Migne Patrologia Latina Tomus 100
Epistolae (Alcuinus), J. P. Migne
4 EPISTOLA PRIMA. AD AERICUM DUCEM. (Anno 787.) Laudat illum ob studium sacrae lectionis et humilitatem; optat illi victoriam adversus infideles; pietatis Christianae praeceptorem proponit sanctum Paulinum Aquileiensem. (0139C)
Venerando viro Aerico duci, Albinus magister salutem.
Satis mihi sacrae lectionis intentio et piae humilitatis conversatio placet in vobis, et in qua meae parvitatis familiariter mansiunculam visitare non sprevistis. Unde et gratias agimus vestrae benignitati, Deumque dilectissime [ Al. diligentissime] pro vestra deprecamur sospitate, quatenus tuae fortitudinis (0139D)dexteram contra adversarios sancti sui nominis victricem ubique faciat et ab omni adversitate diabolicae fraudis, seu a cunctis inimicorum insidiis, suae magnae pietatis potentia clementer custodiat: cujus sanctissimam voluntatem in observatione mandatorum (0140C)illius, quantum humanae possibile sit fragilitati, intentissime efficiens, ut te in prosperis regere et in adversis protegere dignetur. Plura tibi, vir venerande, de Christianae pietatis observatione forte scripsissem, si tibi doctor egregius et pius coelestis vitae praeceptor Paulinus meus, praesto non esset, de cujus corde emanat fons viventis aquae, in vitam salientis aeternam (Joan. IV, 14). Illum habeas tibi salutis aeternae conciliatorem, ne alicubi tuae conversationis pes impingat: sed recto itinere currens, divina donante gratia, ad perpetuae portas vitae pervenire mereatur. Vive et vale feliciter in aeternum.
5 EPISTOLA II. AD ARNONEM. (Anno 790.) Illum praesentem habere desiderat; hortatur ad solertem curam animarum suo regimini commissarum; Laidradum salutari cupit; se vero ob regni novitatem adhuc in patria (Anglia) retineri significat. (0140D) Dilecto Patri Aquilae episcopo Albinus salutem.
(0141A)Satis suavi commemoratione vestram recolo, sanctissime Pater, dilectionem, et familiaritatem, optans, ut quandoque eveniat mihi tempus amabile, quo collum charitatis vestrae desideriorum meorum digitulis amplecter. O si mihi translatio Habacuc esset subito concessa, quam citatis manibus ruerem in amplexus paternitatis vestrae, et quam compressis labris [ Al., labiis] non solum oculos, aures et os, sed etiam manuum vel pedum singulos digitorum articulos non semel, sed multoties oscularer. Verum quia meriti mei non est ita venire ad te, mittam saepius rusticitatis meae litteras ad te, ut vice verborum meorum loquantur pro me, et dicant: Semper in aeternum, praesul sanctissime, salve, (0141B)Atque tui cuncti valeant, rogo, semper amici [ Ed., amice].
Obsecro iterum, iterumque admoneo, ut te ipsum consideres, et quo tendas agnoscas, et quid facias praevideas, et coram quam terribili Judice rationem redditurus sis, non solum de te, sed etiam de singulis animabus quae tuo commissae sunt regimini. Idcirco non segniter labora, praedica opportune, inopportune [ Al., importune], id est, volenti et nolenti, argue, obsecra, increpa, ut merearis audire a Domino Deo tuo: Euge, serve bone et fidelis, quia in pauca fuisti fidelis, super multa te constituam, intra in gaudium domini tui (Matth. XXV, 21). [Saluta, obsecro, Laedredum consocium et amicum meum. Sequenti anno certum eum faciam, si ille certus erit (0141C)quid velit, vel quid possit. Novitas regni nostri me retinet adhuc in isto anno; salus vos retineat in regno aeterno.] Mementote in orationibus vestris nostri nominis, obsecro. Memor sit vestri omnipotens Deus in aeterna misericordia. [Scribite mihi, (0142A)obsecro, quomodo habeatis, et quid novi apud vos accidisset istis diebus. Commendate, vel scribite, deprecor, nomen meum per monasteria et amicos vestros.] Pax vobis et salus in saecula perpetua.
6 EPISTOLA III. AD COLCUM LECTOREM IN SCOTIA (Anno 790.) Varia enarrat quae in itinere suo vel vidit, vel audivit. Benedicto magistro et pio Patri Colcu Alcuine humilis levita salutem.
Audita sanitate et prosperitate paternitatis vestrae, totus, ut fateor, gavisus sum visceribus. Et quia curiosum te nostri itineris putavi, vel rerum in mundo nuper gestarum, per hos rusticitatis meae (0142B)apices tuae providentiae innotescere curavi, seu audita, seu visa.
Primo sciat dilectio tua, quod miserante Deo sancta ejus Ecclesia in partibus Europae pacem habet, proficit ac crescit. Nam antiqui Saxones et omnes Frisonum populi, instante rege Carolo alios praemiis et alios minis sollicitante, ad fidem Christi conversi sunt. Sed anno transacto idem rex cum exercitu irrupit super Sclavos, quos nos Vionudos dicimus, eosque subegit suae ditioni. Graeci vero tertio anno cum classe venerunt in Italiam, et a ducibus regis praefati victi fugerunt ad naves: quatuor millia ex illis occisi, et mille captivi feruntur. Similiter et Avari, quos nos Hunos dicimus, exarserunt in Italiam, et a Christianis superati [ Malmesb., a ducibus (0142C)praefati regis Christianissimi], domum cum opprobrio reversi sunt: Nec non et super Baugariam irruerunt, qui et ipsi ab exercitu Christiano superati et dispersi sunt. Etiam et ejusdem Christianissimi regis duces et tribuni multam partem Hispaniae (0143A)tulerunt a Saracenis quasi trecenta millia in longum per maritima. Sed heu, proh dolor! quod iidem maledicti Saraceni (qui et Agareni) tota dominantur Africa et Asia majore maxima ex parte: de quorum egressione tuae venerandae prudentiae dudum, ut existimo, scripsi.
De caetero, Pater sanctissime, sciat reverentia tua, quod ego filius tuus, et Joseph vernaculus tuus, Deo miserante, sani sumus, et tui amici toti qui apud nos sunt, in prosperitate Deo serviunt. Sed nescio quid nobis venturum sit. Aliquid enim dissensionis, diabolico fomento inflammante, nuper inter regem Carolum et regem Offam exortum est, ita ut utrinque navigatio interdicta negotiantibus cesset. Sunt qui dicunt, nos pro pace (0143B)esse in illas partes mittendos. Sed obsecro, ut vestris sacrosanctis orationibus manentes vel euntes muniamur. Nescio quid peccavi, quia tuae paternitatis dulcissimas litteras multo tempore non merui videre; tamen pernecessarias orationes sanctitatis tuae me quotidie sentire credo.
Misi charitati tuae aliquid de oleo, quod vix modo in Britannia invenitur, ut dispensares per loca necessaria episcoporum ad utilitatem hominum, vel honorem Dei [ Al., utilitatem honoris Dei]. Misi quoque quinquaginta siclos fratribus de eleemosyna Caroli regis (obsecro ut pro eo oretis) et de mea eleemosyna quinquaginta siclos: et ad australes fratres Baldhuvinega triginta siclos de eleemosyna regis, et triginta de eleemosyna mea, et viginti siclos de eleemosyna (0143C)patrisfamiliae Areidae, et viginti de eleemosyna mea; et per singulos anachoretas tres siclos de puro argento, ut illi omnes orent pro me, et pro Domino rege Carolo, ut Deus illum conservet ad tutelam sanctae suae Ecclesiae, et ad laudem et gloriam sui nominis. Exaudiat vos omnipotens Deus pro sancta sua Ecclesia intercedentes, et proficere faciat in salutis aeternae prosperitate.
EPISTOLA IV. AD FELICEM EPISCOPUM. (Ante annum 792.) Felicis Urgellitani episcopi, ut videtur, a pietate sibi laudati, orationibus se commendat. (0144A) Pio Patri Felici episcopo, Alcuinus humilis levita salutem.
Aliquorum fratrum relatione nobis notissimus es pietate, etsi non facie. Quapropter praesumpsi per fiduciam charitatis, quae est Christus, volens meipsum tuis tuorumque fidelium per te sacrosanctis orationibus commendare: non meis meritis exigentibus, sed tuis bonis rumoribus instigantibus. Quapropter supplex obsecro ut me ea charitate Salvatori nostro commendetis, qua ille omnes suos conjunxit, Charitas (0144B)enim neminem spernit. Per eum et propter eum qui venit in hunc mundum peccatores salvos facere, et veniet ad judicium justos coronare: ut tunc ego peccator vel veniam per vestras orationes accipiam, ubi vos per Dei misericordiam coronam accipiatis.
8 State, fratres, et viriliter pugnate pro eo qui fortiter pro vobis vincebat. Non quia qui coeperit, sed qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22). Et proficiscimini de die in diem, sicut sancti Dei, qui ibant de virtute in virtutem. Plura scripsissem vobis, si superfluum non videretur eos admonere de virtutibus, quos rogare debeo ut intercedant pro peccatis meis. Sed charitas, quae neminem spernit, etiam sustinet. Quid plus? Iterum iterumque obsecro ut me fraterno amore accipiatis in communionem orationum (0144C)vestrarum, quatenus Deus charitatis remunerator vos accipiat in aeternam gloriam regni sui. Valete et vivete felices in Domino Jesu, fratres charissimi.
EPISTOLA V. AD CUDRADUM PRESBYTERUM. (Anno 793 vel seq.) Cudradum presbyterum post sanctorum locorum vastationem hortatur ad constantiam. Venerando Patri Cudrado presbytero Alcuinus diaconus salutem.
(0145A)Valde sanctorum locorum ingemisco [ Ms., ingemesco] vastationem; sed vestrae fidei laetificor constantia, Deique omnipotentis collaudans clementiam, qui tibi inter manus paganorum pepercit, ideo firma fide in quo cepisti proposito permaneas: confidens tu in misericordia Dei, ut te suae pietatis [ Suppl. clementia vel simile ] . . . conservet, ubicunque fraterno consilio te habitare velit Deus. Tamen sive in loco habitationis singularis, sive in fraterna cohorte [ Ms., fraternas cohortes], solitariam conversationem et secretas orationes, et jejuniorum propositum diligenter observa; quia non qui coeperit, sed qui perseveraverit, etc. (Matth. X, 22). Meque, obsecro, in sanctis tuis orationibus habeto memorialiter, sicut Buitta mihi ex tuis verbis fideli relatione promisit: visitantesque (0145B)te fratres consolatione sancti Spiritus diligenter admone, exhortans eos, ut in Dei confidant protectione, et intercessione sancti Cudberchti Patris nostri. Non in armorum strepitu, vel in ruitura lapidum congerie, sed in muro pietatis supernae spem sibi certae defensionis constituant; et praesentis tribulationis miseriam ad aeternae felicitatis beatitudinem transferant: toto se corde convertant ad Dominum, et si quid in moribus suis emendandum sit, non segniter corrigant, ut Deo illorum placeat conversio, sicut Ninivitarum ei placuit poenitentia, et pepercit civitati per lacrymas confitentium peccata sua. Clemens est Deus et misericors, et nullum derelinquit in se sperantem; nam et novissima Job fuerunt meliora prioribus; sic et vobis credo faciat, si ad ejus clementiam (0145C)deprecandam unanimiter conversi fueritis.
EPISTOLA VI. AD FRATRES EBORACENSIS ECCLESIAE. (Circa annum 793.) Se ab Eboracensibus ab infantia usque ad virilem aetatem educatum grato animo profitetur. Illorum omnium orationibus se commendat; et, ut a vitiis sibi caveant, hortatur. Dilectissimis et valde venerabilibus in Christi charitate Eboracensis Ecclesiae fratribus, vestrae filius pietatis Albinus diaconus salutem.
Totum meae devotionis pectus vestrae charitatis dulcedine impletur, et si quid pleno amoris modio supperaddi potest, quotidie crescendo accumulatur, ita (0145D)ut solius memoriae de vobis suavitas, supervenientes saecularis angustiae tribulationes longe a secretis mentis meae cubilibus depellat. Et hoc mihi singulare solatium in spiritu consolationis sanctae Dominus Christus perdonare dignatus est. Vos fragiles infantiae meae annos [ Al. animos] materno fovistis affectu, et lascivum pucritiae tempus pia sustinuistis patientia, et paternae castigationis disciplinis ad perfectam viri edocuistis aetatem, et sacrarum eruditione disciplinarum roborastis. Quid plus dicere habeo, nisi, ut aeterni Regis pietas, omnia pietatis in me famulum (0146A)suum per vos benefacta, perpetua summae beatitudinis gloria remuneret? Hoc singulis vigiliarum mearum momentis, hoc quotidiana supplicatione requiro. In hac prece in conspectu Altissimi, intimas desiderii mei lacrymas per loca sanctorum martyrum vel confessorum Christi, quo me iter instabilitatis deducit, fundere non cesso.
Vos semper in corde, et primi inter verba precantia in ore. Vos, piissimi Patres, seu in communibus sanctae orationis foris, vel in secretis deprecationum vestrarum intercessionibus Alcuinum filium vestrum, per Dei deprecor charitatem, jugiter in corde habete et in ore. Vos quoque, qui estis aetate filii, sed meritorum sanctitate Patres, per divinam obtestor clementiam, nunquam eruditionis vestrae in sanctis orationibus (0146B)obliviscimini magistrum. Testis enim cordis mei mihi est inspector, quia devote vestrum semper in ecclesiasticis disciplinis et spiritali doctrina desiderabat profectum. Et si quid minus accepistis, non meae, credo, culpae deputari potest. Et nunquam istius voluntatis meae, sive absens, sive praesens, de vestro profectu, benevolentia cessabit. O omnium dilectissimi Patres et fratres, memores mei estote: ego vester ero, sive in vita, sive in morte. Et forte miserebitur 9 mei Deus, ut cujus infantiam aluistis, ejus senectutem sepeliatis. Et si alter corpori locus deputabitur, tamen animae, qualemcunque habitura erit, per vestras sanctas, Deo donante, intercessiones, requies vobiscum, credo, donabitur; quia, sicut puer noster Seneca se vidisse testatur, nostrae fraternitatis (0146C)animas in eodem laetitiae loco congregandas esse credimus: etsi meritorum diversitas alium beatius laetari faciet, tamen aeternitatis aequalitas cunctos feliciter vivere efficiet. Et sicut unus sol omnibus lucet, non tamen propter oculorum distantiam aequaliter ab omnibus videtur, ita aeterna beatitudo omnibus in Dei regno justis perdonabitur, licet meritorum sublimitas alios majore gloria coronet. Ad quam gloriam, charissimi fratres, tota intentione et voluntatis operis vosmetipsos dignos pervenire praeparate.
Nulla carnalis concupiscentia, nulla saecularis ambitio beatitudinis iter vobis intercludat, sed per viam veritatis et sanctitatis, per quam beati Patres, praedecessores nostri, ad regna pervenerunt coelestia, (0146D)superna vos comitante gratia, pari pietatis consensu, uno voluntatis affectu, quotidianis currite profectibus. Omnem a vestra sancta conversatione repellite segnitiem, luxuriam castitate mutate, ebrietatem quasi inferni foveas fugite, supervacuos vestium ornatus nolite exquirere. Melius est servis Dei, animam ecclesiasticis ornare moribus, quam corpus, laicorum consuetudine, pompatica vestire vanitate. Et melius est, sacra matris Ecclesiae mundissima calcare limina, quam lutulentas villanae foeditatis semitas frequentare. Regularis vitae vos ordinet disciplina, (0147A)et ecclesiasticae pietatis moderatio venerabiles efficiat. Sanctae humilitatis pedibus, et divinae charitatis gradibus per passus obedientiae coeli conscendite regna. Haec enim caduca et transitoria fortitudinis evincite animo, quatenus ad amabilem coelestis gloriae patriam, divina vos ubique gratia praeveniente et subsequente, laudabilibus bonorum operum meritis, cum omni prosperitate et gaudio pervenire mereamur.
