Migne Patrologia Latina Tomus 89
EPISTOLA I. ALDHELMI AD GERUNTIUM.
(0087C) Domino gloriosissimo, occidentalis regni sceptra gubernanti, quem ego, ut mihi scrutator cordis et rerum testis est, fraterna charitate amplector, Geruntio regi, simulque cunctis Dei sacerdotibus per Domnonia conversantibus, Aldhelmus, sine meritorum praerogativa abbatis officio functus, optabilem in Domino salutem.
Nuper cum essem in concilio episcoporum, ex tota pene Britannia innumerabilis Dei sacerdotum caterva confluxit, ad hoc praesertim congregata, ut pro Ecclesiarum sollicitudine et animarum salute ab (0087D)omnibus decreta canonum et Patrum statuta tractarentur, et in commune, Christo patrocinium praestante, conservarentur. His igitur rite precatis, omne sacerdotale concilium, meam parvitatem pari praecepto et simili sententia compulerunt, ut ad vestrae pietatis praesentiam epistolares litterarum apices dirigerem, et eorum paternam petitionem, salubremque suggestionem, per scriptae stylum intimarem, hoc est, de Ecclesiae catholicae unitate et Christianae religionis concordia, sine quibus otiosa torpescit, et merces futura fatiscit. Quid enim prosunt bonorum operum emolumenta, si extra catholicam gerantur Ecclesiam, etiam si aliquis actualem rigidae conversationis regulam (0088C)sub disciplina coenobii solerter exerceat, aut certe, cunctorum mortalium contubernia declinans, in squalida solitudine remotus contemplativam anachoreseos peragat vitam? Igitur ut certius vestra sagacitas animadvertere queat pro quibus causis mea mediocritas scripta direxerit, compendiose et breviter enucleabo. Auditum namque et diversis rumorum relativis compertum nobis est quod sacerdotes vestri in catholicae fidei regula, secundum Scripturae praeceptum, minime concordent, et per eorum simultates et pugnas verborum, in Ecclesia Christi grave schisma et crudele scandalum nascatur, quod Psalmographi sententia testatur dicens: Pax multa diligentibus nomen tuum, et non est in illis scandalum. Pacem quippe religionis pia concordia copulat, (0088D)sicut charitatem dira contentio contaminat. Nam ad unitatem fraternitatis rectae fidei sectatores Psalmista hortatur, inquiens: Deus qui habitare facit unanimes in domo. Domus vero haec, secundum allegoriam, Ecclesia per totos mundi cardines diffusa intelligitur. Haeretici namque et schismatici ab Ecclesiae societate extranei, per contentionum argumenta, in mundo pullulantes, et, veluti horrenda zizaniorum semina in medio fecundae segetis sata, dominicam messem maculant. Sed hujuscemodi altercationis opprobrium apostolica compescit buccina. Qui vult, inquit, contentiosus esse, nos talem consuetudinem non habemus, nec Ecclesia Dei, quae (0089A)non habet maculam aut rugam. Pacem namque, Catholicorum matrem, et filiorum Dei genitricem esse, evangelica promulgant oracula: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Unde Domino et Salvatore nostro a summo coelorum fastigio descendente, ut chirographum protoplasti deleret, et mundum pace suquestra reconciliaret, angelica cecinit melodia: Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Et Psalmista: Fiat, inquit, pax in virtute tua, et abundantia in turribus tuis. Denique rumor Ecclesiae fidei contrarius longe lateque percrebuit, quod sint in provincia vestra quidam sacerdotes et clerici tonsuram sancti Petri apostolorum principis pertinaciter refutantes, seque tali excusationis apologia pertinaciter defendentes vivunt, quod (0089B)auctorum et praecessorum suorum tonsuram imitentur, quos divina illustratos gratia fuisse grandiloquis assertionibus contestantur, qui si a nobis sollicite sciscitentur quis primus auctor rasurae hujus et tonsurae exstiterit, omnino aut veritatem ignorando, aut falsitatem dissimulando obmutescunt. Nos autem, secundum plurimorum opinionem, Simonem magicae artis inventorem hujus tonsurae principem fuisse comperimus, quia qualem quantumque necromantiae fallaciam contra beatum Petrum fraudulenter machinaretur, certamen apostolorum et decem libri Clementis testes sunt; nos, inquam, secundum sacrosanctam Scripturae auctoritatem, de tonsura nostra veritatis testimonium perhibentes, diversas ob causas Petrum apostolum hunc ritum sumpsisse (0089C)asserimus primitus ut formam et similitudinem Christi in capite gestaret, dum, pro redemptione nostra crucis patibulum subiturus, a nefanda Judaeorum gente acutis spinarum aculeis crudeliter coronaretur; deinde ut sacerdotes Veteris et Novi Testamenti in tonsura et habitu discernerentur; postremo ut idem apostolus suique successores et sequipedae ridiculosum gannaturae ludibrium in populo Romano portarent, quia et eorum barones et hostes exercitu superatos sub corona vendere solebant. Caeterum in Veteri Testamento tonsurae signum a Nazareis, id est, sanctis, ni fallor, sumpsit exordium. Est enim regale et sacerdotale stemmatis indicium. Nam tiara apud veteres in capite sacerdotum (0089D)constituebatur. Haec bysso retorto rotunda erat quasi sphaera media, et hoc significatur in parte capitis tonsa. Corona autem latitudo aurea est circuli quae regum capita cingit. Utrumque itaque signum exprimitur in capite clericorum, Petro dicente: Vos estis genus electum, regale sacerdotium. Hoc ritu tondendi et radendi ut vitia resecentur signatur, et crinibus carnis nostrae quasi criminibus exuamur.
