editio: ex Thomae Vallaurii Epitome historiae Romanae. Augustae Taurinorum, ex officina asceterii Salesiani, 1871.
fons: librum vide
Bellum punicum primum. – Messana urbs a Hierone, Syracusanorum rege, obsessa. – Mamertini auxilium a Romanis petunt. – Hiero victus foedus init cum populo romano. – Complura Carthaginiensium oppida in Sicilia capta. – In his Agrigentum.
An. ante Chr. n. 362.An. ab urb. cond. 486.
Subacta Italia, Romani bellum contra Carthaginienses gesserunt. Quum enim uterque populus orbis terrarum imperium pariter affectaret, omnino iam fieri non poterat, quin opportunitatem nactus, vires suas adversus aemulam gentem expromeret. Neque occasio defuit. Ea tempestate Siciliam, qua[1] punicae ditioni subiecta non erat, maiori ex parte possidebat Hiero, huiusce nominis secundus, rex Syracusanorum; reliqua Mamertinorum armis tenebantur. Hi sua defendere non contenti, punicos et syracusanos fines incursabant; complura Siciliae oppida, quo vastationem agrorum et alia incommoda redimerent, vectigal pendere cogebant; postremo, capta Messana, Hieronis arma in se concitaverant. Quum autem re male gesta adversus Hieronem, rebus suis iam diffiderent, diversi[2], pars auxilium a Romanis petierunt, alii punicum praesidium in Messanam urbem admisere.
Romani veriti, ne Mamertini, ab ipsis relicti, Poenorum opes respecturi essent, et brevi Sicilia tota Carthaginiensium foret, auxilium statim petentibus ferendum esse censuerunt. Itaque Appius consul sine mora C. Claudium, tribunum militum, cum paucis navibus praemittens, observare occasionem, et siqua obvenisset, in Siciliam transire iussit. Hic quum Rhegium venisset, in casum dare triremes non ausus, quod longe maiori Poenorum classe fretum obsideretur, piscatoria navi conscensa, Messanam vectus est. Ibi cum Mamertinis, ut praesens usus postulabat, collocutus, quum, Poenis reclamantibus, parum proficeret, re infecta rediit. Sed paullo post quum in portu rhegino esset Claudius, nuntii ab Hannone, Carthaginiensium duce, ad ipsum venerunt, hortantes ad pacem et foedera servanda. Quum autem Claudius nullas conditiones admitteret, nisi punicum praesidium Messana deduceretur; se vero, exclamavit Ilanno, non passurum, ut vel manus in siculo mari abluerent Romani. Neque tamen prohibere potuit, quin Claudius in Siciliam traiiceret, ac punicum praesidium Messana expelleret.
Haud ita multo post Appius consul, quum forte non longe ab eo loco, ubi castra erant Syracusanorum, appulisset, suos cohortatus, certamque victoriam ostentans, hostes nil tale suspicantes opprimit. Fit aliquamdiu certamen acre. Hiero victus copias castris eduxit, et contento itinere Syracusas refugit. Deinde Romani diversas insulae partes obeundo, Poenis et Syracusanis, quotiescumque congredi erant ausi, profligatis, terrorem late sparsere; tantaque fortunam sequentium felicitas, tantusque impetus fuit, ut brevi septem et sexaginta oppida romanae fidei se permitterent. Quibus rebus animadversis, Hiero amicitiam cum Romanis inire constituit, legatosque cum mandatis de pace componenda ad consules misit.
Non displicebat Romanis Hieronem a societate punica disiungere, maxime ut res annonaria suis legionibus expeditior esset. Itaque foedus in annos quindecim pactum, quod deinceps perpetuo mansit. Romani, quum Hierone iam socio et commilitone uterentur, non diu morati, Carthaginiensium oppida complura subegerunt. Ad extremum, magna cum utilitate gloriaque populi romani, Agrigentum etiam captum, septimum intra mensem, quam[3] obsideri coeptum fuerat.
C. Duilius consul adversus classem Poenorum prospere pugnat. – Corsica et Sardinia a Romanis captae. – M. Attilius Regulus bellum in Africam transfert. – A Xanthippo victus in manus hostium venit. – Romanae classis naufragium. – Regis Hieronis in Romanos humanitas.
An. ante Chr. n. 258.An. ab urb. cond. 492.
