editio: anni 1856, Philadelphiae apud E.H. Butler & co; Georgius Ironside et Thomas S. Joy recensuit
fons: librum vide
The utility of the following Epitome has been already so far tested by experience, not only in France, where it was first produced, but in this country, that it stands in need of no eulogium. It has justly superseded the Selecta e veteri Testamento of M. Rollin in easiness and classical latinity; and its neatness, brevity, and perspicuity, atone for the prolixity of the other.
The difficulty and necessity of initiating boys into a correct acquaintance with Syntax and the parts of speech, have been long and justly appreciated by teachers, and those who have the interest of their pupils in view, cannot help being pleased with the ready assistance afforded them by the arrangement of this little book.
At the commencement of their studies, boys find great labour and difficulty in searching for the proper words in their dictionaries; and parents have often and with reason complained of the destruction thus occasioned in books which cost so dear.
To obviate this, and to enable the pupil to become more easily acquainted with words, the Editor has been induced to add to the present edition a little Dictionary or Vocabulary, containing such words only as occur in the Epitome, and giving the etymology, as far as he judged necessary for beginners.
In the course of his teaching, the Editor has found that a considerable difficulty is experienced in the prosodial reading, or just pronunciation of the words according as the syllables are long or short. To correct this, as far as the nature of the work would admit, he has, in the text, marked, generally, the long syllables with their proper mark, and in the dictionary the long and short syllables are designated. By a strict attention to these at first boys will become so habituated to read according to quantity, that little difficulty on that subject will afterwards occur.
From the general circulation into which this interesting little volume had got, six large editions having been published in about seven years, the proprietor determined to have it stereotyped. Previous, however, to his entering on so expensive an undertaking, and anxious that the work should be rendered as correct as possible, the text, as well as the vocabulary, have been carefully revised not only by the author, but also by Mr. Thomas S. Joy, an eminent classical teacher in this city; and he has reason to hope that by their care and assiduity no error of consequence can have remained unnoticed. Still, however, if the preceptor of any of our academies, grammar schools, or private seminaries, or any other literary gentleman should discover any inaccuracy and be pleased to communicate the same to the proprietor, his attention will be thankfully acknowledged, and the mistake rectified without delay
Deus creāvit cœlum et terram intrà sex dies.
Primo die fēcit lucem. Secundo die fēcit firmamentum, quod vocāvit cœlum.
Tertio die coēgit aquas in unum locum et eduxit è terrâ plantas et arbores.
Quarto die fēcit sōlem et lūnam, et stellas.
Quinto die aves quæ volitant in aere, et pisces qui natant in aquis.
Sexto die fēcit omnia animantia, postrēmò hominem; et quiēvit die septimo.
Deus finxit corpus hominis è līmo terræ: dedit illi animam viventem; fēcit illud ad similitudinem suam, et nomināvit illum Adāmum.
Deindè immīsit sopōrem in Adāmum, et detraxit ūnam è costis ēius dormientis. Ex eâ formāvit mulierem quam dedit sociam Adāmo, sicque instituit matrimonium.
Nōmen Primæ mulieris fuit Eva.
Deus posuit Adāmum et Evam in horto amœnissimo, qui solet appellāri Paradīsus terrestris.
Ingens fluvius irrigābat hortum: erant ibi omnes arbores jucundæ aspectu, et fructus gustu suāves. Inter eas arbor scientiæ boni et mali.
Deus dixit homini: Utere fructibus omnium arborum paradisi, præter fructum arboris scientiæ boni et mali: nam si comedas illum fructum, moriēris.
Serpens, qui erat callidissimum omnium animantium, dixit mulieri; Cur non comedis fructum istius arboris?
Mulier respondit: Deus id prohibuit. Si tetigerimus illum, moriēmur.
Minimè, inquit serpens: non moriemini: sed eritis similes Deo, scientes bonum et malum.
Mulier decepta his verbis decerpsit fructum et comēdit: deindè obtulit viro, qui pariter comēdit.
Adāmus, fugiens conspectum Dei, se abscondit. Deus vocāvit illum: Adāme, Adāme.
Qui respondit; Timui conspectum tuum, et abscondi me.
Cur times, inquit Deus, nisi quia comedisti fructum vetitum?
Adāmus respondit: Mulier, quam dedisti mihi sociam, porrexit mihi fructum istum, ut ederem.
Dominus dixit mulieri; Cur fecisti hoc? Quæ respondit: Serpens me decēpit.
Dominus dixit serpenti, Quia decepisti mulierem, eris odiōsus et execrātus inter omnia animantia: reptābis super pectus, et comedes terram.
Inimicitiæ erunt inter te et mulierem: ipsa õlim conteret caput tuum.
Dixit etiam mulieri: Afficiam te multis malis; paries liberos in dolōre, et eris in potestāte viri.
Deindè Deus dixit Adāmo; Quia gessisti mōrem uxōri, tuæ habēbis terram infestam: ea fundet tibi spīnas et carduos.
Quæres ex eâ victum cum multo labōre, dōnec abeas in terram è quâ ortus es.
Tùm ejēcit Adāmum et Evam ex borto, ut ille coleret terram; et collocāvit Angelum, qui ferēbat manu gladium igneum, ut custodīret aditum paradisi.
Adāmus habuit multos liberos, inter quos Cainus et Abel numerantur: hic fuit pastor, ille agricola.
Uterque obtulit dōna Domino, Caīnus quidem fructus terræ, Abel aūtem oves egregias.
Dōna Abēlis placuērunt Deo, non aūtem dōna Caīni; quod Caīnus ægrè tulit.
Dominus dixit Caīno: Cur invides frātri? si rectè facies, recipies mercēdem; sin aūtem malè lues pœnam peccāti.
Caīnus non paruit Deo monenti: dissimulans īram, dixit frātri suo: Age, eāmus deambulātum.
Itaque ūnà ambo abiērunt foràs, et quùm essent in agro, Caīnus irruit in Abēlem, et interfēcit illum.
Deus dixit Caīno: Ubi est tuus frāter? Caīnus respondit: Nescio; num ego sum custos frātris mei.
Deus dixit Caīno: Caīne, quid fecisti? sanguis frātris tui, quem ipse fudisti manu tuâ clāmat ad me.
Infesta tibi erit terra, quæ bibit sanguinem Abēlis: quùm colueris eam longo et dūro labore, nullos feret fructus: eris vagus in orbe terrārum.
Caīnus, despērans veniam, fūgit.
Postquam numerus hominum crēvit, omnia vitia invaluēre. Quāre offensus Deus statuit perdere hominum genus diluvio.
Attamen pepercit Noēmo et liberis ējus, quia colēbant virtūtem.
Noēmus admonitus à Deo exstruxit ingentem arcam in modum nāvis: linīvit eam bitumine, et in eam induxit par ūnum omnium avium et animantium.
Postquam Noēmus ipse ingressus est arcam cum conjuge, tribus filiis et totidem nuribus, aquæ maris et omnium fontium erupērunt.
Simul pluvia ingens cecidit per quadraginta dies et totidem noctes.
Aqua operuit universam terram, ità ut superāret quindecim cubitis altissimos montes.
Omnia absumpta sunt diluvio: arca aūtem sublevāta aquis fluitābat in alto.
Deus immīsit ventum vehementem, et sensim aquæ imminūtæ sunt.
Tandem mense undecimo post quàm diluvium cœperat, Noēmus aperuit fenestram arcæ, et emisit corvum, qui non est reversus.
Deindè emisit columbam: quùm ea non invenisset locum ubi poneret pedem, reversa est ad Noēmum, qui extendit manum, et intulit eam in arcam.
Columba rursùm emissa attulit in ōre suo ramum olivæ virentis, quo fīnis diluvii significabatur.
Noēmus egressus est ex arcâ, postquàm ibi inclūsus fuerat per annum tōtum ipse et familia ējus: eduxit secum aves cæteraque animantia.
Tum erexit altāre, et obtulit sacrificium Domino. Deus dixit illi: Non delēbo deinceps genus hominum: pōnam arcum meum in nubibus, et erit signum fœderis quod facio vobiscum.
Quùm obduxero nūbes cœlo, arcus meus apparēbit, et recordābor fœderis mei, nec unquam diluvium erit ad perdendum orbem terrārum.
Omnes gentes propagātæ sunt à filiis Noēmi Sēmus incoluit Asiam, Chāmus Africam Japhētus Eurōpam.
Pœna diluvii non deterruit homines à vitiis, sed brevi facti sunt pejōres quàm priùs.
Oblīti sunt Dei creatōris: adorābant sōlem, et lūnam; non verebantur parentes; dicēbant mendacium: faciēbant fraudem, furtum, homicīdium: ūno verbo, se contaminābant omnibus flagitiis.
Quīdam tamen sancti viri coluērunt vēram religiōnem et virtūtem, inter quos fuit Abrāhamus è genere Sēmi.
Deus fēcit fœdus cum illo his verbis: Exi è domo paternâ, desere patriam, et pete regiōnem quam datūrus sum posteris tuis: augēbo te prōle numerōsâ; eris pater multārum gentium, ac per te omnes orbis natiōnes ērunt bonis cumulātæ. Aspice cœlum: dinumera stellas, si potes, tua progenies eas æquābit numero.
Abrahāmus jam senuerat, et Sāra ējus uxor erat sterilis.
Quibus tamen Deus promīsit filium ex eis nasciturum.
Habēbis, inquit, filium ex Sārâ conjuge tuâ.
Quod audiens Sāra rīsit nec statim adhibuit fidem promissis Dei, et idcircò reprehensa est à Deo.
Abrahāmus aūtem credidit Deo pollicenti.
Et vērò ūno post anno filius nātus est Abrahāmo, qui vocāvit eum Isaācum.
Postquam Isaācus adolēvit, Deus tentans fidem Abrahāmi dixit illi; Abrahāme, tolle filium tuum unicum quem amas, et immola eum mihi in monte quem ostendam tibi.
Abrahāmus non dubitāvit parēre Deo jubenti: imposuit ligna Isaāco; ipse vērò portābat ignem et gladium.
Quùm iter facerent simul, Isaācus dixit patri: Mi pater, ecce ligna et ignis; sed ubinam est hostia immolanda? Cui Abrahāmus: Deus, inquit, sibi providēbit hostiam, fīli mi.
Ubi pervenērunt ambo in locum designātum, Abrahāmus extruxit āram, disposuit ligna, alligāvit Isaācum super struem lignōrum, deindè arripuit gladium.
Tùm Angelus clamāvit de cœlo: Abrahāme, contine manum tuam; ne noceas puero: jam fides tua mihi perspecta est, quùm non peperceris filio tuo unico: et ego favēbo tibi; remunerūbo splendidè fidem tuam.
Abrahāmus respexit, et vīdit arietem hærentem cornibus inter vepres, quem immolāvit loco filii.
Postea Abrahāmus misit servum suum Eliezerem ad cognātos suos qui erant in Mesopotamiâ, ut indè adduceret uxōrem filio suo Isaāco.
Eliezer sumpsit decem camēlos domini sui, et profectus est, portans sēcum munera magnifica, quibus donāret puellam destinātam Isaāco et ējus parentes.
Ubi pervēnit in Mesopotamiam, constitit cum camēlis propè puteum aquæ ad vesperum, quo tempore mulieres solēbant convenīre ad hauriendam aquam.
Eliezer orāvit Deum his verbis: Domine Deus Abrahāmi, fac ut puella quæ dabit pōtum mihi petenti, ea sit quam Isaāco destinas.
Ecce statim Rebecca virgo eximiâ pulchritudine prodiit gerens urnam humeris; quæ descendit ad puteum, et implēvit urnam.
Tunc Eliezer egressus obviàm puellæ: Da, inquit, potum mihi. Cui Rebecca: Bibe, ait, domine mi; et simul demīsit urnam.
Quùm ille bibisset, Rebecca obtulit etiam aquam camēlis. Hoc indicio cognōvit Eliezer, quod scīre cupiēbat.
Eliezer protulit inaūres aureas et armillas, quas dedit Rebeccæ: tùm interrogāvit illam cujus esset filia, nùm in domo patris esset locus ad commorandum.
Cui Rebecca respondit: Ego sum filia Bathuelis: avus meus est frāter Abrahāmi; est domi locus ad commorandum amplissimus; est etiam plurimùm fœni et palearum ad ūsum camelōrum.
Quod audiens Eliezer ēgit gratias Deo, qui tribuisset iter prosperum sibi.
Rebecca properāvit domum et narrāvit mātri suæ ea quæ sibi contigerant.
Labānus frāter Rebeccæ, quùm audivisset sorōrem narrantem, adīvit hominem qui stābat ad fontem cum camēlis, et compellans eum: ingredere, inquit, domine mi; cur stas forìs? parāvi hospitium tibi, et locum camēlis.
Deinde duxit eum domum, eique cibum apposuit.
Continuò Eliezer exposuit parentibus Rebeccæ caūsam itineris suscepti, rogāvitque ut annuerent postulatiōni suæ.
Qui respondērunt: Ità voluntas Dei fert; nec possumus Deo obsistere. En Rebecca, proficiscātur tēcum, nuptūra Isaāco.
Tùm Eliezer deprompsit vāsa aurea et argentea, vestesque pretiōsas, quas dedit Rebeccæ; obtulit etiam munera mātri ējus et frātri et iniērunt convīvium.
Postridiè Eliezer surgens mānè, dixit parentibus Rebeccæ: Herus meus me expectat; dimittite me ut redeam ad illum.
Qui respondērunt: Vocēmus puellam et percontēmur ejus sententiam.
Quùm Rebecca venisset, sciscitāti sunt an vellet discedere cum homine? Volo, inquit illa.
Dimisērunt ergò Rebeccam et nutrīcem illius, precantes ei omnia prospera.
