Migne Patrologia Latina Tomus 95
Paulus Diaconus
Epistolae et carmina (Paulus Vinfridus), J. P. Migne
SECTIO PRIMA.-EPISTOLAE.
EPISTOLA PRIMA. Incipit epistola diaconi ad Carolum regem. (Ex Chronico Cassinensi edit. Ang. Mue.) (1583B)
Propagatori ac defensori Christianae religionis domino Carolo, Christi potentia regum sapientissimo, Theodemar exiguus, et universus beati Benedicti Patris grex vestro subditus dominatui, aeternam in Domino salutem.
Tam per epistolae seriem quamque et per sanctum virum Adelgarium episcopum vestra famina suscipientes, magna sumus exsultatione gavisi; dum vestram sublimitatem, domnamque nostram reginam, vestrosque liberos sospites valentesque esse cognovimus. Nec minori etiam tripudio exsultabimus, dum vestrarum protelationem (1583C)finium, victoriamque de hostibus triumphos agnovimus. Auxit etiam nostrum illa res gaudium, quia vestram excellentiam de virtute in virtutem succrescentem, (1584B)Dei agrum studiose excellere addidicimus, ac monachorum religionem ad meliorem perducere statum. Certum est quia vos hoc factum beatiores efficiet, dum tale Deo nostro, tamque beneplacitum munus offertis. Qua de re, quia ad beati Patris nostri Benedicti doctrinam et luculenta exempla aliquos monachorum regionis illius vestrae clementiae informari placuit, juxta praeceptionem, en vobis regulam ejusdem beati Patris de ipso codice quam ille suis sanctis manibus exarabit transcriptam direximus. In fidem autem sacrae ejusdem regulae ymnos, qui secundum instituta beati Patris nostri per singula officia vel festivitates cantari debent, adnexuimus. Si quem autem movet quare beatus Benedictus in aestatis tempore cotidianis diebus ad nocturnum officium (1584C)unam tantum de Veteri Testamento sectionem praeceperit legere, cognoscat necdum eo tempore in Romana Ecclesia, sicut nunc leguntur, sacras Scripturas (1585A)legi mos fuisse: sed post aliquot tempora hoc institutum esse, sive a beato papa Gregorio, sive, ut ab aliis affirmatur, ab Honorio. Qua de re nostri majores instituerunt ut hic in sacro nostro caenovio, quod juxta sanctum illius corpus institutum est, tres cotidianis diebus, aestivo ni tempore, ex Veteri Testamento lectiones in codice legantur, ne a sancta Romana Ecclesia discrepare viderentur. Nec enim credendum est hoc beato Patri Benedicto displicere, sed potuis gratum ei esse, si quis supra id quod ille in Dei laudibus instituit, propter Dei amorem adjiciendum esse curaverit. Nam et de psalmorum canendorum per singulos septimanae dies divisione, si cui melius visum fuerit quam ipse beatus Pater instituit, ab ipso habet licentiam, ut melius aestimaverit, (1585B)canere. Nec debent cogi monachi, si tamen vestro sapientissimo cordi ita placet, qui nunc Romano more psallunt, juxta institutionem sacrae hujus Regulae psalmos dividere: sed possunt, si vobis ita videtur, solito more canentes actionis vitae normam suscipere. Direximus quoque pondo quattuor librarum, ad cujus aequalitatem ponderis panis debeat fieri, qui quaternas quadras singularum librarum juxta sacrae textum Regulae, possit dividi. Quod pondus, sicut ab ipso Patre est institutum, in hoc est loco repertum. Misimus etiam mensuram potus, quae prandii, et aliam, quae coenae tempore debeat fratribus praeberi: quas duas mensuras aestimaverunt majores nostri eminae mensura esse. Direximus etiam et mensuram unius calicis, (1585C)quam obsequiaturi fratres, juxta sacrae Regulae textum, solent accipere. Beatus Pater noster instituit (1586A)duo cocta pulmentaria in cotidiana refectione fratribus praeparari, et tertium de liguminibus crudis, aqua infusis. Nos vero ex institutione majorum nostrorum, tria cocta pulmentaria aliis diebus, quarta feria, et sexta feria, duo tantum reficiendis fratribus praeparamus. Excepto quod plures ex fratribus nostris pane tantum his diebus herbisque ortensibus vescuntur: quorum plerique etiam nec vinum bibunt. Die vero Dominico, et in festivitatibus praecipuis, etiam quartum addimus pulmentum. Exceptis secunda, quarta, et sexta feria, aliis diebus prandentibus fratribus, cum vinum nobis abundat, singulas fialas miscere facimus. In summis quoque festivitatibus, hoc est in Nativitate Domini, et Epiphania, in Pascha, et tertia feria post Pascha, quando (1586B)nobis grandis festivitas est, et in Pentecosten, et in sancti Johannis, et in sancti Petri, et in sancti Laurentii, et in sanctae Mariae, et in sancti Martini, et beati Benedicti, etiam his ad prandium miscere facimus. Praeter haec etiam aestatis tempore post nonam, aliquid si est de pomis, et singulas fialas nostris fratribus praebemus. Cum vero tempus sectionis foeni est, etiam potionem ex melle ad horam quartam laborantibus fratribus propinamus. Volatilia numquam, nisi die Natalis Domini, si est unde, usque ad dies octo comedimus, similiter etiam Paschalis festi diebus, sed de esu volatilium tam caute prudentissimus Pater noster in sua Regula posuit; ut si velint comedere monachi, cum opportunum est, non subjaceant culpae: sin vero (1586C)eis a suo tale edulium non praebeatur abbate, ut quasi ex debito, hoc non possit