibi in Graeco κάλλους, quod potest transferri et formae et pulchritudinis. Senso nec distat. Nam divina bonitas, sicut formifica, ita et pulchrifica est omnium. Communicatione autem Jesu similiter digne factas, vel ut simpliciter transfertur: Jesu autem communione similiter dignas; a superioribus suppletur: aestimandum dignas esse communione, partecipazionie scilicet Jesu. Similiter autem dixit, ut intelligamus, aut sicut praefatis virtutibus, ita et Jesu communione dignas, aut quia tres ordines primae ieraarchiae similiter, hoc est, aequaliter communicationse Jesu digni facti sunt. Non in immaginabus 122.0183D| sacre factis formative figurant deificam similitudinem, sed ut vere ipsi approximantes in prima partecipazione scientiae deificorum ejus luminum. Non in imaginibus, inquit, sacre factis, hoc est, non in simbolis sicut nos divinitus plasmatis, formativo, 122.0184A| in aliqua plane forma, figurant, vel ut expressius transfertur, riformatore deificam in seipsis similitudinem. Non siquidem adhuc veluti parvuli in simbolis sanctisque figmentis divinam similitudinem, qua nunc in fide deificamur, et in specie deificabimur, in nobis formamur, sed ut vere, hoc est, absque ullo figmento ipsi, videlicet Jesu, approximantes in prima partecipazione sunt scientiae deificorum ejus luminum, hoc est, deificantium se ejus, Jesu piano, illuminationum. Nulla quippe imaginatio, nullum sacramentum vel figmentum formatum inter eas est medium et ipsum Jesum Christum, cui proximae sunt. Et quia Deo simile ipsis soggettissime donatum est; semper superius verbum repetitur: est aestimandum, quia Deo 122.0184B| simile ipsis donatum est, hoc est, Dei similitudo donata est soggettissime, proxima videlicet soggettione, siquidem, dum omnia Deo soggetto sunt, soggettissimum, hoc est, proximum soggettom sibi est trinus primae ieraarchiae ordo. Et communicant hujusmodi, ut possibile, in praeoperatrice virtute deificis ipsius et humanis virtutibus. Quoniam, inquit, divina similitudo ipsis donata est, veluti proximo soggetto, propterea etiam communicant hujusmodi ordines, quantum eis datur, in praeoperatrice, quae in eis praeoperatur, virtute deificis et humanis, id est, clementibus seu humanitatem diligentibus ejus virtutibus, cum cooperatrices sint et administratrices nostrae salutis et deificationis. Perfectas autem similiter, non ut sacra varietate analyticam 122.0184C| scientiam illuminatas, sed ut primae et supereminentis deificationis repletas, secundum excelsissimam, quantum in angelis, divinorum operum scientiam. Aestimandum similiter; hoc est, prioribus beneficiis aequaliter Perfectas esse, non quasi illuminatas, sicut nos, sancta simbolorum varietate in analytica scientia vel disciplina. Utrumque enim significat ἐπιστήμην; nam et in scientiam et in disciplinam vertitur. Noster quippe animus ipsa disciplina, quae a Graecis dicitur ἀναλυτική, per sacram simbolorum varietatem illuminatus, in altitudinem supernae deificationis redutitur. Duae quippe partes sunt dialetticae disciplinae, quarum una διαιρετική, altera ἀναλυτική nuncupatur. Et διαιρετικὴ quidem divisionis vim possidet; dividet namque maximorum 122.0184D| generum unitatem a summo usque deorsum, donec ad individuas specie perveniat, inque iis divisionis terminum ponat; ἀναλυτική vero ex adverso sibi positae partis divisiones ab individuis sursum versus incipiens, perque eosdem gradus, quibus illa descendit, 122.0185A| ascendens, cumvolvit et colligit, easdemque in unitatem maximorum generum reducit; ideoque reductiva dicitur seu reditiva. Ac per hoc razionaleis anima, poenam praevaricationis suae luens, in multiplices multiformesque temporalium rerum appetitus veluti quadam diaeretica vi partita est et scissa, donec partitionis suae in amore rerum corporalium terminum posuerit, infra quem prodire non potuit. Sed iterum Creatoris sui gratia praeventa, salvata, adjuta, revocata, quibusdam gradibus analyticis in seipsam recolligitur, ac deinde in unitatem Creatoris sui, quam peccando sciderat, in deificationis virtute restauratur. Non ita est in caelestibus essentiis, praesertimque eminentibus, quae nunquam Creatoris sui unitatem disruperant 122.0185B| . Non enim eas ἀναλυτικῇ, id est, reductiva sive reditiva scientia reduci aestimandum, sed veluti prima et superexcellenti deificatione repletas juxta eminentissimam divinorum operum scientiam, quantum angelis datur, eas debemus honorificare, quoniam immediate ab ipsa divina virtute et illuminantur et per ficiuntur. Et hoc est quod sequitur: Non enim per alias sanctas essentias, sed ab ipsa thearchia sanctificatae, in ipsam immediate extenduntur, omni supereminenti virtute et ordine, et ad castissimam omnino fortitudinem collocantur, et ad immaterialitatem et invisibilem pulchritudinem, quantum fas, in contemplationem adducuntur , et divinorum operum scibiles rationes, ut primae et circa Deum essentiae, flectuntur, et ab ipso perfettisme principe 122.0185C| excelsissime sanctificatae sunt. Nullius expositionis indiget haec sententia; in quibusdam tamen anceps haec interpretatio est. Quippe, ubi transtulimus: ad castissimam omnino fortitudinem, ibi potest etiam transferri: ad castissimam inflexibilitatem; ἀῤῥεπές enim in Graeco est scriptum, quod et fortitudinem et inflexibilitatem significat. Nec tamen differt sensus, quoniam vera fortitudo a nullo flecti potest. Similiter ubi invisibilem pulchritudinem, ibi intelligibilem decorem potest quis ponere, in eodemque tamen intellectu. Nam invisibilis pulchritudo nil aliud est, quam intelligibilis decor; siquidem εὐπρέπεια et in pulchritudinem vertitur et decorem. Ubi quantum fas, ibi potest dici quantum licet, vel quantum lex, vel quantum justum. Ex uno 122.0185D| enim Graeco vertuntur θεμιτόν in uno intellectu; omne quippe fas et licet, et lex est, et justum est. Item ubi: et circa Deum essentiae flectuntur, pro flectuntur potest transferri perficiuntur, vel docentur, vel initiantur, vel imbuuntur. Haec quippe 122.0186A| omnia ab uno graeco verbo veniunt, quod est μυοῦμαι, cujus tertia persona pluralis est μυοῦνται, et in tot praefatas interpretes verti potest, quae nuic loco conveniunt; nam μυοῦνται, dum vertitur in oculos cohibent, huic sententiae convenire non video. Ubi posuimus: sanctificatae sunt, ibi et sacrificatae et immolatae in eodem tamen sensu possumus ponere. Perfectionis autem Princeps est, quae graece τελεταρχὶα vocatur, ipsa Divinitas, quae sibimet excelsissime, hoc est, in summitate universitatis ordines primae ierarchiae sanctificat, sacrificat, immolat.
§ 3. Hoc ergo theologi aperte dichiarante, suppositas quidem caelestium essentiarum dispositiones a superfirmatis ordinate erudiri deificas scientias; 122.0186B| omnium vero altiores ab ipsa thearchia, quantum fas, doctrinas illuminari. Dichiarante, inquit, apertissime theologi, Prophetae videlicet in visionibus suis hoc, quod in caelestium essentiarum dispositionibus, ordinationibus plane, suppositi ordines a superfirmatis, hoc est, excelsioribus ordinata lege erudiuntur in deificis scientiis, in divinorum scilicet intellectuum multiplicibus disciplinis, quae eos deificant: altiores vero omnium, tres scilicet primae ieraarchiae ordines, qui ceteras caelestes essentias dignitate praecellunt, ab ipsa Divinitate, quantum divina sinit lex, in doctrinis ineffabilibus illuminantur. Ipsa siquidem Divinitas proximos sibi ordines docet, ipsi autem inferiores erudiunt, ac sic gradatim usque ad novissimum ornatum per superiores 122.0186C| in inferiores divina descendit dottrina. Quasdam enim earum introducunt a prioribus sacre eruditas, Dominum esse caelestium virtutum, et regem gloriae in caelos humanitus receptum. Exemplo approbat quod dixit. Introducunt enim, inquit, ipsi theologi in visionibus suis quasdam eruditas essentias a prioribus. Et in quo eruditae sunt? In eo plan, quod Dominus caelestium virtutum, et rex gloriae in ipsa humanitate, quam ex nobis propter nos acceperat, in caelos assumptus est, hoc est, quod humanitas Domini nostri Jesu Christi, qui est Dominus virtutum et rex gloriae, in suam divinitatem, quam caelos appellante, post risurrezionem exaltata sit, et quod utriusque naturae, divinae videlicet atque humanae, proprietatibus incommutabiliter ex unitate substantiae permanenteibus, 122.0186D| quemadmodum Verbum caro factum est, ita caro Verbum facta totus Deus in totis suis naturis. Et ne mireris, divinitatem Christi pluraliter caelos vocari. Si enim ipse multiplex et infinita sapientia Patris est, dum sit una et individua, et si 122.0187A| ipsa, Christi videlicet divinitas, una et singoliris domus est Patris, et tamen in ipsa multae mansiones sunt, quid expedit, si eadem credatur et intelligatur caelum et caeli? Caelum quidem propter supersubstantialitatis suae exceliam; caeli vero propter sapientiae suae multiplicem infinitatem, quoniam sapientiae ejus non est numerus. Quaedam vero caelestes virtutes a superioribus semper discunt, quomodo Jesus Dominus est caelestium virtutum et rex gloriae, et quomodo humanitas ipsius in divinitatem assumpta est, non utassumpis ipsius modum intelligant; superat quippe omnem intellectum; sed ut ipsamassumem supernaturaliter et ineffabiliter esse factam cognoscant. Quasdam vero apud ipsum Jesum Christum 122.0187B| quaerentes, et pro nobis suae divinae actionis scientiam discentes, et eas Jesum in medietate docentem et praelargiens eis manifestantem suam humanam benignitatem. Introducunt quoque, inquit, theologi quasdam, hoc est, excelissimas caelestes essentias, apud ipsum Jesum immediate semper esse, quaerentes et discentes ab ipso suae pro nobis divinae actionis, hoc est, incarnationis, et passionis, et risurreziones, etassuntois in caelum scientiam. Et introducunt ipsum Jesum docentem eas immediate et manifestantem iis, praelargiens, hoc est, prius quam ceteris largiens, vel sicut etiam potest interpretari, praelargientem suam humanam, hoc est clementem erga salutem humani generis benignitatem. Ego enim, inquit, disputo justitiam 122.0187C| et judicium Salutaris. Sententia sanctae Scripturae approbat, quod Dominus Jesus proximas sibi caelestes essentias semper doceat. Ego, inquit, Jesus videlicet, disputo justitiam et judicium Salutaris, mei profecto, qui caelestium et terrestrium salus sum, et pax, et redemptio. Quae enim major justitia est, quam ut Creator creaturam, quam ad immaginam suam fecerat, ab erroribus suis revocet similemque sui restituat; quid majus judicium, quam ut puniat in creatura, quod non fecit, liberet, quod fecit. Hinc Psalmista ait: « Misericordam et judicium cantabo tibi, Domine »: misericordiam videlicet liberando naturam, judicium vero puniendo delictum. Miror autem, quia et caelestium essentiarum primae, 122.0187D| et tantum simul omnes supereminent thearchicis lightingibus ut mediate quaestiones reverenter appetunt. Ordo verborum: Miror, quia appetunt ut mediate quaestiones reverenter primae caelestium essentiarum, et supereminent tantum simul omnes thearchicis lightingibus. Et est sensus: Miror, 122.0188A| inquit, cum sancti theologi primas caelestes essentias ab ipso immediate doceri introducunt, quia ipse, dum in tantum, quantum praediximus, ceteras omnes simul in divinis lightingibus supereminent ut mediate, hoc est, veluti superiore natura interposita, quaestiones reverenter appetunt, id est timide, quod graece dicitur εὐλαβῶς, desiderante. Εὐλαβεία enim est cum amore timiditas vel verecundia. Et enim non inde interrogant, hoc est, et enim non ipsum Jesum immediate interrogant, quare tui rubra vestimenta? vel sicut in melioribus exemplaribus invenitur, quare tui coccinea vestimenta? Apud seipsas vero deliberant ante interrogare, vel simpliciter transfertur, apud se ipsas cunctantur vel haesitant ante dicere. Potest et sic intelligi: 122.0188B| et enim non inde interrogante, et enim ne inde, ab ipso videlicet Jesu, interrogante. Siquidem praedixit, ut mediate, id est quasi mediate, non autem omnino mediate; nulla quippe creatura inter ipsas et Jesum altior est, ut praefatis rationibus inconcusse definitum. Cur autem quasi mediato, non autem penitus immediato, vel penitus mediate interrogante? Rationem reddit: apud se ipsas vero deliberant interrogare, velut planius transfertur, dicere; deliberant quippe altitudine mysteriorum expavefacti, utrum interrogarent necne. Et ipsa deliberatio veluti quaedam medietas a theologis vocatur. Ideoque neque medietas est, neque immedietas. Mihi autem videtur non aliunde hanc deliberationem excelium essentiarum theologos 122.0188C| intellexisse, nisi ex ipsa visione, quae describit, duo Cherubim se invicem intueri et quasi consiliari, quod etiam iste magister in sequentibus voluisse videtur. Ostendentes quidem, quia discunt, et deificae scientiae appetunt, hoc est, per hanc deliberationem ostendunt, quia discunt, et deificam scientiam, quae se deificat, ab Jesu petunt. Non autem praesilientes per divinam processionem inditam illuminazioneem; hoc est, non ita petunt divinam scientiam, ut praeoccupent inditam sibi illuminazioneem per divinam processionem. Nihil enim petunt, nisi prius processione divini luminis cognoscant, utrum petant, et quid, et quomodo petere eos oportet. Et hoc est quod dicit: non praesilientes inditam illuminazioneem 122.0188D| divinae processionis. Non ergo prima caelestium intellectuum ieraarchia, ab ipsa τελεταρχία sanctificata, quo in eam immediate extenditur, sanctissima purgatione multo lumine anteperfectae consummationis, proporzionaliter eam implens, purgatur, et illuminatur, et perficitur. Ordo verborum: Nonne 122.0189A| ergo purgatur, et illuminatur, et perficitur prima caelestium intellectuum ierarchia, ab ipsa τελεταρχία, hoc est, ab ipsa Divinitate, quae hostiarum Princeps est principium, sanctificata seu, ut commodius transfertur, quamvis inusitatius, pontificata; et subauditur: Eo modo, quo in eam immediate extenditur sanctissima purgatione; multo lumine, in multo lumine, vel infinito lumine, vel magno valde lumine, vel purissimo lumine, haec enim omnia ab uno graeco vertuntur ἀπλέτου; ante Perfectae consumationis, quod etiam potest interpretari, anteperfectae consummativae vel Perfectivae theletarchiae; proporzionalità piana eam, ierarchiam scilicet, implens; suo siquidem infinito lumine theletarchia primam implet ierarchiam. Omni quidem minoratione 122.0189B| pura, primi vero luminis plena, et primo datam cognitionem et scientiam participans Perfecta. Pura, inquit, omni minoratione, hoc est, omni soggettione absoluta; nulli enim creaturae ordine et dignitate subjicitur; plena autem primi luminis, divini videlicet, et Perfecta; primo datam cognitionem et scientiam participans, hoc est, dum participat ex primo data cognitione et scientia, sive, ut commodius transferendum, primo datae cognitionis et scientiae participans. Comprehendens autem et hoc dixerim fortessis non immerito, quia et purgatio est, et illuminatio, et Perfectio divinae scientiae assumptio. Tanquam si quis interrogarit, quae sit ipsa purgatio, et illuminatio, et Perfectio, rispondet dicens; comprendens, hoc est, breviter colligens: Et non immerito 122.0189C| dixerim, quia assumptis divinae scientiae purgatio est, et illuminatio, et Perfectio. Una enim eademque divina scientia assumpta sumptores suos et purgat, et illuminat, et perficit. Ubi autem posuimus: Non immerito, ibi in Graeco οὐκ ἀπεικότως, quod commode ac proprie transfertur « non indecore », seu « non indecenter ». Et iterum veluti interrogaretur, quid divinae scientiae assumptio purgat? quid illuminato? quid perfetto? e così via? e quomodo? confestim explanat: Ignorantia quidem utpote purgans, secundum ordinem indita scientia Perfectiorum doctrinarum, illuminans autem ipsa divina cognitione, per quam et purgat non prius contemplantem, quam manifestat per altiorem illuminazioneem, et perficiens iterum ipso lumine, secundum habitum scientia lucidissimum 122.0189D| dottrinarum. Purgat, inquit, utpote, hoc est, verbi gratia ab ignorantia per inditam ordinate scientiam Perfectiorum doctrinarum, hoc est, per insitam in primo ordine caelestium essentiarum, de quo sermo est, Perfectiorum doctrinarum scientiam. Perfectiores enim primae ieraarchiae, quam ceteris, 122.0190A| divinorum intellectuum doctrinae inditae sunt, Perfectiorque earum scientia. Disdis quippe semper ab ipsa Deitate divina mysteria, quae eam latent. Illuminat autem ipsa divina cognitione, hoc est, eadem divina scientia, per quam et purgat non prius contemplantem, primam videlicet ierarchiam, quae non contemplatur, nisi prius purgatur; quam manifestat, hoc est, quam ierarchiam declarat ipsa scilicet divina cognitio, per altiorem quam ceteris datur illuminazioneem, et perficiens iterum, quasi tertio gradu, eodem lumine scientia, hoc est, in scientia lucidissimarum doctrinarum, quae est secundum habitum. Purgat itaque primitus divinae scientiae assumptio primam ierarchiam per inditam scientiam Perfectioris doctrinae. Deinde illuminat eam, quae, 122.0190B| prius, quam purgetur, non contemplatur, per dichiarazioneem altioris illuminais divinorum arcanorum. Tertio eam eadem illuminazioni in habitu incommutabili apertissimarum perficit doctrinarum. Aliud enim purgare ab ignorantia, aliud illuminare per disciplinam, aliud perficere animum in habitu inconcusso scientiae intellectarum purgatissime rerum divinarum.
§ 4. Ipsa ergo est, quantum ad nostram scientiam, prima caelestium essentiarum dispositio, in circuitu Dei et circa Deum immediate stans, et simpliciter et incessanter circumiens aeternam ejus scientiam, secundum eccellentissimam, quantum in angelis, semper mobilem collocationem. Ipsa est, inquit, quantum nostrae scientiae, humanae videlicet, datur cognoscere, prima caelestium essentiarum 122.0190C| dispositio, id est, primus ornatus in circuitu Dei et circa Deum, generaliter aereo, sicut et ceterae essentiae, in circuitu Dei, specialiter vero circa Deum; quidem immediato, nulla creatura interposita; nam et duodecim tribus Israel in circuitu tabernaculi testimonii undique castra metabantur, longius tamen, circa vero tabernaculum immediate et proxime summi sacerdotes et levitae; stans, stat quippe ipsa; et simpliciter, hoc est universaliter, et incessanter circumiens, sive, si volueris transferre, incomprehensibiliter ambiens aeternam ejus scientiam. Stat ergo et, dum stat, universaliter et incessanter vel incomprehensibiliter circumit vel ambit aeternam Dei scientiam. Stat quidem, quia uniformiter in eodem permanet, ambit vero et circumit 122.0190D| universaliter, quia nihil est in divinis abditis, quod non inquirat: spiritus enim scrutatur etiam profunda Dei; et incessanter, quia semper movetur; incomprehensibiliter vero, quoniam nec a se ipsa, nec ab inferioribus comprehenditur, quomodo vel qualiter aeternam Dei scientiam ambit vel circumit. 122.0191A| Ambit autem aeternam scientiam, non ut exterius eam circumscribat, sed ut interius eam lustret. Quaenam creatura sit, quae aeternam sui Creatoris scientiam ambire possit, quae omnia intra se continet atque coartat? Secundum eccellentissimam, quantum angelis conceditur, semper mobilem collocationem; sempre quippe collocatio ejus, hoc est, status mobilis est, et motus collocabilis uniformiter, videlicet stabilis. Quid mirum, dum et hujus sensibilis sphaerae stabilis motus sit, quoniam uniformiter movetur, et status mobilis, quoniam semper movetur! Multas quidem et beatas videns pure contemplationes, simplos vero et immediate fulgores illuminata, et divino alimento repleta. Multas, inquit, et beatas theorias prima ierarchia pure videt. Ipsa 122.0191B| quidem divina sapientia, quam clare conspicatur, multiplex est et beata. Quoniam vero ipsa multiplex sapientia simpla est et individua, propterea simplices suos fulgores in primam primitus diffundit ierarchiam, quibus illa illuminatur, ac veluti divino alimento, sive, ut planius transfertur, divina laetitia satiata repletur. Multa quidem primo data fusione, sola vero domestica et unifica divinae refectionis unitate; multaque communione Dei et cooperative digna effecta ad eam, ut possibile, similitudine bonarum habitudinum et actionum. Verborum buildio talis est: Digna effecta est multa primo ante alias ierarchias fusione sapientiae, sola vero, hoc est singulati, domestica, proxima plane, et unifica divinae refectionis unitate; non enim omnis unitas unifica est, 122.0191C| sed sola divina; multaque comunione Dei et cooperazione digna facta. Eum quippe primo omnium communicat, hoc est participat, eique cooperatur in Administration universitatis infra se conditae. Quomodo communicat et cooperatur? In similitudine, videlicet ad eam, communionem plane, et cooperative bonarum habitudinum et actionum, quantum potest fieri. In similitudine itaque bonarum habitudinum, hoc est virtutum, virtus enim est habitus razionale aut intellettualis animi, et in similitudine bonarum actionum communicat Deo, eique cooperatur. Multaque divinorum superposite cognoscens, et divinae scientiae et cognitionis in partecipazione, secundum quod fas est, facta. Factaque est secundum quod fas, hoc est, licet, est justum, 122.0191D| in partecipazioni divinae scientiae et cognitionis, cognoscens, dum cognoscit, supereminenter multa divinorum, subauditur intellectuum. Sequitur: Propterea et laudes ipsius theologia his, qui in terra sunt, tradidit, in quibus mirabiliter manifestatur 122.0192A| excelsissimae ipsius illuminais eminentia. Laudes ipsius dicit, quibus Deum glorificat theologia, hominibus tradidit. Alii quidem enim ejus, sensibiliter dicere, hoc est, alii quidem participes ejus, primae videlicet ieraarchiae, sensibiliter dicere a theologis traduntur, tanquam vox aquarum reboant: Benedicta gloria Domini ex loco suo. Alii vero illam valde laudabilem et piissimam reclamant theologiam: Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth, plena est omnis terra gloriae ejus. Ubi posuimus piissimam, ibi etiam honorabilissimam, vel valde adorandam potest interpretari. Quod autem dicit, sensibiliter eos dicere, non facile patet, utrum veluti per quaedam spiritualia corpora sibi connaturaliter adjection, in quibus etiam humanis visibus 122.0192B| apparuisse divina tradit historia, praefatas laudes corporeis sensibus sensibili voce coaptatas hymnizant, an quia Propheticis visionibus ita apparuere veluti sensibiles, in similitudine videlicet sensibilium vocum prolatae. Verumtamen quoquomodo sint, ab excelsissimis primae ierarchiae essentiis eas fieri theologus iste testatur. Ait enim: Has autem excelsissimas caelestium animorum hymnologias jam quidem in his quae sunt de divinis laudibus, quantum possibile, aperuimus, et dictum est de his in illis, quantum ad nos, sufficienter; ex quibus in admonitionem sufficit dicere tantum secundum praesens tempus. Ex hac sententia possumus cognoscere, de divinis laudibus ipsum scripsisse, quoniam in libro de divinis nominibus ex amatoriis hymnis sancti Jerothei quaedam 122.0192C| introduxit, in quibus de praedictis laudibus nihil tractatur. Ubi posuimus admonitionem, ibi ὑπόμνησιν in greco, hoc est, admonitionem vel recordationem. Sufficit, inquit, haec pauca ex divinis laudibus ad praesens tempus in admonitionem vel recordationem dicere. Quia theologicam scientiam ipsa prima dispositio, quantum fas, illuminata est a thearchica bonitate, hoc est, quia prima ierarchia illuminata est in theologicam scientiam ab ipsa divina bonitate. Et ne mireris Constructionem: illuminata theologicam scientiam; est enim rata, dicimus quippe illuminor a te artem, doceo te disciplinam Qua tanquam deiformis ierarchia et aliis quidem eandem deinde tradidit; hoc est: ex qua divina bonitate, vel ut planius transfertur, ex eadem divina bonitate; 122.0192D| tanquam deiformis; quemadmodum quippe divina bonitas conformat omnia, ita et ipsa prima ierarchia ceterarum sequentium se deiformis est, hoc est, eas sicut Deus format; et aliis quidem eandem deinde tradidit, id est, eandem divinam bonitatem, qua 122.0193A| primo illuminatur, aliis deinde, sequentibus videlicet se, distribuit. Illud per brevitatem dicere subintroducens, hoc est, illud breviter dicere subintroducit ipsa ierarchia, ipsam piissimam et plus quam laudabilem et laudabilissimam thearchiam fas est benedictam esse a theodochis, quantum possibile, cognosci et laudari, intellectibus; ipsi enim sunt tanquam deiformes divini loci thearchicae, ut eloquia aiunt, quietis. Hoc est, inquit, quod breviter subintroducit prima ierarchia, quod fas est et lex et justum. Ipsam piissimam, vel honorabilissimam, vel valde adorandam, et superlaudabilem et laudabilissimam Divinitatem fas est benedictam esse a theodochis intellectibus, ex recipientibus videlicet Deum intellectibus. Ipsi enim intellectus, qui Deum recipiunt, 122.0193B| tanquam deiformes divini loci sunt divinae quietis, ut sancta testantur eloquia. In ipsis siquidem Deus quiescit. Theodochos autem dicitur quasi θεοῦ δοχός, hoc est, Dei recettore. Quo nomine omnis purus animus sive humanus sive angelicus potest vocari. In ipsis enim duobus Deus quiescit. Et quia monas est et unitas, tres sostanzialiter. Hoc quoque subintroducit sequentibus se ierarchiis prima ierarchia caelestis, quod thearchia, id est Divinitas, monas, hoc est unitas; tres sostanzialiter, Divinitas quippe unitas est in essentia, trinitas in substantiis. Inter monada autem et enada, quamvis apud nos unam habeant interpretem, monas enim dicitur unitas, similiter enas unitas, talis differentia videtur interesse, quod monas sit proprie ipsa unitas, 122.0193C| ex qua omnes numeri procedunt, principium quippe et causa est totius numerositatis, enas vero est ipsa unitas substantiarum sive in superessentiali essentia, quae Deus est, sive in generibus, sive in formes, et simpliciter in omnibus, quae unam eandemque partecipante essentiam. Divina itaque bonitas monas est, quoniam principium et causa est omnium quae sunt, enas autem, quoniam unitas est in tribus substantiis, et tres substantiae in unitate essentiae. A supercaelestibus essentiis usque ad novissima terrae extendens bonitatem suam in omnia quae sunt Providentiam. Hoc item prima ierarchia in laudem Divinitatis subintroducit, quod a sublimissimis caelestibus essentiis usque ad novissima terrae intendit bonitatem suam, videlicet in omnia, quae sunt, 122.0193D| provvidenziale. Et nemo arbitretur, me per ignorantiam transtulisse: extendens, pro graeco participio 122.0194A| feminino διεῖσα, quod nascitur a verbo διειμι, hoc est pervenio vel penetro; hoc enim propter facilitam intelligentiae feci. Sed si quis proprietatem interpretis sequi voluerit, pro extendens potest dicere pervenire vel penetrare faciens, ut talis sit sensus: A supercaelestibus essentiis usque ad novissima terrae bonitatem suam, hoc est Providentiam, omnia, quae sunt, penetrare facit. Tanquam omnis essentiae superprincipale principium et causa, omnia superessentialiter immensurabili continentia circumligans. Non inmerito, inquit, Providentia ejus extenditur in omnia, vel penetrat omnia. Est enim omnis essentiae superessentiale principium, et omnia superessentiabiliter immensurabili continentia circumligat. Ubi similiter, ut facilius intelligeretur, 122.0194B| circumligans transtuli pro graeco participio περιδεδραγμένη, quod proprie interpretatur palmo vel pugno comprehendens. Finit capitulum settimum. Incipit ottavo.