Isaācus fortè tunc deambulābat rūre, vīdit camēlos venientes. Simul Rebecca conspicāta virum deambulantem, desiluit è camēlo, et interrogāvit Eliezerem; Quis est ille vir?
Eliezer respondit: ipse est herus meus. Illa statim operuit se pallio.
Eliezer narrāvit Isaāco omnia quæ fecerat.
Isaācus introduxit Rebeccam in tabernaculum mātris suæ, et lenītus est dolor quem capiēbat ex morte mātris.
Rebecca edidit ūno partu duos filios, Esaüm et Jacōbum. Qui prior editus est pilōsus erat, alter vērò lēnis; ille fuit venātor strenuus, hic autem placidus et simplex moribus.
Quādam die, quùm Jacōbus sibi paravisset pulmentum ex lentibus, vēnit Esaüs fessus de viâ, et dixit fratri: Da mihi hoc pulmentum; nam redeo rure examinātus lassitudine.
Cui Jacōbus: Dabo, si concēdas mihi jus primogeniti.
Faciam libenter, inquit Esaüs, Jūra ergò, ait Jacōbus.
Esaüs jurāvit et vendidit jus suum.
Isaācus, qui delectabātur venatiōne amābat Esaüm: Jacōbus vērò erat carior Rebeccæ.
Quùm Isaācus, jam senuisset, et factus esset cæcus vocāvit Esaüm: Sumito, inquit, pharetram, arcum et sagittas: affer mihi et para de venatiōne pulmentum, ut comedam, et apprecer tibi fausta omnia, antequàm moriar.
Esaüs itaque profectus est venātum.
Rebecca audierat Isaācum loquentem; vocāvit Jacobum, et: Afferto, inquit, mihi duos hædos opīmos: conficiam pulmentum, quo pater tuus valdè delectātur; appōnes ei cibum, et bene precabitur tibi.
Jacōbus respondit: Ego non aūsim id facere, māter: Esaüs est pilōsus; ego sum lēnis; pater me attrectaverit, succensēbit mihi; ità indignatio patris et damnum mihi evenient pro ējus benevolentiâ.
Rebecca institit: Ne timeas, inquit, fīli mi. Si quid adversi indè sequātur, id tōtum sūmo mihi. Tu vērò ne dubites facere quod jussus es.
Itaque Jacōbus abiit et attulit mātri duos hædos: illa parāvit seni cibum quem noverat suāvem esse palāto ējus.
Deindè induit Jacōbum vestibus frātris: aptāvit pellem hædi mānibus ējus et collo.
Tùm, Adi, inquit, patrem tuum, et offer illi escam quam appetit.
Jacobus attulit patri suo escam parātam à māCui Isaacus dixit: Quisnam es tu? Jacobus respondit: Ego sum Esaus primogenitus tuus; fecs quod jussisti, pater; surge et comede de venatione mea.
Quomodò, ait Isaacus, potuisti invenire tam citò? Inveni, pater: Deus itu voluit.
Isaacus rursùm: Tune es Esaus primogenitus meus? accede propius ut attrectem te.
Ille accessit ad patrem, qui dixit: Vox quidem est Jacobi, sed manus sunt Esai.
Isaacus amplexātus Jacobum anteposuit eum fratri, et tribuit illi omnia bona primogeniti.
Non multò post Esaus rediit è venatione, et ipse obtulit patri pulmentum quod paraverat.
Cui Isaacus mīrans dixit: Quis est ergò ille qui modò attulit mihi cibum, et cui apprecatus sum omnia fausta, tanquam primogenito?
Quod audiens Esaus edidit magnum clamorem, et implēvit domum lamentis.
Esaus ardens īrā minabâtur mortem Jacobo.
Quare Rebecca måter timens dilecto filio suo; Fuge, inquit, fili mi, abi ad Labanum avunculum tuum, et commorare apud eum, donec ira fratris tui defervescat.
Jacobus dimissus à patre et mātre, profectus est in Mesopotamiam.
Iter faciens pervenit ad quemdam locum, ubi fessus de via pernoctavit: supposuit lapidem capiti suo et obdormivit.
Jacobus vidit in somnis scālam, quæ innixa terræ pertinebat ad cœlum, atque Angelos Dei ascendentes et descendentes; audivit Dominum dicentem sibi: Ego sum Deus patris tui; dabo tibi et posteris tuis terram cui incubas: noli timere; ego favebo tibi;. ero custos tuus, quocumque porrezeris, et reducam te in patriam, ac per te omnes orbis nationes erunt bonis cumulata.
Jacobus expergefactus adorāvit Dominum.
Jacobus, iter persecutus, pervenit Mesopotamiam: vidit tres pecorum greges propter puteum cubantes.
Nam ex eo puteo greges solebant adaquāri.
Os putei claudebātur ingenti lapide.
Jacobus accessit illuc, et dixit pastoribus: Fratres, undè estis? Qui responderunt: Ex urbe Haran.
Quos interrogavit iterùm: Nostisne Labanum? Dixerunt: Novimus.—Valetne? Valet, inquiunt: ecce Rūchel filia ejus venit cum grege suo.
Dum Jacobus loqueretur cum pastoribus, Rãchel filia Labāni venit cum pecore paterno: nam ipsa pascebat gregem.
Confestim Jacobus videns cognatam suam, amōvit lapidem ab ōre putei. Ego sum, inquit, filius Rebeccæ; et osculatus est eam.
Rachel festinans nunciavit patri suo, qui agnovit filium sorōris suæ, deditque ei Rachelem in matrimonium.
Jacobus diù commoratus est apud Labânum: Interea mire auxit rem suam et factus est dives.
Longo pòst tempore admonitus à Deo, rediit in patriam suam.
Extimescebat iram fratris sui: ut placaret animum ejus, præmisit ad eum nuncios, qui offerrent ei munera.
Esats mitigatus occurrit obviàm Jacobo advenienti: insiliit in collum ejus flensque osculatus est eum, nec quidquam illi nocuit.
Jacobus habuit duodecim filios, inter quos erat Josephus hunc pater amabat præ cæteris, quia senex genuerat eum. Dederat illi togam textam è filis varii coloris.
Quam ob causam Josephus erat invisus suis fratribus, præsertim post quàm narravisset eis duplex somnium, quo futura ējus magnitudo portendebatur.
Oderant illum tantoperè ut non possent cum eo amicè loqui.
Hæc porrò erant Josephi somnia. Ligabāmus, inquit, simul manipulos in agro: ecce manipulus meus surgebat et stabat rectus; vestri autem manipuli circumstantes venerabantur meum.
Postea vidi in somnis solem, lunam et undecim stellas adorantes me.
Cui fratres responderunt: Quorsum spectant ista somnia? num tu eris rex noster? num subjiciemur ditioni tuæ? Frātres igitur invidēbant si; et pater rem tacitus constiderabat.
Quadam die quùm fratres Josephi pascerent greges procul, ipse remanserat domi. Jacobus misit eum ad fratres, ut sciret quomodò se haberent.
Qui videntes Josephum venientem, consilium ceperunt illius occidendi: Ecce, inquiebant, somniator venit: occidūmus illum et projiciamus in puteum: dicemus patri; fera devoravit Josephum Tunc apparebit quid sua illi prosint somnia.
Ruben, qui erat nātu maximus, deterrebat fra tres a tanto scelere.
Nolīte, inquiebat, interficere puerum: est enim frūter noster demittite cum potiùs in hanc foveam.
Habebat in animo liberare Josephum ex eorum manibus, et illum extrahere è foveâ, atque ad patrem reducere.
Reipsâ his verbis deducti sunt ad mitius consilium.
Ubi Josephus pervenit ad frâtres suos, detraxērunt ei togam, quâ indutus erat, et detrusērunt eum in foveam.
Deindè quùm consedissent ad sumendum cibum conspexērunt mercatores qui petebant Ægyptum cum camēlis portantibus varia aromata.
Venit illis in mentem Josephum vendere.iis mercatoribus.
Qui emērunt Josephum viginti nummis argenteis, eumque duxerunt in Ægyptum.
Tunc fratres Josephi tinxerunt togam ejus in sanguine hædi quem occiderant, et miserunt eam ad patrem cum his verbis: Invenimus hanc togam; vide an toga filii tui sit.
Quam quum agnovisset pater, exclamavit: Toga filii mei eat: fera pessima devorāvit Josephum. Deindè scidit vestem, et induit cilicium.
Omnes filii ejus convenerunt ut lenirent dolōrem patris; sed Jacobus noluit accipere consolationem, dixitque: Ego descendam marens cum filio meo in sepulcrum.
Putiphar Egyptius emit Josephum à mercatoribus.
Deusautem fāvit Putiphari causâ Josephi: omnia ei prosperè succedebant.
Quam ob rem Josephus benignè habitus est ab hero, qui præfécit eum domui sus.
Josephus ergò administrabat rem familiārem Putipharis, omnia fiebant ad nutum ejus, nec Putiphar ullius negotii curam gerēbat.
Josephus erat insigni et pulchrâ facie: uxor Putipharis eum pelliciebat ad flagitium.
Josephus autem nolēbat assentiri improbe mulieri.
Quadam die mulier apprehendit ōram pallis ējus, at Josephas reliquit pallium in manibus ējus, et fugit.
Mulier irāta inclamavit servos, et Josephum accusavit apud virum, qui nimiùm credulus conjecit Josephum in carcerem.
Erant in eodem carcere duo ministri Regis Pharaonis; alter præerat pincernis, alter pistoribus.
Utrique obvenit divinitùs somnium eâdem nocte.
Ad quos quùm venisset Josephus manè, et animadvertisset eos tristiores solitò interrogavit quaenam esset moestitiæ causa?
Qui responderunt: Obvenit nobis somnium, nec quisquam est qui illud nobis interpretetur.
Nonne, inquit Josephus, Dei solius est prænoscere res futuras? narrate mihi somnia vestra.
Tum prior sic exposuit Josepho somnium suum: Vidi in quiéte vitem in qua erant tres palmites: ca paulatim protulit gemmas; deindè flores eruperunt, ac deniquè una maturescebant.
Ego exprimébam uvas in scyphum Pharaonis, eique porrigebam.
Esto bono animo, inquit Josephus; post tres dies Pharao te restituet in gradum pristinum: te rogo ut memineris mei.
Alter quoque narravit somnium suum Josepho: Gestabam in capite tria canistra in quibus erant cibi quos pistores solent conficere.
Ecce autem aves circumvolitabant, et cibos illos tomedebant. Cui Josephus: Hæc est interpretatio istius somnii tria canistra sunt tres dies, quibus lapsis, Pharao te feriet securi, et affiget ad palum, ubi aves pascentur carne tua.
Die tertio, qui dies natalis Pharaonis erat, splendidum convivium paratum fuit.
Tunc rex meminit ministrōrum suorum, qui, erant in carcere.
Restituit præfecto pincernarum mūnus suum alterum vērò securi percussum suspendit ad påium. Ità res somnium comprobavit.
Tamen præfectus pincernarum oblitus est Josophi, nec illius in se meriti recordātus est.
Post biennium rex ipse habuit somnium. Videbatur sibi adstāre Nilo flumini: et ecce emergebant de flumine septem vacca pingues, que pascebantur in palūde. Deindè septem aliæ vaccæ macilenta exierunt ex eodem flumine, quæ devorārunt priores.
Pharao experrectus rursùm dormivit, et alterum habuit somnium. Septem spice plenæ enascebantur in uno culmo, aliæque totidem exiles succrescebant, et spicas plēnas consumēbant.
Ubi illuxit, Pharao perturbatus convocavit omnes conjectōres Ægypti, et narravit illia somnium; at nemo poterat illud interpretāri.
Tunc præfectus pincernarum dixit Regi: Confiteor peccatum meum; quum ego et præfectus pistōrum essemus in carcere, uterque somniavimus eadem nocte.
Erat ibi puer Hebræus, qui nobis sapienter interpretatus est somnia; res enim interpretationem comprobavit.Rex arcessivit Josephum, eique narravit utrumque somnium. Tùm Josephus Pharaoni: duplex, inquit, somnium unam atque eamdem rem significat.
Septem vacca pingues et septem spica plena sunt septem anni ubertatis mox ventura; septem verò vaccæ macilenta et septem spica exiles sunt totidem anni famis quæ ubertatem secutura ost.
Itaque, Rex, præfice toti Ægypto virum sapientem et industrium, qui partem frugum recondat in horreis publicis, servetque diligenter in subsidium famis secuturæ.
Regi placuit consilium: quare dixit Josépho: Num quisquam est in Egypto te sapientior? nemo certè fungētur mėlius illo munere.
En tibi trado curam regni mei.
Tum detraxit è manu suâ annulum, et Josephi digito inseruit: induit illum veste byssinâ: collo torquem aureum circumdedit, eumque in curru suo secundum collocavit.
Josephus erat triginta annos natus, quùm summam potestatem à Rege accepit.
Josephus perlustrávit omnes Ægypti regiones et per septem annos ubertatis congessit maximam frumenti copiam.
Secuta est inopia septem annōrum, et in orbe universo fames ingravescebat.
Tunc Ægyptii, quos premebat egestas, adiērunt Rēgem postulantes cibum.
Quos Pharao remittebat ad Josephum. Hic autem aperuit horrea, et Egyptiis frumenta vendidit.
Ex aliis quoque regionibus conveniebatur in Egyptum ad emendam annonam.
Eâdem necessitāte compulsus Jacobus, mīsit illuc filios suos.
Itaque profecti sunt fratres Josephi; sed pater retinuit domi nātu minimum, qui vocabatur Benjamīnus.
Timebat enim ne quid mali ei accideret in itinere.
Benjaminus ex eadem mātre natus erat quâ Josephus, ideoque ei longe carior erat quàm cæteri fratres.
