Migne Patrologia Latina Tomus 63
EnnTic.Episto70 63 Ennodius Ticinensis473-521 Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
LIBER PRIMUS.
EPISTOLA PRIMA. ENNODIUS JOANNI.
Dum salum quaeris verbis in statione compositis, et incerta liquentis elementi placida oratione describis: dum sermonum cymbam inter loquelae scopulos rector diligens frenas, et cursum artificem fabricatus trutinator expendis; pelagus oculis meis, quod aquarum simulabas, eloquii demonstrasti. Deus bone, in quantos se usus dives lingua dispergit! Cum voluerit, saevit ut bestia, currit ut fluvius, fluctuat ut profundum: et quamcunque fucatis verborum imaginibus pingit speciem, veri astipulatione repraesentat. Timere te scriptionem, quasi fronte tener, insinuas; dum declamationum pompam refuga laudis deposcit assertio; et fit avara gloriae, dum pudori parcere se ostendit, peregrinam mentita formidinem. Ago at ue habeo gratias, quod nobilia rud menta facundiae tuae in amici, quantum aestimas, praeconiis consecrasti. Et licet non agnoscam mea esse quae loqueris; religionem tamen narrantis amplector, diligentiam pectoris laudo, quam gratiae per sudum rutilantis luce dedicasti. Tibi fax ista praetenditur, quam in opinione mea blandus elocutor accendis: ego noctem conscientiae meae, etsi non fugio, novi tamen aestimare. Graves hiatus patitur alienae gratiae commissa credulitas: quanquam omne crimen transeat, qui vult decipere confidentem. Gaudia tamen mea de te epistolaris alloquii dotibus adimplesti; dum novitatem sensuum monstras serenitate sermonum, et veteris decora prosapiae novelli vincis nitore colloquii. Sat fuerat parentum tuorum desideriis, seniora te familiae ornamenta aemulari: vincere posse, sicut nemo credidit, ita nullus optavit. Vides quantum ad unguem polita conversatio pretiis bene nascentis adjungat? Quod jubar sanguinis praestitit, superavit industria castigantis. Credidi votorum summam fatigari, si te natalibus reddidisses; illud non expendens, quid claritati tuae cohabitator infuderet. Sit forte in aestimatione arbitrii mei defraudata cognitio. Neminem credidi ad Olybrium pervenire: quem vicinis calcibus pernix insecutor adjunges: beatum facturus nempe, si viceris. Deum precor, ut adolescentia in te, quae (perfectionem) primordiis monstrant, bonae frugis germina convalescant. Domi habes, unde exhortationis meae viva sumas exempla. Te pater morum tranquillitate, socer eloquentia similem producat. Si me voti reum facere coelestia regna dignantur, unum precor, ut mei meminisse digneris: ne illius, cujus perfectionem inter dicendi simulacra meditaris, oblivionis quoque par esse contendas. Sed ad epistolae morem revertar, quam affectio tua in longum produxit. Salve, mi domine, et amantem tui frequentibus cole muniis litterarum; ne amoris contestatio sola sicut solet in quibusdam esse, praevii in te putetur exstitisse sermonis.
EPISTOLA II. ENNODIUS FLORO. Novi me duram cepisse provinciam, et gravem sarcinam humeris infirmis attollere, qui sublimitatem tuam, quantum ad me, quietam verborum stimulis excitavi. Sic minaces dentes bestias invalida lacessit adol scentia: et dum majora viribus provocat, quod evenire optat, spectaculum putat esse, non praelium. Sic mens congressionis ignara certaminibus ante periculum debet affectum. Leonis rabiem, et quam Libya alit bestiam, quam te, lingua censeo mitiorem. Quae me praecipitavit inscitia? qui animi fervor a cognitione tui peregrinantem duxit in devium, ut nescirem quid intentioni lacessitus deberet, qui semper contumelias primus incipit, qui injuriarum gymnasiis nunquam meruit posthaberi? Clericorum certe exercitatissimus maledictor; qui ad eos semper novelli et acuti dentis morsus exhibuit, quem evadere ad unguem ducta vita non meruit; cui cessit omnis eruditio; et quasi cometem sidus religiosorum fugit universitas. Hunc ergo improbus et fronte debilis excitavi. Hac fiducia provocassem ventos ad flandum, ad cursum flumina, Faustum meum ad facundiam, qua te ad garrulitatem loquendi parcus ferratis verborum calcibus animavi. Ignosce, quaeso, et quod in aliis vitium putas, taciturnitatem amantis sperne: abstine a responsis, provocantem damna contemptu. Tecum decertet de mediis curiae finibus eductus, circa Gallum prosapia conticesce, silentii tui, si praevales, talione mulcemur. Cave, mi domine, ne incipias minorem loquacitate provocando humilis aestimari. Quid enim laboris est, jacentem in ea parte superare, et triumphum de eo ducere, qui se ante conflictum imparem confitetur? Esto mihi tamen apud dominum Faustum amoris mei fibula, si querelas, quamvis angustas, et rusticas, studes evadere.
EPISTOLA III. ENNODIUS FAUSTO. Acta est causa desiderii mei beneficio querelarum: meruit impudentia, quod negabat urbanitas. Diligentiam sancti pectoris quam artifex silentium tegebat, elicui; taciturnitatem quae ad fomenta ardoris mei parata fuerat, terminavi: prorogando viles paginas, pretium vincentis accepi. Sic usuram cultori vexatis reddit terra cespitibus, et feturam nobilem de singularibus parturit gleba germinibus: sic ad vocem unius hominis montium secreta respondent, et dum angustus clamor vincitur, valitudinem suam elementa manifestant. Evangelicis (Luc. XI, 9) tali facto obsecutus oraculis, fructum de praecepti sum veritate sortitus; cujus declarat instructio, quod pulsanti saepe surgat Deus, et tribuat, si non propter meritum, vel propter importunitatem. Facessat posthac infidelium male cauta discussio: integritati sententiae periculis praesentibus idoneus mihi testis astipulor Frequenti oratione optata promerui: concessum est precum assiduitati quod negabatur examini. Debeo vobis amicitiam, querimoniae meae: quas, dum votis effectum tribuitis, plus amabo. Fuerit licet origo vestra a justo dolore veniens; frequenter a vobis, postquam praestitistis, etiam illaesus incipiam. Delenificam allegationem amplexus epistolaris eloquii, ago atque habeo gratias, quod me diu tristium noluistis esse participem: fecistis hoc forsitan voto et studio consulentis. Sed ascribo peccatis meis, quod majoribus, dum temperatis alloquio, sum jactatus angoribus. Mihi uni in adversum provisa contingunt, dum graviora semper in moe ore aestimo, quae tacentur: quia credo quod de mediocribus saepe communicentur verba languoribus, cum proximitas funeris imperet silentia cito rumpenda. Deo gratias, qui ea quae dura aestimantur, clementia bene vertit, et quae ex merito nostro ventura collegimus, ex sua facit miseratione transferri. Voluissem tamen, talem circa parvitatem meam dignatio vestra tenuisset affectum, ut quem comitem saepe gaudiis adhibuisti, cum eo elegissetis etiam adversa partiri. An putatis tale beneficium in acceptum me esse relaturum, si ab aestibus pectoris vestri, tanquam male fidelis excludar? Non est, ut video, apud vos mei ratio dispensata consiliis. Ego mihi perire gratiam puto, nisi eam rerum omnium vobiscum communicatione nutriatis. Desinite, quaeso, in hac mihi parte consulere, vestra impendio verba cupienti. Cui si votivi negentur affatus, fatiscam, ut terra cui coelo nihil liquitur, nec venas suas succo bibuli humoris infundit, unde innatis alimenta culmis exhibeat, et ad falcem gravidas aristas adducat. Ut piscis aqua abstractus vitalibus indumentis privatus exstinguitur, sic ego subductis alloquii vestri fluentis interimor. Quaerant alii quod delectet: ego res ad animam pertinentes expostulo: mihi non tam delicias verba vestra pariunt, quam salutem. Rem fateor nullis coloratam fucis, nullis nebularum depictam mendaciis, quia non sum simulandi artifex: decerptum aliquid vitae meae censui, dum tacetis. Male vos fideles asseritis, si ad aures meas generaliter deflenda per vos deferantur incommoda: quasi nescire alicui Christiano liceat malum, cui Roma succumbit. Barbaras nationes, et a nostro limite toto pene orbe divisas, continuis haec conjicio lamentis ingemiscere, et ad solatium nostrum lacrymas commodare. Hujus rei magnitudo vestra adhibere se indicem fugit, ut in perniciem meam fallacium nuntiorum diabolica cum securitate vota mentiantur: ut non sit, ad cujus veritatem post fabulas redeam, nec qui animum meum veri demonstratione sustentet. Cave faxis, mi domine: vobiscum mihi alia res est: aliud fori jus, aliud triclinii. Audiat te quae in conversatione publica didiceris, familia domestica retexentem. Subjectorum animos, et fideles, ut putatis, mentes relationum vestrarum cibis alite, ne jejuna amicorum corda talibus ferculis impasta moriantur.
EPISTOLA IV. ENNODIUS FAUSTO Anagnostici fidem secutus, et suavis orationis sapore provocatus, pene vitium credidi rem esse virtutis; et dum plus sermonum diademata credo valere quam conscientiam, culpam quam mens non agnoscebat, incurri. Non sic servis sibilo artificibus insidiis blandus venator illudit: non ita pinnarum mentita formidinem discoloribus fucis ultro expetenda retia manus magistra componit: quemadmodum me captum, et sponte capistris ora porrigentem magnitudinis vestrae tenuere sermones. Commiss. nescius, vobis impugnantibus, diu utrum essem innocens inquisivi. Aliud sentiebam de epistola vestra, aliud de proposito meo. Quis rogo fuit patrandi sceleris tam venustus admissor, qui purgationem crederet, si alieno se fateretur praecepto suo militare flagitio, cum nemo de se confesso juste credere possit crimen alienum? Sed credo juris et legum expertem fuisse personam, et sola calliditate compositam: cui etiam imitandi in scriptione aliena imaginem veritatis (usus) indulgeat et proprietatis simulacrum lenocinia pudenda concilient. Nolo cujusquam nomen incessere, nec contra conscientiam accusantis subire personam: sufficit pudorem meum in statione constitui: alios jactent incerta ventorum. Ego tamen, etsi imperare talia calcaribus armatae lectionis adigeret, patriarcharum me imitatione defenderem. Furto Jacob primogeniti fratris vicit aetatem (Gen. XXVII): cujus beneficio principatum obtinuit, quem natura non dederat. David dum lustraret (I Reg. XXI, 6) devia studio fugae et angusta terrarum, propositionis panibus famem depulit; et contra legis vetita quae minores habet aculeos, esuriem corporis effugavit. Ego inediam quam de divinis Libris anima impastus conceperam, marcentibus diu debui tolerare visceribus, donec concepta lues ad vitalia secreta percurreret. Daniel propheta divina dogmata regiis subduxit penetralibus; quae ad instructionem suam pudicus et imitandus raptor adjunxit. Quid juvat ire per singula, cum ad munimen impugnatae una sufficiat de numeratis persona conscientiae? Quae tamen verecundiae suae, et naturali ut ita dixerim debilitati, ante necessaria petitione prospexit. Nam et si sum post negationem qui me reum fecerim, aestimate. Doctorem Libycum asseritis sublata a se pyri poma flevisse. Merito lamentis expiandum est, quod cum pudoris dispendio venter acquirit. Vilia fuerint forte quae sustulit, aut negligentia, aut usu, aut tempestate peritura: non fuit culpa vacuus tamen, juxta Apostolum (Rom. II, 21), raptor: carnem quam animam plus amavit. Tobias propheta hujusmodi commissoribus occurrit, et divina voce testatur dicens: Non licet nobis aliquid manducare furtivum (Tob. II, 21). Cum dixisset, manducare, non dixit. Non licet nobis aliquid lectitare furtivum. Josiam, ut narrat historia (IV Reg. XXII, 11), subrepta papyrus instruxit. Ego homuncio hoc non facerem, quem vos contra ingenii vires ad scientiam diligendam verborum stimulis foditis? Sed revertor ad virum optimum, praefati, quantum scribitis, sceleris admissorem: qui in utraque parte fidem violans, nec vos securitate, nec me facti, si scripsi, perfectione donavit. Contingat mihi, salva magnitudine vestra, coram posito secundum mandata Dei, tanti viri, prout habet animus meus, terga multare.
EPISTOLA V. ENNODIUS FAUSTO. Abundantem Dei misericordiam precatus commendo ipsi anni felicis auspicia; et beneficiorum ejus muneribus sublimis jam consularem virum quasi aequalis aggredior. Hactenus trabealis cothurni pompam familiae nostrae peregrina ornamenta tribuebant, et pertinere nos ad eum magis affinitate quam genere gaudebamus, qui anno nomen imposuit. Munus erat non debitum, quod inter curulium possessores diligentium fabulis addebamur. Quotiens nos obnoxios sibi fecit lingua, quae apud alios exaltavit, ut commutato conditionis ordine alienis nostrae nobilitatis insignia deberentur stipendiis? At nunc facessat invidia, vetustorum reparator fascium novellus consul illuxit, et dignitatum nostrarum cariosas fores robustus reseravit impulsor. Ad redivivam valetudinem tremebunda marcescentium cardinum limina juvenescunt: quae nullis credo, Deo auspice, quia posthaec obicibus claudenda patuissent. Nam Avieni mei non unus, sed primus est consulatus. Stirpis suae gestatura aquilas agmina praevius antecessit, et ad principalem militiam iter virtutis ostendit. Si qua est saecularium reverentia dignitatum, si quis honos est hominem vivere post sepulcra, si quid providit astutia veterum, per quod ab hominibus anni vincantur adulti: jure fastos hujuscemodi putantur invenisse consilia, quorum longaevitas et senectutem refutat et terminum. Deus bone! quantum est, unius vocabulum hominis impensum in dictandis legibus laborem vel stabilire posse, vel solvere? Macte insignium adolescens virtutum, qui oblitteratum materni stemmatis callem vitales honorum secures attulisti, quibus annosas, ne posteritatem tuam retinerent, splendidissimi itineris obices amputares. Cedant huic priscorum laudes, quibus nobilitatem doctorum commenta pepererunt, quae phaleratis verborum superciliis meritum a relatore mercantur. Necesse enim est exilitatem thematis narrantis opibus ampliari, ut dos quae in materia non invenitur, styli processionibus inseratur. Ut taceam Fabios, Torquatos, Camillos, Decios fuisse superatos; te ipsum, mi domine, qui universos vicisti, ejus primordiis existimo votive ces isse. Tu per duratum proavorum avorumque scipionum tranitem jam grandior, pene praecedentium connexus lateribus ambulasti; ita ut sub conjunctione nunquam interpolatae felicitatis incederes. Ad Avieni mei adhuc teneri virtutes pertinet, et tuo generi con inuare fasces, et nostro reddere. Ago gratias intentioni in commune augmentum profuturae: per quam cum Dei beneficio natalium bonorum claritas hactenus interclusa resplenduit: per quam diem suum lucidus sanguis agnovit. Quam voluissem votorum meorum summam coram positus intueri, si non peccatorum magnitudo munus coeleste, quod non potuit desideriis, denegaret aspectibus, et nefas sit hominem uno eodemque tempore universa optata promereri! Illud tamen inter maximas Redemptoris nostri remunerationes credo numerandum, quod limen felicis infantiae consul meus cum honore senis ingressus est. Sed praecipio quid paretur laboribus, cum talia primordiis exhibentur. Inauspicatis successibus illi provectuum incrementa ventura sunt, quem coepisse videmus a fascibus. Minus est quod sibi de prosperitatis eventu in antiquorum praeconiis vetus fama blanditur. Quod attrita pulvere canities, quod vita sub fasce acta vix meruit, quod grandaevus de impetratione nunquam certus optavit, hoc memoratu saepius adolescenti meo supernum munus ingessit. Additur, quod in principio vitae disciplinis optimis institutus, videtur meruisse quod adeptus est: nec dignatur totum in se felicitati, in quo possunt etiam dari plura virtuti. Naturae in decus scholas et litterarum studia consecutus, paternae perfectionis aemulator, talem se industria sua filium reddidit, qualem alter vix potuit legisse. Quidquid Attica, quidquid Romana praecipuum habet lingua cognovit: aurum Demosthenis, et ferrum Ciceronis expendit, utramque dicendi seriem Latinus relator implevit. Grammaticae instructionis repagula, et illas dicendi legales angustias pro libertate complexus est. Oratoriam pompam sectando masculae dictionis brachiis aequales ad certamen eduxit. Sed quo me rapiat processus affectionis terminum refutantis, agnosco: divisus proposito consulem eruditum ingenio impar appello. Ad vos revertor, cum quibus mihi commune gaudium, par desiderium, aequalis supplicatio est. Oremus Deum, quia vota nostra modum refutant, ut ipse faciat perenne esse quod tribuit: nec unquam circa nos muneribus suis terminum ponat, qui largiendo damna non sentit. Vos gaudete tamen vestro tam excellenti bono, quibus fas est post trabeas suas habere filium in obsequio consularem. Si tamen in sententia mea coelestis vigor operatur, et tota mens humanis delictis inclinata non subjacet, fidelium orationum vestrarum retributio est circa sobolem dignitas impetrata. Urbi sufficerent quantos habet domus una precatores. Felix mater tot imperatorum domina; vos apud Deum precibus suis matrona fortis attollit: per tantos regnum coeleste vim patitur, quorum meritis a divina clementia quod postulatur, exigitur. Scriptum enim meminimus, dicente Domino discipulis: Si convenerit duobus aut tribus vestrum, quidquid petieritis impetrabitis (Matth. XVIII, 19). Credo Redemptorem, justorum raritate prospecta, pro mundi salute petituros duos dixisse sufficere: licet conjectura perpendi, si possit tribus aliquid denegari pro suorum utilitate poscentibus. His ergo spebus animatus, et justorum cognatione sublimis, confido de superna benignitate etiam me ad optatae copiam gratiae perventurum. Si Abrahae meritis (Gen. XII) Loth sanctorum turbis ascribitur: si hi qui caruere propriis, propinquorum ad celsa perduci meruere virtutibus; annus iste familiae vestrae pariet dignitates. Nam si vobis cordi sum, facile ad coelestem gratiam optata impetratione perducor. Domine mi, salutationis reverentiam solvens, veniam postulo de prolixitate sermonis; quia difficile est magna gaudentem parva loqui esse contentum.
EPISTOLA VI. ENNODIUS FAUSTO Deus bone, quam nihil est arduum magna curantibus, et qua quiete divinae mentes visa describunt! quibus ornantur dotibus loca, quae lingua dives, et dicendi peritus aspexerit, si religioso liceat sine discrimine confessionis enarrare proposito! Quasdam mundi artifex Deus provinciis felicitates stupenda secreti sui largitate concessit: alias uberius, melius alias vinum jussit effundere: aliis contulit triticeae segetis ope gratulari: multas pomorum varietate vel utilitate donavit. Quibus haec tamen ipsius naturae repugnantis merita non dederunt, fecit eas relatore sublimes. Non est unde jejuna cautibus gleba desperet, nec unde non respondentia cultori arva subjaceant. Linguarum genio terris merita tribuuntur: et qualiter quis loqui potuerit, taliter rem de qua fuerit locutus, attollit. Crescitis provinciae cultura sermonum: oris est, quidquid in vobis lector stupuit. Uber solum, et divitibus quae te jactas terra palmitibus, quae per modicos sulcos scalpentem dorsa pascis agricolam, quae venas divites in ipso proscissionis pandis exordio, quae suscepta germina multiplicata messe restituis; nihil tibi commune cum maximis, si ad te domnus Faustus Romani status eloquii non serenus accesserit. Ecce Comus pullae quondam pene in silentium missa conditio, quae nulla se hactenus commoditate, nulla, ut aiunt, formositate jactavit, quanto gaudet ingenii privilegio? Quae per praerupta convallia, et patulos cohaerentium hiatus montium aestivis nivibus miseram scit exhibere concordiam: cui per pericula pendentium cum via cultorum ante terram per scopulos opus est seminare, quam germina: cui calamitatis genus est, riparum Larii confinia canis ornasse nemoribus, ut subridens illecebrosa visione dominantibus blanda fecunditatem fronte mentiatur, et in perniciem possessoris pulchritudinem nutriat exsecrandam. Ubi primum fabricis suis per praetoria domini tributa dissolvunt, dum antiquorum lacunas parca nituntur frugalitate reparare, et profligantia patrimonium fulcire culmina. Indigenarum copia ad hoc tantum servata, ut functioni publicae peraequatoris etiam vota transcendens numerus non deesset. Piscium populos non ad delicias, sed ad horrorem nutriens: per quos discimus, quid laudis captorum alibi sapor mereatur. Ubi aer pluvius perenniter, et minax coelum, et quaedam vitae sine tota luce transactio. Dulcia Larii oculis fluenta transeuntibus, et ad natatum quos perdat invitantia. Quis ferat decorum gurgitem sub hac deceptione fallentem? Quid dicam insulam relatione factam habitabilem? quis non hoc miretur? in qua minus amatur vita servat? in qua portio fuit evasisse discriminis? circa quam piscibus hominum ministratur esca cadaveribus? Nulli enim praeter aquas Larii defuncti ibidem sepulcra meruerunt. Maria, fluvium Adduamque laudastis, quod per confusos ductus discrimen lacum tumoris ostendit: qui agnosci in eo nunquam, nisi per turbida fluenta, potuerunt. Tanti fuit divitias facundiae in rebus laude carentibus ostentare, quanti non fuerant haec omnia naturae beneficia, si dedisset. Coelorum tamen Dominus qui hoc vobis posse concessit, munera sua sub perennitate tueatur. Quia haec ego non quasi a vobis diversa sentiens scripsi: sed ut ex istis lector agnoscat, Comum per stylum vestrum melius esse legere quam videre.
EPISTOLA VII. ENNODIUS FAUSTO. Quantus est fascis invidiae, quam facilis nocendi via, quotiens praecedenti opinione laborat impetitus! Nemo quid factum sit, ut video, quidve infectum respicit: ad impugnationis fidem solum advocatur pro teste propositum. Deus omnipotens mutatas ordinum vices vertat in melius, et rerum statum qui labe temporis aut meritorum nostrorum nebulis obsolevit, aurei saeculi candore perfundat. Quando non hominum obscenissima crimina innocentis officii texit umbraculum, et quidquid a morum nube descendit, coelestis militiae serenitas excusavit? At nunc in aucupium trahitur male creduli interpretis clericatus, et quod ante religiosam professionem admisisse non decuit, hoc postquam per titulum ecclesiasticum culpis renuntiavimus, sine honesti credimur consideratione peragere. Qua me tempestate procella immanium peccatorum ire ad famosum officium compulisti? In quo omnes errorum rami magistra vivendi solent falce truncari, in eo de me facinus credi facis omnes fallentibus. Ille mancipia sua a me sublata deflevit, et contra potentiam ecclesiastici militis advocandam credidit regiam defensionem. Rogo, quis hoc commentator vel in scena proponat? quis poetarum fabellam fucis similibus aut commentitiis personis instrueret? Novit Dominus, qui manu valida in adjutorio vestro mei propugnator assurgat, totius me esse technae hujusmodi ignarum. Ante aliquid temporis pueri duo, qui sibi a praefato asserebant inferri violentiam ad opem se Ecclesiae sub interpellatione publica contulerunt. Preces adhibuisse memini, ut circa eos, quod defunctus voluit, servaretur: auditurum se deceptiosis et blandis promisit illecebris. Ut ad obsequium reverterentur ad quod deputati fuerant, sancto episcopo patre vestro praesente qui eisdem praebebat auxilium, sub notitia civitatis hortatus sum. Quid postea evenerit, ignoravi, nisi postquam male retentatoris nomen accepi. Haec mentior, nisi impugnatoris mei attestatione constiterint: cui tamen gratias refero, quia sub quavis occasione votivas exegit epistolas: quae mihi multum doloris jussionis vestrae dubitatione pepererunt. De me enim deliberatum esse video, si vos, utrum audiam quae jubetis, in ancipiti esse cognosco. Nulla me tamen nec magnitudinem vestram ex ea parte apud Deum culpa respiciet, quia praefatos mox ad servitium illius boni viri sine alicujus audientiae libra ire compuli. Domine mi, salutatione largissimam dicens, quam vellem, si istis negotiis paginas non negetis, aut accusatores meos ipse componere, aut quod est familiarius frequenter errare!
EPISTOLA VIII. FIRMINO ENNODIUS. Jucunda sunt commercia litterarum docto auctore concepta: illa, in quibus ad unguem politi sermonis splendor effulgurat, ubi oratio dives frenis peritiae continetur. Quando abundantem loquelae venam laboriosus in lucem scrutator adduxerit, tunc procedunt officia suscipientis desideriis paritura. At ubi scaber sermo angustiam pauperis signat ingenii, nec conceptum suum in ordinem digerendo noctem studio elocutionis interserit, et nebulosae narrationis ambiguo quamdam generat de ipsa explanatione caecitatem; quis non personae talis in eloquentiae arce constitutus spernat affectum? Gravat conscientiam perfectorum amor indocti. Sed vis caritatis internae necessitudinis vinculis adjuta non fertur. Nescit experiri quid possit, quem caritas stimulis suis exagitat. Solent tamen dignos venia judicare perfecti, quos inter epistolares vias nutantia deseruere vestigia. Soletis quid dicere voluimus attendere, quotiens non eloquuntur vota sermones. Idoneae tamen perlatricis viaticum praegravavi: et quae me praesentare vivis potuisset affatibus, ea epistolam comitante perduxi: minus nobis periculi esse confidens, sub intercessoris boni me praesentia deliquisse. Vale ergo, mi domine, et amantem vestri peculiaribus fovete beneficiis. Sic apicem vestrum, si est quo crescat adhuc divinus favor attollat.
EPISTOLA IX. OLYBRIO ENNODIUS. Dum favos loqueris, et per domos cereas eloquentiae nectare liquentis elementi mella componis, peregrinum labiis meis saporem epuli divitis infudisti, Herculei certaminis et triumphalium Antaei casuum faciens mentionem. Sic se equidem exercita litterarum gymnasiis palaestra dilucidant, sic madefacta studiorum oleo loquendi artificiis oris membra submittunt. Sed noluissem, fateor, illius, ut aiunt, pugnae commemoratione morderi. Antaeum fabula senior, ne elisus vinceret, matris solatium, postquam coepit non cadere, loquitur perdidisse. Qui per callidi hostis fabricam fertur stando esse superatus, et in pectore animam posuisse certantis. Res scilicet digna memoratu, sed amicitiarum indigna proposito. Nos nempe memini foederis certamina suscepisse, sed per quae mutuae vincamus caritatis officiis: ut dum inter hujusmodi luctamina nitimur, et vinci ambo optemus et vincere. Nobis per communia peccatorum secreta vivendum potius, quam obeundum est: matris Ecclesiae ope sociata, quae utrosque, ut vera loquamur, fidei ubere lacte pascit altrici. Cessent anilium commenta poetarum: fabulosa repudietur antiquitas: status innocens ruinae nequaquam misceatur alterius. Nobis, si placet in novellum usum majorum exempla revocare, potius Pyladis et Orestis, Nisi et Euryali, Pollucis et Castoris si nihil his clandestinorum actuum decerpit obscenitas, convenit gratiae meminisse vel fidei. Quos inter se ita concors animorum devinxit aequalitas, ut horum duos expetitus cum amicis juvaret interitus, alter amico vitam pretio suae mortis afferret. Ista sunt digna memoria, quotiens inter novos concordiae nexus, udo, ut ita dixerim, animorum libro, cespitibus validis fetura nobilis juncta maritatur. Illae mentes promittunt bona concordiae, quae quid in cultura sudoris sit opus agnoscunt. Gaudeo tamen, quod jam indissolubili societate moribus jungimur, et ab ostio affectionis per examinis lancem caritatis incrementa pensamus.
EPISTOLA X. ENNODIUS JOANNI. Vicem redderem, nisi oneraret diligentiam amici pectoris restituta laudatio: ne dum in praeconiis mutuum videmur scabere, adulationis suspicione polluatur affectio; et amor currat in vitium, dum illud quod apud alios debemus facere, nobis incompetenter ingerimus. Amantium enim ornamenta inter familiares paginas retinenda sunt, non loquenda; ne tantum conscientias nostras vacuis sensibus relatione laudis honoremus. Sunt ubi bona tua, ut apud te propter affectum taceam, amice concelebrem. In his quae de profectu tuo sentio, religiosam tibi tantum debeo taciturnitatem. Possem quidem, vitia temporis secutus, laudes tuas nunc inexhausta praedicatione reserare, totam paginam fucatis colorare blanditiis. Sed absit hoc a proposito, facessat a moribus, ut quem mente teneo, ista tantum velim esse remuneratione contentum. Tibi non delenificam orationem, sed vocem debeo castigantis. Non tibi pictis verborum illudens artificiis, sed totum profunda mente te retinens, possem dicere: Ad arcem scientiae, sine tenerae aetatis praejudicio, pervenisti: summam perfectionis adeptus es: nulla debes cura distringi, sed bonis tuis tanquam locuples possessor ornari. Sed haec, sicut praedixi, a me aliena sunt: ore te parentis stimulo; dico: sint licet grandia, quae in cano eloquentiae flore polliceris, ego tamen nisi de messe non gratulor: ut solet avarus agricola, qui ubertatem anni nisi in horreis non metitur. Jam in te et si non gravidas aristas, multo tamen videmus lacte turgentes. Jam prope ad aream vota perveniunt. Sed plus timendum est, quotiens desideria nostra spes vicina succendit. Labora circa studia, lucem in colloquiis dilige, lectioni devotus insiste, ut fructus eloquentiae multiplicium auctorum ventilatione purgetur. Pulchra sunt quae scribis; sed ego amo plus fortia: redimita sunt floribus; sed poma plus diligo. Salve, mi domine, et haec ea qua insinuavi sinceritate complectere, et amorem meum in admonitionis fide perpende. Scito epistolas tuas nullis doctorum a me esse denegandas, ut quod me per inscitiam fugerit, per eos qui ad unguem docti sunt emendetur: et ideo ad scriptionis culturam multo sudore te praepara: ut vota quae circa te pro venerandi patris tui meritis amore concepi, ad effectum sub hac claritatis tuae intentione perveniant.
EPISTOLA XI. ENNODIUS CASTORIO ET FLORO. Amantem vestri gratia deberetis relevare colloquii, et amicam diligentiam testimonio reserare sermonis: quia muta caritas pene obtinet vices ingrati, et per paginarum abstinentiam intercipitur vis amoris. Absentium animis sola litterarum medetur oblatio, quae quodam mentis artificio pingit scriptione quod loquitur. Haec apud vos supervacuum putamus asserere, quos instituta nobilia acuunt, quibus praesto est sanguis, doctrina, consortium. Nihil est bonarum artium, quod nescire sine negligentiae culpa possitis quos post lucem natalium Romanorum decus Faustus institui. Ergo magis fatendum est, me non mereri quod postulo, quam vos nescire quid debeatis offerre. Domini mihi, salutationis debita effusissima humilitate persolvens, precor, ut tandem aliquando non immemores admonitionis et foederis, rescribatis. Circa quae opera pigros vos esse non convenit, quia nec conversationi vestrae sancta conscientia, nec uber sermo potest deesse colloquiis.
EPISTOLA XII. ENNODIUS AVIENO. Si quaeras, cur a silentio vestro multata non reticet prodiga frons pudoris, et male interpretando impudentia vocetur affectio: si garrulitatem meam fructu dicas cessante debuisse compesci: ego te, illustrissime hominum, illa quae in familia tua domestica est sinceritate convenio, ego foederatam promissionem quasi obsidem mentis amplector. Doleo quidem procuratas longi causas silentii: dum et caritas et necessitudo negligitur. Sed quia me totum sibi amor tuus vindicat, adhuc credo excusationem posse recipere quod fecisti, et purgationis tuae in hac parte causas aestimo esse, quas invenire non possum. In bona te valetudine degere, voti compos semper audivi: sudorem tuum circa ornamentum generis saepe epistolaris alloquii luce tersisti. Nihil praeter contemptum monstrat, quotiens taciturnitas non habet necessitatem. Ego tamen spem de responso capiens semper scripsi, et sub quadam claritatis tuae praesentia legenda dictavi: visa est mihi, dum loquor, pagina mea te reddidisse, te sapere, et tuis picta imaginibus verba conferre. Quid esset in epistola tua dulcedinis, si eam daretur accipere, quaeso diligenter expende, quando, licet a nobis procedentia, tamen quae ad te veniunt, verba complectimur. Jam rogo ad affectum scriptionis erigere, et ariditatem meam colloquii fluentis infunde, ut quid ministerium meum a Deo valeat impetrare, cognoscam, si epistolas tuas aemulas paternae perfectionis accepero. Nolo metuas, quod illum formidandum doctissimis loquor, et quasi ante oculos tuos in exemplum elocutionis adduco. Peritorum mos est medicorum, in venis deprehendere vires corporum, et de successu hominis digitos interrogare. Nec aliter incipientum possunt ingenia cognosci, nisi ut qui non debent tenerae adhuc aetati robustas declamationes, inquirentes de futura ubertate laetificent, et messem peritiae in radice manifestent. Domine, ut supra, salutationis honore, reverentia solita, spero, ut mei te esse memorem si meritum non ostendit, saltem importunitas mea quae est indefessa significet.
EPISTOLA XIII. ENNODIUS AGAPITO. Male est animo, postquam magnitudo tua aequi observantissima et amicitiarum tenax, in hanc meae oblivionis se vertit incuriam, ut diligentiae immemor, bona melioris saeculi, quae accesserunt de profectu honorum tuorum, fama potius quam felici epistola nuntiasset. Ubi sunt illa sanctae conscientiae tuae in conversatione veneranda penetralia? Quando invenire potuisset relatu digniora animus de amantis hilaritate sollicitus? Sed quaero, ne malignorum quispiam austrum fontibus, aut petulcum animal rosetis immiserit. Nunquam enim sine offensa amicis prosper eventus absconditur: a commotione evenit longe degentibus tacere quod gaudeas. Procul a moribus vestris malitiae facessat obscenitas: puto bona vestra me meruisse nescire. Qua sermonis frequentia pensabitur tale silentium? Decedentem a desideriis amicum nulla delinire potest cultura caritatis. Haec quantavis, mi domine, nobilibus scientiae tuae verborum pingas imaginibus, raro curantur malefacta colloquiis, et dolor qui a te descenderit, sanari non poterit per loquelam. Vix erit, ut scribendo deleas quod scribere contempsisti. Sed revertor ad propositum, a quo nunquam est, si miseretur divinitas, discedendum. Deo debeo, quod prospera tua, te silentium procurante, in Liguria primus agnovi. Perdidisti fructum studiosae taciturnitatis: bonorum felicitas mundi lingua celebratur. Ignorari non potest quod summis accesserit. In honoribus, illa magis amplectenda sunt quae redduntur. Male ad fasces attollitur, cujus mens inter curiae sidera lucis suffragia non agnoscit in titulis. Venit ad vos cana dignitas sera, sed debita. Vocavit eam lingua, quam sequitur: exegit innocentia, quam habuit quondam aetate conjunctam. Sed jam redeo ad gratiam familiaris alloquii etiam post offensam. Salve, mi domine, et quod in damno promissi foederis neglexisti, restitue ubertate sermonis.
EPISTOLA XIV. ENNODIUS FAUSTO. Nollem, fateor, morarum causas aperire, ne animus meus sera in pacem cum laetitia reductus, moesta iterum relatione turbetur, et habeam tristitiae meae redivivum in narratione principium. Pene enim sibi debet angustias suas, qui earum relegere transacta non refugit. Quis ad calcem perductas anxietates suas reparet intempestivi necessitate sermonis? Sed vobiscum mihi et cum proposito rerum fides est, quibus debetur in replicatione ex quacunque causa sinceritas. Patior libens aculeos revocati moeroris, dummodo veritati nil pereat: et ne per vitium tenerae mentis paginam falsitate dehonestem, sponte fero quod refero. Sancti episcopi patris vestri prope in dubium salus deducta me tenuit: in cujus aegritudine quamvis cuncta illacrymaret Ecclesia, me tamen specialis moeror afflixit, qui ejus debeo plus amori. Vidi pacem civitatis urgente discordia urbis nostrae limina transcendentem, et ab oculis nostris quasi incertum aliquod aut vagum numen elapsam. Sed sufficiat tristibus stricta narratio. Jam ad bonam valetudinem sancti Patris salus optanda et diligenda respirat. Nam ubi mens mea ad stationem rediit, statim jussa respexit. Pueros destinavi, qui fideli me de prosperitate culminis vestri, vel totius sanctae domus relatione perdoceant. Pendeo rursus, et inter spem et metum dubia aestimatione distringor, cui necesse est de alterius parentis esse prosperitate sollicitum. Quis ad curas meas se porrigat? quis aestus aequiparare valeat tali divisione distracti? Sed haec ad Deum justius reportantur; cujus clementiae est vota vincere supplicantum, et fluctuantibus portum parare desideriis. Interim ad usum revertor querelarum. Paginas vestras illico me suggero subsequi debuisse, et ad solatium meum, vel propter recentem petitionem, scripta prorogare, ne in ancipiti de profectione vestra animus meus pependisset auditu. Sed hanc credo culpam scriptionis emendari posse frequentia. Superest ut divinitas a vobis ea indicari faciat, quae juvat agnosci. Domine mi, effusam salutem reverentiae vestrae dicens, precor, ut quae mandavi suggerenda adipiscantur effectum.
EPISTOLA XV ENNODIUS FLORIANO Idem est, terminum in arrogantia non tenere, quod in humilitate transcendere. Supercilii affectus est, justo amplius esse subjectum. Familiare est graviter hiantibus, novas invenire blanditias, et grandis cothurnus, in eloquentia simulare formidinem, vel examen metuere de laude securum. Ego vero diligentiam proposito impenderem, si sanguini non deberem. Suscepi epistolam tuam Romana dote locupletem, et stylum Latiarem in ipsa principiorum luce monstrantem. Cui me respondere, opponente manus inscitia, coegit affectio: cum diu esset, quod antiquaverat apud me scribendi studium spes tacendi, et in locum gloriae silentium computabat. Sed nisi respondissem, nescires te esse deprehensum, quod minus fabricatis ingeniis artifici facundia, et succo Romuleae calliditatis illuseris. Non aequa ad secandum virtus est politae laminae, et ejus quam rubigo possederit: nec parem conflictum usus potest et torpor assumere. Nunc epistolae brevitate contentus ad salutationis debita me converto: quod eloquio non potui, gratia pensaturus, reddendo amicitiam pro schemate et pompa sermonum. Ecce quantum occupationi subducere potui, celer scripsi. Dabit Deus, ut si responsa desideras vacuum curis pulsati pectus invenias.
EPISTOLA XVI. ENNODIUS FLORIANO. Illud fraternitas tua amori meo potuisset impendere, quod vera liberalitate cum tribuentis compendio proficeret et pudori. In ea scilicet parte, ut cum indices studii mei litteras jam teneres, ab scriptionis te cura suspenderes. Quisquam ne coloratis frontem pingit illecebris, et famam valida impugnatione labefactat; nec manifesta excusatione contentus, male credulae conscientiae sufficere non aestimat quod probavit? Qui vario sapore colloquii edacium amicorum fauces irritat, ut dum blanda subjicit, definita permutet. Nam postquam me silentium amare scripseram, quasi pro allegationis responso, prolixiores paginas impetravi, et diu forte repositum post negationem meam eloquii uber elicui. Quid faceres, si certamina promisissem, si studiorum tuorum fervorem quocunque dente incautus attingerem, nec mei idoneus aestimator penetralia tuta servarem? Adhibita, credo, adversus me fuisset Tulliani profunditas gurgitis, Chrysippi proprietas, Varronis elegantia: nec in ulla invenissem parte subsidium, cui nec illud profuit, quod scribendi contentiones nec, cum reticerem lacessitus, effugi. Me etsi peritiae conscientia, et dicendi vigor attolleret; post diversa scribentum discrimina, laudem quam multo sudore vos petitis, formidarem. Huc accedit, quod rhetoricam in me dixisti esse versutiam: cum diu sit quod oratorium schema affectus a me orationis absciderit, et nequeam occupari verborum floribus, quem ad gemitus et preces evocat clamor officii. Delenifica ergo et malesuada compesce colloquia. Si ficta sunt quae scribis, et peniculo decorata mendacii, muta propositum, vel postea quam vides (mentem) innotuisse quae feceris. Si vera sunt, et a judicii lance descendunt, profundo ea pectoris include secreto, ut reverentiam diligentiae, dum amico res integras servas, exhibeas. Mihi immutabile cor custodiens, alios demulce colloquiis. Ecce epistolae modum, dum productae paginae cupio respondere, transcendi. Sed non est culpa speciali plectenda supplicio, quae in erratis habet auctorem. Domine mi, salutationem debendam restituens, precor, ut si desideriis meis quae de amore taciturnitatis concepi, pernix te scrutator interseris, saltem occupationibus quibus impedimur, ignoscas.
EPISTOLA XVII. ENNODIUS FAUSTO. Si a consuetudine officiorum temperet mens amantis, ipsam cessationem sinistrum esse putat auspicium: moeroris enim ipse sibi causa est, qui non semper in vicinis aestimat habitare quod diligit. Quisquam ne digressus ad longinqua censeat, quem mente contingit? Nam si spiritus res est divinitatis in homine, prolixarum sentire non potest damna terrarum. Dixi causam, quae me faciat scripta porrigere. Reddo salutationis obsequia, propter quae promulgantur epistolae: Deo supplicans ut coelestis dispensatione beneficii, in bona valetud ne degenti praesentia magnitudini vestrae verba reddantur. Quod recipiat tamen portitor, qui alloquii occasionem praestitit, a me pro vicissitudine commendatur.
EPISTOLA XVIII. ENNODIUS AVIENO. Quam bene quod verecunde renuis, feliciter imitaris, et dum difficilibus magnitudinem tuam exemplis quaeris incitari, narrandi pompam quam assertor idoneus refugis, ostendisti! Amplector amabilem allegationem formidinis, quam in te ingenii divitis vena commendat. Nolo colendum bonis patrem in adhortationis tuae positum pavescas exemplis; ab ipso veniunt ista quae loqueris. Scio quae aurum pariat terra nobilius: cujus soli nutrita simbus metalla plus rutilent. Saepe mihi labor efficax inquirenti altricia terga fulvi ostendit elementi. Scio quae conchae superbas pretio gemmas includant: unde veniat lapis imperiis genium collaturus. Non imperitiae quod feci applices, non errori. Viri fortis progenies armorum faciem inter patris agnoscit amplexus, et dum naturae obsequitur, discit amare terrorem. Doctorum radix Maro, vestri formator eloquii, sic animatum, verbis patris filium memorat, ut dicat: Disce, puer, virtutem ex me: et alibi, Et pater Aeneas. Nunquid ille jam fortibus ad certamina brachiis assurgebat, aut virili valetudine imminentia putabatur bella gesturus? Sed melius virtus recentibus exemplis anima a, quam monitis, profectum corporis exspectabat. Scientes rerum aquilas ferunt pullos suos in ipso vitae limine, quo ovorum tunicis exuuntur, ad solis ponere radios et lucem seminis sui immensi splendoris objectione cognoscere. Nunquid est in districta probatione impietas, cum recta sit judicii in electione sententia? Nolunt quemquam perire de fetibus, sed suos esse qui cesserint, non agnoscunt. Recte enim illa inter aves sublimitas, genitrix putatur esse victorum. Nunc ergo tu, dulce meum, bene coepta persequere; et favente Deo, ut avum nomine, ita patrem redde doctrina. Non aestimes grave esse quod moneo. Et quia ego te de germine censeo, tu de primordiis non pavescas: fuit et ille incipiens qui timetur: et quotiens scalpente terram digito ductus aquae per pulverem trahitur, turbidum fluit omne quod primum est. De reliquo vale, mi domine, et amantem tui frequentibus cole muniis litterarum: circa quae studia, si mei memor es, pigrum te esse non convenit.
EPISTOLA XIX. ENNODIUS DEUTERIO. Quam velim saepe officium visitationis omittere, si dulcem tribuit culpa mercedem: et coelestis mandati sententiam sciens prudensque negligere, si desideriis copiam vindicanda conciliant! Mihi uni contigit de offensionis merito evenisse quod gaudeam: didici nunc tali remuneratione errata sectari. Non sunt adversa, doctor optime, amicitiarum religioni, quae profero coactus in medium. Imo propter confessionem dignam proposito valetudinis tuae dubia nunquam velut ingratus optavi: quin etiam, quantum in me fuit, contra ingruentes tibi inaequalitates precum manus opposui. Sed ecce quam alacer sensus est, non in prospera membrorum salute fundata ostendit pagina, in qua utraque luce fulsisti. Tua, quaeso, lumina nube doloris hebetantur, cujus tam clara sunt carmina? et qui lucem loqueris, de visione causaris? Quam timeo, ne parcus in meritis tuis laudator inveniat. Tibi recte ascribitur, cunctis dare oculos, et obscura mentium peregrino splendore radiare. Ergo putas tibi validum non esse quod tribuis? Pelle, quaeso, animo curas superfluas, forsitan sollicitudine aut cautione conceptas. Dabit Deus, ut quidquid corporalis accessit incommodi, vice animae tuae per sudum rutilanti nitore mundetur.
EPISTOLA XX. ENNODIUS FAUSTO. Vere gratias Trinitati, quam veneramur et colimus, Deo nostro, quae sub personarum distinctione et equalitate mirabili, unam nos pie jussit sentire et adorare substantiam; quae planctum nostrum vertit in gaudium; quae dolorum comites ad obsequium laetitiae lacrymas commutavit: ut vere cum Propheta dicam: Quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem fletuum (Jerem. IX, 1)? ut beneficiorum coelestium magnitudini sub hac devotione respondeam: cui contigit ante accipere coelestia dona, quam poscere, et prius quid boni evenisset legere, quam quid mali minarentur peccata sentire. Tuum est, dispensator omnipotens, quod de serenis pignoribus, et futurae innocentiae haereditate, in illa quae praecessit anxietate non timui: qui reductae etiam statum valetudinis quasi stupefactus accepi, in confusionis similitudine collocatus, quae supra meritum meum collocata sunt prospera evenisse vix credidi. Vere supernae remunerationis divitias humana mens nescit expendere. Sic animo fragiles temperantur, ut prius stationem videant quam periculorum incerta deprehendant. Deus bone! in quo abrupto pependimus tunc, cum potentia coelestis, ut plenum esset parvulorum in reducta salute testimonium, plus est nostrum labefactata per meritum? Dico integre, et vocem quam proposito debeo, nulla mendacii nube concludo (confundo verba singultibus, ut sub solida gratulatione, uberioribus in fletum oculis) saepe me respicere quod evasi. Ubinam gentium fuimus? de qua nos ad humanam conversationem ruina clementia superna restituit? Referamus ergo strictioribus verbis hujus boni largitori prolixis gemitibus quod debemus: invitemus ad custodiam munerum suorum, quem in dubiis tulisse probamus auxilium: rogemus eum, qui scit nempe servare quod praestitit, et virtutum suarum viva testimonia in longum producere. Talia sunt mecum circa vos venerandi vota collegii per totam Liguriam consistentium servorum et amicorum Dei. Tali nititur domus sancta suffragio: preces pro serenis pignoribus sine cessatione funduntur. Verum me dicere, testis est divinitas, quae quod ipsa est, veritatem diligit; omnibus qui de vitae possunt innocentia et integritate confidere, vestram nimis amaram esse moestitiam. Sed nunc ad epistolae usum revertor. Salve, mi domine, et gerulum praesentium Bassum V. C. illa qua caros meos soletis, dignatione suscipite: quia inter omnes quibus affectus est meam propter vos amicitiam custodire, quamdam praedictus arcem puritatis ascendit. Juvate ergo petitiones ejus, ut fructum de impensis capiens ad potiora praeparetur.