requirere. Sane, (1587A)quia percontari dignati estis quod vestimentum cuculla debeat intelligi. Cucullam nos esse dicimus, quam alio nomine casulam vocamus. Et inde est quod hieme villosam, aestate puram, aut vetustam beatus Pater instituit; quia scilicet hoc genus indumenti solet cum villis intexi. Illud autem vestimentum, quod a Gallicanis monachis cuculla dicitur, et nos cappam vocamus, quod proprie monachorum designat habitum, melotem appellare debemus, sicut et hactenus in hac provincia a quibusdam vocatur: de quo sicut beatus Gregorius scribit in libro Dialogi: exceptus ab aqua per Maurum monachum puer Placidus dixit, Ego, cum ab aqua abstraherer, melotem super me abbatis cernebam, eumque me ab aquis educere considerabam. Quod tegumentum (1587B)ideo sic appellatum est quia solebat antiquitus de illius animantis pelle fieri quod melos propter nuditatem sui corporis appellatur. Quod genus bestiolae a nonnullis taxus vocatur. De quo genere tegumenti nichil beatus Benedictus in suae textu Regulae locutus est; ob hoc scilicet, ut conjicere possumus, quia diverso modo hoc vidit a plerisque monachis uti tegumentum. Nam Galliarum monachi hoc laxius et prolixius induuntur; Itali vero monachi, sicut nostis, brevius hujuscemodi et strictius vestimentum habent: Graeci vero, praeter operimentum capitis, modicum quiddam tantum ante pectus et a dorso dependens; Transmarini autem monachi hujusmodi operimentum pellicium habent. Ergo, quia tantam in monachico indumento beatus (1587C)Benedictus diversitatem vidit, unicuique monachorum, quod ex his potius eligere velit, proprio arbitrio dereliquit. De numero autem et qualitate vestimentorum sic beatus Pater noster in sua Regula posuit, ut tamen probidentia sit abbatis quomodo debeat pro sua unicuique distribuere necessitate; sed et ipse Pater dixit quia in temperatis regionibus minus, in frigidis plus vestimenta sit opus haberi. Seniores tamen nostri et praeteriti abbates instituerunt fratribus nostris, propter diversos (1588A)labores, tres tunicas habere; duas grossiores in hieme, unam subtiliorem in aestate; similiter et in loco cucullarum, duos, quos nos dicimus mattos, qui ex grossiori sago fiunt, et unum in aestate subtiliorem operimentum. Cucullas autem ideo non habemus, quia majoris sunt praetii, et quia nobis Pater noster alias praecepit, talia vestimenta habere, quales possunt in provincia vilius emi. Habent autem fratres nostri et duplicia faemoralia: multi tamen ex eis, Deo adjuvante, in tantum se continent, ut neque faemoralia habeant, neque amplius quam duplicia, secundum regularem textum, indumenta. Statuit autem venerabilis Pater ut scapulares monachi propter opera habeant, quod ob hoc scapulare dicitur, quod scapulas praecipue tegat, et capud, quod (1588B)vestimentum pene omnes in hac terra rustici utuntur. Pro quo tegumento nos e grossiori textu ad melotis similitudinem operimentum habemus: nisi quod manicae in hoc usque ad manus pertingentes habentur. Praeter addimus unicuique sicut ei opus est: nam senibus nostris gunnas pellicias tribuimus, infirmos etiam, et in culcitis jacere permittimus, et unicuique omnino, sicut sua exposcit necessitas praebemus. Concessum est etiam fratribus nostris habere manutergia, sive ad tonsurae obsequium, sive ad codices quos ad legendum suscipiunt involvendos.
Praeter regularia quoque jejunia, in vigiliis praecipuarum festivitatum usque ad vesperam jejunamus; et a vespera vigiliarum per totam noctem, et (1588C)diem festivitatis, usque ad completorii officium jenua non flectimus. Dominicis quoque diebus, et a Domini Nativitate, usque ad octavum diem; a Pascha quoque usque ad Pentecosten similiter ad poplicum officium jenua non flectimus.
Textum quoque promissionis, quo ordine solebant anteriores monachi Regulam sanctam in hoc loco promittere, ecce intra hanc epistolam in brevi paginola exaratum direximus vobis. Joseb quoque frater noster, quem, ut scribere nobis dignati estis, (1589A)praeficere ad regendum monasterium sub Regulae tramite destinatis, habet secundum sacrorum canonum instituta largitatis facultatem, ut hoc possit facere, quae licentiam monachis tribuunt, etiam ecclesiasticis gradibus sublimari. Videat tamen ille si sic se potest coartare ut possit suo exemplo fratribus prodesse. Grandis siquidem, et prima est in hoc monachis, et contra Regulae seriem districtio; si eis sine sua electione externus aliquis praeponatur, vestra tamen sagax providaque subtilitas, sicut coelitus mentem auserit, ita disponat. De Optato venerabile monacho nostro summissis precibus, obsecramus, ut quia per ignorantiam aetatis excessit, vestra mereatur clementia relaxari. His expletis commendamus nos sacrae vestrae, poscentes Dominum (1589B)nostrum tam publice quam private, ut vestram nobis vestrorumque salutem prolixis temporibus concedat, et ubique vestram gloriam. semperque custodiat. Explicit.
EPISTOLA II. AD CAROLUM MAGNUM. Illi Vocabularium suum nuncupat. (Ex Mabill. An. Bened.) Largitatis munere sapientia potentiaque praefulgido domino regi Carolo, regum sublimissimo, Paulus ultimus servulus.