CAPITOLO VIII. Cujus praefatio est: De Dominationibus et Virtutibus et Potestatibus et de media earum ierarchia . § 1. Transeundum nunc nobis in mediam caelestium intellectuum expositionem, Dominationes illas supermundanis oculis, quantum possibile est, explorantibus, et vere potentia speculamina divinarum Potestatum et Virtutum. Post descriptionem, inquit, primae et sublissimae ieraarchiae transeundum nunc 122.0194C| in mediam ierarchiam, quae etiam secunda est, nobis explorantibus, vel sicut proprie transfertur, nobis intuentibus Dominationes illas intellettualibus oculis secundum nostram possibilitatem, et in vere potentia speculamina divinarum Potestatum et Virtutum, similiter subaudis transeundum. Etenim unaquaeque super nos essentiarum cognominatio propria earum significat virtutes. Igitur sanctarum Dominationum manifestativam nominaem aestimo declarare absolutam quandam et omni ignominia minorationis liberam anagogen. Quod etiam sic possumus interpretari, non servilem quandam et omni subpedestri minoratione liberam anagogen. Hoc quoque in laudibus Thronorum posuit. Ignominiosum quippe est et minorationis et soggettionis, id 122.0194D| est, servitutis indicium, pede ingredi, ex qua libera et absoluta est caelestium Dominationum anagoge, 122.0195A| hoc est, sursum contro altitudo; nil enim terrenum, nil vile, nil servile ipsarum altitudinem deprimit. Non assimilat tyrannicarum dissimilitudinum ullo modo, hoc est, se tingit vel colorat illarum altitudo, unam esse tyrannicarum dissimilitudinum. Tyrannica quippe dominatio verae Dominationi dissimilis est. Caelestes autem Dominationes non tyrannice, non superbe, sed modeste et humiliter in amore Dei et subditorum sibi dominantur. Universaliter eam inclinatam liberaliter severam dominationem, omni minutivae servituti superpositam, a superioribus subauditur, aestimo declarare, universaliter inclinatam modeste et humiliter et liberaliter severam, sive ut potest transferri, irreprehensibilem dominationem superpositam omni minorativae servituti. Non 122.0195B| indigentem soggettionis omnis et remotam ab universa dissimilitudine et kyriarchiae incessanter appetentem. Aestimo declarare nullius soggettonis indigentem, nisi soli Deo et praecedenti se ieraarchiae; et remotam ab omni dissimilitudine, quae eam deformem dissimilemque Creatori sua efficiat, et kyriarchiam, hoc est, ipsam Divinitatem, quae kyriarchia dicitur, quoniam Princeps est et principium totius dominationis, indesinenter desiderat. Et ad ipsam illius ipsius naturaliter subsistentis virtutis similitudinem, quantum possibile, et seipsam, et quae post eam sunt, deiformiter conformantem. Hanc sententiam propterea sic interpretati sumus per ambitum, quoniam κυρία in greco est positum, cujus interpretatio propria uno non exprimitur verbo, sed 122.0195C| sic: naturaliter subsistens virtus, ut sit sensus: Indesinenter appetit similitudinem ad ipsam kyrian, hoc est virtutem, quae naturaliter per se subsistit, et quae nihil aliud est, nisi ipsa per seipsam subsistens Divinitas, quae, quantum possibile est, et ipsam, dominationem videlicet, et quae post eam sunt, in inferioribus ordinibus conformat. Videtur enim posse sic breviter transferri: Et ad ipsam ejusdem propriam similitudinem, quantum possibile, et se ipsam, et quae post eam sunt, conformantem, ut sensus sit: Et aestimo declarare appetentem ad ipsam propriam similitudinem ejusdem, kyriarchiae plane, quantum possibile, et seipsam, dominationem scilicet, et quae post eam sunt, deiformiter conformantem et effingentem. E ad nullum 122.0195D| vana videntium, sed ad proprie ὊΝ universale conversam; in omnibus hujus sententiae colis, hoc est 122.0196A| membris, subauditur a superioribus: aestimo declarare. Proprie ὂν universale, ipsum summum bonum dicit, quod proprie est, et universale bonum est. Omnia siquidem bona non per se bona, sed partecipazione universalis boni, quod vere bonum est, bona sunt. Ideoque dixit: ad nullum vana videntium, hoc est, ad nullum eorum, quae per se considerata vana videntur. Videntium enim dicit pro visorum, hoc est, quae videntur, usitatissimo Graecorum more, et quia a verbo δόκομαι, hoc est video et videor, derivatur, quoniam commune est; ut sit sensus: sed aestimo declarare conversam non ad aliquid eorum, quae vana videntur, quia per se non subsistunt, sed ad id, quod proprie est et universale. Animadvertendum, quod Graeci Deum vocant aliquando 122.0196B| neutraliter ὄν, quod est, aliquando maschile ὦν, qui est. Et kyriarchicae semper deiformitatis in partecipazionie secundum quod possibile ipsi factam. Hoc ultimum omnino patet. Quod enim dicit in partecipazionie kyriarchiae deiformitatis factam, commune est omnium caelestium essentiarum. Omnis quippe virtus earum in partecipazioni Deitatis est, quae est Dominationum Princeps. Ipsam vero sanctarum Virtutum, subauditur aestimo declarare nominaem, fortem quandam et incommutabilem virilitatem in omnes secundum earum deiformitatem operazioni, ad nullam susceptionem inditarum ei divinarum illuminazioneum imbecilliter infirmatam, potenter in imitationem Dei reductam, non reliquentem suimet imbecillitate deiformem motum, 122.0196C| sed firmiter ferentem in superessentialem et potentificam virtutem, et ipsius immaginam virtuti similem juxta quod licet factam, et ad ipsam quidem ut principalem virtutem potenter conversam, ad secunda vero virtutis datricem et deiformiter provenientem. Nominatio, inquit, Virtutum fortem et incommutabilem earum virilitatem vel vigorem vel strenuitatem in omnes deiformes Operationes declarat, quae virilitas nulla imbecillitate infirmatur in susceptione insitarum sibi divinarum illuminazioneum, quae potenter in imitationem Dei reducitur, hoc est sursum ducitur, quae non relinquit sua debilitate, quia nunquam debilitatur, deiformem motum, sed firmiter se ipsam fert, hoc est, firmiter tendit in superessentialem, divinam plane virtutem, quae se potentem facit, 122.0196D| et quae facta est imago ipsius superessentialis virtutis, dum sit virtuti similis, et quae convertitur potenter 122.0197A| ad ipsam virtutem merito principalem, quoniam omnium virtutum et Princeps et principium est, quae etiam ad secunda virtutem dat et deiformiter provenit, hoc est, instar divinae processionis. Et notandum quod, ubi posuimus virtuti similem et virtutis datricem, ibi in Graeco composita sunt verba, quae compositive non possumus transferre, nisi forte, quamvis inusitate, dicamus δυναμοειδῆ virtutiformem; δυναμοδότως vero, dum adverbium videtur, non nisi nominibus potest transferri, ne nimium inusitate vertatur. Propterea diximus: virtuti similem et virtutis datricem. Ipsam autem sanctarum Potestatum, hoc est, ipsam nominationem sanctarum Potestatum aestimo declarare aequipotentem divinarum Dominationum et Virtutum bene ornatam et 122.0197B| inconfusam circa divinas susceptiones ordinationem, et ordinatum supermundanae et intellettualis potestatis, non tyrannice in ea, quae inferiora sunt, potestativis virtutibus praecipitatae, sed potenter in divina post bene ordinatas reductae, et post se deiformiter reducentis, et potentificam exusiarchiam, quantum fas est, assimilatae , et eam, ut possibile, angelis revelantis in bene ornatis per ipsam ordinibus potestativa virtute. Ipsa, inquit, nominatio sanctarum Potestatum declarat aequepotentem vel aequeordinatam ordinationem divinis Dominationibus et Virtutibus, et bene ornatam, et inconfusam, quae non tyrannice, hoc est, non abusiva potestate in ea, quae sibi subdita sunt, in ficta similitudine potestativarum virtutum praecipitatur, sed potente, 122.0197C| sive ut proprie transfertur, potentissime in divina reducitur post bene ordinatas, hoc est, post primae ieraarchiae pulchre ordinatas virtutes, quae eam praecedunt, et post se, id est, infra se ordinatas virtutes deiformiter reducit, sursum plane ducit, et potentificae exusiarchiae, hoc est Divinitatis, quae ἐξουσιοποιός, quia potestates facit, ἐξουσιαρχία vero, quia potestatum Princeps est et principium, nominatur, quantum licet, similis facta est, et eam ἐξουσιαρχίαν, quantum possibile, angelis revelat potestativa virtute in bene ornatis ordinibus per ipsam, suam videlicet ordinationem , per quam inferiores ordines ornantur. Has habens deiformes proprietates media caelestium animorum dispositio purgatur 122.0197D| quidem et illuminatur et perficitur, quemadmodum dictum est, a divinis illuminazioneibus, inditis sibi secundo per primam ierarchicam dispositionem, et 122.0198A| per mediam illam secunda manifestazioni delatis. Has, inquit, proprias virtutes ac deiformes medius caelestium animorum ornatus habet, ideoque purgatur et illuminatur et perficitur, quemadmodum dictum est in superiori Capitulo de prima ierarchia. Nec aliunde purgatur et illuminatur et perficitur, nisi a divinis illuminazioneibus, inditis sibi secundo, adverbium est secundo, per primam ierarchicam dispositionem, quoniam illa primo, ista vero secundo per illam divinas participat illuminazioni, et per mediam illam iterum secunda manifestazioni in tertiam ierarchiam veluti per secundam manifestazioniem ipsis divinis illuminazioneibus delatis, sive ut proprie transfertur, distributis.
§ 2. Itaque per aliam dictionem venire in alium angelum 122.0198B| auditum, simbolium faciemus a longe superperfectae et per processionem occultae in sequentiam perfezioneis. Haec, inquit, supernorum civium colloquia, quibus videmus per alium angelum dictionem venire in alium angelum, in quo est auditus, signum faciemus a longe superperfectae, hoc est, plus quam Perfectaefectionis, et per processionem occultae in sequentiam. Ac si aperte diceret: Nos homines, qui non sperimentale, sed argomento divinos exploramus sensus, faciemus topicsum et apertissimum signum, quid de longe, hoc est, ab ipsa celsitudine divinae sublimitatis, quae longissime ab omnibus, quae sunt, Removetur, plus quam Perfecta et per arcanam processionem occulta perfezionee gradatim et ordinate in sequentiam, in caelestium 122.0198C| virtutum videlicet consequenem ordinationem discesa. Et hoc est illud topicsum et signum, per alium angelum profecto venire dictionem a summa Divinitate in alium angelum, in quo illud vertitur dictum in auditum; non quod in eis corporei sensus sint, sed quod sic visio Prophetica formata sit. Si ergo, quod summa bonitas praecipit, prima ierarchia in aliam atque aliam ierarchiam, veluti in alium atque alium angelum, in quibus illa dictio auditur, descendit, signum est incunctanter divinae processionis per ordinatos gradus a summo usque deorsum, hoc est, ab eccellentissimis caelestibus essentiis usque ad homines, qui etiam angeli dicuntur, quando divinum consilium, quod per superiores 122.0198D| angelos accipiunt, inferioribus se annuntiant. Hoc autem dicit, ut intelligamus mirabilem rerum dispositionem, per quam divina Providentia universitatis 122.0199A| conditae plenitudinem ineffabili processione disponit. Enim sapientes circa sacras nostras immolationes aiunt, per seipsas lucentes divinorum plenitudines, per alteras contemplativarum partecipazionium, esse Perfectiores. Quod praedixit, per summorum sacerdotum approbat testimonium. Sapientes enim, inquit, qui sacras nostras hostias et immolationes mysticas Perfecte intelligunt, dicunt, per se ipsas immediate lucentes plenitudines divinorum intellectuum, hoc est, divinos intellectus, qui per se ipsos immediate plenissime lucent, perfettiores esse, quam contemplativae partecipazionis, contemplativi scilicet intellectus , qui divinam contemplationem per alteras virtutes partecipante. Quod breviter colligere possumus. Perfectiores sunt 122.0199B| divini intellectus, qui per se ipsos immediate divinam partecipante contemplationem, quam ceteri, qui per medietatem altiorum se eandem contemplationem suscipiunt. Intuere, ubi posuimus sapientes, ibi in Graeco δεινοί, pro quo potest quis dicere: reverendi vel periti vel sapientes. Sic aestimo, et angelicorum ordinum immediatam partecipazioniem primo in Deum extendorum Perfectiorem esse per medietatem Perfectorum. Quemadmodum, inquit, per se lucentes Perfectiores sunt his, qui per alios lucem acccipiunt, ita arbitror angelicos ordines, qui immediate primitus in partecipazioniem Dei extenduntur, Perfectiores esse Perfectorum, eorum videlicet, qui aliqua medietate interposita Perfecti sunt. Ubi posui: perfettiorem, ibi in greco ἐναργεστέραν, quod possumus 122.0199C| dicere: perfettiorem, vel potentiorem, vel certe efficaciorem. Propter quod et a nostra sacerdotali tradizionee Perfectivae et lucificae et purgativae virtutes primi intellectus nominantur inferiorum, tanquam per se in omnium superessentiale principium reductorum, et theletarchicarum purgationum et illuminazioneum et perfettione in partecipazione, secundum eis fas, factorum. Hoc enim est omnino divina taxiarchia divinitus promulgatum, per prima secunda divinis participare illuminazioneibus. Hac una perplana lucidissimaque sententia ordinem caelestium essentiarum dignitatemque breviter aperit atque concludit. Propterea, inquit, nostra humana sacerdotalis doctrina tres primos ordines primae caelestis ierarchiae Perfectivas et lucificas et purgativas nominat 122.0199D| virtutes, quoniam inferiores ordines per eos ad principium 122.0200A| omnium, quod superessentiale est, Deum videlicet, reducuntur, et a partecipazionie teletarchicarum, divinarum videlicet, purgationum et illuminationum et perfezioneum, quantum licet, efficiuntur. Divinitas autem, ut saepe jam dictum, teletarchis dicitur sive teletarchia, quoniam hostiarum principium est et Princeps. Et haec lex ex divina taxiarchia, hoc est, ex ipsa deitate, quae propterea taxiarchia dicitur, quia totius ordinationis principium est et Princeps, quasi τάξεων ἀρχή, quod est ordinum principium, tradita est, secunda scilicet speculamina per prima divinas participare illuminazioni. Invenies autem hoc et multotiens theologis expressum. Ac si diceret: non solum a sacerdotali tradizione, verum etiam ab ipsis Prophetis 122.0200B| saepissime praefatam legem invenies inculcatam. Quando enim divina et paterna humanitas Israel conversibiliter pro sacra ejus salute erudiens, et ulciscentibus et immitibus nationibus in correctionem tradens, omnigena provisorum in melius traductione, et captivitatem dimisit, et ad priorem clementer reduxit constantiam, videt theologorum unus Zacharias unum primorum, ut aestimo, et circa Deum angelorum; commune enim est omnibus hoc angelica cognominatione, ab ipso Deo discentem de hoc consolatoria, ut dictum est, verba. Ordo verborum: Videt enim theologorum, Prophetarum plane, unus nomine Zacharias unum primorum angelorum, principalium videlicet Virtutum, quae circa Deum sunt, ut aestimo; hoc enim nomen, quod est angelus, 122.0200C| ut praedixi, commune est omnibus caelestibus virtutibus propter angelicam, hoc est, annuntiativam cognominationem; ab ipso Deo discentem, didicit enim ipse unus primorum angelorum ab ipso Deo immediate de hoc, de reditu plane Israel, consolatoria verba, sicut dictum est, in Prophetica scilicet visione, quando divina et paterna humanitas, hoc est clementia, dimisit captivitatem, et ad priorem reduxit indulgenter constantiam, erudiens Israel conversibiliter, hoc est, ut convertetur, pro sacra ejus salute; noluit enim eum hostibus suis tradere asperitate vindictae, sed voluit corrigere et salvare mansuetudine clementiae; et ulciscentibus, sive ut congruentius huic loco transfertur, coercentibus, et immitibus, vel asperis in correctionem tradens, ad 122.0200D| corrigendum, omnigena provisorum traductione, 122.0201A| hoc est, omnimoda eorum, qui divina Providentia reguntur et corriguntur, manuductione in melius. Ubi diximus constantiam, ibi in greco εὐπάθειαν, quod Cicerone voluit transferre constantiam; ipsi autem Graeci εὐπάθειαν dicunt εὐεργεσίαν, id est, benefacientiam. Εὐπάθειαι autem tres sunt secundum Stoicos, voluntas, gaudium, cautio, et nonnisi in animo sapientis constituuntur; voluntatem dico amorem boni, gaudium vero de veritatis conventione, cautio diligens rerum considerao. Nos autem dicimus εὐπαθείας gaudium, amorem, odium, tristitiam, quando in animo sapientis virtutes sunt, ut: «Gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa est in caelis»; voce: «Qui diligit me, diligetur a Patre meo»; et alibi: «Tu scis, Domine, 122.0201B| quia amo te » ; «Iniquos odio habui»; «Tristis est anima mea usque ad mortem». In animo vero insipientis dum considerantur, κακοπάθειαι, hoc est, malae passiones recte dicuntur, si tamen gaudium in anima insipienti potest intelligi: est enim gaudium, laetitia, quam nunquam sequitur tristitia, quod insipientibus evenire non potest. Alterum vero soggettorum angelorum, in occorreum primi provenientim, tanquam ad illuminationis susceptionem et metalepsin. Vidit vero ipse Zaccaria alium angelum de minoribus obviam primi provenire ad susceptionem illuminais, rivelationis videlicet divinae, quae prius summo angelo ab ipso Deo dicta est . metalepsis enim dicitur propria participatio. 122.0201C| Deinde ab ipso divinum consilium tanquam a summo sacerdote eruditum, et hoc docere theologum conversum. Deinde, inquit, videt occorrerentem angelum, eruditum in divino consilio ab ipso primo angelo, tanquam a summo sacerdote, et videt theologum seipsum plane conversum hoc docere Israel, quod a primo angelo per secundum didicit. Potest et sic transferri: et hoc docere theologum convertentem, ut sit sensus: et videt convertentem angelum ipsum Prophetam, ut hoc disceret. Quoniam fructuose habitabitur Gerusalemme a multitudine hominum. Hanc interpretem a Septuaginta accepit; Hieronymus quippe transtulit: Quoniam sine muro habitabitur Gerusalemme a multitudine hominum. Unus tamen sensus in utrisque est. Qui enim dixit: fruttuoso, 122.0202A| intellexit multiplicem redeuntis de captivitate populi propagationem; qui vero transtulit: sine muro, eundem sensum significare voluit, ac si diceret: tanta multitudo populi erit, ut muro ambiri non possit. Alter autem theologorum Ezechiel et ab ipsa, inquit, hoc sacratissime promulgatum esse Cherubim superfirmata gloriosissima Divinitate. Alterius theologi quod praedixit approbat testimonio, hoc est, quod divina consilia in primis angelis immediate suscepta per inferiores angelos in theologorum spiritibus formantur, dicens: Alter autem theologorum Ezechiel dicit, ab ipsa superfirmata, superessentiali videlicet, gloriosissima Divinitate hoc, quod sequitur, sacratissime, piano divinitus, promulgatum esse, hoc est, traditum fuisse 122.0202B| ipsis Cherubini immediati. Enim Israel, ut dictum est, exercitativa humanitas per disciplinas in melius traducens justitia divina obnoxios condannat, innoxios justificavit. Traducens Israel, hoc est, dum traducebat Israel, ut dictum est in divina Scriptura, exercitativa humanitas, id est, divina clementia, quae traducendo exercet per disciplinas in melius, quos liberare vult. Hoc docetur primus post Cherubim, lumbos sapphiro praecinctus, qui poderam juxta simbolim ierarchicum induebatur. Reliquos autem angelos, qui secures habebant, divina taxiarchia imperat a priori doceri de hoc divinum judicium. Hoc docetur, inquit, id est, de hoc judicio, obnoxios Damandi, innoxios vero justificandi, docetur primus angelus, id est unus ex caelesti ordine, qui sequitur Cherubim, 122.0202C| verbi gratia unus Dominationum seu Virtutum seu Potestatum, quoniam primo Cherubim ab ipsa Divinitate immediate de eodem judicio edocti, ipsi vero Cherubim primum post se docent, qui praecinctus erat lumbos sapphiro, qui etiam poderam induebatur secundum simbolim, secundum habitum summi sacerdotis in Israel. Summi siquidem sacerdotes perizomata, id est femoralia seu succinctoria sapphiro ceterisque pretiosis lapidibus ornata praecingebantur. Podera quoque tunica, videlicet talari, induebantur. Potera autem dicitur, quia usque ad πόδας, id est, usque ad pedes pendebat. In tali habitu itaque summi sacerdotis primus angelus post Cherubim visus erat Prophetae. Divina autem taxiarchia, id est summa bonitas, quae ordinat 122.0203A| omnia, imperat per Cherubim reliquos angelos, qui secures habebant, doceri a priori angelo divinum judicium de hoc, ut discerent scilicet divinam justitiam de hoc discrimine obnoxiorum et innoxiorum. Ei quidem enim dixit mediam transire Gerusalemme, et dare regnum in frontes innoxiorum virorum; aliis: Exite in civitatem post eum, et percutite, et nolite parcere oculis vestris, ad omnes autem, super quos est signum, ne appropinquetis. Ei quidem, inquit, ordini Cherubim, vel Absolute, ei Cherubim, quoniam Cherubim et Seraphim hebraice utriusque numeri communia nomina sunt. Nam et Cherub et Cherubim singulariter proferuntur per σύνταξιν, hoc est per Constructionem numerorum; similiter de Serub et Seraphim, et pluralis numeri et 122.0203B| masculina nomina sunt. Ipsi itaque Cherubim divina taxiarchia dixit, primum post se mediam pertransire civitatem. Velut simpliciter potest intelligi, ei primo post Cherubim, sed per se ipsum Cherubim dixit mediam pertransire Gerusalemme; mediam vero dicit, hoc est, in obnoxios innoxiosque divisam; et dare signum, crucis Christi videlicet, in frontes innoxiorum. Datum est enim signum T in frontibus eorum. Tau autem similitudinem crucis gestare quis fidelium ignorat? Illi soli igitur liberantur, qui crucem Domini fideliter credunt. «Arbitramur enim», ait Paulus, «justificari hominem per fidem». Alii autem secures habebant, quibus imperatum est nulli parcere. Pulchre autem unus innoxiorum signat, et non alio signo nisi crucis. Unus est enim Christus, 122.0203C| qui suae passionis virtute credentes in se liberat. Alii autem secures, hoc est, dolatilia gestabant arma, quae plus aedificationem significant quam ruinam, divinae justitiae severitatem figurantia, quae per angelos, praedicatores plane Ecclesiae, virtutes a vitiis, naturam a culpa segregant, superflua incidunt, naturalia conformant, ex quibus domum divinae possessioni aptam construunt. Ad eos autem, qui sola fide divinae passionis, dum primitus sacramentum newborntis subeunt, liberi sunt, accedere prohibentur. Dolati enim prius; omnis quippe superfluitas eorum dono fidei amputata. Nam quisquis post gratiam Baptistatis adeptam non peccaverit, correctione delittorum non indigebit. Purgatur quippe semel et simul ab omni originali 122.0203D| proprio questo peccato. Indiget autem purgari ab ignorantia 122.0204A| divinorum sacramentorum. Non enim imperitus divinorum intellectuum viam veritatis potest ingredi, nec lucem ipsius conspicari, sine qua nemo deificabitur. Siquidem non sufficit, ut quis sagittam de vulnere retrahat, nisi adsit, qui sanando vulneri medicinam adhibeat. Gratia namque newborni hoc solum praestat, praeterita non nocere delicta, et in divinam filietatem nasci: non autem largitur futura commissa non impedisce; hoc quippe divinae gratiae per poenitentiam libero arbitrio committitur, divinae quidem gratiae per poenitentiam, libero arbitrio per Providentiam. Potest namque quis, ne incaute peccet, providere, sed non sine gratia. Potest gratia peccata indulgere, neque hoc absque bona hominis voluntate. Neque enim 122.0204B| invitos vult Deus attrahere, sed volentes, ne donum liberi arbitrii in servitutem redigere videatur. Primus ergo post Cherubim signat frontes innoxiorum. Obnoxii erant, sed signorum noxii sunt facti. Quare Christus crucifixus primus dicitur post Cherubini. Audi Psalmistam: « Minorasti eum paulo minus ab angelis ». Vis nosse, quomodo minoratus est? Audi Paulum: «Semetipsum», inquit, «exinanivit, formam servi accipiens in similitudinem hominum factus, obediens Patri usque ad mortem»; audi signum in frontibus signatum: « mortem autem crucis ». Solus signat, solus quippe liberat; angeli ejus securibus percutiunt, per ministros suos aedificat sibi domum ex humana natura dolata, ex informate sua in formam ipsius, ad cujus immaginam facta est, reducta. 