EPISTOLA XXI. ENNODIUS FAUSTO. Diu super adventu amplitudinis vestrae ancipiti mens mea pependit indicio. Sed postquam me divina misericordia ab hujusmodi anxietate laxavit, statim ad consueta officia me contuli: quanquam paginarum obsequia nec digresso ad longinqua suppresserim. His ergo valetudinem meam indicans, aegritudinem animi refero, quam de moerore contraxi. De luminum nostrorum salute sollicitor, in eo loci constitutus, ad quem difficile nuntius exspectatus allabitur. Quod in solatio est, Deum precor, ut nulla servum suum patiatur amplius cura macerari; sed de reducta meorum in solidum prosperitate aestibus meis celeri medela subveniat. Salutans debita servitute, precor, ut cognitis his de quibus animus meus varia aestimatione jactatur, sedulo mihi hilaritatem deferentium litterarum beneficio succurratis.
EPISTOLA XXII. ENNODIUS OPILIONI. Coeperat parvitatem meam magnitudo vestra spe quae vota transiret, dignationis attollere, et coelestis instituti more, clariora facere beneficia sua, dum mea merita nulla judicii lance pensabat; vel censurae negligens dare pretium muneribus, quae esse monstrabat indebita: quoniam affectio quae circa humiles exhibetur, non habet necess tatem, et speciem suam per sudum rutilanti splendore significat. Diu ergo tali fultus post Deum praesumptione, non timui quidquid obloquentium toxica promittebant. Ast ubi me ad antiquum pulverem vestri reduxit oblivio quod in solatio debet nudatis defensore contingere, quasi querelarum perlatrices litteras prorogavi, promittens mihi de earum importunitate responsum. Sed per occupationum forsitan amplitudo vestra praepedientium incrementa significat ad haec vos officia non venire. Replicabo, quia idem status fuit culminis vestri dudum paginas destinantis. Ad morem tamen scriptionis epistolariae me reduco, ne addat prolixitas ingesta fastidium, et denegari paginas faciat magis allegatio quae poposcit. Domine mi, salutationis obsequium solvo, et de valetudine vestra ut animo obligatus interrogo, cupiens relationis indicio ad gemina desideria pervenire.
EPISTOLA XXIII. ENNODIUS SENARIO. Perdit affectio valetudinem silentii debilitata torpore: nec ad usum suum diligentiae cursus exuberat, si nudetur communione colloquii. Muta caritas pene repraesentat speciem non amantis, et odiorum simulacrum est non aperire quod diligas contestatione sermonis. Ista sublimitati tuae coram positus intimavi, cum ad solatium absentiae meae litteras promittebas. At nunc quae animum vestrum mei invasit oblivio, ut nullas per tanta temporum spatia, quae bonam valetudinem vestram significarent, litteras suscepissem? ne de amoris, credo, testimonio animorum indices epistolas convenirem. Irreligiosum ergo circa amantem tui in meliorem partem verte propositum, et ad memoriam promissae fidei scripta transmitte. Domine mi, salutationis debita solvens, precor, ut si vos in antiquae circa me dignationis statu pagina directa repererit, responsa mereatur: quia puto inter nos gemina vincula disrumpi non posse, caritatis et sanguinis.
EPISTOLA XXIV. ENNODIUS ASTURIO. Quae, malum! ratio est, ut ita sis parcus in gratia, prodigus in querela, et exigas frequentiam litterarum quam ipse non tribuis, viperinis oculis illud quod alter deliquit inspiciens, tuas culpas nulla falce resecando? Anni plures sunt, ex quo Alpibus vicinam habitationem delegisti, senator et doctus. Ubi tibi, dum pruinosa respicis juga, apparuit inauspicata nix capitis: ubi etiam glande te vesci scriptione signasti. Cujus rei fidem litterarum tuarum decora fecerunt, cum sibi hujus significantia in ructu turgidi pectoris, et Alpini sermonis apparuit. Miror tamen quod inter loci illius frenata glacie flumina, et sine successione frigus, tui jecoris flamma plus aestuat, nec aliquam sortitur pectus de mansione temperiem. Aetas defervescit in senium: est domus quae lymphas in metalla convertit, et contra naturam gurgitibus sua lege dominatur: tu tamen inter ista sic vivere diceris, quasi ignis tuus algoris pabulis irritetur. Ego te oro parentis stimulo, quia tibi et proposito meo debeo vocem castigantis. Vestrum est post haec, si eligitis litteras meas accipere, de admonitione gratulari. Ego autem praeter ista cum honore salutari, quae scribere possim illa carnis quam tu diligis, ellubie viventibus, non inveni.
EPISTOLA XXV. ENNODIUS OLYBRIO ET EUGENETI. Desiderio paginarum vestrarum facta est mihi prodiga frons pudoris; et dum tabula promittit promulgata responsum, intra verecundum penetrale annosam continere nescit infantiam. Deberem quidem sanguini et proposito silentii venustatem, postquam spei meae fructum prima negavere colloquia. Sed nescio utrum male pertinax judicetur intentio, quae sine alterius dispendiis sollicitae per amorem experientiae pericula multiplicat. Valete, mi domini, et ad scriptionis mecum remeate concordiam, ne contra Evangelii faciatis monita, si et importunitati denegetis, quod juste forsitan impetrasset affectio
EPISTOLA XXVI. ENNODIUS FAUSTO. Votis et desideriis satisfacit pagina, quae apud amantem vestri necessitatibus alienis praestat obsequium. Quam vellem, si propositum non vetaret, multorum saepe quieta titubare, ut dum dubiis vocem tribuo, debitum obnixae caritatis exsolvam! Domini mei, patris vestri jussionibus impendo praesentis scriptionis officium: cujus animus dum omnium securitati providet, suam quietem sub hac intentione contemnit. Qui dum mala Ligurum post Mauricelii obitum nondum vidit occidisse, confunditur. Recidivis enim provincia nostra, quasi praefatum sepulcra non tenent, laborat insidiis. Advocationem fisci dum aliqui per iniquos homines nituntur obtinere, ante votorum copiam quid in ea meditentur ostendunt. Ego quidem deliberationem magnitudinis vestrae de bono publico non celavi, asserens vos praefatam dignitatem nulli vobiscum Deo adnitente, committere. Sed anxietas provincialium totum credit evenire posse quod metuit. Hanc a domno meo episcopo allegationis suscepi provinciam, ut conscientiam vestram obsequio paginae convenirem, ne cujus subreptio ad hujus rei perducatur effectum. Vos fidissimam pollicitationem solliciti custodite integritate propositi. Ego salutationis officia dependens quae susceperam alleganda, testatus sum. Spero tamen ut, quid de ea parte deliberatum sit, instruar officio litterarum.
LIBER SECUNDUS EPISTOLA PRIMA. ENNODIUS ARMENIO CONSOLATORIAM. Diu, frater carissime, festinante voto consolatoriam ad te paginam dum misi, ne putarer vel mihi subducere fletus, non verba compono, et in lamentationis dispendiis facere de gemitibus decora sermonum, debitum planctum per loquelae schemata dissipare: cum contra amicitiarum religionem et consanguinitatis vincula, secretum conscientiae patescat hostilis, si cum possis dupliciter defunctum flere, non facias: id est, si oculorum ministerio nequaquam jungas oris officium. Ubi, dum lumina stimulis acta doloris illacrymant, ferinta sunt verba plangentis? Sed ego, hominum sincerissime, qui tristitiae tuae obsequium in omni debeo parte quod valeo, moerorem meum in quo tibi comes sum, volui scriptione testari: ne in una aetate effusarum interciperetur memoria lacrymarum, vel aestimaret posteritas me in filii tui morte hoc solum debuisse quod solvi: habens in hac via venerandorum exempla pontificum, quorum imitatione nobilitantur, quos in umbram meri a concluserunt. Ambrosius noster decedentem germanum teste afflictionis suae libello prosecutus est. Quem cum recenset secuta proles, et scriptoris bene meminit, et in Satyri fratris ejus obitu lamenta conjungit: quia ejus provisione contigit recentem dolorem ostentare dum loquitur, et ante legentium oculos semper exhalantia spiritum jam diu defuncti membra monstrare; nec unquam pati veterescere relationis fide funus, quod anni potuerunt sepelire transacti. His ita se habentibus, oculorum flumina refrena, et animum, si placet, ad ejus verba converte, qui tibi flens consolator occurrit. Amisisse te filium pene unicum et bonae indolis, quod patria non minus requirit affectio, provinciae ululatus ostendit, cum ad solatium gemituum tuorum suos jungens, quid de eo censeret, testatur universitas. Tu tamen inter ista quasi specialis mali pressus nece concluderis, nesciens temperandum quod per multorum dispersum corda commune est. Quare ergo propriam aestimes anxietatem, quam suam per affectum tuum fecere quamplurimi? Tecum, ut de cognata gente taceam, Gothus affligitur; et tu adhuc, quasi solus propriis aestibus subjacens inclinaris? Instruant te, quaeso, veterum ornamenta majorum: et a moeroris ad bonam valetudinem intentione restituant. Abraham unicum filium morti quasi pius pater, quod majus est, laetus exhibuit, et ad necem filii mucronem genitor misericors praeparavit. Tu translatum coelesti judicio, quasi orbatus, inquiris: et quem non obtulisse sacrilegium fuit, hunc oneras fletibus evocatum. In qua causa Davidicum tibi occurrat exemplum, qui feretrum filii ovans, et Deo referens gratias antecessit, quod dignatio superna de venerandi prophetae semine, quem forte muneraretur, acciverat. Tu si ejus aemulator non prorumpis in gaudium, certe tempera sub aliqua praedicti imitatione moestitiam. Replicabis forsitan, vix is a aegris animo posse suaderi, et in gravi tribulatione locum non habere consilia: orbatum non respicere quidquid hortatur ad vitam: unicum desolatos habere in evocanda morte subsidium. His addas, quod frugi sobolem, et quo teneram aetatem vinceret, morum modestia perdidisti: allegans juvenem tuum immaturos annos, qui peccatis amici sunt, glorioso fine clausisse, et in aetatis naufragio ab eo de portu animae fuisse tractatum. Quibus ego dolorum tuorum fomentis, licet moestus, opponam. Minus peccavit, quod immaturus abruptus est. Junxit ad vitam perpetuam melioris saeculi quod in ista servavit: poenitentia quam eum egisse loqueris, etiam si in ipso non invenisset quod dilueret, invenerat quod ornaret: quae quoties innocentibus datur, coronam pro humilitatis affectione conciliat. Ad haec respondeas: Quo me vertam, frater, qui praeter lacrymas in praesenti luce nihil habeo? Adjiciam, Dei proximitatem invenire posse hominem, qui de homine non laetatur. In loco filii succedere posse conscientiam, quae sanctos ejus haeredes inveniat. Non unam ergo viam, si audire digneris, vitae melioris ostendam: licet tua non egeat monitore perfectio; nec magistro opus sit ei quem fecerunt actuum suorum emendationes et honestamenta conspicuum: nisi tantum ut adhortationis quam consilio tuo et prudentiae debes, fidem diligenter expendas; et ad coelestium munerum affectum te revoces, unde vitales auras et accipimus et amamus; et gratum nobis sit beneficium, cujus colimus et veneramur auctorem. Ista sunt, quae brevi sermone dolens magna contexui; ruptam singultibus contestationem pro styli ubertate dirigens, dum muto lamenta colloquiis.
EPISTOLA II. ENNODIUS SPECIOSAE. Silentium meum dolor exigit, qui passus est crescere, dum de vindicta cogitat, dispendia caritatis. Quid enim fieri potuit, nisi ut tacendo vicem restituerem litteras deneganti; ut contemptus circa me, qui per abstinentiam venerandi sermonis innotuit, dum subduco colloquia, pari mucrone feriretur? Dicas forsitan, vindictam inimicam esse proposito. Sed omnia errata ita computo, quasi legis obsequium, in quibus vos esse contingit auctores. Quisquamne culpam putet facere quod fecisti, et plectendum judicio divino censeat, quod a te processisse cognoscat? Aequo ergo animo sustine quod deliqui: dum ea in re praecedis, lux Ecclesiae, ipsa voluisti. Ego servo animum, quem promisi, ut in universis, si mereor, aemulator existam. Cujus rei fidem, dum tacentibus vobis taceo, et quod et loquentibus loquor ostendit. Ad scriptionis ergo officium, postquam visus sum, me reduxi; qui hactenus intra verecundum penetrale, quae non amabantur, verba continui; simili in paginis pariturus obsequio. Salve, mi domina, bonae splendor sine nube conscientiae, et ad exemplum sanctae conversationis in longum producere, et mei, si mereor, meminisse dignare: epistolari dans veniam brevitati, quam in angustum arctavit festinatio portitoris.
EPISTOLA III. ENNODIUS SPECIOSAE. Quanto deprimuntur peccatores suorum fasce factorum, quibus ab oculis tollitur quidquid offertur, et ne in oblivionem desideria mittantur, vicinum fit, nec contingi licet, omne quod cupiunt! Ad Ticinensem urbem votivam susceperam necessitatem, et molesti itineris universa transieram; aestimans hoc sacerdotem credere suis imperiis impendi, quod meo militabat affectui: cum subito contra metas votorum summo labore petitus jam de area fructus effugit. Proh dolor! qui me de epistolari alloquio ad tragoediam vocas! Muros venerandae, post religionis loca, propter te civitatis aspexeram: jam grati parabam verba colloquii, vereor dicere, quod remansit; ne loquendo cogar denuo sustinere transacta. Illustrem virum Erduic, quem me tu, Ecclesiae decus, desiderare feceras, improvisus oculis casus ingessit: ibi comites mei videre, quid peterem, ibi animi mei aestus innotuit, quem ante sub praedictae claudebam umbra personae. Nescivi occultare per caritatis tormenta quod volui, nec fucis aliquibus colorare conscientiam. Moerentem me ad domum reduxit, qui prolixioris itineris causas incidit. Fatigationis meae, fateor, compendia non amavi. Ecce contestationem diligentiae meae et mentis asserui. Vestrum est, si vera dixerim, vos interrogare, et animum meum affectionis vestrae aestimatione cognoscere. Domina mihi, saluto et deprecor, ut libens per praesentium portitorem suggerenda cognoscas.
EPISTOLA IV. ENNODIUS OLYBRIO. Nulli dubium est inter prudentes sacrae fidem promissionis impleri, et amicitiam quae fertilibus est maritata fomitibus, fructuum nobilitate gaudere. Ego conscientiam vestram appello jam statutis fidelibus obligatam. Ego tanquam de bonae arboris reditu, ita de caritate mutua idoneus carpo poma possessor: nulla partium in aucupio discessionis quod fieri voluit neget impletum. Apud Deum votis aut supplicium debetur, aut praemium. Ego in me religiosi, in vobis nobilissimi consideratione propositi, ad effectum inter nos concordiae aestimo pervenisse quae coepta sunt: nec adolescentibus gratiae et in novam lucem erumpentibus frugibus verborum potuit negare commercium; cum culpa dignus sit, qui in vicinitate positus noluit primus incipere. In hac ergo parte pudoris volens vitare dispendium, nolo evadere opinionem temerarii, dummodo ad effectum me ostendam pervenisse perfecti. Opportunissimum portitorem sarcina imperiti sermonis oneravi, affectu delinquens, per quem qui peccaverit, et veniam meretur et gratiam. Rogo ergo salutationis effusissimae debitum solvens, ut si me cordi habetis, de uberrimi ostendatis directione colloquii: quia sicut amoris elocutor et copiosus assertor es, ita nescis alicui blanda sermonum fucatione deludere.
EPISTOLA V. ENNODIUS LACONIO. Nunquam inter amantes silentio bene multatur offensu. Gravius inventorem percutit vindictae novitas, quam errantem. Nefas est pro emendatione culparum culpas adhiberi; dum studio curationis, qui medetur aegrescit. Volui taciturnitatem quam circa me hactenus, mei immemores servastis, imitari. Sed homo levis animorum fortium non potui aequare contemptum. Victus sum naturae fragilitate, confiteor; et quod vos credo computare inter vitia plus amando styli abstinentiam effusa loquacitate pensavi, et longi dolorem silentii sermonis ubertate composui. Exspectans quidem a vobis praevium munus in litteris: sed nolui mihi ipse, dum diu taceo, negare responsum; aestimans, quod loquendo, formam dare, nisi loquendo, non possem: proinde, domine mi, salutationis debendae obsequium solvens, perlatorem praesentium ad vos specialiter destinatum solita dignatione suscipite, et sublatum de consuetudine scribendi usum reparate, ne in damnum gratiae parcitas contingat ista verborum.
EPISTOLA VI ENNODIUS POMERIO. Quousque tantum licebit absentiae? quousque fama nobilis epistolaribus destituta commerciis veterascet? Nolo evadere opinionem temerarii, dummodo ad notitiam possim pervenire perfecti. Volo esse paginarum praevius destinator, ut Galliarum bona ad Italiam migrent, sine ullo formae suae translata dispendio. An forsitan putabas te in quocunque loci delitescere, quem scientiae lux longe positorum monstrabat aspectui? Et nisi me in laudibus tuis, domestica quid relatio, sed per imperitiam sui pauper angustet, et amplissima meritorum tuorum praeconia perlatoris arctet exilitas; utriusque bibliothecae fibula perfectionis ex gemino latere venientis partes maximas momordisti, procurando ut tali ingenium tuum saturitate pinguesceret. Taceo summam coelestis collatam beneficii, et dotibus sine humano adjutorio supernis instructum. Recte enim hoc aestimatur venire de superis quod inter homines nullo constat exemplo. Sed haec melius secuturis, vita comite, censeo reservanda temporibus: ad illud venio, in quo me sejunctissimus instruxisti. Quantum habui praesentium portitoris sancti Felicis assertio, in epistolis meis sine cura dictatis Romanam aequalitatem, et Latiaris undae venam alumnus Rhodani perquirebas. Sollicitus, credo, scrutator et diligens, quid lima poliret, invenit, dum per infabricata verba discurreret. Nescimus quia quid qua mente homo legerit, quod hac profert deliberatione sententiam? maxime cum scriptum sit: Ipse parens vatum, princeps Heliconis Homerus. Judicis excepit tela severa notae. Rogo et si indigenas, et si inter studiorum suorum palaestra versatos fulget Latinitas, mirum dictu, si amat extraneos. Periculum facere de eloquentiae pompa non debeo, nec praesumo, qualiter quis valeat experiri; cum professionem meam simplici sufficiet studere doctrinae. Si me tamen quondam studiorum liberalium adhuc nobilitate gaudentem aliquis tali dente tetigisset, parassem vel quod ad excusationem esset idoneum, vel quod non puderet objectum. Nunc vale, mi domine, et circa me ecclesiasticae magis disciplinae exerce fautorem. Scribe vel manda, Melchisedech parentes quos habuerit, explanationem arcae, circumcisionis secretum, et quae propheticis mysteriis includuntur. Ista quae sunt saecularium schemata, respuantur, caducis intenta persuasionibus, telae similia Penelopae.
EPISTOLA VII. ENNODIUS FIRMINO. Exigat licet amor, quod non potest implere perfectio, et impetret caritas, ut per loquelae audaciam quae ornare poterat, pereat spes tacendi: maxime cum sit dicendi, ut Tullius refert, nisi cum necessaria, nimis inepta conditio. Sed inter narrationum vias et itinera aperienda falce doctrinae, teneri nescius virium consideratione regnat affectus. Imperatoris loco dominatur semel penetrabilibus cordis infixa dilectio; credens quod non de verborum pondere vel pompa capiatur, qui de absentis propinqui est salute sollicitus: nec existimat quod nasci possit offensa de gratia: hoc ad laetitiam satis esse conjiciens, si optatam nuntiet epistola sospitatem. Sed vos, quos libra peritiae in eloquii lance pensabit, quibus ubertas linguae, castigatus sermo, Latiaris ductus quadrata constat elocutio; quaeritis nimirum in aliis quod exercetis, quaeritis quod amatis: nos ab scholarum gymnasiis sequestrati, arentis ingenii guttis quaedam oceani fluenta provocamus, quasi lychnis contra solis radios pugnaturi. Mei macies longe se monstrat studii; et nisi excusetur pietate garrulitas, dispendium proprii pudoris est quod amavi. Vena quidem linguae a generis fonte trahitur; et fervore genuino solet fetura nobilis incitari. Ego mea sum impar prosapia: me dotibus vestris quasi peregrinum scientiae plenitudo non tetigit: ego vos tantum laudare magis quam imitari valeo. Et quamvis nondum in me ad florem venerit matura facundia, et pressus onere gratiae solvendi deserar facultate; committo tamen cymbam tenuem placido mari; quia parum ab ingratitudine differt muta gratulatio. Unde nascitur ut prospera quae de vobis perlatoris relatione cognovi, inter coelestia mihi beneficia computentur. Et quamvis deberem reddere sermonis officium: sed quia portitorum negligentia fecit ut directae a vobis aut retinerentur aut perderentur epistolae: ego tamen verecundiam meam in statione degentem ad incerta deduxi, et totum me legendum sapori vestro committo. Salve, mi domine, et amantem vestri frequentibus colite muniis litterarum. Circa quae studia pigrum esse nec diligentem convenit, nec facundum.
EPISTOLA VIII. ENNODIUS APOLLINARI. Pro voto militant desideriis propriis necessitates alienae, dum in gaudium nostrum aliquorum precibus exhibemus obsequium. Quis non pretio propter se quaereret quod alteri sub hac occasione praestatur? Debent mihi nunc perlatores praesentium debita mea, et non solum me ad solutionem non pertrahunt, sed se fatentur obnoxios. Non est incuriae, quod raro a me scripta prorogantur: similia frequenter, ut nunc reperi, bona subtrahunt. Inveniant ergo hujus beneficii fructum, si me diligitis, portitores. Qui sicut a me ea quae erant offerenda, exegerunt; ita ad vos, ut opinor, scriptionis commercio optata perducunt. Domine mi, salutationis obsequia restituens, Deum precor ut haec vobis in bona valetudine porrigantur, et reddatur illico pagina, quae meam quaerat, vestram nuntiet sospitatem.
EPISTOLA IX. ENNODIUS OLYBRIO. Vix aliquando mihi ea quae diu cupita sunt ex sententia successerunt, ut sitim quam ex litterarum vestrarum ardore conceperam, eloquentiae divitis unda satiaret, et aestus quos exspectatio longa geminaverat, arridentia labiis fluenta restinguerent. Sed cur me ad votorum asseram summam fuisse perductum, cui majus nascitur de impetratione desiderium, dum de sermonum vestrorum flumine pectus ardescit? Ostenditur mihi liquido, quam sit rerum nescia mens humana, quae, dum pretium propriae ambitionis intelligit, assuescit plus amare ad quod tarde pervenit; et dum abundat in praesentia quo delectetur, magis superest quod requirat. Nunc confiteor, in litteris vestris superforaneam cautionem mei aestimator expavi: ubi dum secundis in altum loquelae vestrae portarentur vela proventibus, et in obsequio militaret quidquid spirat; remigium vestris dicitis deesse colloquiis. Non est licita, veri diligentia sequestrata quam pingunt verba, formido: remis opus est, quotiens nullo flaminum puppes juvantur impulsu: his non eget, cui secundam navigationem fecit conspiratio devota ventorum. Sol facibus non juvatur; nec lunaris globi claritudinem minorum siderum aliquando illustravere collegia. Domine, ut supra, honorem salutati exhibens, precor, ut apud magnitudinem vestram studiorum meorum fructu non caream: postquam vobis quid cuperem non celavi, ut scriptionis operam quam hactenus protulistis, styli frequentia vel ubertate pensetis.
EPISTOLA X. ENNODIUS FAUSTO. Meritum meum regnator coelestis si attenderet, aut exigua bona adipiscerer, aut magna supplicia; et mei idoneus aestimator, quo meritis pervenire non poteram, voto non tenderem. Sed gratias illi, qui delicta nostra sic ne extollamur resecat, ut spem ad latiora perducat. Domini Avieni dictionibus a me debentur ista praeloquia: qui necdum ad bonam valetudinem reductus, animum meum sollicitudinis catena laxaverat, dum adhuc inter spem et metum anxii vota penderent, naturam respiciens indicavit quo tonaret eloquio. Judicio quidem ista praeceperam, et altricem nobilis metalli venam in thesauris quos pepererat agnoscebam. Sed etiam in hoc peccator evenire vix credidi, quod assequi non merebar. Verum dico, teste divina clementia, si sunt aliqui in Liguria, qui de litterarum possunt genio et splendore judicare: vos crediderunt in illa dictione laborasse, quam aetati praejudicans canus jam in puero sensus excoluit. Sed ista magis illis cum lacrymoso gaudio dixi, quos aut effusus sanguis albo curiae coelestis ascripsit, aut clara confessio: qui secundis confirment primordia nostra successibus. Vos famuli humilitate et obsequio salutans, opto inter quaevis, dum istis animum relaxatis, adversariorum mala gaudere. Nihil est enim in quo possimus inimicorum damna sentire. Hoc nobis Deus contulit, quod invidia terrena non subtrahat.
EPISTOLA XI. ENNODIUS FAUSTO. Quid faciam, quando rescribenda vos scribitis, et pro bono praescientiae coelo vobis obsequente concessae, quidquid alienum pectus potuit investigare, narratis? Liquet supra hominem esse, duorum sic implere personas. Sed ad illum referantur ista, qui praestitit. Ego tamen remittere me orationem, per quam in umbram antiquus Tullius trudetur, non promisi. Quippe qui acceptum quaternionem sub majori, quam ingenio meo commodabat, celeritate reddideram: dum fidei serviens, quae ad profectum poterant pertinere contempsi. Nihil apud me de veneranda tunc dictione remanserat, nisi quod ad fructum, quantum aestimo, bonae opinionis reposcenti memoria furante subduxeram. Nolo dicere, quale fuerit quod invitus restitui, quale etiam quod amavi: ne manifesto credatis vos alleganda sine sui dispendio praedixisse. Curis meis tamen super hac parte, serenae lucis meae domni Avieni miseratio, licet incipientis, tamen jam probata succurrit, quamdam schedulam quae ipsi remanere potuit, ostrum mihi nobilitatis ingessit: hanc hactenus habui: inde sum et locutus, et sapui. Sed postquam et aliena beneficia jussus sum pendere, perlatore eam sequente destinabo: non eam in me pro peccatis meis intelligens benevolentiam, ut quod externorum muniret ingenia, bene credulus non negarem; sciens me hominibus, quod impugnat propositum, cautione misceri. Verum dico, illo teste cui nota sunt omnia, a me illas mundi ore, celebratas dictiones vestras, quod credo inscitia mea fieri, cuiquam dari nec tormenta compellunt. Domine mi, salutationem reverentiae vestrae exhibens, contestor quia negligentia judicium meum, nec adulatio impugnat affectum.
EPISTOLA XII. ENNODIUS ASTYRIO. Propheticis oraculis sublimitas tua praestat obsequium, et ad fidem veterum sanctionum militat novellis excessibus. Providisti ne segnior admonitio remaneret valetudine subtracta neglectui. Scriptum enim est per Dei cultores, quorum aures prudentium debeat doctrina transire, quos falsi sermonis sapore pertrahere; allegans perire monita, quae in alia constitutis deliberatione praestantur. Ego tamen loco humilis, lingua mendicus, solis antea necessitudinis stimulis verba concessi, et ad contestationem diligentiae, prioribus litteris exhibui sub sanguinis libertate responsum. Nunc male est animo, quod injuriarum fructu carens, sumpsisti forsitan mentita apud te urbanitate jactantiam: nesciens quod auctorem repetunt tela, quae indocilis adversus alterum manus emiserit. Quis putet contumeliam, quae solam conscientiam destinantis affligit? Improborum natura est, hoc sentire de omnibus quod merentur, et in malis solatium nusquam videre innocentiam. Tormenta sunt maculatae conversationis non sibi credere esse participes. Haec illa mente descripsi, qua memor propositi odium compellor debere criminibus. Nullum dens meus, nisi de se tetigit confitentem: dum vitia incessimus, reum ira manifestat. Nam injurius sim, si styli loco vomerem sentiam, aut mihi scripta computem, quae relegens non agnosco. Scit enim Dominus, quia si non nostro nomine notata fuisset epistola, ad quem fuisset directa nescirem. Tibi habe facetias tuas: aut illis rese va cum quibus vobis sine oris officio, per clandestinae familiaritatis communionem clamor est actuum. Ecce salutationis honorificentiam solvens deprecor, ut in dirigendis epistolis loca, tempora, personas attendas: ne quod ego ad me scriptum non computo, alterum forsitan laedat. Quia aestimo te hujus epistolae formulam ad plurimos destinasse, et sola nominum commutatione, eam per singulos sine meritorum consideratione transmittere.
EPISTOLA XIII. ENNODIUS OLYBRIO. Ut tradit quaedam eloquentiae persona sublimis, lex est in epistolis negligentia, et auctorem genii artifex se praebet incuria. In quo opere illud subducit gratiae, quod cruci tuum testis sudor invenerit. Caminis excocta fabrilibus verba non flagitat salutis suae nuntius, et quaesitor alienae. Melius si in his commerciis pura elocutionum fronte congredimur: diademata simplex colloquii cultus abjurat: epistolaris communio, si quando affectatum decorem fugit, obtinuit. Sed magnitudinis vestrae dives et elucubrata narratio mendicis limitibus nescit includi; nec oris thesaurum quibuscunque arctare confiniis: magnorum more fluminum riparum frena contemnit. Non dum compositum velamen occupationis locuples lingua transgreditur, his tantum se studiis militare significat, ad quae vel occasione perducta est. Et nisi vobis, quietis nostrae testimonia, reipublicae gubernacula sentiremus fuisse commissa, et rem laboris vestri esse, quidquid ubique disponitur, vel Italiae curam didicissemus unum pectus ingressam: pene vos sola putaremus paginalis styli cura et assiduitate macerari. Deo debentur haec munera, qui et amatorem scientiae sensum contulit, et limam studiorum ad oris fabricam non negavit. Non sic pernix aether acta nervis arundo proscindit: quemadmodum inventa ingenii vestri sermo describit. Nulla languescit obice, nullis tardatur obstaculis: fit pervia quaecunque se illi difficultas obtulerit: et mirum in modum per allegantis peritiam mutatur natura causarum: hoc facis in merito negotium habuisse, quod cupias; veritas est, quodcunque pro veritate narratis. Hinc cautis judicibus non licet repugnare: minutissimi discussores opinionis lucrum aestimant, si sequantur quo pertrahit oratio imperiosa captivos. Huic ergo linguae, his opibus reverentiam, fateor, ad quam primus cucurri, debeo singularem. Et opto esse plurima, quae mihi ad caritatis fibulam agenda mandentur. Sed quae injunxistis de religiosis feminis, Speciosa et germanis ejus, male est animo quod implere non potui. Nihil enim nunc mihi cum illis residuum est familiaritatis aut pignoris; maxime quia in disjunctis civitatibus degunt. Ad quas tamen missas ad me litteras mox direxi; quae responsum usque ad illa quibus se viderent, tempora protulerunt. Ego, ne magnitudinem vestram suspensam tenerem, scripta prorogavi: mox ad vos perveniet, si quid mandaverint, quod libeat indicari. Nunc honorificentiam salutationis impertiens, rogo, ut mihi magis cum Ecclesia sublimitas vestra si quae sunt agenda, committat: quia puto me in affinium vestrarum causa, vel matronae, amici circa vos diligentiam pectoris non celasse.
EPISTOLA XIV. AFRIS. Lucrum forsitan putaret inimicus, si inter pericula quae Christianis indixit, credentium animos subegisset, et per diversa Domini grege disperso, non superesset vel inter paucos, a quibus possit fide perseverante calcari. Regnat adhuc ille in numero vestro, qui sibi non tam in multitudine, quam in devotione complacuit. Scriptum enim est, datam Satanae potestatem, ut servos Christi cribraret: ut quod de tritico inveniri posset, horreis jungeretur; quod de paleis, ad ignium alimenta transiret. Ad vos specialiter dictum est: Nolite timere, pusillus grex: complacuit Patri vestro dare vobis regnum (Luc. XII, 32). Venit inter vos gladius perfidorum, qui marcida Ecclesiae membra resecaret, et ad coelestem gloriam sana perduceret. Quot habeat Christus milites, certamen ostendit: qui triumphum mereantur, per bella cognoscitur. Nolite metuere, quod pontificalis a vobis apicis infulas abstulerunt. Vobiscum est sacerdos ille, vel hostia, qui non tam honoribus consuevit gaudere, quam mentibus. Majora sunt confessionis praemia, quam nominatae munera dignitatis. Ad illa plerumque etiam minoris meriti personas favor humanus adducit: ista nisi gratia superna non tribuit. Ipse enim in vobis et pugnavit et vicit, quem fides meretur et inter hominum tormenta sociari. Prolixis non est opus fervorem in vobis coelestem animare colloquiis. Habet incrementa sua divinae virtutis incendium. Nec opus est eos in tropaeo jam positos attolli laudibus, qui sine monitore vicerunt. Gravat conscientiam Christiani quidquid afferunt blandimenta praeconii. Res quidem virtutis est, quam fecistis: sed summi praemii restitutione superanda. Quod tamen directis ad filium nostrum H. diaconum litteris sperastis, beatorum martyrum Nazarii et Romani benedictionem poscentes, fidelibus non negamus. Accipite veneranda patrocinia invictorum militum: et quia vestram jam fidem in praeliis imperator agnovit, feliciter confessionis munera consummate. Dabit Deus, cum ipsi placuerit, reducem Ecclesiis quietem: ut moerorem quem indixit adversitas, pacis dulcedine consoletur.
EPISTOLA XV. ENNODIUS EUPREPIAE. Coelestis dispensatione mysterii, uno tempore mihi sororis Lupicino refusus est matris affectus, et geminae copula necessitudinis, peregrinantem recipere meruit post intervalla pietatem. Revixisti apud nos post dilectionis quem procuraveras obitum, beneficio litterarum: vidimus amorem quasi de quadam sepultura surgentem. Inauspicato nobis incolumitatis vestrae nuntius accessit auditu, quam credebamus per contemptum nostrum viventem busta complesse. Credimus te dura perpessam: sed confitemur irrogasse durissima. Quod sustinuistis, commune cum bonis est: cum crudelibus, quod fecisti. Ubinam gentium materna hactenus cura delituit? ubi quod fratri debebatur, erravit? ad longiora animus tuus quam corpus abscesserat. Si te ad ultima terrarum confinia peregrinationi socia dispulisset adversitas, illuc sequi debuit germanae fides, et sollicitudo genitricis. Sed in occasu solis cui proxima fuisse narraris, frigidum pii amoris pectus habuisti. Imitata fuisses aetherei sideris circa debitam diligentiam defectum feliciter renascentem, et feriatum a gratia non perpetuo animum gessisses. Suscepisti mentem provincialium, quos adisti: mutasti regionem, et propositum pietatis abdicasti. Nam abjurans Italiae communionem, non solum circa amicos, sed etiam circa interna pignora repulisti. Postremo animae tibi mutatio accessit commutatione telluris. Quam timeo quod longis incuriam tuam incesso colloquiis! quid offensa faciet, quae illaesa contempsit? Dedisti justum dolorem studiis non amantis: quae te innocentem faciant, causas ingessi. Sed exprobratio ista, si per se respicitur, aspera est; si origo ejus inquiritur, omni dulcedinis melle condita. Graviter fert circa caritatem negligentiam, qui parentis silentium liber accusat. Poteris errata corrigere, si praesentia non vales, scriptione multiplici. Salutis ergo gratiam praesentans, quaeso, ut mei memineris, qui preces tuas circa communem filium et vota praecessi. Ante enim quid debuissem consideravi, quam quid velles agnoscerem. Tu Deum religione placa, et precum circa nos assiduitate compone: qui intentionem meam in ejus profectum et cordis secreta respiciat, ut quod ego labore polliceor, ille praestet auxilio.
EPISTOLA XVI. ENNODIUS FAUSTO. Par quidem fuerat sublimi viro Pamfronio commeante ministerium paginae ad vivi sermonis officia transferri: nec illum epistolari fasce onerari, quem non tam verba mea contigit nosse, quam studia. Sed ejus in his officiis manus dantur imperio. Postulat adjutricem paginam latentium scrutator animorum: et ideo ne quid apud eum nostri deesse contingat obsequii, scripta concessi, et si commendationi non necessaria, praeceptis ejus accommoda. Quibus enim sermonibus prosequendus est, cui totum magnitudinis vestrae licet sperare de gratia? Ita eveniet, ut angustiora sint supplicantis verba, quam merita perlatoris. Quid enim praestes juvaminis illi, pro quo quantumvis popo ceris, plus meretur! Ergo ad styli exercitium junguntur haec, non ad beneficium commeantis. Juvat animum sub quavis occasione vestri meminisse, licet nominato scriptione nihil tribuam. Ecce tamen quia jussus sum, illa quae praestantur extraneis, insinuationis dicta subjungo. Juvate vos peculiariter expetentem, fiduciam ejus dignatione roborantes: quidquid spe praecipit, inveniat: ut si meritorum suorum angustus aestimator est, ad me referat quidquid fuerit consecutus. Obsequium salutationis impendens supplico, ut crebris me relevandum ducatis affatibus; cui inter moeroris sarcinas nullum, praeter oris vestri solatia, potest esse subsidium.
EPISTOLA XVII. ENNODIUS CONSTANTIO. Nemo peritiam pomposa elocutione condemnat; nec spernendum cum pudore dicit esse quod sequitur. Sui impugnator est, quisquis elucubratis sermonibus linguae cultum praedicat abjurari. Ego tamen in epistolis magnitudinis vestrae diligentiam semper, non verba pensavi: nec adjutricem malitiae facundiam majus pretium habere censui quam simplicitatem, quae infucata fronte secretum mentis enuntiat. Hoc in sanctis hominibus et amavi semper et colui. Ago nunc atque habeo gratias, quod parvitatem meam litterarii sermonis visitatis affatu: et inter occupationes et excubias quibus universos Ravenna distringit, mei cura non ponitur. Reddo ergo effusissimae salutationis officia, sperans ut praesentiam meam apud dominos meos amantis vestri, pro dignatione qua credentem fovetis, faciatis optabilem.
EPISTOLA XVIII. ENNODIUS JOANNI. Probabiles causas habeo, quibus unanimitatem vestram styli mei morsu, quamvis rubigine sordentis, incessam: quas, cum sis abundans naturae bonis et ingenii facultatibus locuples, purgare non possis. Ego unquam credidi ad alium reditus vestri citius indicia posse perferri? Ego curam mei inter quasvis occupationes, illud amicis censui consecratum pectus excedere? Ecce ante oculos meos redduntur aliis paginae, et amica exspectatio sub omni credulitatis meae despectione frustratur. Nolo litteras majori objurgationis felle complere. Sufficit tristibus stricta narratio. In eo adhuc animus meus, quo magnitudinem tuam discedentem monuit, persistit statu: vestrum est, si temporum mala contemnitis, promissam servare concordiam. Salve, mi domine, et amantem tui releva communione sermonis, ut scribendo deleas dolorem, quem vides amico per scriptionis abstinentiam contigisse.
EPISTOLA XIX. ENNODIUS CONSTANTIO. Abundo gaudio, nec clauda laetitiae meae fides est, ideo aliqua per diabolicam inspirationem nasci certamina, ut tu, qui te ultra emendationem omnium protulisti, triumphi honore gratuleris. Non est, ut video, effeta Liguria: nobilitatem pariendi nec in temporum extremitate deposuit. Inimicum vitiis adhuc et in cineribus nutrit incendium: in cujus favillis ultrix criminum flamma non moritur, nec hostis errorum ignis operitur. Quam timui ne velut exhausta cessaret, dum epistolae vestrae frontem alienis fuscatam praestigiis sollicitus trutinator aspicerem! more parentis attoniti, qui cum carum pignus ad bella transmittit, nec de explorata esse patitur virtute securus. Ad incrementa sollicitudinum triumphos filii numerat, non quietis: plus expertae metuit felicitati, cui formidinem ministrat affectio: quia ignara cautionis est mens instituta victoriis: et in acie amor laudis salutis oblivio; tropaei gustus abdicari imperat lucis affectum. Sapor vitae illos tantum possidet, qui de conflictibus venientia bona nulla didicerunt: semper ad gloriam jungitur, quod de incolumitatis propriae cura decesserit. Sed mihi in praesentiarum supersedendum est hujusmodi scriptione. Non sunt militis nostri plus praedicanda, quam asserenda certamina. Ubi jaculis opus est, verba nil conferunt. Licet promulgasse meam sententiam fuerit, dum vestram praedico, et hoc sit respondere, quod responsa laudare: Dei tamen opem precatus, obsecutura fidei verba subjungo; ad illum convertens styli mei cultum, qui quotiens scribenda est infelix curvis terra vomeribus, se famulis suis germina collaturum promittit esse, quae jaciant, dicendo: Ne cogitetis, quid loquamini: Pater enim vester est, qui loquitur in vobis (Matth. X, 20). Ipse ergo ad faciendam promissi veritatem veniat: ipse oris mei labantem confirmet infantiam, ut allucinationis nostrae concinnatio inhumana videatur. Sed quid diu replicanda circumloquor? unum rogo, ut pro modulo meo rescripta taxentur: nec putetur aut legi aut defensioni deesse, quod nescio. Ergo, ut scriptione testamini, inventus est homo, qui servos Christi, quemadmodum ipse promisit esse faciendum, sub hac occasione cribraret, afferens de arbitrii libertate homini in una tantum parte quae deterior est, eligendi datam esse licentiam? O schismaticam propositionem, quae juxta Apocalypsin scriptas habet in fronte blasphemias (Apoc. XVII, 5)! Quae ista libertas est, si valet, edisserat, ubi hoc datur solum velle, quod puniat; aut quare electionem nominet, ubi unam tantum partem asserit fuisse concessam? Quod si veritate subsisteret, locum divina judicia non haberent. Quid enim boni a nobis Deus noster recte quaereret, qui appetentiam ejus de voluntate subtraxerat? Sed juxta Apostolum, Nunquid iniquus Deus? absit (Gal. II, 17). Inter homines a recti discordat affectu, qui a subjectis exigit, quod in potestate non tribuit: hoc de Deo qua conscientia sentiatur, advertite. Ubi est illud Apostoli clamantis, et pro arbitrii libertate testantis, Velle adjacet mihi, perficere autem non invenio (Rom. VII, 18)? quid est aliud, nisi dicere, Novi dextrum iter eligere; sed nisi ingredientem juverit gratia superna, lassabor? Nemo dubitat, nemo condemnat, quod auctore gratiae praestante et ipse aequitatis hominibus callis aperitur. Dux enim bonorum et praecessor est gratia, quando coelitus multiplici ad requiem invitamur hortatu: quando nobis dicitur: Venite, filii, audite me (Psal. XXXIII, 11); Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum (Matth. XXV, 31); Ubi ego sum, ibi erit et minister meus (Joan. XII, 26). Sed nisi talibus moniti, et voluntas nostra quae libera est, et labor praestet obsequium, ad periculum et gehennam non imperio aliquo, sed sponte devolvimur. Itaque aut praemium devotio, aut poenam contemptus operatur. Alioquin non erit justa retributio, quae aut per supplicia refertur necessitate peccantibus, aut bonam mercedem offert operi, ad quod trabuntur inviti. Ergo debemus gratiae quod vocamur: debemus gratiae, quod occultis itineribus, nisi resistamus, sapor nobis vitalis infunditur: nostrae tamen electionis est, quod beneficia demonstra a sectamur. Via enim scelerum non imperatrix nostra esse legitur sed famula, cum de peccatis dicitur: Sub te erit appetitus eorum (Gen. IV, 7). Quid enim sibi vult universa prophetae, quasi sertis redimita elocutio: Noli aemulari inter malignantes (Psal. XXXVI, 1); Nolite confidere in principibus (Psal. CXLV, 3); Nolite fieri sicut equus et mulus (Psal. XXXI, 9); et Apostolus: Nolite fieri servi hominum (I Cor. VII, 23)? Toties Noli in superna admonitione, quo respicit, si aliud velle non licuit? Deinde quamvis in persona Christi, tamen pro arbitrii astipulatur ejusdem prophetae nobis libertate testimonium: Ut facerem voluntatem tuam, Deus meus, volui (Psal. XXXIX, 9). Et alibi: Voluntarie sacrificabo tibi. Et: Vota mea Domino reddam. Et iterum: Vovete et reddite. Illud autem beati Apostoli quo se muniri credit, exemplum, nobiscum facit, si quae sequuntur advertat, cum inimicus arrogantiae dixit: Gratia Dei sum, quod sum (I Cor. XV, 10). Mox enim, ne sic fugax gloriae crederetur, ut longo intervallo a veritate descisceret, sapiens architectus adjunxit: Abundantius omnibus laboravi, et gratia Dei in me egena non fuit (Ibid.), quod dixisse est: Christus in me, quem digne aut abundanter muneraretur, invenit. Non enim pauper est divina gratia: sed meritorum nostrorum putatur quadam macie aut exilitate tenuari. Quae tunc non suis aestimatur meatibus fluere, quando de ejus cursibus ariditatis nostrae vena nil recipit. O si epistolaris pateretur angustia sacrorum voluminum arcana reserari! Sed timeo ne qui nullam poterit, Deo inspirante, in fide nostra invenire calumniam, de paginae prolixitate causetur. Quid illud, qua mente suscipit: Ecce aquam et ignem, ad quodvis porrige manum (Eccli. XV, 17)? quid alia quae copiosus assertor ipse replicasti? Credo more aspidis clausa, ut aiunt, aure transivit. Video quo se toxica Libycae pestis extendant: arenosus coluber non haec sola habet perniciosa, quae reserat: ad aestimationem occultorum facinorum ferenda sunt quae fatetur. Vult enim ad illud pertingere. Neminem suo vitio aut negligentia perire, si homo utriusque rei boni et mali per potestatem concessa electione privatur. Hos tantum jactat potuisse salvari sine labore ullo, sine mandatorum amicitia, quos peregrinantes a merito favor tantum coelestis eripuit. Proinde, quod in ipsum referatur, illos periisse intelligit, quos gratia noluit divina liberare. Tu mi domine, salvedicto, fac apud te ut sies: et si sanari mancipium mortis non potest, a contentione desiste: ne cum te fidei radice fultus valida niteris, ille sub occasione hujus controversiae, ante editionis tempus, divini seminis ab aliquorum utero partus excutiat.