EPISTOLA VII. AD FRATRES EBORACENSES. (Anno 793.) Significat laetitiam epistola ab ipsis accepta; hortatur ad sectanda Patrum suorum vestigia; ac se illorum orationibus commendat. (0147B) Sanctissimae congregationis et dulcissimae dilectionis Eboracensis Ecclesiae fratribus, ejusdem piae matris filius Alcuinus diaconus, perpetui honoris in Christo pacem et salutem
Venerabiles vestrae dilectionis ab Eanbaldo presbytero accepi litteras, quarum pacificam inscriptionis seriem idem ipse qui portavit, mellifluis (vestrae) salutationis verbis valde amplificavit, referens a vobis fraterni amoris perseverantiam in nos, ita ut inter lacrymas allocutionis nostrae vestras per singula verba voces audire aestimarim [ Cod. Sal., aestimavi]. Quod et in litteris apertissime agnovi, in quibus legens, vestras visum est mihi facies cernere. Quod ut vere fiat, omnium efficiat largitor bonorum, (0147C)ut tristitia vestra vertatur in gaudium (Joan. XVI, 20) et gaudium nostrum impleatur in illo qui suis quoque ait discipulis: Et gaudium vestrum nemo tollet [Cod. Sal., tollat] a vobis (Joan. XVI, 22); in quo est gaudium indeficiens, salus perpetua, prosperitas beata et beatitudo gloriosa. 10 Ut haec omnia nobis per suam concedere misericordiam dignetur, illius tota dilectione et tota virtute inhaereamus praeceptis. Sanctorum Patrum sequamur vestigia, qui nos genuerunt in Christo, et in hoc sacratissimum ovile congregaverunt, et paternae pietatis lacte enutrierunt. Horum animas in conspectu summi Pastoris ac Redemptoris nostri aeternis gaudiis semper assistere credamus [ Cod. Sal., credimus], et inde (0147D)nostris favere precibus, si mandata vitae, quae nobis, Spiritu sancto inspirante, statuerunt, concordi devotione nos observare agnoscant [ Cod. Sal., agnoscunt].
Recordemur omni hora, dilectissimi fratres, quales habuimus Patres et progenitores, quam praeclaros et pios, Deo amabiles et omni populo honorabiles. Non simus degeneres illorum nobilitate filii, dum horum inter sacratissimas constamus reliquias, eorum cogitemus imitari conversationem, quatenus (0148A)eorum consortes gloriae effici mereamur. Non nos saeculi ambitio, carnalis delectatio, non luxuriae putredo, non ebrietatis venena a rectissimo vitalis vitae tramite revocent, per quem illi gradientes gloriam cum Deo meruerunt sempiternam. Unanimes estote in omni bono consilio, concordes in omni regularis vitae disciplina. Dei omnipotentis, qui cordis secreta conspicit, honorem et voluntatem pura primo omnium quaerite conscientia, ut ejus gratia, quae optima sunt et saluti proxima, vos invenire faciat. Fraternam et pacificam semper habeamus charitatem, ut oves Christi ejusdem vitae pascuis epulantes, unius ovilis muro manentes, in una orationis domo Dei nobis misericordiam convocantes. Nec aliquis se canonicis horis, a communione sanctae orationis, suae (0148B)negligens salutis separet. Melius est ut angelica visitatio horis competentibus inveniat cum fratribus orantes, quam diaboli saevitia in aliqua negligentia vel luxuria torpentes. Unicuique secundum suum laborem merces manet in aeternum. Qui plus laborat, plus mercedis accipiet.
Nec labor salutis nostrae durus debet videri. Saepe austeriora medicamenta optatam solent praestare salutem. Videmus, quam angusta porta et arcta via (Matth. VII, 14) sancti martyres vitam ingressi sunt sempiternam. Nos vero, fratres, faciliori via, et leviori cursu ad ejusdem vitae possumus pervenire beatitudinem, ipsa dicente Veritate: Multae mansiones sunt in domo Patris mei (Joan. XIV, 2). Propter merita diversa, mansiones multae: tamen omnibus (0148C)beata aeternitas et aeterna beatitudo erit. Quia quisquis ibi erit, beatus erit et gloriosus, ubi justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum (Matth. XIII, 43). Sicut enim sanctorum martyrum persecutores fuerunt, diabolo instigante, impii homines; sic nostri persecutores sunt, diabolo suggerente, saeculi concupiscentia et carnalis delectatio, et animi inconstantia et Dei negligentia mandatorum. Et veluti illi martyres sancti, gratia adjuvante divina, impios constanter vicerunt tyrannos, palmam aeternae acceperunt gloriae: sic et nos, si nostros, Deo auxiliante, superamus adversarios, et diabolicis viriliter resistimus suggestionibus, coronam perpetuae laudis et palmam aeternae beatitudinis accepturi erimus. Vos, fratres charissimi, mei habete, obsecro, memoriam (0148D)in sanctis orationibus vestris, ut anima mea perpetua prosperitate gaudeat in vobis. Ego devotus vestrae paternitatis filius nunquam obliviscor vestri, sed semper praesenti super omnes alios diligo charitate, Deum quotidie cum intima cordis compunctione deprecans ut vos aeterna pietate custodiat, regat atque protegat. Valete in Christo, dilectissimi fratres.
11 EPISTOLA VIII. AD BEORNUINUM PRESBYTERUM. (Anno 793.) Ab Offae regis et gentis Anglorum fidelitate se nunquam recessisse profitetur; monet ut et regibus, et episcopis, et principibus Dei voluntatem sequi suadeat, pacemque commendat. (0149A) Beornuino presbytero Alcuinus diaconus salutem.
Dulces tuae dilectionis accepi litteras, mellifluis sensibus delibutas, apologeticam tenentes rationem, quarum melius credebam veritati, quam falsiloquae aliorum narrationi. Nam fides amicitiae corde constare debet, non linguae versibilitate. Utinam dignus essem pacem praedicare, non discordiam seminare; et signum portare Christi, non arma diaboli. Nunquam tibi scripsissem, si noluissem pacem tecum (0149B)habere, et pacem in Christo, quam coepimus, firmam permanere. Vere Offae regi et genti Anglorum nunquam infidelis fui. Sicut hos amicos quos mihi Deus donavit, fideliter, quantum valeo, servabo; sic et hos quos reliqui in patria. Pauci sunt dies mei, et hos ipsos cum dolore flagelli suffero. Ideo te obsecro ut in Domino, quos valeas, mihi intercessores acquiras.
Multis miseriis turbatum est hoc saeculum, et non est refrigerium in eo, nisi in misericordia Dei, et fide amicorum. Nudi venimus, et nudi recedimus (Job II, 21), nisi qui bonis animam vestiet operibus. Ut tibi, charissime frater, tempus vel locus occurrit, semper Dei suade voluntatem sequi omnibus personis: (0149C)regi suaviter, episcopis honorifice, principibus fiducialiter, omnibus veraciter. Nostrum est seminare, Dei fructificare. Nec ulla tibi alicujus dissensionis inter nos remaneat suspicio. Nec simus ex illorum numero de quibus dictum est: Non veni pacem mittere, sed gladium (Matth. X, 34). Sed ex illorum simus numero, ad quos dictum est: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV, 27). Ut pax Christi, quae exsuperat omnem sensum (Philip. IV, 7), custodiat corda nostra in charitate (0150A)Christi et dilectione fraternitatis. Paucis scripsi litterulis, quia sapienti pauca sufficiunt. Sed te plurima Dei dona glorificent in aeternum, dilectissime frater.
EPISTOLA IX. AD LINDISFARNENSES. (Anno 793.) Deplorat Lindisfarnensis ecclesiae vastationem, monet ad orandum; hortatur ad mores corrigendos, ad disciplinam regularem; suadet mente non consternari. Beatissimi Patris sancti scilicet Cudbercti [ Al., Cuthberti] episcopi optimis in Christo filiis Hugibaldo [ Al., Hincbaldi] episcopo et omni congregationi Lindisfarnensis Ecclesiae, Alcuinus diaconus, coelesti in Christo benedictione salutem.
(0150B)Vestrae [vero] charitatis familiaritas [praesentem] multum me laetificare solebat; sed versa vice vestrae tribulationis calamitas, licet absentem, multum me quotidie contristat [ Malmesb., contristavit]. Quomodo pagani contaminaverunt sanctuaria Dei, et fuderunt sanguinem sanctorum in circuitu altaris, [vastaverunt 12 domum spei nostrae,] calcaverunt corpora sanctorum in templo [Dei], quasi sterquilinium in platea. [Quid nobis dicendum est, nisi plangendum animo vobiscum ante altare Christi, et dicere: Parce, Domine, parce populo tuo, et ne des haereditatem gentibus, ne dicant pagani, ubi est Deus Christianorum? (Joel II, 17) ]. Quae est fiducia Ecclesiis Britanniae, si sanctus Cudberctus suam non (0150C)defendit cum tanto sanctorum numero ( Finis frag. Malmesb. )? [Aut hoc majoris initium est doloris, aut peccata habitantium hoc exegerunt. Non enim quiddam casu contingit [Ita emendavimus, cum in codice legeretur: Nem quidem casu contigit ], sed magni cuilibet meriti judicium est. Sed modo, qui residui estis, state viriliter, pugnate fortiter, defendite castra Dei. Mementote Judam Machabaeum, quia templum Dei purgavit (II Mach. X, 2, 3), et populum eruit, ut eliberavit (Ita cod. ms.) extranea. Si quid (0151A)corrigendum sit in moribus mansuetudinis vestrae, citius corrigite. Patronos vestros ad vos revocate, qui vos ad tempus dereliquerunt. Non defuit illis potestas apud Dei clementiam, sed nescimus cur tacuerunt. Nolite gloriari in vanitate vestium; haec non est gloria sacerdotum et servorum Dei, sed contumelia. Nolite in ebrietate verba orationum vestrarum delere. Non exeatis post luxurias carnis et avaritias saeculi, sed in servitio Dei et regularis vitae disciplina firmiter permanete, ut sanctissimi Patres, qui vos genuerunt, vobis protectores esse non cessent. Per illorum vestigia gradientes de illorum precibus securi permaneatis. Nolite tantis Patribus degeneres esse filii. Nequaquam illi a vestra cessabunt defensione, si vos illorum sequi videbunt exempla. Tamen (0151B)de ista miseria nolite mente consternari. Castigat Deus omnem filium quem recipit (Hebr. XII, 6); et ideo forte plus vos castigavit, quia plus dilexit. Hierusalem civitas Deo dilecta Chaldaea flamma periit. Roma sanctorum apostolorum et innumerabilium martyrum corona circumdata paganorum vastatione disrupta est, sed pietate citius recuperata. Tota pene Europa Gothorum vel Hunorum gladiis evacuata est flammis; sed [ Ms., si] modo, conservante Deo, velut coelum stellis, ita ecclesiis ornata fulgescit, et in eis officia vigent et crescunt religionis Christianae. Hortamini vosmetipsos invicem dicentes: Revertamur ad Dominum Deum nostrum, quia magnus est ad ignoscendum (Isa. LV, 7), et nunquam deserit sperantes in se.
(0151C)Et tu Pater sancte, dux populi Dei, pastor gregis sancti, medicus animarum, lucerna super candelabrum posita, esto forma in omni bonitate cunctis te videntibus. Esto praeco salutis cunctis te audientibus. Sit tuus comitatus honestis moribus, aliis exemplum ad vitam, non ad perditionem. Sint tibi epulae, non in ebrietate, sed in sobrietate. Sint vestimenta tuo gradui condigna. Noli te conformare saeculi hominibus in vanitate aliqua. Inanis ornatus vestimentorum, et cultus inutilis tibi est opprobrium ante homines, et peccatum ante Deum. Melius est animam in perpetuum permanentem bonis ornare moribus, quam corpus cito in pulvere putrescens exquisitis comere vestibus. Vestiatur et satietur Christus in paupere, ut haec faciens regnet cum Christo. Redemptio viri (0151D)propriae divitiae (Prov. XIII, 8). Si aurum diligamus, praemittamus nobis in coelum, ubi servabitur nobis, (0152A)et quod amemus, habemus. Amemus aeterna et non peritura. Veras diligamus divitias et non caducas, sempiternas non transitorias; paremus nobis laudem a Deo, et non ab hominibus. Faciamus quod fecerunt sancti quos laudamus. Sequamur illorum vestigia in terris, ut illorum gloriae consortes esse mereamur in coelis. Divinae pietatis protectio nos ab omni adversitate custodiat, charissimi fratres. Valete in Christo dilectissimi, et confortamini semper proficientes.]
EPISTOLA X. AD AEDILHARDUM (ATHELARDUM) ARCHIEPISCOPUM DOROENSIS CIVITATIS. (Anno 793 vel seq.). Hortatur ad sectanda suorum antecessorum vestigia, et ad exsequendum intrepide munus pastoris animarum; et cum coepiscopis suis verbum Dei absque timore praedicet. (0152B) Pio Patri et sanctae sedis praesuli Aedilhardo archiepiscopo, humilis levita Alcuinus salutem.
Audiens vestrae salutationis verba dulcissima, et prosperitatis vestrae sanitatem multis pernecessariam, valde me gavisum esse fateor: Domini et Dei nostri Jesu Christi deprecans tota mentis alacritate clementissimam pietatem, quatenus vestram [beatitudinem] longaeva custodiat prosperitate in augmentum sanctae suae Ecclesiae, ut per tuam devotissimam doctrinam verbum [ Cod. Sal., verbis] vitae aeternae crescat et currat, et multiplicetur numerus populi Christiani in laudem et gloriam Salvatoris nostri; in quo opere te, frater sancte, laborare tota (0152C)virtute obsecro. Et quanto plus appropinquat dies remunerationis, tanto magis mercedis tuae felicitatem accumulare studeas.
Cogita quales habueris [ Cod. Sal., haberes] antecessores doctores, et summa lumina totius Britanniae [ Cod Sal., totius hujus provinciae]. Inter quorum sacratissima corpora dum oraveris, illorum precibus certissime adjuvaberis, si ab illorum vestigiis te nec saeculi caduca blandimenta subtrahant, nec vani terrores principum formidantem efficiant. Memor esto semper quod guttur tuum tuba Dei debet esse, et lingua tua omnibus praeco salutis. Esto pastor, non mercenarius; rector, non subversor; lux, et non tenebrae; civitas firma fide murata, non domus pluviis diruta; miles Christi gloriosus, non apostata (0152D)vilis; praedicator, et non adulator. Melius est Deum timere, quam hominem; plus Deo placere, quam (0153A)homini blandiri. Quid est adulator, nisi blandus inimicus? Ambos perdit, se ipsum et suum auditorem. Isti sunt, qui consuunt pulvillos sub omni cubitu (Ezech. XIII, 18), et oves Christi morbidas faciunt, non sanatas.