Decem fratres, ubi in conspectum Joséphi venērunt, eum prōni venerāti sunt.
Agnovit eos Josephus, nec ipse est cognitus ab eis.
Noluit indicāre statim qui esset: sed eos interrogāvit tanquàm alienos, Unde venistis et quo consilio?
Qui responderunt: Profecti summus è regione Chanaan, ut emamus frumentum.
Non est ità, inquit Josephus; sed venistis huc animo hostili; vultis explorare nostras urbes et loca Egypti parum munita.
At illi: Minimè, inquiunt: nihil mali meditamur: duodecim fratres sumus; minimus retentus est domi à patre: alius vērò non superest.
Illud Josephum angēbat, quòd Benjaminus cum cæteris non aderat.
Quare dixit eis: Experiar an verum dixeritis: maneal ūnus ex vobis obses apud me, dum adducatur huc frūter vester minimus; cæteri, abīte cum frumento.
Tunc coeperunt inter se dicere: Meritò hæc patimur: crudeles fuimus in fratrem nostrum; nunc pænam hujus sceleris luimus.
Putabant hæc verba non intelligi à Josepho; qui per interpretem cum eis loquebatur.
Ipse autem avertit se parumper, et flevit.
Josephus jussit fratrum saccos implēri tritico, et pecuniam quam attulerant reponi in ōre saccorum addidit insuper cibaria in viam.
Deindè dimisit eos, præter Simeonem, quem retinuit obsidem.
Itaque profecti sunt fratres Josephi, et quùm venissent ad patrem, narravērunt ei omnia quas sibi acciderant.
Quùm aperuissent saccos, ut effunderent frumenta, mirantes repererunt pecuniam.
Jacobus, ut audivit Benjaminum arcessi à Præfecto Egypti cum gemitu questus est.
Orbum me liberis fecistis; Josephus mortuus est; Simeon retentus est in Ægypto; Benjaminum vultis abducere.
Hæc omnia mala in me recidunt; non dimittam Benjaminum: nam si quid ei adversi acciderit in vià, non potero ei superstes vivere, et dolore oppressus moriar.
Postquam consumpti sunt cibi quos attulerant, Jacobus dixit filiis suis: Proficiscimini iterùm in Egyptum, ut emātis cibos.
Qui responderunt: Non possumus adīre Præfectum Egypti sine Benjamino: ipse enira jauzit illum ad se adduci.
Cur, inquit pater, mentionem fecistis de frutre vestro minimo?
Ipse, inquiunt, nos interrogavit an pater viveret, an alium fratrem haberemus. Respondimus ad ea quæ sciscitabatur: non potuimus præscire eum dic furum esse: adducite huc fratrem vestrum.
Tunc Júdas únus è filiis Jacobi, dixit patri. Committe mihi puerum: ego illum recipio in fidem meam; ego servabo, ego redúcam illum ad te; nisi fecero, hujus rei culpa in me residebit; si voluisses eum statim dimittere, jam secundò húc rediissemus. Tandem victus pater annuit: Quoniam necesse est, inquit, proficiscatur Benjaminus vobiscum; deferte viro munera et duplum pretium, ne fortè errore factum sit, ut vobis redderetur prior pecunia.
Nunciatum est Josepho eosdem viros advenisse, et cum eis parvulum fratrem.
Jussit Josephus eos introduci domum, et laūtum parāri convivium.
Illi porrò metuebant ne arguerentur de pecuniâ, quam in saccis repererant: quare purgaverunt se apud dispensatorem Josephi.
Jam semel, inquiunt, hic venimus; reversi domum invenimus pretium frumenti in saccis; nescimus quonam cūsu id factum fuerit; sed ecndem pecuniam reportavimus.
Quibus dispensator ait. Bono animo estote. Deindè adduxit ad illos Simeonem, qui retentus fuerat.
Deindè Josephus ingressus est in conclave, ubi sui eum fratres expectabant, qui eum venerāti sunt offerentes ei munera.
Josephus eos clementer salutavit, interrogavitque; Salvusne est senex ille quem vos patrem ha betis? Vivitne adhuc?
Qui responderunt: Salvus est pater noster, ad huc vivit.
Josephus autem, conjectis in Benjaminum ocoulis, dixit: iste est frater vester minimus, qui domi remanserat apud patrem? et rursus: Deus sit tibi propitius, fili mi; et abiit festinans, quia commotus erat animo, et lachrymæ erumpēbant.
Josephus lōtà facie regressus, continuit se, et jussit appōni cibos. Tùm distribuit escam unicuique fratrum suorum; sed pars Benjanini erat quintuplò major quàm cæterōrum. Peracto convivio, Josephus dat negotium dispensatori, ut saccos eorum impleat frumento, pecuniam simul repōnat, et insuper scyphum suum argenteum in sacco Benjamini recondat.
Ille fecit diligenter quod jussus fuerat.
Fratres Josephi sėse in viam dederant, necdum procul ab urbe aberant.
Tunc Josephus vocavit dispensatorem domūs suæ, eique dixit: Persequere viros, et quùm eos assecutus fueris, illis dicito: Quare injuriam pro beneficio rependistis?
Subripuistis scyphum argenteum, quo dominus meus utitur: improbè fecistis.
Dispensator mandāta Josephi perfecit: ad eos confestim advolāvit; furtum exprobavit, rei indignitātem exposuit.
Fratres Josephi responderunt dispensatōri: Istud sceleris longè à nobis alienum est; nos, ut tutè scis, retulimus bona fide pecuniam repertam in saccis; tantùm abest ut furati simus scyphum domini tui; apud quem furtum deprehensum fuerit, is marte mulctetur.
Continuo deponunt saccos et aperiunt, quos ille scrutātus, invenit scyphum in sacco Benjamini.
Tunc fratres Josephi mærōre oppressi revertuntur in urbem.
Adducti ad Josephum, sese abjecerunt ad pedes illius. Quibus ille: Quomodò, inquit, potuistis hoc scelus admittere.
Júdas respondit: Fateor; res est manifesta; nullam possumus excusationem afferre, nec audemus petere veniam aut sperare; nos omnes erimus servi tui.
Nequaquam, ait Josephus: sed ille, apud quem inventus est scyphus, erit mihi servus; autem abīte liberi ad patrem vestrum.
Tunc Judas accedens propiùs ad Josephum: Te oro, inquit, Domine mi, ut bonâ cum veniâ me audias; pater unicè diligit puerum: nolēbat primò eum dimittere; non potui id ab eo impetrare, nisi postquam spospondi eum tutum ab omni periculo fore; si redierimus ad patrem sine puero, ille mærore confectus morietur.
Te oro atque obsecro, ut sinas puerum abire, měque pro eo addicas in servitutem: ego pœnam, quà dignus est, mihi sumo et exsolvam.
Interea Josephus continere se vix poterat: quare jussit Egyptios adstantes recedere.
Tùm flens dixit magna voce: Ego sum Joséphus; vivitne adhuc pater meus? Non poterant respondere fratres ējus nimio timore perturbāti.
Quibus ille amicè: Accedite, inquit, ad me; ego sum Josephus frater, vester, quem vendidistis mercatoribus euntibus in Egyptum: nolite timere; Dei providentiâ id factum est, ut ego salūti vestræ consulerem.
Josephus hæc locutus, fratrem suum Benjaminum complexus est, eumque lacrymis conspersit.
Deindè cæteros quoque fratres collacrymans osculatus est. Tum demùm illi cum eo fidcntèr locuti sunt.
Quibus Josephus ite, inquit, properāte ad pafrem neum, eique nunciate filium suum vivere, et apud Pharaonem plurimum posse: persuadete illi, ut in Ægyptum cum omni familiâ commigret.
Fāma de adventu fratrum Josephi ad aūres Regis pervenit; qui dedit eis munera perferenda ad patrem cum his mandātis: Adducite huc patrem vestrum et omnem familiam ējus: nec multum curāte supellectilem vestram, quia omnia, que opus erunt vobis, præbiturus sum: et omnes opes Egypti vestræ erunt.
Misit quoque currus ad vehendum senem et parvulos, et mulieres.
Fratres Josephi festinantes reversi sunt ad patrem suum eique nuciaverunt Josephum vivere, et principem esse totius Ægypti.
Ad quem nuncium, Jacobus quasi è gravi somno excitatus obstupuit, nec prinùm filiis rem narrantibus fidem adhibebat; se i postquam vidit plaustra et dōna sibi à Josepho missa, recepit animum; et: Mihi satis est, inquit, si vivit adhuc Josephus meus, ibo et videbo eum antè quàm moriar.
Jacobus profectus cum filiis et nepotibus pērvēnĭt in Ægyptum, et præmisit Jūdam ad Josephum, ut eum faceret certiorem de adventu suo.
Confestim Josephus processit obviam patri, quem ut vidit, in collum, ējus insiliit, et flens flentem complexus est:
Tùm Jacobus: Satis diù viri, inquit; nunc æquo animo moriar, quoniam conspectu tuo frui mihi licuit, et te mihi superstitem relinquo.
Josephus adiit Pharaonem, eique nunciavit patrem suum advenisse: constituit etiam quinque è fratribus suis coram Rēge.
Qui eos interrogavit quidnam operis haberent, illi responderunt se esse pastores.
Tùm rex dixit Josepho: Ægyptus in potestate tuâ est cura ut pater et fratres tui in optimo loco habitent; et si qui sint inter eos gnavi et industrii, trade eis curam pecorum meorum.
Josephus duxit quoque patrem suum ad Pharaōnem, qui, salutātus à Jacobo, percontatus est ab eo quâ esset ætāte?
Jacobus respondit Regi: Vixi centum et trigintu annos, nec adeptus sum senectutem beatam avôrum meorum. Tūm benè precatus Rēgi, discessit ab eo.
Josephus autem patrem et frātres suos collocavit in optima parte Ægypti, eisque omnium rèrum abundantiam suppeditavit.
Jacobus vixit decem et septem annos, postquàm commigrasset in Ægyptum.
Ubi sensit morten sibi imminēre arcessīto Josepho dixit: Si me amas, jūra te id facturum esar quod à te petam, scilicet ut ne me sepelias in Egypto, sed corpus meum transferas ex hac regione, et condas in sepulcro majorum meorum.
Josephus autem: faciam, inquit, quod jubes, pater.
Juri ergò mihi, ait Jacobus, te certò id facturum esse. Josephus juravit in verba patris.
Josephus adduxit ad patrem duos filios suos, Manassem et Ephraimum: posuit Manassem, qui nātu major erat, ad dextram senis, Ephraimum vērò minorem ad sinistram ējus.
At Jacobus, decussans manus, dextram imposuit Ephraimo, sinistram autem Manassi, et utrique simul benè precatus est. Quod Josephus animadvertens ægrè tulit, et conatus est manus patria commutare.
At pater restitit, dixitque Josépho: Scio, fili mi, scio hunc esse majorem nālu, et illum minorem; id prūdens féci.
Ità Jacobus Ephraimum Manassi anteposuit.
Ut vidit Josephus extinctum patrem, ruit super eum flens, et osculatus est eum, luxitque illum diù.
Deindè præcepit medicis ut condirent corpus, et ipse cum fratribus multisque Ægyptiis patrem deportāvit in regionem Chanaan.
Ibi funus fecerunt cum magno planctu, et sepelièrunt corpus in spelunca, ubi jacebant Abrahāmus et Isaacus, reversique sunt in Ægyptum.
Post mortem patris timebant fratres Josephi ne ulciscerētur injuriam quam acceperat; miserunt igitur ad illum rogantes nomine patris, ut eam oblivisceretur, sibique condonaret.
Quibus Josephus respondit: Non est quod timeatis; vos quidem malo in me animo fecistis; sed Deus convertit illud in bonum; ego vos alam et familias vestras. Consolātus est eos plurimis ver bis, et lenitèr cum illis locutus est.
Josephus vixit aunos centum et decem; quùmque esset morti proximus, convocavit fratres suos, et illos admonuit se brevi moriturum esse.
Ego, inquit, jam morior: Deus vos non deseret, sed erit vobis præsidio, et dedūcet vos aliquandò ex Ægypto in regionem, quam patribus nostris promisit; oro vos atque obtestor ut illùc ossa mea deportētis.
Deindè placidè obiit: corpus ejus conditum est, et in feretio positum.
Intereà posteri Jacobi, seu Hebræi, numero aucti sunt mirum in modum, et eðrum multitūdo crescens in dies metum incutiēbat Ægyptiis.
Rex novus solio potītus est, qui Josephum non viderat, nec merita ējus recordabātur.
Is igitur, ut Hebræos opprimeret, primùm dūris illos laboribus conficiebat: deindè edixit etiàm ut parvuli eōrum recèns nati in flumen projicerentur.
Mulier Hebræa peperit filium, quem quùm videret elegantem, voluit servāre.
Quarè abscondit eum tribus mensibus: sed quùm non posset eum diutiùs occultare, sumpsit fiscellam scirpeam, quam linivit bitumine ac pice.
Deindè posuit intus infantulum, et exposuit eum inter arundines ripæ fluminis.
Habebat secum unam comitem sororem pueri, quam jussit stāre procul, ut eventum rei exploraret.
Mox filia Pharaonis vēnit ad flumen; ut ablue}; ret corpus. Prospexit fiscellam in arundinibus hærentem, misitque illùc ūnam è famulabus suis.
Apertâ fiscella cernens parvulum vagientem, miserta est illius: Iste est, inquit, unus er infantibus Hebræorum.
Tunc soror pueri accédens: Visne, ait, ut arcessam mulierem Hebræam, quæ nutriat parvulum? et vocavit mātrem.
Cui filia Pharaonis puerum alendum dedit, promissā mercede.