Quartus iam annus belli Carthaginiensis exierat, nec virtutis aut fortunae Romanos poeni tebat; proeliis enim omnibus victores discesserant; opulentas urbes pugnando ceperant; aliae conditionibus in potestatem venerant. Sed quando bellum in insula gerebatur, neque commeatus, nec supplementa, quum opus esset, submitti poterant; et naves Carthaginiensium liberis et improvisis appulsibus non modo siculas urbes, ad mare positas, luto vexabant, sed etiam Italiae oram subinde vastantes, detrimentum et ignominiam Romanis afferebant. Itaque re diligenter perpensa, senatui populoque romano placuit, ut classe comparata, non terra tantum, uti coeperat, dimicaretur cum Poenis, sed etiam maritimi belli fortuna tentarelur.
Haec prima romanae urbis de navalibus rebus seria cogitatio fuit. Cura classis aedificandae mandata Cn. Cornelio Scipioni et C. Duilio, qui consulatum recens iniverant. Navis erat una quinqueremis, quam Claudius, quo tempore freti transitum meditabatur, pugnandi cupidine propius ad litus perlatam, locisque vadosis impeditam, pedestri manu ceperat. Huius ad exemplum, classem aedificari consules iussere, tantoque studio institerunt operi, ut sexagesimum intra diem, quam caesa materia fuerat, classis centum sexaginta navium in anchoris staret. Quum autem videret Duilius, naves suas, rudi opere constructas, a punicis velocitate longe superari, manus quasdam ferreas excogitavit, quae magnum momentum ad victoriam attulerunt. Siquidem romani milites, iniectis in Carthaginiensium naves huiusmodi machinis, quas corvos appellarunt, ad se facile pertrahebant, hostesque cogebant quasi in solido decernere. Sic facilis Romanorum victoria fuit, celeriterque mersae sunt naves punicae quatuordecim, captae una et triginta cum septem hominum millibus. Hoc eventu, C. Duilio consule, adversus Poenos iuxta Liparearum insulas certatum est; unde magnus Romanis etiam praedae fructus, sed longe amplissimus gloriae famaeque fuit.
Postea quotquot ferme essent in Sicilia Carthaginiensium oppida a Romanis capta. L. Cornelius consul in Corsicam el Sardiniam profectus, magnarum urbium excidio incolas terruit, adeoque terra marique Poenos expugnavit, ut iam victoriae nihil, nisi Africa ipsa, restaret. Tunc enimvero M. Attilius Regulus bellum in Africam transferre iussus, quum terrorem nominis sui late circumtulisset; quumque magnam vim iuventutis, ducesque ipsos aut cecidisset aut haberet in vinculis, etiam ipsum regni caput, Carthaginem urgebat obsidione, ipsisque portis inhaerebat. Unde factum est, ut Carthaginienses quosdam ex principibus ad M. Regulum mitterent, pacem petituros. Sed quum a consule, qui certam in manu victoriam se habere putabat, intolerabiles conditiones ferri viderent, re infecta discesserunt.
In illis rerum adiunctis punicae naves, quae ad militem in Graeciam transferendum missae fuerant, collecta mercenariorum[4] haud exigua manu, redierunt. In his Xanthippus quidam erat, genere lacedaemonius, qui patriae disciplinae, quam edoctus a pueritia fuerat, usum rei militaris adiunxerat. Huic, homini peregrino, cum caeteri civitatis principes, tum ipsi duces imperium exercitus sui, laudabili modestia, deferendum consentiunt. Xanthippus, accepta potestate, quotidie milites campestribus exercitiis, ad servandos permutandosve ordines, ducumque iussa celeriter exsequenda adsuefacil, et melioris deinde successus fiducia implet. Tota civitas recreata, ex rebus fere desperatis ad expectalionem futuri erigitur.
Rebus ita comparatis, Xanthippus cum duodecim fere millibus peditum, quatuor equitum et centum elephantis adversus Romanos progreditur, qui ultima pernicie fuerunt devicti. M. Regulus cum militibus quingentis vivus in manus hostium venit. Ex omni romano exercitu non amplius duo millia hominum incolumes evaserunt; ex Poenis pauci admodum sunt desiderati. Audito infelicis proelii nuntio, Romani incredibili diligentia fecerunt, ut aestatis initio naves iam trecentas quinquaginta instructas et ornatas haberent; cum quibus in Africam profecti novas sibi victorias terra marique pepererunt. Sed africa regione quaqua versus vastata, cum fames timeretur, Siciliam repeti placuit. Dum revehuntur in Italiam, tantam tempestate cladem sunt perpessi, ut vix octoginta naves servari potuerint, et cadaveribus hominum et fractis navium tabulis, a Camarinensium ora Pachynum usque, litus omne compleretur. In tanto rerum discrimine non leve solatium afflictis Romanis attulit regis Hieronis humanitas, qui benigne exceptos Messanam usque deduxit incolumes.
