Migne Patrologia Latina Tomus 67
FerDia.EpEtOp 67 Ferrandus diaconus Parisiis J. P. Migne 1848 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
PISTOLA PRIMA.
Ferrandus diaconus Fulgentio proponit duas quaestiones, de salute Aethiopis catechumeni, baptizati cum jam vi morbi esset mentis impos, ac non percepta eucharistia mortui. Domino beatissimo et cum omni veneratione suscipiendo patri Fulgentio episcopo, Ferrandus diaconus in Domino salutem. 1. Qui terrenis indigent facultatibus, nec diuturni operis continuato labore, vel honestae artis industria, etc.-- Reliqua videsis inter Opera Fulgentii tom. LXV, col. 378.
EPISTOLA II. Ferrandus Fulgentio, quaestiones quinque proponens. Domino beatissimo et cum omni veneratione inspiciendo sancto patri Fulgentio episcopo, Ferrandus diaconus iu Domino salutem. 1. Saepe multa volui affectu interrogare discendi: sed absentem magistrum frequentibus epistolis compellare, portitorum raritas ex itineris longinquitate prohibuit, etc.-- Reliqua videsis inter Opera Fulgentii, tom. LXV, col. 392.
EPISTOLA III. AD ANATOLIUM DIACONUM URBIS ROMAE. De duabus in Christo naturis: et quod unus in Trinitate, natus passusque dici possit. 1. Post epistolam beati papae Leonis, et salubria Chalcedonensis decreta concilii, sancte frater Anatoli, non indiget Eutychetis olim damnata perfidia pleniore disputatione convinci. Sepultus ergo jaceat in cineribus suis nefandae haereseos profanus inventor. Semel illum fulmine anathematis judicantium sacerdotum percussit auctoritas: quid opus est iterum cadaver exanime gladio veritatis infici? Doctrinam simul carentem lumine rationis perpetui silentii carcer abscondat. Interdum pessima dogmata, dum quasi expugnanda proferuntur, veneno pestifero simplicium corda perturbant. Satius est ista nescire, fidemque catholicam supplosis profanis novitatibus inviolabilem custodire: manentibus in pristina firmitate quae sunt etiam synodalibus roborata definitionibus. Aut si magis necessarium putas haereticorum mendacia semper refelli, linguam meam jussionis tuae clavibus aperi: festinabo, quantum gratia posse donaverit, obedire suaviter imperanti. Praebe dexteram boni favoris, et orationis scuto nudum protegens pectus, in campum liberi certaminis mecum, si ita placet, egredere: contra acies impias, eorum qui male occisi conantur haereditatem vindicare damnosam, sine labore pugnabitur. Nec arma sunt eis nova, nec castra. Muros apostolicae praedicationis illis volunt adhuc spiculis debellare, quae signifer haereticorum jactavit inaniter, praeda factus volatilibus coeli. Duo autem, quantum legimus, erroris sui tela portabat Eutyches, unde exeuntem de dominico latere tanquam perfidus miles vulnerare cupiebat Ecclesiam. Negans enim Mariam semper virginem sancti Spiritus operante virtute, nascituro ex humanis visceribus unigenito Deo carnis suae materiam ministrasse, consubstantialem Filium matri fateri nolebat; et propter hoc saucians catholicae unitatis integritatem, retorti mucronis impetu noxio, Verbi incarnati duas substantias credere dubitans, unam penitus abscindebat. Sed ille qui per arma justitiae dextra et sinistra pugnat in suis, unam quidem sententiam lethaliter nocituram continuo viribus evacuatam sic debilitavit, ut vix aliquem modo reperire possis, qui negare audeat Domino Jesu Christo materni corporis veritatem. Plurimos vero personae unius singularitas ab opinione duarum substantiarum terret incautos. Utrisque tamen nos propositionibus, ne contempsisse vestrum videamur imperium, respondemus; et sequentes regulam Patrum, tibi quoque notissima loquemur intrepidi. 2. Bene enim peritiam tuam nosse confido, quoniam si, secundum quod haereticus sapuit, imo potius desipuit, caro Verbi Dei secundum carnem nascentis a carne Virginis pronuntiatur extranea, sine causa Filius Dei, etiam filius hominis factus asseritur. Quomodo enim naturaliter filius est hominis, qui originem non habet ex homine? Nullam vero originem habet ex homine, si conceptus in utero virginali carnem non traxit ex carne? Constat eum sine semine patris materna viscera fecundasse; sed qualis erit Mariae fecunditas, si non sit ex illa quae per eam nascitur caro? Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, Joannes dicit evangelista (Cap. I, v. 14). Quaeris unde factum est caro? Beatus Paulus inquisitioni tuae respondeat: Postquam venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere (Gal. IV, 4). Filium ergo suum misit Deus, id est, Verbum suum carnem fecit Deus; sed unde? Ex muliere. Si igitur ex muliere Verbum caro factum est, caro Verbi indubitanter sumpta est de muliere. Mulier hic semper Virgo Maria, sexus nomine mulier nuncupatur, quae propterea salvo pudore concepit et peperit Deum, quia de ea veritatem carnis Deus homo factus accepit. Alioquin si fabricavit sibi Creator creandus novi generis carnem, vel ex nihilo, vel unde voluit, apparere subito debuit oculis mortalium, quam decem mensibus tolerare parvi ventris hospitium, cujus magnitudini non sufficit coelum. Quid necessarium fuerat ut Joseph, sponsus fidelis, videns conjugem castissimam, prius quam convenirent, effici genitricem, suspicaretur adulterium, quia nesciebat adhuc coeleste mysterium? Fieret unigenitus Deus homo sicut sine homine patre, ita sine matre, si nihil ei accipiendum fuit ex matre. Veniret ad filios hominum nullius hominis filius, si nihil habiturus esset commune cum filiis hominum. Repugnat nimis ista sententia, veritatis pudor opprimit considerantem diutius. Virgo filium generat mirantibus omnibus, et sterilia remansisse putantur viscera generantis, quia nihil ex se profundunt in membra nascentis? Terra herbas generat insensibiles, nullusque eis negat terrenae substantiae qualitatem: Maria Filium Dei concipit, Filium Dei parit, et in eo non agnoscit suae substantiae proprietatem? Tolerabilius profecto peccare judicabitur, quod Dominum Jesum Christum nihil accepisse suspicans de Maria, tacet etiam natum; nativitati enim magnam facit injuriam, quisquis aliquam facit inter substantiam gignentis et geniti differentiam; redarguente hanc pessimam blasphemiam Doctore gentium, ubi verae fidei titulo clariore principia Epistolae decoranda cognoscens, hoc sermone coepit aedificare Romanos: Paulus servus Jesu Christi, vocatus apostolus, segregatus in Evangelium Dei, quod ante promiserat per prophetas suos in Scripturis sanctis de Filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem; qui praedestinatus est Filius Dei in virtute secundum spiritum sanctificationis, ex resurrectione mortuorum Jesu Christi Domini nostri (Rom. I, 1-4). 3. Dicat nunc haereticus quomodo Filius Dei factus est ex semine David secundum carnem. Joseph certe nihil sominavit in Maria, cui dicitur ab angelo: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obrumbrabit tibi. Quare Christus ex semine David iterum dicitur? quare ille natus inter homines sine humano semine, factus dicitur ex semine David? Non leviter, neque perfunctorie praedicationis hujus oportet considerare virtutem. Memor quippe Apostolus doctrinae suae similiter alio quoque loco Timotheum charissimum discipulum monet: Memor esto, inquiens, Jesum Christum resurrexisse a mortuis ex semine David secundum Evangelium meum (II Tim. II, 8). Quis proinde inseruit nativitati ejus semen David in substantia humanitatis? Ubi potuit fieri de semine David? Si sine homine natus est patre, qua ratione ergo fieret ex semine David, nisi carnem suscepisset ex matre quae pertinebat ad semen David? De semine enim David Maria, et de carne Mariae Christus; quamvis sine semine maritali, tamen cum proprietate naturae. Propter hoc Psalmista cantat prophetico spiritu: Dominus dabit benignitatem, et terra nostra dabit fructum suum (Psal. LXXXIV, 13), quia in manifesta carnis a se acceptae substantia, Maria genuit Dominum suum. Nam si aliunde caro Christi nasceretur, terra, id est Maria, nullatenus daret fructum suum, sed alienum; nec iterum sanctus Apostolus semen Abrahae Christum esse significaret, ita loquens: Abrahae dictae sunt promissiones, et semini ejus. Non dicit: et seminibus, quasi in multis; sed, tanquam in uno: et semini tuo, quod est Christus (Gal. III, 16). Quid apertius? Quid evidentius? Nonne sic et semen Abrahae Christus, quomodo ex semine David propter Mariam, per Mariam, de Maria? Tollat impius disputator Christo materiam carnis, quam Maria ministravit, et doceat quomodo est semen Abrahae Christus, aut quomodo factus est ex semine David. Nunquid superfluo sacramento vernaculum proprium fidelis Abraham constringere videbatur, quando plenus fide, praescius etiam futurorum: Mitte, aiebat, manum tuam sub femur meum, et jura per Deum coeli (Gen. XXIV, 2). Diceret utique: Tange pectus meum cogitationibus sanctis splendidum; tange manus innocentiae dote locupletes; tange caput nullius obnoxium criminis. Cur honestiora membra praetermittuntur, et sub solo femore juraturus ponere compellitur manum? Magnum aliquid in hoc femore latebat: caro quippe Christi ibi latebat, quae fuerat ex ejus propagine nascitura. Propterea tacto femere terribilis profertur juratio per Deum coeli: quia Deus coeli erat ita secundum carnem nasciturus, sicut nasci solent quos generatio nomine femoris significata conformes utique his de quibus formantur assignat. 4. Caro itaque Christi de matre sumpta est, ideo amplius vera est; sed plane sancta est, quia divinitatis adunatione mundata est. In carne Christi natura est nostrae carnis, sed non reperitur culpa naturae. Sic caro Christi carni Mariae et similis est, et dissimilis: similis, quia inde traxit originem; dissimilis, quia non inde contraxit vitiatae originis contagionem: similis, quoniam, licet voluntarias, tamen veras sensit infirmitates; dissimilis, quoniam nullas penitus neque per voluntatem, neque per ignorantiam commisit iniquitates: similis, quia passibilis et mortalis; dissimilis, quia incoinquinabilis, et vivificatrix etiam mortuorum: similis genere, dissimilis merito: similis specie, dissimilis virtute: similis, quia similitudo est carnis peccati, dicente Apostolo: Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati (Rom. VIII, 3). Ecce quantum caro Christi docetur a Maria causam novae existentiae naturaliter assecuta secundum solemnitatem partus humani, sequestrata necessitate concubitus maritalis, ut non sit quidem caro peccati, quia caro est Dei; sit tamen similitudo carnis peccati, quia veraciter nata est de carne mortali: merito etiam mortalis, quia materiam traxit de carne mortali. In carne enim non habentis omnino peccatum, per quam januam voluntaria mors introiret, nisi de carne ejus nasceretur cui potuit inesse peccatum et per peccatum mors? Plenius hoc lucidis sermonibus explicemus. Caro Christi non erat in iniquitatibus concepta: propter quid ergo conditionem mortis videtur experta? Manifeste scimus, non necessitate, sed voluntate pro nobis mortuum fuisse Filium Dei. Sanctus tamen testis est Apostolus veritati, veraciter dicens: Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors (Rom. V, 1). In ista carne Christi peccatum non intravit. Unde mors, quamvis voluntaria subintroivit, nisi quia eum sine peccato nasci divina fecit potentia, sine peccato autem mori divina fecit misericordia? Verumtamen per hoc quod in illo fuit materna substantia, nullo melius documento probabitur Christus habuisse carnem de matre mortali, nisi per supplicium mortis. Gratia illi, qui carnis humanae suscipiendo naturam sine culpa, non tamen sine poena culpam removit: poenam finivit, et naturam sanavit, ut quia nobiscum est ei natura communis. Oportebat namque eum, sicut sacerdotem, quod pro nobis offerret, a nobis accipere; si autem non accepit ex Maria carnis materiam, non accepit a nobis quod posset offerre pro nobis; et quomodo fungi potuit sempiterni munere sacerdotis? Sacerdoti nostro nos oportuit immolandam Deo victimam dare; Filius autem Dei Patris unigenitus, in carne mortali sacerdos noster effectus, non aurum, non argentum, non hircorum sanguinem, sed corpus obtulit proprium. Victima ergo nostra, corpus est ejus; et si corpus ejus accepit, a nobis itaque corpus accepit; et hoc tunc accepit, quando eum sancta Maria concepit. Consubstantialis proinde matri credendus est, sicut consubstantialis est Patri. Consubstantialis etiam matri etiam nobis diabolum vicit: ideo de captivitatis profundo totum genus hominum misericors elevavit. Victus est Adam, blanditiis muliebribus de ligno vetito edere persuasus; vicit Christus, furore Judaico et clamoribus in patibulo ligni suspensus. Quid prodest Adam Christi victoria, si non est ejus in Christo substantia? et quomodo id fieri potuit, nisi eum sic genuisset Virgo Maria, ut praeberet ei sine iniquitate materiam carnis, in qua nasci temporaliter posset et pati? 5. Sic omnino, sic sentiendum fides admonet vera, Christum corpus habuisse verum, non aereum, non phantasticum, non aliunde formatum, sed carneum; de carne Virginis sumptum, licet non carnaliter seminatum, rationalis animae inspiratione vivificatum; tale quale nos habemus, absque peccato; tale in quo diabolus falleretur, ut putans escam, deglutiret hamum. Diabolus enim nisi videret in Christo Salvatore verum corpus et matri consubstantiale, nec tentare auderet, nec occidere. Praeterea in quo nihil suum videbat, ipso Domino discipulis suis narrante: Ecce veniet princeps mundi hujus, et in me inveniet nihil (Joan. XIV, 30), utique peccati: nam plena in illo fuit natura matris, id est nostra; quam velut sibi aliquid deberet, antiquus ille peccati fenerator invasit, crucifixit, occidit; et per indebitam exactionem, quidquid ei debebatur amisit: juste victus et juste punitus; quia ea caro vicit in Christo, quae victa fuerat in Adam. Haec namque fuit justitia Dei, ut per illam carnem mortis auctor vinceretur in Christo, quam vicerat in Adam, et illa caro sine peccato moreretur, ut deleretur omne peccatum, quae fuerat mortua per peccatum: mirabiliter operante gratia Salvatoris, ut mors poenae peccati medicina fieret postea peccatorum. Peccavit Adam, et mortuus est, omnesque posteros suos aeternae mortis compedibus alligavit; mortuus est Christus, et quia non peccaverat, omnes peccatores a mortis dominio liberavit. Si ergo alia esset natura carnis, in qua non peccaverat Christus, et mortuus est, non per justitiam, sed per potentiam diabolus vinceretur. Oportebat autem per justitiam vinci. Justitia vero ipsa fuit, ut in ea carne veniret Redemptor, quam fecerat supplicio obnoxiam remanere tentator. Ideo Deus homo fieri voluit, ut facile homo posset reconciliari Deo per hominem Deum. Inter Deum quippe justum et hominem peccatorem magna separatio contigerat; nec Deus homini proximus erat in substantia, nec justo peccator coaptabatur in gratia. Deus ergo se humilians factus est homo justus, et homini peccatori reconciliatus est Deus. Factus est Deus quod non erat, homo; et factus est homo similiter quod non erat, justus. Si autem justus Deus ita forte fieret homo justus, ut non ejus esset substantiae cujus fuerat homo peccator, nec haberet aliquid proprium de substantia peccatoris, in aeternum remaneret homo peccator. Nunc vero per similitudinem substantiae effecti participes gratiae, justificati sumus in illo unigenito Deo qui pro nobis fieri voluit homo similis nobis. Unde etiam sanctissimus Paulus incarnationis mysterium tractans, ita de Christo loquitur ad Hebraeos: Nusquam enim angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit. Unde debuit per omnia fratribus similari, ut misericors fieret et fidelis pontifex ad Deum ut repropitiaret delicta populi (Hebr. II, 16, 17). Quis capituli hujus explicare dignis sermonibus valeat intellectum? Debuit inquit, per omnia fratribus similari. O stultae haeresis imperite defensor! quomodo poterit Christus fratribus similari per omnia, si dissimilis fuerat in substantia? Quomodo similis omnino erit in substantia, nisi carnem suscipiendo de Maria? Desinat cor profanum talia meditari. Qui negat Christum veri Dei Filium verum veritatem carnis de vera matre mirabiliter assumpsisse, totum vult mediatoris evacuare negotium. Mediator quippe non est nisi duorum, quos a se invicem separatos tunc ipse medius existendo rite ac firmiter copulat, si utrisque sit similis per substantiam, quos sibi facit appropinquare per gratiam. Christus autem Dei et hominum mediator existens, sicut Vas electionis insinuat: Unus Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus (I Tim. II, 5); si non sic est homo de homine, quomodo Deus de Deo? si non sic est consubstantialis homini matri, quomodo consubstantialis est Deo Patri? Si substantia ejus divina cum Deo communis est, substantia vero humana non putatur cum hominibus esse communis, incassum mediatoris vel personam portat, vel officium gerit. Verumtamen quia sic est mediator ut verus sit mediator et Patri et matri, et Deo et hominibus consubstantialis est; ac per hoc non unius, sed duarum plane substantiarum, quia nunquam mediator unius potest esse substantiae. 6. Vide, frater sanctissime, quam latenter alterius quaestionis limen intravimus, ipsa veritate januas reserante. Dum volumus enim per officium mediatoris reperire, vel potius probare substantiae humanae proprietatem, similitudinem, veritatem, ne Virginis matris amputaremus fecunditatem, duarum substantiarum manifesta distinctio nominato et considerato mediatore resplenduit. Quia utique mediator et unus est, si personam consideres cui nomen mediatoris accessit, et inter duas res dissimilis substantiae mediator existens, non nisi per duas substantias officium potest mediatoris implere. Cujus enim persona una fuerit et natura, nullatenus potest inter duas substantias mediator esse vel dici, quia apud illam substantiam cui minime coaptatur una natura ejus, caret prorsus officio mediatoris; et tunc est verus mediator, quando ut duarum dissimilium substantiarum copulet divisionem, substantialem gerit cum utrisque communionem; per ipsam communionem removens divisionem, ut sint utraque unum, per illum mediatorem convenientia in unum, cum quo fuerunt, antequam convenirent, unum. Consideremus hoc plenius in nostro mediatore, Domino scilicet Christo; cujus quidem veraciter una persona (quia non decet unius mediatoris duas esse personas), verumtamen non est una natura, quamvis unius mediatoris. Quia haec una natura (quoniam Dei et hominum mediator est) aut cum Deo illa erit utique communis, aut cum hominibus. Absolute namque, quantumlibet reclamet haereticus, una natura non potest Deo hominibusque esse communis, quia Deus creator, nos creaturae sumus; Deus aeternus, nos temporales; Deus incomprehensibilis, nos comprehensibiles; Deus sine loco, nos in loco; Deus infinitus et immensus, nos circumscripti et determinati. Rursus ergo fiducialiter dico: natura Christi si una est, aut cum Deo Patre illi, aut cum hominibus potest esse communis; Deo et hominibus nunquam potest esse communis. Est autem Christus unius substantiae cum Patre, quod Graeci dicunt homousion, secundum Nicaeni concilii absolutam professionem. Una ergo natura Christi Jesu, cum Patre est illi communis. Et in qua ratione fieri potest ut noster sit mediator, nisi habeat unde et cum Patre sit unum, et nobiscum sit unum? Quod apertissime in Evangelio jam proximus passioni demonstrat, orans Patrem talibus verbis: Ut sint unum, sicut et nos unum. Ego in eis, et tu in me (Joan. XVII, 22, 23). Dic mihi, qui unam praedicas essentiam Christi, quomodo est ipse in nobis, et quomodo est in illo Pater? Quia una est substantia Patris et Filii. Ideo etiam ipse in nobis est, quia particeps fieri voluit nostrae substantiae. Non est ergo jam una substantia, sed duae: una in qua est cum Patre unum, altera in qua est nobiscum unum; una per quam est in illo Pater, altera per quam est ipse in nobis vere; verus mediator, habens unde sit proximus Deo, unde proximus nobis; ut faciat etiam nos proximos Deo, per se utique qui fieri voluit proximus nobis. Sed si forte tu, quem consideratio mediatoris ad praedicationem duarum substantiarum compellit invitum, volens vim veritatis eludere, non omnino unius mediatoris duas essentias negas, sed ex his duabus unam fieri potuisse confirmas, require diligentius, si Verbum et caro una coepit esse natura, utrum possit caro et Deus Pater unius essentiae praedicari. Consequenter enim quia Verbum Patris est Filius, et indubitanter una est substantia Patris et Filii; sicut Deus Pater cum Verbo suo unius est substantiae, sic cum carne Verbi sui unius invenietur esse substantiae, si caro et Verbum fieri potuit una substantia. 7. Superadjicietur huic opinioni etiam talis absurditas, ut quia omnis caro humana ejusdem est substantiae, caro autem Christi humana erat, quae unius substantiae secundum vos coepit esse cum Verbo, et per Verbum etiam cum Patre; caro quoque nostra et divinitas Patris, unius dicatur esse naturae: quod nullus omnino Christianus vel audire, vel tenui saltem cogitatione debet recipere suspicandum. Quisquis proinde unam Christi asserit esse substantiam, cogitet aliud quod facile cuivis potest apparere, nisi oculos cordis ejus fumus contentionis obscuret, per hanc unius in Christo substantiae praedicationem Patrem quoque natum de Maria virgine, crucifixum sub Pontio Pilato, et sepultum videri. Nam si non est alia natura, quam de carne Virginis matris ut nasci temporaliter posset, accepit unigenitus Deus, sed susceptae carnis et suscipientis divinitatis una facta est quomodocunque natura; haec una natura aut non erit etiam Patris, et quomodo praedicabitur homousion Patri, quod Graeci dicunt, unius substantiae vel essentiae? aut si erit et Patris, et in ipsa natus, crucifixus est Filius, videant quomodo Pater aut innascibilis, aut impassibilis praedicetur. Imo non solum Pater, sed Spiritus quoque sanctus (quoniam et ipse cum Patre et Filio unius creditur esse substantiae vel essentiae) sociabitur passionibus Filii; ac si omnis dispensatio dominicae incarnationis ad totam Trinitatem pertinere putabitur, et non solius Filii Dei mater beata Maria, sed totius Trinitatis erit mater. Planum facere hoc apostolicis nitamur exemplis. Beatus Apostolus ita loquitur: Vetus homo noster simul crucifixus est, ut evacuetur corpus peccati (Rom. VI, 6). Quomodo simul vetus homo noster solo Christo in ligno pendente, nisi quia secundum eam substantiam pependit in ligno, quam sumpsit ex nobis? Item alio loco memoratus apostolus dicit: Et simul conresuscitavit, et sedere fecit in coelestibus in Christo Jesu (Ephes. II, 6). Respondeatur quomodo simul conresuscitati, aut simul consedimus in coelestibus, nisi per illius substantiae communionem quam sumpsit ex nobis? Si ergo in unitatem divinae substantiae suae naturam Filius Dei suscepit, ut divinitatis et carnis una posset esse natura, quod adunatum est divinitati ejus omni Trinitati adunatum est: maxime quia inseparabilia sunt opera Trinitatis, quia una est substantia vel essentia Trinitatis. Trinitas est autem Pater, et Filius, et Spiritus sanctus; in personis tres, in substantia vel essentia unum. In qua essentia vel substantia si natus aut passus est Filius, simul Pater, et Spiritus sanctus et natus et passus est. Sed si Filius tantum passus est, sicut fidei catholicae docuit antiqua traditio, in alia natura passus est. Et quae est alia, nisi humana? Si ergo alia est humana, alia divina natura, non est una in Christo ex duabus facta natura. 