 VII. - A Zanobi da Strada (1350) |
IX. - A Francesco Petrarca (1353)  |
viii.
A Zanobi da Strada.
Iohannes de Certaldo Zenobio de Strata.
Longum tempus effluxit, ex quo neque tu michi nec ego tibi scripsi. Nescio an incusem celsitudinem tuam, iam ut video parva despicientem, an dementiam meam modicum curanda curantem; sed iniqua fortuna prestante, casus evenit ut ego ad te fere invitus hanc scriberem, et libet in longum aliquantulum calamo licentiam exibere, nec te pigeat oro, quanquam regiis ut puto sis plurimum occupatus consiliis, liberali animo scripta perlegere: nam quod diu tacui prestat ut aperiam sors iniqua. Quid igitur dicturus sum? Credo memineris Magnum tuum solitum me «Iohannem tranquillitatum» risu quodam coacto vocitare persepe, et cognominis causam insuper meminisse debes, quod et memini: et quid sibi tale nomen exposceret, non absque quadam cordis indignatione notavi; attamen, si quid in tantum virum sine temeritate excogitare aut exprimere cuiquam licet, hoc unum etiam si exinde me mori oportuerit, dicere non obmictam. Falsum est. Nemo quidem, nec ipsemet, me sibi blandientem aut in gloriosissimis felicitatibus suis alludentem seu illas aliquibus affectibus amplexantem vidit. Semper invidie stimulos timui, semper instabilis fortune motus expavi, semper inoppinatos casus sui non mei gratia exorrui; in adversis autem compatientem ac deplorantem persepe viderunt me plurimi: et tu, si bene recolo, potuisti vidisse quandoque. An mos iste, precor, bonam suavemque fortunam sequentium esse solet? Non dices. Non rectum ergo imponentis fuit iudicium dum «tranquillitatum» est michi cognomen appositum. Sed quorsum hec aspera tendat oratio prope est. Egit, ut non ita repente egisset! naturalis mortalium lex, rapiendo scilicet iuvenem illum egregium et indolis admirande, Laurentium huius tui Magni primogenitum, ut ipse mecum de me et de meo cognomine possem verius iudicium cernere. Quid adversus me persecutio longa, quid inextricabilis fuga, quid vulnus exitiale potuerint olim, obmictere libet, eo quod unum istud ultra cogitatum excesserit cetera: de eo igitur, etsi non debito, tamen aliquantulum ampliore sermone prosecutum volo. Tecum loqui possum si amicus es ut puto, tecum meam agitare causam, tecum animam aperire meam non pudebit: et ut sub amicitie nostre umbra me mentiri nolle presummas, in hoc amicitiam seponas oro. Tu michi iudex esto, quod quidem concedere facile. Habes enim ex una parte obsequiosum et prepotentem dominum in quem agitur, ex altera pauperem et inoffitiosum amicum, ymo concivem incognitum, quoniam in hoc iam amicitie volens renuntiavi, actorem. Quid ergo? Michi Deum invoco testem, venit ad me quieti iam deditum novum illud execrabile nobis, scilicet amabilem iuvenem, placidum expectabilemque Laurentium de quo supra, morte precipiti ii ydus ianuarii fuisse sublatum. Forsan mirabile scribam: mors nuper fratris, mors patris quondam, mors Coppi de Dominicis michi dilecto pre ceteris, lacrimas extorquere non potuit; hec extorsit, et pre dolore lacrimans fere femina visus sum, turpe quidem homini, nedum Musis dedito. Tandem, datis non multis lacrimis celeberrimo iuveni nostro, parens anxius Magnus tuus non sine quadam animi mei amarissima austeritate venit in mentem: et qui de sui prima promotione, de clarissimo a fuga reditu, de regis sui coronatione, de regulorum exulum seu captivorum reversione ac reconciliatione cum ilio pro me nil ante curaveram, quasi ego tanto filio, non ille privatus esset, condolui et in tantum ei compassus sum, ut fere per noctem mediam et fletu solus et eiulans non destiterim. Quid ergo? Felicitates tanquam non curans nulla vel modica letitia prosecutus sum: casuam gravissimum tanquam meum abundantissimo ploratu deflevi; nec coram, ne forsan fictas crederet lacrimas. Hoc mecum scio, nec ut ipse resciscat ad te scribo, sed ut videas quoniam in conscientia mea iam video, non me tranquillitatum hominem sed miseriarum misericordem existere. Per hec igitur prata, per hos meatus apertos, hiis etiam passibus, hiis affectibus tranquillitates Magni tui Iohannes tuus sequitur? hoc studio, hiis moribus, lacrimis scilicet et ploratu? O! si blandus suis semper felicitatibus affuissem, si in discriminibus vocatus aufugissem, si renuissem labores impositos, si petiissem magna, si recepissem