EPISTOLA XX. ENNODIUS CONSTANTIO. Dabis veniam quod celer rescripsi, quia aetati adhuc debeo indocilem festinationem. Vos maturitas et pondus decet. Proinde credentem fovete, et nugas meas a publico rigore subducite: quia si pagina nostra res crepera atque anceps est, jussionis vestrae se tuetur patrocinio, ab hoc quod nemo imperata fastidit. Vale ergo dicens, legenda commendo: fiet etenim ut posthac bene accepti ad parendum delenificae obedientiae stimulis incitemur.
EPISTOLA XXI. ENNODIUS ALBINO. Quater ad magnitudinem vestram scripta prorogavi, et adhuc tanquam deses accusor: lingua militavit affectui, assiduitas diligentiam non meretur. Credo portitoris aut negligentia aut invidia, ad hanc me offensam fuisse perductum. Ecce tamen scripta multiplico, et pro voto vestro prosperitatis meae indicia faciens, de vestra cupio felicitate gaudere. Salve, mi domine, et amantem vestri sub omni dignatione relevate: quia Deo proximam rem facitis, patrocinio vestro, credentem plena fide et communione relevare.
EPISTOLA XXII. ENNODIUS FAUSTO. Supervacuis ad beneficia laborat impendiis, qui solem certat facibus adjuvare: gratiae plenitudo adjectione non indiget: nec ulla requirit commendationis augmenta, quem ad amicitiarum cumulum merita pertulerunt. Illustrem et patricium virum Albinum parentem vestrum styli mei cura prosequitur: cui per paginam non impendo necessaria, sed votiva: et quamvis utilitati ejus nihil adjiciam, amorem tamen mereor, quod praedicti jussa complevi. Venerabili ergo domino salutationis obsequium impertiens, precor, ut circa diligentiam suam praedictus vir magnificus recipiat, quod mihi, dum vos colit, exhibuit. Novi enim cito amplissimum virum ad cordis vestri esse penetralia perducendum, quem innocens propositum suis erit apud vos dotibus adjuturum.
EPISTOLA XXIII. DOMNO SUO FAUSTO ENNODIUS DIACONUS. Sine dispendio tutelae orbantur, quos ad vos pertinere contigerit: non desunt illis paterna subsidia, quos fovetis. Lupicinum Euprepiae nostrae filium loquor: ad ipsum pertinet praefata generalitas: de cujus substantia sublimis vir, venerator vester comes Tancila dixit mihi, a domno nostro rege, quod referri grave sit, impetratum. Nam universas matris ejus facultatulas a Torisa, vel aliis asserit fuisse competitas. Aliud quod infelicitati pupilli potuissem praestare, non habui, nisi ut vestram notitiam instruerem, et veri fungerer relatoris officio. Vestrum est, inspirante Deo, circa miserum providere quod adjuvet: ad me respexit, quae mihi resignata sunt, indicare. Domini vere mei salutationis obsequia praesentans, de clementia divina postulo, ut laborem vestrum juvamen coeleste comitetur.
EPISTOLA XXIV. DOMNO SUO FAUSTO ENNODIUS DIACONUS. Dispendium credo esse diligentiae, nullas commeantium manus litterarum dote munerari, quae solent lectione etiam vultus ad longinqua portare, et carorum imagines officio praesentare sermonis. Ad ista jungitur etiam bene de utriusque merentis sublimissimi Luminosi portitoris occasio, qui ad religionem meritorum vestrorum suae quoque gratiae fructus adjungit. Quis geminus patiatur ut sub quacunque negligentia haberetur affectus, si a paginis temperem, quas dignatio vestra exegit, et si illas nominatus non accipiat perferendas? Deo gratias, quod in fronte epistolae locandum fuit, quia felicitas vestra votivis erigitur aucta successibus; quod tumida inimicorum cervix Christo Deo non gravata succumbit. Spe praeceperam quod affectus ostendit. Bene enim sententiae coelestis finem praenoscit, qui novit qualitatem ejus de actuum humanorum serenitate colligere. Vale ergo longum, mi domine, et amantem vestri styli usu relevate; ut quidquid subtrahunt intervalla terrarum, tabellaria compenset oblatio.
EPISTOLA XXV. FAUSTO QUAESTORI ENNODIUS DIACONUS. Pro coelesti dispositione reditus mei indicia fieri nullo magis quam amico Ravennam properante convenit: cujus fidelis relatio etiam pagina cessante suffecerat. Sed usu abstinere non potui: quo si sub quocunque neglectu temperem, videor damnasse styli frequentiam quam amavi. Jungitur, quod praedicto obvias in negatione manus exhibere non potui, qui scit ab amantibus sui securus exigere, quod eis pro religione conscientiae novit fideliter exhibere. Ravennam ergo digressus, quae quidquid in praesenti vita habeo dulce complectitur, Mediolanum salva corporis valetudine, Christo prosequente, perveni; male ferens quam in redeundo, hieme impellente, optavi forsitan contra desideria celeritatem. Sed ad Deum cuncta referenda sunt, cui adjacet humana facta componere, et diligentiam corporalem aeterni amoris sapore mutare. Nunc ad scriptionis causam dicta humili salutatione et commendatione me confero perlatoris: qui si pro mentis vestrae serenitate gratuletur beneficiis, agnoscit se aut recepisse quod vestris praestitit, aut qualiter amare debeat, incitari. Quem si vel nolit, festinum redire compellite: quia et affectui meo praesentia ejus est necessaria; et si Deus promissionem statuerit, cum ipse jusserit, utilitati exspectatur accommoda.
EPISTOLA XXVI. ENNODIUS LIBERIO. Aut alitur, aut sustentatur scriptione diligentia: ministra affectionis est epistolaris confabulatio: muta caritas simulacrum repraesentat ingrati: depretiat genium suum, quae in vocem non prorumpit, amicitia. Bene secretum pectoris reseratur clave sermonis: dignationem vestram jam patior. Haec pro ingenii viribus paginalis commercii libamenta dedicavi, per quae usurpo vindicare mihi meritum plus amantis. Nemo enim taciturnitatis repagulo ora porrigit, quam decisi foederis memorem proditor mentis loquela non deserit. Principem ergo locum in litteraria communione possideo, et majori cultura dignus sum, qui prior quid gestirem, patefeci linguae testimonio. Ecce religionem dirigendae paginae sine nube disserui. Vestrum est in me fovere quod recepistis; ne judicia culminis vestri, me jacente, patiantur examen. Exponit enim censurae sententiam suam quisquis quod elegit non tuetur. Domine mi, salutationis reverentiam pleno dependens obsequio, Deum rogo, ut beneficiorum circa vos suorum incrementa multiplicet: quia solus census est meorum plenissime commodorum, qui celsitudinem vestram ad fastigia quae debentur extulerit.
EPISTOLA XXVII. HONORATO ENNODIUS. In vicinitate vos degere moderna scriptione signastis, jungentes ad dispendia gaudiorum, statum vestrae valetudinis imminutum. Non nego, sic mereor, ut semper mihi cum dulcibus amara socientur. Hactenus vos Ravennatibus occupatos excubiis adversa tenuerunt. Unde quia laxari contigit, corporis in vobis est labefactata substantia, ne in totum liceret optata promereri. Quam dura est humanarum rerum conditio, quae quotiens desideriis aliquo sapore responderit, mox et in foribus concessa permutat. Expavi tamen calumniam, quam oratoria et nimis Daedala provisione litteris indidisti, ut injuncta pro utilitate tua nolle me credas, si efficere non potuisse signavero. O artificis ingenii secretum, quod plus commoditati prospicit, quam de amore confidat! Deus testis est me tibi non negaturum esse quod valeo. Tu Deum roga, ut actionem meam infelicium, quas diligit, litterarum non patiatur calamitatibus impediri. Nihil enim est, quod magis pro obice metuam actionis impositae, quam illud quod novi, accipere scholasticum nil mereri. Confer magis ingenium tuum ad squalentia jura: per quae quidquid scabrida poposcit lingua, mox meruit; aut si non meruit, mox avulsit. Domine, salutationis gratiam solvens spero, ut effusis laborem meum precibus juves: quia cum non habeam docti aut eruditi meritum, saepe in causis sustineo facta perfecti.
EPISTOLA XXVIII. AVIENO ENNODIUS. Deo gratias, quod principis loco ponendum est, qui magnitudinem tuam, quae a me erant offerenda, fecit exigere. Dedisti pretium garrulitati, quam vix hactenus intra verecundum penetrale continui: eliciti utor styli genio, quem duriter ab importuna scriptione revocavi: meritum coactae vocis inusitata loquacitate possideo. Nam postquam me jussisti paginas destinare, animo meo, quod tacueram, commendasti. Euge, frons diu prodiga: aliquando mihi contigit ad affectionis copiam sine tui dispendio pervenire. Discamus non odisse quod adjuvat. Silentii gratia fecit, ut te libera jam loquamur: exspectantur a nobis saepe fastidita colloquia. Non ibo longius: asseritur, ut video, linguae officium raritate sermonum. In qua parte non clauda laetitiae meae fides est: sententia nostra veri astipulatione fulcitur. Ecce ille qui doctorum epistolas grandi dotatas messe colloquii summis labiis vix libabat, tabellae nostrae culmos non dedignatur accipere. Gemina, pudor, mihi hilaritate profuisti: cum tu in statione certus es, et cum frequenter contempti desiderantur affatus, facta est ecce melior ejus sententia quem amamus. Nobis ergo verecundia, consuli nostro emendatione prospeximus. Sed ne in longum procedat pagina transcendens terminos praefinitos, et loquendo multa, quod tacuimus, demonstremus non fuisse consilii; vale, mi domine, et amantes tui hac communione dignare: quia praecelsi honorum tuorum apices haec sola recipiunt argumenta, quae de humilitate nascuntur.
LIBER TERTIUS. EPISTOLA PRIMA. SENATORI EPISCOPO ENNODIUS. Prima res est sancto conveniens sine dubitatione proposito, sponte pro justitia facere, quidquid alii solent moniti exhibere: sed honestati proxima vel secunda, rectis suggestionibus non gravari. In qua parte et si principem locum non possidet qui monetur, habet tamen Dei gratiam, quod veritatis insinuationibus non repugnat. Causam ergo praefationis insinuo, ne et ego utilitatem meam differre videar prolixitate sermonum. Dudum per me suppliciter postulavi, ut de mancipiis quae de casa mea a vestris solicitata constabat, unum mihi quod remanserat, redderetur. Dedistis precibus meis sancta promissione responsum, ut etiam si vobis puer ipse jure competeret, vos tamen gratiam commodis anteferre. Regresso me de Ravenna (quod dictu nefas est) pro peccatis meis effectum sacerdotalis diffinitio habere non potuit. Ascribo meritis meis, quod cujus ore damnatur mendacium, statuta violavit. Ecce iterum me ad conscientiam vestram refero: ecce, quod filium decet, exhibeo, ut per sublimem et magnificum virum domnum Victorem ad humilitatem conferam, quidquid mihi poterat legum saecularium auctoritate praestari. Videte si reus sum, qui elegi virum antistitum moribus congruentem: qui vel contra aequitatem repugnantium indomita posset corda mollire. Effectum mihi negotii jam promisi, qui legati meritum comprobavi. Providete, si religionem deceat, si a pontifice dignum sit, illum qui potest cautibus imperare, contemni. Duo sunt quae mecum faciunt, negotii sinceritas, et genus supplicantis: quidquid contra hoc obstiterit, bonorum sententiam mox meretur.
EPISTOLA II. EUGENETI ENNODIUS. Quamvis commercia litterarum magis sunt laetitiae quam moeroris; nec secretum pectoris aut amicitiae diligentiam bene in lucem digerat clauda recenti confusione elocutio; videro tamen, utrum dispendium caritati inferat sermo rarior; monstrat tamen, si nullus prorogetur, infantiam: testem divinitas gratiae linguae dedit officium. Sed dicas, mi domine, haec aliena esse ab eo quem noverim maximis doloribus occupatum: pressum pectus angoribus, ad amoris verba non erigi: nec quidquam delenificum lamenta sentire: res quae mentem premit, repudiat quod oblectat auditum: qui major animae fuit portio frater in superis, hanc transtulit ad sepulcra: quid exigendum ab illo sit, cujus dimidium salutis busta clauserunt? in summis afflictionibus quaeri non posse vocem, gemitibus subjugatam: lacrymarum tempore dicatur importuna narratio. Respondebo, quod par quoque meum pectus acerbi casus moeror intraverit: nec dividi me posse ab ejus tristitia, quem mihi pro voluntatum similitudine nonnunquam laeta junxerunt. Ostendo tamen saepe gravioris mali in luctibus indicem fuisse sermonem, et intercepta taciturnitatis remedia proditore colloquio. Dicam, qui lamentationi suae paginas denegat, in una aetate vult perire quod deflet: non meretur recordatio fratris et docti, ut nobiscum quid de ipso senserimus, occumbat: a feriato ore in planctibus parcus est animus: amati commemoratio quae mandatur tabellis, viscera carorum aculeis violenter irrumpit: nunquam patitur obitum veterascere relatio funeris digesta per litteras. Hoc studio magnitudinem tuam flens consolator appello, ut vicarii sermonis beneficio, et promissus sub invocatione Dei inter nos nutriatur affectus, et persona facundiae quae meritis suis occasum non patitur, nostra quoque confabulatione reviviscat.
EPISTOLA III. DOMNO SUO FAUSTO ENNODIUS. Cum scribendi occasio, et domestica et amica suppeditet, quare a paginis temperem, tanquam indigus perlatoris: maxime cum sedulitas litterarum responsa mihi soleat saepe praestare? Huic se studio comitem dedit honorabilis viri, veneratoris vestri fratris Constantii postulatio, qui industriam suam qua apud vos Domnus, ut efficacem decet, innotuit, meis desiderat beneficiis subjugare. Transcribit enim ad aliena jura sudorem suum, qui debere vult commendatitiis quod meretur. Dedi tamen manus precibus, et pro ejus desiderio sub occasione exhibendae humilitatis scripta prorogavi, Deum rogans, ut sub omni celeritate nuntius me vestrae valetudinis et prosperitatis attollat. Nominatum tamen pro mei consideratione magnitudo vestra gemino, si indignus precator non sum, favore comitetur.
EPISTOLA IV. ENNODIUS ABBATI STEPHANO. Litterarum vestrarum quam dulce negotium est, quod mihi spiritale munus exhibuit! quam votiva perlatorum necessitas, quae remedii sui studio desideriis medetur alienis! Confiteor, nisi repugnaret proposito, inimica pene ad turbandam aliquorum securitatem vota conciperem. Ecce praestant adversa, quod secunda non tribuunt. Sanctorum litteras tranquillis rebus unde peccator acciperem, quas nunquam meritorum meorum nitor exegit? Ecce quantum mihi contulerunt suffragium, qui a vobis obtinuisse se confitentur. Divinam aestimo providentiam illa tribuere: multum jam credo, quod de malae conversationis fasce deposui. Proximus est innocentiae, qui sanctorum meretur colloquia. Quare dum me saecularis licentia immunda possedit, nunquam tanti viri apices merui: post etiam per longa intervalla, nunquam hujusmodi bona suscepi. Deus magne, quam dignitatem servientibus tibi tribuis, ut quos respicere coeperis, etiam amicis tuis reddas acceptos! Vere semper vos singulari cultura suspexi: semper venerandis moribus gravata peccatis colla submisi. Ecce jam quasi aequalis appellor: erexit me diu custodita subjectio. Fove me ergo orationibus tuis: ostendis enim paginis, fragile a vobis non exhiberi patrocinium. Nam et isti suscepti sunt, qui mihi bona de quibus gestio, contulerunt. Ad rem redeo. Perditus ille clericus expavit causam dicere apud episcopum, postquam defendi a me vidit eos quibus meum deputastis obsequium. Suggero, si jubetis, et unus de ipsis Ravennam ambulet cum vestris ad filium vestrum domnum Faustum commendatitiis, ne in praejudicio ipsorum venalis judicium qui Mediolani exuberat, sententia depromatur.
EPISTOLA V. ENNODIUS MAXIMO. Grandes hiatus paterer litterarum vestrarum elevatus alloquio, si non mei conscius imperitiam pudore comprimerem, et judicii lancem tenerem, etiam cum laudor immeritus. Vos dignatio censurae fecit immemores: me propositum intra verecundum degere penetrale compellit: vos scripta mea tanquam amantes attollitis: me necesse est illos metuere, qui rancido despicientes cuncta neglectu, etiam edecimata condemnat. Ago tamen gratias quod apud domnum Patricium talem me judicare scribitis, qualem vestro testimonio reddidistis. Insinuationi ergo amor debetur iste, non paginae, quam scaber stylus sine eloquentiae dote signavit. Salutationem tamen magnitudini vestrae dignam referens, Deo gratias ago, quod votivis vos auctos successibus reduxit ad propria, quos mens mea pro connexi ne caritatis nunquam sentit absentes.
EPISTOLA VI. ENNODIUS LAURENTIO. Dandae sunt manus amoris imperio: vinctum me tenet affectio: cui verba concessi, ut quod ad salve debitum pertinet non tacerem. Domestici perlatoris occasio mihi perire non potuit, nisi ad diligentiae testimonium scripta transmitterem. Salutans ergo reverentia debita, precor ut vicario me relevetis affatu; quia promitto mihi litterarum prorogatione responsum.
EPISTOLA VII. ENNODIUS ADEODATO PRESBYTERO. Quis vestrae affectionis immemor, nisi qui est inhumanus, existat? quis totius religionis personae apud Deum nolit habere suffragium? Ego maxime, qui et gravibus peccatorum sarcinis premor, et vestram gratiam obtinui: quae res mihi absolutionem integram pollicetur. Salutans ergo veneranter et debite, spero, ut pro me per omnia sanctorum loca vota facias: quae consecutus, Dei beneficia sine mora dissolvam; quia compertum mihi est, quod mereris audiri.
EPISTOLA VIII. ENNODIUS AVIENO. Si offensa praestat, ut magnitudinis tuae scripta geminentur, quam vellem saepe illa sereni pectoris tui tranquilla turbari? et nisi adversaretur proposito, causas indignationis ingererem: quando quod amor non meretur obtinui per culpas. Ego tamen errore vacare me nuntio in ea causa in qua, dum accusatis negligentiam, praemium contulistis. Puerum turbatus direxi, per quem nihil aliud, quam quod opus esset ostendi. Libero pectore lingua vacat officiis: mens confusa gratiam salutationis abjurat. Ecce Deo in utroque gratias, quia nec ego reus sum, et vos me reum esse credidistis. Beneficium mihi commotio vestra contulit, quod vix dedisset affectio. Ego quid tibi debeam, explicare non possum: pauper est caritas in cujus narratione sermo non deficit. Domine mi, salutem debitam dicens, Deum rogo, ut quolibet animo gesseris, semper scribas.
EPISTOLA IX. ENNODIUS MARCELLIANO. Scio magnitudinem tuam grandibus Dei beneficiis abundare, et promissam circa amicos servare constantiam. Nescit animus vester incerta polliceri, amorem sine aliqua immutatione custodiens: et ideo securum me post Deum vestris trado et commendo manibus, et Dei beneficia in quibuscunque negotiis per vos mihi evenire non ambigo. Domine, ut supra, salutationis honorificentiam solvens, rogo, ut frequenti me epistolarum vestrarum relevetis alloquio: quia summum mihi a Deo munus conceditur, si de vestra meruero sospitate gaudere: quia fides et integritas omnibus qui Deum timent, facit acceptos.
EPISTOLA X. ENNODIUS LUMINOSO. Posset amicitiarum religio, et adultae inter nos planta gratiae nulla discretarum sentire damna regionum, si quod negatur aspectui, pensaretur alloquiis: et pigro corporum onere divisi, per illam quam e coelo sumpsimus partem, animis jungeremur. Index merae affectionis voto pectorum lingua signaret, si ad desiderii copiam militaret oris officium, et penetrale mentis resignatum teneretur in litteris. Tunc nullo caritas neglectu veterasceret: tunc diligenti mutuae devinctionis usu polita fulgeret, nec scabro memoria vestri torpore laederetur. Sed quid faciam quod mihi meritorum meorum nebulae serenitatem bene amantis obducunt, et oblivionem mei peccata mea conciliant? Facessat a proposito meo, imitari quod factum doleo, et per silentium sumere de vestra taciturnitate vindictam. Geminis ergo stimulis verba concessi. Negare non potui commercium epistolare, quod et causa poposcit et gratia. Scitis optime quae a vobis, et per me, et ore proprio sanctus pater vester domnus episcopus postulavit, ut expensa quae pro necessitatibus domni papae Ravennae facta est, redhibitione pensaretur. Certis enim potentibus quorum nomina tutum non est scripto signari, novit Dominus, quia plus quam quadringentos auri solidos erogavit. Hos me fidem dicente concessit: frons mea apud ipsum libera esse non potest, donec per vos, sicut confido, pollicitatio compleatur. Idcirco direxi praesentium perlatorem, hominem religionis et fidei, ut ab hac me quam praefatus sum, conventione et injuria sublevetis. Unde salutationis honorem tota humilitate persolvens, rogo, per illum contestans qui communia circa sanctum papam vota respexit, ut ordinetis qualiter ab hujusmodi inquietudine relever. Tamen, si verecundum esse non creditis, indicate, et de propria facultate restituo, quidquid me spondente a sancto episcopo constat expensum: quia litteras sancti papae habeo, quibus jussit, quidquid opus esset fieri, cum mea debere securitate compleri. Si mereor laborare, vestrae erit provisionis expendere.
EPISTOLA XI. ENNODIUS SENARIO. Si diligentiae memoria circa personam meam animus vester non exueretur, si reverti eum ad judicium sublimitas tua non cogeret post favorem, frequentia scripta prorogares. Sed quid faciam, quia non validis radicibus nititur amor indebitus, et cito ad examen reducitur, quidquid gratiae aura subripuit? Me solum novi prius debuisse diligi quam probari: hunc tantum fructum de caritate possedi quem incognitus provisione subtraxi. Sed vos convenerat non cito ab eo cui imposuistis amici nomen, abscedere; ne non semper ad meam culpam redeat, quod promissa mihi non tenetur affectio. Solet enim esse ignara districtionis devincti conscientia, et opus est ut perpetuo teneat quidquid semel fidum pectus acceperit. Salutem ergo debitam dicens, spero, ut despicientes rancida potentum fastidia, honorem vestrum, et quam Deus tribuit possibilitatem, humilitatis fascibus sublimetis. Cujus rei fidem interpres animorum lingua confirmet, et testimonium fidele mentibus deferat caritas monstrata per litteras.
EPISTOLA XII. ENNODIUS ABBATI STEPHANO. Geminantur Dei dona sperantibus, et duplici exuberat superna gratia beneficio. Largis meatibus coelestium munerum unda procurrit: transeunt haurientis ambitum, quae a Christo veniunt fluenta donorum. Sola vena est quae maciem nescit et defectus abjurat, tantum cursibus suis suggerens, quantum meretur pectus sitientis accipere. Cui advertite quid occultus sapor infundat, quando ardorem lympha conciliat, et siccitatem labiis aestuante animo irriguitas vivi fluminis gignit. Talis est vestrarum ratio litterarum: quae quantam afferunt desideriis satietatem, tanta pariunt et augmenta: quarum profunditas et bibitur et optatur: et ita puro ditant gurgite, ut occulto ab eis viscera suffundantur incendio. In quibus cognatas video flammas, et pocula, et diversitatem naturae in peregrinam coisse concordiam. Domine mi, longum terris, Deo nostro tribuente, vitae beatissimae exemplum praesta, et per religionis sanctae philosophiam non in hac vita tantum sperandum esse, contemptu saeculi praesentis ostende.
EPISTOLA XIII. ENNODIUS APOLLINARI. Quantum cura mea, quae affectui vestro per necessitudinem militat, in dies suggerit, nulla commeantium essent damna contemptus, nisi ad unicum illud solamen absentium quod in litteris invenit providentia superna, concurrerent. Sed quid faciam, quando tanta est venientium confusio, ut nescias qui potissimum deligendus sit, cui reddenda sanctae conscientiae vestrae possent scripta committi? Trahunt enim in occasionem compendii sui viliores, quidquid nos praestamus affectui; et grave est, ut serviat cupiditati quod exigit vis amoris. Idcirco animum usque ad domestici perlatoris opportunitatem ab scriptione suspendi: ne diligentiae ratio sparsa per immeritos perlatores aliena importunitate ranciscat, et ad me culpa redeat quae a me non sumpsit exordium. Necessitatem ergo procurati silentii breviter explicans, ad usum me paginalem converto, per quod magnitudinis vestrae mihi praesentiam secretis animorum itineribus exspectata per paginas verba concedunt. Vale ergo, mi domine, et illa quam debes generi, serenitate frequentibus amantem fove colloquiis: quia nullum est tam venerabile munus sollicito, quam si saepe vos agnoscam vestram nuntiare, meam quaerere sospitatem.
EPISTOLA XIV. ENNODIUS PROMOTO. Frequentia et necessitudini et amori exhiberet colloquia pectus obnoxium, nisi desideriis remedia subduceret discretarum consideratio sine medela terrarum. Quidquid enim caritate junctum est quidquid sanguinis catena sociatur, hoc distractum vix respirat per intervalla regionum. Quae enim possit habere subsidia, cui frequens denegatur copia et paginalis alloquii! muta inter absentes diligentia quo teste pandatur? Aut enim opportunitas commeantium exspectata subtrahitur, aut inveniuntur tales, quibus non possint reddenda caris scripta committi. Vix tamen usque ad domesticum perlatorem diu anxia vota suspendi: per quem honorem salutati exhibens, optata vobis patefaciam meae prosperitatis indicia, et litterarum mihi spondeam promulgatione responsum, quibus, si in portu est sanitas vestra, amplectendis reseretur affatibus.
EPISTOLA XV. ENNODIUS EUPREPIAE. Rarum est ut necessitati amor fultus necessitudine colla submittat: vix contingit ut serviat qui imperator est: semper et suo jure dominatus affectus. Quo unquam regium diligentia nomen impeditur obstaculo? cui libera caritas mancipatur obsequio? Excusationem de aliquo timore non adhibet, nisi qui animum devinctionis abjecit. Mens quae pietate militat, etsi sint dura principum jussa, non metuit. Nulla sunt tam barbara jussa populorum, quae non reddi filio debita materna patiantur: quidquid in orbe genitum est, ab humanitate non discrepat: quidquid in mundana luce gignitur, fructus uteri requirit et seminis: sola nobis cum cunctis animalibus causa et sollicitudo communis est. Cujus aestimabitur esse mens illa feritatis, quae erga curam sobolis posterior ab irrationabilibus invenitur? Germanitatem tuam respicit praefata concinnatio. Tu unici oblita pignoris, et miserationem orbati, bet felicitatem ejus cui mater superest, abstulisti. Vere fateor sub libertate propositi, modo maxime quando ei a te et colloquia denegantur, pace Deo propitio inter regionum nostrarum dominos omni radice solidata, tigridem te immanitate superasse. Quando inveniri potuit, aut quod plus amare possis a filio, aut propter filium quod timere? facultatum cura debuit posthaberi: quia nunquam bene haereditas quaesita est haerede contempto. Ecce dico, ni Deus per sollicitudinem meam servi sui malivolis obstitisset, omnis generis tui fuerat planta succisa. Leaenae catulos tutis silvarum aut eremi commendant penetralibus, ne partus earum praeda sit hominum. Dicas forsitan, quod haec exprobratio graviter me ferre impactam de adolescente sarcinam monstret. Novit Deus hoc solum me acerbe perpeti, quod et praesentia tua careo, et totius te per silentium immemorem affectionis esse cognosco. Beneficio tamen Dei paterna puero nostro non derogatur instantia. Imbuendus liberalibus disciplinis limen nobilitatis ingressus est. Ipsam quoque ad te dictionem qua commendatus est, destinavi: in qua non eloquentiam, sed vota cognoscas. Vale ergo, mi domina, et si fieri potest, nostris te cum Dei ordinatione redde conspectibus.
EPISTOLA XVI. ENNODIUS LACONIO. Diu est quod animus meus illa qua solebat relevari, exspectatione torquetur. In longum traxistis silentia, nulla necessitate compulsi. Non fui hujus imitator negligentiae, ut mea ego scripta prorogarem: sed ad dies conticui, superventuri spe illusus alloquii. Nunc tamen vicit deliberationem meam jam matura amplitudinis vestrae taciturnitas. Debet evelli silentium, quod duriter in quadam radice convaluit. Geminis ergo prospiciunt scripta nostra compendiis: et perlatorem Benenatum hominem propter fugaces suos venientem commendo, et desideriorum bona non differo. Ergo vale, mi domine, et pro voto tuo circa me geri prospera cognoscens, paribus me attolle sermonibus: quatinus et perlator de beneficio gaudeat, et ego sublever de responso.
EPISTOLA XVII. ENNODIUS STEPHANO EPISCOPO. Postquam meritis vestris dignitas vestra restituta est, et honor quem exigit vita, collatus, nulla beatitudinis vestrae pro peccatis meis scripta suscepi. Aliena est a proposito vel a moribus vestris circa supplices, quae in me servatur oblivio. Temeritatem meam pontificalis non accuset auctoritas: vix est, ut diligentia quid juris possit habere respiciat. Nunquam se metitur, quem stimulat caritatis imperium. Additur quod perlatori praesentium obvias manus adhibere non potui, nisi ut Benenatum, hominem Gallias pro certis negotiis expetentem, ad coronae vestrae notitiam mei perducerem sermonis officio: quem tota humilitate commendans, rogo ut per eum vicariis relevari procurer alloquiis. Domine mi, salutationis servitutem tota devotione persolvens spero principe loco, ut precum vestrarum serenitas meae quoque mentionem non omittat facere, cum divinitati supplicat sine intermissione, personae.
EPISTOLA XVIII. ENNODIUS EULALIO EPISCOPO. Ad quantum me fastigium perduxerit donum spiritalis alloquii, angustia testaretur, si sermone valeret ambiri. Ad quod enarrandum idonea non est mentis exilitas, nec sufficit oris egestas. Vos enim mei memores exstitisse quid aliud computabo, quam peccata superari? Memoria vestri omne quod actuum obscenitas potuit ministrare, jam depulit, et per sudum respicere supernum munus indulsit. Domine mi, salutationis obsequia decenter impertiens, Deum rogo, ut circa parvitatem meam illa anima in qua omne quod Deus mandat, exuberat, dignationem pollicitam sine aliqua procuret imminutione servare. Quam rem ex arbitrio mihi contingere, frequentium declarate testimonio litterarum.
EPISTOLA XIX. ENNODIUS FAUSTO. Deo gratias, qui juxta desideria, ne aliquando ab scriptione temperem, negotiosa facit esse colloquia: potest enim et utilitati prodesse, quod exigit jus amoris. Proinde, domine, indicia meae valetudinis faciens, fugacem puerum vestrum, Germanum vocabulo, qui ante triennium lapsus est, me suspicor invenisse; de quo indiculum destinavi: qui si vere vester est, mature sequenda cognoscam.
EPISTOLA XX. FAUSTO ENNODIUS. Multiplicibus veneratoris vestri affinis mei, Juliani negotium Marcellini laborat insidiis: qui ad querelam tantummodo paratus, de judicii integritate diffidit: vitat quae optat examina. Nam postquam nescio quod praeceptum ad Gevicam exhibuisse perhibetur, praedictus supplex vester ad Mediolanensis fori audientiam mox concurrit, et per triginta aut quadraginta dies praesentiam suam publico, sicut oportebat, ingessit judicis. Contestatus est ipsum Gevicam, qui ordinatus asserebatur impulsor: ut susceptum suum ad judicia destinaret, admonuit. Domnum quoque Trasemundum, sicut ex litteris ipsius poteritis agnoscere, fecit scire. Sed nihil apud eum profuit, cui solae latebrae in causa misera possunt esse remedio. Pro quo rogo, quanquam apud vos precibus opus non est, ubicunque veritas innotescit, quia omnia hujus rei instrumenta transmisit, ut ordinatione vestra ab hujusmodi molestiis efficiatur alienus. Domine, salutationis obsequia deferens spero, ut a praedicto inquietudinem removeri, qua soletis cura faciatis, et meam sollicitudinem de prosperitatis vestrae statu litteris sublevetis.
EPISTOLA XXI. ENNODIUS FAUSTO. Paucis asserendus est, quem et notitia senior, et opinionis bonae lingua commendat: non indiget prolixitate sermonum, qui suis apud magnitudinem vestram dotibus adjuvatur. Sublimem virum Vitalem loquitur praefata concinnatio, quem os vestrum fecit sacri consortio gaudere collegii. Ergo extraneis munietur epistolis, qui orationis vestrae beneficio curiam non peregrinus ingreditur? et cui reserastis libertatis penetralia, illi pectoris arcana claudentur? Ego autem gaudeo scriptione multiplici: qui etsi parum tribuam perlatori, nulla proprii desiderii damna sustineo. Domine, salutationem restituens, quam debeo, precor, ut et circa praefatum gratia se culminis vestri propius manifestet, et mihi prospiciat restitutione alloquii.
EPISTOLA XXII. ENNODIUS FAUSTO. Illudit mihi spes, quae exigit frequentiam litterarum. Hac enim fretus, inefficacibus animum pasco colloquiis. Diu est, quod sine intermissione scripta prorogans, silentium quod expugnatum esse credidi, confirmatur. Sed quid faciam, quando vix ad consilium reducitur pio amore pectus obsessum? putat remedia et quae comperit nihil juvisse. Salutati ergo obsequium reverentia exhibens consueta, commendo praesentium perlatorem ipsum Constantinum, cui suffragium honestas et pudor est: cui quamvis plura per affectum debeam, majora tamen coactus solvo per judicium.
EPISTOLA XXIII. ENNODIUS MARCELLIANO. Apud amantes et honore pollentes beneficiorum affectus in promptu est: nec illa preces, cui praestandi mos est, tarditate depretiat. Virgilius sublimis vir, tam sanguine quam honestate praecipuus, imponi sibi ab illustri viro sacrarum comite Ravennam excurrendi necessitatem plurimum deflet: cujus si hoc haberent desideria, obvias manus aetas afferret. Qui apud vos me precatore utitur, ut ab eo hujusmodi sarcina fiat aliena: relationibus frequenter, quid egerit instructam praedicti suggerit potestatem. Domine, honorem salutandi exhibens precor, ut consideratione mei in testimonium diligentiae postulatis detur effectus.
EPISTOLA XXIV. ENNODIUS MASCATORI. Novo me genio infucata pectoris vestri ornavit diligentia: eliciti utor styli testimonio, qui doctis supra inscitiam garrulitate displiceo. Coactus sermo pretium quod non habet ex eloquentia, ab impacta necessitate subripui. Nunquam fuit digna ultione contumelia, quam jussus exhibuit. Nemo obedientem juste condemnat: sibi debet illatas injurias de eloquio rusticante, qui provocat imperitum. Supercilium est, celsioribus non parere: majus, si quae noveris descendisse ab obsequente, despicias. Improbi desiderii putatur assertio, non amare quod exigit. Astipulatur judicio suo, qui censuram de obtemperante suspendit. Male pertinax districtio est, quae meritum in parente considerat. Pudorem ab statione non expulit, qui quod loquitur debet imperio. Itaque in nobis quod sordet eloquentia, commendatur obsequiis. Vos videritis quale sit quod jussistis offerri: ego vos sine frontis meae dispendio meruisse aestimo quod desiderastis accipere. Taceo inter ista quae principe fuerant loco narranda; ecclesiasticam humilitatem, quod placere poterat, abjurasse; orationum pompam, qui orationem diligit, non secutum: propositi consideratione et illud me fugere quod ducit ad gloriam: quasi vitium declinare quidquid attollit: culpam putare, quod erigit aut sublimat: perdere justae laudationis meritum favoris affectu. Excusationem veritatis coloratam peniculo non praetendam: dum replico, quod illud, quidquid studiorum dederat cura liberalium, jam reliqui: quod alveo quondam copiosi fluminis vix arentis gutta fundatur eloquii. Taceo, quod linguam quam usus mobilem fecerat, alter usus hebetavit: esse pro facundia silentium, abjectionem a nobis diligi pro cothurno. Ad illud redeo: quia mihi non licuit intra verecundum penetrale delitescere, nec debilitatem ingenii tegere taciturnitatis indumento; hoc ad defensionem integram, quod praetuli, computabo. Sed amore provocatus epistolares terminos inconsiderata loquacitate transcendi. Vale, mi domine: cui honorem exhibens salutantis, probabo quid de epistola mea sentias, aut taciturnitate aut scriptione multiplici.
EPISTOLA XXV. ENNODIUS EUGENETI. In statione apud vos non esse gratiam potest, qui fide claudus est, aestimare: volo tamen ad diligentiae testimonium prorogari frequentiam litterarum: ne animus de amantis prosperitate sollicitus, dum salus in valetudine est, suspicionibus ventiletur. Ecce habes, mi domine, unde serenitatem pectoris mei ex desiderii proditione cognoscas. Adesto partibus tuis, et sicut me impetrati muneris praerogativa sublimat, ita vos exhibiti gratia sermonis attollat. Ergo salutem debendam restituens, precor ut quid promoveat in me desiderium tuum, sub cujuscunque significationis nube dilucides. Vale.
EPISTOLA XXVI. ENNODIUS AVIENO. Adest magnitudo tua partibus suis, et asseruit splendorem sanguinis testimonio puritatis. Caritatem nesciunt pia corda deserere; religiosam diligentiam mens generosa custodit. Gemina ergo luce fulgentia scripta suscepi, dum quod pectus sanctum reperit, dextera serena signavit. Deum precor, ut piam in vobis indolem, si Romam diligit, sub perennitate conservet; et hujusmodi circa me studia sub ea qua promisistis cura multiplicet.
EPISTOLA XXVII. ENNODIUS AVIENO. Nescio utrum magnitudini vestrae grata sint crebra colloquia: ego tamen semper quod exspecto ab amantibus, exhibebo. Patior aliis aliud esse propositum: mihi meo vivendum est more, ut amoris plenitudo reseretur clave sermonis. Ego in affectione cariosam subrepere taciturnitatem usu fugiente non perfero. Nunc si culmini tuo par cura est, monstretur assiduitate colloquii: patescat frequentia litterarum. Sin aliis hactenus praeoccupatus studiis, in meam modo concesseris diligentia imperante sententiam; quantum de tuo jure submiseris, tantum de meis obsequiis possidebis. Ergo vale, mi domine, et munusculum suscipe, non vilitate sui, sed taxatum pretio destinantis.
EPISTOLA XXVIII. ENNODIUS EUPREPIAE. Quamvis caritatis vestrae paginam solemnibus tantum muniis accepissem obsecutam, nec affectui, nec necessitudini congruentem: res tamen postulavit, me vicariis per styli similitudinem peregrinante diligentia respondere colloquiis: ne subtracti sermonis officium non vestram mihi innotuisse astutiam, sed nostram revelaret infantiam. Nolo, soror Euprepia, quidquam de provinciarum malis, vel sicut dixisti, hominum immissione causeris. Quocunque abscesseris, quantum res docet, mentem male credulam non omittis: vitia nostra regionum mutatione non fugimus. Circa propinquos tibi fuit tale propositum, ut nec benefacta ipsorum justa interpretatione pensares; nec excessus debita tantum reprehensione corriperes. Sed quid opus est doloris epistolam fieri longiorem? ingenium vestrum nulla eloquii poterit mutare affluentia. Quod restat, vale, mi domina, et prout expedit, ordinem vitae animique compone. Me tamen Lupicino noveris, non quod tibi debeo, sed quod animae meae conveniat, impensurum; quia sola est, quae majorem a Deo retributionem meretur, affectio, cum nullis hominum dotibus provocata concreditur.
EPISTOLA XXIX. ENNODIUS EUGENETI. Quotiens sensuum pignoribus verba famulantur, quasi in quodam speculo, ita in paginis sermo sibi amicam pingit effigiem, cum qua viva voce colloquitur, et dulci simulacro desideriis obsequente gratulatur. Nulla quidem conceptum foederati pectoris eloquitur oris affluentia: et cum sint faciliora verba beneficiis, nec existat quod crescere nequeat ambitione dicendi; ego in explicanda circa vos diligentia arentem testor infantiam. Unanimitatem tamen vestram taciturnitatis incesso, quod gemina scriptione donatus nihil de vicaria relatione cogitasti. Ecce iterum paginas mitto, sciens tribuere, quod exspecto. Vale, mi domine, et amantem tui alloquere nitore quo clarus es, fove integritate qua praevales.
EPISTOLA XXX. ENNODIUS AVIENO. Miror favis magnitudinis tuae injucunda copulari, et serenitatem conscientiae verborum austeritate maculatam, dum scribis imperare me potius paginas, quam diligentia exactrice promereri: putans ullum genus dominandi esse sublimius, quam illud, quod amori nos subjicit. Nulla sunt, domne Aviene, culmina a jugo caritatis immunia: quidquid in orbe libertatis est, tali non subtrahitur servituti. Ecce ego loco huminis ignotus honoribus, vestris fascibus sic jubebo, parili contentus ordine subjacere. Nunc vale, et quantum tribui tibi senseris, tantum mihi, sicut fidelis restitutor, affectionis impende.
EPISTOLA XXXI. ENNODIUS AVIENO. Quamvis epistolarum qualitas pro ingeniis componatur, et saepe solemnitati militet, nonnunquam affectionis testetur indicia: quas aliquando dictat sinceritas: plerumque fuci similis concinnatio; quae candorem imaginata diligentiae, urbanitate qua tegitur innotescit, dum fabricatis nudata tegminibus intra velamen aperitur. Ego tamen in paginis speculum puto esse conscientiae, per quas amicitiam discernere absentia vix praesumit. Clarum est tamen, quid in illis simplex, quid artifex sermo deferat. Scindit nubes eloquii mens dictationis interpres: cito ad intellectum pervenit falcibus suis verborum calle reserato. Ergo his valde delector officiis quibus panditur sinceritas, nec occasio se interserit secura fallendi. Gaudeo tamen mihi vel causas scribendi, vel perlatores accidere: ut sub hac frequentia meo voto satisfaciam, et pudorem vestrum onerem, nisi a vobis suscepta reddantur. Salve, domine, et in sententiam meam affectu imperante concede. Vale.
EPISTOLA XXXII. ENNODIUS PASSIVO. Si ad exsequendam sufficeret sermo caritatem, si totum infantia explanaret affectum; cui magis quam vobis paginarum frequentiam praestaremus? et nisi arctaret meritum pectoris, nulli dignius militaret sermonis officium. Alii affectum quem mente nesciunt, ore testantur, et pingunt illecebrosis epistolarum momenta commerciis, quando feriatis penetralibus amor totus in lingua est, nec aliud ad interiora perducitur, nisi quantum in scriptione confertur. At meus erga vos animus, eloquii pressus macie, amictiae ubertate conticuit. Metuo enim, ne gratiae terminum ponat mendica confabulatio: ne idem modus putetur esse sermonis et foederis. Melius est plus aestimationi per silentium dimittere, quam monstrare, diligentiae damna per litteras. Ecce rarioris colloquii causas asserui, credens apud vos a sinceritate debita facundiam posthaberi. Quod superest, salvete, mi domine, et divinis usi beneficiis, procedente vita in longum, coelestia mandata complete. Invenit enim apud vos, cum a cumulo coeperit benignitas, incrementum. Vale.
EPISTOLA XXXIII. ENNODIUS FAUSTO. Proposito obsequuntur paginae, quibus commendatio praestatur afflictis. In his enim clara est religionis integritas, quae nullo potentioribus fuco blanditae asserunt lacrymas submissorum. Sed hinc alias: cum perlatorem videritis, votum dictantis agnoscetis. Utinam illo apud magnitudinem vestram supplicationis eventu alleganda conciliet, quo a me litteras impetravit. Mulierem religiosam, pauperem, de bono negotio praesumentem sermo praefatus insinuat: aestimate si fragilitati, si justitiae oportuit verba subduci: si convenit me vel officio deesse, vel moribus. Ecce ego reverentiam salutis impendens, quid partibus meis deberem contestatus sum: vobis quid remanserit, attendite: quia sicut personam meam pro supra dictae voluntate petitio, ita vestram affectus aspiciet. Vale.
EPISTOLA XXXIV. ENNODIUS SENARIO. Nihil est equidem quod non a veritate in altum ambitioso tollatur eloquio. Sed ego ad diligentiam circa vos patior meam sermonis infantiam. Nunquam par fuit lingua caritati: semper subjacuit oris officium bonae conscientiae. Ob hoc utor securitate monitoris. Non credidi, tanto tempore amplitudinem tuam mei immemorem sic futuram, ut etiam solemnibus colloquiis abstineres: ut illae quae solent affectionem imaginata fronte simulare, negarentur inter personas catenis foederis obligatas. Haec si valerem narrare, poteram sustinere. Ecce iterum scribo, et quae verbis assero, sequenda testor exemplis. Vos videritis quale sit posthac desideria honesta negligere: ego dolori patientiam usu institutus adhibeo. Vale.
LIBER QUARTUS. EPISTOLA PRIMA. ENNODIUS SYMMACHO PAPAE. Boni imperatoris est probatam in acie militis animare virtutem; ut fortitudo laudis pabulis invitata, in secundis congressibus dediscat lucis affectum. Cujus robur ducis praeconio non nutritur? quibus se denegent etiam minus valida tironis membra conflictibus, quando rectoris testimonio videt sibi non perire quod gesserit? Sola via est qua ad praeliandum crescat intentio, quotiens bene gesta non delet oblivio. Utinam divinitas vestris mota precibus diabolicum certamen interimat! utinam devotionem meam in pace manifestet! ut cujus studium resignavit adversitas, illius concordia commendet obsequium. Ad Marcellianum episcopum directa est a fratre vestro instructa legatio: sed quid promoverit ipse rescripsit. Quod restat, porrectis salutationis precor officiis, ut quidquid aegrum est medica oratione curetis: et inter latentium secreta morborum, qui in generalem necem servatur, ferro spiritali resecetis errorem. Vale.
