 Epistolae LXXI-LXXX |
Epistolae LXXXI-XCI
recensereEPISTOLA LXXXI.
Quosdam clericos propter laborem ac difficultatem animo despondentes, verbis erigit, eisque non modo futuram mercedem ponit ob oculos, sed etiam paratum Christi praesidium. Eam ob rem explicatis aliquot Scripturae locis, admonet ne se divelli ab illo patiantur.
AMBROSIUS clericis. 1. Plerumque humanis obrepit mentibus, ut aliqua levi praestricti offensione, si non illis cedant pro studio voluntaria, officio desistant: quod in alio genere hominum tolerabile, in iis vero qui rei divinae intendunt, plenum doloris.
2. Sunt enim aliqui in clericorum munere, quibus inimicus obrepere studet, si alias eos non potuerit circumvenire, ut laesis hujusmodi 1098 inserat cogitationes. Quid mihi prodest in clero manere, subire injurias, labores perpeti, quasi non possit ager meus me pascere, aut si ager desit, quasi aliter exercere sumptum non queam? Itaque hujusmodi cogitationibus etiam boni mores ab officio retrahuntur: quasi vero hoc solum sit in clerico, ut sumptum expediat suum, et non ut divinum sibi post mortem potius subsidium locet; quamquam ille post mortem abundet, qui tutus hic potuerit decernere adversum tot inimicorum insidias. 3. Unde Ecclesiastes ait: Optimi duo super unum, quibus est merces bona in labore ipsorum; quoniam si ceciderit, unus erigit socium suum (Eccles. IV, 9, 10). Ubi sunt duo optimi super unum, nisi ubi Christus est, et is quem Christus tuetur? Quia si ceciderit, qui cum Domino est Jesu, erigit eum Jesus. 4. Sed qua ratione dixit: In labore ipsorum? Ergo et Christus laborat? Utique laborat, qui ait: Laboravi clamans (Psal. LVIII, 4). Laborat, sed in nobis: denique ad puteum fatigatus sedebat (Joan. IV, 6). Sed quomodo laboret, docuit nos Apostolus minore exemplo, dicens: Quis infirmatur, et ego non infirmor (II Cor. XI, 29)? Docuit et ipse Dominus sua voce: Aeger eram, et non visitastis me: nudus eram, et non operuistis me (Matth. XXV, 43). Laborat, ut me jacentem erigat. 5. Unde et in Elisaeo figura Domini praecessit, qui projecit se, ut mortuum erigeret (IV Reg. IV, 34): in quo symbolum est, quod nobis Christus commortuus sit, ut nobis resurgeret. Projecit itaque se usque ad nostram Christus fragilitatem, ut nos erigeret. Projecit se, non cecidit, sed erexit consortem. Ipse enim consortes nos sibi fecit, ut scriptum est, quia unctus est oleo justitiae prae consortibus suis (Psal. XLIV, 8). 6. Unde pulchre ait Ecclesiastes: Quoniam qui ceciderit, erigit socium suum (Eccles. IV, 10), non ipse erigitur; Christus enim non alterius auxilio, atque ope erectus est, sed ipse se resuscitavit. Denique solvite, inquit, hoc templum, et in triduo illud resuscitabo. Hoc autem dixit de templo corporis sui (Joan. II, 19). Nec immerito erectus non est ab alio, qui non cedidit; nam et ille qui a secundo erigitur, cecidit: et qui cecidit, indiget auxilio, ut erigatur. Quod et subjecta docent, dicente Scriptura: Vae illi uni, cum ceciderit, et non est secundus qui eum erigat! quia et si dormierint duo, est calor illis (Eccl. IV, 10, 11). Commortui enim sumus Christo, et ideo convivimus (Rom. VI, 8). Christus nobis commortuus est, ut nos calefaceret, qui ait: Ignem veni mittere in terram (Luc. XII, 49). 7. Mortuus eram, sed quia in baptismate commortuus Christo sum, accepi lumen vitae a Christo. Et qui in Christo moritur, per Christum calefactus vitae et resurrectionis vaporem accipit. 