8. Solent Ariani nobis objicere talem propositionem. Passa est, inquiunt, divinitas Filii, aut non est passa. Si respondeamus: Non est passa, dicunt: Ergo purus homo crucifixus est. Si respondeamus, quod respondere debemus: Passa est, sed secundum carnem, ipsa tamen in hoc quod est impassibilis permanens, respondent: Ergo aut passa est divinitas Patris, si passa est divinitas Filii; aut non est una divinitas Patris et Filii. Proponentibus hoc Arianis ita convenit lingua catholica respondere: Pater et Filius substantia unum sunt, non personis: una est natura Patris et Filii; sed alia est persona Patris, alia Filii. Filius vero suscipiens carnem, id est, hominis plenam perfectamque naturam, sic eam suscipere dignatus est, ut una persona fieret carnis et Verbi, non tamen una natura. Deus homo factus naturam sibi adunavit humanam, sed in unitatem personae quam non habet cum Patre communem, non in unitatem substantiae quam habet cum Patre communem. Ideo non Trinitas, sed tantummodo Filius et natus et passus est. Alia est natura, secundum quam passus est Filius: sed quia unam esse fecit personam suae divinitatis et carnis, propter unitatem personae divinitas Filii dicitur passa quidquid protulit [ An pertulit?] caro. Persona autem Filii non est ea quae est Patris, quia alia est Patris: ideo tantummodo Filius passus est. Isti autem qui, sicut unam personam Domini Jesu Christi, sic unam volunt praedicare naturam, quid respondebunt Arianis? Argumenta eis sine dubio cuncta deficient; et aut Arianis consentient, ne unam Patris et Filii divinitatem praedicent; aut Patripassianis sociabuntur, errore sacrilego miserabiliter obligandi. Revertatur ad sensum piissimum furor haereticus; et qui ex naturis duabus in Domino Jesu Christo unam factam fatetur, dicat mihi quae harum periit, ut una fieret ex duabus. Divina perire non potuit, humana non debuit. Aut si nullius audet asserere perditionem, dicat utrum sit altera in alteram commutata: et si alteram in alteram potuisse commutari suspicabitur, dicat rursus utrum divinitas in carnem, an in divinitatem caro conversa sit. Si enim divinitas ad inferiorem carnis redacta est qualitatem, deteriorata cognoscitur; et jam sibi potius creator bonus miseriam procuravit, quam nobis misericordiam praestitit. Si vero permanens inviolata divinitas absorbuit substantiam carnis, ut hoc esse inciperet caro quod Verbum, quis tolerabiliter audiat creaturam prius cuncta accidentia recipientem pervenisse ad genus et potentiam creatoris, ut esset subito sine qualitate, sine quantitate, sinc tempore, sine loco, sine situ, sine passionibus, sine habitu, perdita conditione facturae, solo faciendi vigore subnixa? 9. Timeo ne amplificatio creaturae creatoris sit potius imminutio, tanquam Deus indiguerit additamento carnis augeri; quia et multo facilius mutari potuisse illa natura dicetur, in quam potuit altera commutari. Nimis absurdam sententiam silentio mancipemus; et si nullam de duabus his naturis in alteram potuisse transferri liquido claret, respondeat utrum forte permixtio naturarum duarum, nullius earum proprietate servata, novam naturam novi generis fecerit. Et si hanc unius mediatoris unam naturam praedicare voluerit, non interim requiro quali nomine naturali duntaxat censeat vocitandam; ut quomodo ex naturis duabus, anima et carne, facta est una natura, cui nomen est homo; ex duobus similiter animalibus unum nascitur animal, et dicitur mulus; ex duabus quoque substantiis ignis et ligni fit una res, et vocatur carbo; neque anima sola, aut corpus, homo; neque equus solus, aut asinus, mulus; neque ignis solus, aut lignum, carbo potest naturali nomine vocari; sic ostendere valeat ex duabus naturis, divinitate scilicet et humanitate, si una facta est natura, quid vocari naturaliter debeat. Christus quippe nomen est officii; Emmanuel nomen est utrasque substantias quas adunatas contestatur insinuans: naturae autem nomen istius substantiae quae una fieri potuisse dicitur ex duabus, neque legi, neque per linguam cujuslibet disputatoris audivi. Nomen hoc, sicut dixi, vehementer inquiro. Sed potius hoc propono, hoc cogitandum praedicatori unius in Christo substantiae, licet nolit, oppono: Si una est Christi natura composita ex duabus, non talis Patris natura, non est talis Spiritus sancti. Quomodo ergo erit Filius homousion Patri vel Spiritui sancto? Una Patris Spiritusque sancti natura simplex est, caret compositione; Christi autem, quae facta firmatur ex duabus una natura, composita est, caret simplicitate. Quid ergo dicemus? Urget nos licet invitos violentia veritatis, aut unam Christi naturam non praedicare; aut Patris, et Filii, et Spiritus sancti, id est sanctae Trinitatis unam substantiam vel essentiam negare. Sed si unam substantiam vel essentiam Trinitatis negemus, Arianorum dogmati videmur praebere consensum. Ne ergo videamur similes Arianis, unam Christi quamvis ex duabus naturam non praedicemus, sed unum Christum potius ex duabus et in duabus naturis confitendum; nec Arianorum polluamur veneno, nec superflua delirantis Eutychetis inebriemur disputatione. Deus unigenitus, Dei Filius verus et proprius unus fuit, quando In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I, 1-3). Unus atque idem est, quando Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. Propterea priusquam Virgo Maria conciperet, Deus Trinitas creavit nos; et posteaquam sancto Spiritu fecundante peperit Emmanuel, id est, nobiscum Deum, Deus Trinitas redemit nos: ante dispensationem carnis Deus noster Trinitas; post negotium crucis, et post spolia infernorum, Deus noster Trinitas. Quare hoc? quia sicut unus fuit, est, et erit Pater, qui de Virgine non est natus; sicut unus fuit, est, et erit Spiritus sanctus, qui similiter de Virgine non est natus; ita unus est etiam Filius, qui de Virgine natus est. Assumptio illi fuit alterius ad unam personam. 10. Crevit ergo per nativitatem carnis in Christo numerus substantiarum, singularitas vero personae perseveravit. Idcirco quamvis alia sit natura divinitatis, alia humanitatis, non fit Trinitas illa quaternitas; quia personarum est Trinitas, quae in Christo una permansit. Unus est proinde Christus, et semper unus, propter unius personae singularitatem, quae in eo nec dividi, nec subdividi, nec duplicari potest, quamvis ex duabus et in duabus credatur esse naturis. Libere igitur absque ulla formidine confiteamur unius Christi naturas duas, divinam scilicet et humanam, Verbum et carnem, manifestis distinctionibus apparentes: et quid secundum earum proprietatem rite possit intelligi, per omnia divina volumina simpliciter audientes, nullatenus dubitemus, quaedam verba divinitati, quaedam vero humanitati ejus sine separatione prorsus aptari. Si quis enim me interrogat: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30), utrum vox ista secundum divinitatem prolata sit, an secundum humanitatem; fiducialiter respondeo: Secundum divinitatem, non secundum humanitatem. Et si quis iterum requirat: Pater major me est (Joan. XIV, 28), utrum vox ista secundum divinitatem prolata sit, an secundum humanitatem; fiducialiter respondeo: Secundum humanitatem, non secundum divinitatem: neque tamen propter hoc aliqua earum vox Christi non erit; utraque enim vox ad unum pertinet Christum, cujus est divinitas et humanitas: separatio hic nulla introducta est, quia unam vocem secundum unam substantiam posse intelligi diximus, secundum alteram vero negavimus. Cuilibet enim naturae vox conveniat, ideo sine separatione non convenit alteri, quia illius personae est, cujus est utraque natura. Necessitatem nemo nobis ingerat, unam praedicare naturam. Duos filios ignorat fides catholica, quaternitatis assertores omnino detestatur; et idcirco nunc, quantum arbitror, quibusdam rectae fidei custodientibus regulam, placuit unum de Trinitate passum fateri. Nihil quippe aliud sententia haec insinuare cognoscitur, nisi ipsum esse passum in carne, qui de Patre Deo natus est, id est, Christum, ne putetur homo purus tolerasse passionis injurias. Hoc ergo dicit, qui unum de Trinitate passum dicit. Non est quarta persona qui passus est, sed ad numerum pertinet Trinitatis. Manens enim Dei Filius impassibilis secundum divinitatem, per susceptionem naturae passibilis passioni subjacuit. Et quamvis alia sit in illo natura per quam semper impassibilis perseverat, alia per quam dicitur temporaliter passus, ipse tamen impassibilis passus est: non alius est impassibilis, et alius passus est. Iste autem impassibilis, ipse est Dei Filius, Deus unigenitus, ante saecula ex Deo Patre naturaliter natus; et de matre, postquam venit plenitudo temporum, misericorditer, quia voluit, genitus: sine quo Trinitas nunquam fuit; quoniam, sicut jam superius enarravimus. Trinitas est, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus: et sive Patrem, sive Filium, sive Spiritum sanctum subtraxeris, Trinitas esse non potest; nec Pater, nec Filius secundum divinitatem, nec Spiritus sanctus creaturis connumerantur; nec Pater, nec Filius secundum divinitatem, nec Spiritus sanctus de mundo hoc, aut de creaturis esse perhibentur; sed sola invicem Trinitas connumeratur, et unusquisque eorum dum de Trinitate esse dicitur, a creaturis caeteris sequestratur. 11. Omnis enim res aut Deus est, aut creatura. Si Deus est, creatura non est; si creatura est, Deus non est. Deus autem Trinitas est unius substantiae vel essentiae; creatura per multimoda diversarum substantiarum distribuitur genera. Qui ergo Deus est, et proprie, id est, veraciter Deus est, aut Pater, aut Filius, aut Spiritus sanctus est. Et quia neque Pater solus, neque solus Filius, neque solus Spiritus sanctus Trinitas est, sed simul Pater, Filius et Spiritus sanctus et Pater unus est de Trinitate, et Filius unus est de Trinitate, et Spiritus sanctus unus est de Trinitate. Quid ergo dicit, quicunque dicit: Unus de Trinitate Filius, nisi: Noli eum quaerere inter creaturas? Filius ergo secundum divinitatem, quia non est creatura, sed creator, unus est de Trinitate; et quia ipse secundum humanitatem dignatus est pati, propter hoc unus de Trinitate dicitur passus. Tale est itaque, quantum conjicio, imo potius quantum credo: Unus est de Trinitate passus, quale est dicere: Deus est passus. Sicut autem quisquis Deum praedicat passum, non substantiam divinitatis facit passibilem, sed divinitatis impassibilis et humanitatis quae subjacuit passioni, unam monstrat esse personam, sic unum de Trinitate passum praedicans, unitatem personae commendat in utrisque naturis: excludens Nestorianae haereseos nefariam perfidamque doctrinam duos filios inducentis. Neget igitur unum de Trinitate passum, qui negare vult Deum passum. Quomodo autem Deus passus sit bene omnes fideles intelligunt, secundum carnem scilicet, secundum quam potuit Deus. Alioquin suscipiendae carnis nulla remaneret causa probabilis, si potuisset per se ipsam passioni subjacere divinitas. Ita nota sunt haec pene omnibus Christianis, ut quandocunque praedicari audiunt Deum passum, non intelligant nisi Filium Dei, nec opinentur aliter passum, nisi quomodo pati et debuit et potuit Deus, secundum substantiam carnis quam suscepit ex matre. Sic ergo quoties unus de Trinitate dicitur passus, nemo saltem interrogare compellitur: Qui unus? utrum Pater? an Filius? an Spiritus sanctus? Sed mox dixeris passum, continuo intelligunt Filium, quem solum sciunt contestantibus Evangeliis passum, vigilante in eis etiam ad hoc scientia rectae praedicationis: ut quamvis asserens unum de Trinitate passum, non adjiciam, secundum carnem; ipsi tamen recte dictum, quasi hoc adjecerim sentiant, si tamen procul expellatur contentionis affectus, universa quae audit magis solitus impugnare quam credere. Nihil plane diutius cogitans reperire valui, unde possit haec sententia (quod a quibusdam jactitatur) Eutychianis favorem praebere. Primum quippe mendacium delirantis Eutychetis hoc fuit: unigenitum Deum, quando fieri homo dignatus est, non sibi assumpsisse carnem de utero virginali; secundum vero: non esse nunc in Christo substantias duas, divinitatis et humanitatis, sed ex duabus his unam factam esse substantiam. Retractemus igitur diligenter utrasque sententias, et si vel uni earum coaptari potest ista sententia quae unum de Trinitate passum fatetur, sollicitius inquiramus. 12. Quid, rogo, proficit ad negandum Filio Dei materni corporis veritatem, quando unus de Trinitate passus asseritur? Nonne, si unus de Trinitate est, vere Filius Dei est? et si passus est, vere habet materni corporis veritatem? Alioquin tolle corpus ex matre sumptum, et quomodo pati potuit pura divinitas? Perpende qualis est caro Mariae, sine dubio passibilis et mortalis: ut ergo esset caro Verbi passibilis et mortalis, ex illa carne habet originem quae fuit passibilis et mortalis. In prole igitur cognosce similitudinem generis per testimonium passionis; et expugnari magis Eutychianos quam foveri, quando unus de Trinitate passus asseritur, velis nolis adverte. Sine dubio enim sub his verbis etiam praedicator unius in Christo substantiae confutatur. Ut sit enim Christus unus de Trinitate, ad divinitatem pertinet; ut credatur passus, ad humanitatem. Non esset qui passus est, unus de Trinitate, nisi unam haberet cum Patre et Spiritu sancto divinitatem. Non esset passus qui unus est de Trinitate, nisi consubstantialem matri haberet humanitatem. Sileat ergo unius naturae in Christo praedicator. Duas enim naturas commemorat, qui unum de Trinitate passum fatetur. Suspiciones suas inaniter rodit, quisquis bene dicta dum male conatur intelligere, calumniari, potius, quam doceri studet. Unum de Trinitate passum Nestorianis non immerito displicet. Introducere enim quartam personam volunt, cui accidisse aestimant passiones. Eutychianis autem unum de Trinitate passum non recte placet, si tamen placet. Ipsi enim duas Christi permanere naturas, evidenter negare contendunt, quibus per hoc capitulum manifeste contradicitur: insinuata una substantia per hoc quod unus de Trinitate; insinuata quoque alia per hoc quod passus infertur. Passio enim commemorata testimonium est naturae passibilis: natura passibilis intellecta, maxime in illo qui unus de Trinitate, duarum substantiarum clarissimam reddit distinctionem. Sed forsitan aut nimium suspiciosus, aut omnino tardus auditor aperta locutione desiderat instrui: videlicet ut quoties confiteri delectamur aut Deum passum, aut unum de Trinitate passum, quia et Pater Deus, et Spiritus sanctus Deus, et simul tota Trinitas Deus; et Pater unus de Trinitate, et Spiritus sanctus unus de Trinitate. Sed dicentes Deum passum, continuo inferamus, secundum carnem, ne aut tota Trinitas passionem suscepisse, aut ipse Filius in substantia divinitatis quae est illi cum Patre communis, passus putetur. Et in hac quidem parte mos gerendus est talibus; et si sic audire desiderant, sic etiam nos loqui convenit: Unus de Trinitate, id est Filius, una persona de tribus personis, passus est secundum carnem, quam suscepit ex nobis, ut dignaretur passionem tolerare pro nobis. 13. Addamus verba manifesta ne occasionem demus interpretationi malitiosae, putemurque aliud credere quam sentimus. Admonendus tamen videtur cui prolata simpliciter suspicionem commovent verba, non toties aut divinitatem Christi, aut humanitatem negari, quoties non simul sono vocis enuntiantur: Unus est, ait Apostolus, Deus Pater, ex quo omnia; et unus Dominus Jesus Christus per quem omnia (I Cor. VIII, 6). Ecce Dominum Christum dixit, hominem tacuit, nec tamen ideo negasse putandus est. Rursus in alio loco ad Timotheum scribens: Unus est mediator Dei et hominum homo Christus Jesus (I Tim. II, 5). Ecce, hominem dixit, Deum tacuit; non tamen ideo negavit (tanta quippe virtus est sacramenti ineffabilis); et sic in unam personam duas naturas singulariter et mirabiliter adunavit Deus homo misericorditer factus, ut Christum Jesum sive Deum dicas, hominem quoque simul intelligas; sive hominem confitearis, Deum quoque simul intelligas. Humana est in illo divinitas, et divina est humanitas. Propterea ille magis cujusdam separationis aut divisionis seminat suspicionem, qui duas naturas aliter non intelligit, nisi ambas audierit nominari. Ecce audivimus in Evangelio vocem Christi dicentis: Pater major me est (Joan. XIV, 28); quod secundum humanam videtur dixisse naturam: nunquid ideo putabimus eum non habere in se divinitatem, secundum quam dixit in alio loco: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30)? Nonne quando dixit: Pater major me est, tacuit, Ego et Pater unum sumus? et quando dixit: Ego et Pater unum sumus, tacuit, Pater major me est? Nihil tamen horum negavit. Dicamus ergo ei, si videtur, dicenti, Pater major me est; adde, Domine, Ego et Pater unum sumus; ne Ariani non arbitrentur aequalem. Multa occurrunt similia pio studio requirentibus. Ecce iterum dicit ipse Salvator; Ego ex ore Altissimi prodivi (Eccli. XXIV, 5), quod secundum divinitatem locutus est. Dicamus ei, adde, Domine: Ex utero virginali, quod pertinet ad humanitatem; ne putent Manichaei vel Eutychiani, quia non es natus ex carne. Liceat nobis inter scientes quomodo credamus simpliciter loqui. In nomine Domini Jesu apostoli baptizabant: nunquid quia Patrem et Spiritum sanctum tacebant, ideo negabant? aut ideo baptismus ille non dabatur in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, quia in nomine Domini Jesu baptizasse apostoli perhibentur? Nonne propter unius substantiae communionem, et propter unum nomen individuae Trinitatis etiam solo Domino Jesu nominato, Pater quoque et Spiritus sanctus in virtute illius nominis quod unum est ex tribus, nominati esse cognoscuntur? Ita etiam si solum divinitatem Christi nominem, jam simul humanitatem nominavi, quam sibi adunavit ex Virgine; et si solam humanitatem nominem, simul divinitatem nominavi, cui est adunata. Possunt hae duae substantiae in Christo sine invicem loquendo proferri, non possunt sine invicem credendo cognosci. 14. Nam ecce apud Miletum majoribus natu Ecclesiae salubria monita beatus dum traderet Paulus: Attendite. inquit, vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus constituit episcopos regere Ecclesiam Dei, quam acquisivit suo sanguine (Act. XX, 28). Dic modo, gentium Doctor, et responde nobis aliquid, quod etiam nos multum suspiciosis oporteat respondere. Dixisti Deum Ecclesiam acquisisse sanguine suo; quare non addidisti Filium? quid si alius Patrem putet? quid si alius Spiritum sanctum? quia et Pater sine dubio Deus, et Spiritus sanctus Deus est. Aut si Deum simpliciter nominasti, vel quando eum dixisti acquisisse Ecclesiam sanguine suo, diceres quomodo habeat sanguinem Deus, et adderes, secundum carnem: ne quis putet quia etiam divinitas habere aut effundere sanguinem potest. Scio quid huic percontationi Vas electionis sine mora respondeat. Nosti, o fili, praedicationem meam; quare dubiam putasti sententiam meam? Jam ego dixi: Pater Filio proprio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII, 32), ut Filius tantum passus a gentibus crederetur. Jam ego dixi: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Humiliavit se, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II, 6, 8), ut in humana substantia mortuus rite crederetur: quem tamen ut Deum cognosceres, fiducialiter alibi locutus sum: Ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). Cognosco, sancte Paule, doctrinam veritatis plenissimam, nec mihi sententia tua in libro Actuum apostolorum dubia unquam fuit. Intellexi Deum, qui sanguine suo acquisivit Ecclesiam suam (Act. XX, 28), non esse nisi Christum Jesum Filium Dei, nec habuisse sanguinem, nisi secundum substantiam carnis. Sed propter istos ista dixi, qui nunc audientes unum de Trinitate passum, dicunt: Adde, secundum carnem; quasi aliter intelligi debeat, etiamsi ego non addam; vel addere multum necessarium sit, quod etiamsi non addatur, apparet. Libenter tamen exigi a me patior quod ultro reddere sum paratus. Incunctanter profert lingua quod retinet conscientia. Unus de Trinitate Filius Dei Christus Jesus, qui est una persona de tribus personis, passus est secundum carnem. Tu vero si jam credis non malitiose unum de Trinitate passum dici, dic similiter bono sensu sicut ego. Si autem dubitas adhuc, dic unam personam de tribus passam, id est, Filium Dei Dominum Jesum Christum secundum carnem: ne si unam personam de tribus passam profiteri nolueris, quartam confiteri inveniaris; et sine ulla ambiguitate Nestorii judiceris errore possessus. 