Est autem altera crudelior animarum pernicies, quod, in sacrosancta paschali solemnitate, CCCXVIII Patrum regulam non sectatur, qui in Nicaeno concilio decennovenalem laterculi circulum per ogdoadam et hendekadam usque ad finem mundi recto tramite decursum sagaci solertia sanxerunt. Et a decima (0090A)quarta luna usque ad vigesimam primam supputationis seriem, et paschalis calculi terminum tradiderunt, quem anticipare et transgredi contra jus et fas illicitum fore censuerunt. Porro isti secundum decennem novennemque Anatolii computatum, aut potius juxta Sulpicii Severi regulam, qui LXXXIV annorum cursum descripsit, decima quarta luna cum Judaeis paschale sacramentum celebrant, cum neutrum Ecclesiae Romanae pontifices ad perfectam calculi rationem sequantur. Sed nec Victorii paschalis laterculi curriculum, qui DXXXII annorum circulis continetur, posteris sectandum decreverunt. Erat namque genus quoddam haereticorum apud Orientales, quod tessareskaidekatitai vocatur, id est, quartadecimani, eo quod quarta decima luna cum Judaeis (0090B)Christum blasphemantibus, et margaritas Evangelii ritu porcorum calcantibus Paschae solemnitatem peragunt, et ob hoc alieni a beata orthodoxorum sodalitate inter schismaticorum conciliabula infeliciter reputantur, quod beatum Augustinum in libro de nonaginta haeresibus scripto commemorasse memini. Illud vero quam valde a fide catholica discrepat, et ab evangelica traditione discordat, quod ultra Sabrinae fluminis fretum Demetarum sacerdotes, de privata propria conversationis munditia gloriantes, nostram communionem magnopere abominantur, in tantum, ut nec in Ecclesia nobiscum orationum officia celebrare, nec ad mensam ciborum fercula, pro charitatis gratia, pariter percipere dignentur: quin imo fragmenta ferculorum et reliquias epularum (0090C)lurconum canum rictibus et immundis devorandas porcis projiciunt. Vascula quoque et phialas aut arenosis sablonum glareis, aut fulvis favillarum cineribus expianda purgandaque praecipiunt. Non salutatio pacifica praebetur, non osculum piae fraternitatis offertur, dicente Apostolo: Salutate vos in osculo sancto, nec manibus lomentum, aut latex cum manutergio exhibetur, neque pedibus ad lavacrum pelvis apponitur, cum Salvator, sindone praecinctus discipulorum pedes abluens, normam nobis tradiderit imitandi, dicens: Sicut ego feci, ita et vos facite aliis. Ast vero si quilibet de nostris, id est, Catholicis ad eos, habitandi gratia, perrexerint, non prius ad consortium sodalitatis suae asciscere dignantur, (0090D)quam quadraginta dierum spatia in poenitendo peragere compellantur. Et in hoc haereticos infeliciter imitantur, qui se Katharos, id est mundos nuncupari voluerunt. Heu! heu, pro tantis erroribus! potius quam Evax! Evax! lacrymosis vocibus et querelosis singultibus lugubriter ingeminandum reor, et totum hoc contra Evangelii praecepta secundum Pharisaeorum inanes traditiones agere noscuntur, Christo veraciter astipulante (Matth. XXIII): Vae vobis, Scriba et Pharisaei, qui mundatis quod foris est calicis et paropsidis. Nam Dominus cum publicanis et peccatoribus convivia celebrasse describitur, ut verus medicus purulentis animarum vulneribus divinae pietatis medicamina et coelestis clementiae cataplasma componeret. Idcirco peccatorum consortia, Pharisaeorum (0091A)more, minime despexit, sed potius illam peccatricem pollutae vitae piacula lugubriter deflentem, et Dominicos pedes fusis lacrymarum imbribus humectantem, ac solutis et laxis cincinnorum crinibus tergentem solita clementia misericorditer refocillavit dicens (Luc. VII, 47): Remittuntur illi peccata multa, quia dilexit multum.
Quae cum ita se habeant, propter communem coelestis patriae sortem et angelicae sodalitatis collegium, subnixis precibus et flexis poplitibus vestram fraternitatem adjurantes suppliciter efflagitamus, ut ulterius doctrinam et decreta beati Petri contumaci cordis supercilio et protervo pectore non abominemini, et traditionem Ecclesiae Romanae propter prisca priorum statuta vestrorum nequaquam tyrannica (0091B)freti pertinacia, arroganter aspernemini. Petrus namque Dei Filium beata voce confessus audire meruit (Matth. XVI): Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam, et tibi dabo claves regni coelorum; et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis, et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelo. Si ergo Petro claves coelestis regni a Christo collatae sunt, de quo poeta ait: Claviger aethereus, portam qui pandit in aethra; quis Ecclesiae ejus statuta principalia spernens, et doctrinae mandata contemnens, per coelestis paradisi portam gratulabundus ingreditur? et si ipse potestatem ligandi atque monarchiam solvendi in coelo et in terra felici sorte et peculiari privilegio accipere (0091C)promeruit, quis paschalis festi regulam et tonsurae Romanae ritum refutans, non potius se strictis nexibus inextricabiliter obligandum quam absolvendum clementer ullatenus arbitretur? Sed fortasse quilibet strophosus librorum lector, ac sagax scripturarum disceptator tali se excusationis clypeo defendat, et talis apologiae parma protegat: Ego, inquiens, utriusque Instrumenti praecepta sincera fide veneror, ac sanctae Trinitatis unam essentiam, unamque substantiam, et trinam personarum substantiam corde credulo confiteor, Dominicae Incarnationis sacramentum, et passionis patibulum, ac resurrectionis tropaeum voce libera per populum praedicabo. Supremum vivorum et mortuorum examen, quando singulis quibusque pro meritorum diversitate dispar retributio (0091D)aequissimis judicii lancibus trutinabitur, diligenter denuntiabo, et hujus fidei privilegio in Catholicorum coetu glomeratus sine aliquo infelicitatis obstaculo connumerabor. Sed hujus excusationis propugnaculum, sub quo se delites cere confidunt, apostolicae castigationis balista solo tenus dirutum conquassare et confringere nitar. Ait namque Jacobus, materterae Domini filius: Tu credis quia unus est Deus, et quia per ironiam duodecim tribubus in dispersione gentium constitutis loquebatur, statim subjunxit: Bene facis; et daemones credunt et contremiscunt, quia fides sine operibus mortua est. Fides nempe catholica et fraternae charitatis concordia inseparabiliter pari tramite tendunt, sicut praedicator egregius et Vas electionis (0092A)eleganter attestatur (I Cor. XIII): Si noverim omnem prophetiam, et omnia mysteria, si habeam fidem, ita ut montes transferam, et si tradidero corpus meum ut ardeam, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Et ut brevis sententiae claustello cuncta concludantur, frustra de fide catholica inaniter gloriatur, qui dogma et regulam sancti Petri non sectatur. Fundamentum quippe Ecclesiae et firmamentum fidei principaliter in Christo et sequenter in Petro collocatum nequaquam ingruentibus tempestatum turbinibus nutabundum vacillabit, ita Apostolo promulgante (I Cor. III, 11): Fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est Jesus Christus. Petro autem veritas ita privilegium sanxit Ecclesiae (Matth. XVI): Tu es Petrus, (0092B)et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam.