1099 Frigidus erat puer, calefecit eum Elisaeus spiritu suo, dedit ei vitae calorem (IV Reg. IV, 34). Condormivit ei, ut eum calor quietis ejus, qui in symbolo consepultus ei fuerat, excitaret. Frigidus itaque est, qui non moritur in Christo: calefieri non potest, cui ignis ardens non appropinquat: incalescere non potest alteri, qui secum non habet Christum. 8. Et ut cognoscas secundum mysterium dictum, non secundum numerum; quia optimi duo quam unus, subjecit mysticum: Et spartum triplex; non corrumpetur. Tria enim, quae non sunt composita, non corrumpuntur: Trinitas itaque incompositae naturae corrumpi non potest; quia Deus unum et simplex, et incompositum est, quidquid est: quod autem est, permanet, non subjicitur. 10. Bonum est itaque adhaerere alteri, et inserere collum in torques ejus, et subjicere humerum, et portare illum, nec taediare ad vincula; quia de domo alligatorum exivit, qui regnet, puer ille qui super regem seniorem et stultum est. Ideoque qui eum sequuntur, alligati vinculis sunt. Denique Paulus vinctus Jesu Christi (Ephes. III, 1). Unde et ipse Jesus captivam duxit captivitatem (Ephes. IV, 8). Non satis visum est ei solvere captivitatem, quam diabolus imposuerat; ne iterum liberos vagantesque invaderet: sed perfecta absolutio aestimata est sub Christo degere, et injicere pedes in compedes sapientiae, ipsius captivum esse, ut sis liber ab adversario. 11. Recte puer, quoniam puer natus est nobis (Esai. IX, 6); et vere optimus puer, cui dictum est a Patre Deo: Magnum tibi est vocari puerum meum (Esai. XLIX, 5). Sapiens quoque, ut Evangelium docet; quia proficiebat aetate et sapientia (Luc. II, 52). Convenienter etiam pauper: quia cum dives esset, pauper factus est; ut nos sua inopia ditaret (II Cor. VIII, 9). Et ideo non fastidit in regno suo pauperem, sed exaudit eum, et liberat ex omnibus augustiis et molestiis. 12. Sub hoc ergo vivamus, ut rex ille senior et stultus, nullam habeat potestatem supra nos. Qui dum vult regnare quasi voluntatis suae dominus, nec sub vinculis esse Domini Jesu, inveteratus in peccatis, stultitiae incidit deformitatem. Quid enim stultius quam, relictis coelestibus, ad terrena intendisse, et posthabitis perpetuis, elegisse ea quae caduca sunt et fragilia? 13. Nemo ergo dicat: Non est nobis portio in Jacob, neque haereditas in Israel (III Reg. XII, 16). Nemo dicat: Non sum in clero; quia scriptum est: Date Levi cleros ejus (Deut. XXXIII, 8). Et iterum David ait: Quia is qui inter cleros duos medius requiescit, ipse ad superna alis evolat spiritalibus (Psal. LXVII, 14). Non dicas de Deo tuo: Gravis mihi est (Sap. II, 12); nec de loco tuo: Inutilis est mihi; quia scriptum est: Locum tuum noli relinquere (Eccles. X, 4). Vult enim auferre eum adversarius, vult te abducere; quia invidet spei tuae, invidet muneri. 14. Sed tu quicumque in clero es Domini, 1100 portio ejus et possessio, noli recedere de Domini possessione, ut dicas Domino: Possedisti renes meos: suscepisti me ex utero matris meae (Psal. CXXXVIII, 23); et ille tibi quasi bono servo dicat: Transi, recumbe (Luc. XVII, 7). Valete, filii, et servite Domino; quia bonus Dominus.
EPISTOLA LXXXII.
Quomodo in MARCELLI, Laeti et amborum sororis causa constitutus sit judex, et quare illam cognitionem ita susceperit, ut maluerit arbitrum agere, commemorat, litis exponit statum, ac Marcello damnum non aegre ferendum ostendit. Hinc eum laudat, quod arbitrum se ipse praestiterit longe aequissimum. Cur tamen in ejus arbitrio nonnihil mutaverit, docet: ac demum qua ratione singuli sine Ecclesiae damno vicerint, declarat.