EPISTOLA II. ENNODIUS ALICONI. Venerabilis Amantius presbyter, dum ad vos paginas exigit, rem devotionis meae sui esse fecit imperii. Felix necessitas, quae votis praestat obsequium: libera praeeminentis jussio, quae servit affectui. Debet mihi coactor, quod meae praestitit voluntati: prospera est scriptio, quae testimonium tribuit bis amori: dum et novum in jus diligentiae attrahit, et amici senioris pectus obligat. Qui dum magnitudinis tuae fidelis praeco est, prius vos per astipulationem suam fecit eligi, quam agnosci. Raro notitiam praecessit affectio: cui contigit ante placere, quam inspici? Quantum apud me pondus est perlatoris, advertite, ad cujus nutum judicia nostra flectuntur: vidimus quem didicit: quem laudat amplectimur. Saepe in solido constituta mens propria amico cedit examini. Merito ergo suspicimus, quos probatus extollit. Nunc si ubertatem gratiae ingenii macies explicaret; si ad fontem foederis aridi sermonis non lassaretur infantia; si epistolaris qualitas quae etiam copiosis eloquentia frenos imponit, progredi me ad longiora permitteret: assererem quanta nobilitas tua mihi debeat, quod ad epistolare commercium primus accessi, et januam diligentiae reseravi clave sermonis. Bajulus tamen precor ut pro his quae tribuit redametur. Ecclesiae causas insinuo: quia quod spei meae impenditur, vobis crescit ad meritum. Domine mi, effusissimae salutationis munus impendens, quaeso ut si vobis cordi est oblationem meam de libamine caritatis accipere, religionem amicae conscientiae reseretis alloquio.
EPISTOLA III. ENNODIUS EULALIO EPISCOPO. Trinitati gratias Deo nostro, qui fascem quo deprimor peccatorum, fortis apud se viri alacritate sustentat: qui memoriam mei in illo sancto pectoris tui templo quo gaudet Christus, subtilis fabricator interserit: ut quod propriae conservationis nube fuscavi, splendida conscientiae serenitate detergeat. Jam novi quia non inefficaciter funduntur lamenta peccantium. Hoc mihi principe loco oratio mea, hoc lacrymae contulerunt, ut robustus pro me precator exsurgeres, ut labantibus humeris coelesti munitum auxilio dexteram subrogares. Verum est quia sola apud Deum desperatio perdit errantem. Ecce jam lolium nostrum, spinae vel tribuli, hordea, triticum, vineas pollicentur. Age, electe Dei, pro me humili quod coepisti; et partibus tuis adesto, dum precum in me assiduitate diluis, quod ego collegi ubertate culparum. Frequentibus etiam susceptum pasce colloquiis: ut insulsum pectus, nec ulla virtutum stabilitate subnixum, admonitionis sale confortes. Ad obsequia salutationis revertor, et epistolarem transgressus terminum, unum velut garrulus, sed pro necessitatibus importunus adjungo, ut me sine cessatione tantum juves precibus, quantum confirmas alloquiis. Vale.
EPISTOLA IV. EXEMPLAR EPISTOLAE QUAM IPSE DICTAVIT. FRATRI SOROR. Quamvis summatim gratiam aliqui debeant etiam malis in affectione pignoribus, nec illud quod posteritati tribuitur beneficium, putetur esse debitum: cum malignus interpres judicium cordis naturae subdit imperiis, et tollens saporem diligentiae, sola vivendum putet objectione pariendi: quando plus creditur filii vocabulum valere quam obsequium, et non quaeritur quid in amoris lance promoveas, sed quale ad praejudicium aestimanti nomen opponas: cum apud prudentes frustra sobolem dicimus, nisi exhibet quod vocatur. Nam qui in prole censuram negligit, conceptum magis designat sibi placere, quam meritum. Facessat in posteris hoc solum nos cogitare quod libuit. Etenim fructus uteri, nisi honestate respondeat, plus in testimonio lasciviae videtur evenisse quam gratiae. Fas enim est germanitatis semper fidele consortium etiam partubus anteferri: datur participem originis sic haberi, ut nec consideratio sanguinis negligatur, et descendens a merito laudetur examen. Et ideo ne sinuosis in longum procedant verba praeloquiis, et quod re angustum est, crescat affatu; dono in fraternitatem tuam confero, et juri tuo perpetua liberalitate transfundo mancipium juris mei illud, et caetera. Vale.
EPISTOLA V. ENNODIUS FAUSTO. Sublimis vir Dalmatius, animae meae portio non defraudata, sed solida, cui ad praerogativam sanguinis morum splendor accessit, hoc negotio suo credidit convenire, si meis apud culmen vestrum juvaretur alloquiis. Quod supersedendum ejus conscius non putavi, faciens urbanitate quadam personae tribui, quod vos novi debere justitiae. In Sicilia enim praedicti praedium, bono hactenus jure possessum: a consortibus perhibetur invasum. Nunc ad juvamen civilitatis impenditur, quidquid ego promovero supplicando. Domine mi, salutationis obsequia plena humilitate persolvens, deprecor ut circa memorati nobilis viri compendia pudorem, leges, ac reliqua quae per conscientiam vestram subsistunt, reipublicae ornamenta muniatis. Vale.
EPISTOLA VI. ENNODIUS AGAPITO. Credidi, postquam magnitudo vestra bonis est impensa generalibus, et otium migravit in gloriam; postquam Ravennatibus excubiis occupati, dum quietem vestram negligitis, nostram omni soliditate firmatis; et privatus genius ad regni decora transivit; quando novam lucem, de domesticis abstractam sinibus, Palatinus sibi fulgor adjecit; et angustiorem fuisse regni sui pompam rerum dominus cum vos non habuit, recte metitus est; pro vicinitate regionum, crebris me relevandum esse colloquiis. Sed inefficacibus spei meae luserunt peccata consiliis; nulla paginas ad diligentiae testimonium mens serena transmittit. Grave est, si amorem non merui: gravius, si quem exegeram forte turbavi. Scio tamen haec congruentibus veritati excusationum nubibus esse claudenda. In privatis inveniri munera litterarum: non recte ab occupatis ista disquiri. Sed novi firmam in affectione conscientiam inter quaevis pondera et adversa districtam debita sua gratiae non negare. Nunc nolo esse prodigus in querelis. Salutationis reverentiam solvens, deprecor, ut suggestionem quam apud vos deposuerit praesentium portitor, ad votivum perducatis effectum.
EPISTOLA VII. ENNODIUS JULIANO V. I. C. P. Suscepi litteras gemino splendore radiantes: quibus purpura dictatoris vestrae juncta dignationi crevit in pretium: gratias omnipotenti Deo restituens, qui votorum maciem beneficii ubertate transgreditur: ut quando in desideriis, meritorum conscii, sectamur angustiam, divitis indulgentiae copias non refrenet. Credidi satis esse, si me feceritis amplissima scriptione sublimem. Sed vos non hoc tantum contenti praestare, quod habet mendica postulatio, linguae idoneas et laude locupletes paginas destinatis: magni more fluminis, qui quotiens ab alveis, ut ariditatem finitimam temperet, ad obliqua invitatur, optanti tenuem rivulum totus illabitur, et marcida profundo squalore terga per ebrietatem undae salutaris infundit. Fortium tamen servans consuetudinem personarum, magnitudo tua circa exiguitatem meam bene coepta non deserat: ut in testimonio diligentiae cura paginalis habeatur, et puri amoris astipulationem deferant blandimenta colloquii. Occasum nesciat caritas, quam ante culmina promisistis: tantum circa me crescat gratia, quantum vobis invicta sunt fastigia dignitatum: ne amicitiam quam fovit mediocritas, videatur abjurasse potentia. Nam qui fastum in sublimitate castigat, docet se meruisse quod adeptus est. Resignate per probitatem conscientiae, felicitatem submitti posse amoris imperiis. Illa libera procerum colla, dum formam tribuitis, subjugate diligentiae. Fas sit de vobis assuesci, ut amplissimus in societate retineat, quem minor acquiret. Ludit de illis casus, quibus oblivionem suorum indicet, quos ad celsa perducit. Apud scientem rerum relegere bona, non est admonitionis necessitas, sed laudis occasio. Novi fabricatam ad bona studia ingenii vestri tranquillitatem: quam ideo speciatim commemoro, ut ostendam, ubi affectio solida est honoribus nil licere. Sed epistolarem transcendi terminum, dum commendationi meae multus inhaereo: redeo ad officia paginalis alloquii, et valere me nuntians, prosperitatis vestrae actutum secunda disquiro.
EPISTOLA VIII. ENNODIUS SYMMACHO PAPAE. Usque ad temeritatem me apostolica dignatione promovistis: fiducia concessa exstitit mater audaciae. Sed qui me humilitatis putat ignarum, obedientem probabit, si jussa consideret. Praesumptio est, si dominorum beneficia famuli non sequantur: obsequium aestimandum puto, quod pariturus impendo. Ecce causam scriptionis asserui, quia veritus sum ne post imperatam styli curam tacens praecepta respuerem. Huc accessit quod in causa venerabilis memoriae Marii, dum apud Urbem essem, spem meis precibus vos dedistis. Cujus negotium cum sancta Ecclesia vestra legitima pactione decisum est; sed haeredes ejus per annos plurimos, debitos sibi fructus deflent fuisse subtractos. Pro quibus vestri conscius precator accedo: quia cui mos est pia jugiter facere, justa non despiciet; et qui largitur proprium, aliena non subtrahet. Errat qui Deo proximam conscientiam commodis credit invitari: detrimentum est sanctae voluntati non exhibere beneficium. Sola putatis lucra, quae vobis de liberalitate nascuntur; qui divitias dum tribuitis, accipitis. Avara est dispensatio sanctorum, quae nil reservando, universa proprium reducit ad meritum: nulla sunt potiora, quam quae vobis eveniunt de largitate compendia. Ergo securus comprehensi superius, haeredibus laboris promisi vestra contemplatione jacturam: vos pollicitationem meam benigna dispositione complete: et illos effectu, me relevate colloquio.
EPISTOLA IX. ENNODIUS FAUSTO. Solet epistolaris concinnatio, quando favore rapitur, judicia non amare, et copiosius facere beneficium dum attollit immeritos. Ille enim debet amplius asserenti, qui quod moribus non exigit, gratia scriptoris suffragante consequitur: quia nullis adjutus conscientiae dotibus, jure ad allegantem reportat, si quid adipiscitur. Aliud est in eo qui commendatur, tanquam nobile germen, ita peregrinantia bona verbis inserere; aliud innata vulgare: quemadmodum si rusticum pecus Tyria confirmes purpura sponte vestiri; et virus generosum, quod vellus abeno inebriante non sorbuit, dicas rura diffundere. Tingunt alii linguae murice, quae nullus ad regalem usum fucus exhibuit, et discreti maris ignota cochleis lana solam lucem bibit eloquii: redditur dignum principalibus indumentis, quidquid in vili munere relatorum verba colora verint. Sed ab hujusmodi me urbanitate vires pariter et vota subducunt. Nulla clarioris fuci flamina per me splendore rutilabunt: nemo dictum de aliquo inveniet, quod in ejus actibus non agnoscat. Hinc pudori meo vel proposito manum porrigo, quod illi praevium impendo oris officium, qui ad notitiam vestram rebus bene gestis occurrit. Venantium V. C. loquor idcirco a me paginale impetrasse obsequium, ut in se oculos vestrae magnitudinis invitaret; ne eum inter curarum moles contingeret ignorari. Sunt illi suffragia sua, per quae inter susceptos vestros mereatur ascribi. Exhibuit vobis modestiam, religionem, innocentiam, quibus penetralia serenae mentis comitibus introiret. Exuberant, mihi credite, apud eum insignia quae fovetis: non laudatorem me continuo in eo probabitis fuisse, sed testem. Vos, mi domine, perlatori dignationem principe loco tribuite, ne vir bonus novitate turbetur: liquido aderit partibus suis, et vitae opibus pensabit damna verborum.
EPISTOLA X. ENNODIUS TRASIMUNDO V. I. Non temeritas me ad paginale duxit officium, quando ad omnem communionem subditum suum regiae stirpis germen invitat. Est enim haec claritas dominorum inserta natalibus, ut culmina sua dignatione subliment. Vultis quasi aequales tractare famulos, ut ab ipsa vobis per amorem conditione plus debeant. Unde, piissime domine, obsequium exhibens cum generalitate solvendum, significo me ad aliqua suggerenda perlatorem praesentium destinasse: vos effectu donate supplicem, quia spe fultus precator accessi.
EPISTOLA XI. ENNODIUS LUMINOSO. Qui amicam conscientiam manifestis pandit indiciis, tollit otium, quibus gratiae praestiterit dignitatem. Vix enim feriata sint ora ejus, qui consuevit audiri: quia magnum dispendium pudoris est, verborum retinere beneficium, ut dum linguae parcimus, honestatis prodiga frons laboret. Vos me garrulum fecistis, qui preces meas consuestis admittere. Sed ne praestanda circumloquar, et epistolae prolixitate impetranda suspendam, ad rem redeo. Sublimis vir Laurentius reditus sibi debitos, quos Romana Ecclesia facta cum auctore ejus est pactione pollicita, a domno papa asserit sub nescio qua oppositione denegari. In quo negotio favorem per me vestrae defensionis implorat: ut rem quam debetis legibus, videamini exhibere diligentiae, et illud crescat affectui, quod denegari non licet aequitati. Vos hanc rem juxta desideria mea tribuite: ut quantum nominato viro commoditatis accesserit, tantum me muneris accepisse confitear. Salutem ergo dicens, spero, ut circa munia litterarum, nec sincerus amor vacationem accipiat, nec facundia totius orbis celebrata testimonio conticescat.
EPISTOLA XII. ENNODIUS JOANNI. Natura partum est, ut cura migret in gaudium, et mutetur querela praeconiis, quotiens cupita tribuuntur. Incertus animi fui quid sibi vellet sublimitatis tuae tam longa cessatio: sed cum potiri datur optato, ipse pro partibus tuis honestum excusationis genus inquiro. Vide quid faciant serena diligentiae: quasi totum mihi ex sententia fluxerit, ita simplici munere placatus, errata concessi. Habes unde pii amoris formam possis assumere, et circa amicitiam constantiae exempla mutuari. Me si sequeris, nec plura te a conjunctione peccata retrahunt, et unum benefactum sodalis tui culpas absolvet. Me silentii, frater, me oblivionis incessis? Ubi erat iste animus, quando nec promulgata colloquia meruere responsum; nec ad styli imperandam sollicitudinem praevius existebas? ubi fuit inabstinentia tabellarum non circa omnes in Liguria custodita? Multis a desiderio tuo peregrinantibus, in solatio doloris paginas exhibendo, et mihi taciturnitatem continuasti, et illis praebuisti contra vota colloquium: quia est ista humanarum rerum ratio, ut pro magna cognatione par studium semper exstat. Cujus ordinis immemor, voluisti sociare quaedam imperita cum litteris; putans coire posse in affectum toto calle distantia. Quid promovit suada oratio tua, elucubratis concinnata sermonibus, quando bonarum artium nescios appellabat amante posthabito? Sed hinc alias; nolo excessuum multitudinem relegere, qui brevi satisfactione delinitus sum. Nam parcitate in eloquendis illis usus fueram, nisi nosse vos crederem, de offensis illud remanere quod tegitur, et quod in vocem erumpit amoveri. Domine mi, precor, ut posthac ad ea quae male haberi didicisti, non tanquam emendationis contemptor aspires, sed crebro mihi dulces paginas dirige, ut crescat dos facundo, dum servat sacramento concordiae.
EPISTOLA XIII. ENNODIUS CONSTANTIO V. I. Servat magnitudo tua circa amicos et saeculares proprios illud quod sibi jungit ad gloriam. Dum enim nos memoria dignos ducitis, vos probatis. Nam diu in consolationem scripta suscipiens, absentiae vestrae damna suspiro. O artificem scientiam bonis coelestibus institutam! ne liceat aliquid prolixae sequestrationi de affectu decerpere, praesentantes sacram imaginem litteras promulgatis. Novit Deus discussor sensuum, me culminis vestri recordatione macerari, et nullum invenire de optimi viri peregrinatione subsidium. Reddo tamen epistolari cura salutationis obsequium, et dignationi vestrae gratiam referens, fratrem quoque meum Joannem per vos mihi restitutum esse confiteor. Cujus hactenus in oblivionem mei silentium quid gereret non tacebat: is nunc vestro mihi reformatus affectu ad abjuratam styli curam revertit. Rogo tamen vos ut maturetis reditum; aut si felix mora detinet, dilectionem manifestetis alloquio.
EPISTOLA XIV. ENNODIUS FAUSTO. Quae saepe mediocriter gratis impensa sunt, quotiens exhibentur verba conjunctis, quidquid favori obsecutum est, sereno mancipetur affectui. Non depictis amorem mentitur alloquiis, qui perlatori caro reddenda dominis scripta committit. In sublimis et magnifici viri Panfronii mei commendatione, ore feriato mens dictat epistolam. Nescio enim in quale culmen merita apud me viri, quem sum praefatus, extollam: in quo linguae macies debitum pectoris nequit exprimere. Sed abdicandum esset mihi, etiam si suppeteret, facundiae lenocinium: quia pauper sermo uberem diligentiam rectius confitetur: et si elevamus per effusas paginas illos, quos arcana nesciunt, jure tribuenda amantibus in artum tabella concluditur. Causam ergo modici sermonis elocutus, foederatum fratrem quanquam paucis verbis insinuo: tamen multis obsequiis: ut jutus magnitudine vestra, in negotio suo circumstrepentium aliquando videatur superasse commenta. Quod restat, famulantem salutationem exhibens, me valere significo; si tamen prospera vestra certis indiciis mihi dispensatio superna concedat.
EPISTOLA XV. ENNODIUS FAUSTO. Proclivior ad impetrandum via est, quotiens a religioso aliquid exigit abjectio deprecantis: coactus enim praestat affectum, qui miseriis supplicis invitatur: non potest afferre obvias manus, cui imperat propositum afflictos audire. Perlator praesentium avito se cespite deflet abjectum, qui spei suae residuum in vestro ponit examine: ne adversarii ejus potentia de lucro et securitate gratuletur. Vos legum sacramenta, vos defensio respicit submissorum. Ego partes meas commendatione munivi. Venerabile ergo nomen augete beneficiis: quia dum justa tribuitis, nec illa quae ad misericordiam pertinent posthabetis. Domine mi, reverentiam salutati accipiens, ita precibus meis effectum tribue, ut proprium desiderium, dum honestas asseritur, possit impleri.
EPISTOLA XVI. ENNODIUS AGAPITO. Jure responsum multiplicibus posceretur alloquiis, si non ingratas exstitisse paginas meas magnitudinis tuae silentium testaretur. Clamat enim taciturnitas vestra, garrulum displicere; et novum vindictae genus, ut opinor, inquirit, quando se non videt promovisse quod siluit. Agitis epistolari abstinentia, ne ab imperitis ad vos scripta mittantur. Ademptus tamen est effectus: providentiae vestrae profutura tractate: crebrior factus sum, in scriptione contemptus. Sed brevem sermonem decet cohibere eum, qui magna doluerit. Cultorem vestrum fratrem meum Paufronium, epistolaris apud culmen vestrum cura comitatur: cui quidquid gratiae concessum fuerit, me quoque impensorum vinculis obligabit: cui etiam aliqua de vicariae dignitate suggerenda commisi. Vos petitionem meam ad effectum perducite; quia adsum partibus meis quotiens apud emendatissimos hominum cogor subire testimonium, dum certis exhibeo.
EPISTOLA XVII. ENNODIUS DECORATO. Recte creditur enuntiatrix lingua esse penetralium, quae latentis secreta animae ad lucem vocat eloquio: nesciretur amor pectorum, nisi illum proditor indicaret. Jure veterum sapientia epistolis usa, quasi clavibus, repositum per eas vulgavit affectum. Tracta est in testimonium scriptionis mens testata diligentiam: mutari caritatem non licuit, quam desiderans pagina interveniente promisisset. Huic me ego consuetudini vel legi potius mancipavi, asserens litterarum fide, quod de magnitudine tua sensibus inolevit. Vos si mecum pari cura in devinctionem convenientes, si fida interpres amicitia se aestimans votum videt alterius, responsum deferens tabella significet. Ego munera salutationis impartiens, deliberationem meam non tanquam verborum avarus occului.
EPISTOLA XVIII. ENNODIUS FAUSTO. In asserendis quibus suum non denegat honestas plena suffragium, multiplicibus non utor alloquiis: ne prolixus sermo tanquam a negaturo videatur impetrasse beneficium: soletis enim quae poscenda sunt, precibus anteferre. Ad sublimem et magnificum virum Opilionem, parentes ejus in Africa consistentes direxerunt certam diligentia inspirante personam: qua ad patrium solum remeante, hoc mihi muneris praefatus injunxit, ut ad magnificum virum Agnellum pro commendatione suorum a vobis scripta mereatur. Quam rem emendatissimi hominum non negabitis, non contenti benignitatem vestram solos in Italia positos agnovisse. Nunc obsequia mea litteris reddens, causam scriptionis verborum compendiis indicavi. Vos dicenti pauca praestate praecipua.
EPISTOLA XIX. ENNODIUS APOLLINARI. Producendo circa amantem vestri silentia ad absentiam corporalem animum transmisistis: retinendo paginas, in immensum crevit, quae hactenus divisio nil valebat. Res eo rediit per abstinentiam tabellarum, ut veteris aevi providentia conferat nil amori. Rancessit caritas, quam verborum avarus despicit ventilare: sine cultura est diligentia in usum non reducta per paginas: styli frequentia vivaci pabulo insitam pectoribus nutrit amicitiam. Facilius, frater, fuerat desideriis meis te nullo tempore cupita tribuisse, quam saepe indulta subtrahere: quia corda nesciunt, quae cibis dulcibus pastor artifex irritasti. Aliquanto enim tempore continuando scriptionem, immemorem me sequestrationis effeceras, dum effigiem venerabilem placido inserebas alloquio: at nunc commeantium vacuas manus nudus inquisitor inspicio. Ego tamen nolo errore meo alienas culpas asserere, ut quod factum doleo, admisisse convincar. Accipe ergo, emendatissime hominum, desideriorum solatia, per coelestem gratiam absentibus attributa, et perlatores, si mei estis memores, sublevate; ut nesciant peregrinationis incommoda, dum nominatis patriam commendatio amica contulerit. Quibus remeantibus, nuntio me vestrae valetudinis sublevate.
EPISTOLA XX. ENNODIUS JULIANO V. I. Exercetur diligentiae bonum scriptione multiplici: linguae enim indicio animorum secreta panduntur. Assiduis curam impendit eloquiis, qui otium amore commutat. Haec sunt officia, per quae tacitus innotescit affectus. Familiaris perlator, nisi reddendas culmini vestro paginas accepisset, me oblitum reverentiae vestrae testaretur. Nescio enim caritatis esse negligens, nec partam labore gratiam quieti serviens effugare. Multa debeo verba foederi: sed ad brevitatem cogit epistola. Vale, mi domine, honorem salutati accipiens, et circa me adultam serva dignationem. Sic bono in medium ascitus reipublicae, de felicitatis tuae diuturnitate gratuleris.
EPISTOLA XXI. ENNODIUS CONSTANTIO EPISCOPO. Vigilius subdiaconus vester experiri voluit quanta mihi a vobis caritas redderetur; et ad occasionem profectus sui conjuctionem nostram conatus adducere, statum inter nos amicitiae, dum augetur honoribus, vult metiri: quatenus ad ipsum fructus redeat, quem ex diligentiae messe condidimus. Hunc si mereor, ad diaconii sacramenta perducite: ut dignitas praefati ad spem mihi proficiat majora poscendi. Sed ne petitionem negatus frustretur effectus, sic concessum meritis vestris locum per longa temporum intervalla teneatis.
EPISTOLA XXII. ENNODIUS SYMMACHO PAPAE. Quamvis sublimi viro Laurentio assistat pro pignorum commendatione probitas sua, et patris prudentia causas sobolis exsequatur: attamen sollicitudine genitali ad ampliora procedit, et vix credit pro filiis sufficere quod meretur. Adjutricem in astipulatione germinis paginam quaerit: et trepidante diligentia patrum ardorem nititur cum universitate partiri. Cogitate si viro optimo negari effectus potuit, et pia et justa poscenti. Tribuat divinitas effectum precibus ejus, et hunc beatitudinis vestrae nominatis conciliare dignetur affectum, ut erigat parvulos implorata coronae vestrae miseratio: quatenus anxii circa ipsos genitoris vota superentur. Domine mi, spero ut promissa dudum benignitas in ea parte testimonium ferat, si comprehensis superius geminatam impendi gratiam, qui per me precatur, intelligat.
EPISTOLA XXIII. ENNODIUS DOMINATORI. Oportuerat quidem desideria vestra, quae fratris Agnelli patefecit allegatio, ut tabella reseraret, et ad elicienda colloquia formam sermo praevius exhiberet: quia potuit tibi restitui quod debebis: nec ullo me colore defenderem, te loquente, a paginis abstinendo. In tuo jure fuit, linguae nostrae ferias exercitio commutare, et rubiginem rusticantis eloquii fabrilibus studiis amovere: sicut damnum caritatis est primum cupienti non dedicare sermonem: ita promulgatae scriptioni silentium reddere, nec amicitiae suadet memoria nec pudoris. Nunc tamen accessit ad genium meum, quod paginas imperasti; et si subtrahitur testimonio, quod nunquam in amore vires interrogo. Facessat ab ingeniis liberalibus, ut credas fascem esse intolerabilem, quem amicus imponit. Tu tantum exacta complectere, et censuram castigans rancida judicantium depone fastidia. Absit a te eum non fovere qui paruit. In spem altioris meriti trahitur, etiamsi veniat a moneta triviali, qui tibi impositum oris mancipavit obsequium. Ergo vale, mi domine, quia nolo fieri prolixa, quae non sunt ad perpendiculum fabricata colloquia. Tu messem gratiae juxta fiduciam meam, tanquam uber solum restitue: quia in tuo posthac erit arbitrio, si crebro epistolas meas accipere volueris, his me muniis invitare.
EPISTOLA XXIV. ENNODIUS FAUSTO. Aeger animus sicut silentia non patitur, ita processum narrationis abjurat: contestationi moeroris nec taciturnitas, nec colloquia prolixa conveniunt: arctatur pagina, cui vix inter gemitus verba tribuuntur. Sed quid assero linguae ferias plus loquendo, et coactam necessariis epistolam terminis garrulitate polliceor? Deum quaeso, ut anxietati meae de manifesto prosperitatis vestrae succurrat indicio. Ille admittat lacrymas meas, cui clausa ora fabulantur: cui ad plenam legationem sufficit ex compunctione defluens imber oculorum. Ego labefactatam non solum quietem meam, sed et salutem, inimicorum valetudine et rumorum procellis agnosco. Potens est divinitas immensae tempestatis incerta bono serenitatis amovere. Vos, si de Deo mereor, salvete: et amanti in vobis conscientiam, non Ravennates excubias, tabellarum promulgatione consulite.
EPISTOLA XXV. ENNODIUS BASSO. Si vetus diligentia quae a parentibus meis erga amplitudinem tuam fructus uberes de gratiae messe condebat, circa personam meam pro fidei memoria servaretur, monstraret frequentia litterarum, et insepultam caritatem testis pectoris sermo recluderet. At nunc oblitum mei te sentio; nec aliquam melioris saeculi retinere concordiam; quando nulla quae sollicitudinem tuam resignet, scripta diriguntur. Sed ego desiderii impatientiam ad verba converti: qui scio tunc novellam amicitiam habere dulcedinem, si annosa servetur; et illud esse in affectione purius, quod nostri examinavere majores: sciens quia si Camillum mente retines, Ennodium non omittes. Qua de re salutationis munera epistolari cura persolvens, precor ut bajulum praesentium, clericum meum, quem ad Gallias et suae utilitatis et meae jussionis causa perduxit, susceptum habere digneris. Quo remeante prospera vestra scriptione signate: ut si quid in amore damni fecit oblivio, epistolaris sollicitudo restituat.
EPISTOLA XXVI. ENNODIUS EUGENETI V. I. Faustum coelo omen adveniens auspicia vestra corroboret, et tirocinia canae dignitatis suis muniant divina consiliis. Per vos supernus favor regat dominum libertatis: ut ex pectoris vestri fonte ad aures principis defluat, quod in vobis aeternus imber infuderit. Ecce quae debui vota rudimentis, licet coactis in artum sermonibus, enarravi. Vos mementote promissi amoris et foederis, ut sine mutationis dispendio debitum mihi quaestura dissolvat. Tenete circa me animum decessoris: dignitatis vestrae pollicitatio non frangatur variata personis. Domini mei, salvete pro desiderio supplicis, et in magna beneficiorum promulgatione suscipite parca colloquia. Talis enim est usus felicium et natura meliorum, ut linguae copias rebus et praestitis antecellant.
EPISTOLA XXVII. ENNODIUS SENARIO. Festinatio perlatoris in artum coegit epistolam, dolentem magna fecit pauca dictare. Apud eum tamen ista non gravant, qui inter sermonum angustias interpres est sensuum. Super tarditate enim domni Fausti et opinionum varietate discrucior. Vos post Deum anxietati meae celeri rescriptione succurrite: quia deterius est incerta macerari spe, quam manifestam desperationem indicio amantis agnoscere. Valete, mi domini, et advertentes quid cupiam, votiva vel necessaria promulgate colloquia.
EPISTOLA XXVIII. ENNODIUS AGAPITO. Si mihi ex sententia dies fluerent, non negotiosis operam paginis potius quam obsequentibus exhiberem; nec munus caritatis ad officia peregrina transducerem. Sed coactus rem diligentiae necessariis commutavi. Sublimis enim et magnificus vir pro dolosis inimicorum laborat insidiis: qui per me aequitatis vestrae implorat patrocinium; ne prava concinnatio opinionem ejus permittatur incessere, et fabricati rumoris ferat forte compendium. Domine mi, salutationem largissimam dicens deprecor, ut ille qui in vobis notus est vigor assurgat, et quod a patribus vestris poscitur mei sermonis obsequio, ad impetrationem congruam perducatur.
EPISTOLA XXIX. ENNODIUS PAPAE. Coelestis utilitatem sequacium cura disponit. Inauspicata bene de Deo merentibus dona tribuuntur. Ingerit superna dispensatio etiam quod supplicare humanitas non praesumit. Agnoverunt adversarii sedis vestrae, quo propugnante vincantur: quod proxime de Aquileiensi redemptor noster persona reseravit. Et ideo inter excellentia munerum divinorum peto, ut mei corona vestra meminisse non abnuat. Invitat enim ad famulandum plurimos, qui quamvis longe positum diligit obsequentem. Vale.
EPISTOLA XXX. ENNODIUS EUGENETI V. I. Postquam prima spei meae effectum dedere colloquia, ad usum sermonis ora diu feriata laxavi. Animatur enim successibus, etiam cui per conscientiam non suppetit Latiaris eruditio. Cessantibus studiis saepe facundum gaudia reddiderunt: moeroris nubila hilaritas depellit, mox rutilantia per sudum verba discurrunt. Itaque aut perfectos nos laetitia monstrat, aut infantes facit adversitas. Haec, mi domine, vobis etiam astipulantibus confirmantur. Ergo tempus prosperitatis amplexus, reddo debendae salutationis affectum; sperans ut circa me nobilis promissio quae a plenitudine gratiae sumpsit exordium, quasi incrementis egena geminetur. Vale.
EPISTOLA XXXI. ENNODIUS AVITO. Licet multam nobis per litteras magnitudinis tuae occasionem gaudii elementa pepererunt, cum ad hilaritatis obsequium index funeris sermo militasset, non tamen par lacrymis jncunditas contigit, nec moeroris turbidum ex toto colloquii serena depulerunt. Retinet afflictionem mens de tanti decessione pontificis, etiam post desiderata colloquia; ab hoc, quia natura rerum est, ut quaelibet laetitia vel modici angoris collatione superetur. Sed quid nova commemoratione facimus, quae animum clandestina hactenus jactatione domuerunt? Votis vestris cum Dei adjutorio comitem me promitto: dummodo salva domni papae nostri incolumitate, talem vos elegisse cognoscam, quem eum cui animae cura est, laudare non pudeat. Nefas est enim credentem ad obliqua provocare, et quem affectu obligastis, per incerta deducere. Vale.
EPISTOLA XXXII. ENNODIUS EUGENETI. Non aestimo rem obsequii frequentia posse rancessere: nec culturam diligentiae vitio garrulitatis ascribi. Suppetat forte de abstinentia tabellarum excusatio illis, qui publicae utilitatis muniis occupantur: veniam non meretur, si a scriptionis assiduitate temperet absolutus. Liquido confitetur amoris negligentiam, qui cum possit, epistolas in quibus est affectionis pabulum, non ministrat: error otiosi est, si bene comperta mens per linguae ferias desideratis attenuetur impasta colloquiis. Sed sicut nos religionem gratiae fovere convenit, curis saecularibus nil debentes: ita nisi magnitudo vestra partibus suis adfuerit promulgatione responsi, damnatis probe facta reticendo: quia si tollantur virtutibus praemia, quem laborasse non pudeat? Ecce quantum, aestimo, brevi elocutus utrorumque propositum; animo meo male esse confiteor, quod remeante Montanario, cum dedissem paginas, non recepi: quod debitum posco lege restitui, pudore geminari. Nunc vale, mi domine, et vestram quaerens, propriam nuntians sospitatem, Deum precor, ut si mei memor est, prospera vestra multiplicet.
EPISTOLA XXXIII. ENNODIUS SENARIO. Si amor pudori acquiesceret, si caritatis impatientia verecundiae lege teneretur, a paginalibus officiis temperarem, et silentii formam vestri imitator assumerem: non improvidus aestimator conjiciens, illa quibus remuneratio a vobis subtrahitur, non amari: nec suaderi facilius tabellarum abstinentiam, quam tacendo: viros comitatensis exercitii per linguae ferias clamare, quid respuant. Sed non ita est magnitudo tua lineis quadrata fabrilibus, ut quolibet tecta velamine amantis oculos possit effugere: quia sine obstaculo vestium penetralia respicit mens amici. Nemo aestimet, quod latentis interna consilii apud caros aulicis excocta fornacibus celet urbanitas. Sed credo, querelis meis illud ordinis vestri aptum excusationibus genus opponas: Non recte ab occupatis otiosorum munia postulari; vix ad haec officia posse descendere obsequiis principalibus adhaerentes. Audivi quidem saepe talia: sed confiteor, non recepi: quia frequentes necessitates desideria transcendunt, et sine intermissione timor cedit affectui. Voluntas in culpa est, quae concinnata excusatione defenditur. Ecce, mi domine, quam magna doleam, cum officio salutationis asserui; perlatorem utrique carum, pro fide sua et nobilitate commendans, ut beneficio culminis vestri inimicorum insolentia technis suis oppressa subjaceat. Vale.
EPISTOLA XXXIV. ENNODIUS HORMISDAE. Postquam votiva mihi necessitas vestra beneficio proximitatis desiderii coepit spondere effectum, animo ad longiora transiistis; et cum Liguriam pene manu contingitis, linguam feriis deputastis. Minus licuit absentiae dum sanctitatem vestram prolixa viarum intervalla tenuerunt: pensabat confabulatio dispendia visionis, et in remediis provisa diligentiae litterarum commercia praestabantur: per quae officia inter habitatione discretos nil peribat affectui. Sed, credo, eligitis amicis difficiliora tribuere: non putantes beneficium, si pascar in tanta vicinitate colloquiis. At ergo casum meum versa aestimatione suspiro, ne beatitudo tua retulerit ad judicium, quod exhibuit blandimentis; dum quod praecessit, ascribit tempori, non amori. Facessat a nostro in amicitiis frons picta proposito: nos ad hanc fabricam nulla praecedentium studiorum lima composuit: nudam scimus ad conjunctionem afferre concordiam: urbanitatem inter caros ut venena respuimus. Ergo, mi domine, salutationem accipiens, amantem tui in hac potius parte sectare, et ut culturam fidei per frequentiam sermonis impendas, et ex secreto pectoris infucata exspectanti verba concedas. Vale.
EPISTOLA XXXV. ENNODIUS APRONIANO. In usu est viris morum claritate fulgentibus religionem amicitiae per culturam nutrire colloquii: ut dum gratiae germina fotu confabulationis animantur, ad messem conjunctio foederata perveniat. Per haec enim munia voluit senior providentia absentiae nil licere. Merito de vobis emendatissimus hominum domnus Faustus praedicat singulare testimonium. Sine nube datur agnosci, nihil de eo dubitandum, quem probatus attollit. Sed nunc ad epistolae angustias me reducens, secretis debitam laudem claudo penetralibus, ne quod apud externos faciendum est, apud vos importunitate rancescat. Vale, mi domine, salutationem obsequentissimam accipiens: Deum precor, ut prospera vestra in longum producens, mihi quoque secundis amicorum successibus spondeat auctionem. Vale.
LIBER QUINTUS. EPISTOLA PRIMA. ENNODIUS LIBERIO PATRICIO. Dum pro venerandae religione conscientiae verba dirigitis in Aquileiensis electione pontificis, et divinis initiata lingua cultibus militat consecrando, in ignoti nos diligentia sermonum vincula tenuerunt: quia nihil superat judiciis, quotiens aliquid probatus extulerit. Quid enim sententiae sequacium derelinquat, quando justitiae obsequitur, cujus in examen definitio non vocatur? Agitis bono conscientiae quod vestro vix negaretur imperio. Exhibuit inter arbitros Marcellini venerabilis collegam maximus hominum, humilitate sublimior: et ne potestati favor per obliquos ascriberetur interpretes, quod de proprio decerpsit genio, laudati junxit ad pretium. Egistis mediocrem, ne praecelsi esset suspecta praedicatio. Clarissimorum testimonia ut vires accipiant, culmina castigantur. Felix sacerdotium, cui facem praetulit plena mens luminis. Beata conversatio, quae idcirco in discussionem deducta est, ut tanto viro astipulante superaret: quae non didicisset saporem victoriae, nisi subjacuisset incertis. Semper innocentibus gloriam adversa pepererunt: providet defensores fortissimos mediocris impugnatio. Sed quid epistolae terminos loquacitate produxi, coactas lege paginas in humana concinnatione transgressus? Jungo et ego, amplissimi, partibus vestris pro modulo exiguitatis propriae, coelo vobis obsequente, consensum: et quod mirabile inter homines habetur, consideratione vestri attrahor ad amorem. Inspirata mihi per alterum placet affectio; dum manet caritas imis inserta visceribus peregrinante persona. Comitem se tamen coelestis gratia desideriis jungat: et dum cupitis datur effectus, aut inveniat bonum pontificatus, aut faciat. ( Valete, mi domine, et amantem vestri crebris relevate colloquiis: ut si non exigat negotiosas frequentia paginas, praestentur affectui.)
EPISTOLA II. ENNODIUS MARCIANO. Dum inter spem et metum animus meus de te anxio jactaretur incerto, solida profectus tui indicia colloquii melle reserasti: quia domesticam origini tuae facundiam fidelis doctrinae haeres insequeris. Non degenerat, ut video, vena linguarum; et peritiae successio illo quo patrimonia jure discurrit. Putabam scientiae dotes rem tantum ingeniorum esse, non familiae, nec duci per stemmata quod labor continuus et indefessus sudor adipiscitur. Sed, quantum apparet, ordines suos servat eloquentia, et oris pompa quae exundavit in veteribus, migrat ad posteros: concordat scientiae cursus et fluminum: per consuetos alveos et dicendi unda praelabitur. Venit ad te cum censu patris eruditio; et bono sobolis Asterium sepulcra restituunt. Invidi, fateor, hactenus annis senioribus. Et aetatem cui ille concessus fuerat suspiravi. Beneficiorum coelestium negligens aestimator, quando potui desperare de togae fructibus, radicis manente substantia? Sed superna dispensatio, ut det genium beneficiis, improvisum facit esse quod tribuit: et dum vota transgreditur, potentiam suam liberalitate manifestat. Non est bonis partubus infecunda Liguria: nutrit foro germina, quae libenter amplectatur et curia. Nota proximitate sociantur causidicus et senator: his qui bene toga usi fuerint, reseratis susceptura sinibus palmata blanditur. Vale, dulcissime, et ad haec decora multus incumbe: totum te studia honesta suscipiant: festina, ut ad messem patriam venias, linguam lectionis sarculo, mores bonorum imitatione purgando.
EPISTOLA III. ENNODIUS OPILIONI V. I. Debeo equidem prioribus responsa colloquiis, et in obsequio propositi vel pudoris, nisi pagina rusticante displiceam, accepta geminare; ne potioris dignatio ad poenitentiam redeat de abjuratione fastidii. Nostro enim vitio in culmine constituti supercilii memoriam non amittunt, si illud male genus sectari et humiles suspicentur. Cum enim eminentissimos attollat castigatio sua, et honorum plenitudo saecularium hoc solo artificio patiatur augmenta, considerandum est quid abjectis detrimenti pariat status angustia non metiti. Ergo sufficiat magnitudini vestrae quod post duplicem scriptionem sentio quid per silentium erroris incurrerim. Sed timui, confiteor, ne ad vitium me duceret fuga culparum; et sermo deputatus ad gratiam, dum nulla peritiae lima comeretur, inveniret offensam. Refugi horrorem, qui ignaris de parendi occasione generatur. Ecce asserui habuisse me et animam depositum confitentis, et bene de viribus conscii in restitutione verecundiam. Restat autem, emendatissimi hominum, et illud placere vobis allegationis meae inspectione cognoscam, quod hactenus accepta non reddidi. Fida enim index est possibilitatis nostrae consideratio; et sicut in omnibus praecipua, ita fama muniens circa linguae maciem custodita, quasi crescit eloquentium dos pudore: facile prudentiae nomen adipiscitur, cum per ipsum conticescat infantia. Causae tamen quam injunxistis, jacturam frontis exhibeo, et dum imperata exsequor, opinionem ad incerta transmitto. Agnellus de casis per varias promissionum mihi illudit effigies, volens a nobis summam pretii designari. Sed mali hominis ardorem insatiabilem esse didicistis, qui nisi contemptu pecuniae non sanetur. Domine mi, saluto et rogo ut religio circa me pii amoris servetur et foederis.
EPISTOLA IV. ENNODIUS HELISEAE. Diu quaesitus desideriis meis evenit effectus: ut detur genius beneficiis, transmissa in longum exspectatione tribuuntur. Vivit in quacunque terrarum parte proximitas: sequestratione corporum sanguinis catena non rumpitur: per discreta regionum caritas damna non sentit; quando inter eos qui habitatione separantur, praesentiae vice tenetur affectio. Deo omnipotenti gratias refero, quia vos memores fecit esse pietatis, et prosapiae sub religiosa occasione reminisci. Teste Deo, postquam mihi domna Cynegia meritum vestrae conversationis exposuit, visionem vestram speciali ardore requisivi, si votis copiam dedisset optata occasio. Domina, salutationis reverentiam dicens, in designato litteris vestris negotio ministerium devotionis spondeo: quia tantum praestatur animae, quantum sanctis exhibetur studiis. Vere dico me nunquam dilexisse quem detestamini; et veritum ne ad diri hominis profectum vester quoque inclinaretur assensus. Adsit Deus, ne ad ecclesiasticam dignitatem veniat nulla bonae institutionis incude formatus.
EPISTOLA V. ENNODIUS AVITO. Vellem produci causam, si propositum non gravarem, per quam frequentia amantis scripta promerui. Dum enim negotiosas paginas destinatis, ministerium praebetis affectui. Sed apud prudentes et animorum conscios sufficiunt parca colloquia. Urbanus in promissionibus esse non sapio: nec eis quibus animam debeo, fucata fronte blandiri. Vos tantum coeptis insistite, et mandatis coelestibus obsequentes, malum hominem quem dicitis, a desideriis deducatis. Me convenit plus rebus ostendere, quam sermone polliceri: quia quod tribuo, hoc mihi restitui incunctanter exspecto. Domine mi, salutationem plenissimam dicens rogo, ut domnae Heliseae communi matri pro me gratias agas; quae dignata est litteris suis vincula proximitatis ostendere.
EPISTOLA VI. LEONTIO ABBATI ENNODIUS. Supra meritum meum summa circa me beneficii coelestis adolevit, dum qui poena dignus sum, justorum praemia consecutus exsulto. Frustra delinquentes periculi mater desperatio ad extrema praecipitat. In errore maximo constituti, meo ad solidam spem reparentur exemplo. Nescio de quo opere mihi, de qua innocentia epistolarum vestrarum fructus accesserit; et animam peccati ubertate locupletem coelestis boni melle satiarit: nisi quia ille qui vulnera nostra suscepit et pro nobis doluit, mutata meritorum conditione, quos flagellis dignos viderit, castigat muneribus: et versa vice noxiorum animas, dum secundis replet, pudore meliorat. Superni ergo secreti dignatione confabulationis vestrae fruges elicui. Vos de corporis mei sanitate sollicitos ille reddidit, quia animae meae curam per spiritales medicos ad statum indultae valetudinis redire compellit. Quae sit in me substantia membrorum, religiosae sollicitudinis investigatione perquiritis: quorum status animae partem negligens, toto mundi istius gravatur imperio. Agite me talem oratione fieri, qualem asseritis blandimentis: quia fuci nescia propositi vestri claritudo, quem bonum esse praedicat ante tempus innocentiae, annuntiat mox futurum. Fratribus meis et conservis quos direxistis, quantum exhibere solatii potui, voto potius quam re idoneus, non negavi. Superest ut accipientes obsequia mea cum universo cui praeestis concilio, per Dei omnipotentis misericordiam conjurati, Deo pro parvitate mea precibus insistatis, ut cui deest per actiones suas fiducia, bonorum per suffragia vestra contingat.
EPISTOLA VII. EUPREPIAE ENNODIUS. Quamvis saepe ingenii mei maciem cognovisses, periclitari tamen jejunia oris olim probati jussionis celeritate voluisti. Sed ego non abnuo obedire diligenti, ut si facundiae deest meritum, gratia veniat obsequendi. Variae sunt donorum coelestium, licet ab uno auctore progrediantur, species. Alium commendat perfectio, alterum insinuat quod sine tarditate aliqua vult parere. Domnae meae Cynegiae epitaphium vix una hora habens tractandi spatium inelimata velocitate composui. Vide necessitatem, ut illam tantorum meritorum feminam verborum saltibus explicarem. Parcat sterilitati meae venerabilis anima, suscipiens pro schemate dictionis studium sine nube dictoris. Tu, domina, epistolam praesentiae meae vice complectens, ora ut spiritus illius scabridis nequaquam laedatur officiis.