EPISTOLA II. ALDHELMI AD OSGITHAM SOROREM. Dilectissimae atque amantissimae sorori, et mihi sincero charitatis affectu venerandae, Aldhelmus supplex, indigno abbatis vocabulo functus, in Domino salutem.
Cognoscat vestra almitas de baptismo sororis me interrogasse pontificem, qui licentiam dedit baptizari illam sanctimonialem, sed tantum clam et latenter. Saluto te diligenter, Osgitha, ex intimo cordis cubiculo, subnixis precibus obsecrans, ut assidua Scripturarum meditatione mentem tuam occupare non (0092C)desistas, quatenus Psalmographi sententiam compleas dicentis (I, 2): In lege ejus meditabitur die ac nocte. Et idem Psalmista hoc item testatur dicens (CXIX, 103): Quam dulcia faucibus meis eloquia tua! et reliqua. Orationum vero mearum ut memores sint omnes sorores, per Christum suppliciter obsecra, qui dicit apostolo (Jac. V, 16): Multum valet deprecatio justi assidua. Vale! decies dilectissima, imo centies et millies. Te Deus valere faciat.
EPISTOLA III. ALDHELMI AD EAUFRIDUM EX HIBERNIA IN PATRIAM REVERSUM. (0092D)Domino venerabili praeconio efferendo et sanctorum meritis magnopere honorando Eahfrido, Aldhelmus exiguus in Domino aeternam salutem.
Primitus (pantorum procerum praetorumque pio potissimum, paternoque praesertim privilegio) panegyricum poemataque passim prosatori sub polo promulgantes, stridula vocum symphonia, ac melodiae cantilenaeque carmine modulaturi, hymnizemus, praecipue quia tandem almae editum puerperae sobolem (ob inextricabile sons protoplastorum) piaculum priscorum chirographum peccaminum oblitteraturum, terris tantumdem destinare dignatus est, luridum qui linguis chelydrum trisulcis rancida virulentaque vomentem per aevum venena torrenda tetrae tortionis (0093A)in tartara trusit. Et ubi pridem ejusdem nefandae natricis ermuli cervulique cruda fanis colebantur stoliditate in profanis, versa vice discipulorum gurgustia (imo almae oraminum aedes) architecti ingenio fabre conduntur.
Fateor, sodalitatis fraternae cliens, altique municipatus municeps, postquam vestram repedantem isthuc ambrosiam ex Hiberniae brumosis circionum insulae climatibus (ubi ter bino circiter annorum circulo uber sophiae sugens metabatur) territorii marginem Britannici sospitem applicuisse, rumigerulis referentibus, comperimus, illico (ut flammiger flagransque flagitabat amor) ineffabiles altithrono grates, pansis in edito utrinque volis, tripudiantes obtulimus; potissimum, quod te exsulem almus arbiter priscam (0093B)paterni visitantem clientelam ruris (caerula ponti trans glauci, enormesque dodrantium glareas atque spumiferas lymphae nemphae obstirpationes, circili carina procellosum sulcante salum) reducere, ovante navarcho, dignatus est; ut ubi dudum incunabilis hirocinii editus rudibus adulto tenus pubertatis aevo adoleveras, nunc versa vice (superna opitulanti praerogativa affatim fultus) ab incolatu externi ruris repatrians, praeceptoris vocamine indepto sortitoque fretus fungeris.
Illud aeque almitati beatitudinis vestrae ex penetrabilibus praecordii nequaquam promens dissimulo propalare (ad augmentum, mystisque ut reor tripudium, imo ad doxam onomatis Kyrii) magnopere inolevisse: quod praeconio citra modum rumoris Scotico (0093C)in solo degentium (quorum contubernio parumper fretus es) ceu tonitruali quodam boatu fragore nimboso emergenti, auditus nostri quatiuntur, et per tot tantaque telluris stadia lectionis opinio, pagis provincisque divulgata, crebrescit. Siquidem tam creber meatus est (isthinc illincque, isthuc illucque) navigero aequoreas fretantium calle gurgites, velut quaedam contribula apium germanitas nectar fabre conficientium Nam quemadmodum alternatim, reciproca facessente noctis nebula, mellifluum examen (emergente axe tenus aethere Titanae) gliscentium culmina tiliarum per florulenta, ad crates graciles, sarcinatum, flava bajulans gestamina asportat, eodem modo, ni fallor, lurconum conglobatio lectorum ( dunning tac (0093D)fridh ) ac residua sagax discipulorum caterva, florigeris hagiographae ex arvis, non solum artes grammaticas atque geometricas bis ternasque omissas physicae artis machinas, quinimo allegoricae potiora ac tropologicae disputationis bipertita bis oracula (aethralibus opacorum mellita in aenigmatibus problematum) siticulose sumentes carpunt, et in alveariis sophiae, jugi meditatione loco tenus servanda condentes, abdunt. E quorum catalogo tuam proficisci solertiam, praeda onustam atque torrente fluentis sacrosancti propinatam redundantemque excellens fama percrebuit.