AMBROSIUS MARCELLO. 1. Apud me decursus est tui textus negotii, quod non intulisti, sed recepisti; quia erat et pietatis necessitas, et probandae in pauperes liberalitatis voluntas. Cognovi autem secundum sacrae formam praeceptionis, in quam me induit et beatissimi Apostoli auctoritas, et tuae doctrinae ac vitae forma et disciplina. Nam cum ipse arguerem quod adhuc inter vos maneret veternosum jurgium, cognoscendi mihi necessitatem partes imposuerunt.
2. Erubui recusare, fateor, cum praesertim togati utriusque partis invicem se lacesserent, dicentes ut meo sub examine liqueret, cui parti majora juris vel justitiae suffragia forent. Quid plura? Cum jam conclusi essent dies, et paucarum horarum superesset spatium, quibus tamen alia audiret praefectus negotia; petierunt causae patroni prorogari paucorum dierum tempora, ut ego residerem cognitor. Tantus ardor erat christianis viris, ne praefectus de episcopi judicaret negotio. Aiebant praeterea nescio quae gesta indecore, et pro suo quisque studio jactabat, quae episcopo potius judice, quam praefecto examinari oporteret. 3. His confusus, simul admonitus Apostolicae praeceptionis, quae arguit, dicens: Nonne de iis qui intus sunt, vos judicatis (I Cor. V, 12)? Et iterum: Saecularia igitur judicia si habueritis, contemptibiles qui sunt in Ecclesia, illos constituite ad judicandum. Ad verecundiam vestram dico. Sic non est inter vos sapiens quisquam, qui possit judicare inter fratrem suum: sed frater cum fratre judicio contendit, et hoc apud infideles (I Cor. VI, 4); recepi cognitionem, ita tamen ut compositionis essem arbiter. Videbam enim quod si pro tuis judicarem partibus, posset ille non acquiescere: si pro illo ferretur sententia, obediret tua et sanctae sororis defensio. Erat ergo iniqua decernendi conditio. Posset etiam illis videri suspecta necessitudinis sacerdotalis gratia. Quando enim victus quemvis alium quam se aequiorem putat? Et quod verum est, erant vetusti jurgii intolerabilia utrique parti dispendia; si finis ejus aut 1101 fructu careret, aut liberalitatis solatio. 4. Cum igitur anceps judicium, jus controversum, multiplices ab utraque parte actiones cernerem, invidiae plenas supplicationes, rescriptorum quoque obreptiones obtexerent: adverterem etiam gravi conditione illum, si vicisset, acturum de duplis fructibus, et de sumptibus annosae litis: tuo autem officio non convenire, ut expensas jurgii posceres: nec competere, ut quidquam de fructibus possessor ageres, quos percepisses; malui jurgium compositione caedere, quam pronuntiatione acerbare. Alia enim habebant excitari jurgia: tum, quod est gravissimum, etsi jurgia sublata forent, erant tamen odia mansura, quae apud bonos mores dispendii sunt. 5. Inter hos aestus positus, cum me persona sacerdotis, feminae sexus, viduae gravitas, amici quoque contemplatio, trino quodam non perfunctorio conveniret nomine, illud sequendum putavi; ut neminem vinci vellem, et omnes vincere. Nec fefellit sententia; vicistis enim omnes germanitati, vicistis naturae, vicistis Scripturae dicenti: Quare non magis injuriam accipitis? quare non magis fraudem patimini (I Cor. VI, 7) ? 6. Sed putas te gravatum jactura juris, damno pecuniae. Meliora utique sacerdotibus damna, quam lucra saeculi sunt: Beatius est enim dare, quam accipere (Act. XX, 35). Sed forte dicas: Fraudem non debui pati, injuriam non debui perpeti, damnum subire. Quid ergo? Inferre velles? Sed etsi tu non inferres, ille se passum diceret. Itaque vide quid dicat Apostolus: Quare non magis fraudem patimini? Ut prope videatur, qui non patitur, fecisse; tolerare enim debet, qui fortior est. 7. Verum quid ego ita tecum ago, quasi hoc meum, et non tuum sit? Tu enim obtulisti, quasi arbiter litis, ut soror in diem vitae suae possideret partem praedii, post obitum ejus fratri cederet omnis possessio. Neque quisquam eum vel tuo, vel Ecclesiae conveniret nomine: sed sibi haberet, si ita mallet, ut nihil dispensaret Ecclesiae. Hoc cum ego praedicarem, et praeferrem tantam animo tuo infusam liberalitatis gratiam, respondit germanus tuus placere sibi oblationem, si metus deteriorandae possessionis decederet. Quemadmodum enim femina, et quod est amplius, vidua possessionem regeret tributariam? Quid sibi profuturum, quod sibi jura possessionis cederes; si majora ex incultu agri subeunda sibi damna arbitraretur? 