Carthaginienses a Metello ad Panormum victi. – Regulus Romam missus. – Ipsius fortitudo. – Lutatius consul Poenos vincit ad Aegates insulas. – Finis belli punici primi. – Bellum illyricum. – Galli insubres lusi.
An. ante Chr. n. 248.An. ab urb. cond. 502.
Interea Romani, classe refecta, et conscriptis sociis navalibus, L. Metello imperium prorogarunt, eumque proconsulem bellum in Sicilia administrare iusserunt. Hasdrubal, Carthaginiensium dux, ratus Romanos metu teneri, Lilybaeo egressus, difficili per Selinuntiorum fines itinere, panormitanum agrum attigit, ibique castra metatus est. Forte Panormi erat cum exercitu proconsul, ut aestate iam adulta, sociis ad demetendas fruges condendasque praesidio esset. Hic ubi animadvertit, plus temeritatis quam consilii in expeditione Poenorum esse, quo magis ad ineptam fiduciam incautos proliceret, metum simulans, intra munimenta urbis se continuit. Itaque ferocior factus Hasdrubal, promotis castris, agrum panormitanum vastat, fruges corrumpit, et populationem ad ipsos urbis muros profert. Tum vero tempestivum proconsuli visum, emissis expeditis[5], hostes ad dimicandum invitare; cessitque res adeo feliciter, ut aliis aliisque subinde prorumpentibus, tandem totus Hasdrubalis exercitus e castris educeretur. Ibi Romani, aperta porta erumpentes, magnam hostium pugnantium, magnam fugientium caedem faciunt. Viginti millia Carthaginiensium eo proelio caesa dicuntur. Elephanti primo sex et viginti, reliqui omnes mox capti et Romam missi. Hasdrubal ex clade Lilybaeum evasit; sed Carthagine absens damnatus; quumque rediisset, comprehensus et supplicio affectus est.
Poeni caesos exercitus suos, elephantos abactos, totam Siciliam, praeter Lilybaeum et Drepanum, amissam, Romanosque, classe iterum instructa, mari terraque plurimum posse reputantes, ad pacis consilia se retulerunt, in eainque cogitationem venere, ut per M. Regulum vel pacem, vel, quod secundum pacem gratissimum erant habituri,
permutationem captivorum impetrarent. Hic vero iuvat Reguli fortitudinem atque animi magnitudinem notare. Namque iuralus missus est ad senatum, ut, nisi redditi essent Poenis captivi, rediret ipse Carthaginem. Quum venisset in senatum mandata exposuit; reddi captivos negavit esse utile; illos enim adolescentes esse et bonos duces; se iam confectum senectute. Cuius quum valuisset auctoritas, captivi retenti sunt, ipse Carthaginem rediit; neque eum caritas patriae retinuit, nec suorum. Neque vero tum ignorabat, se ad crudelissimum hostem et ad exquisita supplicia proficisci; sed iusiurandum conservandum putabat.
Profectis ab urbe, una cum Regulo, Carthaginiensium legatis, maximae Romanorum copiae ex novo delectu in Siciliam missae. Attamen Carthaginienses Lilybaeum et Drepanum tenuerunt, hostium classe quasi ad internecionem deleta. Romani iam sumptibus et tacturis exhausti, a maritimo bello sibi abstinendum censuerunt. At sexennio post, quum incredibili pene Carthaginiensium constantia diutius bellum trahi viderent, C. Lutatium consulem cum classe trecentarum navium, praeter pontones aliaque navigia septingenta, Siciliam petere iusserunt. Iluc advenienti Poenorum classis adesse nuntiatur. Naves erant quadringentae, quae commeatum ad exercitum portabant, cui praeerat in Sicilia Hamilcar, Annibalis pater. Dux classis erat Hanno, nobilis Carthaginiensis, qui magno studio id agebat, ut naves onere levatas acceptis ab Hamilcare strenuis viris compleret, cumque Romanis confligeret. At Lutatius, optimum ratus Hannonis adventum Draevertere, et cum eius classe congredi oneribus impedita, ante diem septimum idus martias ad Acgales insulas cursum intendit. Postero die, conspectis hostium navibus, quae recta via iter suum prosequebantur, e portu progreditur. Poeni viam sibi interclusam cernentes, aciem instrutmt, vi perrupturi. Sic utrinque, signo dato, acriter concurritur. Graves et propemodum immobiles Poenorum naves arbitrio suo romanae leves et expeditae assultabant. Itaque in tam impari certamine non longa victoriae mora fuit. Omnes ferme Carthaginiensium naves captae aut demersae. Ex romana classe duodecim sunt desideratae. Hanno Carthaginem revectus, poenas infelicitatis suae supplicio capitis luit. Poeni victi pacem hac lege impetrarunt, ut omnibus insulis decederent, quae sunt inter Italiam et Africam, et certum populo romano vectigal per viginli annos penderent.