Itaque mater nutrivit puerum, et adultum reddidit filiæ Pharaonis, quæ illum adoptāvit et noninavit Mosem, id est, servātum ab aquis.
Mōse's jam senex, jubente Deo, adiit Pharaonem, eique præcepit nomine Dei, ut dimitteret Hebræos.
Rex impius renuit parēre mandātis Dei.
Moses, ut Pharaonis pertinaciam vinceret, mul ta et stupenda edidit prodigia, quæ vocantur plágæ Ægypti.
Quùm nihilominùs Pharao in sententiâ perstāret, Deus interfecit primogenitum ejus filium et omnes primogenitos Ægyptiorum.
Tandem metu victus rex paruit, deditque Hebræis discedendi facultatem.
Profecti sunt Hebræi ex Ægypto ad sexcenta millia virōrum præter parvulos et promiscuum vulgus.
Illis egredientibus præibat columna nubis interdiù, et columna ignis noctu, quæ esset dux vice; nec unquam per quadraginta annos defuit illa columna.
Post paucos dies, multitudo Hebræorum per věnit ad littus maris rubri; ibique castra posuitBrevi regem poenituit quòd tot millia hominum dimisisset; et collecto ingenti exercitu, eos persecutus est.
Hebræi, quùm vidissent ex unà parte se mar interclusos esse, ex altera parte instare , Phărăōnēm cum omnibus copiis, magno timore correpti sunt.
Tunc Deus Mōsi: Protende, inquit, dexteram tuam in mare, et divide aquas, ut illæ Hebræis gradientibus iter siccum præbeant.
Fecit Moses quod jusserat Deus: quùm tenēret manum extensam super mare, aquæ divisaa sunt, et intumescentes hinc et indè pendebant.
Flavit etiàm ventus vehemens, quo exsiccatus est nlveus.
Tunc Hebræi ingressi sunt in mare siccum; erat enim aqua tanquam mūrus à dextrâ eorum et lævà.
Rex quoque Ægyptius Hebræos gradientes insecutus non dubitavit mare, quà patebat, ingredi cum universo exercitu.
Quum Ægyptii progrederentur in medio mari, Dominus subvertit eorum currus, et dejecit equites.
Metu percussi Ægyptū coeperunt fugere: at Deus dixit Mosi: Extende rursus dextram in marè, ut aquæ revertantur in locum suum.
Paruit Moses: et statim aquæ refluentes obruerunt Ægyptios, et eorum currus et equites.
Delētus est universus exercitus Pharaonis in mediis fluctibus; nec unus quidem nuncius tantæ cladis superfuit.
Sic Deus liberavit Hebræos ab injusta servitute Ægyptiorum.
Hebræi, trajecto mari rubro, diù peragrārunt vastam solitudinem.
Deerat panis at Deus ipse eos aluit; è cælo per annos quadraginta cecidit cibus, quem appellavērunt manna.
Inerat huic cibo gustus similæ cum melle mixtæ.
Interdùm etiam defuit aqua: at, jubente Deo, Moses percutiēbat rupem virga, et continuò erumpebant fontes aquae dulcis.
Quinquagesimo die, postquàm Hebræi egresEi sunt ex Ægypto, pervenerunt ad montem Sinæ.
Ibi deus dedit eis legem cum apparātu terrifico.
Cœpērunt exaudiri tonitrua, micāre fulgura, nubes densa operiebat montem, et clangor buccinæ vehementiùs perstrepēbat.
Stābat populus præ metu trepidus ad radices montis fumantis.
Deus autem in monte loquebatur è media nube inter fulgura et tonitrua.
Hæc porrò sunt verba quæ protulit Deus: “Ego sum Dominus, qui eduxi vos è servitūte Ægyptiōrum.
“Non erunt vobis dii alieni: ego ūnus Deus, et non est alius præter me.
“Non usurpabitis nōmen Dei vestri temerè et sine causa.
“Sabbato nullum opus faciêtis: colite patrem vestrum et mātrem vestram: non occidėtis, non adulterabitis.
“Non faciétis furtum: non dicētis falsum testimonium adversùs proximum vestrum: non concupiscētis rem alterius.”
Moses à Deo monitus, confici jussit tabernaculum ex pellibus et cortinis pretiosissimis, insuper arcam fœderis aūro pūro vestitam, in quâ reposuit tabulas légis divinæ.
Quum jam in conspectu haberet terram à Deo promissam, mortuus est vir sapientiâ et cæteris virtutibus plānè admirabilis.
Luxit eum populus diebus triginta.
Successit in locum Mōsis Josue, quem ipse prius designaverat.
Ut Hebræi in terram promissam introducerentur, Jordānis erat trajiciendus; nec erat iis navium copia, nec vadum præbebat amnis tunc plēno alveo fluens.
Deus venit eis auxilio: Josue jussit præferri arcam fœderis, et populum sequi.
Appropinquante arca, aquæ, quæ supernè defluebant, steterunt instar muri: quæ autem infrà, descendérunt et alveum siccum reliquerunt.
Hebræi incedebant per arentem alveum, dōnec ripam oppositam attingerent.
Tum reversæ sunt aquæ in locum pristinum.
Josue verò duodecim lapides è medio amne sublātos erexit, ut essent perenne rei monumentum.
Dixit Hebræis: Si quandò vos interrogaverini filii vestri quorsum spectat ista lapidum congeries? respondebitis; Sicco pede trajecimus Jordanem istum; idcirco positi sunt lapides ad sempiternam facti memoriam, ut discant quanta sit Dei potentiaErat in his locis urbs validissimis mūris ac turribus munita, nomine Jericho, quæ nec expugnâri, nec obsidéri facilè poterat.
Josue divino auxilio frētus, non armis aut viribus, urbem aggressus est.
Arcam circumferri jussit circa mūros, sacerdoesque antecedere, et tubâ canere.
Quùm arca septies circumlata fuisset, mūri et turres illicò corruerunt.
Urbs capta et direpta est.
Reges Chanaan, conjunctis viribus, progressi sunt adversùs Hebræos.
At Deus dixit Josue: Ne timeas eos; tua erit victoria.
Josue igitur magno impetu illos adortus est · qui subita formidine correpti fugerunt.
Tunc in eos cecidit grando lapidea, et multos interfecit.
Quùm autem dies in vesperum inclināret, re nondum confecta, Josue jussit solem consistere, et vērò stetit sol, et diem produxit, donec delētus fuisset hostium exercitus.
Josue, devictis omnibus Palestine populis, Hebræes in sēde destinatà collocavit: agros et oppida capta singulis tribubus divisit, et mortuus est.
Deindè summa potestas delāta est ad judices, inter quos eminuere Gideon, Samson, et Samuel.
Varia, deinceps fuit Hebræorum fortūna, pro variis eorum moribus: ii sæpè in Deum peccavērunt: tunc divino præsidio destituti, ab hostibus superabantur: quoties ad Deum conversi, ejus auxilium imploravērunt, placatus Deus eos liberāvit.
Hebræi à Madianitis vexāti opem à Deo petierunt Deus illōrum preces audivit.
Angelus adstitit Gedeoni: Dominus tēcum, inquit, vir fortissime.
Respondit Gedeon: Si Deus nobiscum est, cur durà premimur servitute?
Ait Angelus: Macte animo; liberābis populum tuum à servitute Madianitārum.
Nolebat primò Gedeon tantum onus suscipere, sed duplici miraculo confirmatus, non abnuit.
Gedeon, contracto exercitu, profectus est cum duobus et triginta millibus hominum, et castra castris hostium contulit.
Erat porro infinita multitudo in exercitu Madianitārum; nam cum iis rex Amalecitarum se conjunxerat.
Tamen Deus dixit Gedeoni: Non opus est tibt tot millibus hominum dimissis cæteris, retine tontum trecentos viros, ne victoriam suæ virtūti tribuant, non polentiæ divinæ.
Gedeon trecentos viros in tres partes divisit, deditque illis tubas et lagēnas testaceas, in quibus erant lampades accense.
Hi medià nocte ingressi castra hostium, cœperunt tubis clangere, et collidere inter se lugenas.
Madianite, audito tubarum sonitu et visis lampadibus, turbāti sunt, et turpi fugâ, quò quisque potuit, dilapsi sunt.
Deniquè gladios in se invicem converterunt, et mutua cæde se trucidarunt.
Gedeon hostium règes persecutus est, el com preliensos neci dedit.
Quum Hebræi in potestate essent Philistæorum, et ab illis affligerentur, natus est Samson, futurus ultor hostium.
Hujus māter diù sterilis fuerat, sed ei Angelus Domini apparuit, prædixitque eam parituram filium, qui cives suos in libertatem aliquandò vindicaret.
Enixa, puerum, nomen Samsonis ei indidit.
Puer crēvit; intonsam habuit comam; nec vinum, nec siceram bibit: incredibili fuit corporis robore; obvium leonem manu interfecit.
Samson adultus, Philistæos multis affecit cladibus cepit trecentas vulpes, quarum caudis accensas lampades alligavit, et in hostium agros immisit.
Tunc fortè messis matūra erat; ità facile incendium fuit.
Omnes segetes, vineæ et oleæ exustæ sunt; nec inimicam genteni variis incommodis vexāre destitit.
Traditus Philistæis rūpit vincula, quibus constrictus fuerat; et arreptá maxilla asini, hoc tēlo, quod casus dederat, mille hostium prostravit.
Quâdam die Samson urbem Philistæōrum ingressus est, ibique pernoctatūrus videbatur.
Philistæi occasionem captantes portas obserāri jusserunt, ne quis exiret.
Per tōtam noctem expectabant silentes, ut Samsōnem manè exeuntem interficerent.
At Samson mediâ nocte surrexit, venitque ad portain urbis, quam quùm invenisset clausam, humeris sustulit cum postibus et seris, atque in verticem montis vicini portavit.
Mulier viro persuasit, ut sibi indicaret causam tantæ virtutis: et ubi rescivit vires ejus in capillis sitas esse, caput dormientis totondit atque ità eum Philistæis tradidit.
Illi, effossis oculis, vinctum in carcerem dejecērunt diuque ludibrio habuerunt.
Sed spatio temporis, crinis accisus crescere, e cum crine virtus redire coepit; jamque Samson conscius recepti roboris justo ultionis tempus op periebatur.
Erat Philistæis mos, quùm dies festos agerent, producere Samsonem quasi in pompam publicam, captoque insultare.
Die quâdam quùm publicum convivium celebraretur, Samsonem adduci jubent.
Domus, in quâ omnis populus et principes Philistæorum epulabantur, subnixa erat duabus columnis miræ magnitudinis.
Adductus Samson inter columnas statuitur.
Tùm ille occasione ūtens, columnas concussit, et turba omnis obruta est ruinâ domûs, simulque Samson ipse cum hostibus non inultus occubuit.
Quùm Heli esset summus sacerdos, nātus est Samuel; hunc adduxit māter ad sacerdotem, et obtulit Domino, ut ei in sacrificiis faciendis ministrāret.
Puer crescebat egregiâ præditus indole, eratque Deo et hominibus carus: cui mâter sua certis temporibus afferebat parvam tunicam, quam ipsa confecerat.
Hēli verò habebat filios perditis moribus, adeò ut populum à colendo Deo abducerent; nec satis graviter eos unquam reprehendit.
Quamobrem Deus erat et liberis et patri irātusQuâdam nocte, quùm jaceret Heli in lectulo, Dominus vocavit Samuelem qui, ratus se à sacerdōte arcessi, cucurrit, dixitque: En adsum, vocâsti enim me.
At Hēli: Non te vocavi, inquit, fili mi: revertere in lectulum tuum. Idque iterùm et tertio factum est.
Tandem præmonitus à sacerdote, Samuel respondit Deo vocanti; Loquere, Domine, audit enim serous tuus.
Tùm Deus Samuēli: Ego, ait, afficiam domum Heli iis malis, quæ nemo audire possit, quin ei ambæ aures tinniant; proptereà quòd in liberos suos plus aquo indulgens fuerit, illorumque vitia nimiùm patienter tulerit.
Arctior deindè somnus Samuelem complexus est qui dormivit usque manè.
Ubi dies illuxit, surgens è lectulo, aperuit ostium tabernaculi, uti facere consueverat: timēbat autem sacerdoti indicare sermonem Dei.
Heli compellans eum: Oro te, inquit, et obtestor: indica mihi ea quæ dixit tibi Deus: cave no me quidquam ceies eorum quæ audivisti.
Jubenti paruit Samuel, illique enarravit omnia verba Domini: cui Heli: Dominus est, ait; faciat quod sibi libuerit.
Paulò post bellum exortum est inter Philistæos et Hebræos.
Hebræi arcam fœderis in pugnam deferunt et cum eâ filii sacerdotis præcedunt; sed quia Deus illis erat offensus, arca detrimento magis quàm adjumento fuit.
Victi sunt Hebræi, occisi, filii sacerdotis, arca ipsa capta est.
Heli, audito tanta cladis nuncio, è sella decidit, et fractâ cervice mortuus est.
Samuel fuit postrēmus Hebræorum judex, eðrumque res in summâ pace et perpetuâ tranquillitate administravit.
At quùm senuisset, et filii ējus à moribus paternis discederent, populus novitatis amans, ab illo regem petiit.
Samuel primò rem dissuasit, Hebræosque ab isto consilio dimovēre conātus est: sed illi in sententia perstiterunt.
Quarè admonitus à Deo Samuel annuit eðrum postulationi, et Saulem regem consecravit.
Erat Saulis ingens statura et forma excellens, adeò ut dignitas corporis dignitati regiæ pulchrè conveniret.
Philistæi in agrum Hebræorum irruptionem fecērunt.
Quapropter Saūl adversùs illos processit, et apud Galgala urbem insignem istius regionis castra posuit.