8. Movebat hoc utriusque partis togatos. 1102 Itaque omnium conspirante assensu, placuit ut Laetus v. c. agrum susciperet, et certum numerum frumenti, vini, olei, sorori quotannis pensitaret. Ergo sanctae germanae tuae non jus, sed sollicitudo decessit: non fructus, sed culturae labor: non reditus, sed incerti eventus quaedam, ut dicitur vulgo, alea. Si tempestates ventorum graves proventum impedierint, sorori tamen tuae sua ubertas manebit. Si nimia siccitate aruerint locorum gignentia, sorori tamen tuae sata non minuetur fecunditas. Sibi ascribet Laetus conditionem oblationis suae: si necessitates temporum et extraordinariae incubuerint exactiones, germana tua beneficio tuo, ut dispendio Laeti, immunis erit: Laetus autem se proprietate locorum solabitur. 9. Vicistis ergo omnes: Laetus, quia jus loci adeptus est, quod non tenebat: soror, quia annuis potietur fructibus jam sine lite, sine jurgio; nemo tamen plenius, nemo gloriosius quam tu vicisti, qui dum erga sororem confirmari vis liberalitatem tuam, in utrumque eam fraternae consortem necessitudinis contulisti. Nam et fratri concessisti proprietatem, et sorori usus fructum: nihil autem adimitur Ecclesiae, quod pietati acquiritur; charitas enim non damnum, sed lucrum Christi est; denique charitas fructus Spiritus sancti est (Galat. V, 22). Apostolico igitur charactere cognitio decursa est. Dolebamus ante quod litem haberes: profuit jurgium, ut formam indueres apostolicae vitae et praeceptionis. Illud sacerdotio non congruebat, haec transactio et apostolicam decet normam. 10. Nec vereare ne immunis sit atque exsors Ecclesia liberalitatis tuae. Habet et illa fructus tuos et quidem uberiores, habet fructus doctrinae tuae, habet tuae vitae stipendium; habet fecunditatem, quam tuis institutis rigasti. His dives reditibus, non quaerit temporalia; quia aeterna possidet. Addidisti autem ei non solum apostolicos, sed etiam evangelicos fructus; Dominus enim dixit: Facite vobis amicos de iniquo mammona (Luc. XVI, 9). Fecisti et tu amicos, et quod mirabile est, ex dissidentibus. Fecisti in jus germanitatis redire fratres, fecisti eos hac charitate, hac gratia securos esse, quod suscipiantur in aeterna tabernacula. 11. Christo igitur auctore et duobus arbitris sacerdotibus, te qui formam prior dedisti, me qui sententiam prompsi, facta pax non claudicabit; quando tanta fidei convenerunt suffragia, ut perfidia non possit esse sine poena. 12. Arabit Laetus sorori, cui antea alienos invidebat labores: messem Laetus sorori colliget, 1103 in qua ante ferre non poterat alienas donationes: deferet fructus ad sororis horrea, et hoc laetus faciet, recepta etiam jam nominis sui proprietate. 13. Tu interea conformatus in apostolum Christi, assumens propheticam auctoritatem, dices ad Dominum: Possedisti renes meos (Psal. CXXXVIII, 13). Haec melius possessio Christum decet; ut virtutes sacerdotis possideat sui, hos fructus capiat, qui sunt integritatis et continentiae, et quod est amplius, charitatis et tranquillitatis. Vale, et nos dilige; quia nos te diligimus.
EPISTOLA LXXXIII.
SISINNIUM propter veniam filio, qui se inconsulto uxorem duxerat, datam commendat; et commodis quibusdam quae ille ex eo relaturus erat, memoratis, eumdem hac ignoscendi facilitate sanctorum vestigiis institisse ostendit.