Quiescentibus Poenorum armis, bellum Illyriis indicium, qui infesti in mare hadriaticum incumbebant; subactique in deditionem venerunt. Mox Galli insubres aliquot proeliis fusi; et M. Claudius Marcellus consul, occiso Viridomaro, illorum duce,
opima spolia[6] retulit.Causae belli punici secundi. – Romani vincuntur ad Ticinum, ad Trebiam, ad Trasimenum. – Q. Fabius Maximus prodictator creatus. – Romanorum clades ad Cannas. – Annibal in Campaniam divertit. – Philippi, Macedonum regis, legati ad Annibalem missi.- Cn. et P. Scipionum res bene gestae in Hispania. – Syracusae a Marcello captae. – Carthago nova a P. Cornelio Scipione expugnata. – Q. Fabius Maximus Tarentum capit. -Hasdrubal victus.- Syphax et Poeni a Scipione devicti. – Annibal Carthaginem revocatus. – Eius colloquium cum Scipione. – Pax firmata cum Poenis.
An. ante Chr. n. 217.An. ab urb. cond. 533.
Vix quadriennium pax inter populum romanum et Carthaginienses mansit. IIos enim angebant Sicilia Sardiniaque amissae, et stipendium etiam insuper impositum. Itaque Annibal, qui novem annos natus, ab Hamilcare patre altaribus admotus, tactis sacris iuraverat, se, cum primum posset, hostem fore populo romano, ex quo die dux Carthaginiensium est declaratus, coepit causam Tielli quaerere. Iamque nihil prolatandum ratus, Saguntum, Hispaniae urbem Romanis foederatam, evertit. Sagunti excidio nuntiato, Romani legatos in Africam mittunt ad percunclandos Carthaginienses, publicone consilio Annibal Sagunlumoppugnasset, et si, id quod facturi videbantur, faterentur ap defenderent publico consilio factum, di indicerent populo Carthaginiensi bellum. Postquam Carthaginem venerunt, quum senatus datus esset, tergiversantibus Poenis, dux legationis Q. Fabius, sinu ex toga facto: hic, inquit, vobis bellum et pacem portamus; utrum placet sumite. Sub hanc vocem haud minus ferociter, daret utrum vellet, succlamatum est; et quum is iterum, sinu effuso, bellum dare dixisset, accipere se omnes responderunt, et quibus acciperent animis, iisdem se gesturos.
Vere primo Annibal per Pyrenaeos montes exercitum traducit; mox traiecto Rhodano et alpibus superatis, in Italiam degreditur. Quantae copiae transgresso in Italiam Annibali fuerint, nequaquam inter auctores constat. Qui plurimum, centum millia peditum, viginti equitum fuisse scribunt; qui minimum, viginti millia peditum, sex equitum cum aliquot elephantis. P. Scipionem consulem apud Ticinum amnem, Sempronium apud Trebiam, Flaminium apud Trasimenum lacum profligat.