maxima, quibus nominibus exosis, miser! ipse persequerer? Hoc unum scire te velim, quanquam ipse magnus, ego parvus, ymo nullus; ipse potens, ego impotens; ipse validus, ego infirmus sim: non sic vilipendendi amici homines, non sic abiciendi sunt. Viximus et Deo dante vivemus, etsi non splendide, minus tamen pavide: nam, dato vallibus dominentur unde, fulmen irati Iovis sepe montes ferit, ventus infestat, sol urit et frigus exasperat. Si pauperiem amabo, iam mecum est, et si abesset, ubique quam cito comperiam: nec pro habenda ullo regi serviam. Si divitias concupivero aut saltem victui meo oportunam pecuniam, fateor, cum hec non assit, ad exquirendam tamen non omnino loca deficient: Patavum, Verona, vetus Ravenna, Forlivium me edam renuentem vocant. Si tyrampnos obicis, dicam et tyrampnicum exoptare pecuniam, posito et responsio alia verior, licet ad presens minus congrua, se offerat; ymo congrua: et tu cum tyrampnis es, fausto tamen ornatis titulo. Sed quid ista dico? Divitias et sublimia tam acri studio aut cupienda aut septanda sunt ut magis noscamur? Stultum est. Iuvat meminisse illius egregii verbi Senece nostri: «Qui notus nimis omnibus, ignotus moritur sibi». Michi pauper vivo, dives autem et splendidus aliis viverem; et plus cum aliquibus meis libellis parvulis voluptatis sentio quam cum magno diademate sentiant reges tui. Credo miraberis verba hec, eo quod male forsan tecum iam dictis congruant; sed quicquid ante dixerim, extra intentionem locutus sum: mecum quidem inflexibiliter servabam donec tempus daretur. Datum est: dixi; et dicturus venissem, nisi inmotum sedisset animo, nunquam felicitate Magni tui fiorente me regnum auxonicum revisurum, non suarum prosperitatum dolens, quia letor ex illis, ita me Deus amet! sed ne me tranquilla sequentem diceret. Forsan non extimat ille animas pauperum sentire cognoscere et indignari? Sentiunt nempe et cognoscunt et indignantur, sed meliori ducte consilio per tempus tacent, evomuntque concepta quandoque. O! utinam possibilitati michi mens equa esset, aut e contrario menti possibilitas equaretur! Clarius cerneres quam ingens animus modico sistat in pectore. Sed ad presens ista sinamus: si oculatus es, ut credo, quid velim, etiam dum taceam ipse, concipies; et veniamus, ut ita loquar, ad monstruosam huius viri de quo sermo virtutem. Audivi, si vota succedant! non sine animi stupore permaximo quod ipse de Magni tui fortitudine in tam erumpnoso tamque lacrimabili casu scripseris, et vix mecum admirari sufficio, hinc inde cogitationibus variis circumvolvens nunquid concedendum sit, illum esse tam saxeum, tam ferreum, tam denique insensibilem omnino, ut mortem tam extrenui, tam celebris, tam expectabilis iuvenis, militis et primogeniti sui, siccis oculis, incommutato vultu, inflexo animo audisse potuerit, et insuper; quod non minus admirandum existimo; compatienti principi reliquisque proceribus, eodem fere instanti quo nuntiata est, inconcusso pectore, infracta voce, continuato sermone, prolixa atque accurata dicacitate, de mortuis nil ultra curandum, multa potius phylosophica quam militaria predicasse. O pulcrum et inauditum opus! o viri inexausta fortitudo! Mirabamur quondam Emilium Paulum, Anaxagoram et Xantippum reliquosque quos in exemplum posteritati studiosa vetustas reliquerat. Solus iste prevaluit ceteris! Magnum erat et fere patri possibile fortiter tollerasse; maximum, non dicam verbis modicis sed facie tantum vires animi ostendisse: sed permaximum et inauditum longa oratione flentes alios roborasse. Nescio, edepol! quid satis exprimam de tam mirabili fortitudine, non tantum nostris sed etiam priscis inaudita temporibus. Tuus labor hic est aliorumque me magis valentium ornato calamo futuris memoranda relinquere. Credo equidem hominem hunc; «hominem» dico nostrorum oculorum iudicio, qui linceis non videmus; non hominibus adscribendum sed superis. Primogenitus hic, qui nobis sublatus est, filius erat, florida iuventute pulcerrimus, mirabili probitate extrenuus, placibilis, pius et ultra omnes iustissimus et expectatione magnifica diligendus. At iste tuus et merito Magnus dictus, vir Deus! homo est; pater erat, et carneus: et si sic est, non inmerito mirabundus efficior, cogitans qualiter audiens casum doluisse non potuit, et si doluit, qualiter occultarit. Fere me michi subtraho