AMBROSIUS SISINNIO. 1. Quod filio nostro remisisti meo rogatu, quia te inconsulto, uxorem acceperat, pietati magis tribuo, quam nostro amori; plus est enim pietatem ipsam de te impetravisse, quam cujusque petitionem. Certe sacerdos tunc magis impetrat, cum virtus praevalet; sacerdotis enim petitio doctrina pietatis est. Impetravit igitur natura, impetravit filius eo plenius, quia postulati contemplatio temporalis solet esse: virtutis autem diuturnus habitus, et jugis animorum inductio.
2. Pulchre itaque gestum, ut te patrem recognosceres: simul quia justa indignatio fuit; malo enim culpam fateri, ut plus laudetur paterna indulgentia: sed et ipsa paterna offensio fuit, quoniam venturam in locum filiae tuo debuisti eligere judicio, cui fieres pater. Namque aut natura filios suscipimus, aut electione; in natura casus est, in electione judicium: magisque in adoptatis offendimus, quam in genitalibus filiis; quia genitales filios esse degeneres, ad naturam refertur; adscitos vel adoptione vel copula dedecores esse nostro errori ascribitur. Fuit ergo quod succenseres filio, sed fuit 1104 etiam quod remitteres; quia sibi uxorem elegit. Acquisisti filiam sine electionis periculo. Si bonam duxit, tibi acquisivit gratiam: si erravit, recipiendo meliores facies, refutando deteriores. 3. Maturiore quidem consilio puella filio a patre traditur: sed majore obsequii proposito a filio ad patrem ducitur, et a viro lecta ingreditur soceri domum; dum metuit et filius displicere judicium suum, et nurus ministerium. Illam paternae electionis praerogativa attollit atque erigit; istam offensionis humiliat metus, inclinat verecundia. Non habebit filius, quod in uxorem referat, quasi exsors culpae, si quid fortasse offensum sit, quod habet usus; immo amplius elaborabit, ut in utroque suum possit probari, et in uxore judicium, et in se obsequium. 4. Fecisti igitur quod boni parentes, ut cito ignosceres, sed obsecratus; nam antequam rogareris, non erat ignoscere, sed factum probare. Deinde diutius differre veniam, et tibi acerbum, et illis inutile; neque enim paterna viscera diutius tolerare possent. 5 et 6. Summae devotionis proposito Abraham filium suum secundum oraculum Dei offerebat in holocaustum; et quasi exsors naturae, exerebat gladium, ne mora sacrificium decoloraret; tamen ubi abstinere a filio jussus est, gladium libenter recondit: et qui immolare unigenitum, fidei intentione properabat, majore pietatis studio festinavit ovem subrogare sacrificio (Gen. XXII, 6 et seq.).
7. Joseph quoque (Gen. XLIV, 15 et seq.), ut fratrem juniorem teneret, simulabat iracundiam fratribus, et compositam furti fraudem; indignatus tamen, cum advolveretur ad genua ejus unus ex fratribus Judas, flerent alii, fraterno victus et compassus affectu, diutius tenere non potuit simulationem severitatis: remotisque arbitris, aperuit fratribus quod germani sui essent, et ipse esset Joseph, quem vendidissent: nec se memorem suae esse injuriae, et fraternae venditionis acerbitatem fraterne excusare, atque id quod posset arguere, ad altiores causas referre; eo quod ita oportuisset fieri, procurante Deo; ut 1105 transiret in Aegyptum, qui gentem suam frugis externae egentem pasceret, ut sterilitatis tempore alendis patri et filiis subsidio foret. 8. Quid autem de sancto David loquar, qui degenerem filium, et fraterno oblitum sanguine, ad unius mulieris petitionem paternis visceribus mentem emollitus domo recepit (II Reg. XIV, 12)? 9. Ipse ille Evangelicus pater adolescentiorem filium, qui prodegerat omnem substantiam a patre acceptam vivendo luxuriose, regredientem tamen unius sermonis inflexus humilitate, quod in patrem peccasse se fatebatur, occursu pio fovit, supra collum ejus cecidit, primam illi stolam, annulum et calceamenta deferri jussit; atque honoratum osculo, donatum munere, admirabili suscepit convivio (Luc. XV, 22). 10. Horum te imitatorem praebuisti pietate patria, qua proxime ad Deum accedimus; et ideo ego prompte filiam nostram adhortatus sum, ut etiam hiemali tempore viae laborem exciperet, commodius hibernatura non solum in hospitio, sed etiam in affectu paterno, cum jam successerit indignationi gratia: quandoquidem ut plene te ad similitudinem atque imitationem sanctorum referres, eos accusavisti, qui compositis mendaciis animum tuum adversum filios excitandum arbitrati sunt. Vale, et nos dilige; quia nos te diligimus.