Quamobrem tuum affabilem discipulatum, ceu cernuus singultatim arcuatis poplitibus subnixisque precibus efflagito, ut oblitterata nequaquam memoria (0094A)excedat, quod Pacificus coelesti ambrosia praeditus (subrogatus genitore jure haereditario, bis quaternis temporum lustris Israeliticae plebis imperii sceptro fungens), almo auctus spiramine prompsit, dicens: Bibe aquam de cisterna tua, et fluenta putei tui; deriventur fontes tui foras, et in plateis aquas divide; solus habeto eas, nec sint alieni participes tui. Quapropter his sacris imbutus sagminibus, jugi conamine orthographiae aperito gurgitem, et sitientia rigato arva mentium, quatenus germen aethralis exstaseos (vivis fecundisque in orthodoxorum, satoris sudore, sulcis satum) nullo torridae obstaculo siccitatis obtinente, pullulans gliscat, et ubertim spissa, Dei suffragio, seges demum maturescat. Nam idcirco supplex tam obnixe haec cernitur oramen suggessisse, (0094B)quod nonnulli superna noscuntur sophia praediti, et arcana luce enormiter referti; attamen quod gratuita coelitus munificentia, Deique dapsili deditione receptantes (proprio facessente meritorum quaestu) adepti sunt, nequaquam (gazophylacio scientiae reserato) plene promulgantes, sed particulatim lurconibus largientes. Nam (kata evangelicae experimentum auctoritatis) nequaquam flagrans lychnus clancule fuscata tetrae occulitur latebra urnae, qui candelabri summitate cunctis limpido lumine lucere decuit; necnon frustra talenti fenora subterraneis clanculantur obstructa sablonibus, quae trapezitarum numerosis monetae oportuissent numismatibus profligari; ne forte ut iners adepto (segnitia torpens) mancipium talento, supremos ergastulorum in squalores (0094C)trusus praecipitetur; sed potius evax eugeque ingressurus tripudium a prosatore pio promereatur. Unde Psalmigraphus vates, ob hoc propriae piaculi expians flagitium conscientiae, sacro praesagio orsus infit: Justitiam tuam non abscondi, et reliqua.
Sed haec misellus homuncio dictando volvens, scrupulo ancipiti extemplo quatiens angebar; cur, inquam, Hibernia, quo catervatim isthinc lectores classibus advecti confluunt, ineffabili quodam privilegio efferatur, ac si isthic, fecundo Britanniae in cespite, didascali Argivi Romanive Quirites reperiri minime queant, qui coelestis tetrica enodantes bibliothecae problemata sciolis reserare se sciscitantibus valeant? Quamvis enim praedictum Hiberniae rus, discentium opulans vernansque, ut ita dixerim, pascuosa (0094D)numerositate lectorum, quemadmodum poli cardines astriferis micantium ornentur vibraminibus siderum, ast tamen climatis Britannia occidui in extremo ferme orbis margine sita (verbi gratia) ceu solis flammigeri et luculento lunae specimine potiatur; id est, Theodoro infula pontificatus fungenti, ab ipso tirocinio rudimentorum in flore philosophicae artis adulto, necnon et ejusdem sodalitatis cliente Adriano duntaxat urbanitate enucleata ineffabiliter praedito.
Et audacter in propatulo contestans, pellaci falsitatis frivolo neglecto, aequa veritatis censura trutinante discernam; etiamsi beatae memoriae Theodorus, summi sacerdotii gubernacula regens, Hibernensium (0095A)globo discipulorum (seu aper truculentus Molossorum catasta ringente vallatus) stipetur, limato perniciter grammatico dente (jactura dispendii carens) rebelles phalanges discutit, et (utpote belliger in meditullio campi arcister, legionum phalangibus septus aemulorum spissis) mox nervosis tenso lacertorum volis arcu, spiculisque ex pharetra exemptis, hoc est, Chronographiae opacis acutisque syllogismis; turma supercilii typho turgens, amissa ancilium testudine, terga dantes, latebras antrorum atras, triumphante victore, praepropere petunt.
Neu tamen haec philosophando, Scoticos sciolos, quorum gemmato tua sagacitas dogmatum favo aliquantisper abusa est, sugillare a quoquam autumer; quippe cum satagerem praeconium cudens affabiliter (0095B)texere nostrorum, non sugillationem ridiculose cachinnans rumigerare vestrorum, sed potius, jocistae scurraeque ritu dicacitate temeraria loquentium, fraternae ironia dilectionis obtentu cavillabatur. Si vero quippiam, inscitia suppeditante, garrula frontose convincitur pagina prompsisse, ut versidicus ait:
Digna fiat fante glingio gurgo fugax fambulo:
Neu timeat scriptor terrentis carpere chartas,
Ut caper hirsutus rodet cum dente racemos;
Nec tamen emendant titubantis gramma poetae.
EPISTOLA IV. ALDHELMI AD HEDDAM EPISCOPUM.
Domino reverendissimo, omnique virtutum conamine (0095C)venerando, et post Deum peculiari patrono, supplex almitatis vestrae vernaculus in Domino salutem.