14 Virgam accepisti pastoralem et baculum consolationis fraternae: illam ad regendum, istum ad consolandum. Ut moerentes consolationem habeant in te, et contumaces correctionem sentiant per te. Potestas judicis est, occidere; tua vero, vivificare. Quid times hominem propter gladium, qui clavem regni accepisti a Christo? Recordare quanta passus est ille pro te, et non metuas loqui pro illo. Ille pro tuo amore clavis confixus pependit in cruce, et tu sedens in sella dignitatis tuae ob timorem hominis (0153B)tacueris? Non ita, frater, non ita. Sed sicut ille dilexit te, ita dilige et illum. Qui plus laborat, plus mercedis accipiet. Si persecutionem patieris propter verbum Dei, quid beatius? Ipso Domino dicente: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 10). Et: Ibant apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt contumelias pati pro nomine Jesu (Act. V, 41). Et: Non sunt condignae passiones hujus temporis ad superventuram gloriam, quae revelabitur in nobis (Rom. VIII, 18). Si corripueris delinquentem et ad tuam increpationem corriget se, etiam [ Cod. Sal., ecce] tibi est merces apud Deum, et sibi erit salus a Deo; si tuam oderit increpationem [ Canis. et Cod. Sal., si te oderit increpantem], (0153C)illi est damnatio, et tibi beatitudo.
Esto miseris consolator, pauperibus pater, omnibus affabilis, donec intelligas quid cuique respondeas; et semper tua responsio sale sit sapientiae condita, non temeraria, sed honesta; non verbosa, sed modesta. Sint tibi mores humanitate praeclari, humilitate laudabiles, pietate amabiles; ut non solum verbis, sed exemplis erudias tecum viventes, vel ad te venientes. Sit tua manus larga in eleemosynis, prompta in reddendo, et cauta in accipiendo. Praepara tibi thesaurum in coelis (Act. XX, 35). Divitiae viri redemptio [ Al., depraedatio] est animae illius, quia beatius est magis dare quam accipere (Luc. XII, 33). Invenimus unam margaritam pretiosam; demus omnia, quae habemus, et emamus illam (Matth. XIII, (0153D)46). Lectio sanctae Scripturae saepius tuis reperiatur in manibus, ut ex illa te saturare et alios pascere valeas. Vigiliae et orationes assiduae sint tibi, eo magis quo pro toto populo Christiano intercedere debes. Locus tuus est inter Deum stare et homines, ut Dei legationes deferas ad populum, et pro populi peccatis intercedas ad Deum. Fac te, ejus donante gratia, dignum ab eo exaudiri. [Haec] dignitas est in vitae castitate et praedicandi fiducia, ipsa attestante Veritate: (0154A)Sint lumbi vestri praecincti et lucernae ardentes in manibus vestris (Luc. XII, 35). In lumbis castitatis sanctitas, in lucernis praedicationis claritas designatur.
Memor esto quod sacerdos angelus Domini Dei est excelsi, et lex sancta ex ore ejus requirenda, juxta quod in Malachia propheta (II, 7) legimus. Speculator quoque est in excelsissimo positus loco. Unde et episcopus dicitur, quasi speculator [ Cod. Sal., superspeculator], qui omni exercitui Christi prudenti consilio providere debet, quid cavendum sit, quidve agendum. Isti sunt, id est sacerdotes, luminaria sanctae Dei Ecclesiae, doctores gregis Christi. Isti in prima acie vexillum sanctae crucis non segniter sublevare debent, et ad omnem impetum hostilis exercitus (0154B)intrepidi stare. Hi sunt qui talenta, redeunte Rege nostro Deo Christo cum triumpho gloriae ad paternam sedem, acceperunt; et revenienti eodem magno Judici in die ultima [ Cod. Sal., ultimae] discretionis rationem reddituri sunt, quantum quisque ex praedicationis labore lucratus esset in officio suo (Matth. XXV). Quapropter teipsum, charissime frater, idoneum praepara ministrum sermonis Dei. Alios quoque consacerdotes tuos admone diligentissime, in verbo vitae cum omni instantia laborare; quatenus [cum] multiplici negotiationis lucro ante conspectum aeterni Judicis gloriosi appareant. Estote unanimes in omni consilio pietatis, et constantes in omni judicio aequitatis. Nullus [ Cod. Sal., nullius] vos humanae dignitatis terror separet, nulla adulationis (0154C)blandimenta dividant; sed quasi acies castrorum Dei firmissima unitate vos conjungite. Sic tandem concordia vestra terribilis apparet omni, qui vult veritati contradicere, Salomone dicente: Frater si a fratre adjuvatur, civitas firma est (Prov. XVIII, 19).
15 Vos estis, dicente Veritate, lux totius Britanniae ( Cod. Sal., illius provinciae nostrae), sal terrae, civitas super montem posita, lucerna super candelabrum elevata (Matth. V, 13, 14, 15). Item beato principe apostolorum attestante: Vos estis genus electum, regale sacerdotium. Per vestrae vero praedicationis instantiam nos erimus, quod in eadem sequitur Epistola: Gens sancta, populus acquisitionis: quatenus per vos virtus annuntietur illius, qui nos omnes de tenebris vocavit in admirabile lumen suum. Qui (0154D)aliquando non populus Dei, nunc autem populus Dei (I Petr. II, 9, 10).
Patres itaque nostri, Deo dispensante, licet pagani, hanc patriam bellica virtute primum possederunt. Quam grande igitur opprobrium est ut nos Christiani perdamus quod illi pagani acquisiverunt? Hoc dico propter flagellum quod nuper accidit partibus insulae nostrae, quae prope trecentis quinquaginta [ Al., quadraginta] annis a parentibus inhabitata (0155A)est nostris. Legitur in libro Gildi Brettonum [ Cod. Sal. Brectonum] sapientissimi, quod iidem ipsi Brettones [ Cod. Sal. Brectones] propter rapinas et avaritiam principum, propter iniquitatem et injustitiam judicum, propter desidiam et pigritiam praedicationis episcoporum, propter luxuriam et malos mores populi, patriam perdiderunt. Caveamus haec eadem nostris temporibus vitia inolescere, quatenus benedictio divina nobis patriam conservet in prosperitate bona, quam nobis in sua misericordia perdonare dignata est. Ut hoc ipsum omnipotentis Dei largissima efficiat pietas, vos qui clavem regni coelestis cum apostolis, ligandi solvendique potestatem accepistis a Christo, aperite assiduis praedicationibus portas coeli populo Dei; et nolite tacere, ne populi (0155B)peccata vobis imputentur. Requirit enim a vobis animas Deus, quas ad regendum accepistis. Ex subjectorum salute vestra multiplicatur remuneratio.
Pusillanimes consolamini (I Thes. V, 14), humiles roborate, errantes in viam veritatis reducite, ignorantes instruite, scientes exhortamini, et bonis exemplis vitae vestrae omnes confirmate, contumaces et veritati renitentes virga castigate pastorali, caeteros baculo consolationis sustentate. Et si unanimes eritis, quis vobis resistere poterit? Vel quis cum Deo pacem habebit, si praedicationibus [ Forte, praedicatoribus] suae salutis non obtemperarit; dicente ipsa Veritate ad praedicatores verbi Dei: Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit (Luc. X, (0155C)16). Item ad confortandos eos, illisque fiduciam ingerendam loquendi sermonis Dei, eadem Veritas ait: Quodcunque ligaveritis super terram, erit ligatum et in coelis; et quodcunque solveritis super terram, erit solutum et in coelis (Matth. XVI, 19, et XVIII, 18). Divisa est potestas saecularis et potestas spiritalis: illa portat gladium mortis in manu; haec clavem vitae in lingua. His dicitur: Ne timueritis eos. De illis dicitur: Quia corpus occidunt, animam autem occidere non possunt (Matth. X, 26-28). De spiritalibus quoque dicitur: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Si Deus pro nobis, ait Apostolus, quis contra nos (Rom. VIII, 31)? Si Christus in medio suorum, (0155D)quis illis nocere poterit? Idcirco vos, sacerdotes, fiduciam habere debetis praedicandi, caeteri vero humilitatem audiendi, et obedientiam faciendi, quae jubetis. Illi, id est saeculares, sint defensores vestri, vos intercessores illorum, ut sit unus grex sub uno (0156A)Deo Christo pastore, et fiat haec patria ab illo [ Al. a bello] nobis nostrisque nepotibus conservata in benedictione sempiterna; ut ex hac mereamur ad illam pervenire quae finem non habet et est perpetua pace beatissima.
Ut ad hanc pervenire mereamur, vos saepius cum Moyse servo Dei devoto pectore dicite: Respice, Domine, de sanctuario tuo, et de excelso coelorum habitaculo, et benedic populo tuo (Israel) et terrae quam dedisti nobis (Deut. XXVI, 15). Item cum propheta Dei Joel cum lacrymis clamate: Parce, Domine, parce populo tuo, et ne des haereditatem tuam in opprobrium gentibus (Joel. II, 17). Apostolo Jacobo praecipiente: Orate invicem, ut salvemini: multum enim valet oratio justi assidua (Jacob. V, 16). Item (0156B)Petrus apostolus: Omnes unanimes in oratione estote, compatientes fraternitati, humiles et misericordes (I. Petr. III, 8). Sed et Vas electionis praecepit pro omnibus orationes 16 fieri, pro regibus et omnibus qui in sublimitate sunt positi (I Tim. II, 1, 2); quatenus omnipotentis Dei gratia populo Christiano tempora cum prosperitate concedat pacifica, in laudem et gloriam sui nominis. Urbs aeterna Dei, terrae sal [ Al., sol], lumina mundi, Bis sex signa poli, menses et ter quater anni, Atque diei horae, lapidesque in stemmate Christi Vestra aperire polum poterit vel claudere lingua. Doctores vitae, magnae et medicina salutis. Vos fontes vivi, paradisi et flumina sacra. Vos decus Ecclesiae, populi spes, janua lucis. (0156C)Inclyta progenies, Salomonis nobile templum. Per vos, o Patres, nostro sub tempore tota Virtutum meritis fecunda Britannia floret. Vos simul unanimes Christi defendite castra, Et clypeo fidei tela exsuperate nefanda; Pectore concordes, fortes virtute superna. Judiciis justi, humiles pietate modesta, Doctores populi, ductores et gregis almi, Semper ubique Deo vos vos estote fideles. Multiplicate pio percepta talenta labore, Maxima quod summo capiatis praemia coelo, Cum Christo et sanctis coelestia regna tenentes, Vosque mei memores Christus conservet ubique. Alchuin dicor ego, vestro devotus amori. O vos pastores, Patres sine fine valete! (0156D)Et tu sancte Pater, pius Aethelharde [ Al., Aedilharde sacerdos Jam valeas, vigeas, Christo donante, per aevum.
EPISTOLA XI. AD AEDILREDUM REGEM ET PRINCIPES POPULUMQUE NORDANHUMBRORUM GENTIS. (Circa annum 793.) Hortatur ut grati sint Deo, ut coelestia potius desiderent quam terrena, ut divitias per injustitiam non appetant, vitia et peccata fugiant, viduarum, pupillorum sint patres, concordiam et pacem servent, sacerdotum praedicationi se submittant. (0157A) Excellentissimo filio Aedilredo [ Al., Aethelredo] regi et amicis dulcissimis Osbaldo patricio et Osbercto duci et omnibus fraternae dilectionis amicis, Alcuinus levita aeternae beatitudinis salutem.
Suavitas sancti amoris saepius me cogit de antiqua admonere amicitia, de animarum vestrarum (0157B)salute, et de fidei veritate, et de pacis concordia, quam habere debetis inter vos; quia amicitia, quae deseri potest, nunquam vera fuit. Amicus fidelis diu quaeritur, vix invenitur, difficile servatur. Vos quaerens inveni amicos: [servabo amicos] nec dimittam (vos) quos amare coepi. Et si lingua taceat vestra de me, litterae tamen meae non taceant [ Ms., tacent] de vobis, sed semper admoneo devotionis studio, quorum semper desidero prosperitatis salutem. Cogitate quis vos de multiplici liberavit tribulatione, quoties praesentem, ejus misericordia, evasistis mortem; quoties de manu inimicorum erepti fuistis. Recordamini quis vobis omnes perdonavit honores quos habetis prosperitates [ Ms., prospera] contulit, sanitates largitus est, omnibus vos vestris fecit (0157C)inimicis sublimiores. His omnibus bonis nolite ingrati esse, quia horum gratia bonorum vitam merebitur sempiternam. Nec haec felicitas hujus saeculi aeterna esse poterit. Studete diligentissime, ut post hos honores terrenos, coelestes habere mereamini. Omnia hujus saeculi delectamenta velut volatilis fugiunt umbra; et solummodo manet in remuneratione bona, quod pro Dei amore egistis. Grandis enim via de terris [ Ms., terra] videtur ad coelum. Firmissima debet esse scala, per quam ascenditur: facilis est casus ad inferna. Sed haec facilitas magnam habet difficultatem, sempiternum siquidem ignem, qui urit inexstinguibiliter cadentes in illum. Difficultas vero ascensionis in coelum magnum (0157D)habet gaudium, dum pervenitur quo ascenditur, beatitudinem siquidem sempiternam.
Si forte quaeritis quomodo quis ascendat in coelum, vel quis quomodo cadat in infernum? Per mala igitur opera ruit homo ad inferna [ Ms., infima]; per bona vero (opera) ascendit ad superna. Mala itaque sunt opera: delectatio carnalis, ambitio saecularis, (0158A)avaritia, et omnis concupiscentia mala, vinolentia [ Ms., violentia], rapina, mendacia, luxuria, fornicatio, invidia, homicidia, ebrietates, comessationes, inimicitiae, superbia, et perjuria; dicente Apostolo: Qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt (Gal. V, 21), nisi confessione et longa poenitentia et eleemosynis multis emendentur. Unumquodque eorum [ Ms., horum] quae enumeravi, regnum Dei claudere poterit, et infernales poenas aperire homini. Vae animae quae ardentes flammas semper sustinere cogitur. Bona vero sunt opera per quae ascendere in coelum possumus; charitas Dei, honor illius et timor, vigiliae 18 et orationes ad Deum, dilectio hominum, et misericordia in homines, et remissio peccantibus in nos; justitia in judiciis, (0158B)veritas in verbis, patientia in adversitatibus; nemini reddere malum pro malo; eleemosyna in pauperes, benignitas in omnes homines, pietas ad amicos, fides recta in Deum, spes firma in illius bonitatem, modestia in vestimentis, et in omni usu saeculi temperantia, continentia in cibo et potu, in mente humilitas, in moribus honestas, in omni vita aequitas. Hi sunt gradus per quos coelum ascenditur, hi sunt mores qui homines faciunt laude dignos, haec sunt opera quae gaudia merentur sempiterna, haec est sapientia vera, ut homo sibi praevideat quomodo in aeternum feliciter vivat. Nullatenus homo perire poterit, sicut animal quodlibet, sed post hanc vitam victurus erit in aeternum: bene, propter bona opera; male, propter mala opera; quia (0158C)Deus unicuique reddet [ Ms., reddit] secundum opera sua (Matth. XVI, 27).
Nolite injustas amare divitias, quia omnis injustitia ulciscitur a Deo, et melior est benedictio Dei quam omnes divitiae mundi. Quidquid in saeculo amatur, amittitur; quidquid pro Deo datur, habetur. Cui largus eris, si tuae animae tenax? Vel quis tibi fidelis erit, si tu tibi ipse infidelis eris? Cur in alium spem ponis, et tu tibi ipse benefacere non vis? Morieris, o homo! et omnia dimittes quae habes. Hic vis dives esse peregrinus, et parvi temporis hospes; et non vis ibi esse dives ubi semper eris? Praemitte tibi divitias tuas, ut habeas in aeternum quod ames in saeculo. Construe tibi bonis operibus beatam domum. Quam miser erit qui semper arsurus erit in (0158D)igne, qui tenebris circumdatus horrendis, qui nihil audiet nisi voces flentium et stridentium dentibus horrorem (Matth. VIII, 12)! qui nihil sentit nisi flammas edaces, et frigora ingentia, et vermium venenatos dentes! Ut haec horribilia, o amice! evadere valeas, nullus tibi labor durus videri debet, (0159A)ut ad illam beatitudinem pervenire merearis, aeterna pace jucundissimam, aeterna gloria felicissimam. Nulla saecularis ambitio, nulla carnis delectatio, nulla inimicorum vindicta impediat cursum tuum. Sed curre, dum lucem habes (Joan. XII, 35), operare, dum dies est, quatenus ad lucem pervenias perpetuam, ut cum Christo et sanctis ejus regnare merearis in gloria sempiterna.