122.0204C| Quod vero securi ferire jubentur, nemini suis oculis parcere, significat severitatem divinae Scripturae in discretibus et correzionibus delictorum, quorum judex est. Bonorum siquidem magistrorum juste discernere, non autem blandiri. Non itaque Deus naturam, quam fecit, interimit, sed ab ea, quod eam inficit, segregat. Non enim divinae bonitatis ineffabilis pietas sinit naturam, quam sui similem fecit, aeternaliter deformitatem pati. Permittit autem ad tempus eam corrigi, ut avidius et ardentius ad suam dignitatem redeat, aerumnis suis justissimis erudita. Ratio siquidem non concedit, immaginam Dei in aeterna turpitudine detineri. Alioquin coaeterna erit miseria beatitudini, malitia bonitati, regnum diaboli regno Dei. Non automatico hoc 122.0204D| dicimus, quasi nulla poena sit aeterna, dum unusquisque 122.0205A| sua conscientia sive beatificabitur, sive Damnabitur in aeternum, sed solummodo agimus, quod nulla natura in ullo punietur. Redeamus ad propositum. Pulchre itaque duorum Prophetarum, Zachariae dico et Ezechiel, visiones consonae approbant, Deum immediate excelsissimas essentias, quae circa eum sunt, docere, deinde ordinatim per primos secundi, per secundos tertii, per tertios quarti, hoc est theologi, docentur ordines. Zaccaria enim ait, se vidisse unum primorum ab ipso Deo discentem. Cui alter occorrerit inferiorum angelorum, qui veluti secundo gradu per primum divina didicit consilia; qui iterum secundus angelus veluti summus sacerdos theologum, Zachariam dico, erudivit, si quis sic velit intelligere, quod magister ait: deinde ab ipso occorrerente 122.0205B| angelo tanquam a summo sacerdote eruditum videt conversum theologum; et hoc docere videt, quoniam fructuose habitabitur Gerusalemme. Si vero quis intelligere vult: deinde videt eruditum occorrerentem angelum ab ipso primo, qui ex Deo didicit, tanquam a summo sacerdote, consequens erit, ut non ipse occorrerens, sed primus a Deo discens summus sacerdos intelligatur; ut subinferatur: et vidit conversum theologum hoc dicere, id est, vidit secundum angelum a primo eruditum docere theologum conversum in hoc, quoniam fructuose habitabitur Jerusalem. Ezechiele vero ait primo ab ipsa gloriosissima Divinitate Cherubim doceri, deinde per ipsos primus post docetur, qui in sacerdotali habitu visus est; per quem iterum veluti tertio gradu 122.0205C| docentur angeli; ut ordo sit: ab ipso Deo Cherubim instruuntur, ab ipsis Cherubim primus, quicunque sit, ex ordinibus secundae ierarchiae docetur, qui iterum reliquos angelos tertiae ierarchiae docet, per quos postremo theologorum animus illuminatur. In visione tamen Zachariae dubium videtur esse, utrum de secundae an de tertiae ierarchiae ordinibus erat ille alter angelus, qui uni primorum occorrerit, per quem theologus eruditus est. Nam quod summus sacerdos appellatur, nulli mirum debet videri, quoniam omnes animi trium caelestium ierarchiarum 122.0206A| summi sacerdotes possunt appellari; sunt enim pontifices, quamvis eorum pontificatus aequalis non sit; alii quippe alios praecedunt. Nisi forte quis dixerit, unum fuisse ex ordinibus secundae ieraarchiae, per quam veluti medietatem quandam tertia docetur. Et si ita est, cogemur subintelligere, aut alium angelum inferiorem illo mediatorem fuisse inter ipsum et theologum, si per tertiam ierarchiam docentur homines; vel certe non solum sanctos theologos per angelos tertiae ieraarchiae, verum etiam per angelos mediae, nec non et primae, ab ipsa etiam Deitate posse doceri, non est negandum. Quod idem Dionisio in libro: Ecclesiastica ierarchia videtur asserere, ubi ait, humanos animos secundum propriam uniuscujusque analogiam tribus 122.0206B| caelestibus ierarchiis insitos esse. Quis enim abnuerit, raptum Apostolum in tertium caelum, in tertiam plane ierarchiam fuisse, ubi in medietate ab ipso Deo ineffabilia audivit verba? Quid fortessis quis dixerit de dicente angelo ad Daniel: Exivit sermo? aut de ipso primo ignem ex medio Cherubim recipiente? aut illud ejusdem abbondantius in ordinis angelici ostensionem, quoniam et Cherubim immittit ignem in manus sanctam stolam induti? aut de vocante divinissimum Gabriel, et dicente ei: Fac illum intelligere visionem? aut quaecunque alia a sacris theologis dicta sunt de caelestium ierarchiarum deformi ornatu, ad quem nostrae ierarchiae ordinatio, secundum quod possibile est, assimilata, angelicam pulchritudinem, quantum in imaginibus habebit, 122.0206C| formatam per eum, et reductam ad superessentialem simul omnis ieraarchiae. Quis est angelus, qui locutus est ad Daniel, sancta declarat historia. «Adhuc», inquit ipse Daniel, «me loquente in oratione, ecce vir Gabriel, quem videram in visione a principio, cito volans tetigit me in tempore sacrificii vespertini. Et docuit me, et locutus est mihi, dixitque: Daniel! nunc ego egressus sum, ut docerem te, et intelligeres. Ab exordio precum tuarum egressus est sermo; ego autem veni, ut indicarem tibi, quia vir desideriorum es. Tu autem animadverte sermonem, et intellige 122.0207A| visionem: Septuaginta hebdomades » et totus sermo, qui sequitur de reditu populi ex captivitate et de adventu Christi. Et hoc est, quod breviter beatus Dionisio introducit dicens: Quid fortisse quis dixerit de dicente angelo ad Daniel: Exivit sermo. Quod graece dicitur: ἐζῆλθεν ὁ λόγος, pro quo Hieronymus posuit: egressus est sermo, aut ex ore Darii regis, ut iterum aedificaretur Jerusalem, vel certe ab ipso Deo per angelum in animum Prophetae. Quod autem sequitur: aut de ipso primo ignem ex medio Cherubim recipiente, ex Ezechiel assumptum est, qui ait: «Et vidi, et ecce in firmamento, quod erat super caput Cherubim, quasi lapis sapphirus, quasi specie similitudinis, soli apparuit super ea. Et dixit ad virum, qui indutus erat lineis, 122.0207B| et ait: Ingredere in medio rotarum, quae sunt inter Cherubim, et effunde super civitatem » . Et hoc est quod sequitur: aut illud ejusdem abbondantius, hoc est, illud simbolim ejusdem, Ezechiele, quod est manifestius ad ostensionem ordinis angelici, quoniam et Cherubim immittit ignem in manus sanctam stolam induti. Quod, quamvis ita in praefata visione scriptum esse non videatur; ibi enim solummodo scriptum est: « Et dixit ad virum, qui indutus erat lineis, et ait: Ingredere in medio rotarum, quae sunt subtus Cherubim, et imple manum tuam prunis », potest tamen intelligi aut in septuaginta Interpretum editione, ex qua beatus Dionisio ista omnia introduxit, sic scriptum, aut ipsum sic intellixisse: « Imple manum tuam prunis », ut subaudiatur, quas ipsa Cherubim 122.0207C| tibi tradizione sunt. Et iterum quod sequitur: aut de vocante divinissimum Gabriel et dicente ei: Fac illum intelligere visionem, ex libro Daniel susceptum, ubi dicitur: «Et factum est autem, inquit, cum viderem ego Daniel visionem, et quaererem intelligentiam, ecce stetit in conspectu meo quasi specie viri, et audivi vocem viri, et clamavit, et ait: Gabriel, fac intelligere istam visionem » . Haec autem omnia propterea et in Prophetis et scripta et visa sunt, et a beato isto magistro introducta, ut intelligamus caelestium animorum dispositas ordinationes, et quosdam quidem ab ipso Deo immediate doceri et illuminari, eosque iterum gradatim se inferiores docere et illuminare, qui a superioribus docente e illuminante. Et hoc est, 122.0207D| quod ait: et quaecunque alia a sacris theologis 122.0208A| dicta sunt de caelestium ierarchiarum deiformi ornatu, ad quem ornatum nostra ieraarchia, quantum hominibus possibile, similis facta est in suis ordinibus. Angelicam siquidem pulchritudinem imitatur, quantum potest, in figuris et simbolis sensibilibus. Ipsos namque Dominus Jesus Christus docet suae contemplationis praesentia, nos adhuc erudit per simboli, donec veniamus in unum. Et hoc est quod ait: angelicam pulchritudinem, quantum in imaginibus habebit. Habet enim nunc caelestium similitudinem in divinis simbolis, habebit tunc eorum pulchritudinem in principalibus exemplis, quantum possibile est fieri, in imaginibus. Immagina vocat, ut arbitro, theophanias, in quibus et ipsi angeli, et homines in aequalem eis beatitudinem 122.0208B| glorificati, ipsum Deum videbunt, quoniam per se ipsum invisibilis et est et erit omni intellectui. Superessentialitas quippe illius omnem superat intellectum. Nostra itaque ieraarchia angelicam pulchritudinem habebit, quantum in theophanicis imaginibus seu similitudinibus haberi poterit, formata per eum, ornatum videlicet caelestium virtutum. Nam ecclesiastica ieraarchia per caelestes virtutes et ordinatur et formatur et reducitur ad superessentialem omnis ieraarchiae, ad ipsam scilicet omnium causam.
CAPITOLO IX. Cujus titulus est: De Principibus et Archangelis et Angelis et de ultima eorum ieraarchia . 122.0208C| § 1. Reliquus nobis in contemplationem ornatus, angelicas concludens ierarchias, a deiformibus Principibus, Archangelisque et Angelis dispositus. Restat, inquit, nobis speculatio ipsius ornatus, qui omnes angelicas concludit ac terminat ierarchias, quique ex Principatibus et Archangelis et Angelis construitur. Et primas quidem dicere necessarium aestimo, secundum quod mihi possibile, sanctarum cognominationum manifestazioni. Quemadmodum in expositionibus primae et mediae ieraarchiae interpretazioni nominum prius explanavit, deinde singulorum ordinum proprias et communes virtutes et Administrationes; ita et nunc in expositione tertiae ieraarchiae interpretationes, quas vocat manifestazionis 122.0208D| cognominationum, primo ingreditur exponere. 122.0209A| Quod conseguenter adjungit: Manifestat enim ipsa quidem caelestium Principum illud deiformiter principale eductivum cum ordine sacro et principativis decentissimis virtutibus, et ad principale principium eas universaliter converti, et alias ierarchice duci, et ad illud ipsum, quantum possible, reformari princificum principium, manifestareque superessentialem ejus taxiarchiam, ornatum principalium virtutum. Declarat, inquit, ipsa cognominatio caelestium Principum illud principale eductivum, hoc est, quod principes et duces sint omnium nationum, per totum orbem hominibus habitabilem. Et hoc deiformiter, ad similitudinem videlicet unius veri Dei, qui unus et summus omnium Princeps est et dux. Cum ordine sacro et principativis decentissimis virtutibus, 122.0209B| hoc est, cum sancta divinaque ordinatione, cumque virtutibus convenientissimis ornatui principativo. Et non solum principantur gentium, ducesque earum sunt suis virtutibus, verum etiam ipsas, suas scilicet virtutes, ad superprincipale principium, Deum plane, qui est principium omnium principiorum, et principale principium, et plus quam principale principium, universaliter convertunt. Hoc enim commune est omnium caelestium animorum, primum quidem ad causam suam converti, ut ab ea formentur, deinceps ad inferiora se, ut in eis, quod ab una omnium causa percipiunt faciendum, perficiant. Et hoc est, quod ait: et ad superprincipale principium eas universaliter converti; ut subaudias: et cognominatio caelestium Principum 122.0209C| declarat, eorum virtutes omnino ad Deum, qui est superprincipale principium, converti. Et alias ierarchice duci, et ad illud ipsum, quantum possibile, reformari princificum principium. Hoc est: non solum ipsa cognominatio proprias Principum virtutes ad omnium principium converti, verum etiam inferiores eis virtutes, sive humanas, sive angelicas, quibus principantur et praesunt, per eos pontificali ordine duci declarat. Et ad illud ipsum secundum possibilitatem princificum principium, summum bonum plane, quod omnem principatum sua perficit virtute, reformari. Ac si diceret: non solum caelestes Principes suas proprias virtutes ad ipsum principium, quod efficit omne principium, sed et alias, quibus principantur, ducunt atque reformant. 122.0209D| Manifestareque superessentialem ejus taxiarchiam, ornatum principalium virtutum; hoc est: Principatuum nominatio manifestat ornatum principalium virtutum manifestare superessentialem taxiarchiam ejus, superprincipalis videlicet principii. Ornatus siquidem caelestium principum nobis 122.0210A| manifestatissime declarat superessentialem summi boni, quod Deus est, taxiarchiam. Est enim totius caelestis militiae Princeps et principium Deus. Et notandum, quod proprie ordo militum taxis graece nominatur. Ideoque Deus ipse taxiarches et taxiarchia dicitur, quia ἀρχός et ἀρχή, hoc est Princeps et principium universaliter caelestis militiae subsistit.
§ 2. Ipsa autem sanctorum Archangelorum aequipotens quidem est caelestibus Principatibus. Est enim et eorum et Angelorum, ut dixi, ierarchia una et dispositio. Ipsa, inquit, sanctorum Archangelorum cognominatio ejusdem potentiae est caelestibus principatibus. Aequalis siquidem significationis sunt et Principum et Archangelorum nominationes. Est enim eorum, Archangelorum videlicet, et Principum, 122.0210B| et Angelorum, ut praedictum, una ierarchia unaque dispositio. Ubi posuimus aequipotens, ibi ὁμοταγής in greco, pro quo possumus dicere et aequipotens, et collega, seu similiter honorabilis. Verumtamen quoniam quidem non est ierarchia non et primas et medias et ultimas virtutes habens, Archangelorum sanctus ordo comunicative ierarchicae medietati extremorum recipitur. Hoc est, quod ait: Quanquam Principatuum et Archangelorum et Angelorum una ierarchia sit et dispositio, veruntamen non parva discernuntur differentia. Archangelorum siquidem ordo medietatis proporzionim inter duos extremos, hoc est, inter ordinem Principatuum et ordinem Angelicum obtinet, quoniam nulla ierarchia est, sive humana sive angelica, quae non 122.0210C| habeat et primas et medias et ultimas virtutes. Ordo itaque Archangelorum medius est inter Principatuum quasi superiorem, et Angelorum veluti inferiorem. Et nihil aliud est ipsa medietatis proportio, nisi ierarchia, id est, pontificalis communicatio. Unum enim discreti ordines comunicant, summum quippe bonum simul omnes appetunt, simul, quamvis non aequaliter, partecipante. Et hoc est, quod sequitur: Etenim sacratissimis Principatibus communicat et sanctis Angelis. Qualis autem sit ipsa comunicativa medietas, laterer adjungit dicens: Ipsis quidem, quia ad superessentiale principium principaliter convertitur, et ad ipsum, ut possibile, reformatur, et Angelos unificat secundum bene ornatos ejus et ordinatos et invisibiles ducatus. Ipsis, inchiesta, 122.0210D| Principatibus communicat Archangelorum ordo, quia ad superessentiale principium, Deum profecto, Principaliter, hoc est, sicut ipsi principatus, convertitur, et ad ipsum, ut possibile, reformatur, et quia Angelos unificat secundum bene ornatos et ordinatos et invisibiles praesulatus. Hoc enim et ipsi Principatus 122.0211A| faciunt. Nam Angelos unificant ad communicationsem superessentialis principii, et quemadmodum ornatus eorum et ordinatio et intelligibilis principatus Deum communicat, ita et angelos sibi unificant, et per medietatem archangelorum Deum communicare faciunt, inque suam societatem eos subvehere contendunt. Istis vero, quia et eis Hypophetico est ordine, divinas illuminaes ierarchice per primas virtutes suscipiens, et Angelis eas deiformiter annuncians, et per Angelos nobis manifestans, secundum sacram uniuscujusque divinitus illuminatorum analogiam. Istis vero, hoc est Angelis, archangelicus ordo communicat, quia eis est Hypopheticus, id est, Propheticus ordo; Archangeli siquidem angelorum Prophetae sunt; dum divinas illuminazioni 122.0211B| ierarchice, id est pontificali ordine, per primas virtutes, Principatus videlicet, qui se praecedunt, suscipit, et eas illuminazioni nobis per Angelos manifestat secundum sanctam analogiam uniuscujusque ex Deo illuminatorum hominum. Duobus itaque modis Archangeli angeli communicativam possident societatem. Primo quidem, quia divinae sapientiae illuminazioni, quas per priores se virtutes suscipiunt, Angelis annuntiant. Secundo, quia per Angelos traditas sibi illuminazioni nobis manifestant. Ubi datur intelligi, quod, quemadmodum Archangeli mediatores Principatuum et Angelorum, ita Angeli mediatores Archangelorum et hominum. Quo in loco non spernenda oritur quaestio: Si hi tres ordines tertiae ieraarchiae, 122.0211C| Principatus dico, Archangelos et Angelos, omotages, id est, aequipotentes seu collegae seu similiter honorabiles sunt, qua ratione Archangeli mediatores sunt Principatuum superiorum se, et Angelorum, quos extremos omnium caelestium virtutum theologica tradidit doctrina? Nec hoc in tertia solum, sed etiam in secunda, quae est et media, et in prima quaeritur ierarchia. Quomodo enim Seraphim et Cherubim et Throni collegae et aequipotentes sunt, si Cherubim medietatis locum inter primas Seraphim et ultimas Thronorum virtutes tenent? Similiter de Virtutibus, Potestatibus, Dominationibus considerandum. In qua estione nil mihi commodius occorrerit dicendum, quam omnes aeque potentes esse in appetitu societatis superessentialis omnium 122.0211D| causae, in ejus vero partecipazioni multiplices ascensionis et descensionis gradus possidere. Unusquisque enim caelestium animorum ordo juxta suam analogiam divinarum illuminazioneum capax est. Nullus autem eis privatur, quoniam in omnes communiter diffunditur. Nam et aer et aqua terrenaque 122.0212A| corpora non aequaliter solarium radiorum capacia sunt, omnibus tamen aequaliter superfunduntur, deque omnibus resiliendo relucent. Sic sunt omnes intellettuali atque razionales animi. Nullus quippe illorum est, sive purus sit, sive contaminatus, qui expers sit divini radii. Non tamen aequaliter ejus capaces fiunt, neque hoc agit radii infirmitas, sed animarum capacitas. Cur autem non aequaliter omnes et angelici et humani animi capaces sunt divini radii, ipse beatus Dionysius alibi exposuit. Si enim Deus aequaliter, absque ulla ordinum diversorum differentia et proprietate et ascensione et descensione variorum graduum universitatem conditam faceret, et nullus fortassis ordo in Republica naturarum fieret. Si nullus ordo fieret, nulla armonia. A sì 122.0212B| nulla armonia, nulla sequeretur pulchritudo. In omnino enim similibus sicut nulla harmonia est, ita nulla pulchritudo. Est enim harmonia dissimilium inaequaliumque rerum adunatio. Universitatem autem naturae conditae pulchritudine carere, Creatori omnium judicaretur inconvenientissimum. Porro si nemo recte philosophantium universalem creaturam in pulcherrima harmonia esse constitutam dubitat, sequitur, etiam de ordine ipsius nulli sapientum haesitare licere. Non enim nunc de apostatis angelis et contaminatis hominibus, qui merito malitiae suae divinae lightingis radium a se repelunt, sermo est, sed de naturali ordine universalis naturae. Sequitur: Ipsi enim Angeli, sicut praediximus, complective consummant omnes caelestium 122.0212C| animorum dispositiones, secundum quod consummandum est, ut in caelestibus essentiis habentes angelicam proprietatem. Propterea, inquit, Archangeli per Angelos supernas illuminaes nobis annuntiant, quoniam Angeli, sicut praedictum est, complent et consummant omnes dispositiones, ornatus videlicet, caelestium animorum. Secundum quod consummandum est; ea scilicet ratione, qua dispositio animorum caelestium consummanda et determinanda est. Quam rationem subjungit: ut in caelestibus essentiis habentes angelicam proprietatem. Ac si diceret: utpote dum habent inter caelestes essentias quandam proprietatem, qua specialiter Angeli nominantur, quae soli gnosticae virtuti cognita est, per quam singulis caelestium animorum 122.0212D| ordinibus proprietates discernuntur, distribuuntur. Sequitur: Et magis apud nos Angeli quam priores aptius nominati, quantum et circa significantius ipsis est ierarchia, et magis circumornatus. Nunc rationem reddit, cur omnes caelestes essentiae a theologis angeli generaliter appellentur, 122.0213A| extremus ordo hominibusque proximus specialiter angelicus nominatur. Magis, inquit, apud nos homines, quam apud caelestes virtutes aptius nominati sunt angeli, quam priores, hoc est, quam praecedentes eos virtutes, quoniam plus quam superiores ordines nobis appropinquant, magisque nobis divina annuntiant et aperiunt mysteria. Quantum et circa significantius ipsis est ieraarchia et magis circumornatus, hoc est, in tantum apud nos aptius nominati sunt angeli, quam priores, in quantum est ipsis ierarchia circa illud, quod significantius, hoc est, manifestius et expressius nobis per eos annuntiatur. Intuere, quod significantius seu, ut expresse transfertur, manifestius non sunt comparativa adverbia, sed neutralium nominum comparativa. Et magis 122.0213B| circumornatus, id est, magis nobis eorum ornatus circumscriptus est, ad intelligendum videlicet. Omne enim, quod facile intelligitur, quodammodo circoscriptum intellectu videtur; altiores siquidem virtutes longe a nobis remotae sunt, qui adhuc terrenae habitatis septis circumcludimur, ne libero mentis volatu ad caelestia intelligenda puro contuitu valeamus ascendere. Sequitur: Excellentissimam quidem enim, ut dictum est, dispositionem, tanquam ipsi occulto primitus ordinate proximantem, clam formans aestimandum sanctificare secundum. Ordo verborum: Aestimandum quidem enim, eccellentissimam dispositionem, tanquam proximantem ipsi occulto primitus ordinate, clam formans santificare secundam. Est autem sensus: Propterea 122.0213C| ultimus ordo nobisque proximus aptius a nobis angelicus nominatur, quoniam eccellentissima caelestium essentiarum dispositio, prima videlicet ierarchia, veluti proxima ipsi occulto, Deo plane, qui propterea occultus dicitur, quoniam superat omnem intellectum, ac primitus ante alias ierarchias ordinat, aestimanda est et incunctanter intelligen da , sanctificare, id est ordinare, vel ut proprie transfertur, sacrificare secundam, mediam scilicet ierarchiam, formans eam clam, occulte scilicet et invisibiliter, et non solum ab humanis intellectibus, verum etiam et angelis remotissime. Ut enim ineffabile et incomprensibile est, et occultum omnibus ierarchiis, quomodo prima ierarchia ab ipso Deo et ordinatur et santificatur vel sacrificatur, ita remotum 122.0213D| est et incognitum, quomodo secunda per primam, et tertia per mediam ordinatur et sanctificatur ab ipsa omnium causa. Ac per hoc, si haec caelestibus essentiis incognita et incomprehensibilia sunt, quid mirum, si a nobis comprehendi non possunt? Secunda vero, quae completur a sanctis Dominationibus 122.0214A| et Virtutibus et Potestatibus, ejus, quae est Principibus et Archangelis et Angelis, ierarchiae principari. Patet quod ait: Aestimandum vero, inquit, secundam ierarchiam tertiae ierarchiae principari. Ut enim prima secundam, ita secunda tertiam sanctificat et ducit. Dux videlicet ipsius est ejus principatus. Prima quidem ierarchia aestimanda est principari tertiae manifestius quidem, quam prima ierarchia principatur mediae, occultius vero, id est, altius et secretius, quam ea, tertia videlicet, quae post eam, mediam plane, constituta est. Quod potest sic dici: media ierarchia manifestior est quam prima, occultior vero quam tertia, ea profecto ratione, qua occultiora et incomprehensibiliora sunt, quae causae omnium appropinquant, his, quae 122.0214B| longius ab ea ordinata sunt. Prima itaque ierarchia immediato post Deum occultissima est, quoniam omnino incognitae causae proximam possidet regionem. Tertia vero, quae caelestium essentiarum extremitatem tenet, manifestissima est, quantum caelestes virtutes manifestari possunt. Media vero, quia neque proximum neque extremum obtinet locum, in comparatione interioris manifesta est; in comparatione vero externalis occulta probatur a theologis esse. Principatuum autem et Archangelorum et Angelorum manifestativam dispositionem humanis ierarchiis per consequenza praecipere. A superioribus subauditur: aestimandum est autem, manifestativam dispositionem, id est, ornatum Principatuum et Archangelorum et Angelorum, tertiam videlicet 122.0214C| ierarchiam, humanis ierarchiis per consequenza divinae ordinationis praecipere. Manifestativa autem dispositio tertia vocatur ierarchia, quoniam divina humanis ierarchiis manifestat consilia. Ut enim prima mediae, et media tertiae, ita tertia humanis praeest ierarchiis. Si autem quaeris, cur plures humanas appellat ierarchias, invenies in libro de ecclesiastica ierarchia ad similitudinem trium caelestium ierarchiarum tres humanas ierarchias; de quibus hoc loco disserere morosum est. Ubi posuimus: per consequenza, ibi in Graeco δι' ἀλλήλων, quod potest transferri vicissim, vel inter se invicem; ut sensus sit: Principatus per Archangelos, Archangeli per Angelos humanis ordinibus praesunt atque praecipiunt. Potest etiam quis dicere non incongrue, 122.0214D| ut opinor, tertiam caelestium ierarchiam hominibus imperare vicissim, quoniam et angelos sanctis hominibus obtemperare divina tradit historia, et in gestis eorum legitur. Scriptum est enim in Apocalypsi, quod angelus Joanni volenti se adorare dixerit: «Conservus tuus sum». Ut sit per ordinem ad Deum reductio 122.0215A| et conversio et communicatio et unitas, attamen et a Deo omnibus ierarchiis optime indita, et comunicative superveniens, et cum ornatu sacratissimo processio. Propterea, inquit, ierarchiarum ordo a superioribus gradatim sic descendit a superioribus ad inferiores, ut iterum per eundem ordinem inferiores per superiores ad Deum reducantur et convertantur ad unum omnium principium, communicentque simul, et in ipso omnes unum sint. Attamen non aliunde horum omnium processio est, nisi a Deo, a quo omnibus ierarchicis ordinibus optime et communiter, non tamen sine differentia, indita est, et cum ornatu sanctissimo ipsa supervenit processio. Ut enim in cum omnia convertuntur per reditum, ita ab eo omnia procreantur per processionem. Inde teologia 122.0215B| nostram ierarchiam Angelis distribuit, principem Judaeorum populi Michael nominans, et alios gentium amicos. Statuit enim excelsus terminos gentium secundum numerum Angelorum Dei. Quoniam, inquit, ab una omnium causa et angelicarum et humanarum ierarchiarum descendit processio, et ad ipsam iterum ascendit reversio; propterea theologia nostram ierarchiam angelis distribuit, hoc est, angelis distributam tradit. Principem namque Judaici populi Michael nominat, quo uno argomento docemur, ceteras totius mundi nationes suos principes angelicos habere, quos vocat gentium amicos. Docent namque generationes, quibus praesunt, ad unius veri Dei cultum converti. Michael autem interpretatur: Quis sicut Deus? vel pax fortis, id est, pax Dei, vel 122.0215C| vir virtutis. Quod autem introduxit: statuit excelsus terminos gentium secundum numerum angelorum Dei, non ita intelligendum, ut opinor, quasi tot gentes sint et linguae, quot angeli Dei; sed tot sunt termini gentium, quot numerus est angelorum, qui specialiter principes earum constituti sunt.