15. Omnis ergo catholicus aut unum de Trinitate passum simpliciter audiat, simpliciter dicat; aut loquens caute, non tamen infideliter, unam personam de tribus passam fateatur; nec ideo quempiam judicet haereticum, qui unum de Trinitate passum illo sensu dicit, quo etiam ipse unam personam de tribus passam veraciter dicit; simulque ambulare viam Domini properemus, pacem tenentes. Hoc est quippe unum de Trinitate, quod est, unam personam de tribus personis: quoniam si dicas, Una est persona Christi, nihil aliud dicis, quam, Unus est Christus. Et si dixeris, Unus est Pater aut Spiritus sanctus, nihil aliud dicis quam, Una est persona Patris aut Spiritus sancti. Potest quidem unus etiam substantiam significare, sed si addes substantiae proprium manifestumque vocabulum, sicut quando dicis, Trinitas unus, et continuo subinfers, Deus. Alioquin tolle nomen quod adjungis, ubi substantia significatur, et dic, si audes: Pater, et Filius, et Spiritus sanctus unus sunt. Quis enim non continuo, Unus sunt, secundum personam dictum consequenter intelligat, et Sabellii redarguat vanitatem? Vides ergo quia proprie unus ad personam pertinet significandam, quamvis adjuncto sibi cujuslibet substantiae vocabulo possit etiam substantiam significare. Simpliciter ergo audiamus, unum de Trinitate passum, id est, unam personam ex tribus personis. Nec mihi quispiam velit opponere: Si dicimus unum de Trinitate, dicamus unum de humanitate, sicut dicimus Deum, et rursum dicimus hominem. Deum quippe cum dicimus, recte etiam hominem dicimus, quia et Deus et homo nomina substantiarum sunt. Unus autem, quia proprie personam significat; Unus et unus nequaquam cogitemus dicere, ne duas videamur asseverare personas. Ideo plane unum de Trinitate confitemur, et non unum de humanitate; quia Deus venit ad uterum Virginis, et adventu suo munus ei largiens fecunditatis sine sorde libidinis, humanam sibi naturam potenter atque ineffabiliter adunavit, tanto vinculo unitatis, ut persona Verbi fieret persona carnis, et deinceps una Verbi persona esset et carnis. Ideo dicere nullatenus possumus unum de Trinitate et unum de humanitate, vel unum Trinitatis et unum humanitatis, quia in Christo Jesu personam propriam separatim non habet humanitas, sed persona Verbi Dei a quo suscepta est, ipsa illi facta est propria. Distinguimus ergo naturas duas Christi in vocabulis, in officiis, non in personis. Ideo securus dicit Apostolus: Nos autem praedicamus Christum crucifixum, Judaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam; ipsis vero vocatis Judaeis et Graecis Christum Dei virtutem et Dei sapientiam (I Cor. II, 23, 24). Ecce Christus crucifixus ipse est Dei virtus et Dei sapientia. Quare ergo non dicatur unus de Trinitate passus? An Christus Dei virtus et Dei sapientia non est unus de Trinitate? Sed hoc qui negat, aperte dicat etiam secundum divinitatem Filium non esse unum de Trinitate. Si autem secundum divinitatem Christus unus est de Trinitate, et secundum divinitatem virtus Dei est et sapientia; Christus autem crucifixus virtus Dei est et sapientia; recte utique dicitur, quia unus de Trinitate est passus. 16. Nec movere quempiam debet, si vere hanc sententiam, sicut a quibusdam dicitur, Eutychetis protulit apocrisiarius in Chalcedonensi concilio. Saepe etiam per ignorantes loquitur veritas. Patres autem nostri in concilio positi, sensum loquentis, non verba considerantes, nec illum propter hanc sententiam pronuntiare catholicum, nec ipsam sententiam catholicis tunc inserere definitionibus voluerunt, ne viderentur intellectum loquentis approbasse, quam verba. Mirabiliter tamen Spiritus sanctus postea fideles admonuit, etiam per hanc sententiam revinci Eutychianistas, in qua duarum plena est praedicatio naturarum, ut nequaquam dicere: Si unus est Christus de Trinitate, et Trinitas unius est substantiae, Christus autem Deus et homo est; unius ergo substantiae. Christus quippe et unus est de Trinitate, et Deus et homo est, et non est unius substantiae; ne humanitas quoque, quam suscepit, consubstantialis sit Trinitati; quod sana doctrina condemnat. Recordor, aliquando triplicem me intellexisse causam, quae dubitare quosdam de hac sententia cogeret. Prima scilicet, ne, quadam separatione intercedente, alia esset Trinitas et alius qui unus esse de Trinitate dicitur, sicut alius est Pater, alius est Filius, quando de Patre Filius esse dicitur; et alia civitas, aliusque homo qui de civitate esse narratur. Sed et Pater quamvis habendo Filium Pater sit, ipso tamen Patris nomine non se esse Filium monstrat: et ideo dum de Patre esse Filius dicitur, alter esse Pater, alter esse Filius intimatur. Et civitas hominum est multitudo, non homo: et ideo dum de civitate quispiam dicitur, alter ipse esse, altera civitas invenitur. Trinitas autem Pater, et Filius, et Spiritus sanctus est; ideo securus dicis: Filius unus est de Trinitate; nec potest esse alius Filius, et alia Trinitas, quia sine Filio nulla est Trinitas. Secunda vero causa dubitationis videtur, nolentibus dicere, unum de Trinitate passum, ne divinitatis substantia fieri passibilis videatur. Sed hoc impossibile et auribus et mentibus catholicis ita semper apparet, ut suspicari hoc malitiae potius quam cautelae sit: maxime quoniam dum unus de Trinitate dicitur passus, et Trinitas personarum habet significationem, cuivis facile apparet propter unam personam Verbi impassibilis carnisque passibilis unum de Trinitate passum pronuntiari. Tertia vero dubitationis est causa, ne dicentibus: Unus de Trinitate passus, inquisitor acerrimus dicat: Quid unus? et respondentibus: Filius, iterum dicat: Ergo si unus est Filius de Trinitate, vel unus est Trinitatis, filiorum est Trinitas, aut Trinitatis est Filius. Respondentibus: Deus, dicat: Quomodo est quispiam unus Deus de Trinitate, cum non sit unus Deus, nisi Trinitas? Huic autem dubitationi facile occurritur, si quid sit Trinitas consideremus. Trinitas enim (quod saepe dicendum est) personarum est Trinitas. Quid ergo Trinitas, nisi tres personae? Quae sunt tres personae, nisi Pater, Filius et Spiritus sanctus? In hac ergo Trinitate, neque Patres invenis, neque Filios tres, neque Spiritus sanctos tres: et propterea securus dicis: Unum Filium de Trinitate, quia non est in Trinitate Filius nisi unus; cujus personam significantes dicimus unum de Trinitate passum, quia ipse tantum rite creditur passus, qui cum esset vere et proprie Deus, vere et proprie factus est homo, ut non immerito vere et proprie mater Dei beata Maria credatur. Ex Maria enim semper virgine nec divinitas nasci potuit sine humanitate, nec humanitas sine divinitate. 17. Frustra expavescit quisquis aestimat consubstantialem divinitati matrem futuram, si veraciter et proprie Maria mater fuerit Dei; profecto enim quia veraciter et proprie generanti semper est consubstantialis ille qui nascitur, accepit ab ea Deus unde ei fieret consubstantialis, et sic ex ea nasci dignatus est. Ita igitur proprie, sicut veraciter, Maria divinitatem Filii genuit, sed incarnatam. Sine carne enim divinitatem sempiternam generare non posset homo mortalis. Quid autem, proprie genuit? Manifeste genuit, contestantibus signis et virtutibus Deum esse, qui ex homine nascitur. Quid est, proprie genuit? Ipsa ei materiam carnis secundum quam generatur, operante quidem Spiritu sancto, verumtamen ex suis visceribus tribuit, et ideo quem sic nasci oportuit, etiam proprie genuit: quia in humana eum natura genuit, quam nullo dubitante proprie genuit. Quisquis autem putat aut dicit ex una substantia generari nullatenus potuisse substantias duas, veraciter dicit, si separatim generatas audierit. Nunc vero in magno illo et mirabili sacramento, quod manifestatum est in carne, divina substantia secundum humanam substantiam proprie nata est; quia non separatim nata est, nec humanitatem proprie natam sibi divinitas adunavit: sed adunando eam sibi proprie nata est. Dicam adhuc planius pro captu infirmitatis meae, si removeat Deus veritatis tenebras falsitatis a luce hujus disputationis. Proprie est nata de Patre divinitas pura, proprie est nata de matre eadem incarnata divinitas. Et hoc distat inter unius Filii Dei duas generationes, quod in divina generatione nulla fuit humanitas: in humana generatione adunata fuit humanitati proprie nascenti divinitas. Si enim dixero, vel dicere voluero: Maria semper virgo proprie genuit humanitatem, non proprie genuit divinitatem, videbitur sub aliquo modo hominem purum genuisse, quem nullo modo ita genuit, quia Verbum carnem factum proprie genuit. Recte ergo, quantum arbitror, dicimus et confitemur: Maria veraciter est mater Dei Christi, ut non esset suspicio phantasiae. Recte etiam confitemur: Maria proprie mater est Dei Christi, ut nullatenus hominem purum, qui pro meritis operum bonorum postea proveheretur in Deum, vel superveniente in se Filio Dei, vocari aut effici inciperet Deus, sed Deum sine initio, ex certo initio hominem factum concepisse et genuisse credatur. Inveniri potest plane alius conveniens modus, quo sine scandalo haec sententia proferatur, si ita unusquisque dicat: Maria proprie mater Dei Christi, ut singulare hoc coelestis operationis beneficium non videatur commune cum caeteris. Ipse enim Salvator in Evangelio nuntiantibus sibi: Ecce mater tua et fratres tui foris stant quaerentes te: Quae est, inquit, mater mea, aut qui sunt fratres mei? Et extendens manum in discipulos, ait: Ecce mater mea et fratres mei. Et omnis qui facit voluntatem Patris mei qui in coelis est, hic meus frater et soror, et mater est (Matth. XII, 47- 50). Omnis ergo faciens voluntatem Patris ejus, mater est ejus. Sed Maria ideo proprie mater est, quia nascendo de ea secundum carnem factus est filius ejus. Multae mulieres Deum timentes parturiunt Deum Christum mente, non carne: sola autem Maria Deum Christum peperit etiam carne; et ideo sola proprie mater est Dei, quia nulla alia sic mater est Dei. Beatus Apostolus dum Romanis scriberet, ait: Si Deus pro nobis, quis contra nos? Qui etiam proprio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum (Rom. VIII, 32). Dicat ergo mihi aliquis, utrum proprius Filius Dei Patris, ipse est proprius filius Virginis matris, an forte non habuit Maria proprium filium, quem Deus habet proprium Filium? Sed et Maria habet proprium filium, quia genuit, non adoptavit: et illum habet proprium filium, quem habet Deus proprium Filium, quia duos filios nunquam fides catholica praedicat. Restat ergo ut si Deus Dei proprius Filius, ipse est etiam matris Virginis proprius filius, proprie eum genuerit. Alioquin si illa proprie non genuerit, nec ille proprius est filius. Proprius est autem filius; ergo illa proprie genuit: verumtamen secundum humanitatem, secundum quam potuit Deus nasci. 18. Superest nunc, in conclusione hujus voluminis, eisdem duabus sententiis de quibus inter se disputantium fratrum prolixa fit altercatio, ne qua remanere vel suspiciosis videatur ambiguitas, dare quamdam fidei regulam, qua praecedente simplicitas loquentium manifestetur, et audientium removeatur scandalum. Dicturus ergo unum de Trinitate passum, prius asserat omnipotentis Dei unam substantiam, tres esse personas: ex quibus una persona, id est Filius, Deus permanens, homo factus, et natus et passus sit; neque Patre neque Spiritu sancto pariter incarnato, quamvis opus nostrae redemptionis tota fuerit Trinitas operata. Sic autem passum esse Filium fateatur, ut credens intelligat non potuisse eum pati in ipsa substantia, qua Deus, et cum Patre et cum Spiritu sancto unus Deus est, sed in illa quam sine Patre et Spiritu sancto suscepit ex matre. Sed ideo divinitatem Filii recte posse a fidelibus dici passam fuisse, quia ipsius est caro quae passa est, et ad ejus personam pertinet quam cum Patre et Spiritu sancto non creditur habere communem. Postquam vero et Deum Dei Filium passum, et non in divinitate ipsa passibilem factum, sed humanitate quae passibilis fuerat, intellexerit passum; confiteatur nihilominus ipsius unius Filii Dei Domini Jesu Christi duas esse naturas, vel substantias. Et cum plenius haec pro modulo ingenii vel eloquii sui inculcaverit, Chalcedonensis decreta concilii, et papae Leonis epistolam sequi se in omnibus profiteatur. Superadjiciens, per incarnationem Filii Dei non crevisse Trinitatem, nec quartam Trinitati accessisse personam; quia divinitatis et humanitatis in Christo singulariter permansit ipsa persona; quod Nestorius duos introducens filios negat, ut merito jam sectatoribus ejus fidelis catholici lingua respondens, ad removendam quaternitatem, dicat unum de Trinitate passum; quem tamen insinuet secundum divinitatem esse unum de Trinitate, secundum humanitatem vero passum. Dicturus ergo unum de Trinitate Christum, prius ista quae diximus dicat; maxime quando contradicentibus aut male suspicantibus loquitur; et alium non aedificat, qui eum malo sensu talia putat instruere. Nolo praedicatorem Verbi Dei, testimonio tantum conscientiae suae esse contentum: perducere conetur ad cor aliorum, quod recte ac fideliter sentiat; nec pigritia, nec superbia revocetur, tanquam inculcans rem dubiam, donec omni careat ambiguitate. Sit multiloquus, quantum necessitas coegerit, dum tamen obscura brevitate neminem scandalizet. Similiter dicturus beatam Mariam vere et proprie Deum genuisse, prius illa omnia confitens, divinitatem Filii Dei jam de Patre natam, nec nasci, nec proprie nasci asserat potuisse, nisi carnem nostri generis et animae rationalis substantiam, id est plenum hominem, suscepisset: neque initium divinitati per nativitatem temporalem datum fuisse, sed carni, cujus initium vel conceptio non fuit nisi susceptio divinitatis. Prius etiam confiteatur nec ea quae sunt divinitatis, posse ab humanitate, nec ea quae sunt humanitatis, posse a divinitate Christi separari; sed sive illud quod secundum divinitatem, sive illud quod secundum humanitatem dictum, gestum, toleratumve est, utrique substantiae ejus esse commune. Propter unam (quod saepe non piget inculcare) personam, quam praedicat rectae fidei praedicator; quamvis noverit, secundum humanitatem de visceribus matris proprie natam fuisse divinitatem, securus tamen dicit: Maria Deum proprie genuit; illum genuit, qui sic homo creditur, ut Deus non negetur. Ille autem qui has dubitat proferre sententias, si cuncta quae solent sub haeretico latere sensu manifestis absolutisque sermonibus audierit refutari, careat suspicionibus, omittat contentiones, et de caetero unum de Trinitate passum, vel Mariam proprie matrem Dei esse sic accipiens, quomodo dicitur a catholicis, etiamsi aliter hoc affirmare nitantur haeretici, doctoribus orthodoxis aures simplices praebeat. EPISTOLA IV. AD EUGIPPIUM PRESBYTERUM. De essentia Trinitatis, et de duabus Christi naturis. 1. Domino beatissimo fratri Eugippio presbytero Ferrandus exiguus, in Domino salutem. Charissime, considera quales habeat vires ab Ariano comite nuper proposita quaestio. Sed prius quibus inter se sententiis vel dogmatibus Ariani et catholici differant, deliberemus. Ariani volunt individuam Trinitatem praedicare, sicut Scripturae praedicant unum Deum. Catholici vero praecepta legis salubriter audientes: Audi, Israel, Deus tuus, Deus unus est (Deut. VI, 4), ne videantur sub unius Dei religione fidem Trinitatis excludere, tres personas unius substantiae praedicantes, ipsam Trinitatem unum Deum simpliciter confitentur; et de omni sancta Trinitate sapienter dictum intelligunt: Audi, Israel, Deus tuus, Deus unus est. Ariani, Patris et Filii et Spiritus sancti tres substantias praedicant, et ideo eorum potestatem dividunt, unitatem vitant, immensitatem minuunt, et per errores majori Patri minorem Filium subjiciunt; minorem autem Filio Spiritum sanctum dicunt. Catholici e contrario Deum Patrem, Deum Filium, Deum Spiritum sanctum, ne tres Deos gentibus inducere videantur, unius esse honoris, gloriae, magnitudinis, aeternitatis, divinitatis, aequalitatis, essentiae confitentur; et nemini alterum praeponere cupientes, de Patre tamen Filium natum, de Patre et Filio Spiritum sanctum procedere sentiunt.
2. Arianos si interrogare volueris unde sit Filius, timent dicere, de Patris essentia: ne gignentis et geniti probetur una divinitas, et confirmetur aequalitas. Timent rursus ex nihilo natum Filium profiteri, ne Creator accipiens originem similem creaturis, unigeniti privilegio spoliatus, perdat gloriam creatoris. Aliunde vero Filium natum, id est, ex aliqua subjacente materia, multo amplius timent astruere; ne videatur quaelibet res ante eum fuisse, per quem facta sunt omnia. Talibus erroribus respondent catholici: Credite quia natus est de Patris essentia: si negatis, dicite unde sit. Dicunt etiam minorem Filium, quia negant esse aequalem. Catholici vero dicunt eum secundum divinitatem aequalem, secundum humanitatem autem minorem. Aequalitas ejus secundum divinitatem non habet initium; verumtamen nec aequalitas competens divinitati, nec minoratio congrua carni habet finem. Sive ergo secundum carnem minor, secundum divinitatem dicatur aequalis, idem atque unus est Christus, vere Filius Dei, et vere filius hominis. Aequalis enim perseverans factus est minor: minor factus, permansit aequalis. Et ideo totus minor, totus aequalis: quia servatur in eo utraque natura, et quam habuit, et quam assumpsit ex matre. Alioqui si una in Christo et persona existeret et natura, non posset unus Christus uni Patri et minor et aequalis dici. 3. Dicimus etiam de Christo quod vere unus est Christus. Sapientibus tamen mentibus, quoties audiunt, Unus est Christus, cogitare convenit quomodo sit unus; utrum unam habendo personam, an unam naturam. Si non potest dici unam habere naturam quem suscepisse alteram dicimus, potest tamen dici unam habere personam, quoniam persona illa semper manens naturae semper manentis ita mirabilem postea naturam sine persona voluntarie suscepit, ut humanam substantiam non habentem subsistentem manentemque personam, in unitatem suam suscipiens, ad se faceret pertinere; fieretque deinceps humanitas illa divina quae Dei coepisset, ex quo esse coepisset, habere personam: divinitas illa humana, quoniam sibi in unitatem personae veraciter humanam voluit adunare naturam. 4. Dicimus ergo, Unus est Christus, unus est Deus, hominisque filius; id est, una est Christi Dei hominisque persona: non tamen dicimus unam esse Christi Dei hominisque naturam. Concordantes cum Apostolo volente probare unitatem personae: Nam in quo, inquit Corinthiis, quod donavi, si quid donavi, propter vos in persona Christi (II Cor. II, 10). Nunquid non melius personas diceret, si vellet in Christo duas significare substantias? Evidentem similiter adhibens differentiam substantiarum dicit alio loco: Etsi crucifixus est, ex infirmitate crucifixus est, sed vivit ex virtute Dei (II Cor. XIII, 4). Nunquid non ipse crucifixus est qui vivit? et tamen qui ex infirmitate crucifixus est, ex virtute Dei vivit. Unde ad amorem commendationemque personae unius, sic unus Christus praedicatur, ut aliquando una ejus vel humana natura vel divina commemoretur, et utraque tamen intelligatur: quoniam inest unitas, ut qui unam nominet, ambas significet. Propter quod Apostolus solam humanitatem tangit, ad Timotheum dicens: Unus est Deus, unus mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus (I Tim. II, 5). De divinitate dicit ad Corinthios: Nam etsi sunt qui dicantur dii (siquidem sunt multi), nobis tamen unus Deus ex quo omnia, et unus Dominus Jesus Christus per quem omnia (I Cor. VIII, 5) .--Desunt reliqua. EPISTOLA V. AD SEVERUM SCHOLASTICUM CONSTANTINOPOLITANUM. Quod Dominus noster Jesus Christus sit unus de sancta et individua Trinitate. 1. Magnorum virorum mihi negotium conaris adjungere, propter eos qui Deum nostrum Jesum negant unum esse de sancta et individua Trinitate, quid sentiam delectatus audire. Sed hoc, fateor, ingenii mei pusillitas aut vix valet, aut assumere omnino non audet. Quis enim ego, aut qualis ego, cui liceat de dubiis rebus statutam proferre sententiam, novosque sermones in electionis auctoritate, utrum suscipi debeant, recentioribus definire temporibus? Utinam mihi fide simplici, quam catholica per universum mundum docet Ecclesia, sic donet Deus esse contentum, ut omni, si fieri potest, hujus vitae miserabilis tempore orationi et jejuniis vacans, plangam cum pusillis fratribus meis delicta multa et gravia, sive quae jam doleo commissa, sive quae adhuc cogor ex carnis fragilitate committere! Beatum me profecto tunc aestimabo, quando positus in silentio monasterii, illum versiculum psalmi per momenta cantavero: Dixi: Custodiam vias meas, ut non delinquam in lingua mea (Psal. XXXVIII, 1). Loquantur et praedicent quibus honor sacerdotii docendi auctoritatem tribuit; nos discere parati sumus; docere alios non praesumimus. Interroga igitur, vir prudentissime, si quid veritatis cupis audire, principaliter apostolicae sedis antistitem, cujus sana doctrina constat judicio veritatis, et fulcitur munimine auctoritatis. Interroga plurimos per diversa terrarum loca pontifices, quibus scientia coelestium praeceptorum divinitus inspirata, famam grandem sui cum veneratione collegit. Istos sine dubio et ad disputandum idoneos, et ad suadendum frequenti exercitatione paratos, nec vituperaberis si consulas adhuc incertus; et laudaris si sequaris veraciter doctus. A me autem sic expete debitum charitatis, ne incurrere suadeas culpam temeritatis. 