Porrò Samuel edixerat ut se per septem dies expectārent, neve manum cum hoste priùs consererent, quàm ipse veniens Deo sacrificium faceret.
Die Septimo, quùm Samuel moraretur, et populus moræ pertæsus dilaberetur, Saūl ipse sacrificium fecit loco sacerdotis.
Vix peracto sacrificio, venit Samuel, rēgemque gravitèr reprehendit, quòd mūnus proprium sacerdotum sibi temerè arrogavisset.
Quum Hebræi à Philistæis premerentur, Jonathas Saulis filius, audax consilium cepit et perfecit.
Sōlo armigero comite, castra hostium ingressus est, et viginti ferè Philistæis interemptis; universum exercitum terrore perculit.
Itaque Philistæi perturbati coeperunt non jam ordines servāre, non imperia exequi, sed fugæ se committere.
Quod ubi Saul animadvertit, copias castris eduxit, et fugientes persecutus, insignem victoriam retulit.
Saul, dum persequeretur Philistæos, edixerat ne quis nisi confectis hostibus, cibum sumeret, mortem cum juramento minātus illi qui contra edictum fecisset.
Jonathas tunc aberat, nec rēgis imperium audierat.
Accidit ut exercitus trajicerat silvam in quâ esset plurimùm mellis silvestris.
Jonathas edicti paterni nescius, extendit virgam, quam manu tenebat eamque in mel intinctam ōri admōvit.
Id ubi rex cognovit, filium morte plecti voluit: sed recens meritum periculo juvenem exénit: nec populus tulit insontem ad supplicium trahi.
2 Saul posteà, jubente Deo, bellutn Amalecitis intulit. Primò rem benè gessit. Cæsi sunt hos les, et eorum rex captus est.
Sed deindè Saūl Deum gravitèr offendit, vetuerat Deus ne quid ex spolis hostium reservarētur; Saul verò, Amalecītis cæsis, partem prædæ servāvit.
Quam ob causam rejectus est à Deo, et in ejus locum Dāvid adhuc juvenis è tribu Judæ electus est, et à Samuēle unctus.
Saulem postquam Dei mandāta sprevisset, invasit spiritus malus, ita ut ille in furorem sæpe incideret.
Tunc aulici ei suasērunt, ut aliquem arcesseret, qui citharam sciret pulsare, ad deliniendumn ægrum ejus animum.
Arcessitus est Dávid hujusce artis peritus, qui ob illud munus inter ministros regios habebatur.
Itaque statim ac Saulem spiritus malus corripiebat, David citharam pulsabat, et régis furor considēbat.
Secutum est bellum cum Philistæis. Quum luæ acies in conspectu essent, Philistæus quidam, nomine Goliathus, vir miræ magnitudinis, progressus est ante ordines, et ūnum ex llebræis sæpe provocabat ad singulare certamen.
Loricâ squamatâ induebatur. Ocreas in cruribus æreas habebat: cassis ærea caput ejus operiebat, et clypeus æreus tegebat humeros.
Tùm Saūl magna præmia, imò et filiæ nuptias ei promisit qui provocantis spolia retulisset.
At nemo contra illum exire audebat; et Goliathus suam Hebræis ignaviam cum irrīsu ac ludi brio exprobrabat.
Dāvid commotus ignominià populi sui, se sponte ad pugnandum obtulit.
Itaque adductus est ad Saulem qui, considerāātâ ejus ætate diffidebat pugnæ. Non poteris, inquit, adolescentulus cum viro robustissimo pugnare.
Respondit David: Ne timeas, ô rex; quùm pascerem oves patris mei, leo invasit gregen, ovemque corripuit; ego illum persecutus occidi, et ovem è faucibus illius eripui. Ursum pariter interfeci. Deus qui me defendit à leone et urso, me quoque à Philisteo isto defendet.
Tum Saūl: Abi, inquit, cum istà fiduciâ: Deus te adjuvet.
Saul ipse sva juveni arma voluit accommodare galeam capiti ejus imposuit; loricâ pectus circumtexit, latus gladio accinxit.
Dávid verò iis impeditus armis, quilus non erat assuētus, vix poterat incedere, Quare onus incommodum deposuit, sumpsit, autem pedum pastorāle quo uti consueverat, ef fundam cum quinque lapidibus in sacculo.
Sic armātus adversùs Philistæum processit.
Accedebat ex adverso Goliathus, qui, viso adolescente: Num, inquit, me canem esse putas, qui me cum baculo aggrediaris.
Cui David respondit: Tu venis ad me cum gladio et hasta et clypeo; ego autem venio in nomine Domini exercitum, quem probris ausus es lacessere.
Tunc misso funda lapide, Philistæum in fronte percussit, et humi prostravit, currensque suum jacenti gladium detraxit, quo caput illi præcidit.
Eà re perculsi Philistæi in fugam versi sunt, et victoriam Hebræcis concesserunt.
Redeunti Davidi obviàm ītum est. Hebræi gratulantes victōrem deducunt ad urbem: ipsæ mulieres domibus egressæ cum tympanis laudes ėjus canebant.
Tantus populi favor invidiam Saúlis accendit, qui deinceps malevolo fuit in Davidem animo, nec jam eum benignis oculis aspiciebat.
Longè alia fuit mens filii ējus Jonathæ virtū tem Davidis admirans, illum singulāri amore complexus est, suoque balteo, arcu et gladio dōnāvit.
Saul victori filiam suam sposponderat uxorem; at promissis non stetit, novamque conditionem proposuit, si nempè Dávid centum Philisteos interfecisset.
Malo animo id faciebat rex invidus; sperābat scilicet juvenem audacem facilè periturum, at sun eum spes delusit.
Nam David, occisis ducentis Philistæis, rediit illæsus; atque ita rēgis filiam in matrimonium accepit.
Crescebat in dies Saulis odium, stimulante invidiâ: quārè non jam occultè, sed palàm Davidi necem parābat.
Bis eum lancea confodere conatus est, sed David ictum lethalem declinatione corporis effugit.
Saūl mandātum dedit Jonathæ, ut Davidem occideret, sed Jonatha noluit crudēli patris imperio obsequi, imò cum lacrymis illum obtestātu est, ut tam iniquum consilium deponeret.
Deniquè Saul misit satellites, qui Davidem do ni in oculis uxoris trucidarent; hæc verò mari tum demisit per fenestram, atque ità eripuit peri culo.
David, ut vidit implacabilem esse Saulis in se animum, excessit aulâ, et solitudinem petiit.
Saūl illum persecutus est; at, Deo favente, Dávid inimici manus effugit, et ipse Saulis vitam non semel servavit.
Erat in deserto spelunca vasto recessu patens; ibi David cum suis comitibus in inferiore parte latēbat.
Fortè Saul solus in illam speluncam ingressus est, nec latentes vidit oppressusque somno quievit.
Sui Davidem comites hortabantur ut opportunam Saulis interficiendi occasionem arriperet; sed David noluit, quùm impunè posset, inimicurn occidere.
Mōtum est rursùs bellum cum Philistæis; adversùs quos Saúl cum exercitu processit.
Commisså pugnâ, Hebræi fūsi sunt, tres filii regis in acie ceciderunt: Saūl ipse ex equo {{hws|de|delapsus)) delapsus ne vivus in potestatem hostium veniret, uni comitum latus transfodiendum præbuit.
Régis mortem omnium Hebræorum fuga consecuta est, et eo die victoria insigni potiti sunt Philistæi.
David, audità Saulis morte, lacrymas profūdit: montes Gelboc, ubi cædes illa facta fuerat, exse cratus est. Illum, qui à se Saulem occisum esse jactitabat, et regia insignia attulerat, perimi jussit, in pœnam violate majestātis regie.
Civibus urbis Jābes, quòd Saulis ejusque filiorum corpora sepelivissent, gratiam retulit.
Admirandum sanè veri ac sincèri erga inimicum amoris exemplum.
David, postquàm solium conscendit, duplex scelus, et quidem gravissimum commisit.
Adamavit mulierem, nomine Bethsaben, eamque ad flagitium compulit.
Mulieris maritus, nomine Urias, vir fortissimus, tùm in castris erat, et egregiam patriæ operam navabat.
Hunc David iniquo pugnæ loco hostibus objici jussit, atque ità necandum curavit.
At Deus ad Davidem misit prophétam, qui illum admonēret, eique pœnam sceleris denunciaret subeundam.
Sic Davidem allocutus est Prophēta: Erant in edem urbe duo homines: alter dīves multos boum, caprarum, atque ovium greges alebat; alter verò nihil habebat præler ovem unam, quam ipse emerat, et apud se diligenter nutriēbat.
Venit ad hominem divitem hospes quidam; quumque ei parandum esset convivium, dives ille pepercit suis ovibus, et oviculam pauperis vi ereptam hospiti edendam apposuit.
Tuum est, o Res, de hoc facto judicare.
Rex indignans respondit: Iniquè fecit, quisquis ille est pro ove oblatâ quatuor oves reddet.
Tùm propbēta apertè; Tu, ait, tu es iste vir: te Deus bonis omnibus cumulavit, te regem fecit, te ab irá Saulis liberavit, tibi regiam domum, regias opea tradidit.
Cur ergò uxorem Uriæ rapuisti? cur virum innoxium, virum tibi militantem gladio hostium inter fecisti?
His Prophetæ verbis mõtus Dávid culpam agnovit et confessus est.
Cui propheta; Tibi, inquit, Deus condonat pee estum tuum, attamen filius, qui nātus est tibi, morietur.
Paulò pòst infans in gravem morbum incidit; per septem dies David in magno luctu fuit, cibo abstinens et ōrans.
Die septimo infans mortuus est; nec ausi sunt famuli id régi nunciāre.
Quos ut vidit Dāvid mussitantes, intellexit id quod erat mortuum esse infantem.
Tunc, luctu deposito, jussit sibi apponi cibos, mirantibusque aulicis dixit: Ægrotante puerulo, jejūnus orābam, sperans, scilicet Deum placāri posse; nunc autem quùm mortuus est, cur frustrà lugeam? num potero illum ad vitam revocare?
Ad hunc dolorem alius accessit dolor: Absalon, filius Davidis, paternum regnum affectavit: concitâta multitudine imperità, adversùs patrem rebellavit.
Id ubi cognovit David excessit Hierosolyına, veritus ne, si ibi remaneret, Absalon cum exercitu veniens urbem regiam obsideret, eamque ferro et igne vastaret.
Quarè egressus cuin suis qui in officio manēbant, conscendit montem Olivarum flens, nudis pedibus et operto capite.
Fugienti occurrit vir quidam è genere, Saulis nomine Semei, qui coepit Davidem ejusque comi tes maledictis et lapidibus appetere.
Quod illi indignè ferentes volebant ulcisci injuriam, et maledici conviciatōris caput amputare.
At David eos cohibuit: Sinite, inquit, istum mihi maledicere: forsitan Deus his qua patior malis placutus meî miserebitur, et rem afflictam restituet.
Incredibilem regis patientiam admirāti comites dicto ægrè paruerunt.
Absalon, profecto patre, ingressus est Hierosolymam, ibique aliquandiù moratus est; quæ res saluti fuit Davidi: nam interim David collēgit copias, sēque ad bellum comparavit.
Jam aderat Absalon cum exercitu, et prælium mox erat committendum: suasērunt régi sui comites ut ne interesset certamini.
Quapropter David Joābum suis copiis præfecit, sêque in urbem vicīnam contulit. Abiens autem præcepit Joabo cæterisque ducibus, ut Absalom parcerent, sibique filium incolumem servārent.
Acriter pugnatum est utrinque sed, Deo favente, victoria penès Davidem fuit. Terga verterunt Absalonis milites, è quibus viginti duo millia ceciderunt.
Absalon fugiens mūlo insidebat, erat autem promisso et denso capillo; dùm præcipiti cursu fertur subter densam quercum, coma ējus implicāta est rāmis, et ipse suspensus adhæsit, mūlo interim prætereunte, et cursumn pergente.
Vidit quidam pendentem Absalōnem, nec ausua est illi manus violentas inferre, sed nunciavit Joabo, qui eum increpans: Debueras, inquit, juvenem impium confodere.
Atqui, respondit ille, me præsente, rex præcēpil tibi, ut filio suo parceres.
Ego verò non parcam, ait Joabus; et station sumpat tres lanceas, quas in pectus Absalonis defixit.
Quum Absalon adhuc palpitaret hærens in quercu, armigeri Joabi repetitis ictibus confossum interemerunt.
Stabat intereà David ad portam urbis, expectans eventum pugnæ, et maximè de filii salute sollicitus.
Quùm illi nunciatum esset profligātos hostes et interfectum esse Absalonem, non modò non lætātus est de victorià quam reportaverat, sed maximum quoque dolorem cepit ex morte filii.
Inambulabat in coenaculo morens, et in has vōces identidem erumpens: Fili mi, Absalon, Absalon, fili mi; utinam pro te moriar, Absalon fili mi, fili mi Absalon!
Multa deinceps bella Dâvid prosperè gessit contra Philistæos, rebusque foris et domi compositis, reliquum vitæ tempus in florenti pace exēgit.
Quùm esset extrêmâ senectute et infirmâ valetudine, Salomonem hæredem regni constituit. 19 e summo sacerdote unctus, vivo adhuc patre, rex appellatus est.
David postquàm filio dedisset præcepta regno administrando utilissima, diem supremum obiit.
Diligēbat Deus Salomonem; et pei quietem adstare visus est; deditque optionem eligendi quidquid vellet.
Salomon non aliud sibi dari poposcit, quàm sapientiam, reliqua omnia parvi æstimans.