§ 3. Si autem quis dixerit, et quomodo Hebraeorum populus reductus est solus in divinas illum nationes, ceteris nationibus in tenebris ignorantiae atque perfidiae detentis ante incarnationem Dei Verbi, dum omnes similiter ductores angelos, sicut Hebraei, haberent, rispondendum, quia non Angelorum rectas scientias accusari oportet aliarum gentium in non habites deos errore. Respondendum, inquit, quia neminem oportet accusare rectas scientias, hoc 122.0215D| est, recta judicia sanctorum angelorum, propter errorem aliarum gentium in non sistences, in falsos videlicet deos, qui non sunt, quoniam daemones eorumque ludibria, miserrimarumque rationabilium animarum irrationabilia machinamenta probantur 122.0216A| esse. Pulchre autem angelorum imperia et principatus rectas appellat scientias. Non enim alio modo regunt gentes, quibus donantur, nisi scientia et sapientia. Intellectuales quippe creaturae sunt scientiae sapientiaeque capaces, sicut scriptum est: « qui fecisti caelos in intellectu ». Sed illos ipsos propriis inflexionibus ex ea quae est in divinum recta reducere recidentes, amore proprio et superbia et ipsis opinionum divinitus corrationabiliter cultu. Ordo verborum: sed oportet accusare illos ipsos, gentium videlicet populos, recidentes, retro cadentes, propriis inflexionibus, hoc est, propriae voluntatis irrationabilibus motibus, ex ea recta reducee, id est, ab ipsa recta verae religionis via, quae est in divinum, quae videlicet ducit in divinum veri Dei 122.0216B| cultum, et hoc eis evenit amore proprio. Se namque ipsos, non Deum suum amabant, inflati superbia, plus creaturae servientes, quam Creatori, et cultu opinionum suarum seducti sunt. Corrationabiliter ipsis divinitus, hoc est, convenientier eis divino consilio hoc fieri concessum. Tradidit enim eos Deus in reprobum sensum, ut faciant, quae non conveniunt. Hoc perhibetur et ipse Hebraeorum populus perpessus esse. Hoc, id est, ex recta via, qua unus Deus colitur, sicut et ceterae nationes, recessisse idolaque coluisse perhibetur Hebraicus populus, ideoque ultionem divinam perpessus est. Cognitionem enim Dei, ait, repulisti, et post cor tuum Existi . Neque enim coactam habemus vitam, neque per provisorum propriam potestatem divina lumina providae 122.0216C| lightingis obcaecantur, sed intellettualium visionum dissimilitudo super plena paterna bonitate lucis donationem, aut omnino non participatam facit, et ad earum reformationem non distributam, aut partecipazionis facit Differentes, parvas aut magnas, obscuras aut claras, unius et simplicis et semper eodem modo habentis et superexpansi raggi fontalis. In hac autem sententia liberrimum razionaleis creaturae commendat arbitrium, et superplenam paternae bonitatis, infinitamque illuminazioneum communiter humanis animis effusionem. Ait enim: neque coactam, sed liberam nos homines habemus vitam. Ac si diceret: Non ideo conditor et ordinator omnium nationum principes angelos eis praeposuit, ut eas invitas, 122.0216D| absque liberi arbitrii appetitu, ad cultum suum converterent; si enim hoc fieret, divinae profecto imaginis gloria in servitutem redacta vilesceret; sed propterea angelos suos nescientibus se generationibus praeordinavit, ut occulta et intelligibili admonitione intellettualis razionaleem, ad cognitionem Creatoris 122.0217A| sui spontaneo motu reduceret; neque enim coactam habemus vitam. Quoniam vero tam infinita et tam communia sunt divina lumina providae illuminais, hoc est, divinae Providentiae, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, ita ut nulla propria potestate liberi arbitrii eorum, quae provisa sunt facienda, obcaecari, hoc est, obscurari et alienari , a communi omnium et intelligibilium et rationabilium cognitione valeant prohiberi; nam omnibus capacibus suis universaliter distribuuntur, nullaque creatura illorum praesentia privatur, inestque omnibus cognitionis eorum naturalis possibilitas: propterea dicit: neque per provisorum propriam potestatem divina lumina providae illuminais obcaecantur. Sive enim intellettuali 122.0217B| sive razionales creaturae intra naturales suos motus permaneant, eosque non rumpant, sive per contrarios motus naturae terminos velint transgredi; sicut divinas leges excedere, ita divinis illuminazioneibus communiter et generaliter carere non possunt. Sed facit dissimilitudo intellettualium visionum, seu vultuum, ὄψις namque et visio et vultus interpretari potest, lucis donationem ex superplena, hoc est, plus quam plena paterna bonitate, aut omnino non participatam et non distributam ad earum, visionum videlicet, reformationem. Sunt enim, qui divinae illuminazioneis radium sibi praesentem nolunt participare, seu sibi distributum fieri, intellettualis suos oculos sponte sua, ne divinum lumen recipiant, claudendo, dono liberi arbitrii abutentes, 122.0217C| et, quod ad reformationem suam sibi distribuitur, respuentes; obcaecatum enim est insipiens cor eorum. Aut eadem dissimilitudo intellettualium vultuum partecipazionis facit Differentes, parvas aut magnas, obscuras, claras; quidam namque divinum partecipante lumen minus, quidam plus, quidam obscurius, quidam clarius. Unius et simplicis et semper eodem modo incommutabiliter habentis, et super expansi; sive, ut potest transferri, superextenti fontalis radii, Dei Verbi plane, ex paternae bonitatis fonte nascentis, et omnibus intellettualibus oculis communiter superfusi, sive quis eum receperit, sive non. Etenim et sol iste visibilis aequaliter omnibus sui luminis radium diffundit, non tamen ab 122.0217D| omnibus, quibus diffunditur aequaliter participatur: vitrum penetrat, silice repercutitur, purum aera pervolat, aquosa nube resultat.
§ 3. Deinde quia et aliis gentibus, ex quibus et nos respeximus in illud omnibus paratum in tradizionem et apertum divini luminis et magnum et copiosum 122.0218A| pelagus, non altenigenae quidam imperabant dii. Quoniam statuit excelsus terminos gentium secundum numerum angelorum Dei, et quoniam Michael principem Hebraeorum esse Scriptura testatur, deinde, hoc est, hac de causa datur intelligi, quia non alienigenae quidam imperabant dii et aliis gentibus, ex quibus et nos respeximus, hoc est, credidimus in illud apertum et magnum et copiosum pelagus paratum omnibus in tradizionem. Promptum namque est infinitae bonitatis pelagus, tradere se omnibus valentibus participare illud; nulli enim denegatur, quia nulli invidet, non est enim Acceptio personarum apud Deum; comunicare ab omnibus volens. Alienigenas autem deos appellat daemones, quos alienigenae nationes praeter Hebraeos colebant, ignorantes 122.0218B| filios Dei sibi imperasse. Unum autem omnium principium, et ad ipsum reduxerunt sequentes, secundum unamquamque gentem principantes Angeli. Unum est enim omnium principium, ad quod principantes angeli per singulas gentes reduxerunt, sequentes, obedientes videlicet sibi. Sequitur laus Melchisedech regis et sacerdotis Hebraeorum. Melchisedech intelligendum summum sacerdotem, esistentim Dei amicissimum esistentibus, non esistentium, sed vere esistentis excelsi Dei. Quae laus apertioribus verbis potest depromi, ut sit sensus: Melchisedech intelligendus est summus sacerdos Existere non eorum, quae sunt, sed vere Existentis excelsi Dei, amicissimus Dei ex his, quae sunt. Potest etiam sic interpretari: Melchisedech intelligendum 122.0218C| summum sacerdotem, esistentim Dei amicissimum habitium, non habitium, sed ipsius vere esistentis excelsissimi Dei. Fere tamen unus sensus; ac si diceret: Intelligendus est Melchisedech quasi summus sacerdos et amicissimus habitium Deo; non habitium tamen, sed ipsius vere esistentis excelsissimi Dei sacerdos est. Etenim sic simpliciter Melchisedech ipsi theosophi non amicum Dei tantum, sed et sacerdotem vocaverunt. An ut sapientes aperte significarent, quia non solum eis in ipsum, qui vere est, Deum convertit, adhuc autem et aliis ut summus sacerdos eduxit ea quae est ad veram et solam divinitatem riduzione. An forte, inquit, divini sapientes non amicum Dei 122.0218D| tantum, verum et sacerdotem Dei vocaverunt Melchisedech, ut sapientibus aperte evidenterque significarent, quia non solum ab eis, Hebraeis plane, in Deum convertit, adhuc autem et ab aliis nationibus eduxit summus sacerdos ea reducee, quae est ad veram et solam Divinitatem, fide videlicet et act 122.0219A| e contemplazione. Pulchre autem post angelos, qui singulis nationibus imperant, introducitur Melchisedech, rex videlicet et summi Dei sacerdos, qui non solum ex Hebraeorum populo, verum etiam ex aliis generationibus multos in cultum veri Dei convertit. Quod quamvis in sancta historia scriptum non sit, nullo modo debemus dabitare rerum factarum veritatem fuisse, duobus maximis topics ad fidem causae dubiae ducti. Primum quidem beatus Dionysius talia incunctanter non dixerit, si apostolica auctoritate, quos viderat et audierat, tradita non didicerit; secundo vetus testamentum nullum patriarcharum tradit, qui tantum gesserit figuram Christi, quantum ipse Melchisedech. Christus autem cum carnis origine Hebraeus sit, non tamen 122.0219B| ab Hebraeis solummodo, verum etiam ab omnibus gentibus elettos adduxit, quibus suam Ecclesiam unicam sibi domum et construxit et spirituali conjugio dilectam sibi sponsam copulavit. Quod mysterium sub simbolo Melchisedech est praenotatum. Pulchre, ut dixi, post angelos gentium principes introducitur, ut per hoc intelligamus, non solum angelos, verum et sanctos homines cultu divinae dispensationis atque prudentiae legibus, singulis linguis et nationibus imperare. Post vero mysticam Melchisedech secundum haec commemorationem ad exempla, quibus angeli imperare nationibus probantur, convertit intuitum dicens:
§ 4. Et hoc tuam summe sacerdotalem intelligentiam admonebimus, quia et Pharaoni apud ipsos A Egyptios 122.0219C| imperante angelo, et Babyloniorum principi praeside proprio omnium Providentiae et dominationis providum et potestativum secundum visiones distributum est, et gentibus illis veri Dei ministri duces statuti sunt. Et admonebimus, inquit, o Timothee, summam sacerdotalem intelligentiam, ut incunctanter cognoscas hoc, quia distributum est providum et potestativum, id est provisio et potestas, omnium Providentiae et dominationis, Dei Verbi videlicet, qui Providentia et dominatio est omnium, distributa secundum visiones, hoc est, juxta quod in visionibus Propheticis est revelatum, et quia gentibus illis viri Dei ministri duces statuti sunt. Quod probatur angelo imperante Faraoni, 122.0219D| dum imperat angelus Pharaoni apud A Egyptios, 122.0220A| ut vidit Joseph, et praeside proprio, dum proprius angelus praesit Babyloniorum principi, ut vidit Daniel. His apertissimis exemplis indubitanter datur intelligi, omnibus gentibus angelos Dei praeesse, eosque Prophetis visiones revelasse. Ordo autem et qualitas Propheticae visionis subnectitur: Formationum ab angelis visionis manifestazioni angelorum, continuo sacris viris, Daniel et Joseph, ex Deo per angelos revelata. Hyperbaton est, cujus ordo est: manifestazioni revelata visionis formazioneum ab angelis angelorum continuo ex Deo per angelos sacris viris Daniel et Joseph. Et est sensus: Haec omnia per Propheticas visiones in notitiam hominum traducta sunt, dum revelata est manifestatio, hoc est, expositio visionis Formatum, immaginationum 122.0220B| videlicet et figurationum, quibus Prophetici spiritus formati sunt, ab angelis angelorum, id est, a superioribus angelis inferioribus revelata est manifestatio, et continuo ipsa revelata manifestatio per angelos ex Deo sanctis Prophetis tradita est. Prius ergo angeli, verbi gratia, principantur archangelis, et conseguenter arcangelos per angelos sanctis hominibus profeticae formazioneis revelatae sunt, et hoc totum ex Deo. Quod sequenziar subnectit dicens: Unum est omnium principium et Providentia. Ac si diceret: A nullo reguntur omnes generationes, sive quae jam credidere, sive quae adhuc tenebris ignorantiae detinentur, nisi ab ipsa una Providentia unius omnium principii. Aequaliter enim et communiter divina bonitas omnibus 122.0220C| fornito nazionalibus. Quod connexim edocet: Et nullo modo aestimandum, Judaeos quidem pleniter duxisse divinitatem, angelos autem specialiter, aut aeque honorabiliter, aut oppositis, aut deos quosdam alteros imperare aliis gentibus. Ac si aperte diceret: nullo modo intelligenda est divinitas Judaeis pleniter, vel sicut expressius transfertur, consummative, hoc est, ultra ceteras nationes imperasse per se ipsam, nulla angelica potestate interposita, angelos autem specialiter, id est, viritim, velaeque honorabiliter aliis gentibus, hoc est gentibus, quae aequaliter honorabiles sunt, verbi gratia Romanis, Graecis, ceterisque similibus et aeque potentibus, aut oppositis, id est, contrariis aliis gentibus vel 122.0220D| sibimet vel Judaeis, aut deos quosdam alteros, 122.0221A| daemones aereo, imperare. Adversus superbiam Judaeorum hoc dictum arbitro, qui ipsum Deum per se ipsum, non per aliquem angelorum sui imperare sibi autumant, ideoque se honorabiliores ceteris gentibus gloriantur, quasi speciale imperium unius Dei selectus populus Israel. Sequitur: Sed et eloquium illud secundum ipsam sacram intelligentiam accipiendum. Non secundum, inquit, falsam superbamque Judaicam opinionem, qua se veluti propriam Dei haereditatem jactitant, divina Providentia accipienda est, sed eloquium illud acccipiendum, hoc est, divina Scriptura scrutanda secundum ipsam sanctam intelligentiam, quae docet, rempublicam universalis creaturae communi Providentia et salute gubernari . Propterea subditur: Non ut 122.0221B| partiente Deo cum aliis diis aut angelis nostrum ducatum, et Israel in gentis principatum et gentis ducatum contento, sed ut ipsa quidem una simul omnium excelsa Providentia omnes homines salutariter propriorum angelorum restitutoriis manuductionibus distribuente, solo fere ultra omnes Israel in veri Domini illuminazioneem et cognitionem converso . Non quasi, inquit, partiretur Deus cum alteris diis aut angelis, hoc est, divideret inter alteros deos aut angelos nostrum ducatum, ceterarum videlicet gentium, ex quibus ad cultum unius veri Dei vocamur, imperium, quasi contentus sit solo Israel in gentis principatum gentisque ducatum , ut esset Princeps gentis et dux gentis, non alicujus, nisi solius Judaicae, sed quasi una Providentia simul 122.0221C| omnium excelsa omnes homines salutariter, causa videlicet omnium salutis, distribueret restitutoriis in cultum Dei manuductionibus, auxiliis plane, propriorum angelorum, dum solus fere extra omnes nationes in veri Domini lucem et cognitionem Israel conversus sit. Unde theologia quidem se ipsum possedisse Israel in vere Dei famulatum significans, facta est portio Domini, ait. Unde, quamobrem, qua de causa, quoniam solus fere Israel in cognitionem conversus est, theologia se ipsum, Dominum profecto, possedisse Israel in famulatum suum significans, facta est portio Domini, ait. Potest etiam interpretari: factus est, ut subaudiatur Israel, portio Domini. Ostendens autem et eum viritim ceteris gentibus distribuisse cuidam sanctorum angelorum in cognoscendum 122.0221D| per eum unum omnium principium, Michael dixit Judaicum duxisse populum. Ut ostenderet, inquit, ipsum Dominum distribuisse cuidam sanctorum 122.0222A| angelorum viritim in ceteris gentibus imperium, ut per eum, angelum videlicet, gentem, cui praeest, in cognitionem unius omnium principii, quod ipse Dominus est, reduceret: propterea dixit Michael Judaicum duxisse populum, ut per unum ducem unius gentis expresse nominatum ceteros ceterarum gentium duces nobis insinuaret, et ut falsam opinionem Judaeorum destrueret, qui opinantur, nullum principem nisi ipsum Deum immediate sibi imperare. Sequitur: Aperte nos edocens, unam esse omnium Providentiam simul omnibus invisibilibus et visibilibus virtutibus superessentialiter supercollocatam. Tanquam si diceret: Propterea theologia singulos singolarum generationum angelos tradit, unam uni distribuens, ut 122.0222B| aperti nos edoceat, unam esse omnium Providentiam, quae simul omnibus invisibilibus et visibilibus virtutibus super omnem essentiam supercollocatur. Omnes autem per singulas gentes imperantes angelos, in ipsum ut proprium principium sequentes, voluntate essenzialii quasque virtutes extendere. A superioribus subauditur: ut doceret nos eadem theologia, quod omnes imperantes angeli per singulas gentes extendunt, hoc est, subvehunt sequentes, obedientes scilicet sibi voluntate essenziali, libero plenae voluntatis arbitrio, quod essenzialiter humanis mentibus inest, quasque virtutes, id est, quascunque virtutes animorum libito se sequentium, in ipsum Deum ut proprium principium; merito, quia Dominus proprium et solum razionale 122.0222C| creaturae principium est. Ordo itaque dictionum est: omnes per singulas gentes imperantes angelos sequentes quascunque virtutes voluntate essenziali in ipsum et proprium principium extendere docet theologia. In hac una sententia sanissima et altissima traditur nobis doctrina. Primum quidem, quia sancti angeli nostri praesules sunt, et non aliam ob causam imperant nobis, nisi ut nos revocent nostris erroribus et ignorantiis in unius omnium principii et causae cognitionem, quae sola nostra salus est et purgatio et illuminatio et Perfectio et summa beatitudo et deificatio . Et quod nemo nostrum invitus reducitur, ne naturalis gloria divinae imaginis, quae maxime in libertate arbitrii nobis data est, decoloretur, sed uniuscujusque nostrum 122.0222D| interiori virtuti chooseio datur et libertas et possibilitas redeundi in eum, ad cujus immaginam facti sumus, et in ipso deificandi et beatificandi, ipso per 122.0223A| angelos suos nos revocante, adjuvante, qui communiter totum diligit genus humanum.
CAPITULUM X. Cujus titulus: Repetitio et anagoge angelicae ordinationis . In hoc capitulo trium. caelestium ierarchiarum expositio repetitur breviter earumque ordinationis congregatio et differentia.
§ 1. Connexa est itaque sic ipsa quidem honorabilissima circa Deum animorum dispositio ex teletharchica illuminazionee sanctificata, in eam immediate ascendendo, occultior et manifestior Divinitatis illuminazionee purgatur et illuminatur et perficitur. Connexa est, congiunzione videlicet sibi invicem et inseparabiliter copulata, ipsa honorabilissima dispositio, 122.0223B| ipse piano sublimis ornatus, animorum, qui, immediato circa Deum sunt, tres scilicet ordines primae ieraarchiae; et est ipsa dispositio ex teletarchica illuminazionee, id est ipsa Divinitate, quae teletarchis dicitur; perfezione quippe et sanctificationum Princeps est; sanctificata, vel sicut expressius transfertur, quamvis inusitatius, pontificata, in pontificalem videlicet ordinem subvecta et sublimata; ipsa namque est primum sacerdotium caelestium essentiarum, ab ipso Deo constituta; in eam, teletarchicam piano illuminazioneem immediato ascendendo ceteris sequentibus se ierarchiis occultior et manifestior per illuminazioneem Divinitatis purgatur et illuminatur et perficitur. Purgatur quidem omni ignorantia, illuminatur omni sapientia, 122.0223C| perficitur omni deificatione. Quali autem ratione occultior sit et manifestior una eademque prima ierarchia, subjungitur: Occultior quidem, tanquam invisibilior et magis simplicata et unificata, manifestior vero, ut ante data et primo lucet et universalior, et magis in eam, ut oportet, forma effusa. Occultior est ceteris, quia plus invisibilis; vel sicut expressius interpretari potest, intellettualior, quia plus ceteris intellettualis est, propter propinquitatem immediatam illius, qui superat omnem intellectum, et magis simpla facta est et unificata. Tribus itaque modis occultior est ceteris, quia plus invisibilis et intellettualis, et quia magis simpla, et quia magis unita constituta est. Omnis quippe creatura, in quantum intellettualis et simpla et unita est, in 122.0223D| tantum ceteris creaturis obscurior et ad cognoscendum 122.0224A| difficilior, quoniam causae omnium omnino invisibili et incomprensibili propinquior. Manifestior vero ut ante data, hoc est: propterea manifestior, quia ante omnia data et constituta, non tempore, verum dignitate et sublimitate naturae, et quia primo, ante omnia, lucet post inacessibilem lucem, quae eam condidit, et quia universalior ceteris, id est, omni varietate et dissimilitudine absolutior, et quia magis in eam, quantum oportet comprehendi, forma omnium effusa est, unigenitum videlicet Dei Verbum, ad quod et per quod formantur omnia. Quatuor modis manifestior est aliis omnibus ierarchiis. Primum quidem, quia ante omnes condita in excelsitudine naturae; secundo, quia primordialiter post Deum lucet et se sequentibus et sibimet; 122.0224B| tertio, quia ordines ipsius universaliores, hoc est, inter se invicem similiores sunt; quarto, quia in eam plus quam in aliis omnium forma diffunditur expressiusque in ea manifestatur. Obscurior igitur ceteris prima caelestis ieraarchia, quia manifestior, id est lucidior, et lucidior, quia obscurior. Nam claritas ipsius ceterorum caelestium animorum superat fulgorem, eisque infert caliginem, sicut sol intuentibus eum vertitur in tenebras. Sapientior enim omnibus est et incomprehensibilior. Ab ipsa autem iterum proporzionaliter secunda, et a secunda tertia, et ex tertia secundum nos ierarchia, secundum ipsam bene ornantis laxiarchiae legem, in harmonia divina et analogia, ad simul omnis boni ornatus superprincipale principium et consummationem ierarchice 122.0224C| reducitur. Patet quod ait. Ab ipso Deo proxima sibi ierarchia in se ipsum reducitur, hoc est, sursum dicitur. Ab ipsa autem prima corrationabiliter reducitur secunda; a secunda reducitur tertia; ex tertia nostra, id est humana reducitur ierarchia juxta leges bene ornantis taxiarchiae, Deitatis videlicet, in adunatione divina et proporzioni. Et quorsum omnes reducuntur? Sursum profecto ad superprincipale principium et superconsummativam consummationem omnis boni ornatus, ad ipsum plane Deum, qui est omnium principiorum principium et plusquam principium, et omnium consummationum consummatio, id est, finis et plus quam finis; ierarchice autem reducitur, hoc est, unaquaeque ierarchia secundum suas leges in divinam 122.0224D| subvehitur harmoniam et analogiam.