2. Sufficit mihi, propter beati Petri manifestam sententiam, quae fidelibus cunctis generaliter loquitur: Parati ad respondendum omni poscenti vos rationem de fide et spe quae in vobis est (I Petr. III, 15); sciscitanti quomodo credamus, illico respondere: Credere nos in unum Deum Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, Patrem a nullo genitum, Filium de Patre unigenitum, Spiritum sanctum de Patre ingenito et Filio unigenito semper procedentem; ita ut hac beata Trinitate, quam unum diximus Deum, Pater non sit Filius aut Spiritus sanctus, Filius nunquam sit Pater aut Spiritus sanctus, Spiritus sanctus nec Pater sit aliquando, nec Filius, sed Pater solius Filii Pater sit, ut Filius solius Patris Filius, Spiritus vero sanctus Patris et Filii communiter Spiritus. Simul autem hi tres naturaliter unus Deus, propter id, quod unus Deus, unam habentes substantiam; propter id, quod Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, tres personas; propter id, quod unus Deus, simul omnia inseparabiliter operantes; propter id, quod Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, quaedam sibi propria vindicantes: sicut generare solius Patris, et nasci solius Filii, et procedere de ambobus, solius confitemur Spiritus sancti. Sicut Patrem solum locutum de nube: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matth. III, 17); Filium solum de Virgine natum, et a Joanne in Jordane flumine baptizatum; et Spiritum sanctum solum in columbae specie descendisse. Olim quippe illos veritas confutavit haereticos, qui sic unum Deum Trinitatem dicere voluerunt, ut quem Patrem fatebantur, ipsum sibi Filium, ipsum fingerent Spiritum sanctum: dum scilicet qui manens in coelestibus creaturae totius Pater fuit, protensus in Virginem, et nascendo inter homines Filius fieret; rursusque dispensationis humanae consummato mysterio, super apostolos in linguis igneis veniens, Spiritus sanctus vocaretur: hoc errore compulsi non Filium Dei Patris, sed Patrem credere crucifixum. Unde eos etiam Patripassianos appellari vetustas ostendit. Ita igitur propter unam substantiam Sabellius tres noluit fateri personas, sicut e contrario Arius propter tres personas, tres voluit praedicare substantias. Apostolica sane Ecclesia tres personas contra Sabellium numerans, unam vero substantiam vel essentiam contra Arium vindicans, ita dictum sibi meminit: Audi, Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus est (Deut. VI, 4); ut hic unus Deus non sit solitarius, sed Trinitas, Pater scilicet, Filius, et Spiritus sanctus. Qua confessione praelata, magnum pietatis et mirabile sacramentum (I Tim. III, 16), quod manifestatum est in carne, justificatum est in Spiritu, apparuit angelis, praedicatum est in gentibus, creditum est in mundo, assumptum est in gloria, subsequenti veneratione pandentes, ita pro redemptione humani generis humanam naturam credimus suscepisse ut ille qui Trinitate perfecta Deus unigenitus permanebat ac permanet, ipse ex Maria fieret primogenitus in multis fratribus (Rom. VIII, 29); et hunc eumdem quem genuerat Deus Pater ante omnia tempora, ipsum generaret homo mater, postquam venit plenitudo temporum. 3. Principaliter enim fides nostra Christum Dei Filium sic praedicat hominis filium, ut unum dicat Dei et hominis filium; nec alterum in divinitate Christum veneretur, alterum in humanitate, sed quem in divinitate, ipsum in humanitate. Propterea enim Deus factus est homo, quia non est alius Deus, alius homo; sed omnino qui Deus, ipse homo; et propter hoc, qui homo, ipse etiam Deus, Jesus Christus Dominus noster. Manens enim Deus Filius una in Trinitate persona, venit ad Virginem; nec sibi aliam de ea personam assumpsit, sed aliam sic unitatem personae suae suscepit, ut persona quae semper erat, naturam susciperet carnis, haberetque duas una Christi persona naturas. Nec ambigere oportet quomodo credatur humana natura, ex initio sui, Dei Verbi habuisse personam; scientes quia non hominem formatum, neque conceptum, neque vita sua quadam vel in matris utero vivere jam incipientem Deus assumpsit; sed omnino antequam aliquid Maria conciperet, ante omnem formati formandive hominis causam, Deus volens homo fieri, virginalis palatium ventris intra vit; et virtute divinitatis munus largiens fecunditatis, assumpsit ex ea quam habere voluit matrem, nostri generis veram carnem. Et ipsa assumptione conceptus et natus, non utique personam aliam suscepit, quia non hominem paratum invenit, sed naturam potius humanam, in qua ipse Deus homo nasceretur, accepit. Habuit igitur humana natura, ex quo est creata, personam; sed unam cum Deo, qui eam suscipiendo creatus est. Tu proinde quisquis huic fidei contradicis, ostende mihi in Christo sine divinitate aliquando humanitatem, et tunc fatebor quod habuerit propriam etiam sola humana natura personam. Quia vero divinitas quidem Verbi Dei sine humanitate fuit, humanitas vero sine divinitate nunquam fuit; ideo habuit divina natura personam, quam humanae naturae, quando eam suscepit, indulsit; ut et natura susceptrix, et natura suscepta, sine ulla confusione ineffabiliter adunata, unius crederetur esse personae; dum cujus est divinitas, ipsius est humanitas; et cujus est humanitas, ipsius divinitas: et licet alia sit divina natura, alia sit humana natura, non sit tamen alius Christus, cujus est divina natura, et alius Christus, cujus est humana natura; sed idem sit unus Christus, cujus est humana et divina natura. Neque enim sic in Christo, sicut in prophetis inhabitavit Dei Verbum, sed Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis (Joan. I, 14). Hic est Dominus Jesus Christus. De nullo denique propheta, quamvis ex persona Dei multa saepius loquantur, Scriptura sancta narravit quod esset super omnia Deus. De Christo autem fiducialiter Apostolus clamat: Ex quibus est Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). Si quis enim negaverit Christum Dei hominisque filium unam habere personam, duos praedicat Christos; et si duplex adorandus vel colendus est Christus, non Trinitatem, sed quaternitatem adorat. Si quis iterum unam Christi dicit esse naturam, et quamvis eum ex duabus negare non audeat, in duabus tamen substantiis confiteri veretur aut dubitat, hic aut unius naturae abolitionem, aut utrarumque asseverat confusionem. Nisi enim de duabus unam simul abstulerit, aut utrasque confuderit, unam quomodo praedicet non habebit. 4. Hos Scripturarum testimoniis, ut epistolae modus teneatur, breviter refutantes, verba Salvatoris nostri primitus consideremus, quibus fixam regulam divini baptismatis tradens, hoc apostolis suis dicens y: Ite, baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Illos enim qui putant Christum unam non habere personam, interrogo: Nominato in baptismate Filio, si non est una Dei hominisque persona, quae persona nominatur? Si dixerint, Filii Dei, nec hunc esse confitentur filium hominis, quem Filium Dei; ergo omnis a regenerationis sacramento gratia mediatoris aufertur. Unus est enim, sicut dicit Apostolus, mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus (I Tim. II, 5). Et si (quod absit) nominato in baptismate Filio, sola Filii Dei persona nominatur, et persona Filii Dei hominis non commemoratur, mediator non nominatur. Et quomodo sine mediatore Pater reconciliatur? aut si forte non reconciliatur, ut quid baptismus datur? Si autem reconciliatur, per mediatorem reconciliatur. Si per mediatorem reconciliatur, mediator iste non est tantum Deus, neque tantum homo, sed Deus homo; ut jungat hominem, habens in una eademque persona cum Deo divinitatem, cum hominibus humanitatem, et propter hoc mediator. Nam si alter fuerit Deus, alter homo; id est, aliam personam habuerit Deus Christus, aliam homo Christus; nec persona illa Christi quae habet cum Deo divinitatem, mediator noster est, quia non nobiscum habet humanitatem; nec persona filii hominis quae nobiscum habet humanitatem, mediator noster est, quia non habet cum Deo divinitatem. Proinde si cum baptizamur, illam tantummodo personam quae habet cum Deo divinitatem, nominamus, et quomodo sine mediatore reconciliamur? Restat ergo ut si nominato in baptismate Filio mediatorem nominare volumus, ipsum Filium non dividamus; sed hunc esse Deum, quem hominem confitentes, negatores unius personae veraciter confundamus. Alioquin quomodo verum erit, quia quicunque in Christo baptizamur, in morte ipsius baptizamur (Rom. VI, 3), si quando Filium in baptismate nominamus, non unam personam Dei hominisque, sed personam solam Filii Dei sine persona filii hominis nominamus; quando si vere fuissent duae personae, ad commemorandam mortem Christi in qua nos baptizari docet Apostolus, persona filii hominis commemorari debuerat? Secundum hominem enim mori potuit Christus. Sed si ille qui personam unam negare conatur in Christo, ne excludat incarnationis a baptismate sacramentum, nominato Filio personam filii hominis asseverat nominari; non ergo in unito Trinitatis nomine baptizamus. Neque enim Trinitas potest dici, ubi Deus Dei Filius non nominatur, si persona tantum filii hominis inculcatur. 5. Ut ergo Trinitas tota in baptismate nominetur, et mediatoris gratia non sileatur, et mortis Christi commemoratio renovetur, unam Christus habere personam veraciter agnoscatur; ut nominato in baptismate Filio, haec una persona nominari intelligatur de qua dicit etiam Paulus vas electionis: Nam et ego quod donavi, si quid donavi propter vos, in persona Christi (II Cor. II, 10). Quae persona totum habens quod est Dei, totum habens quod est hominis, veraciter dicit quod Joannes evangelista commemorat: Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit, filius hominis, qui est in coelo (Joan. III, 13). Quomodo enim nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit, si non est una Christi persona, qui descendit et ascendit? Nonne si duas habere personas putetur, alia erit sine dubio persona susceptrix, alia persona suscepta? alia quae est de Deo Patre nata, alia quae est Dei Filio, quando incarnari voluit, adunata? Et si ita est, susceptrix persona descendit, ut ascenderet persona suscepta; et jam falsum erit: Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit. Descendit enim persona Filii Dei et ascendit persona hominis, ac sic non illa quae descendit ascendit. Hoc secundum pravitatem malae intelligentiae eorum qui duplicant Christum, disputandi necessitas compulit loqui. Caeterum ideo vere nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit, quia una est ascendentis descendentisque persona, secundum naturam divinitatis inclinante miseratione descendens, secundum naturam humanitatis cum tropaeo immortalitatis ascendens. Huic enim rei testimonium dans gentium Doctor, aperte ponit: Qui descendit, ipse est et qui ascendit (Ephes. IV, 10): ipse plane, non alius; et si non alius, una prorsus, eadem inseparabilisque persona, de qua recte dicitur: Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit (Joan. III, 13); et propter quam tardis mentibus inculcandam rectissime sequeretur, Filius hominis qui est in coelo. Hic enim quaero: si non est una Dei hominisque persona, quomodo dicit: Filius hominis qui est in coelo, quando adhuc necdum passus loquebatur in saeculo? Quomodo est, inquam, quomodo est in coelo filius hominis ante mortem crucis, ante gloriam resurrectionis, ante triumphum ascensionis, nisi quia adhaesit ad unitatem personae Filio Dei, qui nunquam recessit ex coelo; et ideo est filius hominis in coelo, quia ibi est semper Filius Dei, qui factus est filius hominis? Mirum quippe, mirum, nisi intelligatur, apparet. Dominus dicit: Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit; et quasi interrogaret aliquis: Quis est iste? confestim sine dubitatione respondit: Filius hominis qui est in coelo. O Domine Jesu, In prinpio Verbum, et Verbum apud Deum, et Deus Verbum; nonne antequam descenderes, et Verbum caro fieres et habitares in nobis, Deus tantum fuisti, Patri et Spiritui sancto consubstantialis, atque una in Trinitate persona? Quomodo ergo nunc ais: Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit; et statim personam descendentis insinuans sequeris, Filius hominis qui est in coelo? Quomodo descendit filius hominis, antequam tu fieres filius hominis, nisi quoniam tu qui eras ab initio Filius Dei, tu Deus unigenitus, tu una in Trinitate persona, factus es filius hominis; et sic factus es filius hominis, ut non altera esset persona tua, altera filii hominis? 6. Haec denique una commendatur, quando Pharisaei interrogantur a Christo: Quid vobis videtur de Christo? cujus filius est (Matth. XXII, 42)? Et respondentibus, David, dicit Jesus: Quomodo ergo David in spiritu vocat eum Dominum, dicens: Dixit Dominus Domino meo, Sede ad dexteram meam, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum (Psal. CIX, 1)? David enim vocat eum Dominum, et quomodo filius ejus est? Ubi Pharisaei quidem convicti sunt et humiliati; sed nos tamen, si pie quaeramus, admoniti. Quare enim filius David Dominus David, nisi quia Dominus David ipse factus est filius David? Nam profecto si non esset una Christi persona, non posset esse filius David, Dominus David. Sed ideo est filius David, Dominus David, quia personam quam habet Dominus David, ipsam habet filius David. Haec una persona, postulanti Philippo et dicenti: Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis; Tanto, inquit, tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? Philippe, qui me videt, videt et Patrem. Quomodo tu dicis, Ostende nobis Patrem (Joan. XIV, 8, 9)? Cum enim Philippus non videret oculis carnalibus nisi hominem qui loquebatur, audivit sibi ore hominis dici: Qui me videt, videt et Patrem. Quare hoc, nisi quia ipse homo est Deus, quem qui videt, videt et Patrem? Alioquin si non esset una Dei hominisque persona, non diceret, Qui me videt; jam visus in carne, videri adhuc volens in divinitate, sed diceret potius, Qui videt Deum meum, videt personam Dei mei. Quid est autem dicere videnti se, Qui videt me, nisi dicere: Ego sum qui videor, ego qui non videor? Et qui me jam foris carnaliter videt, si videt intus spiritaliter, non alterum, sed me; hic profecto qui sic videt me, videt et Patrem. Et secutus statim: Ego in Patre, et Pater in me (Ibid., 10). Quando diceret caro mortalis, Ego in Patre, et Pater in me, nisi ipse propter unitatem personae esset Deus immortalis, qui crucifigendus fuerat homo mortalis? Audi eum adhuc unius esse veritatem personae modis pluribus allegantem. Cum interrogaret discipulos suos: Quem me, inquit, dicunt homines esse filium hominis (Matth. XVI, 13)? Post opiniones multas et varias hominum quibus alii Eliam, alii Jeremiam, alii Joannem Baptistam, alii unum ex prophetis opinabantur esse Christum Dei, Dominum prophetarum, distinguere se Dominus a famulis volens, unumque se Christum inculcare videntibus cupiens: Vos autem, ait, quem me esse dicitis (Ibid., 15)? Respondit Petrus: Tu es Christus Filius Dei vivi (Ibid., 16). Hic si una persona Filii Dei et filii hominis non fuisset, quomodo beatus Petrus appellante se Christo filium hominis, velut contradiceret adderet: Tu es Christus Filius Dei vivi? Christus dicit: me filium hominis: Petrus dicit, Tu es Filius Dei vivi. Si non est una Christi persona, de alio Petrus interrogatur, alium confitetur. Interrogatur, Quem me esse dicunt homines filium hominis? et respondet: Tu es Christus Filius Dei vivi. Sed si beatus Petrus nunquam meruisset magistri sermone laudari, nisi ipsum confiteretur de quo interrogabatur, a quo ei diceret, Tu, a quo audierat, Me, Ipse est filius hominis, qui est Filius Dei vivi. De quo Paulus ad Hebraeos scribens, ut unius eum personae semper ostendat, ita ait: Jesus Christus heri et hodie, ipse est et in saecula (Hebr. XIII, 8). Ubi ipse quod semel posuit, etiam ter intelligi voluit, tanquam diceret: Jesus Christus ipse heri, ipse hodie, ipse et in saecula: heri, antequam acciperet carnem; hodie, quando, juxta vaticinium Jeremiae prophetae, Hic Deus noster, et non aestimabitur alius absque illo: qui invenit omnem viam scientiae, et dedit eam Jacob puero suo, et Israel dilecto suo. Post haec in terris visus est, et cum hominibus conversatus est (Bar. III, 36, 38). Sive modo, quando sedet ad dexteram Patris in saecula, sive quando judicare venturus est vivos et mortuos (sicut omnis Ecclesia in symbolo confitetur), semper ipse, nunquam alius. 7. Carnem quippe suscipiendo, naturas adunavit, non personam duplicavit. Naturas plane adunavit, sine confusione permanentes, et in saecula permansuras. Sic enim adunavit, ut nec divinitas in humanitatem mutaretur, nec humanitas a divinitate absorberetur, sed utraque natura incolumis custodita suis officiis uteretur, suis operibus agnosceretur, suis nominibus vocaretur, verumtamen personis propriis non distingueretur. Non sic enim adunatae sunt duae substantiae, divina scilicet et humana, ut fieret una substantia; sed ut esset unius personae, atque ex eis unius semper existeret Christus. Absit enim ut dum unam cogit veritas praedicare personam, duas audeamus negare naturas. Si enim creator factus est creatura, si Verbum factum est caro, si Deus habitu inventus est ut homo; nec creator creari, nec Verbum caro fieri, nec Deus esse homo potuit sine alterius susceptione naturae. Et si altera est natura suscepta, duae sunt profecto naturae, non una. Sed si ex duabus facta esse asseritur una, quae facta sit debet primitus dici. Quamvis enim ex duabus substantiis una aliqua vix valeat fieri sine ambarum confusione aut unius abolitione, tamen quoties ex duobus fit aliquid unum, nova res fit; et si nova res fit, novum necessario naturae nomen existendo noviter sumit. Verbi gratia, alia est in nobis natura animae, alia corporis: illa spiritalis, ista terrena; illa invisibilis, ista visibilis. Et quia ex his duabus una est facta natura, novum naturae nomen indepta est, ut diceretur homo. Separatim enim dicitur anima, separatim corpus; nec anima potest nuncupari corpus, nec corpus potest nuncupari anima, simul autem corpus et anima recte nuncupatur homo. Nec natura animae est natura corporis, nec natura corporis est natura animae; simul autem constans ex natura corporis et animae, una est natura humana. Proinde si divina natura et humana natura confirmantur unam fecisse naturam, inveniatur etiam quam naturam, quae nec divina appelletur, nec humana; sed sicut nova, ita novo nomine nuncupata. Nullus plane tergiversator, et unius naturae contentiosus assertor, in hujus articulo propositionis, naturae quam ex duabus unam fingit, novum nomen apponat, et eam Christum dici respondeat; quia Christus nomen officii est, non naturae. Ab unctione enim Christus; unctio vero temporalis dispensationis indicium, non substantiae videtur esse vocabulum. Ille enim qui ex duabus factam credit unam (saepe dico), dicat quam unam. Ista enim una, nec divina dici poterit, nec humana, sed quocunque alio nomine: quod nomen si quis invenerit, naturae unius assertor tolerabiliter erit. Ego tamen valde metuo unius naturae professionem confidenter assumere, quoniam si una est natura Christi, aut tota erit aequalis Patri, aut tota Patre minor. Si tota aequalis, secundum quam dicit: Pater major me est (Joan. XVI, 28)? si tota minor secundum quam dicit: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30)? Aut impassibilis, aut passibilis. Si impassibilis, secundum quam dicitur Christus passus, mortuus, crucifixus? si passibilis, aut Christus jam unam naturam non habebit cum Patre, ut segregetur a passionibus ejus Deus Pater; aut si haec una natura quam habet cum Patre communem, passibilis erit, Pater quoque passibilis erit, et jam non catholici Christiani, sed haeretici gloriabuntur Patripassiani. Addo adhuc: si una est natura Christi aut invisibilis asseritur, aut visibilis; si invisibilis, quam viderunt qui crucifixerunt? quam viderunt apostoli usque ad tactum? quam videndam promiserunt angeli, dicentes: Sic veniet, quemadmodum eum vidistis euntem in coelum (Act. I, 11)? Sed si visibilis, quid volebat dilectore suo in futuro manifestare, quando dicebat: Et ego diligam eum, et manifestabo ei me ipsum (Joan. XIV, 21), jam manifestatus secundum carnem? Aut cur ita clamat Evangelium: Nemo novit Filium, nisi Pater (Matth. XI, 27)? Sine dubio enim quod videmus novimus; et nemo potest dicere non subjacere notioni, quem subjacere confessus fuerit visioni. 8. Movet adhuc, quoniam si una est natura Christi, aut ubique diffusa est, aut localis: si ubique diffusa, quare verba symboli sic recitamus: Tertia die a mortuis resurrexit, ascendit in coelos, sedet ad dexteram Patris? Qui respondebit mihi, si ubique diffusa est natura Christi, quomodo ascendit in coelos? si ubique diffusa est, quomodo specialiter de ea dicitur: Sedet ad dexteram Patris? Sed si localis est, certe sapientia Dei, quae est Christus (I Cor. I, 24), attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter (Sap. VIII, 1). Et ubi est quod recedens a discipulis suis secundum praesentiam carnis, Ecce ego, ait, vobiscum sum usque ad consummationem saeculi (Matth. XVIII, 1)? Erubescamus ergo duas negare naturas, ut in uno Christo appareat quae natura sit aequalis Patri, quae minor Patre; quae passibilis, quae impassibilis; quae visibilis, quae invisibilis; quae ubique diffusa, quae localis; dum tamen unus sit Christus, et aequalis et minor, et impassibilis et passibilis, et invisibilis et visibilis, et ubique diffusus et localis: totus aequalis, non totum aequalis? totus minor, non totum minor; totus invisibilis, impassibilis, ubique diffusus, sed non totum. Hic vero si requiras, quid est totum Christus? respondeo: Verbum Dei, anima rationalis et caro. Sive enim Verbum dicas, totus est Christus, sed non totum, nisi adhibeas animam rationalem et corpus. Sive animam rationalem dicas, totus est Christus, sed non totum, nisi adhibeas Verbum et carnem. Sive carnem dicas, totus est Christus, sed non totum, nisi adhibeas Verbum et animam rationalem. Totus ergo Christus ubique est secundum Verbum, sed non totum ubique est; quia non est ubique anima rationalis et caro, cum quibus est totum. Totus Christus apud inferos fuit secundum animam rationalem, sed non totum, quia caro ibi non fuit, cum qua est totum. Totus Christus in sepulcro fuit secundum carnem, sed non totum, quia anima rationalis ibi non fuit, cum qua est totum: Verbum tamen Dei et cum anima sua apud inferos, et cum carne sua in sepulcro fuit, quia naturaliter ubique diffusum, nec animae suae nec carni suae aliquando defuit. Sive igitur Verbum, sive anima rationalis, sive caro significetur, totus Christus significatur, sed non totum. Neque enim erit totum, nisi simul Verbum, anima rationalis et caro. Quare autem Verbum totus Christus, et anima rationalis totus Christus, et caro totus Christus, nisi quia una est Verbi, animae rationalis carnisque persona? Quare iterum Verbum sine anima rationali et carne non totum Christus; aut anima rationalis et caro sine Verbo non totum Christus, nisi quia alia est Verbi, alia rationalis animae carnisque natura? illa divina, ista humana? illa simplex, ista composita? cum tamen una ipsa Christi persona, quae duas, divinam et humanam, id est simplicem et compositam videtur adunare substantias, non sit composita, sed in singulis simplex, et in utrisque simplex; et ita simplex, sicut fuit antequam in sua unitate susciperet humanam naturam; ut haberet deinceps substantias duas, unam (sicut diximus) simplicem, aliam vero compositam. 