Fateor, o beatissime praesul, me dudum decrevisse, si rerum ratio ac temporum volitans vicissitudo pateretur, vicinam optati Natalis Domini solemnitatem, ibidem in consortio fratrum tripudians celebrare, et postmodum vita comite vestra charitatis affabili praesentia frui. Sed quia, diversis impedimentorum obstaculis retardati, quemadmodum lator praesentium viva voce plenius promulgabit, illud perficere nequivimus, idcirco difficultatis veniam, precor, impendite. Neque enim parva temporum intervalla in hoc lectionis studio protelanda sunt ei duntaxat qui, sagacitate legendi succensus, legum (0095D)Romanarum jura medullitus rimabitur, et cuncta jurisconsultorum secreta ex intimis praecordiis scrutabitur, et, quod his multo arctius ac perplexius est, centena scilicet metrorum genera pedestri regula discernere, et admista cantilenae modulamina recto syllabarum tramite lustrare. Cujus rei studiosis lectoribus tanto inextricabilior obscuritas praetenditur, quanto rarior doctorum numerositas reperitur. Sed de his prolixo ambitu verborum disputare epistolaris angustia minime sinit, quomodo videlicet ipsius metricae artis clandestina instrumenta litteris, syllabis, pedibus, poeticis figuris, versibus, tonis, temporibusque conglomerantur; poetica quoque septenae divisionis disciplina, hoc est acephalos, lagaros, (0096A)protilos, cum caeteris, qualiter varietur; qui versus monoschemi, qui pentoschemi, qui decaschemi, certa pedum mensura trutinentur; et qua ratione catalectici, brachycatalectici seu hypercatalectici versus, sagaci argumentatione cognoscantur. Haec, ut reor, et his similia, brevis temporis intercapedine momentaneoque ictu apprehendi nequaquam possunt.
De ratione vero calculationis quid commemorandum? cum tanta supputationis imminens desperatio colla mentis oppresserit, ut omnem praeteritum lectionis laborem parvi penderem, cujus me pridem secreta cubicula nosse credideram; et ut sententia beati Hieronymi utar, qui mihi prius videbar sciolus, rursus coepi esse discipulus, dum se occasio obtulit, (0096B)sicque tandem, superna gratia fretus, difficillima rerum argumenta et calculi supputationes, quas partes numeri appellant, lectionis instantia reperi. Porro de zodiaco et duodecim signorum, quae vertigine coeli volvuntur, ratione, ideo tacendum arbitror, ne res opaca et profunda, quae longa explanandarum rerum ratione indiget, si vili interpretationis serie propalata fuerit, infametur et vilescat, praesertim cum astrologicae artis peritia, et perplexa horoscopi computatio, elucubrata doctioris indagatione egeat.
Haec idcirco, charissime Pater, cursim pedetentim perstrinximus, non garrulo verbositatis strepitu illecti, sed ut scias tanta rerum arcana examussim non posse intelligi, nisi frequens et prolixa meditatio (0096C)fuerit adhibita.
Salutate in Christo omnem sodalium meorum catervam a minimo usque ad maximum, quos obsecro et adjuro per clementiam Christi ut pro me peccatorum pondere et criminum sarcina oppresso preces Domino fundant.
EPISTOLA V. ANONYMI CUJUSDAM SCOTI AD ALDHELMUM ABBATEM MALMESBURIENSEM. Domino sancto, sapientissimo, Christo quidem charissimo Aldhelmo; Scotus ignoti nominis in Deo aeterno salutem.
Dum te praestantem ingenio, facundiaque Romana, ac vario flore litterarum (etiam Graecorum (0096D)more) non nesciam, ex ore tuo, fonte videlicet scientiae purissimo, discere malo, quam ex alio quolibet potare, turbulento magistro praesertim. Hoc scito praenoscens, quod idcirco te fiducialiter ita obsecro, ut me suscipias doceasque, quoniam fulgor (ceu dictum est) sapientiae prae multis in te fuiget lectoribus, ac peregrinorum mentes cupientium sapientiam discere cognoscis: quia tu Romae advena fuisti, insuper quod a quodam sancto viro de nostro genere nutritus es. Haec compendii causa sufficiant, quia si humiliter per charitatem volueris attendere, non minus per pauca verba, quam per plurimas sermocinationes perspicies. Haec tibi quoque sinceriter dissero. Libellum quemdam habes, qui non est major (0097A)acceptorio duarum septimanarum, quem ego tegere cupio. Hoc autem breve tempus praedico, non eo quod mihi plus non opus sit, sed ne haec petitio fastidium in tua mente creet. Ministrum quoque equosque ut opinor, adipiscar. In hoc autem tempore messis, laetum a te responsum sperabo. Orantem pro nobis beatitudinem tuam divina gratia custodire dignetur,
Christe potens rerum, redeuntis conditor aevi,
Vox summi sensusque Dei, quem fudit ab alta
Mente Pater, tantique dedit consortia regni.
Impia tu nostrae domuisti crimina vitae,
Passus corporea mundum vestire figura,
Affarique palam populos, hominemque fateri.
Quemque utero inclusum Mariae, mox numine viso
(0097B)Virginei tumuere sinus, innuptaque mater
Arcano stupuit compleri viscera partu,
Auctorem paritura suum, mortalia corda
Artificem texere poli, mundique repertor
Pars fuit humani generis, latuitque sub uno
Pectore, qui totum late complectitur orbem.
Et qui non spatiis terrae, non aequoris unda
Nec capitur coelo, parvos confluxit in artus,
Quin et supplicii nomen, nexusque subisti,
Ut nos surriperes letho, mortemque fugares
Morte tua, mox aetherias evectus in auras
Purgata repetens laetum te luce parentem
Augustum foveas festis ut saepe diebus
Annua sinceri celebret jejunia sacri.
EPISTOLA VI. ETHELWALDI AD ALDHELMUM. (0097C)
Sacrosancto abbati Aldhelmo, mihi inextricabilis ignitae charitatis nodis, ut merita poscunt, astricto, Ethelwaldus, tuae piae paternitatis supplex alumnus, perpetuam in Domino sospitatis salutem.