EPITAPHIUM CYNEGIAE. Nil sexus, nec busta nocent, nil fila sororum Ultima, fallaci pollice quae tenuant. Mixta Deo mulier vivit post funera factis, Mascula femineo tramite gesta ferens. Sanguis, honor, genius, probitas, constantia, vultus, Vicerunt tantis exitium pretiis. Moribus asseruit magnorum stemma parentum, Indicium generis mens cui clara fuit. Instituit natos vitam servare serenam, Dum docet exemplis semper amare Deum. EPISTOLA VIII. ENNODIUS PETRO. Postquam venerabilis judicium principis, periclitatis moribus magnitudinis tuae, donavit te honorum germine pro messe virtutum, per linguae ferias fovens irreligiosa silentia, et in eloquentia tua et in meo amore peccasti. Quia naturalibus adolescit elocutio munita superciliis, quotiens prosperum famulatur indicio: copiosior facundia honorum militat incrementis: profectus suos non imparibus significant peritorum ora successibus. Ecce inamabilis taciturnitas, et vobis dicendi abstulit genium, et mihi laetitiae invidit effectum. Referatis forsitan: Posses me, amice, de ignoratione culpare, si quid tibi de apice meo promiscuis dedicata nuntiis fama suppressit. Sed ego agnoscere carorum culmina rumore non patior: et manifesta gaudii colligere de opinionis inconstantia. Noveram quam mihi devinctionis spem simplex eruditi dudum fecisset allegatio: credebam frustra me in illa parte serenis animum auribus committere, unde tu me hilarem esse non jubebas. Illam ipsam mille alarum fabricatam remigiis scriptionis tuae aestimabam pedibus potuisse superari, ne amanti exspectata bona tibi fructum praeripiens alter ingereret. Ecce, mi domine, honorem salutati accipiens, agnitis dolorum causis, remedia praeparata non deneges: quia, quantum praesumo, nec fides in diligentia, nec ad unguem ductus sermo vos deserit in loquela. Non contentus tamen uno dicendi genere displicere, carmen adjeci: ut post epulas Antenorei gurgitis, quas lavacra Aponi, coacta in artum carnis lege, castigant, dum illud quod aquarum fetibus distenditur, aqua desecat; ego quoque qui Heliconis fluenta non tetigi, poeta novus admiscear. Accipe ergo risum motura poemata; et Glovidenum tuum te solum agnovisse contentus, a publico rigore me subtrahe: quia si est quod forte placeat, sententia mihi vestra sufficit: si quod morsu dignum sit, secretum puto quod de amici culpis agnoveris. Dabis etiam veniam, quia oculorum pressus angore poemata fortasse clauda composui. Non enim possunt esse versuum solidata vestigia, luminis officio destituta. Lege ergo aquas calidas, quas invises.
VERSUS. Tollitur adclivi tellus subnixa tumore, Leniter elato fulta supercilio. Verticibus nullis caput admovet illa superbum, Nec similis pressis vallibus ima petit. Fumiger hic patulis Aponus fuit undique venis, Pacificus mixtis ignis anhelat aquis Unda focos servat, non sorbet flamma liquorem; Infuso crepitat fons sacer inde rogo. Ebrius hic cunctis medicinam suggerit ardor. Corpora desiccans rore vaporifero. Heic pyra gurgitibus, scintillis fluctuat humor: Vivitur alternae mortis amicitia. Ne pareat, nymphis Vulcanus mergitur illis, Foedera naturae rupit concordia pugnax. EPISTOLA IX. ENNODIUS FAUSTO. Secundet desideria honesta divinitas: felix auspicium bonis non negetur studiis: ingenuae intentiones prosperorum fructibus convalescant. Votorum obsidem tradidit honestati, qui ad liberales aspirat, superis faventibus, disciplinas. Bonarum affectus artium dirum dedignatur ingenium, ad eloquentiae ornamenta non tendunt nisi moribus instituti. His Parthenius noster, germanae filius, incitatus stimulis Romam in qua est naturalis eruditio, festinat invisere: cui magnitudinis vestrae suffragia sum paterna pollicitus. Datur culmini vestro per supplicantem genius, dum quod usus exigit, precibus imploramus: ceu si quis credat se ortum solis, cursum fluminis oratione promereri. Non est beneficium, ubi ordo servatur: mori obsequitur quod obligat universos. Ego tamen supra cursum a quo nequaquam disceditis, aliquid accepturus occurro. Direxi personam, in qua meritorum meorum status aestimetur. Alios forsitan commendatio juvet indebita: parentibus minus est quidquid superare non possumus. Domine mi, servitia salutationis repraesentans, portitorem paucis ejusque negotium elocutus, restat ut agnoscam quid mereatur persona, causa, proximitas.
EPISTOLA X. SYMMACHO PAPAE ENNODIUS. Dum sedem apostolicam coronae vestrae cura moderatur, et coelestis imperii apicem regitis, blanditur profectibus parentum, quod meis promissum tenetur officiis. Spem sine labore obtinet apud constantem virum fideliter obsecutus. Grandis est pompa praestantis, quotiens quod unus meruit pluribus repensatur. Superiorum instituta sectantur, per quos generatio recipit quod persona condiderit. Sic Israelitici delicta populi propter David poena non tetigit, dum genti opitulata est praecessoris integritas, et fides hominis aut eripuit de errore populum, aut juvit in gratia. Parthenius igitur praesentium portitor, germanae filius, hac ad coronam vestram fiducia animante directus est; quem sollicitudo liberalis Romam coegit expetere. Sancta sunt studia litterarum in quibus ante incrementa peritiae vitia dediscuntur. Hoc itinere cana ad annos pueriles solent venire consilia: dum quod aetas refugit norunt instituta praestare. Fovete ergo: veniendi causas patefacta consanguinitate didicistis. Habetis obsidem, in quo dilucide meritorum apud vos meorum qualitas innotescat. Domine, ut supra, salutationis reverentiam obsequiorum devotione restituens, precor ut perlator praesentium famulus vester felici sorte peregrini apud vos nomen excipiat: quia quod attributum fuerit precibus meis, vestrum supra dotes suas ornat officium.
EPISTOLA XI. ENNODIUS LUMINOSO. Videor apud quos plurimis asserendus est, quem instituti liberalis cura sollicitat: vos patronos meruit causa communis. Non ignari peregrinos suscipitis, nec erudiendos animatis. Expertis manus necessitatibus frequenter adhibetur, dum ad eloquentiae palmam feriato ore eos qui titubant invitatis. Exemplis hortatur ex peregrino potens, ex insipiente perfectus. Utraque Parthenio, germanae meae filio, pars convenit: cui ad venerabiles disciplinas Romam petenti, pro ferratis calcaribus sufficit vos videre. Si ab humanitate non discrepat, sublimitatem tuam gerens ante oculos, rebus ad virtutem potius quam monitis excitatur. Magistra laboris est laudis ambitio, praecipue quando in illo exuberat, quem similis retineas fuisse fortunae. Sed si vobis cordi sum, circa memoratum patrem reddite, ut amor mutuus de vicaria impensione gratuletur: ut quidquid in magnitudine tua dudum laboris exhibui, mihi per alterum reformetur. Domine, ut supra, salutationis obsequia dependens, satis esse ad commendationem credidi, si qui esset portitor non lateret. Precum prolixitate utitur de impetratione diffidens: argumentum est nil merentis, diu rogare. Facessat a moribus tuis, ut perdas beneficiorum genium, dum longa supplicatione producitur de effectu celeri sublevandus.
EPISTOLA XII. ENNODIUS FAUSTO JUNIORI. Deo gratias praefatus, qui oculorum meorum quas inexplicabilis dolor pepererat nubes abstersit: jure ad ipsum beneficia sua referens, qui lumen dedit et reddidit. Vix enim post innumeros dies sanitatis fiducia animante respiro. Et hoc ad sententiam culminis vestri prolixiorem respicit, ut quem genius suus de vicinitate deseruit, nil videret: sed potens est ille qui corporis tollit nebulas, rerum serenitate mutare tristitiam. Post elocutionem necessitatis, ad negotium redeo quod coactum impetravit alloquium. Amabitis, ut spero, bajulum quem asserit causa veniendi. Parthenius, sororis meae filius, per liberalis studii disciplinas ingenuus vult videri: optat, ni fallor, peculii vestri habere testimonium. Magnitudo igitur vestra praeteritorum tenax, memor praesentium, prudens futuri, perlatorem pro mea commendatione suscipiat: et qui erit per visionem vestram scribente felicior, peregrinationis non patiatur adversa sentire. Domine mi, debitum servitium reddens precor ut vel per hanc occasionem qua illinc Parthenius susceptas poterit paginas destinare, desiderati multiplicetur forma colloquii.
EPISTOLA XIII. ENNODIUS HORMISDAE. Scimus religiosi sacramenta propositi ab obnoxia peccatis multitudine, innocentia et fide separari, et titulos venerabilis officii mores potius insignire quam corpora. Quis bonum conscientiae inter homines quaerat, si mundi adhibenda est circa pontificum statuta necessitas, si sacerdotum promissio circumspecta cautione servabitur? Nunquam habuit in affectu constantiam, cui facere aliud de pollicitatione non licuit. Saeculi conversatio legum metu retinetur: Dei famulos quod bonum est exhibere convenit non formidini, sed amori. Dudum dum nobis metus instaret, et de clementia pii regis dubio meritorum aestimatione penderemus incerto, camelos tot dandos domno papae tali reverentiae vestrae conditione tradidimus, ut si nobis animalia ipsa non essent necessaria, justum pro ipsis pretium mitteretur. Et quia novit optime sanctitas vestra, nos, dum potuimus, per allegationem tuam utilitates sanctae Romanae Ecclesiae sublevasse, nunc pro vicissitudine facite de veritate beneficium. Quaesumus etiam, salutatione praefata, ut quid super hac parte deliberatio vestra habeat, indicetis: quia credimus nec praefatum sedis apostolicae praesulem, nec vos qui mediatores existitis, aliud cogitare, nisi quod et proposito et justitiae sine dubitatione conveniat.
EPISTOLA XIV. ENNODIUS SERVILIONI. De perfectione confidunt discipuli, quotiens magistrorum praesentiam praestolantur. Spes eruditionis manifesta est, ut fruatur genio suo, invitare doctorem: clara sunt ingenia, quae instruentum agitantur desideriis: monitorem requirunt, qui felici sorte didicerunt. Sic ergo sanctitatis tuae affectione possessus, quanquam me de peritia jactare non audeam, vultum tamen praeceptoris exspecto: ne degeneri te credas ecclesiasticum germen filio commisisse: quia quamvis memoria mea ad centenos se non valeat fructus extollere; scit tamen semina multiplicata redhibere cultori. Veni ergo, ut coram positus segetem tuam boni agricolae vice respicias. Deus procul avertat invidiam. Ita vomeribus tuis ecclesiasticae fecunditatis planta convaluit, ut nulla saevientis procellae possit impulsione subverti. Nolo praejudicio laudi sanctitatis tuae gravare conscientiam: inspicies quae litterarum testimonio declarantur. Superest, salutatione praelata, ut ad gaudia tua jam properes: quia divina beneficia gradibus semper accedunt, et quibus bona conferunt, meliora pollicentur.
EPISTOLA XV. ENNODIUS SENARIO. Nunquam apud Deum fusa deprecatio votivo nudatur effectu, apud quem hilaritas lacrymis obtinetur, et moeror transit in laetitiam. Adfuit Divinitatis auxilium desideriis meis, et te, animae meae major portio, de prolixis gentium finibus gratia duce revocavit. Vere non possum epistolam in multa verba diffundere, impeditus fletibus, quos gaudia in cumulum adducta pepererunt. Fac, mi domine, parvitati meae coelestis doni plenitudinem non perire. Unum uterque habeamus hospitium: nec de parietum angustia sollicitudo generetur; quando unum pectus sufficiens animabus nostris praestat habitaculum.
EPISTOLA XVI. ENNODIUS PANFRONIO. Magna sunt gaudiorum imperia: expers est continentiae hilaritas, et in vocem gestit erumpere. Venit optatis desideriis dies, et ille quem nunquam de meritis meis, sed semper de superna pietate postulavi, magnitudini tuae splendor accessit: redditus est generi et moribus tuis apex, per quem conscientiae fidelis in lucem prodire non formidet integritas. Deus bone, indulta custodi: auge successibus quod dedisti: fac circa servum tuum primum esse gradum, qui summus est. Praecipio spe futura, quae deprecor: nesciunt in foribus haerere, quae coelo auctore tribuuntur. Semper incrementis ad culmen ascenditur, ubi supernus favor praestat exordium. Quis hoc in vita hominum vel eorum qui conversationem suam nulla custodiunt nube sordentem, accessisse sibi die una gratuletur; te honorum auspicia ingressum, et dulce meum Senarium ab ultimis terrarum partibus restitutum? Brevis horarum cursus interfuit, ut et tu palatio natus, et ille sit redditus. In veritate dico, et de Dei misericordia mihi securus spondeo, fragilitati meae praesidia coelo obsequente concedi. Spondetur mihi, quod vobis est praestitum. Domine mi, salutationis obsequia suscipiens, rogo ut si quid amori meo tribuis, dominum animae meae Senarium, ut apud me maneat, exorare pleniter non omittas. Quod nisi obtinueris, multum mihi de hilaritatis cumulo decerpsisti.
EPISTOLA XVII. ENNODIUS AVIENO. Bene magnitudo vestra, dum origini et moribus praestat obsequium, emendationem sine intervallo conjungit errori: et quod peccatum sapienter intelligit, priusquam altero denuntietur, avertit. Quis credat deliquisse in correctione velocissimum? pene non vocandus est sectator excessuum, qui obviam manum ponit in subreptione culparum. Haec, mi domine, ad ea quae dignatus es scribere, gratia vestra duce respondeo. Caeterum humiliorem me proposito actuum meorum pondera reddiderunt: vix miseria remansi idoneus reformare colloquia. Domine mi, salutationis obsequia praesentans, Deum rogo, qui culminibus vestris fructum pro hac qua humilem non spernitis, consideratione restituat.
EPISTOLA XVIII. ENNODIUS FAUSTO. Vix est ut intentus rebus felicibus adversa praenoscat: velut sinistrum enim animi omen repudiat, si quid de austeritate futurorum intellectu praecedente respexerit: certe ne et alieno tempore amarae se misceant, ipsa molestiarum horret agnitio. Nullo credebam intervallo nunc inamabilem Ravennam, dum erat thesauris meis plena, distare: non me sic sitientem fons, aestuantem aura, ut illa ad se non lassum requies invitabat. At nunc ipsa Roma puto ad longiora, pro peccatorum meorum fasce, translata est. Ubi est illa, quae rara putabatur, frequentia litterarum? ubi crebra visio? ubi tot solatia diligentiae? Vere pro meis partibus loquor: detestor vitam, quae nec in aerumna constitutis est odio. Allegat forsitan culmen suum, sibi pro superna dispensatione cupita contigisse. Non est plena felicitas, quando nostrorum aliquis miseriis durae sequestrationis affligitur. Deo credite, non sunt fucata quae defleo; nec ad explicandam cordis tragoediam, aut epistolaris concinnatio sufficit, aut sermonis angustia. Christe, rerum arbiter, propriae succurre necessitati; ne humana fragilitas, ad immensi fascem doloris non sufficiens, pressa succumbat. Domine mi, salutationis servitia dependens, rogo, ut paginalis circa me cura servetur: ut vel hoc remedio inter aestus mens constituta respiret.
EPISTOLA XIX. ENNODIUS PARTHENIO. Non in te admiror sermonis abstinentiam: quia qui exigua condiderit, nil producit. Credis sub hac occasione profectus tui latere substantiam? et taciturnitatis imperitiam prodit, et infabricata confabulatio manifestat infantiam. Interea ante inops gratiae non fuisti, sciens quid diligentia, quid amantis sollicitudo flagitaret: factus es bonarum rerum nescius, postquam te ad obtinenda quae putantur maxima, transmisimus. Quod restat, vale, et accipiens monitoris verba, melioratum te scriptionis assiduitate divulga.
EPISTOLA XX. ENNODIUS AVITO. Dum remedia sua quaerit affectio, et aestum sollicitudinis colloquio cupit mediante relevari, ardescit animus provisionis beneficio: unde exstingui creditur, geminatum diligentiae surgit incendium. Saepe mihi bajulorum copiam perquirenti inde aegrescere contigit, unde opinabar quod prodesset accidere. Ecce medetur desideriis meis, qui suorum ad vos causa properavit: fit adjumentum necessitatis alienae, quod propriae consideratione suscipitur. Videro quid commendatione mea Bonifacius promoveat: interim opitulatur studiis meis, quod prolixis a me precibus impetravit. Hunc bonis ortum natalibus testis sanguinis mens designat. Germanum suum praefatus in vicinitate Aquileiensis civitatis asserit esse captivum: qui ut a vobis juvetur, exposcit. Sanctae domus vestrae consuetudo vulgata est: talem vitam bonorum actuum obsidem jam dedistis, a qua velut debitum poscat, qui calamitate deprimitur. Domine mi, accipientes plenae salutationis obsequium, facite exorari, quod sponte consuevistis, ut qui vestris supplex est, alteri eum esse non liceat.
EPISTOLA XXI. ENNODIUS AVITO. Astipulatorem me opinionis suae magnitudo vestra ita supplicatione postulat, quasi ad amicitias recenti adhuc sim incude formatus: aut non genio suo defraudet, qui propositum diligentiae sub quacunque occasione commutat. Facessat a Christianis moribus varia de amante sententia: qui officium oris sui dedicaverit laudibus, liberum non habet inchoata deserere, ne devenustet praefati mella praeconii vilitate sequentium. Videro qui ingenium credat esse sectari novitatem; ego ut tarde amicos eligo, ita in his indemutabiliter persevero. Mihi adsum, quotiens opinionem vestram astris aequavero: quia apud quos ignoti sumus moribus nostris, de sodalibus aestimamur. Vere fateor splendorem conscientiae vestrae, famae vice, copiosius effudi. Ante adventum culminis tui, obsequio sermonis mei in Liguria, quanti essetis, innotuit. Deo gratias, qui cum sententia mea generalitatem fecit habere concordiam. Utinam me non humiliaret paupertas eloquii! plus habent vota de meritis tuis, quam proferat lingua de laudibus: inops facundiae per quoscunque strepitus quae gloriae tuae potuerunt convenire, non tacui. Facta est lux genii vestri conscientiae meae demonstratio. Procul avertat divinitas, ne unquam testimonio meo fragilitas claris moribus inimica subripiat. Nulla est, quam opime texuistis, in vobis erroris causa quam recolam: et si pro meritis meis exstitisset, bonorum veterum recordatione sopiretur. Quod restat, valete, mi domine, et iter meum votorum benignitate prosecuti, caritatis recordatione absentiae meae damna pensate.
EPISTOLA XXII. ENNODIUS VENANTIO. Si proximitas sanguinis ad diligentiam mentes invitat, pii amoris obsecutus imperiis, gestio me praevium praestitisse sermonem, et orditum paginas amplectendis viam reserasse colloquiis. Diu quidem cassa exspectatione maceratus, dum operior paginas, non emisi. Sed calcaribus suis animum meum fodit affectio, et ad tabellarum munia priorem fecit accedere. Habes praerogativam, si bene conjicio, plus amantis: qui et post productum silentii vestri studium loquor, et debeo verecundia commendare quod tacui. Nunc tamen, ne epistolaris concinnatio transgressa terminum devenustet auctorem, salutationis servitia deponendo, etsi mereor, dignationi vestrae conciliandus occurro: quia potiorum sublimitas communione geminatur, et facem praefert eminentissimo gratia concessa subjectis.
EPISTOLA XXIII. ENNODIUS CONSTANTIO. Si liceret cum magnitudine vestra aequa sorte contendi; si honores, aetas, meritum quod vobis facem praetulit, nos non in umbram cogeret, ego potius culmen vestrum de tabellarum abstinentia jure culparem; qui postquam ad urbem Romam profecti estis, nulla me recordationis fruge sublevastis. Sed vide, per rerum providentiam quam cauta est seniorum dispensatio, et fabricatis plena sermonibus: praevenitur querelis innocentia: et ne dolorem suum in lucem producat, arguitur: fit rea, ne faciat. Ergo haec mihi digrediens promissa contuleras? haec deosculatum fiducia sublevasti, ut crederem mei immemores vos futuros? an ad aliud attributae sunt paginae, nisi ut secreta pectorum oris clave manifestent? Sed abstineo prolixitate paginali, ne grandiorem generet confabulatio producta rancorem. Ad salutationis obsequia me reduco, rogans ut pro me apud apostolos Dei preces effundas, ut corum beneficiis mortalis angustiae superetur obscenitas, et de puro mandatorum coelestium tramite mens serena gratuletur.
EPISTOLA XXIV. ENNODIUS LACONIO. Bene cupitis superna dispensatio dedit effectum, et de negotiosi occasione colloquii fraternam refovens diligentiam, quod putabatur necessarium, fecit optabile. Hinc coelestis cura nepti meae procum non omnino a sanguine nostro peregrinantem jussit accedere: ut dum consulendi instat opportunitas, sancto amori pabula praestarentur. Vix sustinebam, fateor, procurati studia longa silentii: sed interpres mitior putabam applicandum timori quod subducebatur affectui. Deo gratias qui ad usum styli fraternitatem vestram reduxit et gratiae. Divinis tamen legibus cognationem indiculo comprehensam in matrimonio licere sociari, sine dubitatione noveritis. Sed continuo ad urbem Romam homines meos dirigo, exacturus a venerabili papa super hac parte responsum, ut animum vestrum potioris praecepti firmet auctoritas. Domine, ut supra, salutationem plenissimam accipientes, sanctum quoque et communem patrem parilis noveritis esse sententiae: cujus ad vos per hominem meum, si divinus favor annuerit, cum sedis apostolicae apicibus litteras destinabo.
EPISTOLA XXV. ENNODIUS AVITO. Quam saepe aliena peccata nos ingravant, et quod a nobis non oritur, jure nostro imputatur excessui! Ex me didici fidem veterum non perire, dum per negotia novella cana poetarum reparatur annuntiatio. De me dictum aestimo, Decidit infelix alieno vulnere (Aeneid. X). Super exspectandae memoriae viri Sabini filio exhibetur praefata concinnatio: qui hactenus aegritudinis tentus obstaculis, sine vitio suo constituta violavit. Fateor, pene animum meum reum fecerat magnitudinis vestrae dives assertio, et credebam culpam esse propriam, quam conscientia non habebat. Ecce, ut primum in bonam valetudinem reductus est, Mediolanum cum summa properatione commeavit. Caetera apud vos alleganda esse non credidi: quia qui commendat magnis viris justitiam, oblivionem videtur aequitatis opponere. Domine mi, salutationis plenissimae munus exhibeo: et quod superest, quaeso ut status circa me gratiae vestrae, quamvis sit plenissimus, adhuc tamen recipere cogatur augmenta.
EPISTOLA XXVI. ENNODIUS AGAPITO. Resistunt peccata desideriis, et ut meritorum status delinquentibus innotescat, a labiorum proximitate cupita subtrahuntur. Acrius affligunt oblata, cum pereunt: potior sitis est, quam undarum gustus exaggerat: non urunt memoriam prima fronte negata beneficia: quis ferat ingestam oculis aequo animo se perdidisse dulcedinem? Sed recte ista ad supernam remittuntur providentiam: quae coelestis dispensatio mysterii idcirco humanis dispositionibus manus opponit, ut votorum praestet effectum. Sanctus pater vester libenter se pariturum jussioni magnitudinis vestrae fuerat de mea occasione pollicitus: sed animum ejus in diversam partem pro utilitate, quantum dicit, Ecclesiae supervenientia rapuere consilia; sicut praefati pagina ad vos directa declaravit. Praestolatur tamen super negotio designato magnitudinis vestrae secunda colloquia: quo manifestius in fratris vestri Fausti patricii utilitate me esse necessarium reseretur: cujus gratiae nihil sibi aestimat liberum derogare. Quod restat, obsequii mei humilitate suscepta precor, ut opifex qui culmini vestrae parvitatis meae curam est dignatus infundere, ipse per vos sequenda disponat.
EPISTOLA XXVII. ENNODIUS EUGENETI. Supra modum me sollicitant procurati studia indefessa silentii: et licet animus in statione sit positus, contristat sermonis abstinentia, quae vivis imaginibus secretum pectoris oris clave manifestat. Patior quidem interdum caritatem sub paginarum promulgatione simulari: nunquam tamen credo his muniis abstinere qui diligunt. Referat forte magnitudo vestra publicae occupationis curam locum scriptis familiaribus non dedisse. Sed idem status erat, cum praecedente tempore colloquia culmen vestrum crebra praestabat: nec aulicis deputatus ita premebatur excubiis, ut promissi amoris memoriam non haberet. Quis favis toxica, quis coenum fontibus clandestinus susurrator admiscuit? aut forte quod fuerat de affectione subreptum ad judicium retulistis? Sed ego occupare vos paginarum promulgatione non differo: ut ad usum veterem, cessantibus promissae dignationis stimulis, vel garrulitatis meae provocati fruge redeatis. Domine mi, salutationis obsequium plena humilitate persolvens, indico me vestris cupidum esse aspectibus praesentari; si tamen faciendum, perpensis quae vobis cordi esse non dubito, rescribatis.
LIBER SEXTUS. EPISTOLA PRIMA. ENNODIUS PARTHENIO. Nisi te efflictim diligerem, et pii cordis soliditas indemutabili radice constaret, posset injuriarum dolore provocatus, vel cum pueriliter irasceris, vel cum arroganter supplicas, commoveri. Nihil enim invenio, quod sit fabricata humilitate superbius. Praefero contumelias fucatae frontis obsequiis: transit amaritudinem dulcedo simulata. Non opus est deprecationibus, si quae te catena nectat intelligis. Poscant pro excessibus veniam, quibus est liberum non parere. Ita famulos nobis coelestis judicii claritudo deputavit, ut in quacunque mens parte deflexerit, illorum necessitas inclinetur. Ille exspectat clemens, qui destrictum, si velit, refutare possit imperium. Haud procul te ab hoc ordine evagari potestas mihi a Deo attributa patietur. Optare te convenit ne mansuetudinem quam in me praedicas meritorum tuorum consideratio justa devenustet, et pietatis tramitem culparum multitudo depretiet. Licet, ni fallor, misericorditer vindicta comitatur errantem, nec ulla est potior patientia nisi quae vitiis aditum non recludit, a te tamen facessat indignatio nostra: quia quod deliqueris, non inclusus dolor et gratia fallente servatus, sed verbera castigabunt. Nunc uno modo in cicatricem cogere vulnera intemperatis sermonibus ingesta praevalebis, si te per culmina liberalis studii ingenuum doctrina monstraverit. Veniam, nisi peritia suffragante, non exiges: mutata, qua notus sum, lege parcendi, circa desidem saevitiam sub perennitate servabo. Quod restat, Deum precor, ut valeas, et de versibus tuis, coelesti favore comitatus, spem augeas quam dedisti.
EPISTOLA II. ENNODIUS FAUSTO. Summa gaudiorum est opportunitas perlatoris, qui minister diligentiae per necessitates suas desideriis obsequium praestat alienis. Hunc quidem honestas commendat, et peregrinus ab officio mercatoris pudor insinuat: jungitur, quod ei notitia culminis vestri ad fidem probitatis accessit. Nam scriptionis venerandae frugibus ipso commeante satiatus sum. Refundo ergo depositum, officii lege constrictus; et quem in Liguria positum pro virium mediocritate suscepi, ad potissima patrocinia tabella prosequente transmitto. Quod superest, reverentiae vestrae quidquid habet humilitas devotionis offerimus, supplicans ut litteras vestras vel pro mearum assiduitate jam merear.
EPISTOLA III. ENNODIUS EUPREPIAE. Rerum omnium cursus obsequiis corporis, animarum constat imperio: aliud nobilitat coelestis affinitas, aliud abjectio terrena submittit. Nec liberum est ut quo mens Deo parente collata deflexerit, quod de ultimis assumptum est non sequatur: nec licet militem obviam manum decretis imperatoris afferre. Hinc Crispus asseruit aliud nobis cum diis, aliud cum belluis esse commune. Hujus secreti ratione cum absentibus peregrinamur, et salva membrorum valetudine, amantum febribus aestuamus: per haec vincula nulla itinerum interjectione dividimur, et segregati habitaculis, in unum studiis convenimus. Nosti, soror venerabilis, et omnem apud me transgressa dulcedinem, quae praefationem exegisset occasio. Nunc aperta tecum et prodiga pudoris fronte congrediar. Vix quae ante direxeras blandimenta sustinui: post admonitionem meam duplicia in litteris mella fudisti, quae tota pectoris secreta concuterent et ad desiderium tui captivam animam relicta corporis sede transferrent. Quam timeo ne rursus ad incertum remittatur affectio; et cum tota mens diligentiae vela laxaverit, subducta periculum statione patiatur! Animus meus quia fuci sit nescius cognovisti; nec detestabilem inter amantes urbanitatem possit assumere. Tua rursus diversum sexus et natura pollicetur, ut dicit sapientissimus Salomon: Anima quae in saturitate est, favis illudit (Prov. XXVII, 7). Scit verborum meorum testis et judex, disposuisse me (nisi forte subdolo gratiae sapore decipiar, et degustatae caritatis sitienti pocula oblata submoveris) spiritalis conjugii non simulacrum, sed ipsam implere veritatem. Ut dum inter nos unum velle, et unum nolle constiterit, vel quod bonos ad imitationem stimulet, vel quod malos afficiat, omnium oculis et mentibus exhibere. Tu tantum, Deo medio, adversus omnem quae ex invidia nascitur impugnationem, firmam promitte et indemutabilem servandam esse constantiam. Quocirca vale, mi domina, et brevi pro maximis admonitione contenta, quia nec epistolaris concinnatio plura patitur, nec ratio penetralium paginis debere committi, si ad haec quae indicata sunt voto et fide respondes, propriae scriptionis testimonio pollicere.
EPISTOLA IV. ENNODIUS FAUSTO. Non scripsi, ut amaro incommoditatis meae indicio vos gravarem; sed ut sollicitudinem vestram, quatenus insistat orationibus, convenirem. Male oculos meos ante receptae valetudinis substantiam impositus labor accepit, omne a me vobiscum lumen abscessit. Satis sit significasse quod patior. Vestrum est prosperitatem meam a Deo quem precibus placatis exigere, et reseranti litterarum fores crebris opem ferre colloquiis. Domine mi, Deum quaeso, ut illud a vobis indicari faciat quod me delectet agnoscere.
EPISTOLA V. ENNODIUS AURELIANO. Non est fiducia mea praecognitis nudata successibus. Validus in affectione est, quem animo meo diligentiae memorem justa sum aestimatione pollicitus. Gratias tibi, superna dispensatio, quae humanis rebus prosperorum fructum de adversitatis occasione largiris, nec pateris in ordine suo tristia permanere. Nescio quid magnitudini vestrae hostilis malitia de patrimonii ubertate decerpserit; tamen sub hoc titulo invictissimi domini multum locupletem gratiam comparavit. Bona est jactura substantiae, si inclyti notitia principis dispendiis invenitur. Non est facultatum formidanda decessio, si per eum qui omnes vincat divitias, summi Domini amor acquiritur. Huc accedit quod nec illa imminutio, dum facta est lucri mater et honorum via, impactae humilitatis potuit tenere substantiam. Sic reparata sunt quae inimicus eripuit, ut adhuc gaudiorum cumulum praestoleris. Supersunt quae in spe habeantur, cum culmini tuo contigerit maxima jam tenere. His beneficiis, coelo auctore collatis, notitiae et communionis nostrae bona jungamus. Quando mihi tantum virum, nisi per illa quae praefatus sum, contigisset agnoscere? Sed augeant superna quae tribuunt; et ad quae desideria porriguntur, divina nos cura perducat. Quod restat, vale, mi domine, et amantem tui crebris fove colloquiis: quia nisi epistolaris concinnatio teneret terminum lege praescriptum, gaudia me in multa verba diffunderent.
EPISTOLA VI. ENNODIUS BOETIO. Par quidem fuerat unis litteris magnitudinis tuae respondisse simpliciter, nec geminare debere colloquia semel obnoxium: sed cautione ad hoc, non inscitia devolutus sum. De utriusque enim epistolis, una obsequitur debito, altera praestatur affectui. Credite, nefas putavi non cum fenore suo restituere quod mens venerabilis prima contulerat. Dulciora sunt ante exemplum bona diligentiae: nec tantum habet virium aut genii qui amicitiarum callem fecundus ingreditur. Summatim sibi gratiam non potest vindicare, cui in amore forma praestatur: impudentiae est non respondere caritati, cum manifestet res bene orta virtutem. Haec in festinatione perlatoris celer scripsi. Latius posthac verba diffundam: nec maciem ingenii mei, dum merita vestra respiciuntur, aspiciam: si tamen desideriis meis tabellarum frequentiam commodetis. Domine mi, salutationis uberrimae servitia dependens, quaeso, ut memoriam proximitatis vos habere signent promulgata sine intermissione colloquia.
EPISTOLA VII. ENNODIUS AVIENO. Diu est quod desideriis veracibus suspensus solo litterarum pascor officio: dum enim magnitudinem vestram alloquor, votivo me aestimo non deesse conspectui. Sed remediis suis animus aegrescit afflicti; et quod diligentiae pabulum invenitur, hoc magis macerat de amoris fruge jejunium. Vere, domine, sic vos lumina mea Deus servet incolumes; quia si aut vires corporis mei sivissent, aut festinatio domni, Ravennam totis intentionis meae viribus expetissem. Sed si Deus voluerit, salva vita domni mei patris vestri, et domnae matris, post Pascha cum adjutorio superno veniam, ut vobis visis ad opem vitae revalescam. Domine mi, salutationem uberrimam dicens precor, ut omnes sanctos orare pro me instantissime procuretis.
EPISTOLA VIII. ENNODIUS SENARIO. Quamvis pro peccatis meis etiam litterarum vestrarum solatia subducantur, ego tamen memor debiti quo me per gratiam vestram, ut Dei memores, obligastis, scribere non omitto: sperans, domne Senari, ut Deum quem in me cogitasti, semper attendas et frequenter mihi litterarum vestrarum munus impertias. Domne mi, saluto plurimum reverentia consueta, et imploro ut per omnes sanctorum basilicas pro afflictione mea Deum rogare non desinas.
EPISTOLA IX. ENNODIUS FAUSTO. Quamvis ad tutelam pontificis innocentia officii ejus comes assistat; nec opus sit humanis solatiis ei qui humanitatem professione superavit, scit tamen omnipotens Deus, me sancti episcopi portitoris praesentium jussioni exactum impendisse colloquium. Diu enim renisus sum, ne arrogans videretur, si minister antistitem, et apud sanctissimam conscientiam potissimum vix mediocris assereret. Sed perfecta obedientia est, quidquid summus exigit, non negari. Et ideo praelato debitae salutationis obsequio, precor, ut ad consolationem multis impugnationibus praegravati subsidium conferatis: quatenus singularis boni rem facientes, non patiamini immeritum sacerdotem diuturnae subjacere moestitiae.
EPISTOLA X. ENNODIUS FAUSTO. Deus, qui bonorum operum animo vestro inseruit affectum, ipse obsequentem sibi longa felicissimum aetate tueatur: quia quamvis innocentia quam fovetis, indesinentes pro vobis ducat excubias; obligati tamen beneficiis vestris non possunt quae pro vobis Deo debent vota comprimere: quia pro impensis gratias non referre et Deus in carne constitutus exhorruit. Utinam tantum valerem pro rebus verborum tribuere, quantum sentio me debere! His tamen, quod ad aliam mercedem vestram pertineat, suggerere non omitto, ut chartam quam in causa Laurentii tabularii comensis fecistis, impletam mihi transmitti jubeatis; et pro illa caeca muliere quam Martinus conductor de Moditia opprimit, comitis patrimonii litteras tollatis, quibus jubeatur, quod ei abstulit mancipium, sine dilatione reformare: quia quod in praesenti in mandatis accepit, facere pro rustica temeritate contemnit.
EPISTOLA XI. ENNODIUS AVIENO. Digresso de Mediolanensi urbe communi domino, sola in consolatione remanserunt solatia litterarum: quia dum sermo ad vos dirigitur, aliqua praesentiae vestrae desideriis meis imago blanditur. Quod et a vobis dominis meis, ut crebro faciatis, exposco; cogitantes absentiam vestram hac sola posse assiduitate sustineri. Habeant felicissimi votivam praesentiam: mihi delicta mea cogitanti epistolaris cura sufficiet. Domine mi, salutem uberrimam dicens, precor, ut per sanctos Domini pro me preces fundere minime desistatis, et Domino gratias referte, cujus circa me beneficia etiam insperata tribuuntur.
EPISTOLA XII. ENNODIUS LIBERIO, EUGENETI, AGAPITO, SENARIO, ALBINO. Uberioribus opus est paginis, ubi fides claudicat perlatoris: per amantem mei cultorem vestrum Stephanum diaconum, sufficit parca collocutio: qui transgrediens epistolas in multa verba diffusas, praefert affluentibus necessaria, dum compendio fidelis arcani alleganda non supprimit. Quod restat, valere me, Deo auspice, nuntians, prosperitatis vestrae bona disquiro, et plenum reddo salutationis obsequium, deprecatus, ut fiduciam meam incorrupta dignationis vestrae non denudet integritas.
EPISTOLA XIII. ENNODIUS AVITO. Importunum me facit aliena necessitas, quia debeo pro deprecante sermonem. Lex propositi intercessionis refutat avaritiam. Nam ad conscientiae meae sarcinam jungitur, si respuam supplicantem. Exspectandae memoriae Sabini filius ad diem constitutum sententiam praestolaturus occurrit: sed agellum suum utilitatis ratione est coactus expetere; quia et fidejussor et exsecutor defuncta die defuerunt. Abjurantem me de praefati negotio ultra vilescere bajulus impulit, ut ad eum nuntios, quatenus rursus occurreret, destinarem: quod me fecisse significo. Nunc salutationis meae dicens obsequia, in potestate est culminis vestri, in praedicti causa, quid justitia quam fovetis, quid fiducia quam dedistis mereatur ostendere.
EPISTOLA XIV. ENNODIUS AVITO. Scio mea apud vos clamare silentia; nec quidquam fieri, quod non secreta interpretatione teneatur. Ego tamen a scriptione non destiti; nec sublimis memoriae viri Sabini filium fabricato ingenio a judicatione subtraxi, qui violentias in agello suo perpessus, hactenus operam dicitur navasse cum barbaris. Credite mihi, aderit secutus examini, et disceptationem vestram sine aliqua formidine veniet ingressurus. Domine mi, salutati reverentiam dicens, precor ut personam meam tanti habeatis insitae dudum affectionis recordatione fulcire.
EPISTOLA XV. ENNODIUS FAUSTO. Bene providentia superna disponit, ut dum a me beneficia postulantur, sic sollicitudo mea votivos inveniat perlatores. Facessat negare aliis quod mihi tribuo: et illud avaritia sordente continere, quod sublevat largientem. Simplicianus praesentium bajulus, adolescens nobilissimus, natalem scientiae sedem Romam conatus expetere, hoc sibi credidit pro singulari evenire compendio, si ad notitiam culminis vestri duce pagina perveniret. Cui ego nequaquam volui cupita subtrahere, sciens consuetudinis vestrae esse quod reliqui faciunt exorati. Nunc, mi domine, servitia salutationis accipientes, facite ut praefatum peregrinationis dura non onerent: meque crebra scriptionis vestrae per hanc impetratam frequentiam relevare munia non desistant.
EPISTOLA XVI. ENNODIUS LUMINOSO. Non deberent esse negotiosa colloquia quae pro remedio sibi amor invenit, nec religionis stipendium ad necessaria nos oporteret evocare commercia: quia dulce esset epistolarum munia soli militare concordiae, nec rem diligentiae in aucupia transferre compendii. Sed res ad hoc rediit, ut nisi senior caritas quae inter nos ab ipso vitae lumine sumpsit exordium, et per varias profectuum vires messem gratiae perduxit ad aream, compulsa pro meis partibus stimulo scriptionis assurgat, grandi ingratitudinis et detrimentorum sterilitate percutiar. Meminit amplitudo vestra, quae de expensis quae apud Ravennam episcopus meus fecerat, me ei redhibitionem promittente, pro sedis apostolicae utilitate, vobiscum fuerit collocutus. De qua restituenda celerem promiseratis effectum: sed pro peccatis meis nescio qui casus opposuit manus. De qua ad me praedicti antistitis se convertit intentio, ut vix inducias ad sacratissimam urbem tribuerit destinandi. Nunc post Deum in vobis causa est; qui potestis et personam meam offensione pontificis mei et detrimentis eripere; ne officium fidei mihi uni peperisse videatur adversa. Domine mi, salutationis munera persolvens, Dominum precor, ut animum vestrum ad utilitatis meae considerationem incunctanter invitet. Ego quid amplius facerem invenire non potui, nisi ut cum allegatione manifesta fidum mihi dirigerem perlatorem.
EPISTOLA XVII. ENNODIUS MARCELLINO EPISCOPO. Magnifici viri domni Stephanioni filii vestri facit dignatio ut beatitudini vestrae legendus occurram, cujus beneficio itineris caritas detrimenta non patitur, et quod praesentia non valet, sermone compensat. His ergo servitia apostolatui vestro debita repraesentans, quaero ut me orationum suffragio sublevetis: quatenus insertus venerabili conscientiae, de omni merear dignationis vestrae fruge gratulari; quia fiduciae meae coronam vestram non ambigo responsuram.
EPISTOLA XVIII. ENNODIUS DOMINICAE. Fecit magnitudo vestra quod et sanctis moribus suis debet et sanguini, ut propinquitatis memoriam silentii non patiatur torpore languescere. In quacunque terrarum parte vivit affinitas, nec separantur regionibus parentelae catena sociati. Credite mihi, dilectio sancta non deperit, nec ullum patitur per divisionis itinera natura dispendium. Nam generum vestrum tantum mihi noveritis caritatis impendere, quantum ad vicissitudinem nulla satisfactio existat idonea. Quod superest, domina mi, accipientes debitae salutationis affectum, Deum precor, ut in bono mutuo felicitatis videndi vos occasionem conferre dignetur; quatenus sub confabulatione votiva pia desideria subleventur.
EPISTOLA XIX. ENNODIUS FAUSTO. Postquam desideriis meis videndi vos facultas elapsa est, iterum ad litteras mens revertitur: cogitur abjuratum poscere paginale subsidium, et institutam melioribus copiis animam, quasi vilioris cibi alere aut sustentare commercio. O quam grave est, quotiens variis necessitatibus obsequentem fugitiva libertas ad nova instituta transducit! Quae dura sunt, continuatione franguntur: multum de gravitate oneris usus incidit; flebilis conditio ad optata quae non sunt mansura perducit; levior sors est curis jugibus occupati. Hoc sum infelicior peccatorum fasce, quod de bonarum rerum sapore gustavi. Sed hinc alias. Deo relinquenda sunt, quae humano remedium nesciunt habere consilio. Vobis interim reverentiam salutationis impendens, reditus mei facere indicia non omisi, cupiens pari scriptionis vestrae hilaritate relevari.
EPISTOLA XX. ENNODIUS FAUSTO. Ignoratur bonorum sapor in prosperis; vix dignoscitur superni qualitas beneficii, dum tenetur; post migrationem cupita dulcescunt; desiderii pretia in manibus constituta nescimus. Vere fateor, quandiu Ravenna vos habuit, sinistrum omen credidi cogitare quae patior; nec inter res secundas, quasi malignus propriae felicitatis interpres, quae per absentiam vestram evenire poterant suspiravi. Non debui merita mea, si ab homine non separarer, agnoscere, nec intelligere fugitivum esse, quod sectanti peccata blanditur. Sed quid epistolaris concinnatio castigatae terminum dictionis excedit? Ferat his rebus medelam, cujus imperio universa famulantur. Ego tamen propter quod attributae sunt paginae, valeo substantia corporali; et per haec munia, sub Dei ope, ut prosperitas vestra nuntietur exspecto. Accipite ergo obsequia mea; et si quid inter haec quae mecum geri didicistis, eventus dexter attulerit, sine dissimulationis obstaculo nuntiate.
EPISTOLA XXI. ENNODIUS FAUSTO. In occasione rapui solvendae humilitatis personam domestici perlatoris. Desideriis meis militabit, quod in aliorum negotiorum efficacia providistis. Fateor, durum credidi vicinior litteras denegare, qui nunquam potui in longinquo constitutus abstinere colloquiis. Visum enim mihi sum, Ravennatibus occupatus excubiis, magnitudinem vestram quadam mentis dextera contigisse. Idcirco ad levamen desiderii scripta prorogavi, ut quod vivis subtrahebatur affatibus, lectione pensarem. Ergo honorem salutati exhibens, rogo, ut me hujusmodi, quotiens opportunitas ingesta fuerit, remediis sublevetis, in quibus absentia unicum habet divina provisione subsidium. Agnovistis quae sit curatio affectione languenti: vestrum est medelam aegris animis non negare.
EPISTOLA XXII. ENNODIUS EUGENETI. Diligentia est multiplicium causa paginarum. Reverentiae vestrae debetur, quod a scriptione non tempero: testis gaudii non patitur vox defectum, quia statum valetudinis vestrae laetus excepi. Valete.
EPISTOLA XXIII. ENNODIUS PARTHENIO. Deo auspice dilectionis tuae primordia convalescant: adsit desideriis communibus, per quem vires studia sortiuntur. Declarasti te scriptionis luce urbem amicam liberalibus studiis jam tenere: praemisisti in foribus quod avara parentum vota superaret. Non sum dictionis tuae rigidus aestimator, nec respuo tenuitatem praesentium, cui secutura blandiuntur. Quotiens vomeribus terram scribimus, animus de spe venturae frugis elevatur: semper de herbis aristarum divitias amicus rationis intelligit: diligens rusticandi adhuc in cano flore pomorum populos jam metitur. Facessat adversitas, et quidquid pariunt peccata discedat. Ductus mihi oratiunculae tuae et si eloquentiae nitore non subsistit, Latiaris tamen venae sapore radiavit. Fluxit sermo non absonus; lectionis tamen opibus ampliandus. Sed quid ego post tantum judicem, cujus oribus operis tui concinnationem placare signasti, quasi post olores anser, strepui? Illi quicunque placuit, examen securus ingreditur, facundia ab illo praedicata praevalet favorem etiam ab inimicis exigere. Labora ergo, ut felix bene coepta eventus extollat: honestorum te obsequiis indesinenter impende; eos qui consortio se suo polluunt, debens monitis nostris reverentiam, velut veneni poculum fuge; profectum tuum paginis scire cupido semper annuntia. Quod superest, vale, et omnibus superni favoris adjutus auxiliis, familiae tuae de peritiae messe responde.
EPISTOLA XXIV. ENNODIUS ARCHOTAMIAE. Quamvis jus affectionis, consanguinitatis lege constrictum, regionum prolixitate non pereat, nec catena generis quae animas nectit, terrarum separatione dividatur, attamen pabulum caritatis est, aut videre, aut officio sermonis appellare quem diligas: nescirentur secreta mentium, nisi proditione linguarum. Haec in usu vocavit antiquitas, ut illa quae pectoribus clausa sunt, non laterent. Ego Gallias quae totum me propter vos sibi vindicant, si oculis non inspicio, affectione non desero. Gratias tamen praesentium perlatori, qui necessitatis suae occasione desideriis meis praestitit, ut inter aestus animarum quibus bajulus deerat, optatum praeberet officium. Salutans ergo servitio debito, precor ut portitor beneficii sui vicem recipiat, et qui in gaudio meo opitulatus est, suis votis restitutum per me credat effectum.