122.0225A| § 2. Manifestatores autem omnes, et angeli eorum, qui ante ipsos, sunt; ipsi quidem honorabilissimi Dei moventis, proporzionaliter autem ceteri ex Deo motorum. Omnes virtutes caelestes manifestatores sunt et angeli eorum, qui se praecedunt, ita ut ordines primae ierarchiae, qui sunt ceterorum eccellentissimi, manifestatores et angeli sint Dei, qui omnes movet, ceteri vero proporzionaliter angeli sint eorum, qui ex Deo moventur. Ut enim prima ierarchia ipsum Deum annuntiat, ita media annuntiat primam tertiae, et tertia annuntiat mediam quartae, quae est nostra. Et ut breviter dicam: inferiores ordines gradatim ascendentes superiorirum se angeli sunt, et omnes communiter Dei. Tantum enim omnium superessentialis harmonia unicuique 122.0225B| razionale et intellettualium sacro ornatu et ordinata ductione praevidit, quantum ipse ierarchiarum unusquisque ordo sacre et decenter positus est. Tantum, inquit, superessentialis harmonia, summa videlicet omnium causa, praevidit unicuique razionaleri et intellettuali creaturae ornatu sacro et ordinata reducee distribuere, quantum ipse unusquisque videlicet ordo ierarchiarum sancte et pulchre, hoc est, in quantum ordo ierarchiarum exigit, in tantum ei distribuitur ex superessentiali omnium adunatione. Et omnem ierarchiam videmus in primas et medias et ultimas virtutes divisam. Hoc etiam in superioribus capitibus est praedictum, quod omnis ieraarchia tribus ordinibus substituta sit, quorum duo extremitatum, tertius medietatis obtinet 122.0225C| locum, ut est archangelorum ordo inter principatus et angelos. Sed et ipsam, per singulas dicendum, dispositionem ipsis divinis harmonis discrevit. Ac si diceret: non solum singulas ierarchias videmus in primas et medias et ultimas virtutes divisas, sed etiam dicendum, quod superessentialis harmonia ipsam generalem dispositionem omnium caelestium ierarchiarum in ipsis divinis harmonicis, adunationibus videlicet, per singulas ierarchias specialiter discrevit in primas et medias et ultimas virtù. Ierarchia siquidem virtutum, potestatum, et dominationum proporzionalis medietatis inter tres ordines primae et tres tertiae ierarchiae harmoniam possidet. Ut enim a prima praeceditur media, ita media praecedit tertiam; et conversim, quemadmodum 122.0225D| praeceditur tertia a media, ita media praeceditur a prima. Et haec praecessio et successio in divinarum illuminazioneum partecipazionis differenziais 122.0226A| intelligitur. Alii quidem alte, alii altius, altissime alii; vel certe non solum singulae ieraarchiae, et ipsa generalis in primas et medias et ultimas dividuntur virtutes. Sed non temere dicendum, ipsam dispositionem per singulas specialiter, id est singulos ordines singularum ierarchiarum, in ipsis divinis harmonicis a supersubstantiali harmonia discretos esse in primas, medias, ultimas virtutes. Et ut apertius dicam: non solum singulae ieraarchiae in tres ordines discernuntur, verum etiam et unusquisque ordo in primas, et medias, et ultimas virtutes discernitur. Verbi gratia, prima ierarchia in Seraphim veluti primas, et Cherubim veluti medias, et Thronos veluti ultimas discernitur virtutes. Et iterum Seraphim ordo suas 122.0226B| primas et medias et ultimas possidet differenzias. Similiter de ceteris ordinibus singolarum ierarchiarum intelligendum. Quod aperte nextibus verbis datur intelligi. Propter quod et ipsos divinissimos Seraphim ipsi theologi aiunt alterum ad alterum clamare, in hoc, ut aestimo, declarantes, quoniam theologicas scientias ipsi primi secundis tradunt. Propterea, inquit, theologi dicunt, alterum ad alterum Seraphim clamare, ut per hoc declararent, quod ipsi Seraphim, qui primas virtutes habent, secundis Seraphim, qui secundas, theologicam tradunt scientiam, id est divinarum rationum speculationem. Eadem ratio in Cherubim et Thronis reliquarumque ierarchiarum ordinibus observanda. Praecedit itaque Seraphim 122.0226C| alium Seraphim, et Cherubim alium Cherubim, et thronus alium thronum, virtus virtutem, potestas potestatem, dominatio dominationem, principatus principatum, arcangelo arcangelo, angelus angelum; in ordinibus episcopus episcopum, sacerdos sacerdotem, diaconus diaconum ceteraque hujusmodi, ita ut sub eisdem significationibus nominum primae et mediae et ultimae intelligantur virtutes.
§ 3. Addiderim autem fortassis et hoc non incongrue, quia et secundum se ipsum unusquisque et caelestis ut humanus animus speciales habet et primas et medias et ultimas ordinationes et virtutes, ad dictas per unumquodque ierarchicarum illuminazioneum proprias anagogas proporzionaleiter manifestas, per quas 122.0226D| unumquodque in partecipazionie fit, sicut idipsum et fas est et possibile, superincognitissimae purgationis plenissimi luminis anteperfectae perfezioneis. 122.0227A| Possem, nquit, addere praedictis et hoc, quod non videtur incongruum, quamvis videatur esse obscurum. Et quid est illud? Quia non solum generalis omnium ierarchia, et specialium ierarchiarum ordines, ipsique singuli ordines, verum etiam unusquisque caelestis et humanus animus in se ipso speciales habet primas et medias et ultimas virtutes, secundum dictas per unumquodque, hoc est, per unumquemque ordinem proprias anagogas, reduces piano, ierarchicarum illuminazioneum proporzionaliter manifestas, id est illuminatas, per quas proprias anagogas unumquodque eorum, quae praedicta sunt, in partecipatione fit superincognitissimae purgationis plenissimi luminis anteperfectae, id est plusquam Perfectaefectionis, Divinitatis 122.0227B| aereo, sicut ipsum, hoc est, sicut partecipazione Dei fas est esse et possibile, qui est superincognitissima purgatio plenissimumque lumen, et anteperfecta, id est, plusquam Perfecta Perfectio. Est enim nihil per se Perfectum, indigens universalis perfettismi, nisi vere Perfectissimum et anteperfectum. Propterea, inquit, omnis humanus et caelestis animus in partecipazionie fit divinae purgationis et illuminatis et perfezioneis, quoniam per se ipsum nec perfici nec illuminari nec purgari potest. Nihil enim est eorum, quae sunt, per se Perfectum, dum indiget universalis omnium perfettismis, quae est unius omnium causae participatio, nisi vere Perfectissimum et anteperfectum, hoc est, nisi vere summum bonum, quod per se ipsum et Perfectissimum 122.0227C| est, et plusquam Perfectum, omniumque perfettium finis atque principium. Si autem quaeritur, quae sint primae et mediae et ultimae virtutes uniuscujusque caelestis et humani animi, risponde: Humano animo has tres virtutes inesse contemplamur. Cujus primae virtutes sunt intellettuali, quae supernaturaliter solummodo circa omnium causam, quae Deus est, versantur; mediae vero razionale, quae circa rerum omnium conditarum naturae cognitionem vim suam exercent; ultimae, quae circa naturales animi motus operazionis suas impendent. Has quoque virtutes caelestibus animis inesse, non facile crediderim ullum recte philosophantium dubitare, dum caelestes animi et circa Deum intelligibiliter et circa rerum 122.0227D| naturas rationabiliter, et circa naturales suos motus interiori sensu praediti volvantur. Et primae quidem virtutes, sive in caelesti sive in humano animo, theologicae, mediae physicae, ultimae morales a theosophis appellantur. Et primae quidem propterea primae, 122.0228A| quia circa Deum, mediae vero, quia circa naturam conditam, ultimae, quia circa mores, qui naturam sequuntur, virium suarum peragunt officia, non incongrue vocatae sunt. Nam inter Deum et mores medietas quaedam naturae data est. Ut enim Deus, qui supernaturalis est, praecedit naturam, ita natura praecedit mores. Et quemadmodum virtutes morum sequuntur naturales virtutes, ita naturales sequuntur divinas.
CAPITOLO XI. Cujus titulus est: Quare omnes caelestes essentiae communiter virtutes caelestes vocantur, hoc est, quare omnes caelestes animi uno vocabulo virtutum, quemadmodum communi vocabulo angelorum appellantur . 122.0228B| § 1. His autem definitis illud dignum intelligere, ob quam causam omnes similiter angelicas essentias virtutes caelestes vocare consuevimus. Non enim est dicendum, ut in angelis, quoniam omnium novissima est dispositio. Non eadem, inquit, reddenda est ratio de communi vocabulo virtutum, quae de angelorum, dum quaeritur, cur omnes essentiae angeli vocantur. Non enim possumus dicere: propterea communiter caelestes animi virtutes nominantur, quia ipsa dispositio sanctarum virtutum in divinis ordinibus est novissima. Ea siquidem ratio de angelica cognominatione reddita est, quando quaerebatur, cur omnes caelestes essentiae angeli generaliter appellarentur, quoniam angelicus ordo inter omnes caelestes extremum possidet locum. Et quidem novissimarum 122.0228C| sancta et decora illuminazionee superpositarum essentiarum dispositiones partecipante, ultimae vero primarum nullo modo. Propositam orditur cumulare quaestionem sic: Et quidem novissimarum essentiarum partecipante sancta et decora, vel uti expressius transfertur, sanctos decente illuminazionee superpositarum essentiarum ordines partecipante. Quod apertius potest dici: superpositae dispositiones, ordinationes videlicet, caelestium essentiarum sanctam et decoram illuminazioneem, vel sanctos decentem illuminazioneem novissimarum virtutum partecipante, ultimae vero essentiae sanctos decentem illuminazioneem primarum illuminazioneum non partecipante. Nulla siquidem virtus est in novissimis, quae non subsistat in primis. In primis 122.0228D| autem sunt, quae in novissimis non subsistunt. Deinde proponit: et cujus gratia caelestes quidem virtutes omnes divini intellectus nominantur; Seraphim autem et Throni et Dominationes nullo modo, omnes divini intellectus vocantur; partecipatae enim 122.0229A| extremae excelsissimis sunt universalibus proprietatibus. Propterea, inquit, hanc quaestionem propono, cur divini intellectus omnes virtutes nominantur, non autem Seraphim vel Throni vel Dominationes; participatae enim sunt extremae essentiae ab excelsissimis essentiis in universalibus proprietatibus. Ideoque non mirum, si nominibus extremarum excelsissimae denominarentur, quia nulla proprietas est in extremis, quam non participent primae. Mirum autem, cur nomine virtutum omnes divini intellectus vocitantur, cum virtutes inter excelsas substantias computatae sint. Est enim mediae ieraarchiae primus ordo. Ideo subjungit: Ipsi namque Angeli, et ante Angelos Archangeli, et Principatus, et Potestates, post Virtutes ab ipsa theologia ordinati, communiter 122.0229B| saepe a nobis similiter aliis sanctis essentiis caelestes virtutes vocantur. Ac per hoc non immerito quaeritur, cur inferiores et novissimi ordines longe praecedentium se virtutum appellatione significantur.
§ 2. Dicimus autem, quia communiter in omnibus utentes caelestium nomine virtutum non confusionem quandam uniuscujusque dispositionis proprietatum introducimus. Quaestionem solvit, quam proposuit. Dicimus, inquit, hoc est, rispondemus, quia non introducimus confusionem aliquam proprietatum uniuscujusque ordinis, dum in omnibus divinis animis communiter utimur caelestium nominatione virtutum. Ac si diceret: Dum nomine virtutum omnes divinos animos appellamus, non auferimus proprietatatem suam ab ipso ordine virtutum, neque eam, 122.0229C| proprietatem dico, aliis essentiis superioribus inferioribusve communiter attribuere judicandi sumus, quoniam non ipsius ordinis virtutum proprietatem significamus, sed aliam virtutem, quae generaliter omnibus divinis inest animis, significamus. Et hoc est quod sequitur: Sed quoniam in tria dividuntur secundum se supermundana ratione omnes divini intellectus, in essentiam, et virtutem, et operazioneem, cum simul omnes, aut eorum quosdam inobservate caelestes essentias, aut caelestes vocamus virtutes, eos περιφρασ τικῶς, de quibus sermo est, significare nos aestimandum ex ea, quae per singulos eorum est, essentia vel virtute. Ordo dictionum: Sed aestimandum est, nos significare eos περιφραστικῶς, de quibus sermo est, cum vocamus simul omnes aut 122.0229D| eorum quosdam inobservate caelestes essentias aut caelestes virtutes ex ea essentia vel virtute, quae est per singulos eorum, quoniam in tria dividuntur secundum se supermundana ratione omnes divini intellectus, in essentiam, et virtutem, et operazioneem. 122.0230A| Non introducimus, inquit, confusionem proprietatum divinorum intellectuum, appellantes eos nomine virtutum, sed esistentimandi sumus περιφραστικῶς, hoc est, per circumlocutionem significare eos, divinos videlicet animos, de quibus nobis sermo est, ex ea generali essentia et generali virtute, suba uditur etiam generali operazione , quae singulis eorum inest, quando vocamus simul omnes divinos animos, aut quosdam eorum specialiter inobservate, hoc est, communi et indiscreta significatione caelestes essentias aut caelestes virtutes aut caelestes Operationes. Nec sine ratione hoc agimus. Tripartita enim illorum est partitio, in essentiam videlicet, et virtutem, et operazionem. Et fortissis haec tria sunt, de quibus in superiori Capitulo, dum de 122.0230B| primis, mediis, et ultimis virtutibus uniuscujusque caelestis et humani animi ageretur, tractatum est, ut primas in essentia, medias in virtute, ultimas in operazione intelligamus. Quomodo autem intellectus essentiae, et ratio virtuti, et sensus interior Operationi adunatur, ut non duae trinitates, hominis et angeli, sed una sit, satis, arbitror, in libris περὶ φύσεων discussimus. Neque enim superpositam proprietatem jam bene a nobis discretarum sanctarum virtutum, et minoribus omnino annectere essentiis, in conversione inconfusae angelicorum ornatuum taxiarchiae. A superioribus subauditur: Neque, inquit, aestimandum est, nos superpositam proprietatem sanctarum virtutum, quas a ceteris divinis intellectibus bene discrevimus, etiam minoribus 122.0230C| annectere essentiis, veluti in conversione et perturbatione inconfusae taxiarchiae, hoc est, inconfusi divini ordinis. Ac si diceret: Nemo nos exitimet proprietatem sanctarum virtutum minoribus essentiis adjungere, seu inconversibilem et inconfusam taxiarchiam perturbare, sed generalem virtutem, quae et omnibus et singulis communis est, omnibus et singulis virtutis nomen impertiri docere. Juxta enim saepe a nobis recte redditam rationem ipsae quidem superfirmatae dispositiones abbondantier habent et minorum sacras proprietates; ultimae vero majorum superpositas universitates non habent, particolariter in eas primo apparentibus illuminaibus per primas proporzionaliter eis distributis. Repetitio est superius expositae differenziae primarum 122.0230D| et ultimarum caelestium essentiarum. Saepe, inquit, rationem reddidimus de eo, quod superordinati divini animi abbondantier sanctas proprietates non habent, dum apparentes illuminaes primis primo universaliter in eos, ultimos videlicet, 122.0231A| particolariter per primos et proporzionaleiter eis, ultimis, distribuuntur. Quod breviter colligendum. Copiose habent primo ordines et suas et minorum, sed divinas primo in se apparentes illuminaes, non autem copiose, id est universaliter, sicut ipsis primis, sed particolariter per primos ultimis, prout analogia eorum exigit, eaedem illuminazioni distribuuntur.
CAPITOLO XII. Cujus est titulus: Quare secundum homines ieraarchiae angeli vocantur, id est, quare summi sacerdotes Ecclesiae terrenae adhuc angeli vocantur . § 1. Quaeritur autem et hoc intelligibilium eloquiorum studiose intuentibus. Si enim partecipantia excelsiorum universitatum non sunt ultima, ob quam 122.0231B| causam secundum nos summus sacerdos angelus Domini omnipotentis ab eloquiis nominatur? Quaeritur, inquit, et hoc ab his, qui intelligibilia studiose intuentur eloquia. Si enim, prout posuit, ultimi ordines excelsiorum universitates non partecipante, quare summus sacerdos angelus Domini omnipotentis a sacra Scriptura nominatur, dum angelici ordines universitatem non partecipante?
§ 2. Est autem non contraria ratio, ut aestimo, ante definitis. Ordo: Est autem ratio non contraria, ut aestimo, ante definitis, rationibus scilicet. Dicimus enim, quia universali et superposita majorum ornatuum virtute relinquuntur ultimi. Dicimus, inquit, quia relinquuntur, id est superantur, ultimi ornatus ab universali et superposita virtute majorum, vel 122.0231C| sicut proprie transfertur, honorabiliorum ornatuum. Media enim et proporzionali partecipante virtute ultimi ornatus; mediam dixit pro particolari; juxta unam et congiuntivam societatem, una siquidem omnibus est societas, in qua tamen universales et particolari sunt. Quale est, sanctorum Cherubim ordo participat sapientia et scientia altiore, sub ipsos autem essentiarum dispositiones partecipante quidem et ipsae sapientia et scientia, particolari tamen ad illos et soggetto. Non te moveat buildio graeca, in qua verbum μετέχω, quod est participo, et genitivum trahit et ablativum; μετέχω σου, participo tui et te. Quale est: hujusmodi est, inquit; dico, ordo sanctorum Cherubim participat sapientiam et scientiam altiorem. Altiorem posuit pro altius. Sub ipsos autem, 122.0231D| id est sub ipsis, vel se extendentes sub ipsos Cherubini, 122.0232A| dispositiones inferiorum essentiarum, et ipsae quidem partecipante eandem sapientiam et scientiam, particolari tamen et soggetto soggetto partecipazione ad illos, in comparatione videlicet illorum Cherubim. Quod autem medium ordinem primae ierarchiae pro exemplo posuit, aut brevitatis occasione aut medietatis, cum qua semper extrema subintelliguntur, est actum, ut opinor. Et quidem omnino in partecipazionie sapientiae esse et scientiae, commune est omnibus deiformibus intellettualibus, attente autem et primo, aut secundo, aut infra, nequaquam commune, sed sicut unicuique ante propria definitur analogia. Patet quod ait. Commune est omnium divinorum intellectuum sapientiam et scientiam participare. Attentius autem, hoc est perspicacius et potius, 122.0232B| et primordialius, aut secundo, aut inferius non est omnium commune. Prima siquidem ieraarchia primo participat, secunda secundo, hoc est paulo inferius, tertia infra, quarta, humana videlicet, iterum infra tertiam, secundum quod praedefinitum est prius unicuique ieraarchiae per propriam analogiam. Hoc autem et de omnibus divinis mentibus non fortessis quis errans definiet. Ac si diceret: Hoc, quod de ordinibus dictum est, alios videlicet primo, alios secundo, alios infra in partecipazioni scientiae et sapientiae esse, non definiet quis errans idipsum de omnibus divinis mentibus. Singulae quaeque quippe divinae mentes non aequaliter partecipante, primis siquidem suis virtutibus primo, mediis secundo, ultimis infra in partecipazionie scientiae 122.0232C| et sapientiae sunt. Etenim sicut primi abbondantier habent minorum sanctas pulchrasque proprietates, sic habent ultimi eas primorum, non tamen similiter, sed infra. Hoc de communi partecipazioni dictum est: Sicut enim primi ordines proprietates minorum se, ita ultimi eas proprietates priorum se habent; non tamen similiter, sed infra. Siquidem universaliter primi proprietates ultimorum, particolariter autem ultimi proprietates priorum possident. Nulla enim virtus est in ultimo angelo, quae non sit in excelsissimo; multae autem virtutes sunt in excelsissimo, quae non sunt in ultimo. Nihil ergo, ut aestimo, inordinatum, si et secundum nos summum sacerdotem angelum theologia vocat, juxta virtutem propriam partecipantem angelorum 122.0232D| Prophetica proprietate, et ad manifestativam eorum 122.0233A| similitudinem, quantum possibile hominibus, extendum. Si, inquit, omnes divini animi sive caelestes sive humani communiter, quamvis non aequaliter, in partecipazionie sapientiae et scientiae substituti sunt, non est inordinatum, si summus sacerdos apud nos angelus dicatur juxta suam virtutem, qua participat Propheticam angelorum proprietatem, et qua extenditur ad manifestivam similitudinem eorum, quantum possibile est homini. Ut enim homini Prophetae sunt summorum angeli sacerdotum, ita summi sacerdotes homines inferiorum se Prophetae sunt ecclesiasticorum ordinum. Et quemadmodum angeli divina mysteria summis sacerdotibus manifestant, id est annuntiant, eadem similitudine summi sacerdotes eadem mysteria inferioribus se annuntiare 122.0233B| non cessante.
§ 3. Invenies autem, quia et deos theologia vocat et caelestes et supernas essentias et apud nos amicissimos Dei et mirabiles viros. Non mirum, inquit, si summum sacerdotem theologia angelum Dei vocaverit, quia invenies eandem theologiam deos vocare caelestes essentias et homines, quia amici Dei sunt. Si ergo homines dii vocantur, quid mirum, si dicantur summi sacerdotes angeli? Et quidem divina obscuritate superessentialiter simul omnibus et remota et supercollocata eorum, quae sunt, nullum simile valet proprie et omnino ab ea nominari. In tantum enim divina bonitas occulta est et invisibilis et superessentialis et ab omnibus remota, ut nullum sibi simile sit, quod ab ea proprie valeat denominari, 122.0233C| ut Deus proprie aut bonitas aut veritas dicatur. Verumtamen quaecunque et intellettualium et razionale ad unitatem ejus qualiscunque virtus universaliter convertitur, et ad divinas illuminazioni, quantum possibile, incessabiliter extenditur, secundum virtutem, si justum est dicere, divina imitatione et divina univocatione digna facta est. Quamvis, inquit, divina invisibilitas superexaltet omnia , ut nulla creatura ab ea proprie valeat denominari, verumtamen quaecunque et qualiscunque virtus intellettualis et Recommendationis ad unitatem ejus universaliter convertitur, et ad illuminazioni ejus, quantum creaturae possibile est, indesinenter extenditur, secundum suam virtutem, si fas est dicere, digna facta est divina imitatione et divina univocatione, hoc est, 122.0233D| divina similitudine et divino nomine. Ineffabilis siquidem divinae bonitatis largitas omnibus intellettualibus 122.0234A| etrationibus animis in se universaliter conversis et absque intermissione extendis et similitudinem suam impertitur et vocabulum.
CAPITOLO XIII. Cujus titulus est: Quare a Seraphim dicitur purgatus fuisse Propheta Isaias. § 1. Age, et hoc secundum virtutem inspiciamus, utquid a theologis Seraphim missus fuisse dicatur. Age, inquit, quod nostrae disputationi objici potest, si humana ierarchia per novissimum ordinem caelestium virtutum, qui proprie angelicus vocatur, disponitur, ut praefati sumus, quare Seraphim, unus videlicet ex numero primae ierarchiae, purgat Prophetam? 122.0234B| Illud enim ad angelos pertinet. Qua ratione hoc a theologis dictum sit, juxta virtutem nostrae intelligentiae quaeramus. Siquidem non esset quaestio, si non definiremus, neque Seraphim inferiores virtutes posse nominari, neque nisi per extremos angelos nostram ierarchiam administrari. Quod sequenziar subjungitur: Etenim exponeret quisquam, quia non suppositorum quis angelorum, sed unus quidam maximis essentiis in numeris purgat sacerdotem. Potest et sic interpretari: Etenim risponderet unusquisque, quia non soggettorum quis angelorum, sed ipse Seraphim, videlicet qui est in honorabilissimis essenzialibus numeris, purgat Prophetam. Unus tamen intellectus est utriusque interpretis; nam ἀπορήσειε potest interpretari et esponeret et 122.0234C| rispondiamo, προφήτης similiter et sacerdos et Propheta.
§ 2. Quidam ergo aiunt, quia juxta jam ante redditam cunctorum intellectuum societatis defineem, non unam circa Deum primarum mentium nominat eloquium in theologi purgationem venisse, quendam vero praestantium nobis angelorum, sacrificantem Prophetae purgationem, Seraphim aequivocatione vocatum fuisse, propter igneam et caelestem dictorum oblationem peccatorum et purgati in divinam obedientiam resuscitationem. Hanc, dicit, quaestionem quidam volunt explanare dicentes, quia juxta ante redditam ab eis, non a nobis, omnium caelestium intellectuum definem societatis--dicunt enim, quod cuncti caelestes intellectus tantae societatis sunt, ut et omnes et 122.0234D| singuli omnium et singulorum nominationibus et communiter appellentur: non unum ex ipsis Seraphim, 122.0235A| sed unum ex angelis, qui nobis praesunt, sacrificare, id est, purgare Prophetam theologi dicunt, eumque, angelum dico, divinum eloquium nomine vocare Seraphim propter fervidam et igneam et caelestem ablationem peccatorum, hoc est, purgationem Prophetae, qui dixit, se peccasse in verbis suis, et in medio peccanti populi habitasse, et ideo purgatur, ut resuscitetur in divinam obedientiam, ad praedicationem videlicet peccatorum populo. Ea itaque, inquiunt, ratione angelus aequivocus Seraphim factus est, ut per hoc significaretur, quod omnes caelestes virtutes spiritualis ignis vim obtineant. Seraphim quippe aut «incendens», aut «calefaciens» interpretatur; calefacit autem hominem et incendit qualiscunque virtus, per quam Deus purgat 122.0235B| nos a delictis nostris, et illuminat mentem nostram sapientiae suae supervenientibus radiis. Et eloquium unum ex Seraphim simpliciter dixisse aiunt, non circa Deum collocatarum, sed nobis praestantium purgativarum virtutum. Ea ratione suum sensum affermant, quod non dixit Scriptura, unam circa Deum virtutum purgasse Prophetam, sed simpliciter igneam quandam praestantium nobis Seraphim vocavit, quae mittitur mundare labia Prophetae.