Aestivi igitur temporis cursu, quo immensis feralium passim congressionum expeditionibus haec miserrima patria lugubriter, invidia vastatrice, defanatur, tecum legendi studio, conversatus demorabar. Tum mihi fiat indigno, tuae beatitudinis sacrosancta (0097D)sagacitas omnibus, ut reor, propemodum panegyricis tam saecularium litterariae verbositatis facundia editorum, quam etiam spiritualium ecclesiastici dogmatis stylo elucubratorum plenissime voluminum scriptis imbuta, arcana liberalium litterarum studia, opacis duntaxat mysteriorum secretis, ignaris quibusque mentibus obstrusa, abrepto propere spissae stoliditatis velamine, patefaciens liquidissime propalarat. Quibus ad integrum exuberantis ingenii epulis, ambronibus siticulosae intelligentiae faucibus, avide absumptis, meam adhuc pallentem hebetudinis maciem largissimae blandae sponsionis epimenia affluenter refocillabat, pollicitans omni me desideratae lectionis instrumento, quo potissimum meae mediocritatis industriam satis inhiantem agnoverat, libenter (0098A)edocendo imbuere. Quapropter, mi amantissime purae institutionis praeceptor, quatenus affectu consequente fidem verborum haud difficulter adhibeas, operae pretium censemus, talibus sacrae Scripturae oraculis instimulatus (Prov. VI, 1): Fili mi, si spoponderis pro amico tuo, defixisti apud extraneum manum tuam, illaqueatus es verbis oris tui. Et jam dico, si nullis te capacibus prolatae promissionis retinaculis perplexum involutumque reminisceris, tamen cum memet ab ipsis tenerrimae cunabulis infantiae fovendo, amando, pedetentimque delicatioribus solertiae cibis recreando, ad vegetam usque pubertatem provexisti, dignum ab omnibus sanae intelligentiae esse judicatur, quatenus, confoto jam pabulo tenerioris ingenii, des cibos solidiores quoque profundioris sophiae. (0098B)Tamen si humillima subjectae devotionis instantia importune insistens expetit affatim alendo epulas, impendere non deneges; meque, licet nullius momenti ducas, vestrae sublimitatis adoptivam prolem ex omni paternae prudentiae diviti censu aliquatenus ad tempus ditare non recuses; ne quando invisi audacium aemulorum cunei crispanti optatae improbationis cachinno tripudiantes congratulentur, si sobolem opulenti paternae philosophiae censu exhaeredem penuriaeque feralis insipientiae experientem comperiunt. Et non incongrue mihi ille Roboam, generosa de stirpe famosissimi tam laudabilis sapientiae excellenti enormitate, quam etiam opimis rerum facultatibus regis Salomonis, infelici fusus ortu, omnis pene paternae felicitatis expers, lugubriter coaequari (0098C)queat. Denique, jam nunc impleturus vota persolve, et inceptum largae institutionis beneficium concitus comple, sciens te haud dubie majorem inde perpetuae remunerationis gloriam adepturum, Domino astipulante, quia (Matth. X) qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Huic autem nostrae parvitatis epistolae trina cantati modulaminis carmina binis generibus digesta subdidimus, quorum primum dactylico heroici poematis hexametro ac pedestri, ut autumo, regula enucleat et trutinatum et in LXX coaequantium versuum formulas, casu ita obtingente, et, ut verius dicam, supernae dispensationis nutu moderante, divisum. Tertium quoque non pedum mensura elucubratum, sed octonis syllabis in imo quolibet versu compositis una eademque littera comparibus linearum (0098D)tramitibus aptata cursim calamo perarante caraxatum tibi, sagacissime sator, transmittens dicavi. Medium vero meo tuoque clienti Winfrido de transmarini scilicet itineris peregrinatione, simillimis itidem versuum et syllabarum lineis confectum repraesentans porrexi. Haec idcirco vestrae beatitudinis venerandis obtutuum luminibus repraesentanda fore necessarium duxi, quod nostrae parvitatis judicio dignum esse visum est, omnem tibi, utpote Patri, mearum litterarum editiunculam primum pandens propalarem, quatenus vestrae sublimitatis probabili rationis judicio comprobata, et ad aequitatis normulam derivata, omnibus deinceps lectorum numerositatibus acceptabilis exstat. Vale in Christo.
EPISTOLA VII. ALDHELMI AD ADRIANUM. (0099A)
Reverendissimo Patri meaeque rudis infantiae venerando praeceptori Adriano Aldhelmus vernaculus familiae Christi et vestrae pietatis supplex alumnus salutem, etc.
Fateor, mi charissime, quem gratia purae dilectionis amplector, postquam a sociali contubernio vestro ante triennium circiter discedens a Cantia sequestrabar, quod nostra parvitas hactenus ad consortium vestrum ardenti desiderio flagrabat; quod et jamdudum cogitarem, quemadmodum in votis est, adimplens perficere, si rerum ratio ac temporum vicissitudo pateretur, et nisi me diversa impedimentorum obstacula retardarent, praesertimque corporeae (0099B)fragilitatis valetudine medullitus tabentia membra coquente non sinerer; qua quondam, dum post prima elementa iterum apud vos essem, domum redire coactus sum.
EPISTOLA VIII. CELLANI ALDHELMO.
Domino lectricibus ditato studiis, mellifluisque ornato lucubratiunculis, Aldhelmo archimandritae Saxonum, mirifice reperienti in oris quod nonnulli cum laboribus et sudoribus in alieno aere vix lucrantur, Cellanus in Hibernensi insula natus, in extremo Francorum limitis latens angulo exsul, famosae coloniae Christi extremum et vile mancipium, in tota et tuta Trinitate salutem.
Quasi pennigero volatu ad nostrae paupertatis accessit (0099C)aures vestrae Latinitatis panegyricus rumor, quem agilium lectorum non horrescunt auditus sine sanna aut amurcali impostura, notus propter Alburnum dictricis [ Fors., almum ductricis] Romaniae decorem. Et si te praesentem non meruimus audire, tuos tamen bona lance constructos legimus fastos diversorum deliciis florum depictos. Sed si peregrini triste reficis corculum, paucos transmitte sermunculos illius pulcherrimae labiae tuae, de cujus fonte purissimo dulces multorum possit reficere mentes, ad locum ubi dominus Furseus in sancto et integro pausat corpore.
EPISTOLA IX. ALDHELMI EPISTOLAE AD CELLANUM [Fragmentum]. (0099D)Miror quod me tantillum homunculum de famoso et florigero Francorum rure vestrae franite [ Fors., Francicae] fraternitatis industria interpellat Saxonicae, prolis prosapia genitum et sub Arctos axe teneris infantiae cunabulis.