EPISTOLA XXV. ENNODIUS FAUSTO. Scit magnitudo vestra quo me honorent praejudicio studiorum liberalium sectatores, tanquam rem sibi debitam commendationis meae scripta poscentes. In usu est, vos beneficia, me verba conferre, et magnitudinem rerum desiderium vincere postulantis. Si ab his muniis temperem, salvo munerum vestrorum genio, ego votum benevoli non habebo. Perlator praesentium Pertinax teste apud vos natalium suorum pudore vulgabitur: qui in astipulatione stemmatis usurus est bono verecundiae, per quem, indiciis valetudinis meae pro vestro desiderio factis, precor ut fiduciae suae fructum capiat ex dignationis vestrae messe locupletem: et quotiens votivus commeantum cursus accesserit, ad sublevandum me, quas in amoris solatio accipitis, paginas destinate.
EPISTOLA XXVI. ENNODIUS EUPREPIAE. Debentur quidem necessitati silentia, sed scripta diligentiae. Exigit metus abstinentiam tabellarum; sed interdum cedet affectui. Vix aliquibus acquiescit obstaculis mens amantis, servet ad redhibenda gratiae stipendia potius cum vetatur. Ecce praelocutus quae me causa ab his muniis suspenderet; relinquo conscientiae vestrae quae faciat obsequentem. Deum tamen precatus, in bona me valetudine, vel Lupicinum nostrum esse significo: hoc de vobis cupiens, quae a me sunt prorogata cognoscere. Nolo tamen curam vestram sequestrati pignoris fasce deprimatis: credite conscientiae meae; plus illi per studium debeo, quam ipsa exhibere poteras per naturam. Utinam ingenium illius beneficia superna meliorent! Vere dico, vobis ad longiora digredientibus, utriusque parentis sollicitudo me respicit, quam potuimus in unum positi cum ambitione partiri. Domina mi, salutationem plenissimam dicens, precor ut tantum mihi caritatis et orationis suffragium concedatis, quantum me ad desiderii vestri effectum tendere comprobastis.
EPISTOLA XXVII. ENNODIUS SENARIO. Uber conscientiam vestram pro superna dispensatione vicissitudo comitetur; reddat pro parvitate mea Altissimus quod agnoscit a vobis, qui semper amantibus fideles exstitistis, fuisse collatum. Certus portus est, pectoris vestri invenisse diligentiam: estis hac conversatione praediti, ut amicorum spem beneficii collatione vincatis. Secundam admonitionem desidero, ut injunctum iter arripiam. Date felicem dexteram humilitati meae, et prospera mecum vestra dividite. Domine mi, salutationis obsequia praestans, quaeso, ut si rerum dominus apud Ravennam feliciter commorabitur, indicetis quatenus sine ambiguo praecepta vestra perficiam.
EPISTOLA XXVIII. ENNODIUS GUDILEVO. Solent quibus felicitas et potentia, Deo ordinante, conceditur, humiles consolari officio litterarum, et prospera sua paginarum promulgatione partiri. Ego multo tempore ut his sublevarer muniis, exspectavi. Sed cessantibus vobis necessarium credidi non tacere, ut quod amor non exigit, juxta evangelicam lectionem mereatur importunitas. Domine mi, salu. tationem plenissimam dicens, quaeso, ut me antiquum cultorem vestrum illo foveatis quo olim promisistis affectu: et prospera vestra paginarum me faciatis directione cognoscere.
EPISTOLA XXIX. ENNODIUS FAUSTO. Quamvis sublimi viro et omni integritate praedito, Sabino Romam properante, tute paginarum officia commisissem, ut resignanda per litteras fidelis relator assereret, attamen sollicitudini meae debui duplicibus magnitudinem vestram indiciis informare, ut perlator ex litteris secutus principium narrationis assumat. Haec scripto degustata sufficiant: ad illud revertor, propter quod epistolae destinantur. Valere me corpore nuntio; Deo supplicans, ut statum animae de vestra faciat prosperitate reparari.
EPISTOLA XXX. ENNODIUS FAUSTO. Non potest doloris magnitudinem eloqui oris infantia, qui mihi de illa re contigit, quod harum perlatoribus ad Liguriam destinatis a scriptione temperastis: quorum commeationem vos ignorasse non credidi, et praesentiam magnitudinis vestrae a petitionis qualitate deprehendi: datur enim inveniri a dispositis tractatorem. Me tamen urunt epistolarum feriae, quas ad levamen moeroris mei etiam occupatissimi repulistis. Nunc ad vota redeo. Valete, mi domini, et coelestem circa vos gratiam multiplici resignate colloquio. Partum est enim actibus vestris, quietis tempore de ea quae in laboribus sata est, innocentiae messe gaudere.
EPISTOLA XXXI. ENNODIUS DOMNO PAPAE. Pervigil beatitudinis vestrae cura, quasi coram positos, in quocunque loci sint, obsequentes attendit, et sine ullis feriis, dum gratiae suffragium praestat expertis, invitat extraneos. Etenim plures de spectaculo fructus capiuntur laboris alieni: quia discit operam navare in cujus oculis redduntur praemia sudoris et fidei. Atque utinam par votis esset effectus! et quod didici pro religione, cuperem daretur implere. Domine mi, famulatus mei humilitatem exhibens, parca in maximis elocutione contentus, quid domnus episcopus frater vester super directa legatione senserit, patefaciendum praefati litteris derelinquo.
EPISTOLA XXXII. ENNODIUS AVIENO. Cum semper sint litterarum inter amantes jucunda commercia, et ex his muniis, etiam si spartana adhibeatur brevitas, gaudia prolixa nascantur; sintque hujusmodi officia remedio absentibus, votiva sollicitis: attamen aeger animus super eorum de quibus pendet, prosperitate jactatur, et hac tantum curatione respirat; quam cum negat anxiis is qui nullo labascit incerto, resignat se diligentia non teneri. Paverunt diu animum meum a magnitudine vestra destinata colloquia, et hilaritati congrua pabula praestiterunt. Quorum nunc abstinentiam non affert tristitiam, sed cogit ad exitium. Potuit enim saluti opem tribuere, quod ante militavit affectui; abjurata est caritatis religio, quando profutura meae valetudini verba denegantur. Agnovistis quid fecerunt silentia vestra; quibus emendatione succurrite: nam apud vos si mei non dominatur oblivio, scriptione mutantur. Domine mi, salutem largissimam referens, Deum deprecor, ut aestibus meis superni dispositio favoris occurat, et in solatio moerorum meorum illa a vobis indicari faciat, quae delectet agnosci.
EPISTOLA XXXIII. ENNODIUS HORMISDAE ET DIOSCORO. Scio conscientiam religiosam grande aestimare compendium, si praestandi nascatur occasio, his maxime quos devotos exstitisse meminerunt. Ergo quamvis prima reverentiae vestrae causa sit scripta mittendi, et utilitatis allegatio sit subjicienda diligentiae, attamen anxius animus saepe necessaria praeponit affectui. Retinet fraternitas vestra domnum papam de expensa, quam episcopus meus apud Ravennam pro ejus utilitate me spondente fecerat, restitutionem fuisse pollicitum. Sed actum est ut vix ad vos dirigendi praestaret inducias, et de mea sibi satisfaciendum esse substantia protestatur. Nunc quia grandis summa non est quae reposcitur, et summum est beneficium me ab ingratitudine ejus quae videtur justa, subtrahere, ordinate quod vobis retributio superna compenset. Domine mi, salutem abundantissimam reddens, Deum quaeso, quo animis vestris, quod me sublevare possit, inspiret. Ego autem adfui partibus meis, qui cum contestatione moeroris per paginas indicati direxi fidelissimum perlatorem, qui nobis perferenda sine imminutione suscipiat.
EPISTOLA XXXIV. ENNODIUS FAUSTO ALBO. Quamvis magnitudo vestra per longum silentium oblivionem mei fuerit contestata, et dum ab epistolaribus muniis temperat, memoriam obsequentis abjecerit, attamen providentia coelestis desideriis meis prospera vestra non patitur occultari, et variis indiciis successum circa vos resignat optatum. Nunc tamen animus meus usque ad hoc devinctione productus est, ut proprium ad vos dirigerem perlatorem, qui vivis pastus aspectibus, bona ad me manifesta perducat. Credite, domini, magna me vobis esse obligatione constrictum, nec ullas pectori meo ferias dari, quibus visionem vestram non plena intentione disquiram. Superest ut, reducta in Ecclesia Romana concordia, occurrendi vobis contingat occasio. Domine mi, salutationem reverentiae vestrae plenissimam dicens, deprecor ut suggestionem portitoris, hominis mei, grato suscipiatis auditu, et de felicitate vestra vel totius domus statu recurrenti nos instruatis alloquio.
EPISTOLA XXXV. ENNODIUS DOMNINAE. Inter curas et molestias quibus pro peccatorum fasce subjicior, elegi singulare subsidium, ut ad vos domnas meas litteras destinarem; quarum precibus omnia mihi secunda contingerent, et ad serena laetitiae, depositis angustiarum nubibus, reformarer. Prima enim moeroris causa est, quod prospera vestra, dum in longinquo degitis, vix datur agnosci: ex qua nascitur circa personam meam omnis adversitas. Adeste ergo supplici precibus vestris, ut per sanctorum Dei suffragia aegro animo medela tribuatur. Domina mi, servitium salutationis impendens, deprecor, et per Deum vos, quem colitis, obtestor, ut continuis me postulationibus et lacrymis, quibus regnum coeleste vim patitur, Domino commendetis: quia hoc munus speciale computo, et omnibus commodis antepono.
EPISTOLA XXXVI. ENNODIUS ADEODATO PRESBYTERO. Coelestis dispensatio religiosis desideriis nunquam negat effectum: nam quod pie cupimus, maturo praestat studio. Desideranti enim mihi per litteras orationum vestrarum postulare suffragia, perlatorem domesticum vota pepererunt; ut stimulo scriptionis admoniti, pro suscepti anima supplicetis, quia doctor gentium clamat, Orate pro invicem (Jac. V, 16). Nihil enim est quod Deum diligens, etiam pro delinquentibus obtinere non possit. Laborate ergo promissis dudum patrociniis, et gaudia mihi per lacrymas comparate. Veniat ad me fructus innocentiae meritis ignoratus. Haec sunt de quibus sanctum Dei admonere praesumpsi. Timeo enim facere prolixa colloquia, quia res necessaria strictis est postulanda sermonibus. Nunc in Christo valete, mi domine, et sentire me deprecationis vestrae munera prosperis indicate.
EPISTOLA XXXVII. ENNODIUS JOANNI. Ergo falso creditur amorem reddi diligentiae, et tacitis animas se interrogare colloquiis, fidem mentium sensus asserere, ut quod impendimus vicaria nobis relatione debeatur? Vocem montium secreta restituunt, et in obsequio humanitatis muta famulantur: sed magnitudinem tuam in contemptu mei contigit silentium pro scriptione reddere; et in astipulatione artificis genii, temperando a paginis, pertinaciam garrulitatis opprimere, naturae lege calcata. Facessat a moribus meis, sequi quod admissum doleo, et sublevare culpas imitando. Ecce iterum appello linguae ferias foventem, et in longioribus persequor, habens promissae caritatis memoriam. Domine, ut supra, salutationem largissimam offerens, quaeso, ut debitum gratiae vel nunc exigat importunitas, dum providetur quatenus ardorem desiderii prolixis satietis alloquiis.
EPISTOLA XXXVIII. ENNODIUS FIRMINAE. Quotiens votiva res repente contigerit, pretium de ipsa temporis brevitate sortitur. Coelestis enim ut crescat beneficii genius, subitum facit esse quod tribuit, ne devenustet sperantum prolixitas misericordiam largitoris; quis enim affectum desiderii repente suscipiens non avidius impetrata veneretur? Sic litteras magnitudinis vestrae sitiens, tempore profectionis accepi. Dolebam, fateor, et vehementer angebar, dum nec obsequiorum meorum perlator existeret, nec sospitatis vestrae digressurus bona cognoscerem. Ecce utrumque frons bona concessit: accepi pariter indicia optata quae refero, et uno eodemque tempore regressum me de Alpibus Cottiis, et Ravennate significo iter arrepturum. Orate ut variis laborum jactato incommodis patientiam supernae benedictionis munus infundat. Me autem quod ad custodiam gratiae culminis vestri splendor hortatur, facilius credo cursus fluminum in diversa revocari, et relictis fluentorum alimoniis aether vacuum pisces expetere, quam tantorum me immemorem delicta restituant. Quod superest, valete, mi domina, et redemptori nostro pro persona suscepti incessabiliter supplicate.
LIBER SEPTIMUS. EPISTOLA PRIMA. ENNODIUS JULIANO. Praeceptis magnitudinis vestrae ministerium devotionis exsolvimus; quia fit aequitati proximus, qui justi viri monitis obsecundat. Negotiorum qualitas quae ab amico veritatis agnoscenda committitur, cautione instruit animum cognitoris integri: affectionem infudisset nobis magnitudinis vestrae consideratio, si studia non dedissent. In negotio igitur quod inter Bautonem, regiae domus conductorem, et Epiphanium chartarium vertitur, dum anceps in disceptatione nostra eventus nutaret, et alterna se partes intentione colliderent, asserente Bautone se sexaginta et quatuor solidos publicos, quos de reliqua indictionis illius emisso chirographo fuerat debere confessus, idcirco non posse restituere, quia per manus sublimis viri Projecti quadraginta solidos Epiphanio suffragii nomine contulisset, pro quibus nullum beneficium secutum fuisse doceretur; et replicaret ipse Epiphanius, se si quid accepisset, labore meruisse, nec frustra sibi a Bautone quidquam fuisse collatum, vel prolati testis fidem laudibus incessanter attolleret; statuimus ut sub jurejurando mihi nominatus superius vir nobilis Projectus et sperati genus declararet beneficii, et effectum, si ita esset, assereret non secutum: quod cum fuisset impletum, Epiphanius acceptam pecuniae refunderet quantitatem. Nunc in potestate est culminis vestri decisionem nostram, si placet, auctoritate fulcire.
EPISTOLA II. ENNODIUS FAUSTO. Quantum ad fascem moeroris adjungit interrupta tribulatio, quando ut acrius urat adversitas, prosperorum mutatione blanditur! Ad cujus unquam onus accessit, quod continuatae sarcinam calamitatis abjecit? Quam bene me ad patientiam absentiae vestrae longus temporum usus aptaverat; dum hoc quod felicitas non habebat, didicerant nec vota praesumere! Ecce iterum de inveteratis doloribus passio novella me lacerat, et obductam cicatricem rescindit ictus acutior. Imploraveram a discedente misericordiam, ut quod de praesenti confabulatione perdebam, litteris pensaretur; nec hanc frugem omnibus desideriis jejunus emerui. Ego consuetudinis meae non negligens inter lacrymas scripta concinno: quibus de afflictione mea credidi nil potius indicandum, illustris viri domni Pamfronii relatione contentus. Nunc, mi domine, obsequia famuli vestri dignanter accipite, et animae in angustiis constitutae remedia consueta praestate.
EPISTOLA III. ENNODIUS AVIENO. Quibus magnitudinem tuam discedentem precibus imploravi, merito retexerem, nisi memoriae vestrae irrogare contumelias devitarem. Nam qui amantem de his quae recens sunt acta convenerit, fugiendam bonis oblivionem importunus opponit: cum hoc sit peculiare conjunctis, ut sub quadam praescientia mutuo sibi cupita sufficiant; et ad substantiam caritatis efficaci dispensatione, quod votis poscendum est, effectu seniore concilient. Coelestis dispensatio facienda suggerit, si quid amor optat, inquiras. His jungitur quod aestuanti animae, dum iter arriperes, multis in promissionibus subvenisti; dicendo sustentandum me esse paginis, qui propriae lucis privarer absentia. Ecce et pollicitatio fide claudicat, et spe irritatus ardesco. Egit veniens de remedii praesumptione fiducia, ut difficilius dura tolerentur. Sed nunc, mi domine, honorem salutationis accipiens, postquam apud vos, quod male est animo, declaravi, curatio properata succurrat: ut qui salutis vestrae status est vel gratia principalis, exspectatis reseretur alloquiis.
EPISTOLA IV. ENNODIUS AGNELLO. Semper famulantes diligentiae paginas nunc in proditione sui dolor exigit, et gaudiorum ministras in vocem reserandae traxit injuriae; nec contenta fuco dissimulationis urbanae secreta pectoris aut taciturnitate vestivit, aut in partem aliam transtulit blandimento. Novi quidem fabricata, sed fugio: et simplicitate contentus, cum amantibus sereni animi fronte congredior. Ubi gentium fuit sub obtestatione Dei inter nos promissa devinctio, ut proficiscentes insalutatum me, velut incognitum linqueretis, nec potestatem remanens sortirer necessaria suggerendi? Credo providistis ut imbecillus oculis totum vobiscum lumen amitteret, nec diem meum sub amici praesentia clausis orbibus intuerer. Haec si per negligentiam contigerunt, aestimationi relinquetis quem apud vos locum obtineam: ferenda sunt acerbius, si intelliguntur accidisse per studium. Nunc vale, mi domine, et animo meo quem in statione consistere suadet innocentia, origo, propositum, potiorem gratiae partem qua vobis sinceritate patuit invitate.
EPISTOLA V. ENNODIUS SENARIO. Quamvis te dominum meum per intemeratae documenta fidei principalis sibi cura conjungat, et morum claritudo ita publicis rebus misceat, ut amabilis a te saporem quietis excludat, non credo tamen ita religionem amicitiae posthaberi, ut non satisfaciens, Deo adjuvante, regnantis imperiis debita sua refundas affectui. Nostis quid poscat aula, quid gratia: uno eodemque tempore nec rerum deestis domino, nec amori, quando Christianae mentis integritas per has partes divisa solidatur. His ergo sollicitudinem meam credo relevari, quibus venerabilis consuetudo servatur studiis. Tantum est, ut Dei nostri solatiis magnitudo vestra adjuta gratuletur. Domine mi, salutationis obsequia praesentans, spero ut de vestro vel amici vestri domni Fausti statu hilarem me fieri votivo litterarum contingat indicio.
EPISTOLA VI. ENNODIUS FLORO ET DECORATO. Permisi hactenus magnitudinem vestram mobilitatem Ligurum urbanae fuco disputationis incessere, quia et me origo reddebat alienum, et vos ab eorum culpis constantia promissa sejunxerat. Sed cum una sorte ab oculis vestris et mente discessi, praeconis voce contestor, neminem damnare posse quod sequitur, nec salvo pudore sententiam excessibus dictare peccantem. Fas est liberos a reatu detestari; quis aequo animo ferat monitorem quod verbis destruit actibus non vitare? Evangelii sententia est, Qui fecerit et docuerit sic (Matth. V, 19) dignum Dei gratia posse judicari. Vobis copiosus sermo est, quotiens error arguitur, et sub conversationis negligentia puritas amplectenda verborum. Perdidistis lacrymarum mearum memoriam, quam discedentibus gemini doloris ictus effudit. Ecce quanti dies sunt, in quibus sub tanta frequentia commeantum nulla neque domini mei, amici vestri, neque vestra, quae de illo rem voti indicent, scripta suscipio. Absolvistis imitatione culpabiles: non quod Liguribus evenerit propositum, quantum vos dicitis, infidelitatis amittere, sed quod eos contigerit invenisse in his quae sunt vitanda consortes. Rogo tamen, servitio salutationis exhibito, ut tandem aliquando, tanquam boni domini precum mearum memores, prosperitatem vestram, vel domni mei, amatoris vestri, reseretis muniis litterarum.
EPISTOLA VII. ENNODIUS ELPIDIO DIACONO. Perfecta caritas corporalis absentiae damna non patitur, nec animorum serena conjunctio itinerum sequestratione multatur: quorum animae Christo in caritate sociante conveniunt, nulla possunt separari interjectione terrarum. Hac ego spe vel securitate, de conscientia vestra securus, amantem mei alloquor, tanquam in amplexibus constitutum. Fove, domne Elpidi, quem Deo medio suscepisti. Habeat suas mundus astutias, et urbanitatem fallendi prudentiam damnandus appellet. Tu illi dulcedini quam probavi, nihil admisceas, nisi quod gradibus ad perfectae caritatis nos bona perducat. Domine, ut supra, salutationem plenissimam reddens, quaeso ut prosperitatem vestram vel eorum qui nos diligunt frequentibus mihi indicetis alloquiis.
EPISTOLA VIII. ENNODIUS EUPREPIAE. Quam bene animum meum ad patientiam sequestrationis absentiae vestrae usus aptaverat, dum prolixa silentia contemptum dulcedinis rerum suarum necessitate pariebant! rescissa est cicatrix quae ad medicinam pii amoris accesserat. Confiteor, soror venerabilis, ad antiquum me desiderium litterae tuae nimis noto conditae sapore revocarunt. Ecce vide qua arte contendis, cui nec satietatem de praesentia tua, nec oblivionem de silentio pateris subvenire. Scit mentium discussor altissimus, lectione apicum tuorum animam meam intra penetralia sua non potuisse consistere, et ad praesentiam tuam diligentiae evolasse melle compulsam. Habuit Arelatensis habitatio, cum Mediolanensibus muris includerer: et dum ad dulcem sedem libertas mentis excurreret, intra Italiam me corporis captivitas includebat. O si suppeteret sermonis abundantia ad ea quae cupit animus exponenda, aut ad illa ad quae lingua sufficit, non pudor eriperet! Parvus amor est, qui oris testimonio sufficienter aperitur. Confessio est tepidae caritatis, quotiens in ea non cedit eloquium. Quod restat, Deum precor, ut valeas et ad sublevandum moerorem meum quem scriptione tua nimis daedala arte geminasti, bono prosperitatis mutuae reserveris.
EPISTOLA IX. ENNODIUS AVIENO. Pompam quam in litteris fugitis obtinetis; nec aliud est loqui vestrum, nisi declamationum insignia custodire: hoc in vobis natura, hoc peritiae mater indeficiens lectionis cura congessit. Sed miseriis meis evenire nulla consolatio potest, quando ante oculos sunt locata, quae merui, et quantum praelatus indignior exstiterit, tantum in aperto fiunt peccata superati. Quid animum meum, illustrissime hominum, conaris attollere? quid in vita quae plena moeroris est, reservare liceat tribulationibus meis? pro bono dispensationis coelestis finem vel cum vita constitui. Vobis tamen insufficientes refero gratias, qui illam circa me servatis diligentiam, qua potiorem nec dignissimis praestaretis. Domine mi, salutationis reverentiam solvens, spero ut orare pro me minime desistatis, et ad calamitatum solatia ferentia opem scripta mittatis.
EPISTOLA X. ENNODIUS FLORO ET DECORATO. Compulsoris functus officio, ad redhibitionem promissionis suae vix advocatum coegi, ut quod advocatis debebat exsolveret. Genus durae professionis, ut a vobis dicenda praeveniam, ad verecundiam clericus inclinavi. Quale sit quo molliuntur obstinatissimi, et quid sibi velit qui raptores spoliat, aestimate. Argenti libram quam frater Epiphanius dedit, fratri Gaiano ad vos perferendam tradidi, pactis tamen adhuc apud me quae suscepi constitutis. Restat ut, si tradere debeam, designetis. Domine mi, salutationem plenissimam dicens, rogo ut primum pro me sanctos orare dignemini. Deinde domnis amatoribus nostris obsequia mea sub illa qua me cupere scitis humilitate reddatis.
EPISTOLA XI. ENNODIUS AGNELLO. Male est animo meo, quod de facundiae suae dotibus mihi abundantia vestra nihil tribuit; et ita eloquentiae opibus incubat, ut partem ex eis facere, sacrilegium computetur. Turpis est equidem universarum rerum avaritia: contigit tamen, si verba deneges, plus pudenda. Saepe etiam evenit ut frequenter scribentes minus diligant; nunquam tamen accessit ut aliquid caritati reservet, qui in perpetua taciturnitate perdurat. Potest nasci de epistolaribus blandimentis ambiguitas: certa fides est ab eo qui servat silentium non amari. Haec sunt quae in festinatione perlatoris celer scripsi, geminis stimulis incitatus, vel properationis bajuli vel doloris. Ergo taedio animi mei remedia incunctanter adhibete: ut quamvis defuerit hactenus affectioni pabula sua, in statione esse tamen promissa caritas innotescat. Domine mi, salutem plenissimam dicens, quaeso ut exspectationi meae quod sufficit loquendi peritissimo non negetur.
EPISTOLA XII. ENNODIUS HORMISDAE DIACONO. Nullus remaneret imperitis locus veniae, si plura loquerentur: sola brevitas commendat indoctos. Supra errorem est prolixa narratio rusticantis: quando ab ignaro extortum fuerit quod diu legatur, sibi rancorem suum debet exactor. Quisquamne hominum in longum vult fastidienda procedere, et nullo sapore condita breves terminos non habere? Romana hoc, frater, et nimium artifici subtilitate flagitasti. Sed nos contra fabricatos munit simplicitas nullis colorata praestigiis. Etenim quamvis me delenifica epistolae tuae oratione produxeris, mei immemorem non fecisti. Scio artare paginam, cujus pretium promulgator intelligo. Noveris me tamen meis partibus non deesse, quamvis vocet in medium et urbanus et clericus. Sed quid produco paginam, cujus superius angustiam pollicebar? Haec mihi cum amante concertatio: talis fructus est litterarum. Domine mi, salutem uberrimam dicens, precor ut Dei nostri tribuente misericordia crebro salutem vestram votivis mihi, dum meam quaeritis, nuntietis affatibus.
EPISTOLA XIII. ENNODIUS BOETIO. Si liberum esset imperata differri, concederetur adhuc mihi ornamenta silentii non perire. Nam taciturnitatis munus est, quod non inhumanum loqui me posse credidistis. Videte quantum linguae genium vox pressa contulerit. Sed res est vacui pectoris periclitata remedia non tenere. Agit sermonis cura, ne promulgantis celetur inscitia, quando otii labor gloriam intercipit. Ecce ego ille ante probationem laudatus subdor examini, et ferias meas, ne videar praedicatione dignus, irrumpo. Nam dum humilitas reddit obsequium, impetrata per silentium non habemus. Tu in me, emendatissime hominum, dignaris praedicare virtutes, quem in annis puerilibus, sine aetatis praejudicio, industria fecit antiquum; qui per diligentiam imples omne quod cogitur; cui inter vitae exordia ludus est lectionis assiduitas, et deliciae sudor alienus; in cujus manibus duplicato igne rutilat, qua veteres face fulserunt. Nam quod vix majoribus circa extremitatem vitae contigit, hoc tibi abundat in limine. Vere dedisti pretium loquacitati meae, dum desiderantem colloquia primus aggrederis. Contigit nova res garrulo, ut usque adeo produceretur, donec exigerent scripta responsum. Deo gratias, qui occultis itineribus de propinqui vos necessaria affectione commovit. Ecce geminae causas injuriae jam tenetis: nam postquam agrestis innotui, praesumo me dicere parentem. Domine mi, salutis officium dicens, spero ut circa litterarum munia frequentiam commodetis: in quo opere assiduitatem et amans exhibet et facundus.
EPISTOLA XIV. ENNODIUS ARCHOTAMIAE. Ita supra claritatem generis morum luce profecistis, ut quos etiam vobis non nectit propinquitas, actuum vestrorum bona subjiciant. Quis enim non perfectam reverentiam sit paratus impendere animae in Dei cultura sublimi? quia peregrinum se facit a Redemptoris gratia, qui Deo non suscipit obsequentes. Indicium enim est conversationis praecipuae, Christi nostri amare cultores, proximus est emendatissimis, qui diligit jam probatos, testimonium dat bonorum sine dubitatione meritorum, si studeas laudibus prosequi sub debita continuatione perfectos, fit sanctis proximus, qui in illis sine fuco praedicat sanctitatem, quemcunque diligentia hortante praetuleris, dispendium pudoris est, ni sequaris. Quis salva verecundia per spinosa gradiens purgatum iter attollat, et viam salutis aspiciens calles eligat noxiorum? professio caecitatis est, bona ante oculos in exemplum locata respicere, et unde imitatione proficias non tenere. Haec, mi domina, de te non incertis fama nuntiavit indiciis, non loquax vulgus per ignara judicii ora jactavit; cui mos est de humanis actibus, dum scintillas in rogos animat, amplificatas fidelium flammas exstinguere. Hoc nostrorum relatione propinquorum, praecipue tamen domna et serore Euprepia referente, percrebuit; non solum vos dignas esse praeconiis, sed instituisse celebrandum, et venerabili filio cum prosapiae radiis facem conversationis ingerere. Habet, quantum comperi, Lirinensis habitator quod de sancta matre discat, etiam quae urbana domicilia non reliquit. Si mihi credit pietas tua, plus est in acie vicisse saeculum, quam vitasse; resignat timorem fuga certaminis; nec spes est ulla virtutis, quando ante congressionem declinatur adversarius. Conscientia roboris paucis acquiescet ad latebram: hoc est secretum eligere, quod ostendisse formidinem. Haec ego non dominum meum, et familiae nostrae jubar, presbyterum arguens scribo: cui nec ibi credo impugnationes deesse, quas superer; in quo loci visus est declinasse conflictum. Tunc enim universa saeculi blandimenta calcavit, quando aetatis, opum, natalium profectionem ejus retinere catena non valuit. Sed vobis quantum sexus infirmior, tantum debetur potissima de palmae adeptione laudatio. Prope est ut etiam illius tu sis tutela propositi: quae mala viduitatis et orbitatis patiens, de venerabilis filii meritis solatii tui occasione pateris nil perire. Ecce ubi femina, fragilitatis oblita, castelli vice, et virum et juvenem ab hostili impugnatione subducit. Hujus facta dux gloriosa perdures, et usque ad illud in saeculo perseveres, quo illum, si ita res poposcerit, jam maturum mundi istius campus accipiat. Vellem, confiteor, si epistolaris pateretur concinnatio, in longum verba producere, et de actuum vestrorum ornamentis pauca sub loquendi ubertate narrare. Sed haec ad alios scribenda reserventur. Sufficit vos scire, quia quamvis a me nunquam sis visa, cognosceris, et adorandis inserta monumentis radice animi jam teneris. Scriptum est, meministi: Laudent te proximi tui (Prov. XXVII, 2). Vere sola mihi vellem causa existeret Gallias expetendi, ut cum domno meo presbytero, utrique osculantes manus et oculos tuos, beatam te in quavis afflictione temporis redderemus. Domina mihi, propter quod mittuntur epistolae, corpore me valere significans, prosperitatis vestrae statum requiro: deprecans et per Deum conjurans ne unquam mihi orationum vestrarum adjumenta denegetis.
EPISTOLA XV. ENNODIUS AGNELLO. Deo gratias, qui circa magnitudinem vestram licet protulerit cupita, non repulit. Etenim ne fides claudicet supplicantis desideria differuntur, quia devenustat secuturae hilaritatis genium velox impetratio. Et vos quidem honores meruisse, non optasse, manifestum est, sed praecedens concinnatio eloquitur vota diligentium. Novit omnipotens, et generis vestri luce permotus, et gratiae quam polliciti estis invitatus fiducia, praecessit in prosperis vestris quidquid vos disciplina aut ratione cohibetis. Sufficiant in floribus stricta colloquia: respondete de prosperitate vestra sollicito, quamvis de amore non dubio. Domine mi, salutationis plenissimae obsequia dependens, litterarum portitorem commendo, quia mihi fide et honestate compertus est, volens universis quid dignationis vestrae habeam non taceri, ut sperantes de communis gratiae messe pascantur.
EPISTOLA XVI. ENNODIUS AGNELLO. Solet prosperorum indicia dispergere sermonis jucunda festivitas: dum quidquid boni facundis accesserit, germana gaudiorum per populos voce discurrit. Facilius est ignem in pyras animatum lingua comprimere, quam silentium inter optata servare. Humanitatis lex est et naturae imperium, hilaritatem mentis opibus scriptionis effluere. Emanant enim vel si arctentur secunda conclavibus. Sed in magnitudine vestra, sicut aetas cana est, pudoris et scientiae dote maturescens, ita laetitiam frenis moderationis astringitis. Sed nunquid in damnum gratiae disciplina debet excurrere; et hoc minui amicorum diligentiae, quod ad morum ornamenta sociatur? Quamvis monetam Latiaris eloquentiae teneas, non potes tamen invenire quemadmodum jure factum asseras quod exspectanti mihi verba non tribuis. Decet ergo beneficia superna sola amantibus opinione nuntiari, et de solida gratulatione trepidare gaudiis jam potitum? Hac ergo necessitate puerum direxi, qui non reposcat scripta, sed exigat. Nostis quae sit fiducia simpliciter amantum, eorum praecipue quorum spem retinetis gratiae promissione firmatam. Domine mi, salutationem plenissimam dicens, quaeso ut frequentes et non in arctum coactas epistolas destinetis. Videte animi mei securitatem: prolixas posco paginas, qui adhuc nullas accepi.
EPISTOLA XVII. ENNODIUS AVIENO. Si vobis de parvitate mea fuisset ulla curatio, tanti temporis silentium non maneret: maxime cum inaequalitas domnae meae, matris vestrae, per varios rumores sine remedio affligat absentem. Scio enim hoc solo sanctam feminam fasce praegravari, quia immodicam pietatem exhibet non merenti. Sed quid produco verba catenis obligata tristitiae? si bonam valetudinem ejus coelestis favor refudit, properato litteris nuntiare. Expecto enim ut tunc mecum prospera concilientur, quando cum illa esse comperero. Didicistis causam moeroris, indifferenter post Deum date remedii. Domine mi, salutationis obsequia praesentans, Domino pro me, supplice vestro, obsequia digna porrigite.
EPISTOLA XVIII. ENNODIUS AVIENO. Si judex vilium personarum laboret injuriis, nescio utrum possit ab hoc onere alios sublevare, cui ipse succumbit. Gravibus medica manus est adhibenda vulneribus, ne impunitate morbus adolescat. Sublimis virvicarius [ sic ] haec a me, quamvis pro justitiae consideratione deberentur, tamen extorsit alloquia: quid pertulerit, ipse manifestet. Unum scio, quia nisi succurritis, generale futurum malum, cui ipse est disciplinae tutor expositus. Hoc non est alienum a Christianitate, cum defero, quia impium est rerum ordinem sub hac permixtione confundi. Domine mi, salutationis honore praelato, vos vocem supplicis gratanter accipite, ut qui tanti fascem laboris arripuit, convalescat effectu.
EPISTOLA XIX. ENNODIUS SIMPLICIANO. Divini favoris adjumento adolescentiae tuae rudimenta solidentur. Ipse det successum frugibus, qui contulit ornamenta principiis: ut quod in cano flore praemisisti, in pomorum maturitate non subtrahas. Est propositi nostri prima curatio, ut de incipientis laude solliciti ad Deum vota mittamus; quatenus quod in bonae indolis eruditione praesumptum est, de superna ope maturescat. Ille ingenii segetem perducat ad horrea, qui altricem hominum herbam exegit e cespite; ipse de terreno lacte expressam in triticum formet effigiem, cujus imbre soli facies maritata fecundatur. Tibi autem, erudite puer, habeo gratias, quod quamvis dicendi splendore nituisses, et in illa urbe litterarum scientia astipulante lauderis, mei quoque desideras adjumenta praeconii. Accessit tibi fructus diligentiae meae, et si nulla tribuuntur rusticantis ornamenta testimonii. Libens dicta tua cum facundissimis praedico, cum quibus sententiam meam, ut bonorum ditescam societate, conjungo. Proximum est ut non dividantur meritis, qui in qualibet judicatione consentiunt. Unus est, nec enim procul evagatus ab arce sublimium, qui ad hoc quod illi praenuntiant, non dispari admiratione concordat. Ad epistolae tuae tamen dictionisque mella me refero: cui sic est blanda de praesenti et tenera aetate praefatio, ut non subtrahatur virtus et genius de futura. Constitit concavatis Latiaris elocutio, dum per alveum suum Romanae eloquentiae unda praelabitur. Ad quae se porrigat, vix comprehendit aestimatio, qui maximus apparescat in foribus. In matutina luce meridiano fulgore rutilasti. Tueatur circa te coelestis gratia munus suum, et ut frequentibus amantem epistolarum colas muniis, salus nostra Christus inspiret.
EPISTOLA XX. ENNODIUS MAXIMO. Dum prelorum famuli autumni dotem complerent, et teneras uvarum tunicas properata calce disrumperent, ego ad summatem virum parentem fratremque meum et oculos et verba revocavi: justum esse conjiciens, dum vineta uberem tribuunt liquorem, me sobriam alloqui cum jucunda hilaritate personam. Solve ergo Pythagoricam taciturnitatem, et mecum peritiae et facundiae tuae bona partire; sit inter nos felicium vindemiarum vice colloquium; currant dulcia musta sermonum. Habes quae cum diacono sanctissimo de institutis morum nota dicendi ubertate communices. Nam qui ecclesiastica, ut vos, probitate subsistunt, silentii apud illos justa vitatio est. Scribite qua aurea castitas districtione teneatur, per quem callem obscena fugiatur avaritia, quibus modis turpis fallendi declinetur obscuritas. In summa, sine dissimulatione docete quae geritis. Illud praecipue scire cupidum dignanter instruite qua sponsae vel blandimenta saeculi religionis districtione respuantur. Domine, ut supra, salutationis munera praesentans, precor ut gratanter accipias quod inter curarum moles exigit fieri jocorum non respuenda subreptio.
EPISTOLA XXI. ENNODIUS MAXIMO. Ubi est fides splendentis periclitata conscientiae, quam in annis puerilibus cana reverentia non relinquit, quam per aevi praejudicium observantia honestatis irradiat, quae in tempore juventutis actibus maturescens infantiam ingressa praelabitur? Nunquid aequum fuit amantis paginis tantum mandata restitui, aut per fides est liberae scriptionis et famuli? Nunquid dignum probatis moribus censuistis provocantem ad officia religiosa non subsequi, vel nefas putastis epistolas reddere quas vobis inter excessus contigit non cepisse? Haec igitur est tua disciplina? Non talem te probitas olim manifestata disseminat. Ego tamen loquacitate qua notus sum indurata nitor mutare silentia. Nunquid impar est tibi lingua natalibus? aut non testimonium generis annuntias flore sermonis? nunquid ostrum loquendi deseret pectoris fecunda dictatio? Nihil nisi malitiam designat, qui cum possit, desideranti verba non tribuit. Ecce inter ructationes Lyaeo debitas qualia Silenus alter verba compono. Scribendum sciatis nomen vestrum ad genii mei purpuram, et libellis propriis inserendum: ut etiam si nihil tribues de responso, ego tamen arcem teneam, quod ad doctos viros dirigo sine trepidatione aliqua quod legatur. Domine mi, accipe nostrae salutationis obsequia, reddens debita litterarum. Sic tibi virginitas mansuro constet in aevo: Nec pereat quidquid vita beata dedit. Sic tua non maculent nigrantes membra puellae; Nec propter jaceas Tartaream faciem. Ut cupidum sanctis releves per scripta loquelis; Deque tuis fratri fontibus unda fluat.
EPISTOLA XXII. ENNODIUS MAXIMO. Fidelius a sublimitate tua vocem suscipiunt aut interrupta montium, aut secreta silvarum. Praebent hominibus naturae institutione et muta responsum; redit ad mortales vicissitudo clamosae solitudinis; non perit quod linguae acceperint vel lustra beneficium: quare istud in magnitudine tua laudis et philosophiae genus est, nihil dicere, et silentii tenere inter declamantium incerta cautionem? Homo, quem nec infecundum natura protulit, nec infabricatum doctrina dereliquit. Sed, credo, me dedignaris affatu; opicis nolens pretiosa dare verba judicio. Quid quod signum est divitis eloquentia viri, nec indoctis sermonum cupita subtrahere? mendicus fluminum cursus est, qui tantum nobilissimorum satiare putatur ardorem; ubertas imbrium et nihil paritura saxa perfundit. Liquid ae rationis ordo est, ut paupertatem resignet qui damna formidat; quidquid non procurrit, exile est. De volucribus tamen munus singula destinavi, quod cepit accipiter. Nam progressi ad Bromium et Bacchi orgia, inter aves bella commisimus: profuit quaestui nostro certamen sociale pennarum. Memento quod solam anatem direximus: scientes quia numero Deus impare gaudet. Dona nostra institutio est: sume, si diligis, pro dogmate quod jocamur. Fac meam frugiferam esse laetitiam. Si tibi perpetuae diligentiam castitatis indixerit, laborabit in laudibus tuis lingua, quae modo exercetur in monitis. Vale, domine, et amanti, ut doctus, si mereor, sequestrata dissimulatione responde.
EPISTOLA XXIII. ENNODIUS MAXIMO. Producit magnitudo tua nuptiarum festa temporibus; dum rem ad quam coactus es, sub diuturnitate prosequeris, subito necessitas tua facta est desiderium. Aliquis negotio illi perenniter incumbat, ad quod descendit invitus? Sic recessisti a custoditae beatitudinis diligentia, quasi prolixis temporibus didicisses qualiter institueretur uxorius. Triginta feliciter dies abierunt, et te civitati adhuc meis oculis longa me macerans exspectatione subducis. Vere quidquid vis facias, si vixero, qui tibi dicenda texui, non tacebo: tamen honore salutationis accepto, gustum de guttulis ut fratrem decet a fratre, directa suscipite. Erubesce tu, quia nec aegrum requiris, nec de nuptialibus deliciis quae possent fastidium relevare transmittis.
EPISTOLA XXIV. ENNODIUS STEPHANO. Exigit a me filii communis Marcelli adhortatio, quem natura vobis, mihi dedit affectus, ut ad scriptionis munia praevius aspirarem, et solatium litterarum per quod vetustas voluit absentiae nil licere, amore victus impenderem. Jam debes mihi duplicem gratiam, et si responsa restitueris, ob hoc quod primus incepi. Ille dilectionis januam pandit, qui in colloquiis praestat exemplum: propositam custodiunt formulam, qui scripta restituunt. Ergo, auctore Deo, nuntiam prosperitatis nostrae epistolam destinamus. Illud ad gaudium vestrum, quo uberius paterna mens exsultet, adjungimus, filium vestrum in studiis liberalibus ingenuitatis testimonium jam tenere, et talem se in hac cura praestare, ut avara suorum vota transcendat. Spes perfectionis est, honesta in adolescente inchoatio, nec ab erudito distat, qui inter exordia boni gloriam occupat instituti. Salutans ergo affectione qua debeo, spero ut reparata opportunitate de bono me faciat vestrae prosperitatis attolli.
EPISTOLA XXV. ENNODIUS SYMMACHO. Lex desideriis scripta vix creditur. Impatiens rigidioris praecepti diligentia, non jugiter dignum facit reprehensione quod libera est. Redditur saepe amabilior de reatu, cum per effrenationem sortitur genium plus placendi: nam delictum suum quodam ipsius praesumptionis melle commendat. Ego a praefatione me tueor, quia ad epistolas primus aspiro. Restat in potestate celsitudinis vestrae, si sustinere eligetis garrulum, non tacere, et de originario Symmachiani fontis lacte me pascere. Vale in Christo nostro, Romanae gentis nobilitas, et me jam ut clientem et famulum pro morum et naturae luce dignare.
EPISTOLA XXVI. ENNODIUS AGNELLO. Pro voto meo produxistis epistolam, dum res nulla fuscatas nube purgatis. Felicissima defensionis sorte adsumus innocentiae, et dextro semper omine per se splendentibus usuram vocis impendimus. Facile ejus lucem qui nitet affirmas: nec deest sermo qui commodetur absolutis. Sic de caballo promisso processistis affatibus, quasi vobis aliquando obscena mentiendi fuisset affectio. Vere per animam meam facilius sacros crederem labi in hanc foveam posse pontifices. Vitia maturos nesciunt, nisi quos primaevos imbuerint. Infitiatio in hominibus nova non germinat: quidquid in moribus nostris est, et sequitur et praecessit. Proinde valete, ostrum Latiaris eloquii, et mihi vicissitudinem amando restituite: illud providentes, ut pro compensatione tarditatis dignus mihi munere vestro equus succurrat.
EPISTOLA XXVII. ENNODIUS PROBO. Eligo jacturam pudoris, ne subeam dedecus non amantis, sciens facilius sarciri posse frontis damna quam fidei. Indoctum esse infelicitatis est; virtutes familiae vestrae odisse, res criminis. Potuimus disciplinis liberalibus defuisse non delinquentes; nulli sufficit, unde mores excussit. Ego in amplitudine vestra tot coacervata epistolari sermone bona non venerer? ego non illud generis lumen amplificatum studiis et probitate suspiciam? Videtur mihi non longe ab honestate desciscere, qui colit emendatos; dum creditur quicunque sectari posse quod diligit. Proinde vale per gratiam Dei, et studium meum approbans amantem tui amplifica muniis litterarum.
EPISTOLA XXVIII. ENNODIUS ADEODATO PRESBYTERO. Voto meo obsequitur, quae ministra ad vos scriptionis existit occasio. Nam et praesentiae vice blanditur alloquium, et promittit sibi de paginarum promulgatione quod exhibet: quia emendatissimi homines, sicut derogari virtutibus suis aestimant, aliquos in diligentiae testimonio praevios exstitisse; ita ignominiam reputant, exempla negligere. Vixit inter sanctos viros ista communio, ut per intimi hominis providentiam nil noceret terrena sequestratio. Par est, domine, ut et votum meum sequaris et formam. Ergo salutans principe loco, ut mei memor sis deprecor; ut quod mihi per negligentiam subtrahitur, divinae gratiae per vos suffragio conferatur. Indico ergo non mentiens, nocte tertia a profectione mea, ingratam mihi dominam meam Cynegiam apparuisse in ipso lucis exordio, et multum ab ea me de itineris properatione culpatum, quare etiam nullis versibus sepulcrum ejus esset honoratum. Haec quidem ego non ad imaginem propheticae veritatis accepi; nec nocturnis forte illusionibus operis mei sudore litavi. Sed quia facile suadetur amantibus, debitum opus non laboravit exigere qui monebat. Salva est dominae reverentia. Versus quos direxi, per diem judicii te conjuro ut in pariete supra ad pedes scribi mox facias. Gratum noveris et filio tuo futurum, vult enim merita illius multorum ore celebrari, sed in eo modo quo illos hic invenit. Domnam meam Stephaniam et domnam Sabianam, sed et domnam Fadillam pro me saluta. Si scripti fuerint, mox rescribe. Domno papae dignare dicere ut aliquid per secundia Hoscorum de mea causa ordinet. Quantum in festinatione veredarii potui, scripsi: dominum et fratrem Hormisdam satis pro me saluta, cui dicite ut clavem illam mittat.