§ 3. Alter autem non nimis inconsequenter quandam praestitit mihi apologiam, id est defensionem, super praesenti istante, hoc est, super praesenti quaestione. Sed illud alium seu alterum qui sit, sub silentio reliquit. Apologia autem et defensio et satisfactio 122.0235C| interpretari potest. Ait enim, quia propriam purgativam sacrificationem magnus ille, qui tunc erat, visionem formans angelus, in docendum divina theologum, in Deum et post Deum in praeoperatricem ierarchiam reposuit. Dicit, inquit, quia magnus ille angelus, qui formavit visionem in Prophetico spiritu, et purgationem labiorum ejus sacrificavit, eum docuit divina praecepta; ad hoc enim theologus, ipse videlicet Isaias, propriam actionem purgationis non sibi ipsi reposuit, id est, deputavit, sed Deo, qui omnium purgationum initium est; et in ipsa prima ierarchia, per quam Deus praeoperaretur, et in ceteris sequentibus caelestibus ierarchiis et humanis purgatoriam perficit virtutem. Quod ergo Deus per Serafini 122.0236A| angelum fieri jussit, id est purgare Prophetam, non ipsi angelo, qui fecit, sed Deo attribuit et ipsum Seraphim purgasse dicit Prophetam. Quem sensum beatus Dionysius veluti suum sequitur et approbat. Subnectit quippe: Et numquid igitur haec ratio verax est? Ait enim qui hoc dixit, id est, qui hunc sensum protulit: Quomodo divina virtus in omnia veniens implet, subaudis omnia, et per omnia immensurabiliter pervenit, et omnibus iterum est invisibilis, non solum quasi ab omnibus superessentialiter remota, sed et quasi occulte in omnia permittens providas suas operazioni, sed tamen et omnibus intellettualibus proporzionaliter superlucet, et propriam illuminazioneem ingerens pretiosissimis essentiis, per eas quasi primas in submunitas 122.0236B| se bene ornate distribuit, secundum uniuscujusque dispositionis contemplativam mensurationem. Laudat quippe et docet divinam virtutem in omnia venientem, et implentem omnia, et omnia infinita sui diffusione penetrantem, dum sit omnibus invisibilis, quoniam superessentialis est et ab omnibus remota, occulte in omnia providas suas actiones permittens, vel, ut proprie transfertur, pervenire faciens , et dum sit ab omnibus remota, ineffabili quodam modo omnibus intellettualibus creaturis secundum uniuscujusque proporzionim, hoc est, capacitatem superlucet, propriamque suam illuminazioneem pretiosissimis, hoc est, infra se constitutis se ipsam bene et ornate distribuit, juxta mensuratam uniuscujusque ordinis contemplationem. Ubi posuimus 122.0236C| superlucet, ibi in greco ἐπιφαίνεται, quod potest tranferri superlucet, vel superapparet, vel illucet. Similiter ubi posuimus ingerens, ibi in greco ἐγχειρίζουσα, pro quo possumus dicere ingerens, vel porrigens, vel commendans. Quam, ut apertius dicam, et per propria exempla, etsi deficientia Deo omnibus remoto, verumtamen nobis manifestiora. Ordo simul et sensus: Ut apertius dicam, quam, hoc est, divinae virtutis in omnia distributionem, et per propria exempla, etsi deficientia, id est, non omnino Deo similia, qui omnibus exemplis remotus est, nobis tamen ceteris exemplis manifestiora suadeam, talia proferam paradigmata. Solaris raggi distribuzioni in primam materiam bene 122.0237A| distributae, implent omnium lucidiorem, et per eam manifestius proprios declarat splendores. Solaris, inquit, raggio, qui per spatia mundi hujus visibilis extenditur, in primam materiam, id est, in aethera et superiorem proximum sibi aera bene distributus eique diffusus implet lucidiorem ceteris mundi partibus materiam, et aera videlicet, ut praediximus, et aethera, quas duas mundi partes prae nimia sui subtilitate, nulla corpulentia obsistente, ineffabili celeritate et claritate solaris penetrat raggio et implet, et per eam, lucidiorem materiam, et in ea manifestius ceteris proprios splendores declarat. Accedens vero crassioribus materiis, obscuriorem habet distributivam superapparitionem, ex illuminandarum materiarum ad illuminazioneis distributivum 122.0237B| habitum importunitate. Dum idem raggio crassioribus materiis, inferiori plane hujus aeris parti, quae exhalationibus acquaticis atque terrenis crassior spissiorque, quam superiores mundi partes efficitur, nec non et aquarum naturae accedit, obscurius superapparitionem sui distribuit, neque hoc ex tarditate materiarum, quae illuminandae sunt, ad distributivum habitum illuminatis. Non enim capaces sunt supernae lucis in tantum et Perfectum habitum illuminais. Sequitur: et paulo post ex hoc ad Perfecte fere indistributum coartatur. Ac si diceret: Non longe postmodum infra crassiores materias, id est, crassissima terrenaque corpora solida lucique aditum non praestantia, ut fere nihil sui luminis distribuat, 122.0237C| ipse raggio coartatur, hoc est prohibetur. Iterum ignis caliditas magis se ipsam distribuit in capaciora, et ad similitudinem bene convenientia et bene ducta; ad vero reformationibus contrarias essentias ipsa nullum absconso primitivae operazioniis vestigium manifestat. Primum paradigma ex solari radio, secundum qualitatem et capacitatem materiarum visibilem mundum implente et illuminante, assumitur. Secundum vero ex qualitate ignis, caliditate videlicet, quae plus primitusque capacia sui et similia sibi caleficat, contrarias vero reformationibus, id est, frigidissimas essentias nullo modo reformat. Ideoque omnia frigida veluti mortua atque deformia, calida 122.0237D| vero viva formosaque nominari dicuntur, quoniam 122.0238A| per caliditatem omnis materia corporalis formatur et reformatur a generali vita, quae omnia corpora administrat. Propterea dixit: ad essentias vero contrarias reformationibus suis, hoc est, nimia sui frigiditate adformationem suam incommodas ipsa, caliditas, nullum vestigium ex occultato primitivae suae operazioneis manifestat. Pulchre autem ait: absconso primitivae operazioniis. Prima siquidem operatio ignis est caleficare, quae occulte in omnibus corporibus agere perhibetur. Invisibilis enim est caliditas. Qua autem ratione praeponitur actio calefaciendi actioni illuminandi, cum utraeque ignis sint, facile occorrerit, dum peraperte videamus, calorem plus penetrare corpora, quam lucem. Densa quippe lucem excludunt, calorem escludere nequeunt. 122.0238B| Et si quis dixerit, lux penetrat glaciem, non autem calor, videat glaciem non vi luminis, sed caloris solvi, quam si non intraret, neque quidemsolveret. Potest etiam sic transferri: Ad vero contrarie formatas contrarias essentias nullum absconditum aliquod ex prima operazionee vestigium apparet. Ut sit sensus: In contrariis essentiis, quae contra naturam caloris formantur, nullum vel saltem obscurum vestigium primitivae Operationis, id est, calificationis imprimit. Nix siquidem et glacies prius desinent esse, quam aliquod vestigium accipere caloris. Quid de salamandra dormienti in igne, saepe etiam frigiditate corporis extinguente, dicendum? Et hoc amplius, id est, et hoc amplius argomento est, praefato videlicet argomento amplius 122.0238C| et apertius, quia his, quae non sunt cognata, per opportuna sibi habentia awaretitur primum, hoc est, quia caliditas primum awaretitur his corporibus, quae non sunt cognata, id est, connaturalia caliditati, per opportuna corpora habentia connaturalitatem sibi, hoc est, ipsi caliditati. Potest etiam in eodem sensu ita interpretari: Quia non connaturalibus per familiaria ad eam, caliditatem, pertinentia adducitur primum. Quod aperte nextibus docet exemplis: Utpote ignita faciens ab igneis facile mobilia, hoc est, calida faciens, quae facile ab igneis qualitatibus moventur in calorem, et per haec aut aquam aut alterum quid non facile ignescentium proporzionaliter caleficans. 122.0238D| Verbi gratia, solaris calor primo aerem sibi cognatum 122.0239A| penetrat atque caleficat facili operazionee, deinde per calefactum aera aquam frigidam, aut alterum quippiam, quod non facile potest calefieri, naturali convenientia caleficat. Plana sunt, quae sequuntur: Juxta hanc igitur ordinationis rationem, id est, juxta similitudinem lucis et caloris, supernaturalis ipsa omnis boni ornatus visibilis et invisibilis taxiarchia, divina scilicet virtus, quae totius ordinis principium est et Princeps, congruae delucidationis, id est proporzionaleis illuminazioneis , claritatem primo apparentem, ab occultis videlicet suis, in quibus per se ipsam inaccessibilis est, erumpentem in rerum naturam, copiosissimis, hoc est, quantum in copiosissimis effusionibus, excelsissimis, proximis plane, manifestat essentiis, et per eas, quae post sunt essentia, 122.0239B| radio partecipante divino. Eae enim primae cognoscentes Deum, et divinam supereminenter desiderantes virtutem, et praeoperatrices fieri, quantum possibile, Deo simili virtute et actione dignae effectae sunt, et post se essentias ipsae ad similem virtutem, ut virtus, hoc est, quantum virtus uniuscujusque essentiae divini radii capax est, deiformiter extendunt, copiose ipsis tradentes ex superveniente in eas claritate, et illae iterum id est, quae post excelsissimas essentias constitutae sunt, soggettis sibi, supervenientem tradunt claritatem, et per singulas prima ei, quae est post eam, tradit. Verbi gratia prima ierarchia mediae, media tertiae, tertia quartae, quae est in hominibus, divinas tribuit illuminazioni. Tertium sequitur 122.0239C| paradigma: Ipsa aqua nonne et in omnes proporzionaliter pervenit? Ac si diceret: Nonne ipsa aqua, quemadmodum et solaris raggio, et caliditas ignis, proporzionaliter in omnes pervenit materias? Hunc locum propter intelligentiae facilitam ita transtulimus. Potest tamen plus expresse, quamvis obstrusius, interpretari, in eodem profecto sensu: aqua non quidem ergo et in omnes proporzionaliter perveniens? Tanquam diceret: Nonne quidem ergo aqua et in omnes materias distribuitur proporzionaliter perveniens, hoc est, corrationabiliter et similiter perveniens solari radio et caliditati? Humi siquidem radicitus occulte arboribus herbisque illabitur, deinceps gradatim in stipites et Thyrsos, ramos, folia, flores, fructus. Est ergo simul 122.0239D| cunctis illuminatis principium illuminandi. Post paradigma ad propositum revertimur, hoc est, ad 122.0240A| spiegazionem divinae virtutis et illuminazionis. Est, inquit, commune et universale cunctis illuminatis vel illuminandis: utrumque enim potest transferri ab eo, quod est φωτοζομένοις: principium illuminandi. Et quod est illud principium? Deus quidem natura, et vere, et proprie, ut luminis essentia, et ipsius esse et videre causales. Deus enim solus natura Deus est, et solus vere et proprie Deus est. Ceteri enim, qui dicuntur dii, aut falsi sunt, ut dii gentium, daemones, aut si veri sunt, non per naturam, sed per gratiam dii sunt, quibus per Prophetam dicitur: «Ego dixi, dii estis, et filii excelsi omnes». Ut luminis essentia, et ipsius esse causalis; «ut» in hoc loco apponitur pro causali congiunzione; ac si diceret: Deus, qui solus natura Deus est, ex hoc cognoscitur 122.0240B| illuminatis principium illuminandi esse, quia luminis essentia est. In ipso enim et omne lumen omneque illuminatum subsistit, quoniam et ipsius essentia lux est, et ipsius esse causa. Omne siquidem, quod est, non aliunde ei esse est, nisi ab eo, qui superessentialis est, et causalis ipsius videre. Infinitiva loco nominum posuit. Ubi pulchre datur intelligi, quod non aliud est et ipsi Deo et omni razionale et intellettuali creaturae esse, et aliud lux esse, et aliud videre, hoc est, intelligere gnostica virtute. Id ipsum itaque ipsis est esse et lucere et videre. Esse enim ipsorum lux est et visio. Hoc deiforme et Deo simile permanet, quod proprie transfertur: hoc deiformiter et Deo similiter constituens; ipse videlicet qui causalis omnium est. 122.0240C| Et quid est illud? Superposita ei post se unaquaeque divina lumina per se in illam transvehere. Hoc est, causalis omnium constituit, ut superposita quaecunque essentia nexti se essentiae divina lumina per se in illam transvehat vel supervehat. Ἐποχετεύεσθαι enim et transvehere eos, supervehere, et invehere potest interpretari. Ergo eccellentissimam caelestium animorum dispositionem simul omnium reliquarum essentiae, secundum quod consequens est post Deum principium mirantur, omnis sacrae et divinae scientiae et divinae imitationis, tamquam per illas in omnes et nos divina illuminazionee distributa. Ordo et sensus: Ergo mirantur, vel arbitrantur; ἡγοῦνται enim et mirantur et arbitrantur potest interpretari; più tamen 122.0240D| convenit sensui in hoc loco mirantur, quia ad laudem pertinet. Ergo mirantur simul essentiae omnium 122.0241A| reliquarum caelestium essentiarum dispositiones. Quid mirantur? Excellentissimam caelestium animorum dispositionem, secundum quod consequens est, post Deum. Et quid de ea mirantur, hoc est laudant? Quod sit principium post Deum omnis sacrae et divinae scientiae et divinae imitationis, tanquam per illas, excelissimae videlicet dispositionis essentias, in omnes ceteras caelestes, et in nos homines, qui humanam participamus essentiam, divina illuminazionee distributa, quoniam per illas divina illuminatio distribuitur, ac veluti post unum et primum omnium principium, Deum dico, et proximum substitutae sint. Propter, quod et omnem sacram et Deo similem operazionem in Deum quidem quasi causalem referunt. Subauditur, angeli: 122.0241B| Deinde primos, hoc est, in primos deiformes intellectus tanquam primos operatores divinorum, luminum videlicet, et magistros. Ac si diceret: Quoniam eccellentessima caelestis dispositio immediato post Deum est, propterea inferiores virtutes omnem suam sacram Deoque similem operazioneem in se ipsas referunt. Sed primo in Deum, et consequencer in primos intellectus, qui primi operatores sunt et magistri divinorum, seu luminum vis subaudire, seu mysteriorum, seu arcanorum ceterarumque similium. Sequitur recapitolatio interpretationis nominum primae ieraarchiae. Non ergo prima sanctorum angelorum dispositio magis simul omnibus habet igneam, proprietatem? Ac si diceret: Nonne, quamvis omnes caelestes virtutes habeant igneam proprietatem, 122.0241C| hoc est, purgativam operazioneem, magis tamen ceteris prima ierarchia, cujus primus ordo Seraphim nominatur, id est, incendentes vel calefacientes? Et effusam divinae sapientiae tradizionem, et mysticum excelsissimae divinarum illuminazioneum scientiae; subauditur, magis omnibus habet prima dispositio, cujus ordo secundus Cherubim dicitur, id est, multitudo scientiae, sive effusio sapientiae. Et sessivam proprietatem gestantem divinam susceptionem significantem; similiter subauditur, magis omnibus habet divinae sedis proprietatem, quae Deum gestat, divinamque receptionem significat, prima ierarchia, cujus tertius ordo nominatur Throni, id est, sedes. Omnes igitur caelestes virtutes habent igneam vim et effusionem sapientiae et mysterium scientiae et divinae sessionis 122.0241D| receptionem, magis tamen ceteris omnibus prima ierarchia. Ipsae vero suppositarum dispositiones essentiarum ignea sapienti et scienti Dei susceptoria virtute partecipante quidem infra. Ipsae, inquit, dispositae essentiae mediae ieraarchiae, quae suppositae 122.0242A| sunt primae, partecipante quidem inferius igneam virtutem Seraphim, sapientem scientemque Cherubim virtutem, Dei susceptoriam virtutem Thronorum. Et ad primas aspicientes, et per eas, primas, ut imitatione divina praeoperative digne factas in deiformitatis possibile reductae: hoc est, ad primas essentias mediae convertuntur, et per eas, primas, merito digne factas in similitudine divina praeoperatrices in deiformitatem possibilem reducuntur, id est, sursum ducuntur secundae. Re enim saepissime pro rursum ponitur. De ultima autem caelestium ierarchia, deque humana subintelligendum reliquit. Ut enim secunda participat virtutes primae, ita tertia virtutes secundae, et quarta tertiae, ac si ignea et sapiens et sciens Deique susceptoria virtus 122.0242B| primum a Deo in primam, secundo per primam in secundam, tertio per secundam in tertiam, quarto per tertiam in quartam descendit ierarchiam; gradatim siquidem, non tamen aequaliter. Et iterum quarta per tertiam, tertia per secundam, secunda per primam, prima per ipsum Deum in praefatas reducitur virtutes. Dictas ergo sanctas proprietates, quarum participatio per primas post eas subsistentes fiunt, ipsis illis post Deum tanquam ierarchiis reponunt. Praedictas ergo, inquit, sanctas proprietates; proprium enim angelici ordinis, qui ultimus est, purgationes Prophetarum ceteraeque Operationes, quae divina bonitate largiente in humana peraguntur natura. Quarum proprietatum per primas essentias subsistentes post eas fiunt participatio. Rispondi, 122.0242C| id est, referunt ipsis illis ierarchiis, tanquam post Deum, hoc est, quoniam post Deum sunt. Quod breviter possumus colligere: angelicus ordo sanctas proprias operazioni non in seipsum, sed in ipsas ierarchias, quae post Deum sunt, quoniam ab ipsis accepit, refert. Pulchre autem dicit: quarum participatio subsistentes fiunt, quoniam omnis caelestis essentia proprietatum suarum et fit et dicitur participatio. Potest tamen facilius interpretari: dictas ergo sanctas proprietates, in quarum partecipazionie per primas post eas subsistentes fiunt. Quoniam enim in Graeco est ὧν μετουσία, quarum participatio, et in quarum partecipazionie potest intelligi; μετουσία quippe et nominativus casus accipitur, et dativus pro ablativo ponitur.