Non solum vos, viri clarissimi, et filii charissimi, his meis admoneo litterulis, sed et omnes dilectae gentis principes, et [diversarum dignitatum] nomina, seu ecclesiasticae pietatis ordines, seu saecularis potentiae sublimitates communi charitatis intuitu, quasi alumnus vestrae dilectioni devotus, deprecor, Dei diligentissime obedire praeceptis, praedicatoribus (0159B)salutis vestrae subditos esse. Illorum est, id est sacerdotum, verba Dei non tacere; vestrum est, o principes, humiliter obedire, diligenter implere. Regis est omnes iniquitates pietatis suae potentia opprimere, justum esse in judiciis, pronum in misericordia. Secundum quod ille miseretur subjectis, miserebitur ei Deus. Sobrium in moribus, veridicum in verbis, largum in donis, providum in consiliis: consiliarios habere prudentes, Deum timentes, honestis moribus ornatos. Oportet eum non cupidum esse alienae haereditatis, non avarum, non violenter rapientem, dicente Apostolo: Neque fures, neque avari, neque rapaces regnum Dei possidebunt (I Cor. VI, 10). Et saepe per rapinas propria amittit, quia Deus gemitum exaudit oppressorum.
(0159C)Legimus quoque quod regis bonitas totius est gentis prosperitas, victoria exercitus, aeris temperies, terrae abundantia, filiorum benedictio, sanitas plebis. Magnum est totam regere gentem; a regendo vero rex dicitur; et qui bene regit subjectum sibi populum, bonam habet a Deo retributionem, regnum scilicet coeleste. Valde feliciter regnat in terra, qui de terreno regno merebitur coeleste. Orationibus vero et vigiliis eo instantius ad Deum insistere debet, quo non pro se solummodo, sed et pro totius gentis prosperitate Deum deprecari debet. Similiter principes et judices populi, 19 in justitia et pietate populo (Dei) praesint. Viduis, pupillis et miseris sint quasi patres, quia aequitas principum populi est exaltatio. Ecclesiarum Christi sint defensores et tutores, (0159D)ut servorum Dei orationibus longa vivant prosperitate. Ecclesia (enim) sponsa est Christi, et qui eam violare nititur, vel rapere quae sua sunt, vindicat in eum Deus Christus, sponsus sanctae suae Ecclesiae.
Vidistis quomodo perierint antecessores vestri reges et principes propter injustitias et rapinas et immunditias vitae, nec ab hujuscemodi se peccatis criminum capitalium, Deum timentes, abstinuerunt; nec, quod pejus est, immanissima scelerum vulnera, (0160A)poenitentiae medicamentis sanare curarunt; sed computruerunt in peccatis suis, donec repentino terrore cecidit super eos judicium Dei, et tam infeliciter in conspectu omnium perierunt, quam impudenter sine ulla reverentia pessimis se involvi sceleribus non metuerunt. Heu! quam misere praesentem perdiderunt vitam! Sed multo miserabilius in aeternis cruciantur tormentis. Timete illorum perditionem, et a talibus vosmetipsos impietatibus observate, in quibus illi perierunt. Idem enim Deus super vestra vigilat [corda vel] opera, qui illorum non pepercit sceleribus. Multi vero per rapinas et iniquitates colligere gestiunt, et nesciunt quod utrumque propter avaritiam iniquam et terrena cito perdunt bona et coelestia nunquam acquirunt.
(0160B)Illiusmodi, viri fratres, vobismetipsis cavete iniquitates, quatenus Deum omnipotentem in praesenti vita propitium habere mereamini et in futura aeternorum largitorem bonorum. Pacem habete inter vos et benignitatem; misericordiam et justitiam ad omnes homines, et castitatem corporis custodite vestri, ut Spiritus sanctus vestris inhabitet pectoribus, qui sapiens vobis semper suggerat consilium, vosque ab omni defendat hoste visibili et invisibili. Vestroque domino fideles estote, ut per vestram concordiam regnum dilatetur vestrum, quod saepe per discordiam minui solebat, dicente ipsa Veritate: Omne regnum in se divisum non stabit (Matth. XII, 25). Sicuti maxima imperia per dissensiones intestinas dilapsa decrescebant, et e contrario minima quaeque civitatis (0160C)cujuslibet, vel provinciae, per pacificam concordiam, regnum crescebat et proficiebat et fortioribus sibi tandem imperabat regnis.
Timete flagellum quod venit super ecclesiam sancti Cudberti, locum scilicet sanctissimum et multorum sanctorum suffragiis divitissimum [ Ms., diutissimum], nunc vero miserabiliter a paganis devastatum. Qui hoc non timet et seipsum non corrigit et pro suae patriae prosperitate non plangit ad Deum, carneum non habet cor, sed lapideum. Episcoporum est monasteria corrigere, servorum Dei vitam disponere, populo Dei verbum praedicare, et diligenter plebem erudire subjectam. Laicorum est obedire praedicationi, justos esse et misericordes, quatenus divina benedictio per suam magnam misericordiam nobis (0160D)nostrisque nepotibus patriam in bona prosperitate conservare dignetur, quam nostris parentibus per pietatis suae dexteram perdonare dignata est.
EPISTOLA XII. AD AEDILREDUM REGEM. (Anno incerto.) Hortatur ad regias virtutes. Domino dilectissimo Aedilredo [ Cod. Sal. Edilrado] regi Alcuinus diaconus salutem.
(0161A)Propter familiaritatem dilectionis familiares tibi soli litteras scribere curavi. Et quia semper te amabo, semper te admonere non cessabo, ut Dei voluntati subditus, Dei protectione dignus efficiaris, et nobilitas regiae sublimitatis magna morum nobilitate honorificetur. Non est liber vel nobilis qui peccatis serviet [ Cod. Sal., servierit], dicente Domino: Omnis qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII, 34). Non decet te in solio sedentem regni rusticis vivere moribus. Ira tibi non dominetur, sed ratio [ Ms., gratia]. Misericordia te amabilem faciat, non crudelitas odibilem. Veritas audiatur ex ore tuo, non falsitas. Castitatis tibi conscius esto, non libidinis; continentiae, non luxuriae; sobrietatis, non ebrietatis. Noli notabilis esse in aliquo peccato, sed laudabilis (0161B)in omni opere bono. Largus esto in dando, non avarus in rapiendo. Justitia omnes tuos exornet actus. Esto forma [ Ms., exemplum] honestatis omnibus te videntibus. [Noli, noli rapere aliena, ne et propria perdas.] Deum time, qui dixit: In quo enim judicio judicabitis, judicabitur de vobis (Matth. VII, 2). Ama Deum Christum et ejus obedire mandatis, quatenus illius misericordia tibi tuisque filiis et amicis in benedictione conservet [regnum], quod te habere voluit, et gloriam futurae beatitudinis concedere dignetur [ Cod. Sal., dignabitur]. Deus omnipotens regni felicitate, morum dignitate, longaeva prosperitate te florere faciat, dilectissime fili.
EPISTOLA XIII. Fragmentum. AD AEDILREDUM REGEM. (Anno 793.) Memorat de afflictione ecclesiae et civitatis Lindisfarnensis. (0161C) Ecce ecclesia sancti Cuthberti sacerdotum (Dei) sanguine aspersa, omnibus spoliata ornamentis locus cunctis in Britannia venerabilior paganis gentibus datur ad depraedandum [ Al., debellandum]. Et ubi primum post discessum sancti Paulini ab Eboraco Christiana religio in nostra [ Al., Northanimbrorum] gente sumpsit exordium, ibi miseriae et calamitatis coepit initium. Quid significat pluvia sanguinis quam in quadragesimali tempore in Eboraca civitate, quae est caput totius regni, in ecclesia beati Petri principis (0161D)apostolorum vidimus, de borealibus domus, sereno aere, de summo tecti minaciter cadere? Nonne potest putari a borealibus partibus venire super terram sanguinem?
21 EPISTOLA XIV. AD FRATRES WIRENSIS ET GYRVENSIS ECCLESIAE. (Anno 793.) Hortatur ad ordinatam charitatem; ad observantiam regularis vel canonicae vitae, et regulae sancti Benedicti. Terret exemplo Lindisfarnensium; dissuadet vestimentorum cultum; confessionem peccatorum et poenitentiam commendat. (0162A) Sanctissimis in Christo fratribus Wirensis Ecclesiae et Gyrvensis, humilis levita Alcuinus salutem.
Semper pietatis vestrae religionem, ex quo scire potui, amavi, magnamque in vestrae unanimitatis orationibus habens fiduciam: et modo, licet corpore procul positus, animo tamen inter vos semper assistens, quia latitudo charitatis nulla dividitur longinquitate, nullis clauditur terminis: sed quo magis (0162B)ardet in pectoris antro, eo latius flammam suavissimi ardoris spargere assuescit. Sicut fons paradisum irrigans quadrifido tramite latum diffunditur in orbem, sic fons charitatis pectus, virtutum floribus pullulans, in quatuor amoris rivos derivatur, veluti sanctus Augustinus in libro primo De Doctrina Christiana (Cap. 23 et seqq.) dixit: « Cum ergo quatuor sint diligenda, unum quod supra nos est, alterum quod nos sumus, tertium quod juxta nos est, quartum quod infra nos est. Deus supra nos est. Proximus juxta nos est. Corpus nostrum infra nos est. De secundo et quarto nulla praecepta danda erant [ Codd. ms. sunt]. Quantumlibet enim homo excidat a veritate, remanet illi dilectio sui et dilectio corporis sui. Ideo praecepit Scriptura ut Deus diligatur et proximus. Nullum (0162C)rerum diligendarum genus in his duobus praeceptis praetermissum est. Salus vero corporis propter servitium Dei amanda est, et integritas animae in Deo diligenda est. Proximus, id est, omnis homo, propter Deum; et super omnia Deus diligendus est. Diliges, inquit, Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua et ex tota mente tua; et diliges proximum tuum sicut te ipsum (Matth. XXII, 37, 39). Omnem vero hominem proximum esse, exemplo vulnerati et Samaritani discamus. Nullum autem exceptum esse cui misericordiae denegetur officium, quis non videat? quando [ Cod. Sal., quoniam] ad inimicos etiam porrectum est, eodem Domino dicente: Diligite inimicos vestros, benefacite his, qui oderunt vos (Luc. VI, 27). » Si inimici diligendi sunt, (0162D)quanto magis et fratres qui uno ovili continentur?
Vos vero, fratres sanctissimi, iisdem [ Cod. Sal., a sanctis] Patribus spiritali doctrina congeniti, eisdem [ Cod. Sal., atque a bonis] diu pastoribus per (0163A)pascua vitae deducti, similibus regularis [ Cod. Sal., canonicae] vitae institutionibus edocti, pacis et concordiae unanimitatem diligentissime observate. Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Matth. V, 9). Non sint schismata occultae aemulationis inter vos, quia Deus Christus, Deus est pacis et charitatis, et qui in charitate manet, in Deo manet (I Joan. IV, 16). Dilectio vero proximi in officio misericordiae, in doctrina salutis ostenditur. Qui habet verbum Dei in corde doceat proximum; qui habet saeculi facultates, adjuvet proximum; qui habet cujuslibet ministerii scientiam, opituletur proximo, ipso praecipiente Deo: Omnia quaecunque vultis, ut faciant vobis homines, haec eadem et vos facite illis (Matth. VII, 12). Regularis [vel canonicae] vitae observationem, (0163B)quam statuerunt vobis sanctissimi Patres Benedictus scilicet et Ceolfridus, diligentissime custodite, quatenus cum illis aeternam benedictionis mercedem habere mereamini. Haec est laus vestra, iste honor vester apud homines, et retributio apud Deum. Nolite conformare vos saeculi hominibus in vestimentorum vanitate, in ebrietatis luxuria, in joci lascivia, in otiositatis petulantia: sed cum omni modestia et pietate conversatio vestra Deo sit amabilis et hominibus venerabilis, sicut decet filios sanctae matris [Ecclesiae] et monachicae vitae alumnos.
Vos vero, qui estis Patres et pastores sanctae congregationis, docete diligentissime fraterno amore familiam, quam accepistis regendam, omneque bonitatis (0163C)exemplum in vobismetipsis ostendite. Seniores ut patres cum honore 22 admonete, juniores ut filios cum omni dilectione castigate. Omnes in spiritu mansuetudinis et verborum honestate instruite. Saepiusque regula sancti Benedicti in conventu fratrum [legatur, ut] propria exponatur lingua, ut intelligi possit ab omnibus. Ad cujus institutionem unusquisque suam corrigat vitam, ut quod [Deo] vovistis ante altare, inviolabiliter custodiatur a vobis; dicente Propheta: Vovete et reddite Domino Deo vestro (Psal. LXXV, 12). Displicet enim Deo infidelis promissio (Eccli. V, 3). Cogitate quem habeatis defensorem contra paganos, qui apparuerunt circa terminos maritimae habitationis. Nolite in armis spem ponere, sed in Deo qui nunquam deserit sperantes in se. Nolite in (0163D)fuga confidere (carnali), sed in prece Patrum vestrorum; sicque tandem filii eritis, si eorum vestigiis adhaerere studeatis. Non enim loci malefacientes adjuvat sanctitas, sed benefacientes religionis integritas (0164A)efficit [ Cod. Sal., efficiet] sanctos et dignos protectione divina. Quis non timet terrorem, qui accidit in ecclesia sancti Cudberti [ Cod. Sal., Cuthbercti]? Corrigite quapropter mores vestros, ne propter peccata sceleratorum pereant et justi; ne vinea Domini vulpinis detur dentibus ad derodendum; ne sanctuaria Dei pedes paganorum pertranseant. Hoc impium esse videtur; sed multo pejus est, si diaboli atrocitas [propter scelera nostra cordis nostri devastat penetralia]. Propter interiores hostes, exteriores potestatem habent.
Si igitur Deus pro bona conversatione et castitate vitae habitator est cordis nostri, nunquam inimicos suos vastare dimittit quae nostra sunt. Quanta multitudo exercitus Assyriorum propter unam justi regis (0164B)et Deo dilecti orationem perierat? Aliorum castigatio vestra sit admonitio, et paucorum tribulatio, multorum sit salvatio. Vos maritima habitatis, unde pestis primo ingruit. In nobis impletum est quod olim per Prophetam praedicatum est: Ab Aquilone inardescunt mala et a Domino formidolosa laudatio veniet (Jerem. I, 14; Job. XXXVII, 22). Ecce fugax latro boreales insulae nostrae partes pervasit. Plangamus quod fratres nostri perpessi sunt. Caveamus ne nobis aliquid accidat tale. Praeveniamus faciem Domini in confessione et ploremus coram Domino, qui fecit nos (Psal. XCIV, 2, 6); ut ille qui creator est et redemptor, sit etiam protector et rector, pro bonisque vitae meritis, et religionis castitate dextera (0164C)potentiae suae defendat ovile suum.
Recordamini quam nobiles habuistis Patres, et non sitis tantis progenitoribus degeneres filii. Videte Librorum thesaura [ Loco thesauros], considerate ecclesiarum decorem, aedificiorum pulchritudinem. Regularis vitae ordinem rememorate. Quam beatus est homo qui de his pulcherrimis habitaculis ad coelestis regni gaudia transeat! Assuescant pueri laudibus astare superni regis, non vulpium fodere cavernas, non leporum fugaces sequi cursus. Quam impium est Christi amittere obsequia et vulpium sequi vestigia! Discant pueri Scripturas sacras, ut aetate perfecta veniente alios docere possint. Qui non discit in pueritia, non docet in senectute.