Cupiens aliquid vestris bibliothecis addere, quia ex proprio perparum valeo, necessario ex alieno mutuavi. Festus denique Pompeius, Romanis studiis affatim eruditus, tam sermonum abditorum quam (1589C)etiam quarumdam causarum origines aperiens, opus suum ad viginti prolixa volumina extendit. Ex quo ego prolixitate superflua quaeque et minus necessaria praetergrediens, et quaedam abstrusa penitus stylo proprio enucleans, ita ut erant positi relinquens, hoc vestrae celsitudini legendum compendio obtuli, in cujus serie, si tamen lectum ire non dedignabimini, quaedam secundum artem, quaedam juxta etymologiam posita non inconvenienter invenietis, et praecipue civitatis vestrae Romuleae, portarum, viarum, montium, locorum tribuumque vocabula diserta reperietis: ritus praeterea gentilium et consuetudines varias. Dictiones quoque poetis et historiographis familiares, quas in suis opusculis frequentius posuere. Quod exiguitatis meae munusculum, si sagax (1589D)et subtilissimum vestrum ingenium non usquequaque repulerit, tenuitatem meam vita comite ad potiora excitabit.
(1590A)Augustus locus sanctus, etc. A. Hoc vocabularium desinit in hac voce litterae N. Nequiquam.
EPISTOLA III. AD ADHALARDUM ABBATEM CORBEIENSEM.(Ex Mabill., ibid.) Charissimo fratri et domino Adalardo viro Dei, Paulus supplex.
Cupieram, dilecte mi, aestate praeterita videre faciem tuam, quando illis in partibus fui! sed praepeditus lassitudine sonipedum, ad te venire non potui. Interioribus tamen oculis, quibus solis valeo, tuae fraternitatis dulcedinem frequenter aspicio. Volueram equidem tuis imperiis jam ante parere: sed, ut pote pauper, et cui desunt librarii, prius hoc facere nequivi: maxime cum me tam prolixa valitudo contriverit, (1590B)ut a mense Septembrio pene usque ad diem nativitatis Domini lectulo detentus sim: neque licuerit clericulo illi, qui haec eadem utcunque scripsit, manum ad atramentarium mittere. Suscipe tamen, quamvis sero, epistolas quas desiderasti: et quia mihi eas relegere prae occupatione totas non licuit, triginta quatuor ex eis scito relectas, et, prout potui, emendatas esse, praeter pauca loca, in quibus minus inveni, et tamen meo ea sensu supplere nolui, ne viderer tanti doctoris verba inmutare; quibus in locis et forinsecus ad oram zetam, quod est vitii signum, apposui. Tua itaque fraternitas, si se facultas dederit, reliquas epistolas ad emendatiorem relegere studeat codicem, sed et loca, in quibus minus habetur, supplere. Hoc tamen sanctitati tuae suadeo, ne passim, (1590C)propter aliqua quae in eis minus idoneos latere magis quam scire convenit, publicentur. Vale, frater amabilis, semper in bonis gliscens: et cum mentem ad superna tetenderis, memento mei. Ante suos refluus Rhenus repedabit ad ortus, Ante petet fontem clara Mosella suum, Quam tuus e nostro charum ac memorabile semper Dulce Adalard nomen pectore cedat amor. Tu quoque, si felix vigeas de munere Christi, Esto memor Pauli tempus in omne tui.
EPISTOLA IV. AD THEUDEMARUM ABBATEM. Amabillimo et totis mihi praecordiis dilecto domno meo Patri abbati Theudemari, Paulus, pusillus filius supplex.
(1590D)Quamvis prolixa terrarum spatia corpore tenus a vestro consortio dividant, tangit me tamen utcunque vestro coetui tenax et quae dividi nunquam poterit (1591A)charitas, tantusque singulis pene momentis me vester meorumque seniorum et fratrum amor excruciat, quantum nec epistolaris valet religio nec pagellarum exponere brevitas. Cum enim menti subeunt occupata tantum in divinis operibus otia ac mei statio hospitioli gratissima; cum vester pius et religiosus affectus, cum sancta tantorum Christi militum, divinis cultibus insudans caterva, cum singulorum fratrum indivisis virtutibus exempla fulgentia, cum dulcia supernae patriae perfectionum colloquia, haereo, stupeo, langueo, nec inter imo pectore tracta suspiria retinere lacrymas possum. Inter catholicos et Christianis cultibus deditos versor: bene me omnes accipiunt, benigniter mihi affatim amore nostri Patris Benedicti et vestris meritis exhibetur; sed ad comparationem (1591B)vestri coenobii mihi palatium carcer est, ad collationem tantae quae apud vos est quietis hic mihi degere tempestas est; solo ab hac patria debili corpusculo teneor, tota qua solum valeo mente vobiscum sum: videorque mihi nunc suavibus nimium vestris interesse concentibus; nunc consedere satiandis in coena plus corpore quam cibo, nunc singulorum considerare in diversis officiis studia, nunc gravium jam senio seu languidorum quomodo quisque valeat perdiscere causas, nunc ad instar mihi paradisi dilecta sanctorum terere limina. Crede, Pater et domine, crede sacra et venerabilis phalanx solo me aspectu misericordiae, solis pietatis visceribus, solis animarum hic profectibus ad tempus detineri, et quod his est amplius, tranquilli nostri regis et domini potestate. (1591C)Caeterum quam primum valuero et mihi coeli Dominus per pium principem noctem moeroris, meisque captivis juga miseriae demiserit, si tamen quomodocunque clementissimi principis jocundum quivero (1592A)emereri promissum, mox ad vestra consortia nulla alia, vita comite, detentus occasione repedabo. Nullae me . . . . . divitiae, nullum praedium, nulla arentis metalli copia, nullus quorumlibet affectus a vestro poterit separare collegio.