9. Sed quid jam pluribus immoramur? De incarnatione Christi haec est fides mea, per quam fateor, ex duabus et in duabus substantiis unam Christum habere personam. Nec movet quomodo potuerit habere duas una Christi persona naturas, cum videamus divinitatis unam substantiam tres habere personas. Si enim mihi dicat aliquis: In Christo ostende mihi secundum numerum naturarum, numerum personarum; respondebo intrepidus: Ostende mihi etiam tu in deitate secundum numerum personarum, numerum naturarum. Si enim non potest esse natura sine persona, nec persona potest esse sine natura. Sed si dicitur in Trinitate omnes tres personas unam habere naturam, quia illa una natura omnium trium est personarum: ita ego in Christo dicam utrasque naturas unam habere personam, quia illa significans existere cujusque, est quae alium distinguit ab alio. Unde rite personarum duarum in Christo videretur quispiam exsurgere praedicator, si Deus ille non fuisset homo, aut homo ille non fuisset Deus, alium ab alio sua distinguente persona: dum secundum superioris intellectum definitionis, proprietate incommunicabili sic unum Christum personam divinitatis significaret existere, ut eum ab alio qui in humanitate credendus fuerat, separaret. Verumtamen absit hoc a fidelibus mentibus, longe fiat a Christianis disputationibus. Proinde illi quos negare asserit Dominum nostrum Jesum Christum unum esse de sancta et individua Trinitate, si fatentur Dominum nostrum Jesum Christum Deum esse, Dei Filium, factum hominis filium; et ideo nominato Domino Jesu Christo non hominem purum, sed divinam simul et humanam substantiam nominari; si fatentur Deum Trinitatem, Patrem esse, et Filium, et Spiritum sanctum; et hunc Filium sine quo Trinitas nunquam fuit, et quo carnem suscipiente mansit Trinitas; sicut semper est Trinitas, ex initio incarnationis suae, ipsum esse intelligunt Dominum Jesum Christum: quid ad nos, quibuslibet verbis rectam praedicent fidem? Videndum potius reor et considerandum diligentius, cur Dominus Jesus Christus unus esse de sancta et individua Trinitate nimis caute a quibusdam negetur. Tribus enim modis, quantum mea fert opinio, sententiae hujus suspecta redditur propositio. Primus modus est, ne ideo Dominus Jesus Christus unus esse de sancta et individua Trinitate praedicari putetur, ut alius ipse, alia Trinitas de qua unus esse dicitur, inculcetur: velut cum de Patre esse Filium credimus, alius est procul dubio Filius, alius Pater de quo est Filius; aut quando, verbi gratia, de civitate illa, sive illa esse aliquem indicemus; in tantum alius est ipse, alia civitas; ut sine illo maneat civitas sicut fuit cum illo, quamvis ipse solus dici civitas nequeat. Hic vero sensus magis illis proficit, qui supponere volunt quartam Trinitati personam. 10. Secundus modus est. Fortasse Dominus Jesus Christus, unus esse de sancta et individua Trinitate fraudulenter intimetur; propter hoc videlicet ut non ejus humanitas, quam suscipiendo in unitatem personae suae vocari coepit Dominus Jesus Christus, sed divinitas ejus propter quam asseritur unus esse de sancta et individua Trinitate, praedicetur esse passibilis, quoties Dominus Jesus passus pro salute hominum non tacetur. Hic vero sensus aut Arianos juvat ad deteriorandam Filii divinitatem, aut unius tantum in eo naturae interserit opinionem, dum duarum personarum timet incurrere suspicionem. Tertius adhuc modus est, ne firmantibus nobis Dominum Jesum Christum unum esse de sancta et individua Trinitate, confestim a nobis quaeratur, Quid unus? Verbi enim gratia, si voluero dicere, Gabriel unus est ex angelis Dei, interrogatus, Quid unus? respondeo, Angelus, quia jam illos omnes angelos dixi. Aut si iterum similiter loquar, Ephesinam Ecclesiam unam esse de septem Ecclesiis ad quas Joannes scribit apostolus, interrogatus, Quid unam? mox respondeo, Ecclesiam, quia jam illas septem Ecclesias dixi. Pari ratione si homines tres accessisse aliquo, aut recessisse aliunde pronuntiem, cum dixero, Unus ex his venit ad me, interrogatus, Quid unus? mox respondeo, Homo, quoniam illos tres homines dixi. Cum vero dixerimus, Dominum Jesum Christum unum esse de sancta et individua Trinitate, interrogati, Quid unus? non possumus dicere, unus Deus, quia Trinitas illa non est Deorum; nec permittit ratio ut dicamus: Dominus Jesus Christus unus Deus est de sancta et individua Trinitate; sed dicimus potius: Tota Trinitas unus Deus. Similiter interrogati, Quid unus? quando dicimus Dominum Jesum Christum unum esse de sancta et individua Trinitate, non possumus respondere, Filius, quia Trinitas illa non est filiorum; unus enim in Trinitate est Filius. Et si dicitur ita dici: Dominus Jesus Christus, unus est de sancta et individua Trinitate, tanquam si dicatur, una persona, rectissime hoc dicitur; sed convenientibus modo, si hoc ita videtur, una persona quam unus dicitur, ne parum intelligentibus, aut male suspicantibus scandalum procuretur. Quibus ergo modis haec sententia ab aliquantis refellenda vel cavenda judicetur, simpliciter dixi: caeterum ego nec volentibus nec nolentibus dicere contradixi: quia nihil a me certum posse definiri, in hujus epistolae capite jam praedixi. 11. Caeterum si certa ad nos mandavit opinio (quod firmare ideo dubito, quia nihil exinde tuis litteris intimatum non inaniter cogito), miror quomodo hi qui Dominum nostrum Jesum Christum negant unum esse de sancta et individua Trinitate, confiteri eum dicantur unum esse ex sancta et individua Trinitate. Quid harum propositionum differentia moliatur, audire cuperem; si liceret, praesentes interrogarem: vellem dicere, si daretur sermonem sine studio contentionis inserere. Si enim dicendus est unus ex Trinitate Dominus Jesus Christus, propter unitatem personae utique dicendus est, ut ostendatur quia ille Deus unigenitus ipse factus est homo. Cur non ergo dicatur etiam, de Trinitate, ut ostendatur similiter pertinere ad essentiam Trinitatis, quia assumpta servili forma contumeliam pertulit mortis? Sed si eo sensu non dicitur unus esse de sancta et individua Trinitate, sed ex sancta Trinitate Dominus Jesus Christus, ut ostendatur nihil substantiae cum Trinitate habere commune: sicut ideo nos dicimus ex Deo, et non de Deo, quia alia est nostra, alia Dei substantia (omne enim quod de aliquo fuerit, etiam ut ex eodem aliquo sit necesse est; non tamen omne quod ex aliquo erit, continuo etiam de eodem aliquo esse potest: sicut omnia ex Deo, non tamen de Deo; Filium vero unigenitum, et de Deo et ex Deo esse rectissime confitemur); videt etiam prudentia vestra, purum ab his hominem praedicari Dominum Jesum Christum; et omnino hunc sensum, nisi forte melius aut aptius exponatur, periculosissimum judicari. Unde desistendum a contentionibus reor, exspectandum potius persuadens, patienterque hanc dubitationem ferendam, donec universalis Ecclesiae auctoritate vel pronuntietur suscipienda, vel prodatur abjicienda. Neque enim fides vera, si de hac sententia taceatur, minus praedicabitur; aut nisi per hanc sententiam roboretur, minus firma existimabitur: cum, etiamsi ita esset, sequi nos apostolica verba plus deceret, ubi nobis dicitur: Verumtamen in quod pervenimus, in eo ambulemus; et, Si quid aliter sapitis, hoc quoque vobis Deus revelabit (Philip. III, 16, 15). Ad hoc pervenimus, scire Dominum Jesum Christum ex duabus atque in duabus substantiis vel naturis, unam habere personam. Hoc teneamus, hoc sapiamus, hoc praedicemus; et si quaedam verba minus caute proferamus, aut plus forte solliciti taceamus, velut si quid aliter saperemus, hoc quoque Deus nobis revelabit. EPISTOLA VI. AD PELAGIUM ET ANATOLIUM DIACONOS URBIS ROMAE. Pro epistola Ibae episcopi Edesseni, adeoque pro tribus capitulis concilii Chalcedonensis: adversus Acephalos. 1. Dominis beatissimis et devotis obsequiis venerabiliter prosequendis, sanctis fratribus et condiaconis, Pelagio et Anatolio Ferrandus exiguus. Valde maximas sum passus angustias, quando scripta vestra suscepimus, cujus perturbationis indicium longa taciturnitas fuit. Nam si considerare dignemini quam festinus esse soleam semper ad obediendum jussionibus vestris, non minori devotioni responsionis hujus deputabitis moras. Quare enim diu silerem, nisi trepidarem, non veritatem dicere de quaestione nuper exorta, silentibus sed adhuc Africanis Ecclesiis, ante tempus proferre sermonem? Simpliciter tamen, compellente jussione vestra, quod credimus loquimur, ut scire dignemini quia vobiscum corde, vobiscum fide, vobiscum secundum bonam spem, vobiscum in charitate non ficta. Quaecunque enim sapienter, breviter, veraciter intimatis, eadem credimus, eadem sentimus, eadem loquimur.
2. Verbis apostolicis suadeam ministros sedis apostolicae gloriosos: State, et tenete traditiones quas didicistis (II Thess. II, 14). Non expedit antiquorum Patrum qui Chalcedonensi noscuntur interfuisse concilio vituperari deliberationem, retractari judicium, mutari sententiam: ne synodus venerabilis, apud omnes Ecclesias Orientis et Occidentis per annos tam plurimos sine aliqua dubitatione firmata, perdat subito reverentiam suam; nec possit in definitionibus fidei robur inflexibile custodire, si coeperit ex aliqua parte fragilis aut reprehensione digna convinci. Quidquid semel statuitur in concilio et congregatione sanctorum Patrum, perpetuam debet obtinere jugiter firmitatem. Qua enim fronte cantabimus: Quanta audivimus, et cognovimus ea, et patres nostri narraverunt nobis (Ps. LXXVII, 3); si quoties libet, toties licet eorum decreta rescindere? Per illos sapientissimos judices Ecclesia catholica dixit quod catholica Ecclesia custodiret, vel potius quod usque nunc custodivit: cur hodiernis nunc iterum disputationibus minime tunc reprobatam reprobamus epistolam? Fons est signatus, catholica Ecclesia; Jacobus vero apostolus clamat: Nunquid fons de eodem foramine emanat dulcem et amaram aquam (Jac. III, 11)? Si dulcis aqua manavit ad proferendas fidei definitiones ex ore pristinorum sacerdotum, quomodo fieri potuit ut ex ore eorum, non aliorum, quasi ex eorum foramine manaret in negotio venerabilis Ibae episcopi, non dulcis aqua, sed amarior felle? Cum timore ac tremore dico, sed tamen dico: Si tunc in quolibet negotio propinavit fidelibus amarum gustum Chalcedonensis concilii laudabilis disputatio, demus manus haereticis, ut liceat eis salutaris antidoti potionem quasi mortiferam criminari, nobis praebentibus occasionem, « dum in verbis pugna est, dum de novitatibus quaestio est, dum de ambiguis occasio est, dum de auribus querela est, dum de studiis certamen est, dum de consensu difficultas est. » Quae verba, non mea, sed beati Hilarii, in secundo libro contineri quem ad Constantium imperatorem scribit, beatitudo vestra plenius novit. Perpendite ergo, fratres, inter quos scopulos fluctuet navis evangelicae praedicationis. Clamat Isaias: Vae his qui ponunt tenebras lucem (Isa. V, 20); et nos audemus asserere quia patres nostri tenebras lucem esse dixerunt, quando epistolam Nestorio faventem damnare noluerunt, imo etiam suscipere voluerunt? Ergone patribus nostris coaptabitur prophetica maledictio: Vae his qui ponunt tenebras lucem? Nonne ipsi fuerunt sicut luminaria in mundo, verbum vitae continentes, quorum fides imposuit silentium perfidis? quibus recte credentibus omnis credidit mundus? 3. An dicitur: Bene crediderunt, sed Ibae venerabilis epistolam male susceperunt? in sua confessione veraces fuerunt, sed fallaci confessioni praebuerunt incautam consensionem? Quis ferat tortuosas inutilium quaestionum contentiones? Si pars aliqua displicet in concilio Chalcedonensi, cum periculo displicendi totum placet. Vas electionis sanctissimus Paulus manifeste profitetur: Modicum fermenti totam massam corrumpit (I Cor. V, 6). Si in illa massa sanctarum definitionum, vel exigui fermenti potest acida commixtio reperiri, tota massa judicabitur noxia; vel certe, ut magna extenuemus, inutilis ad efficiendum panem, qui confirmat cor hominis. Quid igitur profuit quia ibi Nestorius, ibi Eutyches anathematizantur? Ecce, damnatores Nestorii et Eutychetis recepisse culpantur epistolam, blasphemiis faventem Nestorii, vel ambiguis, vel manifestis. Quid utique? Si nescientes admiserunt, ignorantiae notam, quod absit, incurrisse videbuntur, ut eorum penitus evacuetur auctoritas, si vero scientes, aliud fortasse senserunt, aliud sunt interlocuti, fictionis crimine non carebunt; resistentes vero eorum dogmatibus, multo amplius insultando clamabunt: Ecce congregata apud Chalcedona synodus, sidera magnum pondus auctoritatis minime dubitatis, uno atque eodem tempore Nestorium damnavit, et Nestorii revocavit errorem, recipiens epistolam fidei catholicae omnino contrariam; sicut modo sentire coepistis, intelligentes, quamvis sero, quam toti illi episcopi noluerunt intelligere veritatem. Plangamus et oremus, ut cito talis error abolitus transeat, repudiatus evanescat, et perpetuo silentio sepeliatur. Totum concilium Chalcedonense, cum est totum concilium Chalcedonense, verum est: nulla pars illius habet ullam reprehensionem; quidquid ibi dictum, gestum, judicatum novimus atque firmatum, sancti Spiritus operata est ineffabilis et secreta potentia. Quare tot justorum memoriam repentinis contradictionibus infamamus, cum Salomon plenus Spiritu sancto manifeste pronuntiet: Memoria justi cum laudibus (Prov. X, 7)? 4. Quid si procedentes e tumulis suis, coram Deo cui vivunt, apud quem fideliter requiescunt, in novissima resurrectione dicant viri religiosi: Cur epistolam reprobastis, cujus catholicam esse dictionem sensimus, diximus, judicavimus, et judicium nostrum subscribendo firmavimus? An quia venerabilis Ibas, Alexandrinae Ecclesiae pontificem sanctum Cyrillum vituperavit? Sed idem sancto Cyrillo postea se communicasse significavit. Si merebatur pro beati Cyrilli vituperatione culpam, merebatur pro restaurata communione non minimam gratiam. Ut sancti Cyrilli capitula propter ambiguitatem et locutionis obscuritatem, cum Orientalibus episcopis parum intelligendo culparet, humanae fuit infirmitatis: ut dicta sua bene interpretanti facilius crederet ac libentissime consentiret, omnino sacerdotalis fuerat charitatis, sine ullo dispendio veritatis. Cur epistolam nos damnaremus, ubi tanquam praeterita, sunt utraque narrata per illius sancti Cyrilli fideles interpretationes? Ipse, ipse sanctus Cyrillus non venrabili Ibae, sed pluribus Orientalibus episcopis auferre scandalum malae intelligentiae properavit, bene interpretando capitula sua: et nos pro injuriis ejus, historiae modo quid contigerat exponentem reprobaremus epistolam? Si contraria verae fidei regulis in illa epistola venerabilis Ibas episcopus locutus fuisse firmatur, propter aliquanta vel ambigua, vel obscura quae faciunt hoc videri, nostra debet esse sententia melior, quia nos ex ore ejus qui dictavit epistolam sensum valuimus investigare verborum. Postremo quare putaremus epistolam favere Nestorio, cujus auctor, nobis praesentibus, jubentibus, audientibus, voce viva minime dubitavit anathematizare Nestorium, suscipiens tomum papae Leonis, et confessionem verae fidei nobiscum subscribendo confirmans? Haec audientes, quale responsum daturi sumus tot inclytis rectoribus et magistris Ecclesiarum? Praecipue cum rex justus sederit in throno? 5. Caveamus, fratres, insidias diaboli. Si nefandus error Nestorii latere putatur in hac epistola venerabilis Ibae episcopi, quam Patres receperunt, neque magnis neque parvulis nocet: error quippe Nestorii publice damnatus est in Chalcedonensi concilio. Si vituperatio sanctissimae recordationis Cyrilli scandalum movet, ut abjiciatur epistola quam Patres receperunt, laudatus est ibi, multumque laudatus; quando ejus dictorum suorum interpretatio removisse firmatur sinistrae suspicionis offensionem, reconciliatis paci ejus Orientalibus episcopis: in qua pace omnes sibi communicantes pariter dormierunt, et hanc epistolam talia referentem ne leviter culpandam esse dixerunt. Merito tunc praesente Marciano imperatore religioso, sacerdotes omnes qui concilium pacis mentibus pacificis inchoatum definitionibus ecclesiasticae pacis convenientibus finierunt, in pace fraterna redierunt ad suarum plebium loca, sine odio, sine invidia, sine contentione, concordes, unanimes, commune testimonium perhibentes. Ibi fuit in legatis suis sedes apostolica, primatum tenens universalis Ecclesiae; ibi aliarum venerabilium sedium pontifices, astuti ut serpentes, simplices ut columbae; ibi ex minoribus civitatibus ingens turba pastorum, dominici gregis caulas pastorali sollicitudine gubernantium. Nemo ibi damnavit aliquem nolentibus caeteris, nemo absolvit nolentibus caeteris; omnes sibi consentientes, et Doctoris gentium verba libenter implentes, obedierunt dicenti sibi: Obsecro vos, fratres, ut id ipsum dicatis omnes, et non sint in vobis schismata (I Cor. I, 10). Ideo eorum judicium mansit, et in sua stabilitate permansit nullatenus immutandum, quia judicantium sacerdotum nec dignitas fuit inferior, nec numerus parvus, nec auctoritas minor, nec ignobilis electio, nec superflua praesumptio, nec insipiens deliberatio, nec vulgaris assensus, nec infructuosus labor, nec tranquillitati Ecclesiarum contrarius finis. Ad sedandas praeteritas contentiones venerunt, praesentes amputaverunt, etiam futuras mitigaverunt: addere quidpiam post eorum definitiones, mutare, minuere, nihil est aliud quam novas seminare discordias. Nemo culpare festinet bene deposita [ An disposita], nemo recta corrigere. Quid erit firmum, si quod statuit Chalcedonense concilium vocatur in dubium? 6. Plura hinc possem querelis luctuosis sub quadam tragoedia flebiliter deplorare; sed sufficere mihi videtur quid Ecclesia Justinianae Carthaginis, per linguam gloriosi pontificis sui beatae memoriae Capreoli, clementissimo principi Theodosio scribentis, rationabiliter definivit, dicens: « Nihil in divinis humanisque actibus, nihil tam in sacris quam in publicis rebus obtinere ullam poterit firmitatem, si ea quae debito sententiae judicialis fine clauduntur, post annorum spatia et quaelibet volumina saeculorum, tanquam in emendatione Patrum velut instructor praesumat emendare posteritas. » Et in alia epistola ad Ephesinum concilium per Versulam directa diaconum: « Habet quidquid forte nuper exoritur, discussionis necessitatem, ut aut recipi probatum, aut damnatum possit excludi. Ea vero de quibus antea jam judicatum est si quis admiserit in retractationem vocari, videbitur de fide quam nunc usque tenuit ipse dubitare. » Ecce jam non statuta tantum synodalia, sed pene cunctorum firmata judicia, vocari rursus in examen nimis esse culpabile memorabilis doctor Carthaginiensis Ecclesiae profitetur; quomodo ergo nunc olim judicata judicabuntur? Si tunc aliquis accusator epistolae cujus catholica esse dictatio claruit ad majora judicia provocaret, appellationi forsitan secundum consuetudinem locus pateret; sed quo iret? aut ubi majores reperiret in Ecclesia judices? ante se habens in legatis suis apostolicam sedem, qua consentiente, quidquid illa definivit synodus, accepit robur invictum? Vox igitur adempta volentibus male assumpta defendere, quomodo iterum restituetur? quis erit post tantos ac tales pontifices negotii jam peracti novus et idoneus cognitor? ex quibus mundi partibus aut civitatibus meliores antiquis episcopis congregabuntur episcopi, quibus potestas detur sententias emendare majorum? vel qua spe confidenter assumant aliquid definire, videntes talium virorum judicia repente cassari? Quomodo successoribus nostris poterit placere quod agimus, si per nos docebuntur irritum facere quod praecessores suos gessisse cognoverint? Unde haec nova cautela? nunquid post papam Leonem, Anatolium, Maximum, Juvenalem, vel caeteros illius temporis sacerdotes, nullus fuit ex eorum successoribus qui legeret attentius, et intelligeret epistolam venerabilis Ibae episcopi male synodo insertam fuisse? Modo coepit haereticorum querela movere catholicos, ut cogitent hanc epistolam reprobare. 7. Habeo dicere: si retractentur Chalcedonensis decreta concilii, de Nicaena synodo cogitemus, ne simile periculum patiatur. Universalia concilia, praecipue illa quibus Ecclesiae Romanae consensus accessit, secundae auctoritatis locum post canonicos libros tenent. Sicut legentibus Scripturam divinitus inspiratam non licet aliquid reprehendere, quamvis minime valeant altitudinem coelestis oraculi comprehendere, sed pius lector et quod non intelligit credit, ut quod credit mereatur intelligere; sic omnino nec aliter concilia quae vetustas firmavit et custodivit devota posteritas obedientiam de nobis exigunt, nullam relinquentes dubitandi necessitatem. Longe illa sunt de quibus Apostolus dicit: Omnia probate; quod bonum est tenete; ab omni specie mali abstinete vos (I Thess. V, 21, 22). Quae autem finiuntur judicantibus episcopis sanctis, et ad beati memoriam perducta diligentius examinantur atque firmantur, sequenda sunt, amplectenda sunt: in retractatione sub qualibet pietatis occasione teneri non debent; praecipue apud posteros, jam secundum carnem mortuis qui judicium protulerunt, et ibi jam constitutis ubi, juxta Evangelium, Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio (Joan. V, 22). Quid prodest cum dormientibus habere certamen, aut pro dormientibus Ecclesiam perturbare? Si quis adhuc in corpore mortis hujus accusatus et damnatus, antequam mereretur absolvi, de saeculo raptus est, absolvi non potest ulterius humano judicio. Si quis accusatus et absolutus in pace Ecclesiae transivit ad Dominum, condemnari non potest humano judicio. Si quis accusatus ante diem sacerdotalis examinis repentina vocatione praeventus est, intra sinum matris Ecclesiae constitutus, divino intelligendus est judicio reservatus: de hoc nullus homo potest manifestam proferre sententiam; cui si Deus indulgentiam dedit, nihil nocet nostra severitas; si supplicium praeparavit, nihil prodest nostra benignitas. 