cogitando, et videre dum nequeo, me mecum non esse confiteor: et pro constanti teneas, nisi tu scriberes, verbis cuius fidem prestandam integram semper credidi, contextam dicerem fabulam et procul dubio admirari desisterem. De sublato insuper multa dici possent et plura dicenda restarent, que cuncta tuo labori, tuo carmini cantanda relinquo. Scio tamen nos primo ituros ad illum quam ad nos sit ipse reversurus: et utinam ad illum moriendo vadamus, cum eum credam umbris piissimis apud elysios campos sotiatum, et pedibus et lacertis «obmissos iterum temptare labores»! Et licet cinis et vulgi fabula tantum apud nos concives de ipsius operibus relicta sit, quod ab altero seriosius accipies, scilicet quid actum sit in funere suo, paucis explicare libet. Funebris pompa permaxima et honorabilis vii ydus aprelis ducta est a domo sua usque Cartusium. Nam primo, pari concursu utriusque sexus civium omnium, non solum pars ea civitatis in qua et natus et pueritiam duxit gloriosus iuvenis noster et unde funus discessurum erat, sed omnis civitas usque ad partem illam placidi collis in qua Gai pontificis sacellum nosti, ita plena gentium fuit, ut mirarentur omnes qui cernerent; catervatim demum fere ab omnibus usque ad civitatis ianuam, a quamplurimis usque sotiatus ad tumulum. Non vulgari more delatum corpus exanime, sed in equis inusitatum feretrum eius superpositum ornatum syricis integumentis quamplurimum processit, et, ut verbis utar Virgilii, «Illud omnis tectis agrisque effusa iuventus | turbaque miratur matrum, et prospectat euntem | attonitis inhyans animis». Obmicto funesta lumina, sacerdotum cetus pacem illi a superis cantu funebri deposcentes, sonipedes arma tela et signa derelicte militie reliqua. Longum esset et inexplicabile fere cuncta suis ordinibus velle retexere: hoc tantum sufficiat, quasi ab omnibus conclamatus atque defletus Laurentius est, in tantum, militie visis insignibus postergati et amicorum servitorumque squalore obsitis vestibus, reviguit pietas! Tandem, post longum in sui laudem cuiusdam egregii teologi sermonem, quieti perpetue illum non sine merore tradidimus: nec illi meo iudicio quicquam superagendum restat, nisi quod ipse tu musa flebili cantaturus es. Sed, cum de hiis ad presens satis verbigeratum sit, ad alia vertendus est calamus. Si bene vales et votis cuncta succedunt, gaudeo: et magis, si te ipse cognoveris. Optabam equidem et proposueram ut te estate proxima viderem et tuum dominum patremque meum episcopum florentinum Neapoli: sed, ut iam supra dictum est, ne felicium septator vocer, timeo ne desistam. Carmen tuum in florentinos vidi et laudo: nam vera dicit, et utinam sic omnibus tuis meisque concivibus notum esset prout michi est; forsan non frustra contingeret! Verum nescio utrum dicam ducamur an trahamur a fatis, an potius volentes obviam eamus exitio. Nil boni, nil iusti, nil fidei, nil consilii livor edax atque habendi cupiditas seva nostro liquere senatui reliquisque. Asiatice quondam delitie grecis, asiatice demum greceque romanis exterminio fuere; nostre nos ipsos pessundant et ex florido culmine in sterquilinium redigunt redigentque. Proth mortalium pudor et ignavia, proth ridiculum quorundam fastidium, qui effeminatos homines incestuosissime veneri totis viribus obsequiosos sub acri Marte insulsa quadam fictione progenitos volunt! Ita Deus pacem meis imponat laboribus, ut michi in posterum forsan peregrinaturo iam carius Certaldi cognomen est quain Florentie. Superûm oro pietas, videat et lumen desuper infundat errantibus! Expectas post multa forte quid faciam degens in tam ancipiti civitate. Accipe. More solito inter publicas privatasque occupationes ultra velie anxior: nam paulo post discessum tuum, ut sepius ante iam feci, satis commode meo iudicio, Seneca medio cum paupertate conveneram; sed nuper tenuis sibilus iocundioris fortune repente pacta confregit et in primos laqueos iam explicitum redegit, egitque ut qui mei securus mecura vivere ceperam, nunc fere alienus in pendulo dubitarem. Qui vir siem, vides. Spero tamen dabit Deus hiis quoque finem. Oro prolixitati parcas: et scribendi raritas et materia postulabant. Recommenda me cui vis, et potissime Barbato nostro. Et longum vale, mi magister.
Datum Florentie ydus aprelis.
| VII. - A Zanobi da Strada (1350) |
IX. - A Francesco Petrarca (1353) |