Itaque, Pater dulcissime, vosque, o charissimi Patres et fratres, imploro pro me continue beatissimum communem Patrem et praeceptorem poscere dignemini Benedictum, ut suis apud Christum obtineat meritis, ut me quantocius dignetur reddere vobis. Spero equidem in Deo nostro qui nunquam in bonis patitur desideriis quemquam fraudari, quod me secundum anhelantis mei cordis desiderium vobis citius restituat cum congruo fructu. Superfluum vobis aestimo ut effundatis preces pro nostris dominis eorumque (1592B)exercitu scribere, cum sciam vos in hoc ipso semper insistere. Pro domno ill. abbate sicut et facitis Christum deposcite, cujus hic singulari post principalem munificentiam nutrior largitate. Tanta mihi, charissimi, vestra illuc copia existit, ut si velim vos singulariter nuncupare, tota haec vestris nominibus pagina non possit sufficere. Unde generaliter omnibus et opto et scribo salutem, obsecrans ut non obliviscamini mei. Tu vero, mi domine venerabilis abbas seu quocunque es nomine praepositus, peto ut mihi scribi faciatis de vestra fratrumque salute, vel quales vobis fructus praesens annus attulerit utque eorum fratrum mihi dirigatis cum nominibus numerum, qui mundanis exuti vinculis migrarunt ad Christum. Nam plurimos obiisse audio, sed nominatim Nonnum id. (1592C)Quod si vere ita est, mei cordis partem non modicam abstulit secum. Vale, pater sanctissime, et memor esse dignare filioli tui.
SECTIO SECUNDA.--CARMINA.
(1591)
CARMEN PRIMUM. VITA SANCTI BENEDICTI ABBATIS.
(1591C)
( Vide lib. I Historiae Langobardorum, cap. 26, hujusce tomi col. 468.)
CARMEN II. HYMNUS DE MIRACULIS SANCTI BENEDICTI.(Ex Thesauro hymnologico.)
Fratres, alacri pectore,
Venite concentu pari:
(1591D)Fruamur hujus inclytae
Festivitatis gaudiis.
Hac Benedictus aurea
Ostensor arcti tramitis,
Ad regna conscendit Pater
Captans laborum praemia.
Effulsit ut sidus novum
Mundana pellens nubila.
Aetatis ipso limine
Despexit aevi florida.
(1592C)Miraculorum praepotens,
Afflatus alti flamine,
Resplenduit prodigiis
Venturo saeclo praecinens.
Laturus esum pluribus,
Panis reformant vasculum,
Arctum petens ergastulum,
Exstinxit ignes ignibus.
(1592D)Fregit veneni bajulam
Crucis per arma cymbiam;
Coercuit mentem vagam
Leni flagello corporis.
Funduntur omnes rupibus,
Redit calybs e gurgite,
Currit per undas obsequens;
Peplo puer vitat necem.
Virus patescit abditum,
Mandata praepes efficit,
(1593A)Hostem ruina conterit;
Cedit fremens leo grave.
In imo fit moles levis,
Rogus migrat phantasticus,
Fractum revisit sospitas,
Excessus absentum patet.
Rector vafer deprenderis,
Inique possessor fugis;
Futura praenoscemini
Arcana cor non contigit.
Fundantur aedes somniis,
Tellus vomit cadavera,
Dracone frenatur fugax;
Aether pluit numismata.
Vitrum resistit cautibus,
(1593B)Manant olivo dolia,
Vinctum resolvit visio.
Vitam receptant funera.
Tanti potestas luminis
Voto sororis vincitur;
Quo plus amat quis plus valet,
Enare quem cernit polum.
Non ante saeclis cognitum
Noctu jubar effulgurat,
Quo totus orbis cernitu
Flammisque subvehi pius.
Haec inter instar nectaris
Miranda plectro claruit;
Nam pinxit apte lineas
Vitae sacrae sequacibus.
(1593C)Jam dux alumni sat potens
Adsis gregis suspiriis,
Gliscat bonis hydrum carens
Sit callis ut sequax tibi.
CARMEN III. DE SANCTA SCHOLASTICA.(Ex Arnoldi Vyon Ligno Vitae.)
O benedicta soror Benedicti nomine Christi,
Eximiique Patris o benedicta soror.
Seria consilio, jam tunc virguncula quamvis
Calcatrix cosmi, seria consilio,
Sponsa decora Dei, niveis tu compta lapillis
Lilia sacra feres, sponsa decora Dei.
Appetis alta poli, tempsisti dulcia saecli,
(1593D)Dindima perpetui appetis alta poli.
Cuncta perosa tibi, Phoebi sub lumine [jubare] posta
Et male suada soli, cuncta perosa tibi.
Castalides proceres praeibas concita praedux,
Illuminata ovans, Castalides proceres.
Virginal ecce tuum . . ., conjunxeras aedi,
Staret ut invulsum virginal ecce tuum.
Unguibus a teneris, mutans superna caducis,
Victoriamque tenes, unguibus a teneris.
Ampla tropaea refers, arctes, spudela, satelles,
Filia virgo Sion, ampla tropaea refers.
Versibus heroicis, alias castissima laudes,
Scripsimus ecce tibi, versibus heroicis.
(1594A)Quis [queis] liquido patuit, meritorum lumine tacto,
Perfectum cunctis, quis [queis] liquido patuit
Sufficiat precibus, germanum vincere votum.
Invictum cunctis, sufficiat precibus.
Scribere nunc superest, natalem volvere penna,
Scandere quo jussa es, scribere nunc superest.
Virgo beata die subisti lumina coeli,
Mense Numae in decimo, virgo beata die. Amen.
( His adjunctus erat senarius cujusdam Germani in laudem ejusdem virginis cum ad limina B. P. N. Benedicti ex Germania venisset, compositus, sic habens: )
Dulcis adesto meis, praeclara camoena labellis,
Permixtisque modis dulcis adesto meis.