8. Vetat nos Apostolus plus sapere quam oportet sapere (Rom. XII, 3); quicunque ergo aliter sentit, et rectum putat esse quod sentit, sub hac devotione pietatis loquatur, scribat, disputet, in negotio praesertim religionis, ut neminem dictis suis obedire compellat invitum; nec unius hominis sententiam valere tantum credat, ut praejudicium generet aliter sentientibus. Potest unusquisque rectam praedicans fidem, quod sentit scribere, non tamen ad subscribendum quae ipse scripserat, alios provocare. Quantum laboraverunt in praedicatione verbi, post apostolos, sanctissimi illi praeclarique doctores, quibus per Spiritum sapientiae et scientiae concesserat Dominus docere catholicos, et haereticos expugnare? libros tamen suos a nemine subscriptos posteris reliquerunt. Consideremus quid beatus Apostolus moneat: Prophetae duo vel tres dicant, vel caeteri examinent (I Cor. XIV, 29). Nunquid dixit: Subscribant, aut subscribere compellantur? Diligentius examinari quae dicta sunt jubet, ne consensus facilis incurrat errorem: sit unicuique liberum, postquam legerit quod unus homo dictavit, non ita dicta ejus accipere quasi canonicas scripturas: sed cogitare quid eligat, quid respuat, quid sequatur statim, quid cum prudentioribus arbitretur fratribus conferendum; nulla fiat necessitas generare sibi praejudicium subscribendo, ne aliud postea sentiat, si aliud postea sentiendum revelata demonstraverit veritas: patienter autem ferat pius scriptor sollicitudinem piam requirentium veritatem, nec festinet auditorum tenere manum, sed per suavem sensum paratus meliora sentientibus consentire. 9. Cujus humilitatis exemplum beatus pontifex Augustinus, in charitate Christi pene omnibus catholicae Ecclesiae doctoribus praebens: « Nec pigebit, inquit, me, sicubi haesito, quaerere; nec pudebit, si erro, dicere. Proinde quisquis haec legit, ubi pariter certus est, pergat mecum; ubi pariter haesitat, quaerat mecum; ubi errorem suum agnoscit, redeat ad me; ubi meum, revocet me. Ita ingrediamur simul charitatis viam, tendentes ad eum de quo dictum est: Quaerite faciem ejus semper. Et hoc placitum, pium atque justum coram Domino Deo nostro. Cum omnibus interim qui ea quae scribo legunt, etc. (Aug. lib. I de Trinit. cap. 2, 3). » Sola enim sunt, ut superius jam saepe diximus, in canonicis libris praecepta divina, et in generalibus synodis paterna decreta, non refutanda nec respuenda, sed custodienda et amplectenda; praecipiente sancta Scriptura: Audi, fili, legem patris tui, et ne spernas consilium matris tuae (Prov. I, 8; VI, 20). Lex enim patris fulget, quantum mihi videtur, in canonicis libris; consilium matris in universalibus conciliis continetur; ubi propterea qui conveniunt tales sacerdotes statuta sua subscribunt, ut dubium non relinquatur a quibus est habita disputatio: caeterum praeter illos qui statuunt quae statuenda sunt, nullus cogit ultra subscribere; sufficere enim judicatur ad plenam confirmationem, si perducta in notitiam totius Ecclesiae nullum offendiculum moveant, vel scandalum fratribus, sed apostolicae fidei convenire firmentur, apostolicae sedis roborata consensu. 10. Dignetur itaque beatitudo vestra tres istas regulas ordine et sermone quo potuimus intimatas diligenter attendere, et (si nostra placet humilis persuasio) custodire. Ut concilii Chalcedonensis vel similium nulla retractatio placeat; sed quae semel statuta sunt, intemerata serventur. Ut pro mortuis fratribus nulla generentur inter vivos scandala. Ut nullus libro suo per subscriptiones plurimorum dare velit auctoritatem, quam solis canonicis libris Ecclesia catholica detulit. Illud quoque tranquillitati Ecclesiarum proficere poterit, si nullus velit praescribere quid sequatur Ecclesia, sed tenere quod Ecclesia docet; ipsa Domino per Moysen in cantico Deuteronomii dicente: Interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi; seniores tuos, et dicent tibi omnia (Deut. XXXII, 7). Tunc quippe implebitur etiam Doctoris gentium suavis doctrina, Corinthios admonentis et dicentis: Cum conveneritis, unusquisque vestrum psalmum habet, doctrinam habet, interpretationem habet: omnia ad aedificationem fiant (I Cor. XIV, 16). Ecce, interrogatus, propter obedientiam silere non potui, respondens magistris discipulus, doctis indoctus, majoribus minor. Examinate, quaesumus, propter charitatem, si potuit haec parva responsio comprehendere veritatem; et, si quidem placuerit, discretio vestra perpendat utrum prodi debeat fratribus. EPISTOLA VII. AD REGINUM COMITEM PARAENETICUS. Qualis esse debeat dux religiosus in actibus militaribus, seu de septem regulis innocentiae. 1. Socialis vitae laboribus exercendus, ignorantia pueritiae mox ut rationalis homo caruerit, aut Deo incipit, dux illustris Regine, aut saeculo militare. Propter hoc apostolus Paulus: Nemo, ait, militans Deo implicat se negotiis saecularibus (II Tim. II, 4); ostendens esse milites Dei, sicut sunt etiam milites saeculi. Duplex ergo militia duo genera militum signat: alios militia corporalis laborare cum mundo, secundum voluntatem terreni regis astringit; alios militia spiritalis ad coelestia castra per gratuitam gratiam coelestis imperatoris adducit. Milites saeculi passionibus et desideriis variis tenentur obnoxii; milites Dei carnem suam crucifigunt cum vitiis et concupiscentiis. Illi dapibus nutriuntur; isti virtutibus. Illi rapere aliena conantur; isti etiam propria vel patienter perdere, vel misericorditer contendunt erogare. Illi propriis utilitatibus consulunt; isti communibus. Illi gerunt unde falsis laudibus extollantur; isti quaerunt unde sempiternis praemiis honorentur. Illis tribuit imaginem laetitiae vanitas; istis vera confert gaudia veritas. Illi perituram patriam, pariter perituri, salvare ac semper tenere festinant; isti nunquam perituram, ne in aeternum pereant, possidere desiderant. Illis vivere labor est, et mori supplicium; istis vivere Christus est, et mori lucrum. Illi praeliantur contra inimicos visibiles; isti contra invisibiles. Illos avaritia crudeles; istos misericordia facit benignos. Illos invidia contentiosos; istos mansuetudo pacificos. Illi per superbiam pro suis hominibus litigant; isti per humilitatem alter alterum existimant superiorem sibi. Per illos Babylonia regitur; per istos et in istis a Domino Jerusalem coelestis administratur. Et plerumque contingit ut corporibus adunati (quamvis mentibus separati) simul milites Dei et milites saeculi prosperitates et adversitates sentiant temporales. Sed milites saeculi prosperitas extollit, adversitas dejicit; milites autem Dei, sive in prosperitate, sive in adversitate immobiles perseverant; quia gloria eorum testimonium est conscientiae ipsorum; ubi requiescunt quando tribulationes patitur mundus; ubi non timent hostem continentiae perpeti, quando suppetit abundantia voluptatum, de radice temporalis felicitatis germinans spinas cupiditatis. Milites Dei libenter audiunt beatum Joannem commilitonibus propriis tuba fortiore clamantem: Nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt. Si quis diligit mundum, non est charitas Patris in eo; quoniam omne quod in mundo est, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et ambitio saeculi, quae non est ex Patre, sed ex mundo est. Et mundus transit et concupiscentia ejus: qui autem facit voluntatem Dei, manet in aeternum (I Joan. II, 15-17). Quibus audientibus atque obedientibus huic saluberrimae admonitioni, quoties occulta dispensatio piissimi Creatoris potestatem judicandi ac disponendi terrenam rempublicam tribuit, tunc ex parte militia saeculi non est gravioribus referta peccatis: tunc facile corripiuntur inquieti, consolantur pusillanimes, suscipiuntur infirmi; licentia scelerum demitur improbis, et bene agendi sortitur innocentia libertatem. 2. Rogemus ergo precibus assiduis eum qui disponit orbem terrae in aequitate, faciens universa secundum consilium voluntatis suae; quoniam de ipso Psalmista veraciter canit: Omnia quaecunque voluit, fecit in coelo et in terra, in mari et in omnibus abyssis (Ps. CXXXIV, 6); ut videlicet milites suos sub habitu militiae saecularis latentes promovere dignetur ad maximas dignitates: regens eos intus, et regendi alios scientiam tribuens; sicut tibi quoque, dux illustris Regine, jam donasse cognoscitur. Et ideo laudabili sollicitudine venerabilis memoriae Fulgentium pontificem Ruspensis Ecclesiae interrogasti qualis tibi militaribus actibus occupato regula sit spiritalis propositi retinenda. Sapienter profecto responsum sapientiae a sapiente quaesieras, nec interroganti, nec interrogato sancta prudentia defuit. Et tu quod ille docens poterat, jam gerebas; et ille hoc docere poterat quod tu gerebas, ut mores tuos tu in sermonibus ejus agnosceres, et sermones suos ille ex tuis moribus approbaret. Modo autem quia semipleni libelli imperfecta dictatio, nihil huic tuae interrogationi cognoscitur respondisse (principia enim gloriosi operis, primam quaestionem litterarum tuarum diutius ventilant: Utrum caro Christi corruptibilis an incorruptibilis fuerit; unde adhuc disputans doctor ille egregius, antequam fideliter ratione fidei reddita de actibus militaribus cum pietate tractandis inciperet loqui, transivit ad aeternae beatitudinis immortalia gaudia, Verbum Dei, quod in corde et ore semper habuit facie ad faciem contemplaturus), importabilem sarcinam super humeros debiles ponis, ut me jubeas tanti viri quasi haereditarium debitum solvere. Nunquid ego sic repletus sum sapientia sicut ille? Nunquid eadem mihi facultas eloquii? Nunquid similis data est auctoritas dignitatis? aut vel ipsa saltem conversationis innocentia talis est mihi, quem praeteritis ac praesentibus excessibus implicatum mentis pariter et corporis gravat infirmitas? Quid igitur faciam? Volo satisfacere desiderio tuo, nec valeo: maxime quando cogitans et retractans merita iniquitatum mearum, superbiae proximum judico ducere alios per justitiae semitas per quas ipse non ambulo. 3. Vae mihi misero, donec misereatur Altissimus. Ecce ego militiae ecclesiasticae vinculis alligatus, curis saecularibus dissipor; et quomodo in saeculo militanti militiae spiritalis audeam legem ostendere? Plorandumne mihi est, an loquendum? Vita alterius erudienda videtur, an mea potius corrigenda? Virtus prima est, bene vivere; secunda est, recte docere: frustra autem recte docet, qui bene non vivit; ego ergo necdum bene vivens, quomodo recte doceam? Verumtamen quia non homo docet hominem, sed Deus doctor est omnium, nec humana mandata, sed divina quaeris audire, praeteriens qualis ego sum, cognosce qualis esse debeas; imo potius qualem te esse nobis congaudentibus gaudeas. 1o Gratiae Dei adjutorium tibi necessarium per actus singulos crede, dicens cum Apostolo: Gratia Dei sum id quod sum (I Cor. XV, 10). 2o Vita tua speculum sit, ubi milites tui videant quid agere debeant. 3o Non praeesse appetas, sed prodesse. 4o Dilige rempublicam sicut te ipsum. 5o Humanis divina praepone. 6o Noli esse multum justus. 7o Memento te esse Christianum.
Videtur enim mihi per has septem regulas in actibus militaribus posse homines esse spiritales et Deo placere; nullumque dispendium pati morum bonorum, sed proficere potius ad incrementa majora justitiae. Si vis ergo perfectus esse miles Dei inter milites saeculi, tene firmiter quod diximus breviter. Si enim gratiam confitearis, requiescet super te Spiritus timoris Domini. Si vita tua speculum sit, ubi milites videant quid agere debeant, requiescet super te Spiritus pietatis. Si non praeesse appetas, sed prodesse, requiescet super te Spiritus scientiae. Ille enim scit praeesse, qui vult prodesse. Si diligas rempublicam sicut te ipsum, requiescet super te Spiritus fortitudinis. Si humanis divina praeponas, requiescet super te Spiritus consilii. Si libenter audias: Noli esse multum justus, requiescet super te Spiritus intellectus. Si memineris te esse Christianum, requiescet super te Spiritus sapientiae; et per septiformis Spiritus abundantiam misericors Deus (sicut veracissime amici sui fidelissimo Job dixerunt): In sex tribulationibus liberabit te; in septima non tanget te malum. In fame eruet te de morte, et in bello, de manu gladii. A flagello linguae absconderis, et non timebis calamitatem cum venerit. In vastitate et fame ridebis, et bestias terrae non formidabis, sed cum lapidibus regionum pactum tuum, et bestiae terrae pacificae erunt tibi. Et scies quod pacem habeat tabernaculum tuum; et visitans speciem tuam, non peccabis (Job. V, 19-24). Necessarium plane est ut partitionis ordine custodito, singillatim de his septem generibus disputantem benevolus et intentus advertas; illud principaliter sciens, neminem sine gratia Dei recte intelligere, neminem juste vivere. Dominus enim dat intellectum, Dominus quem voluerit religiosum facit. Nihil boni ex nobis habemus: Omne datum optimum, et omne donum perfectum (Jacobo apostolo contestante) desursum est, descendens a Patre luminum, apud quem non est transmutatio nec momenti obumbratio (Jac. I, 17).
PRIMA REGULA. Omnem gloriam Deo tribue. 4. Prima proinde est regula, quam tenere inter actus debeas militares, ut nihil viribus tuis superbius assignes, sed omnia quae sapienter, aut fortiter, aut feliciter geris, ad laudem referas potentissimi Creatoris: memor semper quid populo Israelitico ingredienti terram promissionis Moyses loquatur, humilitatis sanctae volens omnes habere virtutem. Dicit enim: Ne dicas in corde tuo: Virtus mea et potentia mea fecit mihi virtutem hanc magnam; sed memor eris Domini Dei tui, quia ille tibi dat potentiam ad faciendam virtutem (Deut. VIII, 17, 18). Sicut plenius etiam propheta Jeremias admonet: Non glorietur sapiens in sapientia sua, et non glorietur fortis in fortitudine sua, et non glorietur dives in divitiis suis; sed in hoc glorietur qui gloriatur: intelligere et scire quoniam ego sum Dominus, qui facio misericordiam, et judicium, et justitiam super terram (Jer. IX, 23, 24). Frequenter igitur, et (si fieri potest) indesinenter, voce cordis et corporis clamabis: Domine, fortitudo mea, et adjutorium meum in die malorum (Jer. XVI, 19). Et iterum: Sana me, Domine, et sanabor; salvum me fac, et salvus ero, quia gloria mea tu es (Ibid., 17, 14). Ista enim dicendo, sancti Pauli doctrinam sequi videberis, dicentis: Qui gloriatur, in Domino glorietur (II Cor. X, 17). Et tunc super te prophetica sententia complebitur: Benedictus homo qui confidit in Domino, et erit Dominus spes ejus; eritque sicut lignum fructiferum secus aquam, et in humorem mittet radices suas; non timebit cum venerit aestus, et erunt in eo frutices numerosi; et in anno siccitatis non timebit, et non deficiet a faciendo fructum (Jer. XVII, 7, 8). Deficiet autem si obliviscatur illius, de quo fidelis Isaias fidelibus narrat: Deus sempiternus, Dominus qui creavit terminos terrae; non deficiet, neque laborabit, nec est investigatio sapientiae ejus. Qui dat lasso virtutem, et his qui non sunt fortitudinem et robur multiplicat. Deficient pueri, et laborabunt, et juvenes infirmitate cadent. Qui autem sperant in Domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas sicut aquilae; current et non laborabunt, volabunt et non deficient (Isa. XL, 28, 31). Curre, miles Dei, festinanter, ut numero talium sociatus, negotia militaria securus geras. Si enim consilio uti necessarium fuerit, respondet tibi continuo Sapientia: Meum est consilium, et mea tutela (Prov. VIII, 14). Si in praelio dimicandum, fortissimi Davidis audies vocem: Non in gladio, neque in hasta salvat Dominus: ipsius est bellum (I Reg. XVII, 47). Si contra hostiles impetus praetendere disponas excubias, psalmus cogitanti respondet: Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilat qui custodit eam (Ps. CXXVI, 1). Si parvus exercitus contra hostium multitudines innumerabiles educendus sit, orante Judith protinus confortaberis, consona oratione dum gemebundus exclamaveris: Non in multitudine est fortitudo tua, neque virtus tua in potentatibus; sed humilium (Judith. IX, 16) es Deus, indigentium auxiliator, infirmorum opitulator. Si concordia militum quaeritur, recordaberis scriptum: Domini est pax (Judic. VI, 24). Si obedientia, voce psalmi Domino Deo tuo cantabis: Eripies me de contradictionibus populi (Ps. XVII, 44); sub nomine autem populi etiam multitudo militum non absurde intelligitur: maxime quia in hujusmodi populo saepe abundat contradictio, severitate naturali materiam seditionibus ministrante. Periculosa est autem militum contradictio; caedibus enim rapinisque vicina est: et dulcis obedientia, dum monitis salutaribus sapientissimi ducis libenter obtemperat. Nec dubitari penitus oportet in actibus militaribus supernae virtutis auxilio duces fortissimos indigere, clamante David, et quasi in concione generis humani respondente eis qui confidunt in virtute sua: Benedictus Dominus Deus meus, qui docet manus meas ad praelium, et digitos meos ad bellum. Misericordia mea, et refugium meum, susceptor meus, et liberator meus, qui subdes populos sub me (Ps. CXLIII. 1, 2). Hoc quippe intelligens, a Domino tibi populos subjici, voluntatem Domini procul dubio facere properabis, et non potestate sola terrebis subditos; sed tranquilla consilia praebebis obedientibus, dans operam talis esse, quales vis alios invenire. SECUNDA REGULA. Vita tua sit militum speculum. 5. Secunda quippe regula est innocentiae militaribus actibus occupato, ut quasi in speculo, sic in illo milites videant quid agere debeant; et magis eos imitatio ad bonum provocet, quam potestas. Dux enim sapiens illuc debet ire, quo cupit ducere subditos; ideo enim dicitur dux, quia ducit; et seipsum utique seducit, si per viam regiam putat posse ambulare, quos ad foveam malae vitae, malum exemplum praebendo perducit. Tu esto ergo signifer disciplinae sanctissimae; tu erige tropaeum virtutis, intuendum jugiter caeteris; tu imitandus appare, quique te audit praecipientem, non te redarguat aliter operantem. Pone semper in corde tuo sermones Apostoli dicentis: Inexcusabilis es, o homo omnis qui judicas; in quo enim alium judicas, te ipsum condemnas; eadem enim agis quae judicas (Rom. II, 1). Et quae culpabilia pronuntias, vitare prius studebis, postea condemnare: quaecunque laudabilia, operari prius, postea jubere. Vita quippe optimi ducis, speculo comparata, bene inspicitur, si luceat in ea, non simulato colore, sed verissima prorsus ostensione, fides, justitia, misericordia, patientia, continentia, et non imprudens aestimatio futurorum. Fidelis dux eris, si judicio sapientium, non sermonibus adulatorum, proberis et cognoscaris recte credere, neminem fallere, promissa perficere. Justus autem dux eris, si judicio sapientium, non sermonibus adulatorum, proberis et cognoscaris perseverantes in malitia punire, bonis favere, singulorum merita discernere, reddere omnibus debita. Misericors dux eris, si judicio sapientium, non sermonibus adulatorum, proberis et cognoscaris diligere pauperes, gubernare subjectos, indigentibus ministrare, postulantibus veniam clementer ignoscere, docere insipientes sapientiam, revocare in flagitiis ambulantes a via sua mala, Deum rogare pro inimicis, pacificare discordes. Patiens dux eris, si judicio sapientium, non laudibus adulatorum, proberis et cognoscaris laborare pro utilitatibus aliorum sine emolumento cupiditatis, injurias pati nec facere, non habere ulciscendi libidinem, metu adversitatis nullatenus frangi, desiderio prosperitatis minime rapi, perseverare in his quae bene assumpseris; sperare misericordiam Dei, etiamsi distulerit subvenire; nihil cito sine consilio facere; quidquid imperat superior, obedienter excipere; quidquid praecipis inferiori, sine perturbatione disponere. Continens dux eris, si judicio sapientium, non laudibus adulatorum, proberis et cognoscaris res alienas nec concupiscere, nec auferre dum possis; nihil agere violenter, nihil fraudulenter, nihil sine modo, nihil propter voluptatem, nihil propter. avaritiam, nihil vetitum legibus aut consuetudini contrarium civitatis vel gentis, si tamen ipsa consuetudo nec religioni nocet, nec bonis moribus adversatur. Alioquin consuetudo mala sicut morbus antiquus, nisi expellatur, occidit. Nihil ergo adversus consuetudinem, sed bonam, gerere, virtus est continentiae. Profecto autem si continens dux eris, etiam de futuris non imprudens invenieris existimator, sive vigilando contra insidias adversariorum, sive sciendo qui soleant eventus rebus singulis deputari, unde oriantur seditiones, unde nova bella nascantur, unde dissolutio severitatis, unde rapinarum damnosa licentia, ut haec omnia in suis amputata radicibus iter sapientissimo duci quietissimae dispositionis aperiant. 6. Audienda sunt etiam Joannis Baptistae fidelissima monita, quae milites audierunt, quando eis interrogantibus: Quid faciemus et nos? non ait: Ite, arma deponite, bellorum fugite certamina, solis orationibus vacantes, imperatoris praecepta contemnite, sed alia quaedam proposuit observanda, dicens: Neminem concutiatis, nulli calumniam faciatis, contenti estote stipendiis vestris (Luc. III, 14). Concutere vero est aperte facere violentiam, calumniari, occasionem nocendi requirere. Quoniam qui stipendiis suis noluerit esse contentus, aut frena disciplinae simul disrumpit, aut temerariis excessibus aliena diripit (et hoc prohibens sanctus Joannes dixit: Neminem concusseritis ), aut requirit causas offensionis ut sub aliquo justitiae colore terreat innocentes, atque avaritiae suae, vel potius rapacitati satisfacere cogat invitos; quod prohibens sanctus Joannes dixit: Nulli calumniam feceritis. Et remota hujus duplicis malitiae perversitate, quid sequendum fuisset adjecit: Contenti estote stipendiis vestris. Beati erunt milites, si haec praecepta custodiant; beata respublica, si tales meruerit habere milites; beatus dux, in cujus exercitu tales esse contigerit plurimos: verumtamen plus beatior apparebit si ipse fuerit talis, neminem scilicet concutiens, nulli calumniam faciens, contentus stipendiis suis. Nam profecto quanto dignitate major existit, tanto magis et concutere, et calumnias facere potest, et non esse contentus stipendiis suis. Hinc autem plerumque maxime civitatibus afflictio nascitur, hinc gravissimae crudelitates, hinc mille artibus lucri exquisita compendia, hinc venalitas in judiciis, hinc remissio in praeliis, hinc totius reipublicae diminutio, si dux coeperit non esse contentus stipendiis suis, et super emolumenta publica, privatis amplificari commodis cupiens, utilitatis tantum suae curam gerat, salutem vero vel securitatem negligat subditorum. Talis dux non est circa aequales modestus pariter et suavis, sed litigiosus et avarus; non est circa inferiores mansuetus, communis et facilis, sed crudelis, personarum acceptor et difficilis. Sub isto disciplina militum cito deterioratur; cui enim provincialium velint milites parcere, quos ab ipso duce pati conspexerint fraudem? Quomodo contenti erunt stipendiis suis, qui ducem suum nobilitari sentiunt de facultatibus alienis? Nonne quando dux aliquem concutit, ipsis utitur ministris ad violentiam? quando alicui calumniam facit, per ipsos negotium fraudis exercet? Imperando ergo eis frequenter iniquitatem, contemnere eos efficit aequitatem. Vult itaque dux sapiens ut sit miles quietus, pacificus et subditus? sit ipse justus, misericors, temperatus, et in sua administratione non praeesse diligat, sed prodesse. Imitetur bonis actibus Samuelem; comparet sibi liberam fiduciam verecundae et honestae libertatis, ut ingenua fronte dicere valeat subjectis sibi, sicut dixit Samuel: Ecce adsum ego; respondete contra me in conspectu Domini, et in conspectu christi ejus; si vitulum alicujus tuli, aut asinum alicujus tuli, aut alicui vestrum per potentiam nocui, aut aliquem oppressi, aut de manu alicujus accepi pro exoratione vel calciamentum. Respondete adversum me, et reddam vobis (I Reg. XII, 2, 3). Et respondeatur etiam ei quod dixerunt ad Samuel: Nemini nostrum nocuisti, nec per potentiam aliquem oppressisti, nec confregisti nos, neque accepisti aliquid de manibus nostris (Ibid., 4). O quam gloriosus dux erit ante faciem principis, qui ista audire meruerit! magnificabunt eum proceres, benedicent humiles, sequetur illum fama divitiis omnibus melior. Dabitur ei, sicut scriptum est, fidei donum electum, et sors in templo Dei placidior, bonorum laborum fructus bonae famae (Sap. III, 14). Et si forsitan removeatur, aut rempublicam non administrare jubeatur, manebit et permanebit in omnium dilectione quasi praesens. Quisquis autem successerit ei, non quod reprehendat, sed quod miretur inveniet. Si tamen magis prodesse diligat, quam praeesse. Multi enim praesunt, sed omnino pauci prosunt eis populis quibus praesunt. Quisquis privatis honoribus inhiat, despecta utilitate subjectorum, magis praeesse appetit quam prodesse. Talis autem dux inutilis est, et injustus: nec regere potest stantem rempublicam, nec reparare collapsam. TERTIA REGULA. Non praeesse appetas, sed prodesse. 