Tot cladibus afflicti Romani ad remedium iamdiu nec desideratum neque adhibitum, dictatorem dicendum confugiunt. Prodictatorem populus creat Q. Fabium Maximum, qui Annibalis impetum mora frangit. At mox temeritate ac praepropero ingenio Terentii Varronis consulis, cum maxima strage adversus Annibalem ad Cannas pugnatum est; caesaque eo proelio quinque et quadraginta millia peditum romanorum, duo millia septingenti equites cum Paullo consule et senatoribus octoginta, consularibus atque praetoriis aut aediliciis triginta. Post tantam victoriam dubium non erat, quin die quinto Annibal in Capitolio epulari potuerit, si (quod poenum illum dixisse Maharbalem ferunt) Annibal, quemadmodum sciret vincere, sic victoria uti scivisset. Sed Annibali nimis laeta res est visa, maiorque, quam ut eam statim capere animo posset. Itaque potiusquam Romam peteret, in Campaniam divertit, cuius deliciis mox et ipse et exercitus ardor elanguit. Caeterum quanto maior cannensis clades superioribus cladibus fuerit, vel ea res indicio est, quod qui sociorum ad eam diem firmi steterant, tum labare coeperunt, nulla profecto alia re, quam quod desperaverant de imperio. Inter quos Philippus, Macedonum rex, legatos ad poenum ducem mittit, foedusque cum eo et amicitiam iungit. Nunquam sane propius excidio Roma fuit; sed Annibalis mora et Romanorum constantia saluti fuerunt urbi atque imperio. Cnaeus et Publius Scipiones in Hispaniam missi, pene totam Carthaginiensibus eripiunt; Marcellus autem, cui Sicilia provincia decreta fuerat, Syracusas, licet Archimedis ingenio defensas, expugnat, et caetera in Sicilia tanta fide atque integritate componit, ut non modo suam gloriam, sed etiam maiestatem augeat populi romani. Per eosdem ferme dies victoria de Macedonibus, ad Apolloniam relata, regem Philippum a rerum italicarum cogitatione subito avertit.
Interea in Hispaniam, ubi, interfectis duobus Scipionibus, nullus iam dux romanus erat, P. Cornelius mittitur, illius, qui ibidem bellum gesserat, filius, quatuor et viginti annos natus. Is Carthagine nova poti us, magnam auri atque argenti vim capit, et nobilissimos obsides civitatum Hispaniae. Deinde Hasdrubalem victum Hispania expulit, et magna praeda est locupletatus, captivis hispanis sine pretio dimissis.
Dum haec in Hispania geruntur, Q. Fabius Maximus consul Tarentum cepit, in qua ingentes copiae Annibalis erant. Quinque et viginti millia captivorum vendidit, praedam militibus dispertivit, pecuniam in fiscum retulit. Quo facto complures Italiae civitates, quae ad Annibalem defecerant, se Romanis rursus dediderunt. In hisce rerum adiunctis Annibal desperans, Hispaniam contra Scipionem ducem diutius posse retineri, Hasdrubalem fratrem in Italiam cum omnibus copiis evocavit. Is veniens ab Appio Claudio Nerone et M. Livio Salinatore consulibus, apud Senam, Piceni urbem, fusus atque interfectus est.
P. Cornelius Scipio, recepta Hispania, Romam reversus consulatum obtinuit. Postea in Africam missus Massinissam, regem Numidarum, in societatem recepit; ac Syphacis et Carthaginiensium castra una nocte perrupit et incendit. Haec clades Carthaginiensibus tantum terroris attulit, ut Annibalem ad tuendam patriam revocarent, qui frendens gemensque, ac vix lacrimis temperans mandatis paruit. Dicitur saepe Italiae littora respexisse, deos hominesque accusans, in se quoque ac suum ipsius caput exsecratus, quod non cruentum ab cannensi victoria militem Romam duxisset. Iamque Adrumetum venerat; ubi quum accepisset, omnia circa Carthaginem hostium armis obtineri, magnis itineribus Zamam contendit, quae quinque dierum iter ab Carthagine abest. Inde nuncium ad Scipionem misit, ut colloquendi secum potestatem faceret. Quum Scipio colloquium haud abnuisset, congressi sunt non suae modo aetatis maximi duces, sed omnis ante se memoriae, omnium gentium cuilibet regum imperatorumve pares. Paullisper alter alterius conspectu, admiratione mutua prope attoniti, conticuere. Quum autem de pacis conditionibus inter illos non convenisset, ex colloquio ad suos se receperunt, renuntiantes, armis decernendum esse, habendamque eam fortunam, quam dii dedissent. Commisso proelio, Annibal victus ad Antiochum, Syriae regem, profectus est.