EPISTOLA XXIX. ENNODIUS BEATO. Non ego epistolam meam intra breves terminos, Spartanae memor concinnationis, includo; nec formam tuam studio coacti sermonis irrideo: abest a me loqui pauca cum modicis. Urbanorum est exiguis producta subtrahere, et sine aliqua necessitate paginas, quales poscit hominum mensura, formare. Quod in me de his quae praefatus sum subtile putaveris, festinatio non semper amica artis et casus exhibuit. Magnum mihi est, si dederunt fortuita quod mireris. Ergo causam scriptionis insinuo, quam tibi praelata salutatione commendo. Digresso mihi urbe procul domnae meae Cynegiae occurrit admonitio, quare sepulcrum ejus non honorassem laude ducti in carmen eloquii. Quod, quamvis reverentia viri ipsius facerem, tractavi, quia quod radiat luce meritorum, styli ubertate celebrandum est. Nam nec Deus officium respuit imperiti, et contentus ipse quod tribuit, a rusticantibus verborum diademata non requirit. His ergo versibus scribendum epitaphium destinavi. De quo quid sentiatur, sic pater tuus vivat, et Roma te, quantum ad illa quae in ipsa reprehenduntur, non suum faciat, ut simpliciter et pure indices; nec auribus meis aut sensui fuco mentitae gratiae blandiaris. Non erubescas, et etiam aliquibus, praecipue tamen dominae, et merito dominae Barbarae paginam meam recensere; quia tecum locatur. Opto tamen ut tantum tabella mea quantum spes tua sapiat, quae in cano flore, et mea et parentum suorum, quamvis sint avara, et vota transgreditur. Dominum Cethegum et dominam Blesillam sororem ejus, pro me saluta. Fidelem, Marcellum, Georgium, Solatium, Simplicianum pro me saluta: quibus dic: Si vobis cordi est disciplina domnae Barbarae, dominum, vel patres, aut fratres ejus, frequentate; quia est casta luxuque carens: qui aliud fecerit, ad me non sperat se esse rediturum.
EPITAPHIUM CYNEGIAE. Obtinui pretium votorum munere Christi: Quae mihi vita fuit crux, dedit hanc tumulis. Dissolvens carni sobolem sine vulnere mentis, Quod Fausto felix conjuge praemorior: Disjecit lacrymas medela cordis. Quae servat meritis torum fidelem. Exoptet similem matrona sortem. EPISTOLA XXX. ENNODIUS FAUSTO. Solida est spes adolescentium, quam magnorum cultura prosequitur: si cessat curatio, ubertas tritici transit in lolium. Parthenium, sororis meae filium, diu circa diligentiam litterarum, quantum patris ipsius reseravit allegatio, culminis vestri metus attraxerat. Sed nunc per absentiam vestram venerandae solutus lege formidinis, molitur obscena: aetas illa peccatis amicior multos reperit ad errata ductores. Implorat fidem propositi mei pater, et incolumem filium loco deflet exstincti. Sic faciunt, quibus de profectu suorum fiducia nulla responderit. Nihil mihi residuum fuit, quod remedii loco precibus victus ingererem; nisi ut eminentiae vestrae conscientiam de excessibus ante dicti juvenis festinus instruerem. Vos medicam manum, vos opem praestate consuetam, ne vitiorum profectus universa in eo quae boni aliquid potuerunt ferre succidat. Commendate amicis quae agantur; insinuate doctori, et quidquid potest subvenire, concedite: quia haec sunt quae, praefatis salutationis obsequiis, consanguineo possim, professionis meae memor, sine dissimulatione praestare.
EPISTOLA XXXI. ENNODIUS PARTHENIO. Par quidem fuerat silentio degeneri vicem taciturnitatis opponi, ut per ipsum callem vindicta per quem venerat error exiret. Nunquid aequum est ut in excessibus tuis vox, quid deliqueris, et non mutus dolor ostendat? Crede mihi, manifestatae indignationi vicina curatio est. Te per longum ferire debuit inclusa commotio, si tamen non ex toto ab humanitate discessisti. Quid deliqueram, postquam primoribus litteris veniam fabricata humilitate poposceras? haec est correctionis fida promissio, ut postquam delenifica oratione conceptam iram extorseris, erubescas te minora peccasse? Quantum video, post contestatam verecundiam, solas errorum vitas angustias, nefas aestimas circa parentem et nutritorem tuum non in tantum extolli supercilium quanta debuisti pro tot beneficiis communione submitti. Aut forte putas quod me puerilis ira sollicitet, aut ulla necessitas maturum expugnare possit affectum? nunquid genitori natorum non grata sunt verbera? aut creatores reptantium parvulorum non et mulcentur injuriis? Nihil amarum putant, quibus inter desideria quod votis pro parte adversetur efferbuit. Invenimus inter triticeas segetes spinas et lolium; et dum frugiferam herbam carpimus, infecunda suggeruntur. Nunquid ideo culturae respuenda diligentia est, aut cessandum est a vomeribus, si non in toto satisfecerit terra cultori? Deum precor, ut a te quod detestor excludat: ego tamen nunquam, si credis, deseram monitoris officium. Audivi te, patris tui relatione, circa studia jam remissum, et quasi arcem scientiae adeptus sis, ita nullatenus esse de lectionis instructione sollicitum. Nosti, fili, istius rei summam, nisi assiduitate nimia non teneri. Non profuit in hoc opere laborasse aliquando hominem, qui a laboris intentione destitit: pernicibus alis negligentes fugit scientia; et quidquid mora et sudore partum est, sub celeritate transfertur. Te salutatum et vigilem volo, ut profectus tui messem quotidianae catenis lectionis astringas. Ad me vel nunc, si quid te deceat cogitas, rescribe: quia si credis, nunquam similem dictionum tuarum invenies in qualibet orbis parte fautorem.
LIBER OCTAVUS. EPISTOLA PRIMA. ENNODIUS BOETIO. Optimae spei plenus, cui fautum ( an faustum) cupio, ad curam officii epistolaris aspiro. Decet enim vestris fascibus hac praefatione delibari; et inter purpuras, possessoris luce crescentes, qualicunque non abstinere colloquio. Nunquid solius doctrinae beneficiis amor agnoscitur, nec fas esse credendum est, prodire in medium desideria rusticantis? simplicius innotescunt vota nullo peritiae velata praestigio. Ergo nos hoc sumus ore, quod pectore: non amara praecordiorum delenificis possumus mutare sermonibus; pudens laudator est, cui in concinnatione blandimenti dicenda mens suggerit. Deo ergo omnipotenti gratias, qui in vobis, dum vetera familiae vestrae bona custodit, nova multiplicat, et quod plus est apice dignitatis dignos facit esse culminibus. Redditur quidem vestrae gloria ista origini, sed, quod est clarius, merito impetrante personae. Fuerit in morem veteribus curulium celsitudinem campi sudore mercari, et contemptu lucis honorum luce fulgere; sed aliud genus virtutis quaeritur, postquam praemium facta est Roma victorum. Noster candidatus post manifestam decertationem debitum triumphum, dum nunquam viderit bella, sortitur. Judicio exigit laureas, et congredi non necessarium duxit armatis. Inter Ciceronis gladios et Demosthenis enituit, et utriusque propositi acumina quasi natus in ipsa artium pace collegit. Nemo dissonantiam Atticae perfectionis metuat et Romanae, nec praecipua gentium bona societatem dubitet convenire. Unus es qui utrumque complecteris, et quidquid viritim distributum poterat satis esse, avidus maximarum rerum possessor includis. Eloquentiam veterum, dum imitaris, exsuperas, dicendi formam doctissimis tribuis, dum requiris. Est apud me epistolae vestrae, quae hujus rei fidem faciat, veneranda compositio. Utinam quae a vobis diriguntur, tam essent crebra quam suavia! Dicatis forsitan: Par fuit propinquum laudare, in commune augmentum laborantem, quia non est proprium, quod quasi singulariter videtur palmata conferre. Venit ad me equidem portio de curuli. Sed, si mihi creditis, plus erigor de genio et studiis sublimati. Interdum accesserunt ista de casibus, soli contigerunt illa virtuti. Prope inops ad scriptionem adducitur suffragii consularis, qui tantum de parentibus gloriatur. Tibi utrumque in peculio est, Latiaris scientia et vena purpurarum. O si mihi non styli epistolaris consideratio in longum equidem producta manus opponeret! quod alii relatione dictant, ego crudum, et si confusis ordinibus explicarem. Redeo ad tabellarum fidem. Valere me nuntio, et utrum valeatis imploro: ad summam beneficii postulans ut dignatio me reciproci sermonis attollat: hoc quoque deprecans, ut domum quam in Mediolanensi civitate et abundantia vestra et neglectus propemodum jam reliquit, mihi quo vultis genere concedatis. Justum est enim ut parentes vestri habeant quod de patrimonii mole descendit. Credite mihi, Deo teste, quia si impetrare sine detrimento census vestri meruero, quasi dono obligatus, obsequiis potioribus respondebo. De qua parte, sic vobis feliciter universa contingant, si securus esse debeo, plenarii mihi documenti dirigite firmitatem.
EPISTOLA II. ENNODIUS AVIENO. Par erat magnitudinem vestram ingenii sui opulentiam, dum sancti patris sectatur instituta, depromere, et multo acquisitam sudore doctrinam pro diligentiae testimonio ventilare. Gemina vobis contingit antefata concinnatione laudatio; quando crescente susceptorum devotione fertur in medium palma sermonis, res quae nobis amorem vestrum reserat, vos extollit. Uno eodemque usu et oris pompa multiplicatur et fidei. In pace constituti illam subjectis affectionem putantur impendere, quam loquuntur. Haec, mi domine, ille occupatissimus pater et in humana locatus arce custodit. Nam contemptum manifestat, qui in otio degens verba non tribuit. Legisse me memini, Sermonis avari nullus honor. Nunc ergo servitiis salutationis adhibitis, indico me valere. Superest ut suggestio mea eliciti gaudeat ubertate colloquii.
EPISTOLA III. ENNODIUS MESSALAE. Post unam epistolam quam victus crebris scriptionibus emisisti, in continua taciturnitate perduras: et credo necessitate, non studio, servas philosophiam nil dicendi; non respiciens veteres, ut loquerentur melius, in praesentia nil locutos, et illam silentii curam nutricem fuisse sermonis. Tu videris mihi disciplinas Atticas in muta fideliter parte sectari, nolens silentio acquisita vulgare: ostende post oris ferias quae tibi per aurium callem divitiae commearunt. Destinasti mihi dictiones tuas; in quibus et si non fuit optanda sublimitas, non tamen deprehensa est quae sorderet abjectio. Egi Deo gratias, quia jam te de vinculo in quo negligentia constringebaris, exemeras. Promisi sequentibus potiorem successum aestimatione principii. Sed vos inchoationem, quantum ad me cui nihil dirigitis, cum extremitate junxistis. Domine Messala, quotidie cujus sis filius, habere ante oculos cordis Dei nostri dispensatione contingat. Sed nolo prolixa esse, quae aspera sunt. Vale, officio salutationis accepto, et correctum te suggestionibus meis frequentibus resigna maniis litterarum.
EPISTOLA IV. ENNODIUS ARATORI. Ad longinqua digrediens caritatis immemor exstitisti, non licuit tecum piam diligentiam muros exire. Dum urbis habitator es, fabricatas blanditias, non sine daedala arte custodis, at ubi rus petendum esse decreveris, quasi graves sarcinas amicorum memoriam derelinquis. Tu villares delicias expetisti, et nos apud te inter moenium mala remansimus. Non habuit radicem affectio, quam velut curarum tormenta separasti. Dicas, unde tam velox exprobratio? nec aequum esse parari ante delicta tortorem. Scripturum te, mox fuisses ad optata pervectus, sine cunctatione promisisti: quantum pater tuus semper culparum tuarum vulgator exposuit, jam a te pueri paginis vacui commearunt. Timeo ne ista taciturnitas diuturnitate convalescat; et in usum silentii turpis crescat incuria. Domine mi, saluto ego, et promissi te memorem debere esse convenio, quatenus inter cana nemora redimitus hederis efferaris.
EPISTOLA V. ENNODIUS FAUSTO. Directos a sancto episcopo artifices prosequi commendatione non opus est. Res enim plus suo placitura genio, de devotione laudatoris abjurat injuriam. Familia est quam, cum videritis, non possitis ambigere ab Ecclesia destinatam, et de ejus thesauris et gremio sub hoc studio processisse, ut tractata liberaliter pariat vobis in illa melioris saeculi commutatione mercedem. In quibus mancipiis, juxta annuntiationem beatissimi Laurentii martyris, opes esse maximas quis negabit? Sunt enim feminae, quae quamvis exterioris hominis lumina perdidissent, mentium splendore radiabunt: quidquid enim corporibus de prosperitate subducitur, ad frugem crescit animarum. Nolite male accipere, quod nec videre poterunt, nec videri: procul a maturitate vestra illiciens decore formositas. Qui vitam suam, sicut vos in hoc innocentiae calle disposuit, si tales pascat, in coelis est: crede mihi, quamvis vobis gaudia pariat fusa ad Deum ubertas illa lacrymarum, contenti eritis possidere sub continuatione plangentes. Inter ista bona quae praefatus sum, licet magno vobis labore et pretio constitissent, adjicio quae sequuntur. Una inter ipsas, et ingenua, et sine filiis, et puto, quod fit sanctis vicinum desideriis, nec habebit. Est enim in Christianis hominibus fecunda sterilitas, et maximum solatium saeculi adjutoria non habere. Sed ne forte animus vester in occupationes publicas debeat de anagnostici prolixitate fastidium; quamvis bona in principiis locata vos animent, et quemlibet rancorem detergeat in exordio, juxta oratoriam disciplinam, locata dulcedo; tamen ne desideria vestra fabricata dissimulatione suspendam, nulla ex illis documenta promerui. Quia commemorationem mularum facerem, episcopo durum videtur: et quamvis famuli vestri fratris Gaiani institisset efficacia, et supra modum nos pressisset importunitas, nihil communi actione profecimus. Hoc tantum volunt inseri, multis sanctum patrem vestrum beneficiis vestris et gratia invitatum, muneris vobis vicissitudinem prospexisse: quod genus documenti si placet, sine cunctatione rescribite, aut quae ejus forma esse debeat, intimate. Nunc ego ille periclitatae utilitatis et in obsequiis vestris annis pluribus jam probatus, quantum egerim, quod vix alter per infinita chartae damna narrasset, pernicibus sum verborum saltibus elocutus.
EPISTOLA VI. ENNODIUS AVIENO. Credo ad justitiam pertinere, ut quod a vobis exspecto, primus exhibeam. Decet enim ut qui bona opera praestolatur, invitet exemplo. Expugnat calcaribus tarditatem, qui formam ministrat officii. His ergo salutationis munus impertiens, sanum me esse, post inaequalitatem quam pro peccatis sum passus, enuntio; et statum vestrae prosperitatis inquiro, sperans ut in hujus rei solutione multus incumbas.
EPISTOLA VII. ENNODIUS SENARIO. Apud sanctas conscientias non negat caritati debita sua gratiae principalis occupatio, nec eliminat pii amoris aula fervorem. Testimonium dat solidae affectioni, qui eam inter impedimenta oblivione non obruit. Commendate mihi scriptione culmina vestra, quae voto importunus emerui: custodia communionis, honor est dignitatum. His ergo obsequentissime salutans, epistolas brevitate constringo, sciens posse productas horreri: faciens ut pro me Domino gratias referatis, qui molestiam quam pertuli, antequam ea discere potuissetis, abstersit.
EPISTOLA VIII ENNODIUS ELPIDIO DIACONO. Quibus modis fraternitatem tuam ad scribendum, quave arte sollicitem, quando homo verborum locuples in me silentia peregrina custodis? Elegi ut te loqui loquendo faciam, et illam Atticam eruditionem ad epistolas alia garrulitate producam. Justum fuit ut tot diebus a promissione desisteres, et qualiter pervenisses, nulla paginae directione signares? aut forte contra me illam tuam cautelitatem aestimas esse servandam? Dedignaris colloquio, quorum gratiam multo sudore quaesisti? Crede mihi, nisi ab hoc te vitio sub ea qua ambulare soles velocitate suspenderis, necesse est ut ad alios nostra patrocinia transferamus, qui memores constituti amorem munerentur obsequiis. His ergo salutans, amico et medico indico me gravi corporis inaequalitate laborare: quam nisi te dictante pagina jocos exhibitura curaverit, distensam per tormenta ranulam longis hominibus coaequabo.
EPISTOLA IX. ENNODIUS MESSALAE. Si jam te favor divinus a proposito negligentiae ad votiva ducit studia, si quo te vena, quo te domnus Faustus vocat, attendis, optata non taceas scriptione. Sed timeo, ne dum officiosum desidero, sustineam rusticantem, et incipiat hoc desideriis meis resistere quod cupivi. Coelestes divitiae illam inertiam stimulo pietatis exsuscitent, et mendicitatem oris tui superna ope locupletent. Ecce injuriis provocatus scribe. Salutem ergo dicens, rogo ut quid circa te agatur tabularum promulgatione cognoscam.
EPISTOLA X. ENNODIUS MAXIMO V. S. Bene disponantur superno vota nostra judicio. Ipse ad nuptias tuas veniat, qui primo parenti, dum adhuc nativa immortalitate gauderet, supernae benedictionis munus indulsit. Faciat tibi Christus noster nec custoditae integritatis fructum perire, nec munera nuptiarum. Sic virginitas prosit ad sobolem, ut castitati tuae fecunditas nihil decerpat: et miro dispensationis arcano, nec saeculo, dum pater es, pereas, nec Dei gratiae, dum pudicus. Veniat super te quod Isaac juniori filio pie inductus optavit (Gen. XXVII, 28). Illis domum socrus auspiciis uxor introeat, quibus ad Tobiae penetralia nurus accessit (Tob. VI). Sit tibi causa perfectae dilectionis in conjuge, in te virginitas custodita. Solam illam deputatam tibi noveris, cui te quasi non esses, ex mundi faece servasti. Ecce quia venire non potui, oratione non desum. Domine mi, spero ut, honore salutationis accepto, quae a me directa sunt, dignanter accipias.
EPISTOLA XI. ENNODIUS ARATORI. Miror cur devenustes turpi silentio ad Romanum decorem politi in te bona colloquii, et coactas multo sudore divitias fugiens dispensationem taciturnitate consumas. Quidquid dignis collatum fuerit, dum in usu est, ornat auctorem: ingeniorum elegantiam qui concludit, extenuat; unus error est, prodire rusticantem, et dignum laudis honore delitescere. Nunquid non habuisti digna memoratu, aut ego tibi visus sum non colendus eloquio? Fuit aliquando materia, quae sic omnium linguis et litteris celebranda sit, quando ad nuptialem copulam perductus homo est, cui cum magna sit lux natalium, abundantia facultatum, disciplina et pudor utrumque transgreditur? qui vitia carnis abjurans, pro blandimento turpi respuebat quidquid leges dedere pro remedio: et nolens uxoris corpus deputare servitiis, putavit se addicere, si quidquam mundo impenderet liberam castitatem? Haec et si non diligis, debes tamen pro ingenii tui ostentatione laudare. Possumus credere te bonum fieri, si audiamus quae honesta sunt praedicantem. Nunc salutem largissimam dicens, ut rescribas admoneo: et non me de epistola mea aestimes; quam, Deus testis est, dum de basilica remearem, transcussione dictavi.
EPISTOLA XII. ENNODIUS FLORO. Qua te devinetione teneam, qua diligentia complectar, ex animi tui potes qualitate colligere. Vix enim amari continget, nisi quos sinceriter amare constiterit. Congreditur inter se coelestis vigor animarum, et studia sua multis sibi pandit affatibus: et ideo vicissitudinem mihi reddere disponis. Insiste domno ut suburbanum illud, si dignatur, dato a me pretio comparari jubeat quod dum in Liguria fuero, feliciter habebam, et post obitum meum ipse suique possideant. Mihi tamen post Deum, libertatem, substantiam videtur ipse conferre, si hoc beneficii per ipsum fuero consecutus. Sed sic filia tua vivat; sic de illa quales optas filios teneas; sic Deus animam tuam sanctis suis faciat coaequari, et frater tuus vivat, ut insistas suppliciter, importune, quatenus ad effectum petitionem meam perducas. Cogites Deum, cogites necessitates meas; quia nihil est quod potentia ipsius, quod affectus circa me majus possit praestare.
EPISTOLA XIII. ENNODIUS AURELIANO PRESBYTERO. Affectionem mentior, si vobiscum digrediens non remansi, et beatitudinem vestram mecum quamvis locatam in statione, non detuli: et quia animus in me, ut in caeteris, imperator est corporis, ipse circa diligentiam vestram est tota intentione captivus. Ergo salutationis honorificentiam debita humilitate persolvens, nihil valetudini meae de itineris confractione indico decessisse. Ecce qua sollicitudinem vestram benigni studii cura remuneror: facite quod scriptum est, accepta restituentes, de prosperitatis vestrae me significatione gratulari.
EPISTOLA XIV. ENNODIUS FAUSTO. Tacerem molestias meas, nisi intellexissem quod sollicitudo vestra me sublevat. Nam dum cognoscitis, quam variis morborum fatigor incommodis, pro peccatis meis febribus frequenter addicor, et vires quae videbantur restitutae, franguntur. Ergo vos remedia consueta praestate, et usum illum sanctae conversationis impendite: ut quidquid medicina mortalium non valet, fusis ad Deum nostrum precibus impetretis.
EPISTOLA XV. ENNODIUS EDASIO. Ante experimentum amicorum fides occulta est: postquam in lucem processerit, eorum qui aliquid saporis habuerint, sibi mentes obligat. Est tamen minus libera servitus, quae caris exhibetur. Confiteor magnitudini tuae: latebat me ante relationem hominis mei, quid in sublimitate tua, et saporis et gratiae, sub nobili humilitate delitesceret: didici hominem, qui canam in fide beatitudinem, dum amicorum absentiam bene tractat, exsuperat. Plura quidem discedens promiseras: sed ad genium conscientiae tuae majora praestitisti. Domine fili, salutationis effusissimae munus impartiens, ago atque habeo insufficientes gratias de his quae mihi in prima potitiae fronte collata sunt. Quod restat, deprecor ut residua illa mancipia teneri jam facias. Ecce fiduciam de bonis praecedentibus descendentem: qui ante ignoto preces metuebat offerre, jam non dubitat imperare.
EPISTOLA XVI. ENNODIUS BARBARAE. Non ego debiti immemor ab officiis temperavi; nec constituta despiciens garrulitatem meam ab obsequii exhibitione suspendi. Sed postquam ab urbe regressus sum, continuo me variae aegritudines, et quidquid ad mortem vocat, arctavit. Vere domna mea, sic vobis vestrisque laeta contingant, quia ad testimonium veteris mysterii Christus noster iterum quamvis peccatorem, nec ut illum qui amicus dici meruit, sed rursus vocavit Lazarum de sepulcro (Joan. XI, 11). Est facti unitas in distantia personarum: et nunc amplior magnitudo divini operis, quia quod ille meruit, mihi cessit indebite. Haec causa me ab officii promulgatione revocavit. Postquam tamen ad vitam reductus sum, continuo me ad servitia vobis solvenda converti: rogans Deum, ut vos vestrosque superno tueatur auxilio. Promitto mihi etiam et desideriis meis quod cum felicitate vestra et gaudio, ad comitatenses excubias, quae votis meis satisfaciat, dignitas adepta vos evocet. Noli, domna, huic te labori, huic oneri submovere. Videant bona Romanae civitatis provinciae, et quae monitis vix instituuntur, per bona quae vobis Deus contulit, formentur exemplis. Rogo tamen, reverentia salutationis exhibita, ut exspectatissimo me relevetis alloquio: sed nec alterum dictare patiamini, quae ad me scribetis: sic nunquam ab impetratione oratio vestra pellatur.
EPISTOLA XVII. ENNODIUS STEPHANIAE. Credo vos et ignorantes meis periculis subvenisse: aut quare confidam nescire quidquam, quos per Deum contingit universa praenoscere? Postquam enim ab urbe redii, reparata sunt in me divina mysteria: et quod senuerat temporibus, novellis resurrexit exemplis. Iterum vocatus est Lazarus de sepulcro: non quidem illius par merito qui amici Redemptoris nomen emeruit, sed in diversitate actuum unius convenit forma mysterii. Deductus per aegritudines multiplices ad sepulcra; sed coelestis voce revocatus, ad haec primum quae vobis solvuntur officia me converti: credens placere Deo, si cultoribus ejus per linguam quam ipse reddidit principe loco exhibeantur obsequia. Ergo reverentia salutationis impensa, deprecor ut pro me, sicut poposci, orare attentius procuretis, ut per meritum vestrum divina clementia dignetur confirmare quod tribuit: et frequenter me pia litterarum vestrarum promulgatione sublevetis. Rogo ut nullum alium dictare facias, per domni Asterii animam et professionem tuam. Sic ei nitor quem optas, usque ad consummationis tempus assistat.
EPISTOLA XVIII ENNODIUS FAUSTO. Coegit me ad studia mea portitor praesentium litterarum, et quod volebam, prope importunus exegit. Sic contulit beneficium, qui exigebat. Iste in negotio suo probatum mundo justitiae vestrae poscit examen: nec ab aliquo veritatem causae suae discerni aestimat, si cessetis. Pro hoc precator accedo, ut dum adestis mandatis coelestibus et veritatem tota intentione perquiritis, afflicti hominis necessitatibus succurratis. Spero etiam, salutationis officio impenso, ut indicio me prosperitatis vestrae, non neglectis quae frequenter se ingerunt occasionibus, sublevetis.
EPISTOLA XIX. ENNODIUS FAUSTO. Quamvis omnis frequentia litterarum videatur rara sollicitis nec sufficiat providentia pro pietate suspenso: tamen pars ista cui impenditur, nisi responderit, ab humanitate sejungitur. Ergo salutationis officia praefatus, Deo tribuente indico mecum sanctorum suffragiis et vestris precibus jam melius agi, et illam desperationis et febrium intepuisse valetudinem. Nunc, quod restat, spero ut petitionem meam quam per confamulum meum fratrem Florum destinavi, suscipere solita benignitate dignemini: quia etsi mihi ad praesens res videtur esse compendii, vobis quibus magis futura cordi sunt, utilitas ex hac parte summa respondet.
EPISTOLA XX. ENNODIUS AGNELLO. Si valerem corpore prosequi, verbis abstinerem: at cum illa res valetudini deficit, ista succurrit. Scit secretorum discussor, me et divisum praesentia a vobis abesse non posse. Proinde sollicitudinem vestram nuntio meae prosperitatis relevo: et propter quod concessum est epistolare commercium, vestrum requiro, indicans, honore salutationis impenso, puerum me ad suscipiendum caballum direxisse. Tantum est ut talem mittatis, quem et vos dedisse clareat, et ego pro honoris summa me gaudeam suscepisse.
EPISTOLA XXI ENNODIUS BEATO. Si possem scribendo delere paginam meam, multiplici hoc facere intentione procurarem. Sed quia non est fas hominem non errare; ego ille canus, sed pater tuus, ne unquam prioris epistolae meae sis memor, exposco. Sic te pater et patria talem, qualem per singulos dies omnibus protestor, excipiat. Alienis scriptis credidi, ut styli mei importuna festinatione morderem. Tu feceras quod sapiens; qui soli domno Probo, artem tenenti inter doctos, versus meos relegeras: quod facere decuit. Ego importunus, qui alteri credere non debuissem, quantum video, frustra commotus sum. Vade ergo ad domnum Probum (sic pater tuus vivat: sic me, quem semper amasti, viventem audias, quia ista pene mortuus dictavi) et osculare illi genua pro me, et dic illi de extremo versu, Terentianus me induxit in illo exemplo, Sic fatur lacrymans, classique immittit habenas. Aeneid., VI, 1. Omnia tamen quae fuerunt digna correctione, praevidit. Saluto, amore quo debeo. Si evasero, versus ipsos emendo, et sic dirigo. Nam litteras tuas quas per infantem Rufinum direxisti, Julio mense suscepi. Unde me contigit nescire quod actum fuerat, ut taliter moverer.
EPISTOLA XXII. ENNODIUS FLORO. Qui justius prosperitatis meae cognoscit indicia, nisi qui sinceriter et indesinenter optavit, nec convenit prius alterum desideria aliena cognoscere? Ergo servitio salutationis exhibito, indico me, coelesti beneficio, postquam cessavit humana curatio, mox sanatum: revocavit ad spem prosperitatis res illa, quia medici destiterunt. Nunc gaudia vestra, sicut de me aestimo, cognoscentes, mecum laudibus prosequimini tanti beneficii largitorem: et si adhuc vos longior mora detinet, quam bene valeatis, litteris intimate.
EPISTOLA XXIII. ENNODIUS FLORO. Spectabilis vir Eleutherius in negotio suo, quod a domno praefecto audiendum Vicarius susceperat, ad amplitudinem vestram a me commendatitias speravit: credens, salva justitia, opem sibi integram posse suppetere, si meis apud vos juvaretur alloquiis. Rogo ergo honore salutationis exhibito, ut ei, si vere contra aequitatem laborat, manum medicam porrigatis: quia nefas est, ut in praejudicio bonae causae prodesse sibi calliditas videat, quod molitur.
EPISTOLA XXIV. ENNODIUS FAUSTO. Usum suum benignitas vestra supra homines locata custodit. Vere medicina est cura sanctissimi; nam venerabilis conscientia Deo semper insinuat quod requirit. Digressis vobis, acrior me calor exussit, et ad omnem desperationem praecipitante diabolo vela patuerunt. Venit ad me medicus, et dixit se quod faceret non habere. Hinc mihi major spes, quando homo cessaverit. Continuo me cum lacrymis ad coelestis medici auxilia converti; et domni Victoris oleo totum corpus, quod jam sepulcro parabatur, contra febres armavi. Scit Deus meus: mox adfuit magni militis imperator, et quod per testem ejus idoneum poposci, incunctanter obtinui. Mox fervor ille aeterni frigoris procurator intepuit, et hora nona, sicut legitur, Domino meo mandante discessit (Joan. IV). Scio orationis vestrae tempora: scio lacrymarum copiam in illo quoque momento juvisse laborantem. Ecce indicia votiva non tacui: sed portitorum raritas desiderium commune suspendit. Nam me multum juvat relevatio vestra, quae a vobis minime, qui laeta respuistis, optetur.
EPISTOLA XXV. ENNODIUS FAUSTO. Mox ubi me gratia superna respexit, et animam de judicii coelestis vicinitate trepidantem, concesso, ut melioraretur, vivendi laxavit spatio, magnitudini vestrae beneficia per litteras divina non tacui. Vere, cessantibus medicis, illius qui innocentia et lacrymis emitur, medicina non defuit. Credite, nisi mihi subvenisset destitutio curantium, nil valerem. Nam quia aegrescebam hominum studiis, coepi negligentia jam sanari. Haec quidem prioribus intimata sunt: sed ne occasio praeteriretur, adjeci: sperans, obsequio salutationis oblato, ut me de prosperitatis vestrae de qua pendeo, sublevetis alloquiis.
EPISTOLA XXVI. ENNODIUS AVIENO. Necesse est ut qui desiderat scripta vestra non taceat: nec silentii exemplum tribuat, qui cupit alloquium. Juxta orationum vestrarum suffragia, quos innocentia et devotio Deo nostro facit acceptos, meliorem me esse jam sentio: desiderans honorificentia salutationis impensa, quam bene valeatis agnoscere: quia post receptam salutem, unicum est solatium bono vestrae prosperitatis attolli.
EPISTOLA XXVII. ENNODIUS BARBARAE. Quamvis adhuc inter extrema sim positus, et pro peccatorum meorum mole, somni mei beneficia, dum mereor in longum conteri, non sequantur: reverentiae tamen vestrae obsequiis quod debet pendens anima non omisit. Pene jam vocatur ad judicium, et adhuc suspicit in hac luce quos coluit. Quam vera est illa sententia, quod sanctus affectus nec morte pereat! Ergo, domna mea, servitiis vos debitae salutationis prosequens, rogo ut, agnitis quae circa me geruntur, pro illo quo omnibus eminetis et sanguinis nitore et conversationis radiis, domno meo apostolo et caeteris ejus fratribus supplicetis: ut per vos exorata Dei potentia, clementiae suae quae tarda esse non solet, beneficia non refrenet.
EPISTOLA XXVIII. ENNODIUS BEATO. Qua mihi vicissitudinis, qua obsequiorum cura pensabitur, quod te et in frequentibus paginis alloquor et officio sermonis tui in lucem exire publicam non detestor? Non me aetas tua, non ingenio meo potest revocare par formula. Eligo benignis plus credere, quam peritis; ut bona originis anteferant studiis: quod fidelis es, divini est muneris: in natura eruditio: per Deum veniet res secunda. Necesse est ut totum tibi amor integritatis exhibeat, primarum partium insignia jam tenenti. Ergo honore salutationis accepto, noveris me, juxta petitionem vestram, epistolam ad vos admonitionis, quamvis sub festinatione, dictasse: quam ad domnum patricium Symmachum idcirco dirigere procuravi, ut quod in ea emendatione dignum est, corrigatur. Sed propter surreptionem negligentiae, te quoque ejus exemplaribus informavi. Qua de re tu apud te esto: et cave ne tibi ad te perlatam manifestes comprehenso superius eminentissimo viro, ceu rem novam postulans: quia si ejus eam magisterio placuisse cognoveris, ad notitiam eorum perferre qui sapiunt non timebis.
EPISTOLA XXIX. ENNODIUS BEATO. Non mihi tuus error illusit, nec retroversa decepit affectio: tu aetatis, naturae, propositi ordinem custodisti: ego deliqui, aliter de te quam poscebat veritas, judicando. Ad hoc redeunt, quos diligentia insulsa captivat: proinde jam sine circuitione loquendum est. Quo te immemorem tui duxit insana praesumptio, ut sancto presbytero diceres, in versibus illis, quamvis in temporis momento compositis, aliquibus videri affectum conjugalis gratiae non expressum? Aut ego diffamare volui quod scripseram? aut epitaphia hoc poscebant, aut ratio? Quis hoc imperitus, quis tecum sanitate vacuus dixit, ut carmen quod in summam gratiam domnus Faustus excepit, te et participibus tuis rodentibus laederetur? Forte de tertio Phaleucio, qui Terentianum nesciunt, habuerint, quod de una syllaba quaerentes occasionem loquerentur. Vere dignus fui ista quae pertuli, quia scriptum est (Matth. VII, 6), margaritas ante immunda animalia non esse mittendas. Quamvis dictionum et imperitiae meae bene sim conscius, te tamen nec scire aliquid, nec sciturum ante didiceram. Vale, et ad alios te quibus debeas loqui, converte.
EPISTOLA XXX. ENNODIUS ADEODATO PRESBYTERO. Acerbo aegritudinis impetu et valida febrium nimietate contritus, cum ut fidem veteris testimonii Christus noster in me, quod in Lazaro fecerat, ostendisset, et Evangelii fidem praesentibus declararet exemplis: litteras vestras accepi. Ordinavit ille qui potuit, ut diebus quibus vitam restituerat, amicorum quoque suorum eam et confirmaret et fulciret alloquiis. De versibus unde tibi portentum illud dixit, risum mihi stulta judicia fecerunt. Scias illos in summo pretio apud domnum habitos, quamvis in temporis angustia et viridarii transcursione conscriptos. Sed si eos non scripsisti, nec facias. Mihi sufficit, dum feci, vota complesse. Nunc ad eam partem me confero, quae specialiter a sanctis poscenda est; ut pro aegro et amante attentius ores; si mereor, crebra mihi et instructionis et consolationis praestes alloquia.
EPISTOLA XXXI. ENNODIUS BOETIO. Consideratio magnitudinis vestrae exegit epistolare commercium; sed festinatio portitoris epistolam brevitate conclusit. Non potui morari properantem: sed nec his vacuum muniis propter res necessarias emisi. Crebras super domo quam poposci, litteras destinavi. Si possibile est cupita tribui, jam referte, quia omnia aedificia ejus sub negligentia consenescunt. Domine mi, salutationis obsequia dependens, rogo ut vos juvetis sine vestro dispendio supplicantem.
EPISTOLA XXXII. ENNODIUS SYMMACHO (PAPAE). Rem necessariam providet, qui parenti omnium orbatos et peregrinos insinuat: unica via est apostolatus vestri solatium, quae medetur externis. Absit afflictos dicere, quos ad vos contigerit pervenisse: creatoris patriam, opes alibi non requirunt, quos coronae vestrae cura susceperit. Praesentum bajulus, ortus nobiliter, profutura ad testimonium ingenuitatis studia Romana requirit. Nunc beatitudini vestrae mea supplicis vestri commendat assertio, ut salutationis servitiis dignanter acceptis, quod usu facitis, pro mei consideratione geminetur.
EPISTOLA XXXIII. ENNODIUS HORMISDAE DIACONO. Et quod es, miseratione ornatur; et quod futurus es, pietate conquiritur: et diaconum his studiis extulisti, cujus rei promittit cura pontificem. Praesentium bajulus, honestus moribus, natura sublimis, gemini solatii orbatus praesidio, Romam pro honestis artibus, licet peregrinaturus, expetiit. Vide si mereantur a religioso, bene nato, locupleti, juvari ista quae praetuli. Nunc officio salutationis exhibito, rogo ut si me, si bonam quam coemisti opinionem diligis, impensis portitor adulescat auxiliis.
EPISTOLA XXXIV. ENNODIUS PORTIANO ABBATI. Divinis declaratur exemplis, nisi per Dei gratiam visitationem hominum coelestium non venire. Quae enim recordatio potest esse peccantium, nisi occultis itineribus favor coelestis operetur, et per viam mentibus inspiratam quae propter peccata surrepere poterat, eliminetur oblivio? Impetratae jam divinae misericordiae fiducia est, cultorum Dei animis non deesse. Ergo gratias refero Trinitati Deo nostro, qui ut me reverentia vestra alioquiis visitaret, exegit. Suscipio obedientiam vestram: nec enim exiguus cultus debetur obsequentibus, cum Christi gloria maneat imperantem. Orate pro me, qui humanitatis imbecilla, dum adhuc estis homines, evitastis: quos contigit, necdum corpore sequestrato, ponderibus carnis absolvi; et servitiis salutationis acceptis, frugem circa me gratiae, dum sermonis adolescit cultura, concedite.
EPISTOLA XXXV. ENNODIUS AURELIANO PRESBYTERO. Inamabilis quidem desideriis meis militavit occasio, et votis aditum necessitas vix ferenda patefecit: amplexus paginam praefatione blandientem, sequenti ejus elocutione confusus sum. Nam dulce principium et sereni mella colloquii, relata calamitas, quasi veste noctis, obnubit. Vere loquentibus vobis ingesta sunt oculis, quae legebam. Nam dum absentiae felicitatem pagina sapientis intercepit, coactus sum illam Aetheriam nimis vidisse terrenam, et a sublimitate vocabuli in Tartarum duce culpa depositam. Taceo quid debuerit parentibus, quid pudori: ex qua domo infelix processit ad scelus: quod secuta est, relictis Dei cultoribus, lupanaris vice conjugium. Credite mihi, ultionem criminis, dum admittit crimen, exsecuta est: et turpi mersa contubernio, et flagitium et poenam flagitii reperit in marito. Secum rei personam portavit: et judicis mulier, dum elegit indignum. Producerem litteras, nisi memoriam infaustae feminae desiderarem oblivione sepeliri. Vos, ut Galliae expulsione illorum subleventur, eligetis: nos, ne Italia coinquinetur. Expetant potius Libycas syrtes: et ab humanitatis consortio dividantur: quia si inde domnum Aurelianum fugerint, hinc Ennodium, ad quae loca declinabunt? Domno praefecto quae jussistis, pressius intimavi: qui praecepta regia mox exegit, per quae credimus viros bonos et amicos occasionem invenisse praestandi: et vos tamen animum ab anxietate removete: quia coelestis sufficiet ad ultionem malorum vigor examinis. Domine mi, salutationis obsequia praesentans, precor ut crebro me prosperitatis vestrae, quia commeantium opportunitas ingeritur, relevetis alloquiis.
EPISTOLA XXXVI. ENNODIUS BOETIO. Perdiderat eruditionis pretium lingua, dum retices: quia dum venustatem eloquentiae taciturnitas includebat, credebatur non esse quod nuper efferbuit. Produxisti in lucem novum jubar eloquii: et dum diem in epistola facis, splendorem recens adeptus crederis jam maturum. Gratias ago, quod me ad amicitiae custodiam paginae tuae flore compellis. Sed si fidei meae esses conscius, dubitationem de rebus constantibus non haberes. Timeo ne ambiguitatem quam credis exhibeas; et dum amantis teporem metuis, in affectionem frigescas. Domine, ut supra, salutationis gratiam persolvens, spero ut crebro ad me epistolarum commercia dirigas, quia in his muniis et diligentia te admonet et perfectio ut multus incumbas.
EPISTOLA XXXVII ENNODIUS BOETIO. Quamvis tenui effectu petitionis surgit eloquium, et conciliant et dotant facundiam res secundae, in qualibet verborum saturitate paginae si repudientur, ab impetratione jejunant: plus felicibus epistolis debetur laudatio quam peritis. Jure loquitur verbis nitore sublimibus, qui summates viros dicendi venustate captivat: quodvis oratorium schema sinistra sors dissipat: ditescit enim lingua nutrita beneficiis. Dudum ad eminentiam vestram direxi qualicunque audacia producente colloquium: quod ita responsi genio sublevastis, ut crederem me perdidisse digni favoris tempora per quietem, quando modicus sudor judicium arcem tenentis illexerat. Promiseratis etiam domum quam poposceram, non negandam. Geminis elevatus successibus incedebam: si et opinio perfecti astipulatione, et census locupletissimi crevisset impendio. Sed detestor moram, quam sterilia quidem peccata pepererunt. Nam et homo culminis vestri quem praestolabar advenit: et nihil sibi mandatum esse, quod desideriis meis prodesse posset, asseruit. Vide meritorum meorum fusca commercia: quorum contra me nitentia fidem frangere nequeunt, exigunt tarditatem. Absit a conscientia mea, de vestra claritate diffidere: obscenae mentis est, putare constituti memoriam non manere. Sed rogo ut dum propositi vestri lucem asseritis, eorum quae mihi debentur, obscura superetis. Ergo praestationi vestrae genium dono celeritatis infundite. Domine mi, cultum salutationis impertiens, preces adjicio, ut consularem sportulam cum responso praefatae petitionis accipiam.
EPISTOLA XXXVIII. ENNODIUS SYMMACHO (PAPAE). Non inefficaciter poscit, qui parenti omnium peregrinos insinuat: nobilibus generalis debetur assertio, maxime apud eos qui beneficia tribuunt non rogati. Beatum sublimem adolescentem, praesentium bajulum, si corona vestra dignanter accipiat, praeclarum juxta morem pontificis ornat officium. Est enim qui gratiam vestram et natalibus et moribus mereatur: sufficit dignis stricta laudatio. Nunc servitiis salutationis exhibitis, rogo, ut me amantem vestri crebri relevetis promulgatione colloquii.
EPISTOLA XXXIX. ENNODIUS HORMISDAE DIACONO. Si dignatio circa me promissa duraret, assereretur frequentia litterarum: vix respiciunt humiles, quos ad arcem eventus prosper evexerit: grave est, si spes secundarum rerum caritatis nexus incidat: non debet praejudicare diligentiae, cui secundum vota blanditur. Si tamen aliquid circa me gratiae custoditis; si vivit amoris polliciti scintilla, Beatum commendo nobilissimum adolescentem praesentium portitorem; cui justum est ut consideratione mei, et parentem beatitudo vestra impendat, et patriam. Esto specialis tutor, omnium mox futurus. Domine frater, salutationis humilitate depensa, rogo ut sub celeritate quam bene valeatis, scriptione signetis.
EPISTOLA XL. ENNODIUS BOETIO. Precum iteratio bonam conscientiam oblivionis accusat. Sed facessat stimulare currentem, et constantem virum ad memoriam promissionis impellere. Haec de his quae a me dudum culmini vestro sunt scripta, perstrinxi; ut domum de qua jam paginati indicio voluntas vestra est patefacta, perficiam. Reliqua epistolae salutationis nuntio mancipavi; ut sicut apud nos valetudo in statione est, ita de culmine vestro coelestis faciat favor agnosci.
EPISTOLA XLI. ENNODIUS AGAPITO. Insolabiliter amantum ferretur absentia, nisi opem darent remedia litterarum, quae jejunas desiderantum animas pascunt esca colloquii. Bene enim per stylum dilectio amicam sibi pingit effigiem; cum qua sine laboris patientia misceat mella sermonum. Ad hoc magnitudo tua artifex ne impastam gratiam linqueres, scripsisti. Debeo vicissitudinem, quia memorem mei te esse cognovi. Honore ergo salutationis exhibito, rogo ut quod scis apud caros et affectione praeditos esse pretiosum sub continuatione facere non omittas.
EPISTOLA XLII. ENNODIUS AVIENO. Aegritudinis vestrae indicium in meae contigit incrementum. Nam talis semper et usus et pene natura solliciti, ut vix credat transiisse quod metuit: et quae fecit Redemptor noster coelesti benignitate praeterita, quasi sint in occultis locata suspirat. Vere domne Aviene, jam in me nihil de usura lucis istius, nisi vestra tantum, post amorem Dei, remansit affectio: quando melius mecum agitur, talis sum, qualem me in desperatione dimisistis. Superest ut precibus vestris et peccatorum remissio concedatur, et si ita Deo videtur, pro vice remedii obitus celer eveniat, ne amarius sit morte quod vivo. Domine mi, salutationem debitam tota humilitate persolvens, rogo ut per vos, quid in causa vestra de Roma nuntietur, agnoscam.
EPISTOLA XLIII. ENNODIUS MESSALAE. Nunquid aliquando ab effectu destitit, qui Deo cum fiducia supplicavit? Si animus in fide non claudicet, et vota et votorum copia conjunguntur. Ecce egit apud vos silentium meum, quod tanti temporis non valuit obtinere loquacitas. Quantum video, scripta vestra nisi taciturnitas non meretur: quos mutos putatis, alloquimini: ab his quibus lingua esse creditur, abstinetis. Fecisti tamen quod decuit domnum et, ut ipsi dicitis, parentem; ut me gravi aegritudine depressum dignum putetis alloquio. Rogo ut hoc sub continuatione faciatis. Domine mi, salutationis reverentiam solvens posco ut pro me per omnes Dei sanctos supplicare non desinas, quatenus vitae redditus, de visione vestra gaudeam.
LIBER NONUS. EPISTOLA PRIMA. ENNODIUS ARATORI. Velim ita labori meo faveas, ut jejuno veniam praestes ingenio, quia nefas est in devotionibus despici amabilem discendi cupiditatem: quando quod gratiosus obtulerit, durus rerum interpres evacuat. Laudandus est in studiis, vel qui facundum aequare non putatur eloquio. Inter benignos et eruditos, quid eligatur incertum est, cum pars utraque det pretium. Ergo crede diligenti, et amaritudinem temporibus legitimi amoris amollire. Nolo rem voti facias necessitatem: et desideria quibus humanum genus natura peperit, digeras in moerorem. Non habiturus continentiam, nisi nuptias optet, in culpa est: conjugalis copulae vitans remedium, electurus est aut virtutes, aut crimina. Tu te ut metiaris, imploro, ut nec supra hominem plenum casibus iter arripias, nec intra hominem quae sunt plectenda mediteris. Vix delinquit, qui a natura et lege non deviat. Ergo post Musarum castra, et inanes aetate nostra cantilenas, ad curam te serendae sobolis muta: vita quod viluit, quia inter imperitorum exercitus furor est nolle rusticari: juvat sapientem, hoc esse quod plurimos. Facessat philosophia in nostrorum nota conventibus: ego donasse curis cupio, quotiens infelicem inscitiam sequitur qui praecedit. Ergo honorem salutati accipiens, rescribe mihi quid cum animo tuo pagina mea egerit. Nam si quae mihi sit sententia flagites, ego ipsa studiorum liberalium nomina jam detestor.