EPISTOLA LXXXIV.
CYNEGIUM de consultatione sua commendat.
AMBROSIUS CYNEGIO. 1. Quam ingenuo commendasti pudore, quia de eo consuleres, quod non probares, sed morem gereres parenti; ut pietatem non laederes, securus quod non aliud a me posset referri, nisi quod sanctas deceret necessitudines.
2. Ego vero libenter tua in me onera suscepi, et avo neptem, ut opinor, refudi. Quam nescio plane qua opinione nurum sibi fieri desiderabat, ut avum socero mutaret. Plura non opus est, ne hoc quoque accedat ad verecundiam. Vale, fili, et nos dilige; quia nos quoque te diligimus.
EPISTOLA LXXXV.
SYRICIO gratiis actis, quod litteras ad se miserit per Syrum presbyterum, celerem hujus reditum laudat, et de sequendo Christo quaedam subjungit.
AMBROSIUS SYRICIO. 1. Gratum est mihi cum litteras accipio tuas. At cum de conservitio nostro 1106 aliquos dirigis, ut fratrem nostrum et compresbyterum Syrum tuis es prosecutus litteris, geminatur laetitia. Sed utinam fructus fuisset iste diuturnior! Nam statim ut venit, recurrendum putavit: quod quidem desiderium meum plurimum minuit, ad sui gratiam multum addidit.
2. Nam ego diligo eos vel presbyteros vel diaconos, qui cum aliquo processerint, nequaquam se patiuntur a suo diutius abesse munere. Dicit enim propheta: Non laboravi sequens post te (Jerem. XVII, 16). Quis autem potest laborare sequens Jesum; cum ipse dicat: Venite ad me, omnes qui laboratis, et onerati estis, et ego vos reficiam (Matth. XI, 28)? Sequamur ergo Jesum semper, nec desinamus. Quod si semper sequamur, numquam deficimus; dat enim vires sequentibus se. Itaque quo propior virtuti fueris, eo fortior eris. 3. Plerumque cum sequimur, dicitur nobis ab adversariis: Ubi est verbum Domini? Veniat (Jerem. XVII, 15). Sed nos non fatigemur sequendo, non avertamur subdolae interrogationis impedimento. Dicebatur hoc prophetae, cum mitteretur in carcerem, cum demergeretur in voraginem luti: Ubi est verbum Domini? Veniat (Jerem. XXXVII, 15). Sed ille multo magis secutus est, et ideo ad bravium pervenit, ideo accepit coronam; quia non laboravit, qui sequebatur Jesum: Non est enim labor Jacob, nec dolor videbitur in Israel (Num. XXIII, 21). Vale, et nos dilige; quia et nos amantem nostri, et parentem, diligimus.
EPISTOLA LXXXVI.
De litteris a Prisco utrinque perlatis.
AMBROSIUS SYRICIO. 1. Prisco amico et aequaevo meo dedisti advenienti litteras, ego quoque revertenti reddidi, quas et pro officio et pro amore debui. Utrumque igitur nostrum suo officio remuneratus est, qui et mihi tuas, et meas tibi restituit; ideo ejus officii pretium incremento debet adipisci gratiae. Vale, et nos, frater, dilige; quia nos te diligimus.
EPISTOLA LXXXVII.
Laudat Polybium, cujus rogatu se binas ad Segatium et Delphinum epistolas scripsisse significat.