7. Tertia ergo est regula innocentiae actibus militaribus occupato, si ideo praesis, ut prosis. Prodesse autem videberis, si tempus et locum tuae administrationis intelligas. Et tempus quidem considerabis, dum sapienti discretione perpendes utrum pacificum sit, an tumultibus bellicis inquietum. Saepe enim quod in pacis otio vindex disciplina persequitur, inter turbas et gladios cauta tolerat patientia. Locum vero recte considerabis, utrum sterilis an fertilis; utrum nutriendo exercitui sufficiens, an minus idoneus; utrum desolatus et incultus, an inconcussus et diligenter appareat exaratus. Quoties enim reparatione indiget locus, ubi gubernare videris exercitum, contemnenda sunt omnia lucra privata, etiam quae sibi consuetudo jam libere vindicat; et severitatis paulo rigidior temperanda censura. Praeter haec quoque duobus modis prodesse videberis, si neminem laedas, et illos qui solent aut volunt laedere prohibeas quantum potes, imo quantum posse donaverit Christus. Tunc autem dux optimus neminem laedet, si in omni praetorio illius non audeat aliquis amicus, cliens, medicus, armiger, aut propter officii publici devotionem lateri ducis semper adjunctus, concessa beneficia vendere. Quid enim miseros juvat, si dux exhibeat continentiam boni ducis, et alius sibi de potestate illius occasionem faciat avaritiae satiandae? Tales habeat socios aut ministros, qualem se esse debere cognoscit. Quisquis enim duci familiariter inhaeret, cui multa exsequenda committit, manus est ducis; et merito quidquid illi accipiunt, ad illum sine dubio creditur pertransire: nec potest esse ducis optimi fama bona, quando fuerint ministeria mala. Deinde, quomodo corripiet extraneos, nisi primitus correxerit suos? Quis dubitet in exercitu constitutos facilius ad committenda prosilire facinora, si viderint assistentes duci perpetrare licentius deteriora? facile autem custodiet omne vulgus, quamvis indomiti exercitus, quod homines duci valde familiares servaverint. Caveat ergo et diligenter caveat, ne quis hominum suorum miseris noceat; et dum se bonum putat, malus propter malos putetur; quibus aut favere dicendus est aut consentire, quando ipso praesente talia gesserint, qualia etiam si ipse non geret, non habere credetur, sed fingere bonitatem. Non potest sapiens dux excusari de ignorantia, quoties forsitan dixerit: Ego nescio, non audivi, nullius ad me querela pervenit. Per ipsum namque quid agatur a suis, oportet inquiri; quia nemo eos audet publicis interpellationibus accusare, quorum violentias alii timent, alii patiuntur. Dux ergo perscrutator acerrimus effici nullatenus dubitet, cui ex hac diligentia publicae severitatis nascatur auctoritas; ut omnino prosit, quando neque a se neque ab alio sinit quempiam laedi. Potest plane per hanc diligentiam sic acquirere famam bonam, ut etiam si persona superior laedere voluerit subditos, libera intercessione subveniat; et parcendum facile persuadeat, quibus ipse primo pepercerit. 8. Pulchre autem nos via disputationis ad hunc locum deduxit, ubi necessarium bonis ducibus diceremus, etiam suggerendo principibus, prodesse subjectis. Novimus enim plurimos, ut placeant potioribus, minus consulere inferioribus. Ex eorum numero esse arbitror qui provinciae ubi administrant, indigentiam sive tribulationes celando, salvum nuntiant permanere quidquid aspiciunt lapsum, gloriam suam putantes si mentiantur stare quod norunt periisse. Coguntur vero ut verbis improbis credulitatem comparent, multiplicare miserorum provincialium damna; per quae videantur quasi lucra, sed inimica prorsus reipublicae, piissimis principibus providere, reparationem potius regionis impedientes. Et ubi apparere gestiunt utiles, ibi sunt prorsus inutiles. Imponendo enim graviora onera, succumbere faciunt populos fatigatos; nec relinquunt successoribus suis praeter luctus et lacrymas. Nolo te istis similem reperiri. Si prodesse diligis, non praeesse, praesta aliquid dignum memoria, quod recordetur posteritas, et temporum tuorum nulla nascatur oblivio. Da operam divites relinquere quos inveneris pauperes, abundantiam providere ubi etiam tu penuriam pertulisti; et si quidem sufficit virtus tua, provinciam sine tarditate restaura; si vero piissimi operis inest voluntas, deest facultas, defer hoc ad conscientiam potestatis superioris. Esto testis fidelis alienarum miseriarum. Supplica, obsecra, donec impetres adjutorium. Labora diu petendo, ne alii diuturnas angustias perferant laborando; tu enim judicaberis praestitisse quidquid universitati postulante te praestabitur. Noli apparere similis ad horam placere volentibus; qui videntes, aut sentientes, aut interdum etiam perferentes in provinciis ubi militant mala, per relationes falsas nuntiant bona, laetissimo nuntio putantes sibi praestari, ut vel utiles administrationi quam gerunt, vel necessarii videantur. O ingemiscendum nefas! dum quaerunt praeesse, non cogitant prodesse; sed privati honoris injustam potentiam per aliena servare conantur incommoda. Quos tamen aliquando malignae ambitionis astutia decipit, dum coeperit fama publica loqui quod tacent, repertique fuerint in sua professione mendaces. Avertat Deus hanc dementiam semper et hos mores a ducibus optimis, qui prodesse diligunt, non praeesse! QUARTA REGULA. Dilige rempublicam sicut te ipsum. 9. Tunc enim respublica bene gubernatur, et de magnis potest liberari periculis, si dux ejus tantum eam diligat, quantum se ipsum. Manifesta quippe sententia est veteris legis: Diliges proximum tuum sicut te ipsum (Lev. XIX, 18): quam Novi Testamenti praedicator idoneus ita repetendo confirmat et innovat Paulus: Omnis, inquiens, lex in uno sermone completur; in eo quod diligis proximum tuum sicut te ipsum (Gal. V, 14). Quis autem melior proximus aestimandus est duci sapientissimo quam respublica, cujus ei et negotia, et status, salusque committitur? Diligat ergo eam sicut se ipsum, quia diligendo eam sicut se ipsum, desiderabit eam videre pacificam, quietam, fructiferam, sine aliqua perturbatione tranquillam, sicut ipse utique quantum potest nititur, ut pacificus, quietus, opulentus, et sine aliqua sit perturbatione tranquillus. Ingredere igitur tu, virorum optime, quoties cogitas qualis esse in actibus militaribus debeas, ingredere conscientiae tuae latissima penetralia. Vide ibi quomodo cupias habere laetitiam; et diligenter cave, ut respublica, quam diligis sicut te ipsum, nullam possit pati tristitiam. Considera quia nec damnum tibi vis evenire, nec dolorem, nec dedecus: et ab istis malis eripere festina rempublicam. Si displicet tibi quando ipse privatim violentiam pateris, odire debes quorum violentiis respublica tribulatur. Si rapinas bonorum tuorum tolerare formidas, consuetudinem rapiendi tolle raptoribus. Si detestaris, et inimicum veraciter putas, quicunque te falsis accusationibus appetiverit, exsecrabiles judica provinciae totius accusatores. An forsitan difficile arbitrari, ut patiatur accusatores tota provincia? Mihi crede, saepius patitur. Accusatores ejus sunt ambitores, quibus ut potestas detur opprimere pauperes, impossibilia pollicentur; et desolatis, belli quoque incursu jam perditis regionibus, statum pristinae stabilitatis ascribunt; adhuc vigere cuncta mentientes, adhuc posse non functiones solitas, sed nova quoque, si adjiciantur, tributorum pondera sustinere. Culpant autem susurris absconditis ministros fiscalis exactionis, desidesque eos, aut nimium remissos, voluntarie nulla providere lucra reipublicae mentiuntur: sibi vero dum commissa fuerit actio, per nimiam fidelemque diligentiam cuncta effici prospera. Sed (o pertinax cupiditas!) diligentia eorum, crudelitas; ratio, depraedatio melius appellatur. Ideo cupiunt emere gravissimas actiones, quia cogitant vendere; promittunt falsa, ut vera subripiant; blandiuntur ut noceant; piam quasi sollicitudinem pro utilitatibus publicis gerunt, sed affligere simul omnia et deteriorare moliuntur. Evertere cupiunt, non gubernare; dissipare, non custodire; devorare, non pascere. Materiam seditionibus, incrementa miseriis, causam fletibus subministrant: hoc agentes, cum provincia prope mortua, ne tardius moriatur. Sepi aures tuas spinis (Eccli. XXVIII, 28); ne audias vocem maligne loquentium. Quando eos conspicis agrorum laudare fertilitatem, nuntiare abundantiam pluviarum, loca frequenter amoena depingere, time fabulam blandam. Sermo hujusmodi viscus est: haerere ibi nullatenus debet boni ducis voluntas. Nec requirendum censeas utrum aliquid veraciter narrent; artifici enim consuetudine vitiorum non minus cauti ad nocendum, licet sciant omnia deperiisse, quaerunt tamen aliquanta loca satis rara, quae, misericordia Domini protegente, meruerunt vel illaesa servari, vel forsitan parum laedi. Quorum nomina commendata memoriae frequentius recitantes, comparatione eorum magnitudinem generalis calamitatis extenuant, et dicunt (sicut probare sine dubio potuisti): His functionibus provincia sufficit; ille enim locus tantum habet utilitatis. O miseri quorum os locutum est vanitatem, et dextera eorum, dextera iniquitatis (Ps. CXLIII, 8)! Si bono suo apertos habent oculos, unde populus gemit? Aspiciant si statera justa sit in labiis eorum. Prius numerent quanta perierint, postmodum quanta remanserint. An ibi nihil vident, ubi pietas indigetur; et hoc luminibus sollicitis notant, unde invidia generetur? 10. Longe fac viam tuam ab illis, domum tuam semper inveniant clausam. Displiceant tibi noxia suggerentes, et se displicuisse cognoscant. Ipsis quippe adhaeret familiariter etiam turba pessima delatorum, qui latenti murmure ducibus optimis facultates insinuant alienas; ut laqueis avaritiae captivati, piae administrationis perdant opinionem, si acquiescant improbis suasionibus, et cogitent quae sibi nuntiantur auferre. Quid aliud nisi calumnia innocentibus hominibus excitatur? Detestabile profecto genus humanum nimisque abominabile, delatores. In cujus praetorio minime emerserint, ipse diligit rempublicam sicut se ipsum; nolens aliis facere quod ipse pati noluerit. Haec enim quarta est innocentiae regula militaribus actibus occupato, quam tenes et tenere firmiter debes, ut diligas rempublicam sicut te ipsum, charitate libera. Cujus abundanti repletus dulcedine Moyses, dum videret populum Israel, rempublicam scilicet suam, peccasse omnipotenti Deo, timeretque justissimi judicis futuram severitatem, sic placare arripuit irascentem: Obsecro, inquit, Domine, si dimittis eis peccatum, dimitte; sin autem, dele me de libro tuo quem scripserunt manus tuae (Exod. XXXII, 31). Consideremus quid proderat Moysi alios salvos facere, si periret. Sed quia rempublicam diligebat semper sicut se ipsum, charitatis hujus sacrificio Deum placavit; et nec ipse periit, nec populum quem regebat perire permisit. Hunc David sanctus aequali virtute dilectionis imitatus, percutiente angelo civitatem: Convertatur, inquit, manus tua in me et domum patris mei. Isti qui oves sunt, quid fecerunt (II Reg. XLII, 17)? Da hominem qui rempublicam sic diligat, et videbis quantum Deo placeat, etiam militaribus actibus occupatus. Profecto dignus es ut talium similis vivas, paratus laborare pro requie subjectorum; paratus etiam mortem subire, si permiserit Deus, ut de mortis periculo tibi subditos liberes. Plus time, dux optime, provinciam fieri deteriorem, quam te ipsum minuentibus opibus pauperiorem: divitias inaestimabiles judica famam bonam. Verumtamen quia omnis homo qui diligit se ipsum, plus debet diligere Deum quam se ipsum (alioqui minus diligens Deum, non diligit, sed odit se ipsum), quicunque diligit rempublicam sicut se ipsum, plus diligat Deum quam rempublicam, divinaque negotia praeponat humanis. QUINTA REGULA. Humanis divina praepone. 11. Et haec erit quinta regula innocentiae militaribus actibus occupato, sic considerare temporalia, ut plus attendat aeterna; sic consulere praesentibus actibus, ut plus de futuris cogitet praemiis. Evenit enim frequenter, quod ignorare non potes, sapientiae Spiritu cuncta revelante sensibus tuis, ut aliquid fieri necessitas cogat quod aeterna lex prohibet, verbi gratia, ne incognita proferamus exempla: si plures in exercitu fortissimo reperiantur haeretici, infidelitatis sententiam falsam pertinaci animositate vindicantes, et propter hoc haereticis parcere vel consulere dux catholicus suadeatur, aut nefandi erroris praedicatoribus exercendarum licentiam tribuere blasphemiarum, patienter ferens propter scandalum quod pati formidat, etiam eos lavacro secundi baptismatis pollui, jam semel renatos; nempe tam malae suasioni consentiens, licet aliquam videatur utilitatem bonorum temporalium praestitisse subjectis, sibi interim nocuit; dum de adjutorio Dei minus sperasse judicatus, interdum deteriora quam formidat pericula tolerat; et nec in sua fide constans, exercet competenter zelum religionis, nec evadit ruinam gravissimae tribulationis, quia praeposuit terrena coelestibus, et voluntatem Creatoris offendere nullatenus dubitavit, placere volens hominibus mente corruptis. Beatus ergo eris si, militaribus actibus occupatus, pro fide vera quam tenes, nemini blandiaris; et adversus eam canes procedentes ex officina mendacii latrare prohibeas: spem tuam ponens in illo cujus potestati nemo resistit impune; quem si offenderis, sine causa de multitudine praesumis exercitus; si habueris propitium, neque militem superbum, neque violentum timebis hostem. Principaliter ergo cura tibi sit occupato militaribus actibus, ut fides catholica semper vincat adversarios suos. Hanc defende inter arma et gladios, hanc persuade mentibus armatorum. 12. Fides autem catholica est, Patris et Filii et Spiritus sancti unam contra Arium substantiam, vel essentiam, tres adversus Sabellium praedicare personas; ut cum bene intellecta fuerit in essentia unitas, in personis proprietas, vera quoque in majestate adoretur aequalitas. Tres enim sunt, quia alius est Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctus. Sed hi tres unum sunt, et summe unum sunt, quia singillatim Deus est Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus: neque tamen tres dii, sed unus est Deus, de quo Scriptura sancta dicit: Audi, Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est (Deut. VI, 4). Suspicionem namque solitarii Dei removet Trinitas, et unum Deum credentibus ostendit una substantia. Non sic una, ut per singulos semiplena, in omnibus fiat tota, et ideo sit una; sed una numero, genere, virtute, plenitudine. Quam sicut habet in omnibus, ita non caret in singulis. Tanta in solo Patre, quanta in Filio et Spiritu sancto; tanta in solo Filio, quanta in Patre et Spiritu sancto; tanta in Spiritu sancto, quanta in Patre et Filio. Tanta postremo in singulis eorum, quanta in duobus. Tanta in duobus, quanta in tribus. Tanta in tribus, quanta in singulis. Nihil quippe est ibi gradibus ordinatum, nihil qualitate diversum, nihil quantitate minimum, nihil loco separatum, nihil tempore posterius, nihil inefficax, nihil passibile. Ubi hoc tantummodo recipit distinctionem, quod ad invicem sibi sunt, Pater scilicet ad Filium, Filius ad Patrem, Spiritus sanctus ad eos de quibus et cum quibus et Spiritus et sanctus est, ut ipse solus in Trinitate appelletur sanctus; propriumque sit Patris generare, proprium Filii nasci, proprium Spiritus sancti de utroque procedere. Pater quippe unius Filii est Pater, Filius unius Patris est Filius, Spiritus sanctus et Patris et Filii est Spiritus. Ad solum Patrem generatio, ad solum Filium nativitas, ad solum Spiritum sanctum pertinet de utroque processio. Merito dum salutis nostrae necessitas exspectaret, ut propter homines liberandos Deus homo nasceretur ex homine, non est natus secundum carnem Pater, quia Filius nunquam fuit, non Spiritus sanctus, qui nec Pater fuit aliquando nec Filius. Sed natus est Filius ut ipse fieret filius Virginis matris, qui est Filius Dei Patris: et per temporalem nativitatem Dei omnipotentis numerus nullo modo cresceret filiorum, neque duos filios faceret unici Filii secunda nativitas. Maxime quia idem ipse unus Filius, sempiterno Patri coaeternus, consubstantialis, aequalis, quem solum oportebat etiam filium hominis fieri, postquam venit plenitudo temporis, ut vir fieret ex muliere, redempturus viros ac mulieres, in uno sexu temporaliter natus ut utrumque salvaret, unum eligendo in quo nasceretur, alium unde nasceretur, ita suscepit substantiae nostrae veritatem, ne personae suae duplicaret singularitatem, duarum substantiarum gigas, sed unius tamen ejusdemque personae. Verbum quippe ante carnem, una natura, et una persona; Verbum caro factum, duae naturae, et una persona. Verbum ante carnem, homousion Patri; Verbum caro factum homousion et Patri et matri. Verbum ante carnem sine initio temporis ineffabiliter genitus; Verbum caro factum postquam venit plenitudo temporis, mirabiliter et singulariter, sine morbo libidinis procreatus. Verbum ante carnem novum fabricans mundum; Verbum caro factum, pereuntem redimens mundum. Verbum ante carnem, divina faciens; Verbum caro factum, simul divina faciens, et humana, quomodo voluit, patiens. Verbum ante carnem, unigenitus Deus; Verbum caro factum, Emmanuel, quod interpretatur Nobiscum Deus. Idem tamen ipse, Verbum caro factum, qui prius in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum: quia non homo Deus, sed Deus factus est homo ut homo esset Deus, id est Christus Jesus. Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod et Deus illum exaltavit, et donavit ei nomen, quod est super omne nomen; ut in nomine Jesu omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum; et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Philipp. II, 6-11). 13. Hic est Dominus Jesus, qui in Trinitate perfecta Filius nominatur, quando in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti baptizari jubemur. Hic est magnus et parvus, excelsus et humilis, impassibilis et passibilis, immortalis et mortalis, sine peccato inter homines vivens et peccata hominibus donans: per omnia similis nobis absque peccato, et per omnia similis Patri, qui nobis eum misit in similitudinem carnis peccati, et de peccato damnavit peccatum in carne. Veraciter et proprie Filius Dei Patris, veraciter et proprie Filius Virginis matris. Super coelos vita viventium, super terram medicina languentium, apud inferos resurrectio mortuorum. Mediator Dei et hominum, propter duas substantias, sive naturas, quarum est illi una cum Deo, altera nobiscum communis. In una eademque persona, in qua verus factus est mediator, non habens initium deitatis de Maria; sed habens inde materiam carnis quam suscepit ut nasceretur. Habens nostri generis carnem, non aeriam, non phantasticam, non de coelo depositam, non aliunde factam: quamvis humanam, nullis sordibus originalis iniquitatis ex aliqua parte pollutam, non ex voluptate carnis et sanguinis, sed Spiritus sancti superveniente virtute formatam, rationalisque animae inspiratione vivificatam. Proprie ac veraciter humanam, id est de matre, sed tamen sine homine patre. Corruptibilem, quia famem, sitim, dolorem, mortem voluntarie quidem, sed tamen veraciter sensit. Incorruptibilem, quia nullius in se delicti, vel originalis, vel proprii stimulum sentiens, iniquitati nulla victus cupiditate consensit. Nec sepulta potuit pervenire ad corruptionem putredinis, beneficio resurrectionis: quando portans manubias inferorum surrexit idem ipse semper unus Christus, per quadraginta dies cum discipulis conversaturus, et sic ad coelum mirabiliter ascensurus. Ubi modo ad dexteram Patris sedet, venturus in claritate, qui prius venerat in humilitate: judicaturus vivos et mortuos, et damnaturus incredulos; credentibus vero remissionem peccatorum largiturus, aeternamque vitam, si tamen in Ecclesia catholica perseveraverint ab omnium vitiorum contagione mundati. Catholica quippe Ecclesia statio est, ubi vulnera nostra bonus medicus sanat. Filius est promissionis, quisquis eam usque ad effusionem sanguinis vindicat. 