Quæ res ità Deo placuit, ut illi plus tribuerit quàm rogatus fuerat; nam Salomoni eximiam sapientiam impertivit; et insuper divitias et gioriam, quas non petierat, addidit.
Non multò pòst Salomon concessæ sibi à Deo sapientiæ specimen edidit.
Duæ mulieres in eâdem domo habitabant: utraque eodem tempore peperit puerum. Unus ex his puerulis post diem tertium nocte mortuus est: māter subripuit puerum alterius mulieris dormientis, et hujus loco filium suum mortuum supposuit.
Ortà inter duas mulieres gravi altercatione, res ad Salomonem delāta est.
Difficilis erat atque perobscura quæstio, cùm nullus esset testis.
Rex autem, ut exploraret latentem veritatem: Dividatur, inquit, puer de quo controversia est; el purs una ini mulieri altera alteri detur.
Judicio assensit falsa māter; altera vērò exclamavit: Ne, quæso, ne occidātur puer, ô Rex! mūlo ista totum habeat.
Tùm rex ait; Res est manifesta, hæc verè est mater pueri; et huic illum adjudicavit.
Admirāti sunt omnes singularem regis prudentiam.
Salomon templum immensi operis Hierosolymæ ædificavit omnia auro argento gemmisque in eo fulgebant. In hoc templo arca foederis collocãta est.
Vicini rēges ob tantam sapientiæ famam cum Salomone amicitiam junxerunt, foedusque fecerunt.
Regina Sāba ējus visendi cupida finibus regni sui excessit, venitque Hierosolymam.
Regnābat Salmon in summa pace opibus et leliciis affluens.
Posteà Salomon voluptati se dedit: nihil porrò tam inimicum est virtuti quàm voluptas; itaque amisit sapientiam.
Mulieres exteræ, quas adamavit, eum jam senem ad rītus gentiles pertraxerunt.
Quibus rebus offensus Deus poenam illi denuntiavit, scilicet fore ut regnum majore ex parte filio ējus adimerētur et servo traderetur: atque ita factum est.
Salomoni Roboāmus filius successit is imperium culpâ paternâ jam nutans stultitià sua evertit.
Salomon populo vectigal gravissimum imposuerat; quod onus quùm populus tolerāre non posset, illud poposcit imminui.
Regem monēbant senes ut populo satisfaceret, juvenes vērò dissuadēbant.
Roboamus æqualium consilio ūsus, populo acerbè respondit; ejusque postulationem rejēcit.
Exorta est seditio: decem tribus à Roboāmo defecerunt, rēgemque sibi creavērunt Jeroboāmum è tribu Ephraimi. Duæ tantùm tribus in fide niansērunt, scilicet tribus Judæ et tribus Benjamini.
Sic duo ex uno regna facta sunt alterum Judæ, alterum Israēlis.
Jeroboamus, ut populum suum à consuetudine eundi Hierosolymam abduceret, propriam religionem eis instituit, et falsos Deos proposuit colendos.
Non diù stetit regnum Israeliticum, quia omnes ad ūnum rēges fuerunt impii.
Ad eos Deus sæpè misit Prophētas, qui eos admonerent, et ad vērum cultum revocarent; sed illi Prophetarum monitis non paruerunt, imò eos contumeliis, pœnis, morte affecerunt.
Quarè iratus Déus illos in potestatem hostium tradidit: Devicti sunt à rege Assyriorum, qui decem tribus captivas fecit, et in Assyriam deportavit.
Inter captivos qui deducti sunt in Assyriam fuit Tobias.
Is ab ineunte ætāte lēgem divinam sedulò observābat.
Quùm esset puer, nihil tamen puerile gessit.
Deniquè dum irent omnes ad vitulos aureos, quos Jeroboamus, rex Israel, fecerat et populo adorandos proposuerat, bic solus fugiebat societatem omnium; pergēbat autem ad templum Domini, et ibi adorabat.
Tobias adultus uxorem duxit, habuitque filium quem ab infantia docuit timère Deum, et ab omni peccato abstinere.
Quùm in captivitatem abductus esset, eamdem in Deum pietatem semper retinuit: omnia bona, quæ habere poterat, quotidiè exilii sui comitibus impertiebat, eosque monitis salutaribus ad colendum Deum hortabatur.
Gabělo cuidam egenti decem talenta, quibus à rège donâtus fuerat, perhumaniter commodāvit.
Postea exortus est novus Assyriorum rex Israe litis infensus, qui eos vexābat, necabat, et sepeli ri vetabat.
In hac calamitate, Tobias fratres invisēbat, mi seros consōlans, egēnos opibus suis juvans, et mortuos sepeliens.
Ea res nunciata est rēgi, qui jussit Tobiam interfici, et bonis omnibus spoliari.
At Tobias cum uxore et filio delituit, sicque regis iram effugit.
Die quodam festo, quùm domi lautum convivium paravisset, misit filium ut aliquot è sociis ad prandium invitāret.
Reversus filius nunciavit patri hominem Israeitam jacere in foro mortuum.
Exsiliens statim Tobias, cadaver occultè portāvit domum, ut illud nocte sepeliret.
Sui illum amici ab hoc officio dehortabantur, at Tobias magis Deum quàm regem timens, id facere non destitit.
Tobias in præstando solito officio defatigātus, incubuit parieti et obdormivit fortè ex nido hirundinum stercora calida inciderunt in oculos dormientis undè cæcus factus est.
Quam calamitatem ideò permisit Deus illi evenire, ut esset illustre patientire exemplum posterís propositum ad imitandum.
Nam Tobias adeò patienter tulit cæcitatem, ut neque illum querentem quisquam audierit neque ille eò minùs constanter Deum coluerit.
Uxor Tobiæ in texenda tēla comparabat ea quæ ad victum erant necessaria. Quâdam die domum attulit hædum, quem pretio laboris quotidiani emerat.
Hædum balantem, audivit Tobias; et veritus ne furto ablātus esset, dixit uxōri: Vide ne iste clam alicui ereptus sit: redde illum domino suo: nefas enim est nobis ex rapto vivere. Adeò vir justus ab omni improbitate abhorrebat!
Tobias mortem sibi imminere putans, vocavit filium suun: “Audi, inquit, fili mi, verba patris amantissimi: eaque penitùs memoriæ ture in fixa hæreant, ut vitam sapienter instituas.
“Quotidiè Deum cogita, et cave ne unquam in eum pecces, ejusque præcepta negligas.
“Miserere pauperum, ut Deus tul misereatur: quantùm poteris, esto beneficus et liberālis; si tibi magnæ opes suppetant, multùm tribue; si parva, parùm, sed libenter; quoniam beneficentia hominem ab æterna morte liberat.
“Superbiam fuge, neque eain in animum aut in sermonem sinas obrepere.
“Quod tibi nōlis fieri, aliis ne facito: fili mi, si quis tibi opus fecerit, statim ei mercedem persolve consilium semper à viro sapiente exquire ne societatem cum improbis jungito.
“Quùm ex hac vitâ decessero, sepeli corpus meum: mātrem tuam colito, memor malorum qua: passa est, dùm te in utero gestāret; et quùm ipsa supremum diem obierit, eam ponito mēcum in eodem sepulcro.
“Hoc etiam te moneo, fili mi, me commodavisse décem argenti talenta Gabelo, qui nunc commoratur Rage in urbe Medorum.”
Tunc adolescens patri: Omnia, inquit, ut præcipis mihi, faciam, pater. Quomodò autem illam pecuniam à Gabelo recipiam ignoro; nam neque ille me, neque ego illum novi; nec quâ viâ eatur in Mediam scio.
Cui Tobias pater: Chirographum Gabēli habeo, quod quum illi exhibueris, statim reddet pecuniam; sed quare tibi hominem fidélem, qui tibi sit dux via.
Egressus Tobias invenit juvenem stantem et accinctum ad iter faciendum; quem ignorans Angelum Dei esse, salutāvit.
Unde es, ô bone juvenis? Sum, inquit ille, ūnus ex Israelītis.
Nosti-ne, ait Tobias, viam quæ dūcit in Mediam? Novi, inquit, et sæpe ūsus sum hospilio Gabēli, qui ibi habitat.
Tobīas ea lætus renunciat patri, qui arcessītum juvenem interrogavit, an vellet esse filii comes et itineris socius, promissâ mercēde? Id se velle respondit juvenis,
Itaque Tobīas valedixit parentibus, simulqueambo dedērunt se in viam, et canis secūtus est eos.
Profecto Tobīâ cœpit māter ējus flēre, et acerbé queri quòd vir suus dimisisset filium.
Cur nos orbasti solatio senectūtis nostræ? melius fuit carēre istâ pecuniâ ad quam recuperandam filius missus est: satis erat nobis quòd filii conspectu frui licēret.
Cui Marītus: Nōli flēre, inquit; incolumis filius perveniet in Mediam; incolumis ad nos redibit: Deus mittet Angelum, qui ei prosperum iter præstet.
Quibus verbis sedāta mulier tacuit.
Interea Tobīas et Angelus pervenēre ad flumen Tigrim; et quùm adolescens accessisset ad abluendos pedes, ecce piscis ingens exsiliit, quasi illum devoratūrus.
Ad cūjus aspectum Tobīas perterritus exclamāvit: Domine, invadit me. Cui Angelus; Apprehende illum, et trahe ad te.
Piscis attractus in rīpam aliquandiù palpitāvit, et expirāvit.
Tunc jussit Angelus fel piscis sepōni, utpotè medicamentum salutāre: deindè partem carnis coxērunt comedendam in viâ.
Ut appropinquavērunt urbi, quæ vocabātur Ecbatana, dixit Tobīas Angelo: Apud quem vis ut diversēmur in hāc urbe?
Cui Angelus: Est hìc, inquit, vir quīdam cognātus tuus, nomine Raguel, is nos excipiet; habet filiam unicam, quam te oportet uxōrem ducere; pete eam à patre; nec dubito quin postulatiōni tuæ libenter annuat. Deus enim has tibi destinat nuptias; et omnes Raguēlis facultātes jūre hæreditario ad te perveniant.
Eos lætus excēpit Raguel, qui conspicātus Tobīam, dixit uxōri suæ: Quàm similis est hic adolescens cognāto meo!
Tùm ad hospites conversus; Undè estis, boni juvenes? Qui respondērunt; Sumus ex Israelitis urbis Ninives.—Nostis-ne Tobiam?—Novĭmus.
Tunc Raguel cœpit Tobīam laudibus efferre: quem interpellans Angelus: Tobīas, inquit de quo loqueris, pater istius est. Raguel complexus adolescentem, ait: Tibi gratulor, filĭ mi, quia boni et optimi viri filius es. Uxor Raguēlis et filia collacrymavērunt.
{{c|159. Tobias's marriage.}
Deindè Raguel jussit apparāri convivium; quùmque hospites hortarētur, ut discumberent: Neque ego comedam, inquit Tobias, neque bibam, nisi priùs filiam tuam mihi desponderis.
Cui Raguel: Deus profectò meas preces audīvit, vosque hùc adduxit, ut ista cognato suo nuberet; quapropter nōli dubitāre quin eam tibi hodiè datūrus sim uxōrem.
Acceptâ chartâ, fecērunt conscriptiōnem conjugii, et laudantes Deum, mensæ accubuērunt.
Raguel Tobīam obtestātus est ut apud se quindecimedies morarētur: cujus voluntāti obtemperans Tobīas, rogāvit Angelum ut sōlus adiret Gabēlum, paternamque pecuniam ab illo reciperet.
Itaque Angelus, sumptis camēlis, properāvit Ragem, suum Gabēlo chirographum reddidit, pecuniam illi creditam recēpit, eum ad nuptias Tobīæ adduxit.
Interea Tobīas pater erat animo anxio et sollicito, quòd suus filius in redeundo tardior esset; Quarè, tandiù morātur filius; inquiēbat mœrens: Forsitan Gabēlus mortuus est, et nēmo est qui illi reddat istam pecuniam: illum abesse à nōbis vehementer doleo; cœpēruntque ipse et uxor ējus flēre.
Præsertim luctus mātris nullo solatio levāri poterat: hæc quotidiè domo egressa circuībat vias omnes, quà filium suum reditūrum esse sperābat, ut procùl vidēret eum, si fieri posset, venientem.
Consumptis quindecim diebus Raguel voluit Tobīam retinēre; sed Tobīas: Oro te, ait, dimitte me quamprīmùm; scis enim parentes meos nunc animo angi meâ caūsâ.
Tandem à sōcero dimissus cum uxōre ad patrem redibat.
In itinere dixit illi Angelus: Statim ut domum ingressus fueris, Deum adōra; et complexus patrem lini oculos ējus felle piscis, quod servasti; tunc sanabuntur oculi ējus, tēque et cœlum pater lætus conspiciet.
Dum Tobīas urbi appropinquāret, mater ējus, ut solēbat, in vertice montis sedēbat, undè prospicere in longinquum posset; vidit illum procùl venientem, currensque nunciāvit viro suo.
Tunc canis, qui simul fuerat in viâ, præcucurrit et quasi nuncius adveniens caudâ suâ hero adulabātur.
Confestim pater consurgens cœpit offendens pedibus currere, et datâ manu servo, processit obviàm filio. Osculātus est eum, cœpēruntque ambo præ gaudio lacrymas fundere.
Quum ambo Deum adoravissent, eīque gratias egissent, consedērunt. Deindè Tobīas oculos patris linivit felle piscis: et post dimidiam fermè hōram cœpit albūgo, quasi membrāna ōvi, ex oculis ējus egredi, quam apprehensam filius extraxit: atque ille statim vīsum recēpit.
Tunc læti omnes collaudābant Deum; propinqui quoque Tobiæ convenērunt gratulantes ei omnia bona quæ Deus ille impertierat.