AMBROSIUS SEGATIO et DELPHINO episcopis. 1. Polybius filius noster cum de Africanis regressus partibus, in quibus proconsularem jurisdictionem egregie repraesentavit, aliquantulos nobiscum exegisset dies, summa gratia se meis visceribus infudit. 1107
2. Deinde cum abire hinc et demeare vellet, poposcit ut utrique vestrum scriberem. Promisi futurum. Itaque dictavi epistolam, et utriusque conscriptam nomine dedi. Postulavit alteram. Dixi ad utrumque vestrum datam more, usuque nostro; eo quod sancta mens vestra non epistolarum numero, sed conjunctione nominum delectaretur: nec perpeti posset, ut fieret vocabulorum separatio, quorum affectus conveniret; idque praescriptum nostro muneri, ut uteremur charitatis compendio. 3. Quid plura? Exegit alteram, dedi; ut neque illi negarem, quod posceret: nec mihi immutarem, quod in usum venerat. Ita et ille habet quod utrique reddat; quia id solum praetendit, ne cum alteri reddidisset, alteri vacuus foret. Et ego vobis indivisae gratiae munus sine ullo dependam offensionis periculo, et divisionis scrupulo; cum praesertim etiam haec forma scriptionis Apostolicae sit, ut et unus ad plures, ut Paulus ad Galatas: et duo ad unum possint scribere, sicut scriptum est: Paulus vinctus Jesu Christi, et Timotheus frater, Philemoni (Philem., I). Salutem vobis dico: diligite nos, et orate pro nobis; quia ego vos diligo.
EPISTOLA LXXXVIII.
Priscum litterarum utriusque bajulum laudat.
AMBROSIUS ATTICO. 1. Prisco meo dedisti litteras. Priscus meus mihi reddidit, et ego Prisco. Tu Priscum, ut soles, dilige; et plus etiam quam soles: quod eo suadeo, quia et ipse Priscum meum facio plurimi. Est enim erga eum priscus hic noster amor, qui a pueritia jam inde nobiscum aetate accrevit simul: sed eum multo post vidi tempore; ut vere mihi non solum nomine, sed etiam tanti intervallo temporis priscus advenerit. Vale, et nos amantes tui dilige; quia nos te diligimus.
EPISTOLA LXXXIX.
De ALYPII ad se, deque suis ad eum litteris agit.
AMBROSIUS ALYPIO. 1. Antiochus vir consularis reddidit mihi eximietatis tuae litteras, nec supersedi respondendi munere; nam per meos homines dedi litteras, et ni fallor, alia oborta copia, 1108 geminavi epistolam. Sed quia non tam remetienda amicitiae munia, quam cumulanda arbitror: oportuit ipso praesertim regrediente, qui me tanto litterarum tuarum affecit nomine, referri aliquod officium sermonis mei; ut ego utrique vestrum, et ille tibi absolveretur, qui debebat referre quod acceperat. Vale, et diligentes te dilige.
EPISTOLA XC.
ANTONII amorem in se, suumque vicissim in illum commemorat.
AMBROSIUS ANTONIO. 1. Numquam es tacitus mihi, nec umquam tuo me transmissum silentio querar, qui sciam quod tuo non desim pectori. Nam cum id pendas, quod pluris est; qui potes etiam id negare, quod saepe etiam in multos defluit, non tam amoris usu, quam officii vicissitudine?
2. Ego vero etiam ex meo animo tuam vicem aestimo, ut numquam me tibi, et te mihi absentem putem; quoniam semper animis adhaeremus: numquam tuas litteras mihi deesse opiner, aut meas tibi; cum te quotidie coram alloquar, in te oculos, studia, atque omnia officia mea dirigam. 3. His tecum delectat congredi; nam litterae tuae, ut aperte cum individuo pectoris mei loquar, verecundari me faciunt. Unde peto ut supersedeas gratiarum relatu; mihi enim mei in vos officii summa merces est, si me debito erga vos muneri non defuisse arbitrarer. Vale, et nos dilige, quia ego quoque te diligo.
EPISTOLA XCI.
CANDIDIANUM laudat, ac se deprimit.
AMBROSIUS CANDIDIANO fratri. 1. Summus quidem splendor in sermone est tuo, sed magis in affectu elucet mihi; nam in epistolis mentis tuae aspicio fulgorem, dilectissime frater ac beatissime. Dominus te benedicat, et det tibi suam gratiam; nam et ipse in epistolis tuis vota magis, quam mea merita recognosco. Quae enim merita mea tantis tuis aequentur sermonibus? Dilige nos, frater; quia nos te diligimus.