Carthaginienses metu perculsi pacem petunt. Conditiones pacis dictae, ut perfugas fugitivosque et captivos omnes redderent Romanis, et naves rostratas, praeter decem triremes, traderent, elephantosque quos haberent; bellum nevein Africa, neve extra Africam, iniussu populi romani gererent; Massinissae res redderent; decem millia talentum[7] argenti, descripta pensionibus aequis in annos quinquaginta solverent. Pace terra marique parta, Scipio Romam pervenit, triumphoque omnium clarissimo urbem est invectus.
Bellum macedonicum. – Laevinus consul. – T. Quintius Flamininus Philippum vincit. – Pax Philippo data. – Perseus, Pliilippi lilius, bellum renovat. – A L. Aemilio victus captusque. – Bellum punicum tertium. – Carthago eversa a P. Scipione Africano minore. – Pseudophilippus a Metello profligatus.
An. ante Chr. n. 200.An. ab urb. cond. 552.
Pacem punicam bellum excepit contra Philippum, Macedonum regem, qui Annibalem adversus Romanos bellantem sibi foedere sociaverat. Et primo quidem, Laevino consule, Romani ionium mare ingressi, tota Graeciae littora victores peragrarunt. Mox missus ad bellum T. Quintius Flamininus consul regem Philippum ad Cynoscephalas profligavit; cui postea petenti pax data in has leges est. Omnes Graecorum civitates, quae in Europa, quaeque in Asia essent, libertatem ac suas leges haberent; quae earum sub ditione Philippi fuissent, praesidia ex his Philippus deduceret; captivos transfugasque redderet Philippus Romanis, et naves omnes tectas traderet; ne plus quingentis armatorum haberet, neve elephantum ullum; bellum extra Macedoniae fines ne iniussu senatus gereret; mille talentum daret populo romano: dimidium praesens, dimidium pensionibus decem annorum.
Nec tamen, composita pace, quievit Philippus, bellum rursus gesturus, si diutius vixisset. Regnum vero macedonicum adeptus Perseus filius, non iuslum modo coepit apparare bellum regio animo, sed per omnia clandestina grassari scelera latrociniorum ac veneficiorum in Romanos. Bello praepositus L. Aemilius Paullus Perseum ingenti proelio, apud urbem, nomine Pydnam, in Macedonia, fusum castris exuit, deletisque eius copiis, destitutum omni spe coegit in Macedoniam, indeque in Samothracam insulam profugere, ubi templi religioni se supplicem credidit. Ad eum Cn. Octavius praetor, qui classi praeerat, pervenit, persuasitque ut se Romanorum fidei committeret. Ita Paullus maximum nobilissimumque regem per triumphum ante currum suum duxit.
Victo captoque Perseo, qui quadriennio post in libera custodia Albae decessit, Macedoniam in quatuor regiones sic dividi placuit, ut neque connubium, neque commercium agrorum aedificiorumque inter se cuiquam, extra fines regionis suae, esset. Exinde Romani, per speciem amicitiae, Graecorum discordias fovere, atque Asiae negotiis se immiscere, quam ambitionis suae praedam facere in animo iam destinaverant.
Interea quum Carthaginienses post pacem quinquaginta ferme annorum, viribus receptis, socio populi romani atque amico, Massinissae arma intulissent; ex Catonis sententia, tertium bellum punicum est conflatum. Itaque Manilio et Censorino consulibus, primo Carthaginiensibus est imperatum, ut si salvi esse vellent, ex urbe migrarent, sedemque alibi constituerent. Quod ubi Carthagine auditum est, ortus statim est ululatus clamorque ingens, bellum esse gerendum, et satius esse extrema omnia pati, quam patriam relinquere. Tunc ad Carthaginem oppugnandam profectus est P. Cornelius Scipio consul, avo patrique simillimus, urbeinque populo romano invisam funditus evertit. Quadraginta hostium millia se victori tradiderunt, et dux ipse Carthaginiensium Hasdrubal ad genua Scipionis supplex procubuit. Deleta Carthagine, Scipio Romam reversus splendidum egit triumphum, et Africani cognomen sibi peperit, quod iam haberet ab avo hereditarium.
Sub idem ferme tempus Andriscus quidam, Pseudophilippus a mendacio simulatae originis appellatus, qui se Philippum, regiaeque stirpis ferebat, quum esset ultimae, armis occupata Macedonia, brevi temeritatis poenas dedit. Quippe Q. Metellus, cui ex virtute Macedonici cognomen inditum erat, praeclara victoria ipsumque gentemque superavit.