EPISTOLA X. ALDHELMI AD ETHELWALDUM. Dilectissimo mihi filio et simul discipulo Ethelwaldo Aldhelmus extremus servorum Dei, salutem.
Quemadmodum te viva voce aliquoties de aliquibus admonere curavi, ita et nunc absentem, paterna secundum Deum auctoritate fretus, litteris exhortari non piget. Hoc enim ideo agimus, quod charitas Christi, sicut ait Apostolus, urget nos. Itaque, fili mi (0100A)charissime, licet adolescens aetate existis, vanissimis tamen oblectamentis hujus mundi nequaquam te nimium subjicias, sive in quotidianis potationibus et conviviis usu frequentiore ac prolixiore inhoneste superfluis, sive in equitandi vagatione culpabili, seu in quibuslibet corporeae delectationis voluptatibus exsecrandis. Memento semper quid scriptum est: Adolescentia et voluptas vana sunt. Admonui quoque, vehementiori pecuniae et omni saecularis gloriae Deo semper odibili jactantiae nequaquam ultra modum inservias, illius sententiae reminiscens: Quid prodest homini, si totum mundum lucretur, animae vero suae detrimentum patiatur? Filius enim hominis venturus est in gloria sua et sanctorum angelorum; et retribuet unicuique secundum opera sua. Sed multo magis, (0100B)mi amantissime, vel lectionibus divinis, vel orationibus sacris semper invigila. Si quid vero praeterea saecularium litterarum nosse laboras, ea tantummodo causa id facias, ut quoniam in lege divina vel omnis vel pene omnis verborum textus artis omnino ratione grammaticae consistit, tanto ejusdem eloquii divini profundissimos atque sacratissimos sensus facilius legendo intelligas, quanto illius rationis qua contexitur diversissimas regulas plenius didiceris . . . . . Hanc autem epistolam jugiter inter caeteros quos legis libros habere non omittas, ut videlicet ejus lectione creberrima de his quae in ea scripta sunt, implendis mea vice possis admoneri. Vale.
EPISTOLA XI. ALDHELMI AD CLERUM WILFRIDI EPISCOPI. (0100C)Nuper furibunda tempestatis perturbatio, sicut experimento didicistis, fundamenta Ecclesiae, sicut quodam immenso terrae motu, concussit; cujus strepitus per diversa terrarum spatia, velut tonitruali fragore, longe lateque percrepuit. Et idcirco vos viscerales contribulos, flexis genuum poplitibus, subnixa exposco prece, nequaquam hujus perturbationis stropha scandalizari, ne quisquam vestrum mentis segnitie fide torpescat, etiamsi rerum necessitas exigat cum praesule proprio pontificatus apice privato tellure paterna propelli, et quilibet oporteat latorum regnorum transmarina aggredi rura. Quis enim, quaeso, tam durus atroxve labor existens, ab illo vos antistite separans arceat; qui vos ab ipso tirocinio rudimentorum et a primaeva tenerae aetatis (0100D)infantia usque adultae pubertatis florem nutriendo, docendo, castigando, provexit pietate; et quasi nutrix gerula dilectos extensis ulnarum sinibus refocillans, sic charitatis gremio fotos clementer amplexus est. Perpendite, quaeso, creaturarum ordinem, eisque divinitus insitam naturam; quatenus ex minimarum rerum collatione flexibilem commiserationis formam, Christo juvante, capiatis; quomodo examina apum calescente coelitus caumate, ex alveariis nectare flagrantibus certatim emergant, et earum auctore linquente, brumalia mansionum receptacula, densarum cavernarum cohortes, rapido volatu ad aethera glomerante, exceptis duntaxat antiquarum sedium servatricibus ad propagationem (0101A)sobolis futurae; relictus, inquam, mirabilius dictu, rex earum, spissis sodalium agminibus vallatus, cum hiberna castra gregatim egreditur et cava stipitum robora rimatur, si pulverulenta sablonis aspergine praepeditus, seu repentinis imbribus cataracta Olympi guttatim rorantibus retardatus fuerit, et ad gratam cratem sedemque pristinam revertatur, omnis protinus exercitus consueta vestibula perrumpens, prisca cellarum claustra gratulabundus ingreditur. . . . . . Si ergo taliter creatura ratione carens, quam vita et natura indita absque legibus scriptis gubernant, reciprocis temporum successionibus ductoris praecepto paret, respondete, rogo, utrum non horrendae abominationis infamia sint exprobrandi, qui concessa septiformis Spiritus gratia praediti, devotae (0101B)subjectionis frena ritu phrenetico frangunt. Cur autem diversarum rerum ratiocinationes conglobans, ad instiganda vestri pectoris praecordia stridente calamo percurram, audite. Ecce saeculares divinae scientiae extorres, si devotum dominum quem in prosperitate dilexerunt, cessante felicitatis opulentia, et ingruente calamitatis adversitate, deseruerint, et secura dulcis patriae otia exsultantis domini pressurae praetulerint, nonne exsecrabilis cachinni ridiculo et gannaturae strepitu ab omnibus ducuntur? Quid ergo de vobis dicetur, si pontificem qui vos nutrivit et extulit in exsilio solum dimiseritis? etc.
EPISTOLA XII. ALDHELMI AD WINBERTUM.
(0101C)Domino in dominorum Domino dilectissimo Winberto Aldhelmus, servus servorum Dei, in angulari duorum testamentorum lapide de summis montium verticibus abscisso, qui statuam quaterno metallorum genere fabrefactam, quaterna populorum regna signantem crura tenus, aurato capite, oppressit, salutem.
Cerulum litterarum ad vestrae pietatis praesentiam destinavimus, qui vobis viva voce de causa nostrae necessitatis imminenti plenius promulgabit, id est de terra, quam nobis venerandus patricius Baldredus possidendam accepto pretio obtulit, praecipue pro captura piscium apto et competenti loco. Et idcirco dum in nostri regis potestate data et collata (0101D)esse videtur, obnixe precamur ut eamdem agri partem per tuae charitatis patrocinium obtinere et habere firmiter valeamus, ne eadem possessione per violentiam privati, quia plerumque justitiae jura vacillant, fraudemur, etc.