Promere quo valeam, semper sine fine beatam,
Virgineumque decus, promere quo valeam.
(1594B)Pneuma, Columba volat, nec non tibi munere spirat,
Prodiga dona ferens, Pneuma Columba volat.
CARMEN IV. VITA SANCTI MAURI ABBATIS.(Ex Mabill. Act. ord. S. Bened.)
Dux, via, vita, tuis, decus et laus, gloria, virtus,
Jesu lux lucis, dux, via, vita tuis.
Tu facis omnipotens animalia muta profari,
Quod tibi cunque placet, tu facis omnipotens.
Da precor ut referam sancti magnalia Mauri,
Quae per te gessit, da precor ut referam.
Cum duodennis erat, Benedicto est traditus almo,
Contempsit mundum cum duodennis erat.
Desinit esse puer, monachus postquam incipit esse,
Moribus, haud aevo, desinit esse puer
(1594C)Quis rogo non stupeat jejunia continuata?
Exsomnes noctes quis rogo non stupeat?
O lacrymas, gemitus, o longa silentia, frigus,
Calcea strata, sagum, o lacrymas, gemitus.
Emicat a puero virtutum lumine Maurus,
Eximiis signis emicat a puero.
Quis trahat aede vagum sancta Pater aspicit almus,
Aspicit et Maurus quis trahat aede vagum.
Pusio lapsus aquis Benedicto mente videtur,
A Mauro eripitur pusio lapsus aquis.
Obstupeat ratio Maurus quod in amne cucurrit,
En Petrus alter adest, obstupeat ratio.
Gressibus, eloquio cassum luxere parentes,
Hic prece donat cum gressibus, eloquio.
Post Patris hunc obitum sperabat habere Casinus,
(1594D)Optabat Patrem post Patris hunc obitum,
Glannafoli Pater est nimium moerente Casino,
Praecepto patris Glannafoli Pater est.
O benedicte tuus replet omnia rumor, alumnus
A Gallis petitur o Benedicte tuus.
Concio tota dolet quod Gallia postulet illum,
Quod se destituat concio tota dolet.
Dat Benedictus ei libram, vas atque libellum,
Oscula dant Fratres, dat Benedictus ei.
Prosequitur super haec ad portam digredientem,
Digressum donis prosequitur super haec.
Destinat almus ei sacra xenia relliquiarum,
Hisque docens verbis destinat almus ei.
(1595A)Accipe, care mihi, nunc ultima dona magistri,
Extremos apices accipe, care mihi.
Haec tibi, mi soboles, nostrum testentur amorem,
Munimen praestent haec tibi, mi soboles.
Octo decemque quater complebis tempora terris,
Astra petes actis octo decemque quater.
Jam valeas abiens, contraria perpetieris,
Prosper erit Dominus, jam valeas abiens.
Plurima dum graditur fiunt contraria Mauro,
Signa facit Maurus plurima dum graditur.
Fractus ab arce ruens nullo medicante valescit;
Hoc orante valet fractus ab arce ruens,
Ossa pedis subito casus distorsit equestris,
Torta regit Maurus ossa pedis subito.
Luminis officium poscit sibi caecus ab ortu,
(1595B)Et recipit tactu luminis officium.
Seminecem puerum flet mater, et iste dolens flet.
Mox prece dat vegetum seminecem puerum.
Quod Pater astra petat, videt absens, dixit ut ille,
Angelus huic monstrat quod Pater astra petat;
O Benedicte via conscendis ad aethera mira,
Fac iter hac nobis, o Benedicte, via.
Corruit aedituus structo jam pariete quidam,
Pene obit is postquam corruit aedituus.
Hunc Pater egregius deportat ad ostia templi
Sospitat et precibus hunc Pater egregius.
Validus obstupuit, qui venerit inscius illuc,
Quod subito valeat validus obstupuit.
Spiritibus Satanae tres dat detractio fabros,
(1595C)Hos adimit Maurus spiritibus Satanae.
Ex tribus eripuit vitam malus angelus uni,
Morti unum Maurus ex tribus eripuit.
Vir benedictus ab hoc septenni ex clade valescit,
Mox surgit sospes vir benedictus ab hoc.
Vase merum magefit, manus hujus quod benedicit,
Quoque magis bibitur vase merum magefit.
Canceris ulcus habens nasum labra perdiderat jam,
Hoc signante valet canceris ulcus habens.
Ostia basilicae cum noctu intrare pararet,
Ante stetit Satanas ostia basilicae.
Maure agedum propriis soliis nos pellere speras,
Consule si valeas Maure agedum propriis.
Vix tibi, vix aliqui remanebunt ex grege tanto,
Omnes sunt nostri, vix tibi, vix aliqui.
(1595D)Ut libitum fuerit, ducam de hac plebe triumphos,
Occidam, sternam, ut libitum fuerit.
Increpet omnipotens, inquit, Satana, Deus in te,
Inque tuis verbis increpet omnipotens.
Haec ubi verba dedit, Satanas velut aura recedit,
Introit ipse domum haec ubi verba dedit.
Dum rogitat Dominum, solatia coelitus adsunt,
Angelus astat ei dum rogitat Dominum.
(1596A)Desere tristitiam, Domine charissime, jussus
Prodidit haec Satanas, desere tristitiam.
Tempore quippe brevi vestrum pars major obibit,
Tu quoque summa petes tempore quippe brevi.
Ne metuas quod ait straturum se fore cunctos,
Ejus nullus erit, ne metuas quod ait.
Haec Pater eximius praescivit munere Christi,
Fratribus exponit haec Pater eximius.