Deindè Tobīas narrāvit parentibus beneficia quæ acceperat ab eo itineris duce, quem hominem esse putābat: quāre obtulērunt illi dimidiam partem pecuniæ quam attulerant.
Tunc ille dixit eis: Ego sum Raphael Angelus, ūnus ē septem qui adstāmus ante Deum: mīsit me Dominus ut sanārem te: nunc tempus est ut ad eum revertar à quo missus sum. Vos aūtem debitas Deo grātes rependite,
Hæc locūtus, ab illōrum conspectu ablātus est, nec ultrà comparuit.
Tobīas postquàm vīsum recepisset, vixit annis duōbus et quadraginta. Instante aūtem morte, vocātum filium monuit ut semper in timōre Domini perseverāret. Tùm placidâ morte quiēvit.
Mortuo patre, Tobīas filius perrexit ad socerum suum Raguēlem, illumque omni officio coluit.
Deniquè cùm attigisset novem et nonaginta annos, ipse vitâ excessit. Omnes aūtem liberi ējus et nepōtes domesticam virtūtem sunt imitāti; Deōque pariter et hominibus grāti et accepti fuērunt.
Hactenus ea quæ ad regnum Israeliticum spectābant breviter attigi: nunc revertor ad rēges Jūdæ à quĭbus digressus sum.
Roboāmo patri successit Abīas, qui tres tantùm annos regnāvit, soliumque relīquit Asæ filio.
Asa Deo grātus ob pietātem fuit, quippè āras falsōrum numinum evertit, et impios regno suo expulit.
Quam ob caūsam Deus illi pācem satis diuturnam concessit. Posteà tamen Asa bellum gessit cum Israelītis de quibus victis amplam prædam retulit.
Mortuo patre, Josaphatus regnare cœpit, fuitque religiosus Dei cultor; quapropter Deus illum gloriâ et divitiis auxit.
Josaphatus tamen cum Achābo Israelitārum rēge impio amicitiam junxit: quæ res illi magno damno fuit: nam conjunctis copiis pugnarunt adversùs rēgem Syriæ. In prœlio Achabus interfectus est; parùmque abfuit quin perīret et ipse Josaphatus, nec sine auxilio divīno incolumis evāsit. Indè documentum capere debemus quàm periculōsa sit improbōrum societas.
Josaphato patri successit Jorāmus, qui à pater nâ pietāte degenerāvit, namque Athaliam impii Achābi filium duxit uxōrem, fuitque socero quàm patri similior. Gravi morbo, quem Deus immiserat, consumptus est.
Post hunc Ochosias filius regnum adeptus est, nec diù tenuit; nam pessimæ mātris exemplo ad vitia impulsus miserè interiit.
Mortuo Ochosīâ, māter ējus stirpem regiam interēmit, et regnum occupāvit. Unus tantùm Ochosīæ filius nomine Jōas promiscuæ cædi ereptus fuit, et in templo cum nutrice occultātus.
Hunc Joiadas Pontifex in templo clanculùm aluit, atque educāvit. Post annos ferè octo puerum regium centurionibus et plebi coram produxit, occisâque Athaliâ in regnum restituit.
Jōas, quandiù consiliis Joiadæ ūsus est, observantissimus fuit divīni cultûs, magnis sumptibus templum exornāvit.
Sed Joiadâ mortuo, aulicōrum adulatiōne corruptus ad vitia deflexit, vēramque religiōnem deseruit.
Immemor beneficii à Joiadà accepti, filium illius sapienter admonentem lapidibus obrui jussit.
Ipse paūlò pòst à suis in lectulo necātus, sepultūrâ regiâ caruit.
Jōæ morte regnum ad Amasiam filium devēnit; is Idumæam adortus est cum ingentibus copiis, quas magno sumptu collegerat: sed à Prophētâ admonitus est ut magis divīno auxilio quàm militum multitudini confideret.
Itaque dismissâ militum parte, parvâ manu cum hoste conflixit, et insignem victoriam eportāvit.
Deindè, elatus victoriâ, Deum deseruit; et à rege Samariæ, quem temerè lacessiverat, amisso exercitu, captus est.
Osias Amasiæ filius et successor fuit. Philistæos, Deo favente, domuit, Arabes devicit.
Posteà animum ējus invāsit superbia; mūnus sacerdōtum sibi arrogavit: thus Deo aūsus est offerre, quod sōlis sacerdotibus fas erat; quùmque a Pontifice admonitus, non paruisset, turpi morbo, quem lepram vocant, correptus est.
Quārè procuratiōnem regni coactus est relinquere Joathæ filio, qui rectè imperium administravit.
Achas Joathæ filius in Deum impius fuit, numina gentium coluit. Rēgis exemplum brevi secuta est ipsa civitas.
Quam ob caūsam Deo invīsus, magnam cladem ab Samariæ et Syriæ regibus accēpit; nec illum calamitas ad meliōrem mentem revocāvit.
Non eum puduit ab Assyriis auxilium petere, aurumque et argentum a templo ablātum illōrum rēgi dōno mittere: vēnit rex Assyriōrum, et primùm quidem hostes ējus qui se advocaverat profligāvit, sed deindè ipsius etiam regnum vastāvit.
Ezechias singulāri pietāte floruit: statim ut regno potītus est, populum et sacerdōtes cohortatus, urbem à paternis superstitiōnibus expiāvit, templum ornavit; cæremonias, quæ jamprīdem omissæ fuerant, restituit.
Nec minor ei fuit in bello gerendo virtus quàm in religiōne tuendâ pietas: Philistæos multis præliis contudit. Judæosque à tribūtis, quæ pendēbant Assyriis, liberāvit.
Iisdem temporibus Ezechias in gravem morbum incidit: quùmque Isaīas Prophēta illi denunciâsset vītæ fīnem adesse, Deum rex cum lacrymis orāvit ne sibi vitam adimeret.
Precibus ējus et lacrymis mōtus Deus, quindecim annōrum usūram illi concessit; atque ad faciendam fidem, sōlis umbra, rēge ità postulante, per decem lineas regressa est in ējus horologio.
Tertio pòst die, Ezechīas sanātus templum adiit.
Rex Assyriōrum bellum Ezechīæ intulit: Hierosolymam obsidiōne cinxit, minitans urbis excidium, nisi cīves matūrâ deditiōne sibi consulerent.
In hoc statu rērum Ezechīam confirmāvit Isaīas, pollicitus divīnum auxilium non defutūrum, brevique obsidiōnem solūtum īri.
Et vērò nocte sequenti Angelus Dei centum octoginta quinque hostium millia lētho dedit. Rex Assyriōrum trepidus in patriam fūgit, ibique paūlo pòst à filiis occīsus est.
Ezechīas, tanto periculo liberatus, in summâ pace reliquum vītæ tempus ēgit: omnia illi feliciter cedēbant, quia illi Deus favēbat: ipse tot beneficiis divinis obligātus in eâdem constanter pietāte mansit: omnem suam spem in Dei auxilio posuit: iis rēbus quæ Deo placēbant animum semper intendit.
Regnāvit annos novem et viginti, quibus exactis, placidâ morte decessit. Populus eum luxit, et corpus ējus inter sepulcra avōrum regum loco editiōre collocatum est.
Ezechiæ successit Manasses, patris religiōsi filius impius. Is, relicto vēri Dei cultu, falsa numina adorāvit.
Ad impietātem accessit crudelitas; quùm enim Isaīas prophēta īram divīnam illi denunciâsset, rex furōre percitus prophētam serrâ ligneâ secāri jussit.
Necem servi sui brevi ultus est Deus: Manasses ab Assyriis victus captusque est, et in vincula conjectus.
Ibī calamitāte edoctus, scelerum veniam suppliciter à Deo petiit et impetrāvit: in regnum restitūtus, Deum piè coluit.
Amon, Manassis filius, paternam impietātem imitātus est, non vērò pœnitentiam.
Non ultra biennium regnāvit, et à suis domi interfectus est.
Cui successit Josīas, vir sanctus et religiōsus: is a puero virtūti deditus, populum ad legitimum cultum revocāvit.
At illum deindè inconsiderāta fiducia perdidit; nam contra Egyptios exercitum duxit, admonitusque à Deo ut prælio abstinēret, nihilo minùs acie dimicāvit. Itaque, re malè gestâ, vulnus accēpit, et paūcis pòst diēbus mortuus est.
Josīas moriens tres relīquit filios: ex his Joachas tres duntaxat menses regnāvit; bello captus est ab Assyriōrum rēge.
In Joachæ locum suffectus est Jechonīas, quo regnante, Nabuchodonosor, Babyloniōrum rex, Hierosolymam expugnāvit; cīves Babylōnem transtulit, relictâ vili plebeculâ, cui præfēcit Sedeciam, postrēmum rēgem.
Quùm Sedecias rebellasset, Nabuchodonosor reversus urbem diruit, templum incendit, Sedeciam, effossis priùs oculis, in carcerem mīsit.
Inter captīvos, qui Babylōnem abducti fuerant, delecti sunt pueri eximiâ formâ. Daniel, Ananias, Misael, et Azarias: hi cum aliis multis in ipsâ regiâ educabantur, ut posteà ad mensam rēgis consisterent, eique accumbenti ministrārent.
Nabuchodonosor jusserat eos, quò meliōre vultu essent, iisdem cibis ali, quibus ipse vescebātur; at generōsi illi pueri, cibis profānis, quia id lex vetābat, ūti noluērunt, sed sōlis leguminibus: at tamen robustiōres ac nitentiores facti sunt cæteris pueris, quibuscum nutriebantur.
Nabuchodonosor sĭbi posuit statuam auream quam ab omnibus jussit adorari, propositâ mortis poenâ iis qui parēre nollent.
Ananias, Misael, et Azarias mori maluērunt quàm honōrem sōli Deo debitum statuæ deferre.
Irātus rex eos vestītos et catēnis vinctos conjēcit in fornācem ardentem: sed flamma nihil illis nocuit: nec corpus addussit ignis, nec vestes quidem mutāvit; ac solvit tantummodò vincula quibus constringebantur, ità ut illæsi in mediâ fornāce ambulārent.
Daniel apud rēgem gratiâ plurimùm valēbat ob singulārem prudentiam: quapropter invisus erat aulicis qui ei insidias parābant. Suasērunt rēgi ut edicto vetāret quemquam coli, nisi se, per dies triginta.
Non paruit Daniel edicto impio; sed quotidie Deum precabātur, uti facere antè consueverat.
Explorantes eum aulici accusavērunt, rexque coactus est hominem sibi cārum objicere leonibus: nam ità lex ferēbat.
Sed feræ Daniēli pepercērunt; rexque miraculo commotus ipsos accusatōres leonibus devorandos tradidit.
Mardochæus, ūnus ex captīvis, Judæos è magno periculo liberāvit. Filiam frātris sui utrōque parente orbam, nomine Estherem, educaverat.
Hanc rex Assuērus duxerat uxōrem, et valdè diligēbat.
Erat tunc aulicus quidam apud rēgem gratiōsus, nomine Aman, qui favōre regio superbiens, adorāri se volēbat; quod facere renuens Mardochæus, grave in se odium Amānis accenderat.
Aman, ulciscendi inimici causâ, universam Judæorum gentem perdere statuit, edictumque eâ de re ab Assuēro impetrāvit.
Ubi ad aūres Mardochæi crudēle edictum pervènit statim conscissis vestibus, saccum induit, conspersusque cinere perrexit ad regiam, et illam implēvit questibus.
Esther, lamentantis voce audītâ quæsivit quid istud rei esset: ut cognōvit Mardochæum, Judæosque omnes esse neci destinatos, invocāto Deo, adiit regem, suæ gentis ruīnam deprecatūra. Non tamen continuò rem aperuit rēgi, sed eum ad convivium invitāvit.
Assuērus ad convivium cum Amāne vēnit; et quùm hilarī esset animo, Esther ad illius pedes se abjēcit supplex.
Cui rex promīsit nihil ei se negatūrum, etiamsi dimidiam regni sui partem peteret.
Tùm Esther: Meam, ô rex, meæque gentis salutem precor: nam crudēlis iste Aman nos devōvit neci.
Quâ re permōtus est Assuērus; audiensque crucem ab eo parātam esse Mardochæo, Amānem ipsum eīdem cruci jussit affigi.
Captivitas Babylonica per septuaginta annos durāvit, idque prædixerat Deus. Postquam illud tempus effluxit, Cyrus, persarum rex, devicto Babyloniōrum rēge, Judæis fēcit potestatem in patriam remigrandi, templumque restituendi; sacra etiam vasa, quæ Nabuchodonosor abstulerat, reddi jussit.
Itaque Judæi, duce Zorobabēle, Hierosolymam regressi sunt, et prima novi templi fundamenta jecērunt; sed ædificatio diù intermissa fuit, quia illam impediebant vicinæ gentes.
Reversi in patriam Judæi, composito urbis statu, non jam rēges habuēre, sed imperium penès pontifices fuit: tribūta tamen pensitārunt primùm Persis, deindè Græcis, post devictum ab Alexandro Darium.
Nec deinceps ab avitâ religiōne unquam descivērunt, quamvis eâ de caūsâ à pluribus regibus vexāti fuerint, ac præsertim ab Antiocho rēge Syriæ: quæ pars historiæ Judaicæ nunc narranda venit.
Antiochus, Syriæ rex, sacram Judæōrum lēgem evertere aggressus est: edidit ut omnes, relictis majōrum suōrum institūtis, gentilium rītu viverent: āras falsis Diis per universam Judæam extruxit: omnia templi Hierosolymitani ornamenta detraxit: libros sacros jussit combūri: reluctantes inaudītis suppliciis affēcit: urbem innumerâ cæde vastāvit: ac, ne Judæi tot malis oppressi rebellārent, præsidium in arce collocavit.