EPISTOLA XIII. ALDHELMI AD WILFRIDUM. Domino venerabiliter diligendo et delectabiliter venerando Wilfrido Aldhelmus vernaculus supplex in Christo perennem salutem.
Perlatum est mihi, rumigerulis referentibus, de vestrae charitatis industria, quod transmarinum iter, gubernante Domino, capere, sagacitate legendi succensa, decreverit. Et idcirco vita comite optatum Hiberniae portum tenens, sacrosancta potissimum (0102A)praesagmina, refutatis philosophorum commentitiis, legito. Absurdum enim arbitror, spreta rudis ac veteris Instrumenti inextricabili norma, per lubrica dumosi ruris diverticula, imo per dyscolos philosophorum anfractus, iter carpere. Seu certe oportatis vitreorum fontium limpidis laticibus, palustres pontias lutulentasque limphas siticulose potare; in queis atra bufonum turma catervatim scatet, atque garrulitas ranarum crepitans coaxat. Quidnam, rogitans quaeso, orthodoxae fidei sacramento commodi affert circa temeratum spurcae Proserpinae incestum, quod abhorreo fari, enucleate legendo scrutandoque surdescere, aut Hermionem petulantem Menelai et Helenae sobolem, quae, ut prisca produnt opuscula, despondebatur pridem jure dotis Oresti, demumque, (0102B)sententia mutata, Neoptolemo nupsit, lectionis praeconio venerari; aut Lupercorum bacchantium antistites, ritu laetantium Priapo parasitorum, heroico stylo historiae caraxare; quae altato quondam sceptri in vertice chelidro Hebraeae cautionis obtutibus praesentato, hoc est, alma mortis morte stipite patibuli affixa, solo tenus diruta evanuere? Porro tuum discipulatum ceu cernuus arcuatis poplitibus flexisque suffraginibus, feculenta fama compulsus, posco, ut nequaquam prostibula lupanarium, nugas in queis pompulentae prostitutae delitescunt, lenocinante luxu ad eas, quae obrizo rutilante periscelidis armillaque lacertorum tereti utpote faleris faleratae curules comuntur, sed magis edito aulae fastigio spreto, quo patricii ac praetores potiuntur, gurgustii humili receptaculo (0102C)contenta tua fraternitas feliciter fruatur; nec non contra gelida brumarum flabra e climate olim septentrionali emergentia neglecto, ut docet Christi disciplina, fucato ostro, potius lacernae gracilis amictu ac mastrucae tegmine incompto utatur.
EPISTOLA XIV. BEATI ALDHELMI PRAESULIS, OMNIBUS CONGREGATIONIBUS CONCESSA, SUB EJUS REGIMINE CONSTITUTIS.[E registro ms. Malmes. abbat. excerpta. Vid. Alf., Annal. Eccl. Ang., II, 451.] De Libertate propriae electionis.
Nihil in hoc saeculo prolixa felicitate fruitur, nihil diuturna dominatione potitur, nihil quod non ad fatalem vitae terminum, veloci cursu, tendere videatur. Et ideo sic nobis mundanarum rerum patrimonia (0102D)sunt perfruenda, ut tamen aeternae patriae emolumentis nunquam fraudaremur. Hinc est enim quod ego Aldhelmus, postquam me immeritum, nullisque praedignis moribus comprobatum, in pontificatus officii sedem, divina gratia subthronizasset, proposui arcano mentis meae affectu, ut monasteriis meis, Maildunesburg, Frome, Bradanford, quibus jamdudum in abbatis gradum constitutus, suffragante Domino, regulariter praefui, religiosum abbatem, quem sibi spontanea familiarum mearum optio, consona voce elegissent, canonica creatione atque regulari sanctione constituerent. His voluntariis propositionibus meis, pia monachorum meorum restitit pertinacitas; et cum hoc sedulo saepius, in conventu fratrum meorum, fiducialiter narrassem, nullus his votis (0103A)meis placidissimum praebebat assensum, dicentes: Quandiu vitali vegetaris spiritu, nobiscum praesentis vitae studio deputaris, tuae semper dominationis jugo humillime colla subdere non dedignamur. Sed hoc supplici communique rogatu deprecamur, quod sub sacra Scripturarum testificatione et favorabilium virorum claro consensu corrobores, ut nullus post obitum tuum nec regalis audacitas nec pontificalis auctoritas, vel aliquis ecclesiasticae, seu saecularis dignitatis vir, sine nostro voluntatis arbitrio, in nobis sibi vindicet principatum.
Huic debitae monachorum meorum, maxime famulorum Dei, petitioni libentissime consensi; et in monasterio, quod juxta fluvium qui dicitur Wenburnia, cui venerandi regis nostri germana Cuthberga (0103B)praesidet, cum optabili famosissimi regis Inii consensu, et reverendissimi fratris et coepiscopi mei Danielis, praesentatae promissionis devoto nutu, decentissimam vernarum Domini postulationem, sacrae (0104A)crucis signaculo confirmavi. Itidem idem venerandus rex, et praenominatus pontifex, pari devotionis manu subscripserunt. Nec multo post, in sacrosancto concilio, quod juxta fluvium qui dicitur Wodor, congregatum esse dignoscitur, idem omnium Saxonicae gentis archimandritarum, cum regali potentatus assensu et pontificali prioratus nutu, consensit auctoritas. Si quis vero contra haec tam illustrium personarum decreta moliri machinetur, et sacra praesentis schedulae scita praevaricari praesumpserit, sciat se, ante terribilem divinae Majestatis thronum, cum praevaricatoribus praeceptorum Domini, lugubri damnationis judicio percellendum. Scripta est hujus confirmationis chartula ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi 705, indictione (0104B)tertia.
+ Signum manus Danielis episcopi.
+ Signum Inii regis.
+ Signum manus patricii Ethelredi.