Astra petens obiit parvo pars maxima fratrum,
Ipseque post omnes astra petens obiit.
Conditus in tumulo signorum luce coruscat,
In coelis regnat conditus in tumulo.
Inde suos famulos Domino tribuente tuetur,
Visitat, atque fovet inde suos famulos.
Testis adest super hoc caesus per somnia Jacob,
(1596B)Bilheil, ac Rorigo testis adest super hoc.
Testis adest super hoc Gaidulfi terribilis mors,
Anaguareth visus testis adest super hoc.
impius ille [Gaidulfus] ferox famulos distraxerat ejus,
Ejus calce perit impius ille ferox.
Hic pius [Anaguareth] ac reverens ipsius adiverat aedes
Ipsum spectat inus hic pius ac reverens.
Cantica, vota, preces, tibi tunc dabat, Angele, Maurus,
Tuque dabas Domino cantica, vota, preces.
Saepius, inquit, ego quid agam, speculatus es isthic,
Viso meos famulos saepius, inquit, ego.
His sua qui rapiunt inhibentur coelitus hostes,
Amentes fiunt his sua qui rapiunt.
Bis famulum perimens famulum vice reddidit ejus,
Sed misere periit bis famulum perimens.
(1596C)Ejus apud tumulum miracula plurima fiunt,
Coelica turba canit ejus apud tumulum.
Ejus apud tumulum repetit pedis actio claudos,
Est data lux caecis ejus apud tumulum.
Ejus apud tumulum valuit paralyticus una,
Est data vox mutis ejus apud tumulum.
Octo fuere simul vario languore gravati,
Incolumes illic octo fuere simul.
Omnia si referam tempus me deseret ipsum,
Vox me deficiet omnia si referam.
Ipse Casinus ovat potiens magnalibus ejus,
Ejus et exuviis ipse Casinus ovat.
Ipsius hic meritis multis datur esse valentes,
Salvantur plures ipsius hic meritis.
(1596D)Hic Pater alme tuis praesens famulantibus esto,
Auxilium confer hic Pater alme tuis.
Hic Pater alme tui memor adsis discipulatus,
Patris adesto comes hic Pater alme tui.
Fac prece, fac meritis hostem superemus iniquum,
Nos vobis socios fac prece, fac meritis.
Te Patre nostra cohors post Patrem cassa dolebat,
Cum Patre laetetur te Patre nostra cohors.
(1597A)Sint supra astra poli grex cum pastoribus omnis,
Cum grege pastores sint super astra poli.
CARMEN V. DE SANCTO JOANNE BAPTISTA.(Ex Thesauro hymnologico.)
UT queant laxis REsonare fibris
Mira gestorum FAmuli tuorum,
SOLve polluti LABli reatum,
Sancte Joannes.
Nuncius celso veniens olympo,
Te Patri magnum fore nasciturum,
Nomen et vitae seriem gerendae
Ordine promit.
Ille promissi dubius superni,
Perdidit promptae modulus loquelae,
(1597B)Sed reformasti genitus peremptae
Organa vocis.
Ventris obstruso positus cubili,
Senseras regem thalamo manentem
Hinc parens nati meritis uterque
Abdita pangit.
Antra deserti teneris sub annis,
Civium turmas fugiens, petisti,
Ne levi saltem maculare vitam
Famine posses.
Praebuit hirtum tegimen camelus,
Artubus sacris strophium bidentes,
Cui latex haustum, sociata pastum
Mella locustis.
(1597C)Caeteri tantum cecinere vatum
Corde praesago jubar adfuturum,
Tu quidem mundi scelus auferentem
Indice prodis.
Non fuit vasti spatium per orbis
Sanctior quisquam genitus Joanne,
Qui nefas saecli meruit lavantem
Tingere lymphis.
O nimis felix meritique celsi,
Nesciens labem nivei pudoris,
Praepotens martyr eremique cultor,
Maxime vatum.
Serta ter denis alios coronant
Aucta crementis, duplicata quosdam
Trina centeno cumulata fructu
(1597D)Te sacer ornant.
Nunc potens nostri meritis opimis
Pectoris duros lapides repelle,
Asperum planans iter, et reflexos
Dirige calles.
Ut pius mundi sator et redemptor,
Mentibus pulsa livione puris,
Rite dignetur veniens sacratos
Ponere gressus.
(1598A)Laudibus cives celebrant superni
Te Deus simplex pariterque trine,
Supplices et nos veniam precamur,
Parce redemptis.
Gloriam Patri resonemus omnes,
Et tibi Christe genite superne,
Cum quibus sanctus simul et creator
Spiritus regnat.
CARMEN VI. AD PETRUM PISANUM.(Ex Leboeuf, Dissert. sur l' Hist. eccl. et civ. de Paris. )
Candide, lumbifido proscissum vomere campum
Visu et restricias . . . lustrante per occas
Omnium felix conscendens igneus axem
(1598B)Perfundit radiis cujus florentia rura
Cynthius, et nebulas ardenti vertice frenans,
Gliscere dat fructus tempestatesque serenas,
Illum delectat dulci resonare camoena
Condere et altisonum gracili sub arundine carmen,
Infelix ille est tetris cui nubibus aether
Imminet, et miseros discursat grando per agros,
Subruiturque domus gelida perflante procella,
Non libet hunc talem calamum inflare labello
Sed potius pronum male singultaria verba
Edere, et uberti perfundere gramina fletu.
O mihi si juvenis quem tecum ludere narras,
Cujus viae palmas et odoras pandere lauros
Minciades poterat Stuzmyrne rure creatis
Tangere colla, pedem dignatus vellet, et esset
(1598C)Non tam dissimilis sicut est tua causa,
Aspicies tristi me pangere carmina versu,
Replere et densas suavi modulamine silvas,
Hujus et hoc ipsum est tenui quod canto susurro,
Postquam me proprii perfudit lumine vultus
Elicuit muti quascunque e guttere voces
Cujus adhuc fidens de spe sustollor herili
Spes sacra regna poli tribuit, spes omnia confert.