Recogitate nobilissimum nostri temporis magistrum (0164D)Bedam presbyterum, quale habuit in juventute discendi studium, qualem [ Edit., quam] nunc habet inter homines laudem, multo majorem apud Deum remunerationis gloriam. Illius igitur exemplo dormientes (0165A)excitate animos. Magistris assidete, aperite libros, perspicite litteras, intelligite sensus illarum, ut vosmetipsos pascere, et aliis spiritalis vitae (epulas) praebere valeatis. Absconditas [ Cod. Sal., ineptas] comessationes et furtivas ( Cod. Sal., assiduas] ebrietates quasi foveam inferni vitate, dicente Salomone: Aquae furtivae (dulciores sunt) et panes absconditi suaviores. Sed (et) apud inferos illarum sunt convivae (Prov. IX, 17, 18); volens intelligi talibus (iniquis) epulis daemones esse praesentes. Vos decet, ut filios Dei, morum nobilitas, vitae sanctitas, vestimentorum modestia. Risus hominis et habitus illius, et incessus ejus, juxta Salomonem, enuntiant de eo (Eccli. XIX, 27).
23 Quod in laicis laus esse videtur, id est, vestimentorum (0165B)cultus, hoc in clericis et maxime in monachis reprehensio esse cognoscitur. Sed et ipse princeps apostolorum etiam feminas a pretiosis vestimentis et circulatis capillis prohibuit (I Petr. III, 3). Si hoc peccatum non esset, dicit Gregorius papa, nunquam Pastor Ecclesiae a deliciis vestium feminas prohibuisset. Omnia vestra honeste cum ordine fiant, ut laudetur Deus in vestra bona conversatione, et honor vester apud homines crescat, et merces meritorum multiplicetur apud Deum. Breve est (praesentis) vitae tempus, et ultima dies unicuique incerta, et cito rapimur ad judicium. Qualisquisque tunc cupiat esse, talem se nunc tota virtute exhibeat. Si quid peccati pro fragilitate carnis commiserit, abluat [ Cod. Sal., commissum est, abluatur] confessione, (0165C)deleat poenitentia, ne damnetur in poena, sed coronetur in gloria. Habetis sanctos Patres, qui vos genuerunt, adjutores, si illorum praeceptorum eritis factores. Sed et angelicae dignitates, et omnium sanctorum agmina congaudent bonis vestris, (desiderant vos socios habere suae beatitudinis); imo et ipse Deus, qui vult omnes homines salvos fieri (I Tim. II, 4), vobis aeterni regni praeparatam habet gloriam.
Nolite vos propter desidiam animi [vestri] vel carnales delectationes aeternis fraudare bonis: sed magis omni studio intendite ut Deum hic habeatis defensorem, illic remuneratorem, qui vos proficere faciat in omni bonitate, (et) constituat immaculatos (0165D)ante conspectum gloriae suae. Obsecro ut pietas vestra placide perlegat, quod charitas nostra devote conscripsit, optans vos praesentem habere prosperitatem et futuram accipere beatitudinem. Meae quoque parvitatis ut memores sitis in sanctis orationibus vestris per charitatis almitatem obtestor, et familiaritatem quam perdonastis mihi inviolabili fide custodite [ Edit., custodire recordemini], quatenus per vestras intercessiones veniam habere merear meorum delictorum, et vos mercedem fraternae dilectionis apud Deum habeatis aeternam. Dextera Dei omnipotentis ab omni hoste visibili et invisibili (0166A)vos protegat, (et) ubique in omni bono florere faciat, fratres charissimi.
EPISTOLA XV. AD FRATRES GYROENSIS ECCLESIAE. Hortatur illos ad virtutes monachis dignas, et ad sectanda patrum ac magistrorum suorum vestigia. Sanctissimis in Christo fratribus Gyroensis Ecclesiae humilis levita Alcuinus salutem.
Memor pietatis vestrae, qua me gremio charitatis in communionem sanctae orationis vestrae suscipere dignati estis, placuit parvitati meae, hanc veritatis vestrae sponsionem in memoriam revocare his litterulis, optans vobis bona Christo miserante aeterna et per vestrae dilectionis intercessiones me ab aeternis erui tormentis, ut dum vobis in die Domini nostri (0166B)Jesu Christi corona laudis reputabitur, mihi ab eodem judice vel venia peccatorum tribuatur. Nec est rarum longinquitate charitatis munificentie separari debet, quae semper praesens in servis Dei esse debet per eum, qui ait: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Quidquid in illo amicitiarum esse coepit, inviolabili firmitate permanere necesse est, quoniam qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22). Ideo permaneamus in charitatis fraternae soliditate, nihil aliud attendentes in ea, nisi humilitatem et obedientiam; et ut invicem sancto adjutorio unusquisque alterum adjuvet: et dum omni personae summum est charitas, quanto magis famulis Christi, quorum vitae meritum totum (0166C)in charitatis et humilitatis et obedientiae virtute constat: in quibus vestram sanctitatem quotidie proficere optamus, quia quibus nihil secundum propositum regularis vitae cum saecularibus pompis, et vanitatibus deliciarum commune est, totam vitam regulari constrictione perfectam esse decet.
Recordamini, charissimi fratres! nobilissimos principii vestri patres et parentes, qui vos genuerunt in Christo; et nobilissimos magistros, quos habuistis in vestrae germanitatis congregatione. Horum doctrinis inhaerentes, et horum exemplis viventes, et horum statuta sequentes illorum certissime consociati beatitudine in futuro saeculo eritis. Benedictus locus a Deo, qui tales meruit habere doctores; et benedicti, qui in eo loco illorum praecepta custodire (0166D)satagunt.
Quid servis Dei, qui monachicae vitae voto se constrinxerunt, inanis vestimentorum pompa, quae nec saecularibus prodest, et multum Deo servientibus obest? Quid conviviorum frequentia, quae animam a religione melioris vitae avertere solet? Quanta mala generet ebrietas, nemo est qui nesciat, qui curam suae animae habere contendit. Seniores adolescentulos bonis erudiant exemplis; et Pater qui praeest se sciat rationem redditurum de ovibus, quas recipit regendas. Unusquisque seipsum consideret, et quomodo (0167A)Deo placeat; quomodo salutem animae suae operetur: sed vos specialiter, charissimi fratres! in servitio Dei permanere decet, et in rationis [ Forte orationis] studio proficere, propter optimos parentes et paucos [ Forte, non paucos] magistros vestros. Quid vero librorum copia prodest, si non erint legentes in eis, et intelligentes eos? Quid laus parentum proficit, si sectatores illorum non erint praeceptorum post eos?
Vos vero filii estis sanctorum, vos nobile genus et regale sacerdotium, in Ecclesia Christi nutriti: nobilitatem vestram bonis moribus ostendite, quatenus plurimi vestris bonis exemplis erudiantur, et qui vos foris videat, a vobis discat quomodo vivere debeat. Nam ex paucorum conversatione ab his qui foris (0167B)sunt, saepe illorum vita, qui intus sunt, nominatur. Dicit enim Apostolus: Quandiu sum Apostolus gentium, ministerium meum honorifico (Rom. XI, 13). Sic debet unusquisque suam personam, vel suum propositum religiosis ornare moribus, ut laudem cum hominibus habeat, et vitam aeternam cum sanctis accipere mereatur. Pro nobis intercedentem beatitudinem vestram Deus omnipotens custodiat, et in omni bono proficere faciat, fratres charissimi!
EPISTOLA XVI. AD FRATRES ECCLESIAE SANCTI PETRI. Commendat se illorum amicitiae olim condictae: laudat eorum regularem conversationem. Hortatur ad virtutes monachis proprias. (0167C)Sanctissimis in sancti Petri ecclesia fratribus Deo servientibus, humilis clientellus Alcuinus perpetuae gloriae salutem.
Saepissime corporalis speciei amici disjunguntur, sed nunquam charitatis dulcedine separari debent; et ubi vera est dilectio, ibi firma est germanitatis memoria; ubi radix condictae amicitiae in pectoris thesauro figitur, inde rami floribus fidei vestiti pullulasse certissimum est, usque dum fructibus aeternae beatitudinis refecerint veram habentes inter se charitatem, quam ego opto de mea parvitate vestris firmiter inhaerere mentibus, sicut olim mihi antecessores vestri pia voluntate promiserunt.
Locus vero habitationis vestrae mihi valde desiderabilis fuit, licet me conditio peregrinae conversationis (0167D)longe tulisset a vobis; quamvis corpore, sed nullatenus charitate, quia omnia quae apud vos videbam, sive in habitationibus domorum, sive in conversatione vitae regularis, valde mihi placuerunt, et utinam ut Deo semper placeat pietatis vestrae obedientia, et humilitas, et regularis vitae observatio. Haec est laus vestra coram hominibus, ut sive in vestimentis, sive in omnibus monachicae vitae disciplinis firmiter permaneatis, sicut patres vestri, viri (0168A)Deo amabiles, et hominibus honorabiles instituerunt, qui primi fuerunt fundatores congregationis vestrae. Certum est illos saepius visitare loca habitationis vestrae, et quoscunque inveniant honeste vivere et sua custodire statuta, congaudent illis, et pro eis intercedere apud pium judicem nullatenus desistunt; sed et angelorum visitationes loca sancta frequentare non dubium est. Fertur enim magistrum nostrum et vestrum patronum beatum dixisse BEDAM: « Scio angelos visitare canonicas horas et congregationes fraternas; quid si ibi me non inveniunt inter fratres? Nonne dicere habent, ubi est BEDA? Quare non venit ad adorationes statutas cum fratribus? »
Magna est apud Deum communis oratio, et magna (0168B)charitatis communio; et multo est melius cum fratribus communiter orare, manducare et dormire, quam in speciali habitatione solum cum periculo manere, quia facilius diabolus expugnare poterit illum qui solus est, quam eum qui fraterno auxilio undique cingitur, dicente Scriptura: Frater, qui a fratre adjuvatur, quasi firma est civitas (Prov. XVIII, 19). Vestra enim laus est honeste vivere, religionem votorum vestrorum servare. Quid vobis vestimentorum pompa? Major exinde erit reprehensio quam laus; vanitas est enim et superbia, et nihil aliud; et perditio vitae regularis. Melius est animam bonis ornare moribus, perpetualiter permanentem, quam corpus, quod in pulverem redigitur, pompaticis ornare coloribus; vel luxuriosis conviviis pascere vermium (0168C)escam.
Haec cogitate, charissimi fratres! et quid vobis ad aeternam proficiat beatitudinem sequimini. Patribus obedite vestris, senes honorate, infirmos visitate, adolescentulos bene docete, ut habeatis, qui super sepulcra vestra stare possint, et intercedere pro animabus vestris. Considerate mentibus vestris, quales sint qui modo in sepulcris jacent, et quam beatae sint animae illorum qui in religione, et regulari vita, et castitate corporis, et charitatis obedientia dies suos usque in finem perduxerunt. Horum est regnum coelorum, quod labore acquisierunt, qui pro vobis intercedant quotidie, quatenus ad illorum societatem, Deo donante, pervenire mereamini. Omnipotens Deus vestrae unanimitatis sanctitatem in aeterna (0168D)beatitudine adunare dignetur, Domini fratres!
24 EPISTOLA XVII. AD CAROLUM MAGNUM. (Circa annum 793.) Laudat illum a potentia saeculari et praedicatione divinae legis, tanquam rectorem populi et doctorem. Carpit errorem Adoptianorum. Veniente ad nos filio nostro Candido, vestro autem (0169A)fideli servulo, multum nos vestrae prosperitatis annuntiatione laetificabat, nec non magna salutatione vestrae dilectionis dulciter reficiebat. Laudabilis quoque doni allatione intimae mentis affectum fecundabat. Insuper mentis probamentis vestrae auctoritatis pro nobis explicavit devotionem, quam pura et sancta inquisitione catholicae fidei veritatem examinare studuistis, et semper viam regiam, apostolica confortatus praedicatione, plano veritatis sermone, vestram asseruit prudentiam tenere. Beata gens cujus est Dominus Deus eorum: et beatus populus tali rectore exaltatus, et tali praedicatore munitus; et utrumque et gladius triumphalis potentiae vibrat in dextra et catholicae praedicationis tuba resonat in lingua. Ita et David olim praecedentis populi rex (0169B)a Deo electus, et Deo dilectus, et egregius Psalmista Israeli victrici gladio undique gentes subjiciens, legisque Dei eximius praedicator in populo exstitit. Cujus eximia filiorum nobilitate in salute mundi, de virga flos campi et convallium floruit Christus (Cant. II, 1), qui istis modo temporibus ac ejusdem nominis, virtutis et fidei David regem populo suo concessit rectorem et doctorem. Sub cujus umbra superiora [ Forte, superna] quiete populus requiescit Christianus, et terribilis undique gentibus exstat paganis. Cujus devotio a sectis perversi dogmatis fidem catholicam evangelica soliditate munire non cessat, ne quid novi et apostolicis inconveniens doctrinis, per clandestinas subreptiones alicubi oboriri valeat, sed (0169C)coelestis gratiae lumine fides ubique fulgeat catholica.
Cujus luminis, heu proh dolor! quidam extorres, Christum ex Virgine sancta natum, impia temeritate Deum verum, et Filium Dei proprium negare non timent. Qui error eousque, ut videtur, latenter quorumdam etiam fidelium doctorum animis subrepsit, ut durum videatur illis confiteri vel credere, Deum esse tantum Jesum Christum, qui sedet ad dexteram Patris, et in gloria paternae majestatis venturus est judicare vivos et mortuos. Nec in spiritalem nunc gloriam carnem Christi Dei esse mutatam, quae pro nobis pependit in ligno, contra illud Apostoli dictum, qui de nostri corporis immutatione ait: Seminatur corpus animale, surget corpus spiritale (0169D)(I Cor. XV, 44). Nec illam considerantes sententiam, quia idem ipse a Deo electus mundi praedicator, justorum resurrectionem discernens ab impiis, dixit: Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur (Ibid., V, 51). Si nostris operibus secundum modum meritorum spiritalis gloriae promittitur immutatio, quanto magis corporis Christi clarificatio gloriosa esse credenda est post resurrectionem? (0170A)dicente Apostolo de nostrae resurrectionis gloria: Qui reformabit corpus humilitatis nostrae, configuratum corpori claritatis suae (Philipp. III, 21). Unum Deum verum et unum Dei Filium in duabus naturis, divina scilicet et humana, Dominum nostrum Jesum Christum regnantem cum Patre et Spiritu sancto praedicamus, et confitemur, non divisa potestate, nec partita, quasi una sit major potestas, altera minor; quia divisionem et partitionem vera non recipit aeternitas, vel divinitas, quae est in Christo Jesu Domino nostro, Apostolo dicente: Si Christum noveramus secundum carnem, sed nunc jam non novimus (II Cor. V, 16); id est, qui mortalis fuit in terris ea natura quae mori potuit, nunc totus spiritalis regnat in divinitatis majestate in coelis, (0170B)qui post resurrectionem ait apostolis: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XXVIII, 18). Quae potestas multo ante Filio hominis danda dicitur a prophetis.
EPISTOLA XVIII. AD ADRIANUM I PAPAM. (Anno 794.) Commendat se gratiae pontificis, illumque profitetur vicarium sancti Petri, et ejus potestatis haeredem, simulque precatur, ut petitionibus suis per Angilbertum faciendis annuat. Beatissimo et omni honore dignissimo et pontifici magno Adriano papae, humillimus omnium sanctae Ecclesiae filiorum Albinus aeternae beatitudinis salutem.