14. Propterea, dux optime et fidelis, tene omnia dogmata ejus, praedica, vindica, duc ad eam volentes, compelle nolentes, non dolore suppliciorum, non metu gladii saevientis, sed modesta correptione, et severitate plena dilectionis. Procul absit timor diabolo militans. Sciant haeretici quia catholicus es; sciant catholici quia detestaris haereticos. Deficiat temporibus administrationis tuae peccantium synagoga, crescat numerus electorum. Si gloriosus efficitur cujus labore dilatantur fines imperii, quanto erit gloriosior cujus labore catholica multiplicatur Ecclesia? Gaude ad lucra Christi, dole in dispendiis. Semperque in corde tuo maneat apostoli Petri sententia, principes sub hac interrogatione culpantis: Cui, inquit, obedire oportet? Deo an hominibus (Act. V, 29)? Hoc itaque tu, dux fidelis, quoties fidei tuae fervor profanos milites scandalizat, ore et corde dic: Cui obedire oportet? Deo an hominibus? Respondente autem conscientia tua: Deo, loquere, fac, ordina quod diligit Deus; ut quicunque jam contrarii veritatis existunt, aut sequantur volentes, aut remaneant murmurantes, et nihil adversus orthodoxam religionem valentes. Neque enim deesse poterunt ex altera parte, quibus placeas in opere bono, quorum corda tibi tenacius inhaereant. Ubique habet fides vera dilectores suos. Quantumlibet extollatur iniquitas, veritas vincit. Sed pone, sint forsitan in multitudine exercitus plures haeretici, pauci catholici: magis te oportet viribus fortissimis niti, ut, si gratia Dei respexerit, omnes milites fortissimos facias catholicos, aut certe paucos dimittas haereticos. Parum adhuc loquor. Ad illas fortasse missus es regiones ubi nullum reperias orthodoxum, vel certe rarissimos ac latentes. Ibi quoque viriliter semina verbum vitae ad gloriam Christi: redargue multitudinem perfidorum sine verecundia, sine formidine, sine dubitatione; nec prius cogites quomodo eos regas imperialibus legibus, sed quomodo corrigas eloquiis spiritalibus: territosque nomine auctoritatis primitus doctrinae sanctae repugnare prohibeas, deinde paulatim consentire suadeas. Utile tibi est recta sentire, si alios quoque non deseras in pravitate. Boni ducis instantia plerumque multis praebuit occasionem salutis. Sed si forsitan desperas illos posse salvari, bonum est saluti convenientia praedicare; quia voluntatem Deus coronat, non facultatem. Seminare pertinet ad officium diligentis agricolae; superni est muneris ut terra fructificet, votisque cultoris sui respondeat. Hac plane circa subditos usus industria facile etiam potestatibus sublimibus, et ipsis quorum munere dux effectus es regibus, si qua forte contraria verae fidei senserint, et non cedere poteris, et repugnare, paratus ad martyrium disces. Alioqui qui metuens inferiores offendere, minus exsequitur causam propriae religionis, quomodo merebitur cum propheta David canere: Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar (Ps. CXVIII, 46)? 15. O si boni duces inciperent humanis divina praeponere, maximis erroribus remedia providerent. Late patet virtus ista, per plura et plura justitiae itinera funditur. Humanis divina praepone; et vidua oppressionem non perferat, propter spem lucri praetereuntis; pupilli substantia tutoris minime indigeat beneficio; pessimam victoriam injustus litigator amittat; sacerdotum postulationibus libenter patescat auditus. Frequentetur oratio. Lectionis studium, quamvis undique occupationibus irruentibus, igne desiderii spiritalis (remota tepiditate) fervescat. Quare enim dux optimus opprimit viduam? quare pupillum laedi sinit? quare pro injusto litigatore judicat? quare difficile aut raro ad ecclesiam pergit? quare non legit? nisi quia divinis humana praeponit? Praepone ergo divina semper humanis; omnia tibi religiosae voluntatis et opera et verba, quamvis inter militares actus, salva erunt. Eleemosynarum vero sacrificium quis ita posset offerre sicut dux optimus, cui magnitudo potestatis abundantes praebet occasiones misericordiae tribuendae, si tamen divina praeponat humanis? An inaniter Daniel propheta Nabuchodonosor dicit: Consilium meum placeat tibi, rex, et peccata tua eleemosynis redime, et injustitias tuas miserationibus pauperum; et erit Deus parcens peccatis tuis (Dan. IV, 24)? nisi quoniam potentioribus potentior est facilitas eleemosynarum? Quibus etiam secundum genus eleemosynae amplius operari possibile est, ignoscere scilicet delinquentibus? Ipsi enim magis laudabiliter veniam donant, quorum iracundia nuntius mortis est. Ipsi gloriosius diligunt inimicos, quibus exigere vindictam sanguinis licet. Utraque opera misericordiae in potestate habes, si divina praeponas humanis. Et in hoc maxime agnosceris humanis divina praeponere, quando nulli fallaciter juras, nec subdolo sacramento decipis aliquem. Licet hostis sit antiquus, licet immania reipublicae infixerit visceribus, non videtur falsa juratione fallendus; etiamsi vita ejus impediat, mors proficiat paci; nec si quidem, dux optime, compellaris falsum jurare. Sic uni homini, sic populo, sic plurimis gentibus cum quibus bella gerenda susceperis, aut sine juramento perseverans, assume certamen; aut nullatenus audeas violati sacramenti facinore perpetrato rempublicam liberare vel adjuvare. Quid enim prodest ei vincere, quem diabolus vicit, ut victoriae spe falsum juraret? Bonum est ut semper humanis divina praeponas, et voce sancti Job libere, libenter loquaris: Sicuti pendentes super me fluctus maris, ita timui Deum (Job. XXXI, 23). Propter hoc Psalmista dum caneret: Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo? aut quis requiescet in monte sancto tuo (Ps. XIV, 1)? respondet sibi ex persona Dei talibus verbis: Qui loquitur veritatem in corde suo, qui non egit dolum in lingua sua, nec fecit proximo suo malum, et opprobrium non accepit adversus proximum; qui jurat proximo suo, et non decipit (Ibid., 3, 4). Ille ergo habitabit in tabernaculo Domini, et requiescet in monte sancto ejus, qui jurat proximo suo et non decipit. Ille autem jurat proximo suo et non decipit, qui quodcunque jurat sermonibus, implet operibus. Nemo autem putet hostem cui jurat non debere proximum deputari; propter hoc enim juratur, ut proximus reputetur. Ex quo igitur vult amicus effici, legemque pacis amplectitur, jam proximus est; et jam qui fideliter jurat, proximo suo jurat, et non decipit. 16. Pessimum nefas falsa juratio, et si paulo altius consideres, inutilis semper, maxime exercitum gubernantibus. Mutabilia enim juvenum corda, sacramenti vinculo frequenter ligantur, ut fide stabili bella suscipiant; et tunc firma sit securitas ducibus, si religionis timor jurare falsum non sinat milites. Quam grave itaque et quam perniciosum, ut videant vel sentiant solvi facile sacramentum, ducisque sui invitentur exemplo leve aestimare perjurium? Quidquid proinde juramento intercedente confirmas, ratum semper observa; sive inimico gratiam, sive veniam reo, sive laborantibus tecum praemia pollicearis; et hoc, adhibita invocatione nominis Dei, credibile facias operando; nullius utilitatis consideratione, nullius periculi formidine debes irritum facere. Fixus sit et immutabilis sermo, cujus fidei testis est adhibitus Deus. Una plane causa solvendae jurationis existit, si aliquid iratus juraveris, unde possis Deum per quem juras offendere. Verbi gratia, si tibi pro delinquentibus nunquam posse satisfieri terribiliter jures; si interitum civitati, vel populo, jurans mineris; si penitus in ecclesia non orandum; vel alia quae divinus timor prohibet, humanae tentationis ad praesens victus infirmitate, juraveris exsequenda: tunc plane non est perficienda juratio, quia non ibi divinis humana praeponis, sed divina potius contemplaris; ut magis sic te jurasse poeniteat, dum complere quod juraveris pudet. Etiam sic quippe divina praeponuntur humanis, illorumque verborum teneri incipiet regula, quae vetans homines cito jurare, imo nunquan volens jurare: Nolite, ait in Evangelio, jurare, neque per coelum, neque per terrama: sit autem sermo vester, est est, non non (Matth. V, 34). Quae utique quisquis operatur, imitator existit ipsius Filii Dei, de quo beatus ita loquitur Paulus: Non est in illo EST et NON; sed EST in illo fuit (II Cor. I, 18, 20) semper. Immutabilis quippe est, sicut verus Deus, et cum Patre et Spiritu sancto naturaliter unus Deus. Cujus nomen inquirens fidelissimus Moyses, voce sibi coelitus reddita tremebundus audivit: Ego sum qui sum. Et dices filiis Israel: Qui est, misit me ad vos (Exod. III, 14). Profecto magna est gloria in eo manere qui est, eum sequi qui est: et quia nos mutabiles facit infirma natura, nec possumus immutabili Deo per aequalem potentiam comparari, ut sicut semper in nobis est, ita et nos in illo valeamus esse; sit saltem sermo noster, est est, non non; et sive juramento intercedente, sive cessante, nitamur in veritate certissimi permanere. Divina namque est veritas, unde multum veraciter Dei Filius dixit: Ego sum veritas (Joan. XIV, 6). Et sicut de charitate recordamur Joannem dixisse: Qui manet in charitate, et Deus in illo manet (I Joan. IV, 16); ita similiter si velimus dicere, non mentimur: Qui manet in veritate, in Deo manet, et Deus in illo manet. Praeponamus igitur veritatem cunctis utilitatibus temporalibus, et tunc rite inveniemur humanis divina praeponere. Veritatem plane nobis aut ratio manifeste demonstret, aut Scriptura divinitus inspirata commendet, aut sacerdotum doctrina fidelis ostendat. Sub specie enim veritatis plerumque falsitas vindicatur; et nisi adsit bonis ducibus pia cordis humilitas, ut quoties requirunt veritatem, saecularis dignitatis removeant potestatem, miserabiliter anteponentur humana divinis; ut temere audeat, quamvis dux, tamen Ecclesiae discipulus, Ecclesiam docere; nec judicia sequi sacerdotum, sed velle potius de sacerdotalibus judicare judiciis. 17. Occasione quadam venimus ad hunc locum, quantum arbitror, necessarium volenti semper humanis divina praeponere. Ut dux bonus, in omnibus quidem, si pie sapis, Ecclesiam consulas, sacerdotibus obedire festines, sine illorum consilio nihil geras quorum precibus adjuvaris. Praecipue tamen inter officia religionis, solam discas obedientiam deferre: et si quando aliquis scrupulus mentem movet, non sequaris facile sententiam propriam, nec aliis persuadere coneris, nisi prius eam sacerdotibus agnoveris placuisse. Memento quid tibi in Deuteronomio Deus loquatur: Interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi; presbyteros tuos, et dicent tibi omnia (Deut. XXXII, 7). Consule ergo quos Deus scientiae Dominus consuli debere commonuit. Etiamsi tibi scientiae plenitudo, si facultas majoris eloquii suppetat, inclinata cervice ad humilitatis sanctae propositum, consule sacerdotes. Consule autem pie quaerendo, non violenter quid respondeant imperando. Nec tibi unquam placeat in provinciis ubi ducatum geris canonum decreta rescindere. Si enim publicas leges transgredi metuis quas homo constituit, quomodo Spiritus sancti definitionibus obviare tentabis? An ignoras quia Spiritu sancto acti locuti sunt Patres, quorum si jussa rescindimus, loquenti per eos contumeliam ingerimus? poteritque forsitan apostolica nobis increpatio competenter aptari: Zelum Dei habent, sed non secundum scientiam (Rom. X, 2). Volens ergo habere zelum Dei secundum scientiam, tene ordinem rectum, cave perversum. Rectus ordo est ut sacerdotes doceant, laici doceantur; et omnis qui se ad Ecclesiam pertinere gloriatur, legibus vivat Ecclesiae, maxime his quas antiquitas roboravit; unde etiam consuetudo sine lege, quam tamen Ecclesiae sanctae traditio custodiendam jugiter posteris tradidit, eadem reverentia videtur custodienda, et nullatenus amovenda si non est fidei verae contraria. Nec offendat animos tuos Ecclesiarum consuetudo diversa, dum fides est una. Parvulis enim mentibus ac pene stultis, hoc irrepit vitium, consuetudinem suae Ecclesiae, ubi vel natus vel enutritus, in aliis Ecclesiis quaerere; et si aliquam dissonantiam consuetudinis viderit, patitur repente scandalum fidei. Tu vero, vir sapiens, Ecclesiae ad quam perveneris si approbas fidem, sequere statim consuetudinem, nec usurpes aliquam sacri ritus facere novitatem. Si enim te scandalizat mutata consuetudo, potest similiter populum scandalizare, cujus voluntatem sibi dux optimus in rebus bonis semper conciliare festinat: apostolica verba frequentius recolens, ubi scriptum habes: Sine offensione estote, Judaeis et Graecis, et Ecclesiae Dei (I Cor. X, 32). Melius igitur videtur, ne quod offendiculum detur Evangelio Christi, multitudine scandalizata populi Christiani, patienter dux sapiens offensionem tuam toleres, donec alterius consuetudinis (in quo offenderis) aut rationem quoquo modo capias, aut suscipias dilectionem, si tamen, ut saepe dicendum est, nullum timetur periculum fidei. Quod enim fidei non repugnat, hoc solum debet aequanimiter sustineri, pro scandalo scilicet populi: quia et hoc utique ad custodiam pertinet fidei, vitare scandalum populi. Populus quippe scandalizatus facile ad schismata prosilit, et scis quomodo omnis fides periclitetur in schismate. Bonum itaque est ut, te favente, te consentiente, et nullatenus prohibente, secundum piissimas Patrum definitiones unaquaeque Ecclesia consuetudinem suam sequatur: et tu illius consuetudinis particeps efficiaris quam tenet Ecclesia ubi pro tempore vel administrationis necessitate fueris conversatus. Alioquin diligere solita, et horrere vehementer insolita, nimia est justitia, non laude, sed reprehensione dignissima, si placet sapientissimi sententia Salomonis: Noli esse justus multum; neque sapias plus quam necesse est, ne obstupescas (Eccle. VII, 17). Quid est, ne obstupescas? Ne remaneas frigidus. Quis remanet frigidus? Cui fervor subtrahitur charitatis. Noli ergo esse multum justus. SEXTA REGULA. Noli esse multum justus. 18. Et haec tibi sexta sit innocentiae regula, militaribus actibus occupato. Quidquid enim dixeris, gesseris, disposueris, ut Deo et hominibus placeas, et fervore charitatis mirabiliter iniquitatis frigus excludas, noli esse multum justus, neque sapiens plus quam necesse est. Incurrit quispiam gravissimi facinoris culpam, meretur judicialem sentire censuram? tempera, dux optime, impetum severitatis; et dum reo supplicia inferuntur, interioribus auribus pietas dicat: Noli esse multum justus (Ibid.). Amicitiae alius immemor, debita exhibere neglexit officia? dignus est abjici, meretur sentire asperam laesionem; cobibe, obsecro, rectum dolorem, noli retribuere similia. Ne aestimes quasi inimicum, sed corripe adhuc velut amicum; respondente tibi sapientissimo Salomone: Noli esse multum justus. Esto ergo justus, sed noli esse multum justus. Esto justus, ut corripias inquietos; noli esse multum justus, ut consoleris pusillanimes, ut suscipias infirmos, et patiens sis ad omnes. Considera quibus imperes, et quam dura corda flectere cupias; ut modo minando, modo feriendo, modo veniam largiendo, nullatenus quidem remanere impunita militum peccata dimittas, neque tamen semper excessibus eorum supplicia condigna retribuas, dicens tibi ipsi: Noli esse multum justus. C quanta, dux sapientissime, dissimulanda sunt, quanta toleranda, quanta leviter attingenda, quanta sacerdotum quoque intercessionibus concedenda, ab illo qui sapienter audit: Noli esse multum justus! Potes alia atque alia tacitus considerare vitiorum genera, quibus sanandis remedium voluit praevidere qui dixit: Noli esse multum justus. Inter alia quippe, detractionis abscondito jaculo neminem vulnerabimus, nec in moribus bene viventium sollicitius inquiremus unde culpentur, si loquatur unicuique nostrum per Spiritum sanctum fidelis Scriptura: Noli esse multum justus. Quia utique multum justus esse culpabiliter nititur, qui per omnem justitiam proximi examinat vitam, fragilitatis humanae consideratione postposita; tanquam sine peccato valeat vivere quisquis incipit peccata vitare; praesertim Jacobo apostolo confirmante: In multis enim offendimus omnes (Jac. III, 2); unde non immerito revocatur superbus detractor ab elatione judicandi, cum dicitur ei: Noli esse multum justus; ut libenter impleat quod Vas electionis et doctor gentium loquitur Paulus: Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos qui spiritales estis, instruite hujusmodi in spiritu mansuetudinis; considerans te ipsum, ne et tu tenteris (Gal. VI, 1). Hoc est itaque: Noli esse multum justus, quod est: Considera te ipsum, ne et tu tenteris. Caeterum qui sic delinquentibus irascitur, quasi ipse delictorum penitus expers habeatur, continuo in barathrum crudelitatis miserabiliter cadit. Et clamante memorato apostolo: Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi; nullius onus portans per patientiam, fit importabilis omnibus, paulatimque odio crescente multorum, januam primitus seditionibus, deinde publicis aperit praeliis; cupiendo esse multum justus, vere factus injustus, et nomine aut officio ducis indignus. Necessarium proinde sermonem, dux optime, saepius repeto, et hanc tibi sextam regulam innocentiae militaribus actibus occupato vehementer inculco: Noli esse multum justus. Pietas ad omnia utilis est (I Tim. IV, 8); non ego, sed idem sanctissimus Paulus narrat. Licet justitia faciat ducem terribilem, pietas facit amabilem. Gubernationi autem reipublicae, securitati salutis, bono concordiae plus prospicitur, quando dux optimus amari eligit, non timeri. Dux amabilis murus est patriae. Qui vero in omni tempore, continuato vigore metuendus apparet, omnes subditos efficit infideles; facile timet proditionem, facilius patitur: extraneus vivit inter suos; tantum postremo timet, quantum timetur; et hoc infelicitatis flagello nullatenus caret, nisi, cunctis mansuetus et comis effectus, didicerit sibi quando alterum judicat dicere: Noli esse justus multum. SEPTIMA REGULA. Memento te esse Christianum. 19. Memento te esse Christianum, quo facilius possis praecepta Christi servare. Christus enim mansuetudinem docens, legis quoque justitiam temperavit; hac distinctione legem Evangeliumque discernens. Et quia in lege non licebat occidere, non licebit in Evangelio vel irasci. In lege namque adulterium vetabatur; in Evangelio, etiam videre ad concupiscendum mulierem pars esse perpetrati adulterii judicatur. In lege libellus repudii sufficiebat ad conjuges separandos; in Evangelio, sine fornicationis crimine nulla matrimonii dividendi causa permittitur. Prohibuit lex falsum jurare; jussit Evangelium penitus non jurare. Vindictae modum lex statuens, dixit antiquis: Oculum pro oculo, dentem pro dente (Lev. XXII, 20); discipulos vero Evangelii nullam voluit Christus exspectare vindictam, sed percussum semel percutienti monuit alteram praebere maxillam. Mille passus angariatum duo millia ambulare praecepit, interdicens omnimodis talionem. Lex inimicis odium retribui permisit, dilectionem vero amicis indulsit; Evangelii vero sacra praeceptio: Diligite, inquit, inimicos vestros; benefacite his qui oderunt vos; et orate pro persequentibus et calumniantibus vos (Matth. V, 44). Cumque his amplioribus virtutibus excellere legi Evangelium demonstrasset, a vana gloria Christianum revocavit, et ad misericordiam cui solus Deus testis est provocavit. Orationis quoque regulam simul et verba credentibus tradens, hac conditione constrinxit orantes, ut quicunque postulat sibi propria debita relaxari, profiteatur se aliena donare: nihil accepturus a Domino, si nihil voluerit praestare conservo. Quia et jejuni Christiani simplicitas justum judicem placat; et ibi congregare divitias, ubi cor habere jubetur, in coelo scilicet ubi habitare festinat, non in terra unde per singulos dies migrat: remansurus in tenebris totus, nisi mentis ejus intentio, tanquam oculus corporis, ad illuminanda bonorum operum membra simpliciter luceat. Jam vero quod non servire duobus dominis admonetur, quod de crastino non cogitare, quod non judicare, ne judicetur; quod in oculo fratris stipulam videre, in suo trabem non videre culpatur; et imperatur ei ne sanctum canibus det, ne margaritas mittere audeat ante porcos; petiturus ut accipiat, quaesiturus ut inveniat, pulsaturus ut aperiatur ei: multis modis et rationibus demonstratur quantum debeat laudabilis propositi curam gerere Christianus, ne in eo tanti vocabuli dignitas videatur errare. 20. Propterea ut per singula quae superius ex Evangelio inseruimus recurrat intentio, quando te potestas ducis ejicere gladium de vagina compellit, memento te esse Christianum, cui sine causa fratri suo irasci non licet; et diutius cogita, ne vindicta quam videris inferre justum transeat modum. Quoniam si irasci nefas est Christiano, multo magis occidere. Sic ergo puni reum, dux Christiane, ut misericorditer feriens, non hominem, sed vitium perdere cupias; et publicam disciplinam, ne pereat, reo pereunte, conservare festines. Ubique fidei tuae memor, sicut in facinoribus evitandis, ita in flagitiis corrigendis. Solet quippe maxima potestas ad poenas se laxare peccati, quoties falsa felicitas ipsa fit major infelicitas; ut quia prohibere nemo audet scelera committentem, aut libeat quod licet, aut licere putetur omne quod libet. Talibus itaque tentationibus pulsantibus mentem, quamvis suppetat honoris dignitas, clientumque numerosa familia; quamvis forte laudetur peccator in desideriis animae suae, et qui iniqua gerit benedicatur, ascendens super speculam continentiae, memento te esse Christianum. Vide quia videre ad concupiscendum pars est adulterii Christiano. Dicat tibi beatus Apostolus: Fornicatores et adulteros judicabit Deus (Hebr. XIII, 4). Dicat Job, probatus et non reprobatus: Ira enim magna, et ignis undique ardens est (Job. XXXI, 12), alterius uxorem concupiscere. Dicat iterum sanctissimus Paulus: Nescitis quia corpora vestra membra Christi sunt? Tollens ergo membra Christi, faciam membra meretricis (I Cor. VI, 15)? His enim vocibus admonitus redire poteris facile a praecipitio voluptatis. Jam quoties per omnipotentem Deum juras, cogente ad hoc forsitan reipublicae magna necessitate, memor eris saltem cavere perjurium, si minime potueris effugere juramentum. Memento itaque, memento te esse Christianum: militiam ducis laudabiliter gerens, ut frequentibus beneficiis multos tibi facias amicos, cui diligere praecipitur inimicos. Plus esto bonus quam severus: quia haec est ducis optimi sola perfecta laus, oblivisci semper injurias, ut vere per hanc septimae virtutis industriam, dum semper tibi ipse dixeris: Memento te esse Christianum, merearis et in saeculo et in futuro vivere feliciter, ubi dabitur ducibus Christianis perpetuus principatus.