Mortuus est quisquis de spe titubando tepescit,
Ergo age perplexos forti religamine nodos
Pandere multimoda narratione per auras
Unus non genitor quod se non sentit habere
Nam mas femineum dat prolis corpore sexum
Proditur androgeno nonnumquam sexus uterque
Hic sine luminibus lumen dat, naribus ille
(1598D)Seu pedibus manibusque carens seu parte resecti
Qualibet integrum generat sine labe puellum,
Saepe pecus mutilum bruto dat cornua nato
Sic patre curtato cauditus gignitur agnus;
Praeterea et rerum species diversa per orbem
Ex se nascenti tribuit quod non habet ipsa:
Hoc mare, hoc tellus, concae quoque saepe frequentant.
Hactenus incassum certans si forte cucurri
(1599A)Cum pietate doce flexum, sum scire paratus:
Vatibus antiquis, parva haec dissolve, non impar:
Dic, rogo, quis genitor cunctis despectus in orbe,
Seu castate carens ingenti robore natum
Procreat, egregium nullus cui sistere contra
Praevaleat, mundique simul quem regna pavescant.
CARMEN VII. AD REGEM.(Ex Leboeuf, ibid.)
Cinthius occiduas rapidis declivus adoras
Jam volitabat equis, jam nox se coerula pallam
Stilligero varii cultus fulgore micantem
Rorantemque simul citius vestire parabat,
Cum subito vestra clarus mihi missus ab aula
(1599B)Detulit ignitas quasi puri muneris instar
Antiquo et caro corda mittente sodale,
Intima et ventris penetrantes usque sagittas.
Mane novo ad vestras quam properavimus aedes,
Et spatiis pene est jam lux revoluta diurnis
Non sivit brevitas aut digne obponere Petrum
Missilibus contra, spatiose, aut ludere telis.
Crastina conspicuo cum lux fulgebat Eoo,
Tinxerit et tremulus Titania purpura fluctus
Erravitque vagis late rubor aureus undis,
Cuncta et videbunt Phoebo radiante per orbem
Expiet tenues arco pellente sagittas
Qui carum ut hostem jaculis confixit acutis.
Miror qua numeri textum non contigit arte
Extremo nostrum tenuit quod limine carmen
(1599C)Ardua divino nitidoque fulget in horto.
Cedre vale, et celsos pertinge cacumine nimbos
Tu quoque cum fructu, felix cyparisse, per arvum.
CARMEN VIII. ITEM AD REGEM PRECANDO.(Ex Leboeuf, ibid.)
Verba tui famuli, rex summe, attende serenus
Respice et ad fletum cum pietate meum.
Sum miser, ut mereor, quantumque ullus in orbe est
Semper inest luctus, tristis et hora, mihi.
Septimus annus adest ex quo tua causa dolores
Multiplices generat et mea corda quatit.
Captivus vestris ex tunc germanus in oris
Est meus afflicto pectore, nudus, egens.
Illius in patria conjux miseranda per omnes
(1599D)Mendicat plateas, ore tremente, cibos.
Quattuor haec vir per mixtos sustentat ab arte
Quos vix pannuciis praevalet illa tegi.
Est mihi quae primis Christo sacrata sub annis
Excubat egregia simplicitate soror.
Haec sub sorte pars lucrum sine fine retentans
Privata est oculis jam prope flendo suis.
Quantulacunque fuit direpta est nostra supellex
Nec est, heu! miseris qui ferat ullus opem.
Conjux est fratris rebus exclusa paternis,
Jamque sumus servis rusticitate pares.
Nobilitas periit, miseris accessit egestas,
Debuimus fateor asperiora pati.
(1600A)Sed miserere, potens rector, miserere, precamur,
Et tandem finem his, pie, pone malis.
Captivum patriae redde et civilibus arvis;
Cum modicis rebus culmina redde simul.
Mens nostra ut Christo laudes in secla frequentet
Reddere qui solus praemia digna potest.
CARMEN IX. Hymnus Pauli diaconi in translationem Beneventum corporis beati Mercurii martyris. (Petro Piperno, de Effectibus magicis.)
Martyr Mercuri, saeculi futuri
Perpeti dona gloriae corona
Qui tuam totis venerantur votis
Translationem.
Qui dudum Romae, Decio dictante.
(1600B)Multa pro Christo passus, ipso dante,
In caesarea vir virtute ante,
Victor occumbis.
Quem Caesar Constans instar praecessorum
Deferens secum fines Appulorum,
Proterit intrans more tyrannorum,
Cuncta consumens.
Interim urbem vastat opulentam
Samniam justa, vere loculentam,
Cujus ruinam Deus violentam,
Ita solatur.
Tres coenobitae, gratae Deo vitae,
Ista dolentes, tristes et moerentes,
Corpus beatum, sibi commendatum,
Humant ibidem.
(1600C)Urbs desolata, ita consolata,
Super humata corporis beata
Ossa prorata, sit vi [ut?] Deo grata
Construit templum.
Caesar progressus venit Beneventum,
Sed vi repressus sibi resistentem,
Romam festinat, Samnia declinat
Bellipotentem.
Post plures annos Arechis, insignis
Samniae princeps, multis motus signis,
Martyris corpus, laudibus condignis,
Samniam transfert,
Donans id ara nobili praeclara,
Cujus precatu omni nos reatu
Poeugma beatum purget, et optatum
(1600D)Conferat statum.