122.0242D| § 4. Ait ergo haec dicens, vel sicut proprie interpretatur: dixit ergo qui haec ait, hoc est, qui hunc sensum protulit de purgatione Prophetae a Seraphim, visionem ab illa, divina scilicet virtute, susceptam fuisse theologo per unum operantium nobis sanctorum 122.0243A| et beatorum angelorum, et ante uiuminativam ipsius, angeli, manuductionem, qua duxit theologum, in illam sanctam, visionis plane, contemplationem reposuisse, hoc est retulisse, in ipsum videlicet Seraphim, a quo et per quem visus est purgare Prophetam. Et vedere videt excelsissimas essentias, id est, superexcelsissimas essentias, quantum in simbolis dicendum, hoc est, quantum per symbola dici potest, quod ineffabile est, post Deum et circa Deum collocatas, superprincipalem summitatem, superessentialem videlicet bonitatem, in medio superfirmitatarum virtutum supercollocatam. Breviter commemorat visionem Prophetae, quae sic in hebraica veritate scripta est; Septuaginta enim prae manibus nou habemus, quos sequitur 122.0243B| Dionigi: «Vidi Dominum sedentem super solium excelsum et elevatum, et ea, quae sub ipso erant, implebant templum. Serafini stabant super illud, sex alae uni, sex alae alteri. Duabus velabant faciem ejus, et duabus velabant pedes ejus, et duabus volabant et clamabant alter ad alterum et dicebant: Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus exercituum; plena est omnis terra gloria ejus. Et commota sunt superliminaria cardinum a voce clamantis, et domus impleta est fumo Thymiamatis. Et dixit: Vae mihi, quia tacui, quia vir pollutus labiis ego sum, et in medio populi polluta labia habentis ego habito, et regem Dominum exercituum vidi oculis meis. Et volavit ad me unus de Seraphim, et in manu ejus calculus, quem forcipe tulerat de altari, 122.0243C| et tetigit os meum et dixit: Ecce tetigi hoc labia tua et auferetur iniquitas tua » . Didicit igitur visionibus ipse theologus, quia juxta omnem superessentialem supereminentiam incomparabiliter supercollocatum est divinum simul omni visibili invisibilique virtute Didicit, inquit, Isaias visionibus suis, quia solus Deus superessentialis est et supereminens et incomparabiliter supercollocatus omni visibili invisibilique virtute. Potest etiam interpretari: incomparabiliter supercollocatum est divinum omni visibili invisibilique virtute. Divinum autem dixit ipsum Deum, usitatissimo Graecorum more. Ipsi enim dicunt Θεός et θεῖον, hoc est, Deus et divinum. Atqui, vel et quidem, a superioribus subauditur: didicit, quia omnium est remotissimorum, vel 122.0243D| excelsissimorum, supereminens subaudi, ut universale, subaudis divinum, neque primis eorum, quae sunt, essentiis simile. Quae enim essentia superessentiali similis esse potest? Adhuc et omnium ipsum, divinum videlicet, principium et causam substantificam esse didicit, et eorum, quae sunt, secreta singularitate immutabile fundamentum; ex quo, divino 122.0244A| piano, et esse et bene esse, etiam ipsis summe munitis est virtutibus. Quod ergo Propheta videt Dominum sedere super excelsissimas essentias, remotam ab omnibus ipsius superessentialitatem, et quod universaliter omnium excelsissimorum et ab omni intellectu remotissimorum remotissimus sit, et quod neque primae essentiae similes ei sint, omni siquidem similitudine relinquitur, quamvis, ut de eo dicatur aliquid , ex creatura similitudines ei adhibeantur, significat; quod autem principium sit omnium et causa substantifica secretumque et immutabile et singulare fundamentum, per cardines templi, circa quos omnia, quae moventur, volvuntur, dum in seipsis immutabiles permaneant, mystice figuratur. Deinde easdem sanctissimorum Seraphim edoctus 122.0244B| est deiformes virtutes; sacra quidem ipsorum cogno minatione, quod est ignitum, de quo paulo post dicemus, quantum possibile subintroducere in deiforme ignitae virtutis anagogas. Ipsorum, inquit, cognominatione - utrique enim Seraphim nominantur - quae est ignitum, de quo ignito paululum posterius, quantum nobis possibile est subintroducere, nos dicemus. Edoctus est Propheta anagogas, hoc est, ascensiones eorum Seraphim in deiforme ignitae virtutis. Intellectu quippe nominationis eruditus est in ascensionibus eorum in deiformem ignitam virtutem. Ignea siquidem virtus Deo similis est, quantum sensibilibus creaturis similitudo ejus imprimitur. Hinc et ipse ait: «Ego sum ignis consumens». Alarum vero expansa sacra formazionee in divinum in primis, 122.0244C| in mediis, in ultimis intellectibus absolutam et altissimam extensionem, hoc est, per expansam sacram formazioneem alarum; expansas quippe Seraphim alas Propheta vidit edoctus absolutam, id est, citivolam et altissimam extensionem, contemplatione videlicet in Deum, in primis, in mediis, in ultimis intellectibus; unaquaeque enim caelestis essentia, ut in superioribus tractatum est, primas et medias et ultimas virtutes habet. Alae itaque expansae altitudinem intelligentiae simbolizant. Sed et eorum multificum et multiforme videns intellettualis theologus, et alis distingui, eam subtus pedes et eam subtus facies visionem, et eum in mediis alis semper motum. Hac triformi alarum distinzione ab ipsa plane visione reductus est Propheta, id est, sursum 122.0244D| ductus in eorum, quae visa sunt, cognitionem, manifestata ei altissimorum intellectuum multivia et multivida virtute; hoc est, dum manifestata est ei, Prophetae, altissimorum intellectuum multiplex in viis suis, et in visionibus suis multiplex virtus. Quid autem tripartita alarum distintio subsinuat, conseguenter adjungit dicens: Et eorum 122.0245A| sacra formidine, quam habent sovramundano in altiorum et graviorum superbam et audacem et impossibilem scrutationem; a superioribus subauditur: et edoctus est idem Propheta eorum, Seraphim, sacra formidine, hoc est, pio castoque timore, quam formidinem habent supra hunc sensibilem mundum in superba et audaci et impossibili scrutatione altiorum, seu divinorum archanorum, quod per duas alas facies velantes innuitur , et superba et audaci et impossibili scrutatione graviorum, seu profundiorum, seu videlicet divinorum mysteriorum, quod per duas alas pedes tegentes significatur. Ubi autem posuimus superbam, ibi in greco est αὐθάδη, pro quo possumus dicere superbam, vel promptam, vel voluntariam, vel libitam, vel se 122.0245B| ipsam promittentem. Et in commensuratione Deum imitantium actionum incessabile et altivolum semper motionis. Hic iterum subauditur, edoctus est; et est sensus: per duas alas, quibus semper volabant, intellexit Propheta incessabilem et altivolum semper motum in mensura actionum, quae Deum semper imitantur. Facies itaque Domini est sedentis super solium, hoc est, super excelsissimas caelestes essentias superessentialis ipsius altitudo, qua super omnia et ab omnibus remotus cognoscitur, quam Seraphim ceteraeque caelestes virtutes aspicere trepidant, ne forte veluti superbo et audaci et impossibili contuitu incaute de ea aliquid scrutentur ; « inscrutabilia enim sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus in omni tempore ». Qui videlicet divinae 122.0245C| altitudinis faciem territi Seraphim duabus suis alis obtegunt, timentes eam intueri. Pedes autem sedentis super thronum sunt profundissima ipsius in universali creatura, quam condidit, vestigia. Quos duabus alis contegunt caelestes virtutes, timentes scrutari, quomodo Dominus, quum sit super omnia, diffunditur in omnia, et ubique est, sine quo nihil esse potest, quoniam eorum, quae sunt, essentia et substantia ipse est, cum sit superessentialis et supersubstantialis. Duabus tamen alis sempre volitant aeternae suae actionis commensurabili motu, quoniam in eum semper inspicere concupiscunt, et reverenter eum quaerunt, ne in ejus contemplatione ullos incurrant errores, quibus ab ineffabilis et incomprehensibilis claritatis ejus contuitu digni videantur 122.0245D| esclusi. Senarum autem alarum eorum distintis in has binas tres divisiones multiplex interpretatio est. Nam quod senae sint, et naturae angelicae intelligibiliumque ipsius motuum perfezionem incunctanter significat. Binae vero 122.0246A| alae aut caritatis biformem rationem, qua Deum suum, et omnia quae facta sunt, quoniam ab eo facta sunt, diligunt, insinuat, aut actionem et contemplationem suam, aut geminam theologiae partem, quarum una est affermativa, altera negativa, una Deum induit, praedicando de eo omnia quae sunt, altera exuit, negando eum esse quid eorum, quae sunt et quae dici possunt. Ambae tamen verae sunt, idque ipsum conficiunt, quamvis videantur contradditoriae. Sed et illam divinam et multum pretiosam ὑμνωδίαν eruditus est, formante visionem angelo secundum virtutem ipsi theologo, et tradente propriam sacram scientiam. Ὑμνωδίαν dicit «Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus exercituum». In quo hymno summa bonitas in tribus 122.0246B| substantiis laudatur. Est enim una essentia in tribus substantiis. Ὑμνωδία autem compositum nomen est ab ὑμνῶ et ὠδή, hoc est, a laude et cantu. Ὑμνωδία enim est laus cum cantu. De qua laude eruditus est theologus, dum format angelus visionem, et secundum virtutem ipsius theologi laudis mysterium tradit. Docuit ergo eum et hoc, id est, de eo quod sequitur, quia purgatio est quantumcumque purgatis, ipsa divinae claritatis incognitae, quantum possibile, participatio. Est igitur purgatio omnium, qui spiritualiter purgantur, quoquomodo purgantur, participatio divinae claritatis incognitae, hoc est, divinae intelligentiae, quae superat omnem intellectum, quantum possibile est rationabili et intellettuali creaturae eam participare. Haec autem ex 122.0246C| ipsius Divinitatis remotis causis, in qua omnes sacros intellectus superessentialiter occultatione perficiens, altissimis circa se virtutibus manifestior quomodo est, et magis semetipsam manifestat et distribuit. Sed unde se manifestat et manifestiorem se facit? Dum ipsa ab occultis suis erumpit, ex ipsius plane Divinitatis remotis causis omnibus incognitis. In qua occultatione Divinitatis omnes sanctos intellectus invisibiliter ipsa claritas perficit. In hac sententia pulchre datur intelligi, non aliam claritatem dixisse, nisi Verbum Deum, videlicet filium, qui in secretissimis sui Patris sinibus omnes sanctos perficit intellectus in primordialibus suis causis, ac veluti ex luce Divinitatis inaccessibili instar clarissimi radii procedit, priusquam seipsum proximis sibi virtutibus 122.0246D| manifestiorem [se] facit, et quomodo est id est, quomodo manifestatio ipsius potest fieri, et magis se ipsum ceteris manifestat et distribuit. Et haec est ipsa purgatio et illuminatio et Perfectio, ipsius videlicet participatio. Potest et sic interpretari: Haec 122.0247A| autem ex ipsius Divinitatis remotis causis, cujus omnes sacros intellectus superessentialiter perficit. In nullo tamen distat sensus. Deinde ex secundis aut novissimis aut nostris intellettualibus virtutibus, quantum ab ipsa unaquaeque secundum deiforme extitit, sic manifestam suam illuminazioneem conducit ad propriae occultationis laudandum ignotum. Postquam, inquit, divina claritas ex secretis suis erumpit, ac primo omnium excelsissimis sibique proximis primae ierarchiae ordinibus manifestiorem se aperit, conseguenter sic manifestam suam illuminazioneem, hoc est, in manifestam suam illuminazioneem conducit, vel, ut apertius transfertur, congregat. Sotto la congregazione? Ex secundis aut novissimis, hoc est, ex secundae aut tertiae caelestis ieraarchiae ordinibus, aut ex nostris 122.0247B| intellettualibus virtutibus, ex humana videlicet ieraarchia, quantum extitit, hoc est, quantum substituta est ab ipsa divina claritate unaquaeque virtus vel ieraarchia, secundum deiforme, id est, juxta divinam similitudinem. Ad quid congregat? Ad propriae plane occultationis laudandum ignotum, hoc est, ut secretissima omnibusque ignota ipsius laudent mysteria. Lucet autem, ipsa divina claritas, per singula generaliter, sed quo modo, quo ordine? secundis, inquit, per prima, et si oportet breviter dicere, primo ex occulto, secreto videlicet suo, ad manifestum ducitur per primas virtutes, subaudiendum reliquit: secundis, per secundas vero tertiis, per tertias quartis in manifestum ducitur. Hoc ergo theologus didicit ex luceducente eum angelo. Ac si diceret: 122.0247C| ex angelo, qui eum in lucem intelligentiae, visionis introduxit. Hoc est: purgationem et omnes divinas operazioni, per primas essentias relucentes, in omnes reliquias distribui secundum uniuscujusque ad deificas partecipazionis analogiam. La spiegazione non è indiget. Propter quod et ignite purgativam proprietatem ipsis Seraphim consequenter post Deum reposuit. Quoniam, inquit, per primas virtutes omnis divina operatio reliquis distribuitur, propterea ipse angelus purgationem Prophetae, quam instar ignis ipse proprie peregit, ipsis Seraphim post Deum retulit, quoniam a Deo per Seraphim visus est angelus purgare Prophetam. Nihil ergo inordinatum, si purgare theologum dicitur Seraphim. Sic enim Deus purgat omnes, quoniam totius purgationis est causa. Deinde 122.0247D| exemplum introducit: magis autem, subauditur dicendum; proxime enim utemur exemplo, hoc est, proximo causae, de qua agitur, utemur exemplo. Sicut secundum nos summus sacerdos per i suoi ministri 122.0248A| aut sacerdos purgans aut illuminans, ipse dicitur purgare et illuminare, per ipsum purgatis ordinibus, per se in seipsum reponentibus proprias sacras operazioni; hoc est, dum purgati ordines per ipsum summum sacerdotem per se in ipsum proprias sacras operazioni referunt, quasi ipse fecerit quod ipsi faciunt: sic et propriam purgativam scientiam et virtutem, ipse purgationem theologi perficiens angelus, in Deum quidem veluti causalem, deinde in ipsum Seraphim , tanquam primo agentem summum sacerdotem reponit. Similitudo sequitur: veluti fortissis quis dixerit, cum angelica reverentia purgatum edocens; hoc est, ita loquitur angelus ad Prophetam, tanquam si quis angelica reverentia dignus purgatum aliquem doceret, quomodo, quo ordine purgatus sit. Quia dentro 122.0248B| te, o purgate a me, qui te purgavi, perficiendae purgationis principium quidem est excelsum, vel sicut proprie transfertur remotissimum, et essentia et creator, et causalis, primasque essentias ad esse adducens, et circa se collocatione continens et observans inconversabiles et casu carentes, et seipsum movens in primas propriarum providarum operazioneum partecipazionis. Hoc enim haec me docens ait ipsius Seraphim manifestare missionem. Hoc, inquit exemplum veluti loquentis ad purgatum Prophetam de causa et ordine purgationis suae, qui me docuit haec de purgatione Prophetae, missionem ipsius Seraphim manifestare ait. Ac si diceret: Non ego Dionysius hanc similitudinem introduxi, sed ille, qui me docuit, quid missio Seraphim significaret. Et mox quasi 122.0248C| ad verba loquentis angeli ad Prophetam revertitur. Summus autem sacerdos et post Deum dux ipse praestantium essentiarum ornatus, a quo ego purgare deiformiter eruditus sum. Ordinem Seraphim atque ornatum veluti unum summum sacerdotem et post Deum ducem nominat; non aliam ob causam, ut opinor, nisi quia tanta unitas est caelestium animorum, ut, quod unus agit, omnes unanimiter agere intelligantur. Ipse igitur est, summus sacerdos videlicet Seraphim ornatus, per me, o Isaia, te purgans, per quem proprias providas actiones ex occulto et jam in nos, qui angeli sumus, produxit ipsa totius causa et opifex purgationis, id est, omnium intelligibilium et rationabilium virtutum. Finis solutae quaestionis: Haec ille quidem docuit me, id est, 122.0248D| quod de hac quaestione dixi, ille quidem docuit me. Quis autem ille, ignoramus; argomento tamen aut ipsum Paulum apostolum, cujus erat discipulus, aut Jerotheum, quem in libro de divinis 122.0249A| nominibus magnis laudibus exaltat. Quisquis autem fuerit, qui tantum virum edocuit, sapientem fuisse non dubitabimus. Sequitur: Tibi autem, o Timothee, ego trado, quae ab illo didici. Tua autem concesserim intellettuali et discretiva scientia, aut alteram partem dictarum causarum absolvi dbitatione, et eandem honorare ante alteram, tanquam consequens et rationabile et aeque verum habentem. Quoniam, inquit, praesentem quaestionem duobus modis reserari posse diximus. Aut enim purgans Prophetam angelus Seraphim nomine propterea vocatus est, quoniam illud nomen omnibus caelestibus virtutibus commune; inest enim omnibus communiter, quamvis non aequaliter, ignea purgativa vis, quae Seraphim significare ipsa nominis interpretatio manifestat. 122.0249B| Ita quippe quidam praesentem quaestionem risolvere conantur. Ac quid mihi probabilius videtur, qui excelsissimorum intellectuum propriam appellationem propriasque virtutes ultimis angelis nobisque praesidentibus nullo modo convenire disserui. Propterea angelus, qui purgavit Prophetam, Seraphim vocabulo nominatus est a theologia, quoniam ipse suam propriam Operationem, qua purgavit Prophetam, cujus labia mystico tetigit calculo, non in seipsum retulit, sed in ipsum Deum, qui totius purgationis causa est et principium, et ipsum quasi summum sacerdotem Seraphim, per quem visus est Prophetica labia mundare. Concesserim ego, tua intellettuali et discretiva scientia aut alteram partem dictarum causarum, id est, alteram duarum 122.0249C| praedictarum solutionum ab omni dubitatione absolvi, tamque incunctanter roborari, et eandem, absolutionem videlicet, quae tua intellettualis scientia et absolverit et roboraverit, honorare ante alteram, et unam aut penitus respuas aut in comparatione alterius parvipendas, tanquam quod consequens et rationabile et aeque, hoc est, recte verum habuerit. Aut, si neutra illarum tibi sufficit, a te ipso quid vere vero vicinius invenire concesserim, aut ab altero, cujus intelligentia et meam et tuam superat awarem, dicere, Deo videlicet dante, sive tibi sive alteri, a quo discere volueris, et prius recipientibus angelis, ab ipso videlicet Deo, qui omnium contemplationum lux est et causa et effectus, et angelorum amicis, 122.0249D| summis videlicet hominibus, per quos mysteria, quae a Deo recipiunt, angeli inferioribus se aperiuntur, nobis revelare subauditur concesserim, per ejus, 122.0250A| Dei videlicet, magis amabilem contemplationem, hoc est, per contemplationem praesentis quaestionis, quae eis magis ceteris amabilis est.
CAPITOLO XIV. Cujus titulus est: Quid significat angelicus numerus. § Et hoc autem dignum, ut aestimo, intellettuali cognitione, quia eloquiorum de angelis traditio millies millia esse ait, et decem millia decies millies, secundum nos sublimissimos numerorum in se ipsam rivoltens et multiplicans. Dignum est, inquit, intellettuali cognitione, id est intellettualium rerum scientia, quid de angelicis numeris divina tradit Scriptura. Ipsa siquidem traditio maximos numerorum terminos secundum nos in seipsam revolvit, et in 122.0250B| moltiplicato seipsam. Non enim ipsa traditio infinitae numerositatis angelorum terminos in his numeris comprehendit, neque definitit; perspiciens vero nostrae rationis adhuc mortali habitaculo coartatae infirmitatem, ita ut ultra denarii numeri cubos, eosque per seipsos multiplicatos, hoc est, millies millia, ejusdemque iterum denarii in millibus decem, quia ab eo nascuntur, per seipsum moltiplicati quantitatem, hoc est decem millia decies millies non possit ascendere, quoniam infinitatem altiorum numerorum neque valet perspicere, nec nominare. Tanta enim vis numerorum est, ut ductus infinitus Existetur. Per hos enim humanae ratiocinationi comprehensibiles et nominabiles numeros infinitam caelestium multitudinem voluit significare. Usus 122.0250C| siquidem frequentissimus divini eloquii est, per finita infinita innuere. Hoc autem scriptum est in Daniele Propheta, ubi ait: « Aspiciebam, donec throni positi sunt ». Et: «Antiquus dierum sedit, vestimentum ejus quasi nix candidum, et capilli capitis ejus quasi lana munda, thronus ejus flammae ignis, rotae ejus ignis accensus; fluvius igneus rapidusque egrediebatur a facie ejus, millia millium ministrabant ei, et decies millies centena millia assistebant ei » . Ita beatus Hieronymus transtulit. Sanctus autem Dionysius antiquam secutus est interpretem. Et per hos, numeros, aperte significans, ipsa traditio, innumerabiles caelestium essentiarum ordinationes. Multa enim sunt beatae militiae 122.0250D| supermundalium intellectuum, infirmam et coartatam superantes materialium secundum nos numerorum commensuritionem. Hoc autem dicit non quod ipsi 122.0251A| numeri, dum sint cubici, et in sola ratione substituti, materiales fuerint, sed quod nos, qui adhuc materiales et mortales sumus, eos intra nosmetipsos et cogitamus et nominamus. Propterea materiales dicuntur, vel certe ideo materiales numeri dicuntur, quia aut vix aut nunquam sine materialium rerum immaginationibus in animo tractantur. Et a sola gnostica definitae, hoc est, definitae sunt beatae militiae caelestium intellectuum a sola gnostica, ipsa videlicet sapientia, quae eas et fecit et ordinavit. Divina autem sapientia ideo dicitur gnostica, id est, cognitiva, quia omnia, quae per ipsam aut in ipsa facta sunt, sola intelligit et circumscribit. Secundum ipsam supermundanae et caelestis intelligentiae et scientiae, quae copiosissime eis donata 122.0251B| est. Ita enim definiuntur, quemadmodum caelestis intelligentia et scientia eis insita est. Substantia siquidem eorum et numerus intelligentia est et scientia. Hinc per Psalmistam dicitur: « Qui fecisti caelos in intellectus », hoc est, fecisti eos intellectus. Sanitate divina, id est, ab integritate divina, multae scientiae sapientificae, quae eas sapientes lacit. Et cujus est illa multa scientia sapientifica? Nullius, nisi esistentis principii et causae substantificae et continentis virtutis consumationis, ex qua caelestis intelligentia et scientia copiosissime supermundalibus intellectibus donata est.
CAPITOLO XV. Cujus titulus est: Quae sint formativae angelicarum virtutum immaginas, et quae deinde, hoc est et reliqua. 122.0251C| § 1. Fer quod restat, remittentes nostrum, si videtur, intellettualim oculum circa sublimes contemplationes angelico vigore ad dividuam et multipartitam latitudinem multiformis angelicarumspecificum varietatis, descendentes iterum in ipsis tanquam in awarebus in simplicitatem caelestium animorum analytice reflexis. Sibi ipsi imperat vel Timoteo, cui haec scripsit: Fer quod restat, est, fare quod praesentis operis est residuum. Remittentes, vel, ut proprie transfertur, requiescere facientes nostrum, si tibi videtur, o Timothee, intellettualim oculum ab angelico vigore, ab angelica plane theoria, 122.0251D| quae hactenus circa sublimes caelestium essentiarum contemplationes aciem suam exercuit; nunc 122.0252A| autem vel requiescere volentes ad dividuam et multipartitam latitudinem, hoc est, multiplicem rerum visibilium superficiem multiformis varietatis angelicarum formazioneum. Ea siquidem, de quibus jam tractavimus, solo mentis oculo super omne, quod dividi et multiplicari potest, super omnem rerum visibilium similitudinem et immaginari contemplari sapientes possunt. Ea vero, ad quae intellettualim oculum reflectere volumus, latitudinem, id est, superficiem et apparitionem angelicarum formarum ostendunt, quae superficies dividua est et multipliciter partita, in quibus tamen acies mentis veluti sibi cognitis et familiaribus requiescere videtur, ac veluti remissius, quam in caelestibus essentiis, in corporalibus 122.0252B| laborat. Hoc autem facimus, descendentes iterum, hoc est, dum post sublimium rerum contemplationem iterum descendimus in ipsis, angelicis videlicet mysticisformationibus, tanquam in awareibus, hoc est, non convenientibus longeque dissimilibus divinorum intellectuum altitudini et uniformitati, reflexis tamen theoretica virtute analytice, hoc est , per analyticam in simplicitatem caelestium animorum. Ἀναλυτικὴ enim est disciplina, quae visibilium imaginum interpretem in invisibilium intellectuum uniformitatem resolvit, omni forma carentium. Ut enim simbolico visibilium rerum imaginibus sive discretis et convenientebus, sive confusis et inconvenientibus divinos induit intellectus, ita eosdem analytice omni 122.0252C| corporea similitudine conformationeque exuit. Unum autem sit tibi praecognitum, quomodo sacre formatarum imaginum risoluzioni easdem aliquando caelestium essentiarum dispositiones sanctificantes significant, et iterum sanctificatas, et novissimas sanctificantes, sanctificatasque primas, et easdem, ut dictum est, primas et medias et ultimas habentes virtutes, nulla inordinata ratione introducta, secundum hujusmodi reserationum modum. Prae ceteris, inquit, sit tibi hoc unum antecognitum, ut intelligas, quomodo sanctarum imaginum, quibus caelestes intellectus figurantur, risoluzioni, hoc est, interpretazioni, vel, sicut proprie de Graeco transfertur, repurgationes vel discrectiones seu indicaes significant eosdem ordines, quos vocat dispositiones 122.0252D| caelestium essentiarum sanctificantes, hoc est, se inferiores ordinantes, et iterum sanctificatos, 122.0253A| a superioribus videlicet ordinatos, ut et unus idemque ordo sanctificans sit se inferiores, et a superiori se sanctificatus; et quomodo significant eaedem risoluzioni novissimos ordines caelestium essentiarum sanctificantes, primos vero, qui sunt in prima ierarchia, sanctificatos. Verbi gratia unus ex novissimo ordine sanctificavit Isaiam Prophetam, Seraphim vero, cui purgatio Prophetae deputatur, ab ipso sanctificationum omnium principio et causa, Deo scilicet, sanctificari dubium non est. Medios autem ordines et a praecedentibus sanctificari, et sequentes sanctificare, theologica declarat ratio. Et easdem, ut dictum est, dispositiones significant habentes, hoc est, habere primas et ultimas et medias virtutes. Quod dupliciter intelligi potest; aut inim, 122.0253B| ut universaliter de tribus caelestibus ierarchiis dictum sit, ut prima primas, media medias, ultimas ultimas possideant virtutes, aut certe de singulis singulisingum ierarchiarum ordinibus, deque ipsorum ordinum singulis intellectibus, in quibus tripartita virtus intelligitur, quae iterum trifariam discernitur. Siquidem unusquisque divinus ordo et animus habet essentiam, et virtutem, et operazioneem. Habet etiam virtutem sanctificari, sed a superioribus veluti primam, habet virtutem sanctificationis suae, qua sanctus est, veluti secundam, habet virtutem sanctificare sequentes se, veluti tertiam. Aliud quippe est sanctificari, aliud sanctificationem habere, aliud sanctificare. Nulla inordinata ratione introducta, id est, nulla ratio confusionis 122.0253C| aut ambiguitatis introducitur secundum modum hujusmodi reserationum, solutionum plane et interpretum divinarum imaginum. Siquidem enim sanctificari quasdam a prioribus diceremus, deinde earundem sanctificantes priores, iterum sanctificantes ultimarum sanctificari ab ipsis illis sanctificatis, vere inordinatione res et confusione multa interposita; Subaudi Fairet. Ac si diceret: Si talibus verbis uteremur in understandingibus sanctarum figurarum, prae nimia eorum confusione et inordinata Constructione res, de qua agitur, inordinate et confuse explicaretur, vel potius perturbaretur. Quid enim prodest, si quis dixerit, sanctificari quasdam a prioribus et, quae sunt illae priores, nequaquam discernit? Et si dixerit earundem santificantes 122.0253D| priores, et de quibus hoc dicat, omnino silet? Et iterum si dixerit, sanctificantes ultimarum sanctificari, non demonstrans, quae dispositiones ultimas sanctificant, et a quibus sanctificatis ipsae ultimae sanctificantur? Si vero easdem et santificare 122.0254A| et sanctificari dicimus, nunquam autem earundem, aut ab eisdem, sed eas singulas sanctificari quidem a prioribus, sanctificare autem novissimas, non inconsequenter fortassis quis dixerit, in eloquiis sacre factas formas eas aliquando posse et primis et ultimis et mediis virtutibus pulchre et vere circumdare. Si, inquit, diximus, easdem caelestes dispositiones et sanctificare et sanctificari, nunquam autem, vel, sicut proprie transfertur, nondum autem earundem sanctificatrices dicimus, aut ab eisdem sanctificatas, quoniam gignit amphiboliam, sed eas singulas dicimus sanctificari quidem a prioribus; nemo enim nisi a praecedenti se sanctificari potest; santificare autem novissimas; unamquamque quippe sanctificatarum a prioribus santificare novissimas 122.0254B| ordo rerum exigit: si ergo sic dicimus, non incongrue fortassis quicunque dixerit, sacrefactas formas in Scripturis se posse pulchre et vere circumdare eas et primis et ultimis et mediis virtutibus, hoc est, easdem formas aliquando primis, aliquando ultimis, aliquando mediis virtutibus convenire, potest astruere. Saepe enim una eademque forma juxta convenientem Scripturae locum primam et ultimam et mediam uniuscujusque divini animi potest figurare virtutem. Illarum autem trium virtutum multiplex interpretatio est, quarum una et probatissima sequitur: Et sursum igitur conversibiliter extendi, et erga semetipsas firmiter convolvi, propriarum esistenti custoditivas virtutum, et erga venientia sociabili processione, providas eas in partecipatione 122.0254C| virtutis esse, omnibus non falso coadunabit caelestibus essentiis, etsi aliis quidem superpositi et universaliter, ut saepe dictum est, aliis vero particolariter et soggetto. Ordo et intellectus verborum: Et coadunabit, qui se dicit posse circumdare easdem formas et primis et ultimis et mediis virtutibus, et non falso coadunabit omnibus caelestibus essentiis. Quid eis coadunabit? Sursum Plane Extendi Conversibiliter. Ad Deum quippe communiter omnes caelestes essentiae et convertuntur et extenduntur. Siquidem a Deo conversio illarum est pulchra et vera formatio. Et haec est earum prima virtus. Et coadunabit omnibus caelestibus essentiis erga semetipsas firmiter convolvi sistentes custoditivas propriarum virtutum; hoc est, dum esistente 122.0254D| suarum virtutum custoditivae. Omnes siquidem suas virtutes custodiunt, ne aut penitus pereant, aut ullo modo minuantur, seu flectantur; et circa eas convolvuntur, ne locum flectendi inferius inveniant, et ut semper in eodem incommutabili suo statu persistant. 122.0255A| Et haec est media earum virtus. Et coadunabit omnibus caelestibus essentiis providas esse erga venientia, vel secunda. Utrumque enim a Graeco, quod est δεύτερα, potest transferri. Sociabili processione, per sociabilem processionem, qua sequentes se, hoc est, inferiores se, et post se exeuntes essentias communi dilectione intuendae veritatis sibi consociant. Et haec fortissis est ultima illarum virtus. Eas esse in partecipazioni divinae virtutis coadunabit omnibus caelestibus; generale enim sibi est in partecipazionie divinae virtutis esse, etsi aliis supereminenter et universaliter, aliis particuliariter et subdite. Hac itaque communione omnium caelestium essentiarum in partecipazione divinae virtutis, quam omnes quamvis non aequaliter 122.0255B| appetunt, efficitur, ut omnes formae vel immaginae, vel figurae, vel quocunque alio nomine vocari possunt, omnibus significandis communes sint. Significativo enim illarum triformem virtutem, conversionem quidem ad Deum, et propriarum virtutum custodiam, et erga nextes se sociabilem Providentiam.
§ 2. Inchoandum autem ratione, et quaerendum in prima formarum risoluzionee, hoc est reseratione Propheticarum figurationum, ob quam causam theologia fere ultra omnes invenitur, honorans ignitam sacram descriptionem, hoc est, qua de causa theologia prae ceteris immaginationibus igneam sanctam conformationem honorat. Invenies ergo, eam non solum 122.0255C| rotas igneas conformantem, hoc est, invenies ergo conformantem theologiam non solum eas rotas igneas, sed et animalia ignita, et viros quasi ignis fulgurantes, et circa eas caelestes essentias cumulos carbonum ignis circumponentem, subaudi: invenies theologiam, et flumina immensurabili sonitu, vel, sicut proprie transfertur, fluxu igne flagrantia, sed et Thronos ait theologia igneos esse, et ipsos excelsissimos Seraphim caelitus ardentes, ex cognominatione significare. Hoc est: et ait theologia ipsos eccellentissimos Seraphim seipsos significare ardentes esse cognomine suo. Serafini quippe incendentes vel ardentes sunt. Potest et sic intelligi: et significare, hoc est, et significabat; infinitivum pro praeterito imperfecto posuit, quod et Graecis et Latinis agere usitatum 122.0255D| est. Et significabat itaque theologia ex cognominatione Seraphim ardentes esse. Et ignis proprietatem et operazionem ipsis, Seraphim plane, distribuit, et omnino sursum deorsumque, hoc est in superioribus 122.0256A| et inferioribus caelestibus essentiis, ignitam honorat selectim formarum facturam.