Venerabilis atque toto orbe laudabilis vestrae bonitatis, (0170C)Pater optime, pietas mihi ultimo sanctae Ecclesiae servulo quantulamcunque attulit fiduciam vestram deprecandi clementiam, ut me, licet indignum, paternae pietatis amore in gremium sanctissimae intercessionis vestrae colligere dignemini. Scio certissime vestrae devotionem Sanctitatis pro populo jugiter totius orbis intercedere Christiano: tamen specialius aliquid pro his egisse, qui vestrae almitati seipsos obnixa humilitatis obsecratione commendant, et majore credulitate ad tantae auctoritatis confugiunt suffragia. Scio me per sacri baptismatis adunationem de illius esse ovili pastoris, qui pro suis ovibus animam ponere non dubitavit (Joan. X, 11); quas etiam per acutissimam suae resurrectionis gloriam (0170D)beatissimo Petro principi apostolorum, ob trinam magnificae dilectionis confessionem, pascendas commendavit (Joan. XXI); cui etiam coelo terrisque aeternam ligandi ac solvendi potestatem delegavit (Matth. XVI, 19).
Hujus te, excellentissime Pater, ut vicarium sanctissimae sedis agnosco, ita et mirificae potestatis haeredem esse confiteor. Ecce ego una sum regiminis (0171A)vestri ovicula, sed valde peccatorum maculis morbida. Quapropter me totum tuae offero Sanctitati, Pater piissime, sanandum, et medicinali potentia, quae tibi post longas sanctorum Patrum series haereditaria successione a Deo Christo tradita esse dignoscitur, me jubeas salutifero pietatis verbo a peccatorum vinculis esse solutum. Nam mihi cum evangelicae humilitatis regula fas esse video dicendum: Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum; dic verbo, et sanabitur puer meus (Matth. VIII, 8). Qui mox, ut speravit, invenit; ut credidit, accepit. O beatissima lingua oris vestri, in qua est aeternae medicina salutis, per quam coeli aperiuntur credentibus! Nunquam, obsecro, haec sileat: semper admoneat et sanet, semper aperiat perpetuae beatitudinis (0171B)ad se confugientibus portas. O Domine Jesu, fac eum longaeva valere et vivere prosperitate; et qui talem populo tuo dedisti pastorem, hunc pietatis tuae dextera multis temporibus conservare digneris, quatenus cum multiplici laboris sui mercede ante thronum tuae veniens gloriae audire mereatur: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui (Matth. XXV, 21).
Jam aliquas petitiones propriae necessitatis meae his quoque litteris insererem. Sed quia electissimus domni mei regis missus, filius equidem meus charissimus Angilbertus ad beatissimam summae auctoritatis vestrae dirigitur 26 paternitatem, non esse necesse putavi litteris exarare, quod ille vir fidelis (0171C)et prudens melius viva voce, secundum mandatum domni regis, auribus Excellentiae vestrae poterit intimare. Nam inter caeteras fidelissimae directionis quam ad vos habet legationes, meae quoque necessitatis postulationes eidem praefato regiae voluntatis secretario commendavit: quem omnibus amicis valde fidelem esse probavimus, maxime vobis, ut vere dignum est, sanctissime Pater, qui vestram laudabili voce bonitatem saepissime domno regi sub praesentia multorum testium narrare solebat, et egregiae pietatis per vos gesta, purae fidei verbis, de vobis proferre studuit, quatenus piae dilectionis fidem ostenderet, et vestrae almitatis amorem plurimorum mentibus ingereret.
EPISTOLA XIX. AD THEOPHILUM. (Anno 794.) Laudat illius scripta apostolicae fidei, et ab eodem instrui cupit. (0172A) Optimo Theophilo bis binae evangelicae veritatis discipulo, et sanctarum quadrigae virtutum, fidelium quadriga amicorum plena charitatis nave trans Alpinas aquas dirigit salutem.
Accepimus dignitatis vestrae chartam, vere, ut agnovimus, charitatis floribus depictam, ac mellifluo spiritalis jucunditatis sapore refertam. Unde et nos discipuli sanctitatis vestrae in abundantia roriflui nectaris, quod ex ejus gremio pleniter hausimus, refecti, satiati, valde laetati sumus: agnoscentes coelestem (0172B)charitatis thesaurum vestro sufficienter recondi pectore, et affluenter inde per lata terrarum spatia, flumina salutiferae doctrinae emittere [ Al., emanare], et arida justitiae fonte sitientium corda irrigare: non septigeno Niliaci fluminis gurgite, sed septiformi sancti Spiritus inundantia viventis aquae fluenta in vitam salientia sempiternam (Joan. IV, 14). Unde et lucidissima apostolicae fidei pocula nobis propinare larga pietate studuisti, quae cum omni charitatis aviditate accepimus, et cum magna gratiarum actione potavimus. Nec unius parvissimi et variis motibus vibrantis in sole spurcitiam atomi offendimus in eis, sed crystallina puritate micantia: ita ut superni solis radiis nostri cordis lychnos mirabiliter illuminaverit.
(0172C)27 Haec consideravimus diligentius, et desideravimus ardentius; legimus saepius et elegimus semper, et laetificati laudavimus Deum, qui solita pietate tale lumen nostris concessit temporibus [ Al., laboribus]. Quapropter intentius precamur, luceat lux tibi a Deo datae sapientiae ex corde charitatis tuae per os veritatis tuae, ut omnis auditor aedificetur, et solus omnium dator bonorum glorificetur in te et per te. Saepius ad nos currat charta exhortationis tuae, nec eam Alpinum frigus vel viarum asperitas vel exundatio fluminum ullatenus impediat. Charitas omnia superat, de qua dulcisonus decantavit Psalmista: Aquae multae non potuerunt exstinguere charitatem, nec flumina obruent illam (Cant. VIII, 7). Illa ex abundantia cordis dictando scribat, ut nos ex diligentia (0173A)legendi aedificemur. In calce vero chartulae hujus obsecramus, quod in capite optamus, quatenus nostrae navigium vitae sanctitatis vestrae orationibus gubernare digneris.
EPISTOLA XX. AD USUALDUM. (Anno 794.) Monachos hortatur ad virtutes; illorum petitiones apud regem se juvisse dicit; illorum se orationibus commendat. Domini Dei Salvatoris mundi sanctissimae congregationi et pio Patri Usualdo humilis levita Albinus salutem.
Laudabilem vestrae beatitudinis conversationem et condignam vestro nomini vitam laudamus, et Dominum (0173B)in vobis, qui tales sui sancti nominis dignatus est habere confessores. Nec enim frustra speciali vocabulo, Monachi sancti Salvatoris vocamini, nisi quia estis meritis quod nomine dicimini. Imo et tam nobilis rex nobiles debet habere ministros, moribus egregios, in pace concordes, in corpore castos, in animo sobrios, omni bonitate eximios, clarissimis assuetos triumphis; non fuga vitam defendere, sed in acie firmiter stare, viriliter pugnare, fortiter vincere, quatenus cum gloriosa victoriae palma aeterni regis civitatem intrare mereamini. Hoc considerantes, fratres, adhortamini vosmetipsos per singulos dies, donec cognominetur Christus in vobis. Et ad finem firmum coeptum iter beatae conversationis peragite, ut unusquisque cum Apostolo dicere dignus (0173C)efficiatur: Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi: de reliquo reposita est mihi corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die, justus judex (II Tim. IV, 7, 8).
Vestrae petitionis et voluntatis ad dominum regem, quantum valui, fui adjutor, secundum quod mihi fraternitatis vestrae missus suggessit; mihique adjutricem Liutgardam piissimam in Deo feminam adduxi. Sed obsecramus, ut sanctissimis orationibus vestris nostrum pro vobis laborem remunerare dignemini. Nam olim per Angilramnum [ Al., Engilrammum] archiepiscopum et sanctae capellae primicerium meipsum vestrae commendavi sanctitati. Sed modo quasi singulorum genibus [ Al., pedibus] provolutus obsecro, ut me in hujus vitae salo fluctuantem (0173D)pietatis precibus ad portum perpetuae quietis, (0174A)divina donante gratia, transportare dignemini: ut et ego animae meae salutem fraternae intercessionis juvamine habere merear, et vos aeternae retributionis mercedem a Deo pro charitatis officio digne accipere mereamini. Omnipotens Deus exaudiat pietatis vestrae preces, et multis prodesse concedat, vobisque perpetuae praemia gloriae donare dignetur, charissimi et desiderantissimi fratres.
EPISTOLA XXI. AD QUOSDAM. (Circa annum 794.) Apud Eboracenses Alcuinus suam excusat absentiam, eosdem hortatur ad concordiam cum Eanbaldo patre suo. Sanctissimis in Christo atque dilectissimis fratribus (0174B)et filiis in Christo salutem.
Vestris in Domino profectibus valde congaudeo, desiderans vos praesenti florere felicitate et perpetua futura beatitudine. Ideoque saepius de concordia pacis, et de consilio salutis admonere non desisto, licet parvo ingenio, non tamen parva charitate. Nec mihi tam cito veniendi occurrit facultas, quam vestra flagitabat sanctitas, propter quasdam Ecclesiae necessitates. Jam totus vobiscum sum in desiderio prosperitatis vestrae, etsi corpore absens, non tamen dilectione. Hoc maxime obsecro ut concordes sitis cum piissimo Patre nostro, et timorem Domini ante oculos habeatis, et quod ei placitum speratis, concorditer loquimini, viriliter perficiatis, firmiter retineatis. Nec aliquis vestrae unanimitatis viscera (0174C)disrumpere valeat. Constanter state in Dei timore, dum ille misericorditer vestrum praevidit honorem, qui nunquam dimittit sperantes in se. Si qua in moribus humanae conversationis inter vos corrigenda sunt, citius cum omni instantia corrigite, ut Spiritus Domini sanctus vobiscum manere dignetur. Et si Deus, qui dixit: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio (Matth. XVIII, 20); si ille, inquam, in vobis est, quis contra vos? Et si amor illius in corde vestro ardet, quis vobis nocere poterit? Habetis sanctos Dei in omni bono opere adjutores, si sanctorum vestigia sequi tota virtute studeatis. Mementote, quales habuimus Patres, qui nos genuerunt in Domino. Illorum aemulamini vitam, ut cum illis aeternae beatitudinis participes esse mereamini; (0174D)meique memores in sanctis orationibus vestris sitis, (0175A)vestramque unanimitatem in omni opere bono omnipotens Deus proficere concedat, dilectissimi fratres.
EPISTOLA XXII. AD QUEMDAM. Filium et peregrinationis socium ad virtutes stimulat. Memorat et commendat sapientiae studium; doctrinas olim datas in memoriam revocat. Pater filio, pacificus peregrino, magister discipulo, socius socio peregrinationis sempiternam salutem.
Magnum mihi, fili charissime, de vestra salute et prosperitate desiderium est. Ideo litteras exhortationis meae vice verborum paternae pietatis vobis dirigere studui, obsecrans perpetuae mentis dilectione, et tota virtutis intentione Deum te habere in oculis, et in memoria, quatenus illius piissima misericordia te custodire dignetur inter adversa et inter (0175B)prospera, ut via regia pergens ad perpetuae civitatis portam pervenire merearis. Sit tibi Christus in ore et corde, et operis constantia. Noli pueriliter agere, et desideria juvenilia sectari; sed perfectus esto in omni honestate, continentia et modestia, ut laudetur Deus in opere tuo, et non reprehendatur pater qui te genuit. Esto sobrius in cibo ac potu, saluti tuae magis providens quam delectatione carnali, vel vanissima hominum laude, quae non proficit, si Deo displiceant actus tui. Melius est Deo placere quam strionibus, pauperum habere curam quam mimorum. Sint tibi honesta convivia, et convivae religiosi. Esto senior in moribus. quamvis junior in annis. Nimia quaeque nocent.
Italia infirma est patria, et escas generat noxias. (0175C)Idcirco cautissima consideratione videas, quid, quando, vel qualiter, vel quibus utaris cibis; et maxime ebrietatis assiduitatem devita, quia ex vini calore febrium ardor ingruere solet super incautos.
Taedet animus meus multum pro absentia tui. O quam dulcis vita fuit, dum sedebamus quieti inter sapientis scrinias, inter librorum copias, inter venerandos Patrum sensus; quibus nihil defuit quod religiosae vitae et studio scientiae deposcebat. Utamur tamen sorte praesenti secundum virtutem animae, in gratia confidentes divina, quae nos nunquam derelinquit, si totam spem ponamus in illam. Ego vero taediosus et tristis desiderabilem vestrae faciei praestolabor aspectum, ignorans si te venientem videre (0175D)merear; vel si tu me veniens invenire merearis; occulta sunt enim judicia Dei: praeparet sibi unusquisque lampades ardentes, ut quacunque hora sponso occurrere jubeatur, cum luce bonorum operum thalamum aeterni regis intrare mereatur.
Si quid in nobis bonae consuetudinis vidisti, hanc sequere, ut benedictionem Dei ex illa habere merearis; si quid vero erroris et impii tramitis, hunc horresce et fugias ab eo, ne nostris peccatis nobiscum involvaris. Cursus quotidiani synaxeos cum missarum solemniis et vigiliis sanctorum quotidiano usu, (0176A)in capella nostra ut vidistis, obliviscere noli. Senioribus et sapientibus utere consiliariis. Recordare Roboam filium Salomonis. Omnis lascivia longe sit a consuetudine tua. Sint tibi verba in veritate, mores in honestate, corpus in castitate, habitus in religione, cibus et potus in modestia, et tempora statuta id in quo agere debeas. Indisciplinatae loquelae non assuescat os tuum. Sint tibi verba simplicia sine juramento, veritate plena, sapientiae sale condita. Cor judicet, antequam lingua loquatur. Multae sunt invidiae et perfidiae hominum; plurimi sunt amici in mensa, et rari in necessitate.
Quid opus est plura scribere, dum optime nostis quid saepius in cor charitatis vestrae suadere solebam. Ex meritis obedientiae paterna benedictio filiis, ut (0176B)reor, eveniet. Considera Ruben, memento Judam, de uno patre et matre genitos, ex diversis meritis diversas habentes benedictiones. Petrus et Judas ambo in apostolatum sunt electi, sed non ambo pari devotione secuti sunt Dominum; ideo iste elevatus est in principatum apostolatus; ipse principi daemoniorum traditus. Stephanus et Nicolaus in ministerium altaris aequaliter electi, sed propter dissimilem fidem dissimilis eos consecutus est finis. Plenae sunt Scripturae documentis obedientiae; plenus est mundus exemplis, quid cui ex humilitate obedientiae evenisset, quorum copiosam multitudinem exuperat Redemptoris nostri mirabile exemplum, de quo Doctor gentium ait: Hoc sentite in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus (0176C)est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens; obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis; propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur coelestium, terrestrium, et inferorum, et omnis lingua confiteatur, quia Jesus est Christus in gloria Dei Patris (Philip. II, 6-11.)
29 EPISTOLA XXIII. AD FRATRES SANCTI MARTINI TURONICAE CIVITATIS. (Circa annum 795.) Cum illis esse cupit, eosque hortatur ad virtutes monachis convenientes. Sanctissimis in Christo fratribus, et beato Martino (0176D)confessori Christi servientibus, humilis levita Alcuinus salutem.