EPISTOLA II. ENNODIUS FAUSTO. Stat apud conscientiam culminis vestri quid sublimis viri Faustini voto debeam et generi: et ideo quamvis apud vos credat sufficere quod pro filio pater rogavit, per me tamen quia parum putat ejus sollicitudo quod egerit, preces frequentat, sperans ut noster adolescens ad maturos, Deo auspice, mores erigatur: vos detis praecepta, quid sequi debeat, quid cavere, vos apud quos necessarium credideritis scriptione prosequamini. Hoc scio culmen vestrum etiam si taceam, esse facturum: sed nec debui tanti viri precibus deesse, nec potui: qua de re permotus lacrymis superius comprehensi, et ego flens supplico per illam quae vobis a Deo concessa est, conscientiam (sic petitiones vestras pia martyrum Salvatori nostro commendet assertio), ut efficaciter apud vos et creator pro filio et domnus Faustinus pro Ambrosio supplicet: et ordinate praedictum juvenem, et orate pro ipso, ut adolescentem Roma nec vitiis possit, nec moribus exstinguere. Scio vos plura apud homines, sed majora apud Deum praevalere. Et ideo securus jam effectum illis polliceor quos commendo. Ergo reverentiam salutationis exsolvens, paucis multa contexui. Sufficit Deo placentis viri instructam esse pietatem: et causa et persona, cum Dei solatio, vestro disponatur studio.
EPISTOLA III. ENNODIUS MERIBAUDO. Quasi solem facibus adjuvet, et mare exiguo humore locupletet, ita superfluis laborat impendiis, qui per se placitura commendat. Sed stultum est perire occasionem beneficii, quando auxilium fortis implorat; opum largus supra copias ditatus est, si credit subsidium quod pauper obtulerit. Regale munus fit, cui insigne pretium praestat accipiens. Domnus Faustinus de prolis suae profectu supra quam poscit paterna cura, sollicitus, Ambrosium nostrum hac apud vos credidit prosecutione communiri: aestimans quod sanguis ejus, quod prudentia, quod census, intra Liguriae angusta delitesceret; et quod artis fama nobilis arctaretur obstaculis: alieno praesidio claritatem suam in Romanam lucem putat erumpere. Facessat ab studiis meis negare testimonium quod plus opitulatur auctori: qui enim bonos asserit, approbatur. Videte quae de vobis fiducia sit, cui quidquid praecipuum habet nobilis terra commisit. Nolo putet apud nos quod hac sit familia potius inveniri. Sufficit honorum cupidis sic plures vincere, ut potissimis comparentur. Honestatem juvenis vulgatus natalium pudor ostendit: faciat divinitatis dispensatio ut per vos principia ejus hic bene locata solidentur. Ergo honorem salutationis accipite, et petitioni meae paterna, sicut praeceptores vocavit antiquitas, pietate respondete.
EPISTOLA IV. ENNODIUS PROBINO. Si apud eminentiam vestram supplicatio mea recordatione subsisteret, crebra scriptione patuisset: nec quos apud Liguriam vestros dignatione vocabatis, sepeliret oblivio. Sed quia loco et opibus divisi, nec diligentiae lege comparantur; ideo perfectam subjectis caritatem, si digni sint allocutione, praestatis: hac in amicitiam discretione coeuntes, ut vos cogamini tantum respicere, nos amare. Erit vilium superba conditio, si plus a potentibus quam verba praestolantur. Ad querelam descendi caritatis imperio: debuistis me post periculum quod videratis, dignum putare colloquio, vel quia recentis mysterii reviviscentem commendabat assertio: puto quod digni sint bonorum gratia de sepulcris Redemptoris nostri potentia restituti. Ego tamen, quamvis sim prodigus frontis et garrulus, nec dum de me fiduciam gerens, propinquos insinuo. Praesentium portitor, domni Faustini filius, sufficienter bona pollicetur merita de parente: hunc ut vos foveatis, imploro: quia bene nostis qua sit creator ejus morum luce conspicuus: nec debet ad alios festinare, nisi ad vos, quemcunque vitae auctoritas armat et generis. Ergo, domne mi, obsequio salutationis impenso, rogo ut prosperitatem vestram epistolaris cura manifestet.
EPISTOLA V. ENNODIUS HORMISDAE DIACONO. Coelestis dispensatio epistolaribus beneficiis junctos caritate consociat: dum quos discernit itinerum prolixitas, in remedio sollicitudinis jungit affectio, si sit cura sermonis. Silentium tamen vestrum nimis admiror, quod post depositae sarcinas aegritudinis nulla me allocutione sublevastis. Sed quia loquendo opportune cogimus, ut loquaris, vel garruli imitatione responde. Bene enim res desiderii et poscitur, et impetratur exemplis. Ergo honorem salutationis impendens, indico me, Deo propitio, jam valere, supplicans, ut vicaria mihi styli promulgatione benedicas.
EPISTOLA VI. ENNODIUS BEATO. Si proferenda temporibus de eruditionis messe pectoris horreo condidisses, jejunae ab epistolis tuis commeantium dexterae non venirent. Sed quia negligentiam et sterilitatem tuam sermonis prodit abstinentia, nos necesse est iterum ad culturam admonitionis assurgere, et terga jactis infecunda seminibus recidivis ad ubertatem sulcis urgere. Ubi sunt monita quae apud te asserebas esse victura? ubi studium colloquendi, per quod et scientia patescat et caritas? Clamant silentia tua, te non assecutum quod boni dignum possit esse judicio. Nam sicut rara doctos, ita continua prodit taciturnitas imperitos. Ergo erubesce, et tandem aliquando rumpe vincula, et impedimenta sermonum. Ostende quid valeas, ostende quid promoveris, si tamen te juxta votum nostrum gratia superna non deserit. Nunc salutationis honorem accipe, et brevi contentus epistola, agnosce patri tuo quae longa correptione reserentur fuisse mandata.
EPISTOLA VII. ENNODIUS AVIENO. Benedico Dei nostri triplicem in majestatibus unitatem quae me inter angustias meas, perfectae sanitatis loco, de conjunctionis vestrae munere sublevavit. Venit ad me sera quidem relatio, sed votiva: adsit Redemptor noster, et impleat quod inclinatus supplicatione concessit. Domine mi, salutationis reverentiam solvens, rogo ut actionis vestrae summam de suburbano illo cum parente vestro domno Liberio, Christo vobiscum adnitente, compleatis: quatenus si evenit commutatio, pretium dignetur accipere, ne diutius sub promissionis nutemus ambiguo, quia vos nostis nihil plus esse quod in hac supplici vestro mundi conversatione praestetis.
EPISTOLA VIII. ENNODIUS VICTORI. Dum inscitiam sublimitas tua praeloquitur, eruditionis secreta patefecit: impugnas perfectione quod asseris. Nam dum te salvo pudore illitteratum esse confirmas, quid naturae vigor, quid studiorum lima contulerit, declarasti. Credat mihi sublimitas tua, imbuendum liberalibus disciplinis jam suis bonis ditavit. Si talis lingua prosequitur fratris Pauli filium, facunda astipulatio et commendat et edocet. Nihil longe degentibus magistris opus est, quando digna laude loquitur, qui dirigit ad docentem. Erubesco insinuatum minus invenisse quam detulit: Deum rogans ut quod de me per affectionem praesumitis, ingenii valeam virtute complere. Vos tamen, honore salutationis accepto, quibus libet officium sermonis impendite; dummodo sollicitudini meae de prosperitate multiplex scriptionis cura respondeat
EPISTOLA IX. ENNODIUS CAMILLAE. Intercepisti nostrum, nescio quem secuta, consilium. Nam parvulum tuum quem studiorum liberalium debuit cura suscipere, ante judicii convenientis tempora, religionis titulis insignisti. Veneranda quidem ecclesiastici forma servitii, sed quae ad duas partes animum non relaxet: unum et difficile iter est quo itur ad Christum, nec occupatos multipliciter aliquando vita arcta suscepit. Properantes ad se de disciplinis saecularibus salutis opifex non refutat; sed ire ad illas quemquam de suo nitore non patitur. Jam si eum mundo subtraxeras, mundi in eo schemata non requiras: erubesco ecclesiastica profitentem ornamentis saecularibus expolire. Annueram quod per Patricium diaconum, quantum ipse asseruit, postulasti: quid oportuit eum aliter ad me, quam diebus ipsis inventus est, destinari? Si judicium meum consulis, volo ad me pertinentes magis merito sanctos esse quam titulo. Vere animum meum de quietis statione ad cogitationum pelagus expulisti. Suscepi tamen, Deo auspice, sanguinis mei vernulam. Nunc restat ut conatibus meis favor coelestis arrideat, et negligentias hominum piae moderationis ubertate componat. Domina, ut supra, salutem debitam dicens, precor ut nunc geminam sollicitudinem pro utrisque suscipias, et Deo nostro commendare assiduis precibus non omittas.
EPISTOLA X. ENNODIUS CELSO. Lenocinium est, non gratiae sacramentum, quod tantum praesentibus exhibetur: amicitiae sinceritas et longe positos non relinquit. Quid possit vera fides, intelligat qui tunc adipiscitur beneficia, quando desinit supplicare; ego mihi debeo quod ad stationem precum trans Gargara positus pervenisti. Tu luce conscientiae amicos et litteras uno a te tempore divisisti, sectans non solum longinqua, sed abdita, ita ut nusquam te sagacis boni persecutor inveniat. Semper et hic quidem latentia inter lepores cubilia diligebas; sed saepe latebram tuam, qui presso ore vestigia rimatus est invenit. Nunc altiori consilio, credo, ut majores accenderis, te hominum coetibus submovisti. Ergo solam pueritiam debuisti Mediolanensibus tuis? et virum te tenere debuerant, qui puerum possederunt; et quos laetificasti de amplexibus, debuisti juvare consiliis. Sed hinc alias; tu tibi provisionum tuarum aut gaudia debebis aut lacrymas. Ego interim salutationem praefatus, memor debiti, donationem de puero destinavi; hoc apud me reputans, ut nec importunus in tempore diffidentiae suae vinceret, et cessans inter desperationis mala gauderet.
EPISTOLA XI. ENNODIUS FAUSTO. Suscepi litteras multiplici gaudiorum dote locupletes, et gratiam circa vos Dei quam noveram nuntiantes. Protinus testibus Christi nostri, cum lacrymis quas suggerebat hilaritas, indicata patefeci: et quod per ipsos impetratum fuerat, gratias referens, quasi novus relator asserui. Vere, domne Fauste, simpliciter in hac causa vulgatum est, quid haberet meriti, quid virium in precibus illa sancta anima quae praecessit. Nam etsi sit spes nostra adhuc caeca mundi luce vestita; sed quod conveniens esse noverat sine nostrae actionis labore promeruit; cum a nobis divideret res in manibus collocatas, obtulit longa statione distantes, felicius tribuens necessaria quam cupita. Ergo mundus iste veri aliquid habet; aut si non habet, non de ejus ditione mox rapitur. Mentiti sunt homines qui se jurabant accipere beneficia, si dedissunt: etiam superna dispensatione conjuncti sunt, a quibus nec accepimus blandimenta, nec dedimus: certa de desperatione confidentia, et nebulosum de publicata promissione constitutum. Vere dicerem, si doleret ista discissio quod tales homines nec illa quam dicitis nutricem mendacium esse, Liguria potuisset mittere. Quid arguam prius in illis? fallaciae, aut fatuitatis obscena? perdiderunt duos, qui inter se sanctorum impetratione sociantur, per quos potuisset diu jacentis et in umbram coactae familiae scintilla reparari. Memores estis, domnum Avienum vobis in ecclesia dixisse, Deum se de illa puella specialiter non rogare. Vide progeniem sanctis creatoribus ad usuram vitae procedentem. Intelligebat plus se parentum fletibus quam actione promoturum. Gratias tibi, omnipotens Deus, gratias, rector fidelium, qui ancillae tuae vota respiciens, prophetiae in ea pollicitationes implesti, dicentis: Anima ejus in bonis demorabitur, et semen ejus haereditabit terram (Psal. XXIV, 13). Perfice, pie arbiter, quod remansit, et in alterius servi tui copula serenus aspira. Mihi si haec videnda morbus qui jam vitalem praeoccupavit substantiam, non relinquit, videat de illis bona pater, et avi proavique ante transitum suum nomen accipiat. Me tamen, quamvis peccatorem, adhuc gratia superna non deserit, qui admonitionem cautione praevenio. Nam desideria mea ne legati provincialis nomen acciperem, licet cum dolore, suspendi. Timui ne aut rerum dominus, vobis disponentibus, haec a se exigi crederet, quae cogit necessitas postulari; et ego redderer officiis onerosus et actionibus infecundus, quamvis nec exsequi nec injunctis par esse sufficerem. Rogo ut supplicetis Deo, ut me vel usque ad votorum communium tempora in mundi istius servet incerto.
EPISTOLA XII. ENNODIUS MESSALAE. Fero vestrarum absentiam litterarum, si sic ad incrementa gaudii mei pertinet quod tacetis. Non est molesta paginalis intermissio, si cum splendidis dictionibus junguntur rara colloquia. Quod de gratia circa vos Dei, quod de sanctis parentibus praesumatur accipio. Jam suffragiis amicorum Dei qui tibi pater et frater est, agnovisti. Vere dictionem tuam sine lacrymis quas dabant gaudia, non relegi. Nolo apud te quae de te sentio verborum importunitate producere. Labora ut quod suggerente in sensibus vena invenis, componas eloquentia. Nihil tibi a domni Fausti et domnae meae matris tuae filio minus est, nisi quod ipse studiose subtraxeris. Parcat tibi tamen Deus, ut credas me immemorem esse tui, dum impedientibus morbis frequenti te scriptione non veneror: debes nosse dignum esse venia quidquid necessitate delinquitur. Domine mi, salutationem plenissimam dicens, benedicere me Deum in operibus ejus de domni Avieni conjunctione significo; et de te quod ejus pietas pollicetur, exspecto.
EPISTOLA XIII. ENNODIUS PANFRONIO. Peregrinari me in solo patrio vobis absentibus crederes, etiamsi valerem. At cum aegritudo mihi et quorumdam insistat infirmitas, inter utraque quid faciam? quis uno tempore, et morbos ferat, et perfidos? Scias nulla cautione, nulla innocentia, in civitate nostra, quae Deo medio promissa sunt, custodiri: totum felicitati tribuitur, nil amori: circa humiles rara dignatio; optimus ille, qui celsior. Sed hanc ego non pro mei, cui nihil superest quod sperem, consideratione suspiro, dolet mihi illos perire quos diligo. Plenius vobis rem omnem, et quam propter studium vestrum invidiam contraxerim, homo vestet insinuabit. Ego honorem salutationis impertiens, rogo ut scripta mea, et domno Avieno, et domno Liberio protinus contradatis; et per ipsum qui vobis Pamfroniam nostram sanam contribuat, conjuro, ut vos me quid responsi dederint instruatis; quia si regius occupatione aliqua negatur adventus, ego ad vos, Deo meo suffragante, sub quavis membrorum meorum fragilitate venire festino.
EPISTOLA XIV. ENNODIUS ELPIDIO DIACONO. Deus sanctitatem tuam misericordiae suae et gratiae prosequatur insignibus; qui de humilitate mea, rem amici faciens, dignaris esse sollicitus, et me meosque promittis peculiari affectione te colere. Scio quia Deus propitius tibi sic gratiam invicti principis contulit, ut humilitas ecclesiastica non periret. Vere, domne Elpidi, si dignatur pius rex de servo suo esse sollicitus, tu fecisti, cujus animo nullus amicorum vicem poterit repensare. Scias me tamen quotidie diversa affligi qualitate morborum, ita ut de vita desperem. Rogo tamen, honore salutationis accepto, ut domnum Faustum et filios ipsius, memor animae tuae, sinceriter diligas; et pro anima mea, quantum praevales, orare non cesses: quia non remansit in luce quod sperem. Rogo etiam ut me frequenti digneris alloquio, et si domnus noster ad Liguriam venturus est, intimare procures.
EPISTOLA XV. ENNODIUS STEPHANIAE. Bene est animo meo, quod gravatum peccati fasce meministis; et inter illas sacri pectoris curas, quantum epistolae ad domnum Avienum destinatae manifestant, personae meae non emergit oblivio. Deo gratias ago, qui per indebitam delinquentibus clementiam solita miseratione succurrit, dum eos sanctarum animarum intercessione sustentat. Non credo quod inter orationes deseratur, quem nobilitatis alloquio. Saluto ergo humilitate qua dignum est, et rogo ut illi assidua orationum donetis suffragia, quem commemorationis pascitis ubertate.
EPISTOLA XVI. ENNODIUS ADEODATO. Olim ad beatitudinis tuae scripta responderam, si facile fuisset Romam pergentium itinera deprehendi. Ecclesiastica humilitas a mundi potentibus quasi res peregrina transitur. Ut primum tamen domnus Dioscorus Romam perfunctus pii laboris remeavit officio, ad restitutionem debiti, reverentiam vestram suspiciens, aspiravi. Hos filios vestros, domnum Paulum, vel sanctam progeniem ipsius redire Romam cupitis, nos manere: dispar sententia ad unum affectionis callem sine errore revertitur. Deus tamen optimus dispensator, quod felicitati ejus scit convenire, disponat. Mihi domni Fausti, suorumque prosperitas praesentiae vice blanditur. Domine mi, salutationis cultum pleno amore dissolvens, codicem quem dedistis, filio vestro domno praefecto remeante, transmitto: vos meum, aut illum quem promisistis, si placuerit, destinate. Illud tamen specialiter conferentes, ut orationum vestrarum nunquam me propugnatione nudetis, quia nullus mihi murus potior esse adversus peccati arietem poterit, quam si illarum me tutela defenderit.
EPISTOLA XVII. ENNODIUS APODEMIAE. Non clauda fides opinionis antiquae, quae perhibet quod propinquitas generis non defraudetur longinquitate regionis. Manent familiarum suis jura cardinibus; nec quae sunt divisa habitaculis, dissociantur animabus: percurrit aetherius vigor, ubicunque carnis cognatione producitur; et illa coelestis portio unius patriae non continetur angustiis. Sic tu, domna mea, longe a corpore degentem Ennodium perquisisti, efferendo desideratis nobile munus aspectibus. Accepi cucullam qualem debuit dirigere religionem profitenti. Sanctissima, ora, ut dignum me humilium indumentis, et si non invenerunt dona vestra, tamen meriti sui nobilitate perficiant. Domina mi, salutem largissimam dicens, rogo, ut crebro venerandis relevetis alloquiis. Laenam et racanas, cujus vos volueritis coloris rubei aut fusci, mihi sub celeritate dirigite.
EPISTOLA XVIII. ENNODIUS STEPHANIAE. Sufficeret equidem pro epistolari commercio meritum portitoris, cui et vena sua quod loquendum est et pura circa me ministrat affectio. Sed animus meus ad duplicatum festinat obsequium; nec simplici quam reverentia vestra exigit humilitate contentus, domno Avieno scripta conjungit, illi quem de stirpe vestra procreatum et vita prodit et oratio. Graviter tamen fero quod rusticas voces nimis urbana et subtili elocutione narratis. Non ita circa familiam vestram gratia coelestis innotuit, ut aliquem in ea liceat majoribus suis aut lingua esse aut actione dissimilem, nisi forte quod vos supra claritatem seniorum sanctae viduitatis in vobis fulgor irradiat. Nempe illius domni Fausti germana es, in cujus praefectura quod monachos instituat, invenitur, quem plus est actione venerabilem esse, quam titulo. Rogo vos, servitio salutationis exhibito, ut nunquam scholasticorum indociles compositiones sanctis dictationibus misceatis: sufficit mihi quod admirer, quod si mereor sequi debeam, in vestris sensibus invenire.
EPISTOLA XIX. ENNODIUS AGNELLO. Longo animus meus pependit incerto, utrum pro diligentia notitiae vestrae januam scriptionis amabili praesumptione pulsarem, et excellentissimi hominis per hunc callem pectus ingrederer, an per homines vestros, vaga salutatione contentus, secreta quibus obsidebar irrumperem, quia visum mihi est non esse in hominum numero computandus, quem hominum potissimus ignoraret. Et plane illi nec mores suggerunt fiduciam, nec natura, qui in arce locatis absconditur: vobis praecipue, quos uterque orbis amica et socia diversitate complectitur, quod Dei timor gratiae suae comitate firmatos fecit jam honorum summa largiri, et ad quod vix praecipui perducuntur ad opinionis gloriam dare subjectis. Laudandi sunt apices, sed ad eos sudore maximo vix venitur. Quod tamen feliciter dictum sit, et inter munera vestra sunt culmina. Ergo salutans reverenter, epistolam brevitate concludo, ne ante dignationem vestram videatur importuna laudatio. Latius post responsum paginale, quod moribus, quod potentiae vestrae convenit, critis mundo mecum attestante lecturi.
EPISTOLA XX. ENNODIUS MASCATORI. Et me sperare quod pium est, et vos decet annuere. Nam disparibus viis ad unum finem remuneranda tendit intentio. Vos solatia rebus impenditis, a me tenui sermonis praestolatur auxilium. Sic fit ut cui incumbit per officii considerationem praestare potiora, vix possit exigua. Reddat ingenuitatem homo palatii, quia Ecclesiae nihil amplius sufficit quam precari. Scitis pro ascinis a quo veniat retributio, si juventur. Succurrite his quos et patria terra captivat, quibus et invidia est cum originariis et conditio dolenda cum profugis. Pluribus Christianum et sapientem non decet admoneri, ne longa deprecatio fructum sibi videatur ascribere laboris alieni. Saluto ergo humilitate qua dignum est, et ut praefatos cum gaudio ad me remittatis, imploro.
EPISTOLA XXI. ENNODIUS ELPIDIO. Etsi te immemorem mei Pontica facit inhumanitas, me tamen imitari non decet quod accuso. Sic de civitate Mediolanensi quasi Icarus avolasti, et nec mandati me salutatione dignatus es. Sic faciunt quos potentium lateribus jungit inopinata sodalitas. Musca moritura justum est, ut si per naturam non potes, ad effectum meo inviteris exemplo: possunt tibi alii pro abundantia facultatum utiliores existere, esse tamen non valent dulciores. Sed redeo ad considerationem patriae, cui debes bonorum oblivionem et miseriam qua laboras. Nunc ergo, honore salutationis impenso, servum tuum ad hoc direxi, ut filio tuo domno praefecto et tibi nuntiaret in Christi nomine, me de suburbano illo documenta legitima suscepisse, ut vos cum filio vestro domno Triggua, quod necessarium videris, agere non omittas [ sic ].
EPISTOLA XXII. ENNODIUS FAUSTO. Spero in Trinitate Deo nostro, per suffragia veneranda sanctorum, quod servos in quocunque loco positos, quemadmodum munitur oculi pupilla, custodiat, et ad bonam valetudinem reducat quidquid inimica fregit inaequalitas. Ego tamen, et si corpore nequeo, sequor officiis. Nam imperio sollicitudinis verba congessi, deprecans ut quam sani sitis edocear. Ecce vix fero brevem, absentia longa fatigandus: sed potentes sunt et amici domni, quibus vos anima sancta commisit. Ego memores, ut depositum servent, sine cessatione convenio: aderunt partibus suis, et quod ab eis susceptum est, sine imminutione servabunt. His addo, praestante omnipotentis Dei misericordia, servos vestros de Venetiis jam regressos exhibuisse documenta confirmata de legibus, hic introductionem solemnem illico fuisse confectam. Nunc utrum amico a vobis dici aliquid debeat, illa qua soletis maturitate consulite.
EPISTOLA XXIII. ENNODIUS LIBERIO. Datum est mihi, coelestis infusione mysterii, libera habere judicia, etiam cum sim beneficiis obligatus. Est enim superni muneris ut ingenuam sententiam ferat obnoxius, nec delectetur immanitate gratiae vigor examinis. Divinum est, quando sine corruptione de te loquitur cui mula contuleris, nec iniquum ponit aliquid in lance veritatis donorum tuorum opibus subjugatus. Nam ubi de potissimis sermo est, et in aures mundi itura formantur, publicum testimonium privata actio cur obumbret? Debeo quidem celsitudini vestrae plus quam universitas; sed nolo majus aliquid quam universitatis possunt ora depromere: et epistolaris angustiae lege contentus, satis modicum de illa meritorum messe praelibo. Felicissime hominum, hoc totis hostilitas virium suarum laborat impendiis, ut per totum orbem tu solus dissipata componas. Aestimationi remanet qualis sit ille cui militas, quando lapsa, exusta, perdita, cum te aspexerint, convalescunt. Vix pascebatur Italia publici sudore dispendii, quando tu ea sine intervallo temporis, et ad spem reparationis, et ad praebitionem tributariam commutasti. Laeti coepimus te moderante inferre aerariis publicis quod cum maximo dolore solebamus accipere. Fuit semper ubertas nostra dispensatio tua. Juverunt venerabile superna consilium. Nam vires vectigalium tu vel nutristi pro bono publico, vel dedisti. Culminibus omnibus sublimior, tu primus fecisti regales copias sine malo privatae concussionis affluere. Tibi post Deum debetur, quod apud potentissimum dominum et ubique victorem, securi divitias confitemur: tuta enim est subjectorum opulentia, quando non indiget. Quid quod illas innumeras Gothorum catervas, vix scientibus Romanis, larga praediorum collatione ditasti? nihil enim amplius victores cupiunt, et nulla senserunt damna superati. Taceo, consideratione paginalis eloquii, communionis et blandimentorum tuorum mella praeceptis coelestibus instituta, non minus rebus nobilitata quam verbis: orationem meam ad ea quae eminentiae tuae debentur, vota transduco, quia mecum Galliae in hac astipulatione conveniunt, ut, Christo Deo vivo disponente, ordinatis illis quibus civilitatem post multos annorum curriculos intulisti, quos ante te non contigit saporem de Romana libertate gustare, ad Italiam tuam, et poscentibus nobis, et illis tenentibus, reducaris. Sic utriusque orbis per sanctas actiones indigena, venerabilem domum et summates filios cum universis Italiam possidens videntibus, felicis praesentiae tuae dote sublimes. Ego autem, servitiis salutationis exhibitis, valere me nuntio, et de vobis quod voto meo satisfacere possit, exspecto.
EPISTOLA XXIV. ENNODIUS AVIENO. Bene erat animo meo, si vel ad scriptionem frequens portitorum suggereretur occasio, quia in remedio desiderii senior providentia munus litterarum comparavit, in quo ad vicem praesentiae formato aestuantibus blanditur alloquio: et licet de ipsis remediis meus aegrescat absentium, et de medicina sollicitudinis cura geminentur, attamen non sunt deserenda quae sola sunt. Ergo infante Valentino Romam petente, quantum sub celeritate potui, de his quae erant loquenda subripui, breviter significans valetudinem corporis mei fuisse turbatam. Satis est tamen, si nuntio prosperitatis vestrae, dum fit hilaris anima, convalescam. Domine mi, salutationis muniis, sicut reverentia vestra postulat, exsolutis, rogo ut jam me de votorum effectu et de bonis vestris epistolaris sublevetis promulgatione colloquii.
EPISTOLA XXV. ENNODIUS AGNELLAE. Gratum mihi est ad magnitudinem vestram litterarum munera promulgare, quia et generi et conscientiae vestrae, non tam exhibetur honor iste, quam redditur. Justum est ut religiosi homo propositi sanctam viduam et nobilem veneretur ingenuus. Ago Deo meo gratias, quia bonus opinionis vestrae, ad nos odor emanavit. Ille usque ad consummationem vitae fructus tribuat, qui bonam radicem in hac saeculi conversatione plantavit. Bene fecisti, domna Agnella, mundi istius blandimenta respuere: et dum celsiora sequeris, etiam quae potuerunt venire a legitimis remediis, non habere: scisti non solum veniam quaerere, sed coronam. Gaudeant de medicina languentes: prope est ut proximior sit integritati, cui conceditur ut feliciter dediscat illecebras. Ergo, domina mi, salutationis gratiam honorificentiamque persolvens, rogo ut pro me amico et parente tuo apostolorum liminibus non desinas supplicare, ut merear servare quod praedico, et quod in aliis extollo ipse non negligam.
EPISTOLA XXVI. ENNODIUS MESSALAE. Scio equidem vos pro desiderio meo fuisse subtractos: sed aliud spei de sollicitudine vestra praeceperam. Nam et qualiter domnus Deo praestante valedixerit, et qui vobis itineris ordo fuerit, si mei memor esses, agnoveram. Sed quid facio, qui negligentiam vestram, nec suggerendo formam affectionis expugno? Ergo si te, Christo Deo nostro tribuente, spes nuptialis afflaverit, Ennodii memoriam non fugabis: quando nulla sic cessit major diligentia, et pius amor exclusus est, tantum a pectore tuo, quantum ab oculis submovebor. Sanus esto, salva vita patris et fratris tui, Deus vobis benefaciat: agnoscant quod pascat auditum, quale vultis circa me exhibete propositum. Unum te rogo, honore salutationis exhibito, ut apud domnos apostolos pro me digneris preces offerre; ut ipsi miserias meas medicinaliter curent, nec patiantur me quidquam velle quod non decet: castigent praesumptiones mentis et corporis. Quod si facias, credo pro innocentia et puritate tua te melius pro me, quam si essem coram positus, audiendum.
EPISTOLA XXVII. ENNODIUS AURELIANO EPISCOPO Debeo equidem dolori meo vocem, sed reverentiae taciturnitatem. Et forte melius moerorem de abstinentia sermonis vestri sequeretur muta dissimulatio: urbanum enim et subtile erat ut eisdem lineis quibus in me delinquitur potiorum delicta ferirentur, ut secum haberet culpa vindictam. Sed quo me vertam qui immemorem mei, et humilium notitiam respuentem, pertinacia amoris insequi non desisto? Nunquid non repudiati importunitas mater horroris est, cum placendi per assiduitatem desiderium materiam exigit displicendi? Nam quidquid mente fugimus, ingestum oculis vix videmus. O si mihi liceret adhuc aequali cum beatitudine tua sorte contendere! sed dormiunt apud coronam tuam propinquitatis privilegia, postquam pater esse meruisti. Retinet quisquam hominum perire suis jura necessitudinis incrementis, et accessione piae dignitatis, et generis et diligentiae vincla dissolvi? Ergo decuit evectionem meriti vestri instabili mihi esse rumore compertam, et de communibus gaudiis adhuc pendere opinione contentum? Electus sum cui bonum generale taceretur, ut rem aurei saeculi solus pro conscientiae meae obscuritate nescirem. Nobilis vita et genere apicem ecclesiastici honoris ascendit, et me dedignatur alloquio. Vere tale factum, aut studio aut negligentia evenerit, non probatur. Ego tamen servitia salutationis impendo, et Italica simplicitate, unde tristitiam habuerim, sine dissimulatione manifesto.
EPISTOLA XXVIII. ENNODIUS AGAPIO. Duriter officium gestientis animi ad memoriam tristium mens recordatione stimulanda revocavit. Nam semper remedium oblivio doloris est; quia quod ratione non possumus, temporum prolixitate sepelimus. Bene est, quia diuturnitate senescit afflictio, et magni doloris consolatio per silentium procuratur. Nam in hujusmodi negotiis plus agitur nil agendo. Sed quid facio, quia epistolae lectio jam obducta cicatricis penetralia rescindit, et sepultam immaturi funeris recordationem amara sorte vivificat? Ergo ego communi fratri consolationem dare poteram, cum si quid humanitatis in me esse creditur, sic dolerem? aut unquam flens placuit consolator? ergo exspectatur medicina de morbidis? Non de me, domne Agapi, bene judicas, si et in germani tui moeroribus, et in obitu spiritualis filii, ego quasi opinioni tuae disputator occurro. Sana pectora iter curationis inveniunt, nemo alterum unde ipse laborat absolvit. Sed hinc alias: potens est Deus, qui solus ad ista valet occurrere, et communis mali sublevare pressuram. Vos tamen honorificae cultu salutationis impertiens, rogo, ut crebro mihi epistolaris commercii mune a conferatis, ad quae studia pigrum esse nec amantem convenit, nec facundum.
EPISTOLA XXIX. ENNODIUS LIBERIO. Si poetarum spiritus disciplina paginalis admitteret, centena ora, et vox ferrea vix quod celsitudini vestrae a me debetur verborum ubertate reseraret. Sed quia magnis obnoxius vix ad pauca sufficio, providi post Dei misericordiam vestrae gratiae repensorem. Nam frater vester domnus Faustus, cum debere se beneficium quod mihi tribuis is eloquitur, ab imbecillis cervicibus gravis oneris sarcinas amolitur. Sunt inter duos praecelsos ista communia: vos vobis et dare digna nostis, et reddere; me sub fasce vestri muneris constitutum sola manet de obnoxietate confessio, dum praeventum gratiae vestrae mole quod voti compotem fecit, hoc imparem. Adsum tamen partibus meis, et inter orandum, quamvis peccator, Deum, ut pro me quoque vobis reddat, imploro. Ecce duo ista sufficiunt: nam et de coelo pro me exspectatis quod vos exhibuisse meministis: et est aequalis, qui se debere fateatur in terris. Exspecto tamen beneficii vestri celeriter supplementum, ut litteras, quales per sublimem virum Tranquillinum sum precatus, accipiam. His tamen aliam vobis miserendi viam bene morum vestrorum conscius exhibebo. Camilla parens mea intra Gallias, et viduitatis miseria et geminae jam captivitatis succubuisse fertur incommodis. Nemo est qui tam multiplices necessitates praeter celsitudinem vestram possit avertere, generis mei patronus quod in Italia positis praestitit, non neget in Gallia, ut de casellulis ipsius, ordinatione vestra, dum ab eis fisci onera derivantur, ad praefatae alimenta sufficiant. Domine mi, salutationis servitia dependens, rogo ut portitorem praesentium, hominem meum quem ad haec exsequenda destinavi, Deo vobis inspirante, meum effectum eminentia vestra jubeat commeare. Nunquid dubitare de postulationibus suis eum convenit, qui se novit et illa quae non poposcerat, impetrasse?
EPISTOLA XXX. ( SYMMACHO PAPAE.) Natura rerum est ut etiam idoneus ore vel pe tore possit de praesumptione culpari, quia omnis verborum commoditas humilitatis terminos egressa calcatur: et sicut habenda sunt quae exiguntur in pretio, ita ingesta vilescunt. Importunitas cum facundos opinionis nobilitate dispoliet, dedecore vestit indoctos. Sed hac me ratiocinatione sustento, quia est quidem audax, sed amabile praevium praestitisse sermonem: et sicut vicimum temeritatis, ita proximum diligentiae ad caritatem pertinens iter aperire. Inter Ecclesiarum homines nunquid reatus est, si pari amori contenderint dispares dignitate? aut excedunt modici honoris angustiam, qui desiderant suffragio gratiae summatibus comparari? Non habet superbi conscientiam, qui se tantum in affectionis muniis non metitur. Praesumo dicere, subditorum error est, qui in hac re praecedentem antevenit. Ecce sic partes meas quasi voluntariae allocutionis fuscatas nube purgavi. Sed dico quod ad defensionem spectat uberrimam. Filius vester domnus Rhodanius coegit a me in usum styli praesentis erumpere. Fateor tamen, in studio meo fuisse quod jussit: quia qui volentem coegerit, non laborat. DEO GRATIAS principe loco, et tota epistolae concinnatione referamus, quia in societatem capitis sui aliquando Romana membra coierunt. Justum erat ut et beatus Petrus apostolus sedi suae Ecclesias et senatui liberiori per Dominum partes debitas reformaret. Dignus regnator, dignus in quo cum aetate votorum summa contigerit. Nam etsi itura ad posteros felicitas perseveret, litandum illi est laudatione praecipua a quibus sumpsit exordium. Deo efficaciter supplicastis, ut illius vos virtus erueret, cujus potest servare clementia. Didicistis ejus eventus prosperos, quem videtis dum mandat secutam bella victoriam. Parum superest, ut mansuetudinem mentis illius ita profundam teneatis, quasi sit ignara procinctuum. Deo tribuente, nec pax ejus turbari dubiis potest, nec fortitudo qualibet objectatione confringi. Nihil apud illum tutius supplicante: solus evasit praeliares ac es, qui rogavit: vicit armorum impetus qui obtulit devotus ob equium. Quod vix veteres principes praesentiae suae sudore pot ti sunt, hoc semper regis nostri brevis procuravit epistola. Per excursus dirigitur felix exercitus ad triumphum. Quis credat militem ejus in labore et perfectione habere quidem superantis gloriam, sed continentiam subjugati? Consummatis congressionibus de irae haereditate nil remanet: uno tempore, quos perniciosos adversarii viderint, blandos sentiunt tributa pendentes. Et haec quidem coelesti praeparantur pro hac repensione suffragio: quia fides nostra apud eum, (cum) aliud ipse sectetur, in portu est. Mirabilis patientia, quando tenax propositi sui, claritatem non obumbrat alieni: nam et Ecclesiarum nostrarum patrimonia relabi, nisi aucta fuerint, ingemiscit. Sic factum est, ut et statum suum locupletes pauperum substantiae teneant, et mediocres ad supremam opulentiam convalescant. In sacerdotibus virtutes et innatas colit, et non repertas inspirat. Sed cur beatitudinem vestram praejudicio diffusi sermonis anticipem? Continuo experientia vestra et spiritalis illa perfectio jejunum me fuisse in filii vestri laudibus accusabit: et cum soleant amplificari facta colloquiis, sterilem me relatorem de virtutum ejus messe causabitur. Jam saeculares apices, curules et trabeas, patricias etiam dignitates qualiter aut naturae reddat aut moribus, domestici perlatoris astipulatione vulgetur. Nam et veteres in antiqua generis luce durare facit, et novos splendore inopinati fulgoris irradiat. Facilius respublica ejus bono dispensationis in privatam migrat opulentiam, quam famulantum census in palatina lucra commutetur. Nunc quod superest, meae servitiis salutationis acceptis, prospicite ut Christus Redemptor noster quae in praefato clementissimo rege servientibus sibi contulit, longa aetate conservet. Det etiam regni de ejus germine successorem: ne bona tanti hominis in una aetate veterescant, et antiquata temporibus pro sola aurei saeculi commemoratione nominentur.
EPISTOLA XXXI. ENNODIUS AVIENO. Dum jucundis adhuc, Deo dispensante, fruerer de praesentiae vestrae vicinitate conspectibus, et amabilia colloquiorum mella venerabili mendacio retineret auditus, occasio mihi scriptionis oblata est. Fateor, diu nolui medicinam desiderii, dum altera procuratur, irrumpere. Delectabat series animo meo pia ludificatione blandita, nolebam conscius deprehendere quae pascebat in amore fallaciam. Bene enim sapit studiis nostris obsecuta seductio, et pro vero libenter admittimus dulcium imagines nuntiorum: grata somnia quoties fugantur vigiliis, ingemiscimus, et illud mortis simulacrum de placidis deceptionibus plus amatur. Ergo nunc mihi, quia illud quod praefatus sum stare non licuit, exsequendum est quod remansit. Aliquis hominum pro peccati sui onere sic laborat? affligerer nisi vos viderem: ad cupita perductus maceror, quia quae poscebamus, Deo tribuente, concessa sunt. Nunquid alicui accessit de laetitiae occasione quod torqueat, aut de messe gaudiorum egressa est planta tristitiae? Gratias inseparabili Trinitati, Deo vero, qui ut vota impleat, aliquotiens vota contemnit. Ipse ergo conjunctionis tuae copulam respiciat: ipse unum faciat ex duobus, in primi hominis corpore, dum adhuc nativa et intemerata immortalitate gauderet, utrosque formavit. Jungatur tibi uxor, ut Abrahae Sarra, ut Isaac Rebecca, ut Jacob Rachel coelesti benedictione sociata est. Habeas continentis praeviam frugem, et dulcedinem conjugati: legi Dei pareat solutio virginalis, dum quod in se subtrahit, reddit in sobole. Nesciat externam diligentiam bene in vobis solidata communio: illa matrem tuam moribus et conversatione restituat, tu parentem. Non pareat mundo majorum tuorum, dum in te renascitur, amplectenda formatio. Nequaquam peregrina vitae exempla, nec non adventitia postulantur: in oculis locata sectamini. Ecce ego, qui hymenaeis tuis interesse non potui, hac te precum mearum prosecutione convenio: vos ad vicissitudinem exhibete crebra colloquia. Salutationis amorem et reverentiam persolvens, rogo ut si memoriam mei de illa locupleti recordatione non truditis, et orationibus me et colloquiis sublevetis.
EPISTOLA XXXII. ENNODIUS ADEODATO PRESBYTERO. Quantum a me merito, quantum actione sis clarior, orationum tuarum reserabit effectus. Ecce domni Fausti filii tui abstractam de solatio meo partem maximam tu tenebis. Ego quidem sanctis et legalibus desideriis precum impedimenta non attuli: sed tanta me domni Avieni perculit pro ejus caritate discessio, ut lacrymis prosequerer et ad optata tendentem. Patuit humanarum rerum in hac causa de diversitate formatio. Illum evocant, Christo duce, votiva; me feriunt. Illi blanditur de conjunctione vicinitas, me de sequestratione compungit. Ecce de precam mearum fruge sollicitor: et adeptos nos, si quid in hac parte postulatum est, quod cum Christi pace dici liceat, ingemisco. Sed inter haec tali diligentiae curatione sustentor, quia domnum Avienum superantem vota reddidimus. Habet de origine ejus Roma jactantiam, Liguria de profectu: ibi domno Fausto filius naturae lege concessus est, hic eruditione patefactus. Minus fuit cum generalitate hominem nasci, quam quod inimitabile videbatur, Fausti sobolem comprobari. Referamus ad Deum beneficia sua, et ipsi pro illo redhibeamus gratias, a quo poposcimus quae tenemus. Vos salutationis meae obsequia pro sancti pectoris vestri puritate suscipite; et codicem recipientes meum, cum illo qui a vobis promissus est, destinate.
EPISTOLA XXXIII. ENNODIUS CAESARIO EPISCOPO. Quod spe praeceperam, litteris indicastis. Nam venerandi promulgatione colloquii, quid coelestis imperator domnum regem circa vos facere compulisset, agnovi: ego sum, cui postquam meritum vestrum patuit, nequaquam se felicitas actionis abscondit. Qui hominum nobilissimo in Christi servitute pontifici terrenas dominationes nesciat esse subjectas, et minacem reis potentiam innocentiae objectione superari, quando principalis purpura aut cilicia despexit, aut pallium; quando libertas illa potissima credidit, sibi ante Christianam humilitatem licere quod voluit; aut quando ei licuit velle quod laederet? Quod si inter haec canae aetatis exempla recolantur, et saevitiam circa cultores Dei tyrannicam reducas in medium, scimus quia ab illis nostri dogmatis sectatores, ne unquam morerentur, occisi sunt. Tunc militibus suis vitam, aeternitatem, obsequente gladio perpetuus ille dux contulit. Illi inimicorum suorum ministerio perdiderunt originariam vilitatem. Te, mi domine, in orbe jam Christiano diva lex peperit, et apostolici uberis lacte nutrivit: tu caeteros velut solis magnitudo astris minoribus comparata transgrederis: te qui interioris hominis oculis inspexit, instructus est. Nam et cum facie ipsa foveas puritatem, delinquentes feriato ore castigas. Boni de conversatione tua, quocunque processeris, imitanda inveniunt: malis fugienda demonstrantur. Beatus tu, cui a Deo tributum est ut et monitis doceas et exemplis: qui ad pii iti eris directum semper existens praevius invitasti: quis non optet, te loquente, ut sciat plura, non legere? Tu dum libris genium relatione concilias, et magistros informas: tibi debet quicunque ille sc iptorum maximus, quod eum dote elocutionis amplificas. In te lux convenit sermonis et operis. Unde haec praerogativa Transalpinis? unde parentibus meis inauspicata sublimitas, ut talem virum miserint? Sed cur inter terrena quaeritur res coelestis? Potuit ergo ante te quodlibet palatii supercilium non jacere? potuit tibi cupita subtrahere, quem mitiorem ovibus sola faciunt errata pugnacem? Latius me et meritum vestrum vocat et diligentia: sed loquacitatem meam lex epistolaris includit. Quod superest, benigni servitutis meae munus accipite, et me Deo nostro orationum suffragiis intimate, frequenter de his quae vobiscum aguntur vel acta sunt, informantes. Deprecor etiam ut quid apud vos promoverit Rustici supplicat, qui, quantum audio, fornicationes suas nomine vestit uxorum, et vocabulo legis putat excusari posse rem criminis, mihi manifestes ministerio litterarum.
EPISTOLA XXXIV. ENNODIUS AVIENO. Ubi sunt, qui dicunt inter habitatione discretos diligentiam non durare, et affectionis calorem terrarum divisione tepescere, nec longius procedere mentes posse, quam oculos? Ecce amoris mei plenitudo violentia sequestrationis exaestuat, et colloquii medicina languidior corporis sedibus non tenetur. Deum tamen qui, circa vos respexit vota nostra, benedico, qui vos non solum nobili, sed, quantum fama nuntiat, sancta moribus uxore donavit. Cultores Christi perfecta omnia promerentur, ipsis solis in conjunctione, opum, mentium et sanguinis claritas non negatur. Ipse praecipiebam quod possit talis effici, qualem ad te audio jam venisse. Transit aestimationem meam quid de ejus hominis profectu sentiam, quem audio ab optimis inchoasse. Domine mi, gratiam salutationis impertiens, spero ut petitionem tancti episcopi patris vestri dignemini incunctanter efficere, et homini ipsius classici illum de quo securus sum, grate animum condonare.
EPISTOLA XXXV. ENNODIUS MESSALAE. Solent inauspicata felicitate superbarum mentium colla mollescere, et rigidioris propositi novo gaudio supercilia temperari. Nam benignitatem seminat quidquid votis obsequitur, nec plus aliquid humiliat potissimos quam optata sublimitas. Indicium communionis et obsequii est, ad apicem pervenisse. Tu postquam ad cupita provectus es, ignorato hactenus tumore me despicis: et quid in melle tuo respicias oblitus, de sola amicos veteres futurae uxoris opulentia contemnis, nesciens sarcinam venire unde aestimas commeare rem praemii: primum quod mobilem esse non decet, qui originis suae radios non obumbrat: deinde, quia unde despicior, vindicabor. Ergo ad usum promissionis benigne revertere, ne videar manifesta suspicatus. Ego, quia hactenus ab scriptionis munere temperastis, in haec verba prorupi: vos aut factum diluere, aut affirmare innocentiam convenit nobilitate sermonis. Domine mi, salutationis plenissimae officia persolvens, spero ut qui diligentem neglexisti, saltem alioquiis facias dignum arguentem.