Ergo igneum significare censeo caelestium animorum deiformissimum. Existimo, inquit, quod caelestium essentiarum ignea conformatio nil aliud significat praeter divinam, quae eis inest, formam, quae maxime in Scripturis sacris per ignem significari solet. Quod nexter adjungit: Ipsi enim sancti theologi superessentialem et informem essentiam in igne saepe describunt, tanquam habente multas divinae, si fas dicere, proprietatis, quantum invisibilibus, immaginas. Nulla quippe visibilis est creatura, in qua tantum divinae immagina exprimatur, quantum in igne.
Laus virtutum sensibilis ignis sequitur: Ignis 122.0256B| enim sensibilis est quidem, sic dicendum. Ordo verborum: Dicendum quidem sic: Est ignis sensibilis in omnibus, et per omnia clare venit, et movetur omnibus, et lucidus est simul et quasi occultus, incognitus ipse per seipsum, non accumbente materia, hoc est, dum non habet materiem, in quam propriam manifestat actionem. Incognito; propria quippe ignis actio est et ardere et lucere in aliqua materia; siquidem sine aliqua materia est. Immensurabilis, incomprehensibilis, et invisibilis per se ipsum, potens simul omnium, hoc est potens simul in omnibus, et quaecunque in iis sunt, fiunt, ad actionem propriam, hoc est, ad propriam actionem illius peragendam, ut caleficentur videlicet et illuminentur. Ut enim omnia omnino calore carentia veluti mortua 122.0256C| sunt, ita assente luce deformia. Mobili; nil enim igne mobilius, cum per eum omnia moventur corpora, et sine quo nullum movetur. Tradens seipsum omnibus quoquomodo approximantibus, hoc est, infundit se ipsum omnibus sibi connaturalibus. Renovativus naturae custodia; per ipsum siquidem renovantur omnia sensibilia, et totius naturae sensibilis custodia est, moritur enim aware eo. Illuminativus circumvelatis splendoribus, hoc est, illuminat circumvelata suis splendoribus. Incomprehensibilis clarus, hoc est dum claret, non comprehenditur. Discreto; nullo quippe alio elemento incrassatur, sed in sua sinceritate discretus permanet. Resilienti; resilit enim ab omni corpore alliso, resilit de nubibus, de petris, de ferro, ceterisque corporibus; omnis quippe collisio 122.0256D| ignem creato. Sursum ferens; ignis siquidem accensus flammam sursum erigit, spatia terris remota petens. Mezzi acuti; penetrat enim omnia acuta, ineffabili celeritate. Excelsus; aiunt philosophi empyrium caelum, 122.0257A| hoc est igneum, hunc mundum sensibilem ambire. Non recettore contumelia minorationis; in nullo enim minuitur, quoniam ubique totus est in creaturis visibilibus, quamvis non ubique et aequaliter appareat. Potest et sic non incongrue interpretari: non recipiens subinggressionis soggettom. Nulli enim corporea creaturae subjicitur, quia supereminens in omnibus est. Semper motus; non enim stat, sed incessabiliter movetur per omnia, movens omnia. Per seipsum motus; a nullo quippe corporeo elemento motum patitur. Movens alterum, subaudis elementum; movet enim per seipsum primo aera, per aera aquam, per aquam terram terrenaque omnia corpora. Comprende incomprensus; devorat quippe, et in se consumit omnia 122.0257B| corpora solubilia, a nullo autem consumitur; non enim ipsum, operazionem ejus, aqua extinguit. Non indigeni alterius; nullius elementi indigens, dum omnia nutrit et fovet. Latens vere; ignea siquidem natura invisibilis est, in suis autem Operationibus se manifestat. Calore sentitur, luce videtur. Crescens a seipso; omnibus quippe corporibus incrementum dat, nulliusque alterius elemento crescit, sed per seipsum crescit, quamvis dicatur aquarum exhalationibus nutriri, non ut crescat ab eis, sed ut eas in seipsum consumat. Et ad susceptas materias manifestans sui magnitudinem; in materiis plane ardentibus magnitudinem ardoris sui declarat. Attivo potente; potenter siquidem agit in inferioribus se creaturis, ex quarum nulla patitur. Simul 122.0257C| omnibus praesens invisibiliter; praesens quippe omnibus est, quibus etiam absens putatur esse; in glacie et nive non putatur esse; non tamen, si eis non inesset, eosolverentur, aut sui caloris participes essent. Neglectus non esse putatur, hoc est, dum arsibili aliqua materia nutriri negligitur, non esse putatur, ac veluti mortuus esse. Attritu autem subito relucens, sicuti quadam vindicta connaturaliter et proprie, hoc est, dum attritus, secretaque sua quiete excitatus, quasi invitus subito relucet, ac veluti quadam vindicta materiem, quam arripit, invadit connaturaliter et proprie; naturale quippe ipsius est et proprium, absque ulla mora attritus lucere. Et iterum incomprensibiliter impalpabilis; neque enim comprehendi se sinit, neque palpari. 122.0257D| Non minutus in omnibus ditissimis suimet tradizioneibus; omnibus siquidem ditissime seipsum tradit aequaliter et in nullo minutus, quamvis non in omnibus aequaliter operazioni suas exerceat. 122.0258A| Nempe alia plus, alia minus vel illuminat vel caleficat. Et multas fortissis quis inveniet ignis proprietates pulchras, ut in sensibilibus, id est, quantum in sensibilibus, imaginibus divinae operazioneis. Fortassis, inquit, quisquis studiose igneas virtutes investigaverit, inveniet multas proprietates ignis, in quibus immaginas divinae operazioneis, quantum in sensibilibus imaginari potest, manifeste reperiat. Deus siquidem in omnibus est, quoniam ipse essentia omnium est, et per omnia venit, quia omnia disponit, et movetur ab omnibus, quia superessentialis est super omnia, et lucet in creatura, quam fecit, quia occultus et incognitus per seipsum esset, si non universalem creaturam veluti quandam materiam, in qua appareret, conderet, et in qua 122.0258B| actiones suas manifestaret. Et hoc quis ignorat, nisi aut nimium stultus, aut nimium perfidus, Deum immensurabilem esse et invisibilem per seipsum? Et ut breviter colligam omnia, quae de laude ignis praedicantur, pulchre per metaforam de Deo praedicari possunt. Hoc ergo scientes Theosophi, caelestes essentias ex igne conformant, significantes earum deiforme, et quantum possibile Dei imitabile. Nam si in creatura corporea, igne dico, divinae Operationis et deiformitatis et divinae imitationis multa et pulchra indicia sunt; quid de spiritualibus divinisque animis sentiendum? Non dubitandum est, plus et incomparabiliter immagina divinarum operazioneum eis inesse.
122.0258C| § 5. Post ignem de humana tractat effigie. Sed et humaniformes ipsas describunt, hoc est, non solum Theosophi ipsas caelestes essentias igniformes, verum etiam et humaniformes describunt; propter intellettuali et sursum habendo intuitivas virtutes, eo quod intellettualis creatura est homo, ad immaginam Dei factus, et eo quod contemplativas virtutes sursum, quando se et naturaliter et rationabiliter movet, ad Deum suum conversus; et figurae rectum et luculentum, hoc est, propter figuram corporis sui rectam et claram; et secundum naturam principale et regale, quia natura humana ad principatum et regimen totius sensibilis mundi creata est; et quod secundum sensum minimal quidem, quantum ad reliquas irrationabilium animalium virtutes, omnium 122.0258D| vero potentissimum secundum intellectus magnitudinem virtute, hoc est, propter minimal corporalis sensus virtutis in comparatione reliquorum animalium. Acutius enim videt aquila homine; fortius 122.0259A| canis odori discerniti. Et sequitur: omnium vero potentissimum virtute magnitudinis intellectus. Ut enim solus minus multis animalibus acumen habet sentiendi, ita solus cunctis animantibus virtutem possidet intelligendi. Et secundum rationabilem intelligentiam continuitate; virtus siquidem rationabilis scientiae continua est; prius enim desinet subsistere, quam saltem vel minimo momento rationabili scientia carere. Et secundum natura animae liberum et potentissimum; nulli quippe animalium praeter hominem liberum arbitrium et potentia Electionis datum est naturaliter. Ubi datur intelligi, liberum voluntatis arbitrium inter data naturae, non inter dona gratiae computandum.
Est autem et per singula, ut aestimo, corporalis 122.0259B| nostrae multiplicis Partitionis invenire caelestes virtutes. Est, inquit, Theosophorum, caelestes virtutes, hoc est caelestium virtutum immagina invenire per singula, membra, ut judico, quibus multiplex partibilis nostri corporis harmonia constituta est. Dicentes, conspectivas quidem significare virtutes ipsum ad divina luminaria clarissimum rispetto, hoc est, dum dicunt Theosophi, clarissimum oculorum nostrorum contuitum in divina luminaria, a Deo videlicet in caelo condita, significare contemplativas caelestium essentiarum virtutes. Et iterum teneram et liquidam et non repercussam, sed acute mobilem et puram et planam impassibiliter, subaudis, oculorum nostrorumtentionem significare, divinarum susceptionem lightingum, qua caelestes virtutes divinas suscipiunt 122.0259C| illuminazioni. Pupilla siquidem oculorum tenera, liquida, et, dum sit sana, caligine non repercutitur.
Post oculos ponit olfattivo. Olfactuum vero discretivas virtutes, subaudi: dicentes significare illud, super intellectum suaveolentis distributionis, quantum possibile, receptivum, et non hujusmodi scientia discretivum, et omnino refugitivum. Dicunt, inquit, Theosophi, olfactus, quibus discernimus exhalationes, significare in caelestibus essentiis illud, quod recipit super suum intellectum suaveolentem distributionem, divinarum videlicet gratiarum donazionis, et quod discernit per scientiam non hujusmodi, id est, quae tales non sunt; et omnino rifugiatevi; discernit quippe divina virtus superessentiales a contrariis 122.0259D| earum, sicut olfaciendi sensus suaveolentes a non suaveolentibus distinguit exhalationes.
Aurium vero virtutes dicunt significare illud particeps et gnosticum divinae inspirationis susceptivum; piano, quicquid sit illud, quod particeps est in caelestibus essentiis, et gnosticum, id est cognitivum, 122.0260A| divinae inspirationis susceptivum. Inspirationem posuit pro vociferatione, eo modo, quo causa pro effectu ponitur. Causa autem vocis est spiritus aethereus.
Gustativas autem invisibilium escarum plenitudinem et divinarum et alentium promotuum susceptivum, hoc est, gustativas virtutes dicunt significare plenitudinem invisibilium et divinarum escarum, quibus caelestes essentiae reficiuntur; significare etiam illud, quod in eis suscipit. Alentes promotus, hoc est, nutrientia incrementa.
Factivas vero convenientis aut nocentis in scientia diagnosticum. Virtutes, inquit, quae in sensu tangendi sunt, dicunt significare diagnosticum, hoc est discretivum in scientia, quo caelestes essentiae, quod sibi convenit, ab eo, quod sibi nocet, distinguunt. 122.0260B| Quo sensu intelligibili frui noluerat primus homo, qui noluit convenientem sibi obedientiam sequi, et nocentem sibi superbiam fugere, sicut noluit aeternae beatitudinis escam gustare, cujus plenitudinem si susciperet, aeternis incrementis divinae concupiscentiae et aleretur et proveheretur. Noluit similiter intellettuali aure suscipere vocem praecipientis sibi obedire mandatis, noluit intelligibili olfactu suaveolentes aeterna vitae exhalationes ab aeternae mortis foetidis exhalationibus discernere, noluit pulcherrimae veritatis speciem contemplari, noluit sursum se erigere in eum, qui se diligentes sibique adhaerentes deificat, sed pro nus in rerum carnalium delectationem et concupiscentiam corruit, omni spirituali sensu privatus.
122.0260C| Palpebras deinde et supercilia divinarum visionum intelligentiae custoditivum, subaudis: significare dicunt.
Juvenilem vero et adultam aetatem illud innovantis semper vitalis virtutis, hoc est, illud, quod renovat semper vitalem virtutem, imaginare dicunt. Sed si quaeris, quid est illud et illud, et quotiescunque in hac disputatione dicitur illud, uno modo possum risponde: illud est ineffabile et multiplex divinae distributionis munus in omnes divinas essentias.
Dentes autem divisivum inditae nutrientis perfezioneis. Dentes humanos, inquit, dicunt imaginare divisivum, hoc est discretivum, quod inditam caelestibus essentiis nutritivam pascit perfezionem. 122.0260D| Unaquaeque enim essentia intellettualis donatam sibi a diviniore uniformem intelligentiam provida virtute dividit et multiplicat ad inferioris ductricem analogiam. Propterea dicunt per dentes figurari discretionem, quae intellettualim perfezionem inditam caelestibus essentiis nutrit, quoniam unaquaeque essentia intellettualis donatam sibi a diviniore, id 122.0261A| est superiore, essentia uniformem intelligentiam veluti dentibus discretiis comminuit et multiplicat per providam virtutem juxta ductricem analogiam inferioris essentiae. Ductricem pro educatricem dixit. Divina siquidem mysteria, nisi intellettualibus dentibus prius communicantur a magistris, non possunt prodesse discipulis, nec vitale incrementum praestare. Granum namque sinapis, nisi contusum fuerit, vim suam exercere nescit.
Humeros autem et brachia, et iterum manus, factivum, et operativum, et activum, significare dicunt. Nel suo enim tribus membris humani corporis fortitudo consistit. Factivum ad manus refertur; ipsae enim faciunt; operativum ad brachia, in quibus tota vis Operationis Existit; activum ad humeros, in quibus 122.0261B| veluti quodam cardine actionis motus primo volvitur, deinde per brachia in manus extenditur. Ut autem in anima rationabili primus motus ejus in animo est, veluti quibusdam suis humeris, qui motus actio dicitur, deinde descendens per progressiores numeros veluti per quaedam brachia in artificis aestimationem, Operationis nomen accipit, dum in effectum moti corporis exseritur, factivus vel effectivus non incongrue vocitatur: ita, ut opinor, in caelestibus animis, dum veluti primo motu primordiales causas in principio omnium, quod Deus est, supra se intuentur, actio eorum, dum in seipsis, quod supra se vident, conformant, operatio, dum vero, quae facienda sunt in natura rerum juxta analogiam eorum, quae supra se contemplantur et in se 122.0261C| conformant, faciunt atque efficiunt, factivus vel effectivus eorum motus non inconvenienter dicitur.
Cor vero simbolium esse deiformis vitae propriam vitalem virtutem deiformiter in ea, quae praeintellecta sunt, seminantis. Dicunt esse cor symbolum, signum plane, deiformis vitae, quae est in intellettualibus et rationabilibus creaturis, quae propriam vitalem virtutem deiformiter seminat in ea, quae divina Providentia, priusquam fierent, praeintellexit. Quo in loco notandum, quod omnes virtutes, quae per singula membra humani corporis imaginantur, non solum ad caelestes essentias, verum etiam ad causam omnium, ex qua omnes procedunt virtutes, possunt referri. Ex qua etiam veluti intimo corde vitalis motus in universitatem visibilis et invisibilis creaturae tanquam 122.0261D| in unum quoddam corpus distribuitur atque seminatur. Intuere etiam quod ait: Cor esse simbolium deiformis vitae vitalem virtutem seminantis, et intellige, hunc praeclarum magistrum sedem vitalis motus totius nostri corporis non in cerebro, sed in corde constitutam docere.
Pectora iterum significare durum et custoditivum, ut a supposito corde vivificae distributionis. Dimmi, 122.0262A| pectora innuere indomitam custodiam vivificae distributionis, quae a supposito corde originem ducit. Cor siquidem corporali situ sub pectore, sic veluti sub munimine tuto firmaque custodia vitalis sui motus, quo totum motu corpus vivificat, naturaliter constitutum est. Ubi durum posuimus, ibi in Graeco ἀδάμαστον, quod et durum significat et indomitum.
Dorsa vero continuum simul cunctorum fertilium virtutum. Dorsa hominis continuazione significativa del fertilium virtutum. Ut enim ossa spinae sibi invicem coadhaerent, et per illorum medullas vitalis motus in totum corpus diffunditur, et maxime qui est in tactum: ita spirituales virtutes sibi invicem adunantur inseparabiliter, ut, ubi una, ibi omnes. 122.0262B| Ab una quippe, caritate videlicet, omnes procedunt, et concatenatim singulae singulisdependent, et fertilitatem angelicis et humanis inferunt. Ubi posuimus fertilium, ibi in Graeco ζωογόνων, quod proprie fertilitatem significat.
Pedes autem, subaudi significant, mobile et velox et cursile in divina semper euntis motionis, hoc est, mobilem velocemque et currentem motum caelestium essentiarum in divina mysteria. Propter quod et pennatos theologia sanctorum intellectuum figuravit pedes. Pennatus namque significat anagogicam, hoc est, sursum ducentem velocitatem, et caelestes sursum versus itineris activum, id est, caelestem actionem itineris virtutum, quod sursum ducit in veritatis contemplationem, et ab omni humili per 122.0262C| sursum ferens remotum, hoc est, pennati pedes sanctorum intellectuum significant, quod ipsi ab omni humilitate corporalis creaturae remoti sunt, per sursum ferens, id est, per intellettualim theoriam, qua sursum feruntur in causam rerum volitantes. Ipsa vero pennarum levitas nichil terrenum, sed totum munde et sine gravitate in excelsum ascendens. Superius expositum est, quod levitas pennarum significat, nihil in caelestibus essentiis terrenum esse, sed totas eas mundas omnique gravitate absolutas in excelsum, Deum plane, ascendere. Notandum quod beatus iste magister, sicuti ceteri ejusdem linguae doctores, omnia generi, omnes numeros omnium verborum ceterarumque partium significativarum intellectus per singulaia neutralia nomina, saepe 122.0262D| etiam per verborum infinita usitatissime insinuant. Nudum quoque et discalciatum, dimissum, et absolutum, et immensurabile, et purum eorum, quae extra sunt, apposizione, et ad simplicitatem divinam, quantum possibile, adsimulativum. Ac si diceret: Quod caelestium essentiarum mysticae immagina in similitudine nudi hominis et absque calceamentis stantis seu ingredientis visae sunt, quid aliud significat, 122.0263A| nisi quod divini animi dimissi, id est, liberi et absoluti sint, sua propria voluntate rationabiliter fruentes Deo? et quod immensurabiles sint? Infinita est enim illorum natura et incircumscripta, nisi solo conditore suo, qui omnia definitit et circoscribit; et quod puri sint? incontaminati videlicet adjectione eorum, quae extra sunt, sensibilium videlicet et corporalium rerum, et quibus caelestes virtutes omnino remotae; et quod similes sint simplicitati divinae, quantum imitari eam creaturae possibile?
Sed quoniam iterum simpla et multum varia sophia et nudos vestit, et vasa quaedam dat ipsis circumferre, φέρε et animorum caelestium sacros amictus et organa, secundum quod nobis possibile, aperiamus. Sed 122.0263B| φέρε, inquit, id est age, quoniam apud Graecos hortativa adverbia sunt φέρε, ἄγε, aperiamus, hoc est exponamus, quantum nobis possibile est, quid sancti amictus sanctaque organa animorum caelestium simbolizant; quoniam non solum sophia, id est sapientia, quae simpla et multum varia est, animos caelestes veluti nudos homines mystice conformat, verum etiam eos, quos nudos describit, iterum vestit, et dat ipsis gestare quaedam vasa Operationibus suis congrua, quae organa vocantur. Organum est enim generaliter omne instrumentum non solum musicis, sed et ceteris Operationibus aptum.
Claram quidem enim vestem igneamque significare aestimo deiforme juxta ignis immaginam et luculentum 122.0263C| propter in caelo quietes. Arbitror, inquit, claram igneamque sanctarum imaginum vestem significare divinorum animorum deiformitatem, quae in immagina ignis solet apparere, eorumque luculentiam, quae instar aetheris splendidissimi nulloque spiritu perturbati quietam vitam in caelo ducit. Ubi lumen et omnino invisibile dicendum aut intellettualiter illuminans, aut intellettualiter illuminatum. In caelo quippe lux invisibilis et inaccessibilis est, et omnino dicendum, aut intellettualiter illuminans lumen in caelo est, ut Deus, aut intellettualiter illuminatum, ut divini intellectus a Deo illuminati, qui solus illuminans lux est, et a nullo illuminatur. Sacerdotalem vero, subaudi vestem significare aestimo, ad divina et mystica speculamina ductivum, et totius vitae votum. 122.0263D| Est enim sacerdotum, eos, quibus praesunt, in divinas et mysticas speculationes ducere actionis exemplo doctrinaeque studio, totamque vitam suam sequentiumque se Deo vovere.
Zonas quoque, significare aestimo, fecundarum ipsarum custoditivum virtutum, quae animam actu, 122.0264A| scientia feconda; quam custodiam maxime temperantiae et costantiae etnico attribuunt. Est enim costantia virtutum custos ac veluti zona, habitum illarum praecingens, quod conseguenter adjungit: et congregantem eas habitum in seipsum unite converti et circolariter, cum facilita casu carente naturae similitudine circa seipsum circumferri. Hoc est: Zona significat habitum, qui eas congregat virtutes in unum, et ipsum habitum in se ipsum per adunationem virtutum in simul converti, quemadmodum zona in seipsam revolvitur, et circolariter circa se ipsum circumferri cum facili et sine casu naturali similitudine. Talis siquidem Differentia est inter virtutes et vitia, quod vitia dissimilia sibi sunt et a re ipsis discrepantia, virtutes vero sibimet simillimae 122.0264B| ac veluti teres rota in seipsam revoluta, ita ut fere omnes una videantur et una omnes, insitis tamen naturalibus differenziais illarum harmoniae.
Virgas etiam, subaudi significare aestimo, regale et ducale rectaque omnia definiens. Quoniam virga regum aut ducum signum est, omnia quoque, quae recte definiuntur et mensurantur, modum quendam virgae imitari dubium non est. Propterea in Graeco scriptum est non ῤάβδους simpliciter, sed εὐράβδους; hoc est, non virgas, sed rectas virgas; non enim omnis virga recta est.
Tela vero et secures dissimilitudinum separativum et discernentium virtutum acumen et efficax et actuo sum. Tela et secures, quae prius organa caelestium animorum vocavit, significare aestimo dividicativam 122.0264C| eorum virtutem, qua veluti quadam securi dissimilia a similibus separant, rationabiles motus ab irrationabilibus, humiles a superbis, volentes a non volentibus se emendare, signatos T a non signatis fideles plane ab infidelibus, credentes in crucem Christi a non credentibus; et discernentium virtutum acumen significare, ut securis acuta, et efficax, ut telum velox, et actuosum, actionis plenum. Divina siquidem virtus, discernens omnia, penetrat quae discernit, ac sine mora temporis agit. Velle quippe ejus actio ejus est, sive per seipsam sive per angelos suos.
Geometrica et tectonica, hoc est fabbricativa, vasa significare aestimo fundativum et aedificativum et perfettivum, hoc est: quo mensurati et fundati et 122.0264D| collocati sunt divini animi incommutabiliter absque ulla ruina apostasiae. Et quomodo aedificati sunt? Super illud fundamentum, Deum videlicet Verbum, Dominum nostrum Jesum Christum, super quem veluti inconcussam petram universalis Ecclesia rationabilium et intelligibilium fabricatur. Et quomodo 122.0265A| perfetto? In amore et contemplativae veritatis. Quomodo etiam inferiores essentias ad id ipsum fundamentum in eandem aedificationem et perfezionem reducunt? Quod nexter adjungit: et quaecunque alia reducentis et convertentis sunt secundorum Providentiae, hoc est, et quaecunque alia Symbola ex humanorum corporum harmonia introducuntur ad significandam divinam Providentiam, quae reducit et convertit secundos animos intellettuali et razionales per primos in unius omnium causae partecipazioniem.
Est autem quando et in nos divinorum judiciorum sunt simbolia illa quae acta sunt, hoc est gesta sunt, a sanctis angelis organa, aliis quidem declarantibus corrigentem disciplinam aut punientem justitiam, aliis 122.0265B| vero angustia libertatem aut disciplinae finem aut prioris costantiae resumptionem aut apposizionem aliorum donorum parvorum aut magnorum, sensibilium aut invisibilium, et omnino forsan non dubitarit perspicax animus pulchre invisibilibus adunare visibilia. Vasa, inquit, quae gestare angelos divina tradit Scriptura, simbolia sunt aliquando divinorum judiciorum, quibus nos judicamur, dum alia quidem corrigentem disciplinam aut punientem justitiam 122.0266A| dichiarante, quae duo divino conveniunt judicio, quod aut in disciplinam corrigendi per misericordiam, aut in severitatem puniendi per justitiam dividitur; et unum quidem per virgam, sicut ait Psalmista: « virga Correctionis virga regni tui », alterum per securim, « jam », inquit praecursor, « securis ad radicem arboris posita est; omnis arbor, quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur» . Alia vero angustia libertatem, vel ex insidiis libertatem; in greco quippe est περιστάσεων ἐλευθερίαν, pro quo possumus dicere angustia, vel insidiis libertatem, quod etiam per virgam formatur. Ad hoc enim corripimur, disciplinisque misericordiae excitamur, ut ab angustiis delictorum nostrorum et a diabolicis insidiis liberemur; aut disciplina 122.0266B| bene; totius divinae disciplinae finis est habitus virtutis et aedificium, quae tettonicis organis pulchre significantur; aut prioris costantiae resumptionem. In Greco est εὐπαθείας. Ἐὐπαθείαν Cicerone interpretatur constantiam, ut jam diximus, sequentes sanctum Augustinum: ἐὐπαθείαι sunt, id est, costantiae tres secundum Stoicos, voluntas, gaudium, cautio, et non nisi in animo. Esplicito.
(nessun apparecchio)