Ex quo vestram beatitudinem scire potui, semper amare volui, quia sanctitas vestra cordi meo amorem infundit vestri, optans unus esse ex vobis. Ut si meritis esse nequivissem, charitate tamen fraternae dilectionis conjunctus essem, quatenus in die magno resurrectionis omnium particeps essem eorum, quos tantus pastor suo regi praesentabit. O felix familia, tali gaudens pastore, talem habens in die Domini doctorem [ Edit. ductorem]! felix qui ejus tota voluntate (0177A)sequitur vestigia, ut illius inhaerens praeceptis ipsius mereatur consociari gloriae. Ut hoc fieri valeat, nulla vos saeculi concupiscentia, nullum carnale desiderium abstrahat; nec vestrae salutis vosmetipsos negligentes esse decet, nec paratam vobis in Deo gloriam parvipendere. Habetis enim Dei gratiam auxiliantem vobis, et magnum intercessorem, sanctum scilicet Martinum, deprecantem quotidie pro vobis: quia in cujus servitio quotidie statis in domo sua, illum habetis in coelis omni hora suffragatorem.
Quapropter, dilectissimi fratres, diligentissime contendite, ut saepius vos inveniat visitatio sui sanctissimi Spiritus in laudibus divinis vigilantes. In loco in quo elegit sibi requiem dulcissimam, sic fundite (0177B)preces vestras, quasi praesente Deo loquentes et sanctis ejus. Nec sit aliud in corde, aliud in ore; quia homo audit quod os loquitur, Deus inspicit quod cor cogitat; quia cor contritum et humiliatum Deus non spernit (Psal. L, 19). Et omnis qui se humiliat, exaltabitur (Luc. XIV, 11). Per humilitatem vero, obedientiam et charitatem monachus coelum ascendit.
Non est igitur laudabile in vestimentis habitum imitari Patrum, sine observatione mandatorum quae illi statuerunt Deo servientibus. Qui foris in oculis hominum ovis in vestimentis videri cupit, intus ante conspectum Dei per cordis secreta esse contendat, quod foris ante homines putari cupit.
Charitas igitur quam Deus praecepit duplex esse (0177C)debet, id est Dei et proximi. Una quae supra nos est, id est Deus; altera quae juxta nos est, id est homo. Deus ex toto corde et ex tota anima et ex tota diligatur virtute. Proximos vero sicut nosmetipsos diligamus (Matth. XXII, 37, 39). Si quaerat quislibet, qui sit proximus? omnem Christianum intelligere debet, veluti in Evangelio legimus de Samaritano, qui vulneratum adjuvit (Luc. X). Item obedientia duplex esse debet, id est, et mala non facere quae prohibentur, et bona facere quae jubentur. Et haec duo, id est charitas et obedientia, cum summa jubentur humilitate impleri. Haec sunt tria praecepta quae aperient monachis portas coeli.
His itaque quasi radicibus aliae succrescunt virtutes, quasi ramorum fertilitas, quibus fructus vitae (0177D)nascitur aeternae. Nec me, rogo, sanctissimi Patres et fratres, praesumptuosum aestimate, cur vobis haec scriberem. Charitas mea me compulit in has prorumpere litteras; optans vobis omnia bona a Deo dari [ Can., donari], ut in saeculo honorem habeatis cum hominibus et in futuro saeculo vitam aeternam cum sanctis Dei. Vos vero seniores in spiritu mansuetudinis, sicut Apostolus praecepit, juniores vestros admonete, quia illorum salus vestra est merces (I Cor. IV), illorum eruditio vestra est remuneratio. (0178A)Quia qui arborem plantat, mercedem de fructu illius accipere cogitat. Habete adolescentes quasi, filios, quatenus illi vos habeant ut patres. Exemplis bonis illos instruite, admonete ut charissimos, castigate ut conservos; quia 30 haec est fraterna charitas, ut omnes quasi vosmetipsos ad coronam supernae beatitudinis perducere studeatis.
Adolescentes vero senioribus quasi patribus subditi estote (I Petr. V, 5), sicut de Deo Christo legitur in Evangelio, quod subditus esset suis parentibus (Luc. II, 51). Si vero Deus homo et Dominus omnium subditus esse non dedignatur hominibus, quanto magis et vos, pueri et adolescentes, subditi esse debetis magistris vestris, ut per illorum bonam doctrinam proficere et florere, et exaltari in Ecclesia Christi, (0178B)et ad vitam aeternam cum illis, Deo donante, pervenire mereamini. Pro me semper intercedere dignemini, quatenus vestris precibus veniam meorum merear accipere peccatorum, et amabilem vobiscum in die novissimo Domini nostri Jesu Christi audire sententiam: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi (Matth. XXV, 34).
Vos aeterna Dei conservet gratia, fratres,
Nominis atque mei memores sine fine valete.
EPISTOLA XXIV. AD LEONEM III PAPAM. (Anno 796.) Commendat se summi pontificis, tanquam vicarii apostolorum et Ecclesiae principis, apostolicae sollicitudini per Angilbertum. (0178C)Domino beatissimo, atque omni honore nominando Leoni papae, humilis levita Albinus aeternae in Christo gloriae salutem.
Suscipiat, obsecro, sanctissima pietas vestra, Pater charissime [ Al., gloriosissime], benigno animo nostrae parvitatis litterulas, et me devotum vestrae dilectionis famulum agnosce. Semper sanctae Romanae sedis beatissimos, quantum valui, principes et pastores amavi, cupiens illorum sanctissimis intercessionibus inter oves Christi numerari, quas Deus Christus post resurrectionis suae gloriam beato Petro principi apostolorum pascendas commendavit. Quod vere dignum esse fateor, omnem illius gregis multitudinem suo pastori, licet in diversis terrarum pascuis (0178D)commorantem, una charitatis fide subjectam esse, et sicut pio pastori condecet, magnam commissi sibi gregis curam habere, et sedula pietatis admonitione et sanctitatis intercessione praevidere [ Al., providere], ne aliqui ex illis per praecipitia errorum a via veritatis et perpetuae pascuis vitae exorbitare incipiant. Gregis sanitas gloria est pastoris, et multiplicatio illius merces aeterna.
Ecce tu, sanctissime Pater, pontifex a Deo electus, vicarius apostolorum, haeres Patrum, princeps Ecclesiae, unius immaculatae columbae nutritor. In te fides (0179A)resplendeat, devotio fulgeat, charitas abundet [ Al., resplendeat, fulgeat, abundet]. Congrega nos filios sanctae Dei Ecclesiae paternae miserationis affectu, tuis sanctissimis orationibus et dulcissimis sacrarum litterarum exhortationibus, intra firmissimum Ecclesiae soliditatis ovile, ne aliquis ex nobis errabundus lupina rapacitate foris inveniatur devorandus. Nam splendentia coelestis militiae agmina, nativitatis Domini nostri Jesu Christi gaudia primo pastoribus, qui supra suos devote vigilarunt greges, nuntiare venerunt. Ecce tuis sanctissimis vigiliis ad pastoralem sollicitudinem, probatissime archimandrita, angelicas a supernis sedibus visitationes astare non dubitamus, quorum auxilio quaecunque divinam poposceris pietatem, impetrare te posse credimus. Unde (0179B)ego ultimus sacratissimi ovilis vernaculus, et morbida peccatis ovicula, spe praecipuae bonitatis vestrae 31 animatus, ante sanctissimos paternitatis tuae pedes animo prostratus suppliciter deposco, quatenus dirissima [ Al. durissima] peccatorum meorum vincula per ecclesiasticam apostolicae auctoritatis potestatem solvere digneris, et paternae pietatis precibus cursum vitae meae qui restat ad perpetuae portas civitatis dirigere studeas.
Grandia posco quidem, sed charitas grandia novit dare. Poscentem pro filia viduam Christi clementia non spernit, sed ait: O mulier, magna est fides tua; fiat tibi, sicut vis (Matth. XV, 28). Fides me hortatur haec poscere, spes confirmat impetrare; charitas, credo, negare non praesumit. Christus pro nobis, cum (0179C)inimici essemus, mori non dubitavit: quanto magis te, Pater sancte, pro amicis orare velle credendum est? Sub te pastore augeatur grex Christi. Tu consolator moerentium, adjutor laborantium, spes ad te clamantium, lux vitae, religionis decus. Locus in quo stas, omnibus te honorabilem facit, et morum nobilitas laudabilem et pietatis devotio amabilem. Et qui sedem sanctorum tenes Patrum, eorum exemplis inhaereas semper, ut cum illis multiplici laboris mercede in Domini Dei tui gaudia intrare merearis. Iste filius meus charissimus Angilbertus [ Al., Engilbertus] vobis patefacere valet nostrae parvitatis erga apostolicam sedem devotionem, etiam et voluntatis nostrae petitionem, quem vestrae pietati valde fidelem (0179D)esse agnovi: et ideo nostrae necessitatis causas illi injunximus, ut per os illius pietatis vestrae aures mei cordis audiant obsecrationes.
EPISTOLA XXV. AD DULCISSIMUM FILIUM HOMERUM (ANGELBERTUM). (Anno 796.) Commendat sui memoriam ad patrocinia sanctorum, et, ut res ecclesiasticae pulchritudinis sibi afferat, monet. (0180A) Dulcissimo filio vir fluctivagus salutem.
Te abeunte tentavi saepius ad portum stabilitatis venire; sed rector rerum et dispensator animarum necdum concessit posse quod olim fecit velle. Adhuc ex radice cordis nascentes cogitationum ramusculos ventus tentationum flagellat, ut consolationis flores et refectionis fructus nutriri nequiverint. Tota nocte laborantes nihil cepimus (Luc. V), quia necdum in (0180B)littore Jesus stetit, praecipiens in dexteram navigii rete mitti.
Patrocinia sanctorum non obliviscere. Res ecclesiasticae pulchritudinis oculis occurrentes noli negligere ut acquiras. Nostra rusticitas avara est de talibus: vestra nobilitas larga est de omnibus. Memor esto poetici praesagii: Si nihil attuleris, ibis, Homere, foras. Hoc de te tuoque itinere prophetatum esse, quis dubitat? Si Christum Sibylla, ejusque labores praedixit venturum, cur non Naso Homerum ejusque itinera praececinit? Paululum propter refectionem animi rhetorica lusi lepiditate.
(0180C)32 Sed ut iterum ad seriem rugosa fronte revertar, te vero unanimem deposcens amicum, te custodem animi obsecrans, ut consilium salutis animarum nostrarum, cum suffragiis sanctorum apostolorum a Deo depreceris. Nam nos ambos, ut recognosco, quaedam necessitatis catena constringit, et libero cursu voluntatis castra intrare non permittit: nec est, qui compedes rumpere valeat, nisi qui inferni ferrea claustra contrivit, qui est via et veritas et vita (Joan. XIV, 6). Via pergentibus per illum, veritas venientibus ad illum, vita manentibus in illo. Quid habeo plus scribere, quia omnia necessaria nosti? Juxta opportunitatem portantis semper dirige mihi litteras, ut sciam de prosperitate tua et itinere tuo, quando (0180D)vel quo venias miserante Deo. Prospera cuncta, precor, faciat tibi Christus, Homere! Qui te conservet semper, ubique vale!
EPISTOLA XXVI. AD ANGELBERTUM PRIMICERIUM PALATII PIPPINI REGIS. Ad sacra apostolorum limina peregrinantem commendat Angilberti favoribus, et sacras sibi reliquias mitti postulat. (0181A) Fideli amico et venerabili Angilberto primicerio, humilis levina Albinus salutem.
Memor condictae inter nos amicitiae has litteras vobis dirigere praesumpsi, deprecans ut benigne harum portitorem litterarum suscipere dignemini, et peregrinationis illius viis dominum Pippinum regem subvenire deprecamini. Regum vero merces in miserorum juvamine, et maxime peregrinorum, sacra sancti Petri principis apostolorum limina petentium, magna apud divinam constat esse clementiam. Insuper, charissime frater, devotissime deflagito, ut dona (0181B)dulcissima, et mihi multum necessaria, id est, sanctorum reliquias mihi vel aliquas transmittere cures. Hilarem enim datorem diligit Deus (II Cor. IX, 7); qui te abundare faciat in omni bono, et inter sanctorum gloriam constituat, quorum mihi reliquias tua benevolentia dirigat. Floreas, fili, virtutum coronis, sapientiae decore, et sancta dilectione ad Deum, et bona fide ad homines in aeternum.
EPISTOLA XXVII. AD HOMERUM (ANGILBERTUM). (Anno incerto.) Mittit solutionem binam quaestionum grammaticalium a rege sibi propositarum. Flaccus Albinus Flavio Homero optat salutem.
Miror cur Flaccinae pigritiae socordiam septiplicis (0181C)sapientiae decus, dulcissimus meus David, interrogare voluisset de quaestionibus palatinis; emeritaeque nomen militiae in castra revocare pugnantia, ut tumultuosas militum mentes sedaret; dum saecularis litteraturae libri et ecclesiasticae soliditatis sapientia, sicut justum est, apud vos inveniuntur, in quibus ad omnia quae quaeruntur verae inveniri possunt responsiones. Hanc tamen duarum partium orationis discretionem, prout potui, consideravi. Currens per priorum exempla doctorum, inveni illos quoque in his partibus sibi dissentire. Idcirco visum est mihi in vos mittere hujus examussis [ Forte, examinis] auctoritatem, dum cognoscatis illorum sententias, vel in constructione partium vel in regularum proprietate.
(0181D)Prima interrogatio fuit de rubo, cujus esset generis? de quo nomine diversa invenimus exempla. Legitur (0182A)enim in metro, quod in Eptathico conscribitur, hujusmodi versus: In quo conspicua flammarum lampade cernit Procurvam fulgere rubum, neque ignibus uri. Item Ambrosius in Hymno Paschali: Et flamma famulum provocans, Rubum non perdas spineam. Cum sis ignis concremans, Non uris quod illuminas. Item grammaticus quidam ita ait: « Item feminina huius secundae declinationis numero plurali carentia, regnorum vel arborum: tyrus, cyprus, populus, cypressus, alnus, fraxinus, rubus. » Item Donatus de arboribus dixit: « Neutro fructum; feminino ipsas arbores saepe dicimus. » Nota, quod saepe dixit, non semper. Paterius vero, ex verbis sancti Gregorii (0182B)papae, masculino posuit: « Nam per succensum rubum Moysen alloquens, quid aliud ostendit, nisi quod ejus populo ductor fuerit, qui et legis flammam perciperet, et tamen peccati spinam nequaquam vitaret? » Item Isidorus in Commentario Geneseos: « Quod vero Dominus in eodem rubo apparuisse legitur. » Arnovius in conflictu quem habuit cum Serapione, rubum posuit masculini generis, dicens:
Et sicut vere rubus flammam habuit, sic vere pasus est Filius hominis et sicut vere non incensus est, sic vero non passus est Filius Dei. » Josephus quoque in Historiis dicit: « Et facto sacrificio, Moyses populo ministrabat juxta rubum, qui flammam ignis evaserat. » Item Virgilius haud contemnendae auctoritatis (0182C)falsator: Mella fluant illi, ferat et rubus asper amomum. Tamen si aspera esset, potuit per synaloepham versus stare. Priscianus vero veracissimus grammaticae artis doctor, de rubo ita ait: « Specialia uniuscujusque arboris nomina feminina sunt, excepto oleastro, quod tam forma terminationis, quam declinatio prohibuit esse femininum. Nam siler, quod est neutrum non 34 est inter arbores ponendum, sicut nec rubus. » Inter hos vero auctores vestra videat prudentia, quid sequendum sit. Possunt enim quaedam ex his exemplis vitio scriptoris esse corrupta et u pro a, vel etiam a pro u posita. Tamen certius videtur masculinum esse quam femininum.