Honor et virtus, regnum et potestas,
Sit Deus noster tibi, qui sic praestas
Tuos attolli contra res infestas
Opem ferendo. Amen.
CARMEN X.[(Ex Tosti, Storia della badia Cassin.)
Clara beati agnoscere Pauli dogmata qui vult
Volvere hunc studeat cum magna indagine librum.
Carmen enim vitae retinet pariterque gehennae,
Ecclesiae pretiosa Dei munilia gestat.
Hic quoque repperiet lector frumenta animarum
Et satiens sine fastidio requiemque beatam.
(1601A)Scriptoris si forte velles cognoscere nomen,
Paulus diaconus vocitatur et ipse monachus:
Hoc opus auxiliante Deo perfecit, et ille
Ipsius ad laudem et sancti archangeli Michaelis.
Oro ne Dominum cesses, lector, rogitare,
Gratum ut accipiat scriptoris votum et ipse
Alius incepit ego finibit. . . . . . . . . .
CARMEN XI. Epitaphium Rothaidis filiae Pipini regis. (Ex Duchesn., Hist. Franc. script., tom. II.)
Hic ego quae jaceo Rotaith [Rothaidis] nomine dicor,
Quae genus excelso nimium de germine duco.
Nam mihi germanus gentes qui subdidit armis
Ausonias, fretus Carolus virtute Tonantis,
Pipinus pater est Carolo de principe cretus,
(1601B)Agarenum stravit magna qui caede [clade] tyrannum.
Pipinus proavus, quo non audacior ullus.
Ast abavus Anschise potens, qui ducit ab illo
Trojano Anchisa longo post tempore nomen.
Hunc genuit pater iste sacer praesulque beatus,
Arnulphus, miris gestis qui fulget ubique,
Hic me spe cujus freti posuere parentes.
CARMEN XII. Item epitaphium alterius filiae Adhelaidis. (Ex Duchesn., ibid.)
Perpetualis amor capiendae et causa salutis
Pectore quem vigili huc properare facit.
Nosse cupis cur busta sacer numerosa retentet
Hic locus, astrigeri qua patet aula poli?
(1601C)Iste sacer Domini qui post servavit ovile
Legitimi fuerat germinis ante pater.
Cujus posteritas atavo confisa patrono,
Hoc cupit in sancto ponere membra loco.
Pipini hic proles Adheleid pia virgo quiescit,
Quam simul et reliquas sancte tuere Pater.
CARMEN XIII. Epitaphium Hildegardis reginae Caroli Magni uxoris. (Ex variis Edit. Baron., Duchesn., Bouquet. et ms. Metensi.)
Aurea quae fulvis rutilant elementa figuris,
Quam clara exstiterint membra sepulta docent.
Hic regina jacet, regi praecelsa potenti
Hildegard Carolo quae bene nupta fuit;
Quae tantum clarae transcendit stirpis alumnos,
Quantum, quo genita est, indica gemma solum.
(1602A)Huic tam clara fuit florentis gratia formae,
Qua non occiduo pulchrior ulla foret
Cujus haud tenerum possunt aequare decorem
Sardonix pario, filia mixta rosis.
Attamen hanc speciem superabant lumina cordis,
Simplicitasque animae, interiorque decor.
Tu mitis, sapiens, sollers, jucunda fuisti,
Dapsilis et cunctis condecorata bonis.
Sed quid plura feram, cum non sit grandior ulla
Laus tibi, quam tanto complacuisse viro.
Cumque vir armipotens sceptris junxisset avitis
Liniferumque Padum, Romuleumque Tibrim:
Tu sola inventa es, fueris quae digna tenere
Multiplicis regni aurea sceptra manu.
[ Alter ab undecimo jam te susceperat annus,
(1602B)Cum vos mellifluus consociavit amor.]
Alter ab undecimo rursum te sustulit annus,
Heu genitrix regum! Heu decus atque dolor!
Te Francus, Suevus, Germanus et ipse Britannus,
Cumque Getis duris plangit Hybera cohors
Accola te Ligeris, te deflet et Itala tellus,
Ipsaque morte tua anxia Roma gemit.
Movisti ad fletus et fortia corda virorum:
En lacrymae clypeos inter et arma cadunt.
Heu, quantis sapiens et firmum robore semper
Ussisti flammis pectus herile viri!
Solatur cunctos spes haec, sed certa, dolentes,
Pro dignis factis quod sacra regna tenes.
. . . . . . . . . . . . . .
Participem fieri hanc Pater alme tuis
CARMEN XIV. Epitaphium Hildegardis Caroli et Hildegardis filiae.
(1602C)
Hildegard! rapuit subito te funus acerbum,
Ceu raptat Boreas vere ligustra novo.
Explevit necdum vitae tibi circulus annum,
Annua nec venit lux geminata tibi.
Parvula non parvum linquis virguncula luctum,
Confodiens jaculo regia corda Patris.
Matris habens nomen renovas de morte dolorem,
Postquam vixisti vix quadraginta dies.
Pectore nos moesto lacrymarum fundimus amnes,
Tu nimium felix gaudia longa petis.
CARMEN XV. Epitaphium alterius filiae Adelheidis.
(1603A)
Hoc tumulata jacet pusilla puellula busto,
Adeleid amne sacro quae vocitata fuit.
Huic sator est Carolus gemino diademate pollens
Mobilis ingenio, fortis ad arma satis.
(1604A)Sumpserat haec ortum prope moenia celsa Papiae
Cum caperet genitor Itala regna petens:
Sed Rhodanum properans rapta de lumine vitae,
Ictaque sunt matris corda dolore procul.
Excessit, patrios non conspectura triumphos,
Nunc Patris aeterni regna beata tenet.