Ex Judæis multi patriam deseruērunt, declinandi periculi caūsâ: multi mortem oppetiērunt, potiùs quàm à lēge divinâ discederent.
Insignis fuit Eleazari senis constantia: is, aperto ōre, compellebātur carnem suillam comedere, quâ Judæis lex interdicēbat.
At vir fortissimus cibum vetitum respuēbat indignans: quamobrem quùm ad supplicium ducerētur, sui eum amīci hortabantur ut aliam carnem, quam attulerant, comedendo, simulāret se rēgi paruisse, sicque mortem vitāret.
Eleazarus rem prāvam suadentibus noluit assentīri: Ætati nostræ, inquit, non convenit ista simulatio; non committam ut perniciōsum exemplum adolescentibus relinquam: multò satiùs est perīre quàm propter brevem vītæ usūram, turpitudinis notam meo nomini inurere. Si vestro obsequar consilio, hominum quidem suppliciis eripiar sed īram divīnam non effugiam.
His dictis, mortem fortiter subiit, æternamque gloriam est consecūtus.
Præclārum Eleazari exemplum secūta est mulier quædam cum septem filiis.
Hi omnes simul comprehensi sunt et virgis cæsi ut ad peccandum adigerentur; sed eos nulla vis potuit à lēge divinâ abducere. Illōrum nātu maximus declarāvit se suosque frātres parātos esse mori, magis quàm culpam committere.
Irātus rex ollas æneas succendi jussit; tùm ei, qui locūtus fuerat, linguam amputāri, cutem capitis detrahi, summas manus ac pedes præcīdi, et truncum corpus in ollâ torrēri.
Aderant tristi spectaculo cæteri frātres cum mātre, sēque invicem hortabantur ad mortem fortiter tolerandam.
Tum comprehensus est secundus, et post detractam capitis cutem cum capillis, interrogātus num vellet carnem oblātam edere, negāvit se id factūrum: quapropter, præcīsis membris, in ollam ardentem missus est.
Quùm extrēmum spiritum ageret, ad rēgem conversus: Tu quidem, ait, hanc vitam nōbis eripis; sed amissam nōbis reddet Deus, pro cūjus lēge eam profundimus.
Post hunc tertius similiter cruciātus est: linguam postulanti protulit amputandam: manusque protendens, dixit: Hæc membra à Deo accepta nunc propter Deum contemno, quia spēro fore ut ea recuperem.
Rex et alii circumstantes admirabantur animum adolescentis, qui acerbissimum dolōrem pro nihilo ducēbat.
Hoc extincto, quartus eōdem supplicio necātus est; quùm jam morti esset proximus, dixit: Nōbis optabile est lētho dari, quoniam mortem pro divīnâ lēge oppetītam immortalitas consequētur.
Quùm quintus à carnificibus torquerētur, sic locutus est: Abuteris, ô rex, potestāte tuâ: scilicet putas nos omninò derelictos esse à Deo, et omni ope destitūtos, atque idcircò innumeris malis nos opprimis; sed mox ipse divīnæ potentiæ vim expertūrus es.
Pari constantiâ sextus verbera et tormenta pertulit: quibus pēnè confectus rēgem sic compellāvit; Nōli errāre, et malis nostris gloriāri: nos propter peccāta nostra hæc patimur, at brevì cum Deo in gratiam redibimus: tu vērò superbiæ et crudelitātis istius pœnas dabis gravissimas.
Ex septem fratribus ūnus tantùm supererat, nātu minimus. Quem Antiochus cœpit illicere ut lēgem desereret, affirmans eum divitem fore et beatum; sed adolescens nec minis movebatur, nec promissis.
Quārè mātrem rex hortātus est, ut filio suadēret imperāta facere. Illa irridens crudēlem tyrannum, sic filium allocūta est: Miserēre, fili mi, mātris tuæ; misērere meî quæ te utero gestāvi, quæ te nātum lacte alui: nōli à fraternâ virtūte degenerāre: nōli timēre carnificem istum. Deum ūnum time, Deum intuere, à quo mercēdem recipies.
His verbis confirmātus adolescens exclamāvit: Non rēgi obsequor, sed lēgi: Tum conversus ad Antiochum: Tu quidem, ô sceleste, Dei omnipotentis īram non effugies: erit tempus quùm ab eo percussus et dolōre victus, te hominem esse confiteberis. Nisi gens nostra in Deum peccavisset, nunquàm in has miserias incidissēmus; sed mox Deus meo frātrumque meōrum sanguine placātus, genti nostræ reconciliabitur, et nos post mortem patienter tolerātam æternâ vītâ donābit.
Tum Antiochus indignè ferens se derīsum esse, in adolescentulum crudeliùs etiam quàm in cæteros desæviit, et illum exquisīto supplicio necāvit.
Deniquè septem filiōrum cædem mātris nece cumulāvit. Hæc mulier plānè admirabilis et sempiternâ memoriâ digna, postquàm filios certantes et aspectu et verbis adjuverat, postquàm morientes magno animo conspexerat, ipsa dīram mortem subiit, suumque sanguinem cum filiōrum sanguine commiscuit.
Erat tunc Hierosolymæ sacerdos, nomine Mathathias cum quinque filiis, Jūdâ, Jonathâ, simōne, Eleazaro, et Joanne. Hi, relictâ urbe, ne vidērent mala, quibus ea conflictabātur, secessērunt in solitudinem.
Eò confluxit multitūdo hominum, quibus cordi erant lēges divīnæ, brevìque ad speciem justi exercitûs crēvit.
Tunc, duce Mathathiâ, statuērunt patriam armis liberāre, et religiōnem tuēri: itaque aras passim falsis numinibus erectas evertērunt, neglectumque vāri Dei cultum restituērunt.
Intereà Mathathias mortuus est, moriensque exercitui præfēcit Jūdam filium, qui dictus est Machabæus.
Is bellum à patre susceptum strenuè persecūtus est.
Omnia optimi ducis munia egregiè implēvit: divīno, quod invocaverat, auxilio fretus, castella expugnāvit, urbes præsidio munīvit; Apollonium ūnum ex præfectis Antiochi vīcit, et ipse suâ manu in acie interfēcit; ējusque gladio, quem illi detraxerat, in præliis deinceps ūsus est.
Antiochus, ubi audīvit victum fuisse Apollonium, irâ exarsit: mandātum dedit Lysiæ, ut Judæam vastāret, gentemque universam delēret.
Lysias Nicanōrem et Gorgiam adversùs Judæos misit, quibus dedit quadraginta peditum et septem equitum millia: hi castra posuērunt non longè ab urbe Hierosolymâ.
Jūdas, cūjus spes omnis in Deo posita erat, non dubitāvit cum tribus hominum millibus prælium committere. Tam exiguâ manu copias regias prostrāvit, et ingenti prædâ potitus est.
Hæc clādes nunciāta est Lysiæ, qui existimans id culpâ imperatorum accidisse, statuit ipse exercitum ducere. Vēnit igitur in Judæam cum sexaginta quinque hominum millibus.
Habēbat Jūdas decem tantùm millia hominum; tamen adversùs Lysiam processit, et, invocāto priùs divino auxilio, cum hoste conflixit.
Quinque hominum millia de exercitu Lysia cecīdit, reliquos adeò perterruit, ut in fugam versi sint.
Pulsis hostibus, Jūdas restituendo cultui divīno animum intendit: rediit victor in urbem Hierosolymam, quæ fœdam sui speciem prædēbat.
Portæ templi exustæ erant, altāre pollūtum, virgulta in atriis, quasi saltu, enāta.
Jūdas omnia purgāvit, portas refēcit, novum altāre erexit, cūjus dedicatio magnâ totius populi frequentiâ, clangentibus tubis facta est; decrētumque, ad memoriam rei sempiternam, quotannis diem solemnem celebrātum iri.
Concitātæ ob restitūtum templum gentes vicīnæ bellum Judæis intulērunt: contra illas Jūdas Machabæus dimicāvit. Eo in prælio Deus manifestum se præbuit Jūdæ adjutōrem; nam inter pugnandum apparuērunt quinque viri equis et virtūte insignes, quōrum duo Jūdam medium habentes incolumem servābant, in hostes vērò tēla et fulmina jaciēbant; undè illi, oculis et mente turbāti, ad viginti quinque millia interfecti sunt.
Antiochus, ut cognōvit suos duces à Jūdâ Machabæo fuisse devictos, āmens furōre, in Judæam citāto cursu contendit, excidio gentis et urbis acceptam clādem ultūrus.
At illum subitus viscerum dolor corripuit à Deo immissus: quùmque nihilominùs cursum accelerāret, è curru graviter decidit: cāsus gravis ægrum jam corpus valdè afflixit; undè factum est ut membra corrupta scatērent vermibus, et fœtōrem lātè emitterent, exercitui et ægro ipsi intolerabilem.
Antiochus dolōris acerbitāte victus tandem ad sānam mentem rediit: se mortālem esse agnōvit, et recordātus malōrum, quibus Judæos affecerat, apertè confessus est se suōrum scelerum pœnas luere: promīsit se Judæos florentes beātosque factūrum.
Sed quia ea omnia metus mortis ipsi extorquēbat, non vēra pœnitentia, divinam misericordiam non flexit rex impius et homicida, et, morbo in hōras ingravescente, miserè interiit.
Antiocho successit filius, cui nomen Eupǎtor fuit. Hic paterni in Judæos odii hæres, contra eos mīsit Lysiam, qui jam semel victus à Judâ, hanc maculam cupiebat eluere.
Jūdas ad opem divīnam confūgit, uti facere solēbat, orāvitque Dominum ut Angelum mitteret sui populi adjutōrem.
Deindè sumptis armis, obviàm hosti cum suis progressus est. Tunc ante aciem Judæōrum visus est eques, veste candidâ, armis aureis indūtus, hastam vibrans.
Quo prodigio confirmāti Judæi, leōnum, mōre, in hostes irruērunt, et undecem millia peditum, equites mille et sexcentos, prostravērunt.
Rex ipse Eupǎtor, ad opprimendum Jūdam Machabæum, omnes regni sui vīres collēgit: itaque cum centum millibus peditum et viginti millibus equitum in Judæam ingressus est.
Præibant elephanti, vastâ corporis mōle et horrendo stridōre terribiles: singulis belluis impositæ erant ligneæ turres, ex quibus pugnābant milites armāti.
Sed Jūdas, qui potentiæ divinæ magis quàm numero militum confidēbat, isto terrifico belli apparātu non fuit commōtus: in eam castrōrum hostilium pártem irruit, ubi erat tabernaculum rēgis; et occīsis quatuor hominum millibus, tantas opes dissipāvit.
Memorabilis fuit hæc pugna fortitudine et morte Eleazari. Is viderat belluam ūnam cæteris majorem, ac phaleris regiis circumtectam: existimans illâ rēgem vehi, se pro commūni salute devōvit: per medios hostes ad belluam properāvit, sub illius ventrem subiit, repetitis ictibus confossam occīdit, et belluæ labentis pondere oppressus ipse occubuit.
Demetrius, occupāto Syriæ regno, adversùs Judæos Nicanǒrem mīsit. Hic impius, extensâ in templum dexterâ, aūsus est mināri se Dei ædem solo æquatūrum.
Jūdas et milites ējus, quamquam paūci erant, cum illo conflixērunt, manu quidem pugnantes, sed Dominum animo orantes.
Regium exercitum ad interneciōnem cecidērunt. Nicanor ipse inter hostium cadavera repertus est, cujus caput avulsum Judas Hierosolymam ferri jussit, manumque nefariam templo affixam suspendi.
Mox secūtum est alterum prælium cum Bacchīde uno ex Demetrii præfectis: quod quidem prælium fuit Judæis funestum: nam illi, amissâ quam in Deum habuerant fiduciâ, animo concidērunt, et alii aliò dilapsi sunt.
Judas cum octingentis tantùm hominibus impetum hostium sustinuit; imò oppositam sibi aciet partem fudit; sed multitudine hostium circumventus illōrum tēlis confossus est. Quàm cārus populo fuerit, mærōre funeris indicātum est: sui eum cīves diù luxērunt.
In locum Jūdæ suffectus est Jonathas. Is, fraternæ virtūtis æmulus, Bacchǐdem pluribus præliis vīcit, illumque ad petendam pācem adēgit.
Intereà Demetrium rēgem interfēcit Alexander, qui se Antiochi filium dictitābat. Is fœdus cum Jonathâ fecit, eum veste purpureâ donāvit, semperque in datâ fide mansit. Ità quandiù Alexander regno potītus est, res Judæōrum tranquillæ fuērunt: sed paūlò post, Jonathas à Triphōne quǒdam per insidias necātus est.
Summa rērum ad Simōnem Jonathæ frātrem delāta est. Is fūnus frātris magnificè curāvit: nec diù regnāvit; nam et ipse generi sui fraūde periit.
Simōni patri successit Joannes nomine Hircānus, qui post annum mortuus hærēdem reliquit filium Aristobulum. Hic, prīmus omnium post captivitātem, regium nōmen sumpsit, capitique diadēma imposuit.
Mortuo Aristobulo, Alexander ējus filius regnāvit: is, nullâ re memorabili gestâ, decessit: duos relīquit filios, qui acriter de regno inter se decertārunt.
Hūjus dissidii occasiōne, Pompeius populi Romāni dux in Judæam vēnit, specie quidem restituendæ inter frātres concordiæ, revērà ut istam provinciam Romāno adjungeret imperio: Judæam stipendiariam populi Romani fēcit.
Paūlò post, regnum Judæa invāsit Herōeds alienigena: hunc prīmum Judæi habuērunt rēgem ex aliâ gente ortum; eōque regnante, nātus est Christus, uti prædixerant Prophētæ.