Secunda vero interrogatio fuit inter de, dis et des, (0182D)an debuisset esse di spexeris sive de spexeris? Esse non potest propter sequentem s, quae exigit dis ut (0183A)Priscianus vult. Sed inter de et dis tantum versatur inquisitio. Considerandum esse videtur, quo modo habeat in Graeco, quae ibi praepositio inveniatur, sive quae dis significet, sive quae de significet. Dicit enim Priscianus de habere plures significationes et non pro una Graeca praepositione poni, sed pro tribus, vel forsan pluribus, ita dicens: « de non solum τὸ ἀπὸ significat, sed etiam τὸ ἐπὶ memorativum, ut: de partibus orationis. Accipitur etiam pro κατὰ locali in compositione, ut: de duco, de scendo, de traho, de jicio, de spicio, de rideo. Est etiam intentivum, ut: de prehendo, de do, de pravo, de primo, de minuo, de isco, de terreo, de ligo, de curro. Est etiam privativum, ut: de speratur, de mens, de sum, de jerat. » Nota, quod de spicio dixit, unde erit de spexeris. Nam (0183B)spicio multas in compositione recipit praepositiones et nullam in appositione, quia spicio in usu non est, Invenitur enim: aspicio, respicio, suspicio, despicio, conspicio, prospicio. Et utrumque invenitur: despicio et dispicio. Ideo superius dixi considerandum esse quae praepositio in Graeco esset posita; et inde agnosci quae in Latino scribi debeat; quia talis dubitatio ex antecedentis linguae consideratione solvi poterit. Habet enim in Graeco ille versus: Exaudi, Deus, orationem meam et ne despexeris deprecationem meam, Ἐνώτισαι, ὁ Θεὸς, τὴν προσευχήν μου, καὶ μὴ ὑπερίδης τὴν δέησίν μου (Psal. LIV, 2).
Item in Psalmo XXI ille versus: De ventre matris meae Deus meus es tu, habet in Graeco: Ἀπὸ γαστρὸς [Ἐκ κοιλίας] μητρός μου Θεός μου εἶ συ. Ubi nos dicimus (0183C)de, ibi ἀπό legitur. Item ubi nos habemus: Descendit sicut pluvia in vellus (Psal. LXXI, 6), in Graeco habetur: καταβήσεται ὡς ὑετὸς ἑπὶ πόκον. . . sicut superius περὶ in eo versu, unde haec inquisitio orta est. Nam et beatus Hieronymus in Tractatu Epistolae ad Titum has praepositiones, id est, περὶ et κατὰ, sine dubio ad contemptum pertinere dixit. Et idem ponit esse, contemnit et despexit. Sed et bonum et malum esse contemptum; bonum, quando quis tormenta vel opprobria Christi nomine contemnit et despicit. Et has distinctiones in praepositionibus tantummodo esse his verbis docet, ubi in Graeco legitur ad Titum dictum περιφρονείτω, et illud quod ad Timotheum legitur καταφρονείτω, et apostolum Paulum pro varietate causarum variis uti praepositionibus asseruit. (0183D)Tito igitur scripsit. Nemo te contemnat (Tit. II, 15). Et Timotheo: Nemo adolescentiam tuam contemnat (I Tim. IV, 12). Et ad utrumque propter περὶ vel κατὰ Graecas praepositiones, despicit, ponit. Stoicorum quoque, qui subtiliter inter verba discernunt, exemplo hoc ipsum confirmat. Habet quoque de alias significationes in Graeco, ut est: De coelo respexit Dominus (Psal. XXXII, 13); in Graeco habet: (0184A)ἐξ οὐρανοῦ ἐπέβλεψε Κύριος [ἐπέλεβψεν, ὁ Κύριος]. ἐξ. . . . . etiam pro de positum. Item, ubi nos dicimus: Non deficit de plateis ejus (Psal. LIV, 12), in Graeco legitur: Οὐκ ἐξέλιπεν ἐκ τῶν πλατειῶν αὐτῆς; ἐκ . . . pro de positum. Di quidem et dis secundum Priscianum eamdem significationem habent ac ab et abs. Sunt autem separativae, ut: di vido, di ruo, dis traho, dis curro: quod apud Graecos διὰ praepositio facit. Nam ubi nos dicimus: Disrumpamus vincula eorum (Psal. II, 3), habet in Graeco: Διαῤῥήξομεν τοὺς δεσμοὺς αὐτοῦ [αὐτῶν]. . . Item quod nos habemus: Domine, a paucis de terra divide eos (Psal. XVI, 14), in Graeco legitur: Κύριε, ἀπὸ ὀλίγων ἀπὸ γῆς [ἀπολύων ἀπὸ γῆς] διαμέρισον αὐτούς.
His etiam consideratis, videte vel ex antecedentis (0184B)linguae notitia, vel constructae orationis serie, quae magis in eo versu praepositio poni debeat. Nam haec duo maxime dubitationem solvere solent, et ad certum lectorem perducere sensum, et contentiosas scholasticorum terminare quaestiones. Ideo de rubo posui veterum sententias auctorum, et in praepositionibus Graecae 35 linguae auctoritatem, ne meam quis calumniis notaret sententiam, et praesumptuosam reprehenderet, si nullis priscorum fulciretur doctorum exemplis: quia multoties in vili persona veritas despicitur, cum [ Forte, cui] nihil praeferri debuit, si tantum in quaestionibus illius exspectaret judicium et non propriae sententiae defenderetur praesumptio.
EPISTOLA XXVIII. AD HOMERUM FILIUM. (0184C) Dilectissimo filio Homero Albinus matricularius salutem.
Per Dei gratiam aliquanto melius habemus; tamen febrium castigatio quotidianis diebus nos non relinquit. Beatus qui in hoc saeculo labores recipit, et in futuro requiem habebit. Sed et de admonitione vestrarum dulcissima litterarum gratias vestrae prudentiae agimus. Multum desideramus et benigne suscepimus exhortationes vestrae dilectionis, quia perfecta charitas, quod sibi optimum intelligit, hoc et aliis suadere non desistit: et haec est plena et perfecta dilectio, ut non solum sibi quisque prospera cupiat, sed et fratrum salutis memor, vel verbis praesens, vel litteris absens admonere eos non cesset.
(0184D)Antonio itaque filio meo, fratri vestro, has litteras alias, deprecor ut quam cautissime, clausa chartula sicut est, deprecor ut dirigas; quia si discincta veniat in praesentiam illius, vilescat apud eum. Tamen placet mihi ut eo dirigente iterum videas illam; sed fides servetur, ut ei primo dirigatur cui soli mittetur.
Si habeas Jordanis Historiam, dirige mihi propter (0185A)quarumdam notitiam rerum. Vos, filii charissimi, in omni charitate et sanctitate Deo servire studete, recordantes omnia bona, quae vobis fecit in hoc saeculo: maxime tamen propter spem futurae gloriae et aeternae beatitudinis requiem. Innumerabilia sunt enim in nos peccatores dona misericordiae suae; quapropter diligamus eum eo modo, quo ipsa Veritas ait: Si quis diligit me sermones meos servat; et Pater meus diligit eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus (Joan XIV, 23). Quid est felicius, quam Patrem et Filium cum sancto Spiritu habitatorem habere, et ejus visitatione ab omni adversitate defendi, cujus visione omnes sancti gaudebunt in saeculo sempiterno? Divina te gratia custodiat ubique, dilectissime fili!
EPISTOLA XXIX. AD PAULINUM PATRIARCHAM. (Anno 796.) Semet constanti memoriae, bajulum vero litterarum ejus patrocinio commendat. (0185B) Venerando viro Paulino Aquileiensi patriarchae Albinus salutem.
Acceptis sapientiae vestrae apicibus et charitatis muneribus per hunc hujus praesentis chartulae gerulum, valde gavisus, cognoscens prosperitatem vestram et memoriam nostri, quam semper paterna pietate ut habeas in orationibus sacris, supplex obsecro, memor semper benignae devotionis quam Job habuit in filios suos. Salus filii merces est patris: et (0185C)laus genitoris filius sapiens. Praesens vero harum portitor litterarum vestro auxilio et patrocinio nostrae sit commendatus petitioni [ Forte, nostra petitione]. Ipse vivo officio linguae nostras vel suas vobis ostendet necessitates. Majorem nostrae salutationis seriem Angilbertus filius communis noster Romam iturus volente Deo vobis diriget. Sed nulla chartula sufficit charitatis effari dulcedinem, quam pleno ore anima mea de tuo hauserat pectore. Testis est veritatis ille Spiritus per quem charitas diffusa est in cordibus nostris (Rom. V, 5). Vivendo felix, felix, Pater optime, vive. Atque memor nati semper ubique vale.
EPISTOLA XXX. AD PAULINUM. (Anno 796?) Desiderium suum cum Paulino colloquendi significat. Tres indiculos ad eum mittit; et doni a Liutgarde missi facit memoriam. (0186A) Domino Patri Paulino Albinus salutem.
Ex eo sciri potest quanta mihi esset aviditas loquendi tecum, si facultatem confabulationis iniqua terrarum longinquitas non prohiberet; dum in unius dexteram portitoris, propter causas supervenientes, tres simul posui indiculos. Unum sollicitudinis meae, alterum munusculi mei, tertium pro filiae meae Liutgardis feminae religiosae ac Deo devotae causa. Nam 36 illa sanctitati tuae duas direxit armillas auri (0186B)obryzi, pensantes 24 denarios minus de nova moneta regis, quam libram plenam, ut orares pro ea cum sacerdotibus tuis: quatenus divina clementia dies suos disposuisset in salutem animae suae, et sanctae suae exaltationem Ecclesiae. Ego de tua indubius fide suasi ut faceret. Tu vero, Pater sancte, mei et illius memor ubique in Christi charitate valeto.
EPISTOLA XXXI. AD AGINUM EPISCOPUM. (Anno 796.) Petit sibi mitti per Angilbertum reliquias sanctorum, olim promissas. Dilectissimo Agino episcopo, Albinus magister salutem.
Recordetur charitas vestra quod praesenti collocutione (0186C)aliquas mihi sanctorum reliquias dirigere promisisti; ut honorificetur Deus in illis, et nostra protegatur vita cum illis, et vestra accumuletur merces pro illis. Ecce adest gerulus fidelis, filius equidem meus Angilbertus [ Al., Engilpertus], per cujus manum mittere poteris quod vester [ Forte, noster] amicus nobis dirigere curaverit. Obsecro ut veraciter perficias quod hilariter promittebas. Si quid enim benignitas vestra hujus religiosae petitionis peregerit, humilitas nostra gratissime accipiet, vobisque secundum temporis opportunitatem et voluntatis vestrae agnitionem remunerare non desistet. Et ubicunque sanctorum patrocinia perferuntur, ibi quotidie orationes (0187A)pro vobis aguntur. Divina te ubique comitetur benedictio, sanctissime Pater.
EPISTOLA XXXII. AD ITHERIUM. (Anno 796.) Consolatur infirmum, et ut se ad aeternitatem praeparet, amice suadet. Dilectissimo Patri Itherio Albinus salutem.
Gratias agamus Deo Jesu, vulneranti et medenti, flagellanti et consolanti. Dolor corporis salus est animae, et infirmitas temporalis, sanitas perpetua. Libenter accipiamus, patienter feramus voluntatem Salvatoris nostri. Sed nunc noli tardare. Fac quod facturus es. Curre dum lucem habes (Joan. XII, 35). Festina ad eum qui vocat te. Quod necessitas cogit, (0187B)voluntas praeveniat. Esto scriba sapiens, negotiator fidelis. Vende terrena, eme coelestia. Quid spectatur diei crastini incertitudo? Non sit dilatio in salute animae. Quod animo cogitatur, opere perficiatur. Quod infirmitas optavit, sanitas peragat. Testis est qui omnia novit mei cordis, hoc plena charitate et fideli 37 consilio me suadere. Scio me post te in loco tuo talem non habere amicum. Sed magis te velim amicum habere in honore permanentem quam pereuntem, et intercessorem apud Deum gaudere quam largitorem in saeculo. Petatur a Deo auxilium, ut amicorum confirmet consilium, et suis iter salutis ostendat, et dirigat in viam pacis, quos proprio redemit sanguine. Ecce quali pretio empti sumus! Non amemus ea quae nos separant ab eo qui nos usque ad mortem (0187C)suae carnis dilexit. Plurimos dies saeculo satis servivimus: vel paucos qui restant vivamus Deo nostro, ut digni efficiamur faciem illius videre qui dixit: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8). Laetus lege, et constanter incipe; feliciter perfice, et sit Dominus tecum in aeternum.
EPISTOLA XXXIII. AD DOMNUM REGEM. (Anno 796.) Gratulatur de subjectione Hunnorum, et qualiter docendi sint in fide, et, quis ordo sit servandus, ostendit. Domino excellentissimo et in omni Christi honore devotissimo Carolo regi Germaniae, Galliae atque Italiae, et sanctis verbi praedicatoribus, humilis sanctae matris Ecclesiae filiolus Albinus aeternae gloriae in (0187D)Christo salutem.
Gloria et laus Deo Patri et Domino nostro Jesu Christo; quia in gratia sancti Spiritus, per devotionem et ministerium sanctae fidei et bonae voluntatis, vestrae Christianitatis regnum atque agnitionem veri [ Cod. Sal., verbi] Dei dilatavit, et plurimos longe (0188A)lateque populos ab erroribus impietatis in viam veritatis deduxit. Qualis erit tibi gloria, o beatissime rex, in die aeternae retributionis, quando hi omnes qui per tuam (bonam) sollicitudinem ab idololatriae cultura ad cognoscendum verum Deum conversi sunt, te ante tribunal Domini nostri Jesu Christi in beata sorte stantem sequentur? Et ex his omnibus perpetuae beatitudinis merces augetur. Ecce quanta devotione et benignitate pro dilatatione nominis Christi, duritiam infelicis populi Saxonum per verae salutis consilium emolire laborasti. Sed quia electio necdum in illis divina fuisse videtur, remanent hucusque multi ex illis cum diabolo damnandi in sordibus consuetudinis pessimae. Tuam tamen, o veritatis et salutis multorum amator, optimam voluntatem (0188B)majore gloria et laude Christo remunerare placuit. Gentes populosque Hunorum antiqua feritate et fortitudine formidabiles, tuis suo [honori ( Edit., honore)] militantibus subdidit sceptris: praevenienteque gratia colla diu superbissima sacrae fidei jugo devinxit, et caecis ab antiquo tempore mentibus lumen veritatis infudit.
Sed nunc praevideat sapientissima et Deo placabilis devotio vestra pios populo novello praedicatores, moribus honestos, scientia sacrae fidei edoctos et evangelicis praeceptis imbutos: sanctorum quoque apostolorum et praedicatione verbi Dei exemplis intentos, qui lac, id est suavia praecepta, suis auditoribus in initio fidei ministrare solebant, dicente apostolo Paulo: Et ego, fratres, non potui vobis loqui (0188C)quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus. Tanquam parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non escam. Nondum enim poteratis, sed necdum potestis (I Cor. III, 1, 2). Hoc enim totius mundi praedicator, Christo in se loquente, significavit, ut nova populorum ad fidem conversio mollioribus (praeceptis) quasi infantilis aetas lacte esset nutrienda: ne per austeriora 38 praecepta fragilis mens evomat quod bibit. Unde et ipse Dominus Christus in Evangelio respondit interrogantibus se, quare discipuli illius non jejunarent, dicens: Nemo mittit vinum novum in utres veteres; alioquin utres rumpuntur et vinum effundetur et utres peribunt (Matth. IX, 17). Alia est enim, ut beatus Hieronymus dicit, puritas virginalis animae et nulla prioris vitii contagione polluta, et alia quae sordibus (0188D)et multorum libidini subjacuerit.
His ita consideratis, vestra sanctissima pietas sapienti consilio praevideat, si melius sit rudibus populis in principio fidei jugum imponere decimarum, ut plena fiat per singulas domus exactio illarum: an apostoli quoque ab ipso Deo Christo edocti et ad praedicandum (0189A)mundo missi exactiones decimarum exegissent, vel alicubi demandassent dari, considerandum est. Scimus quia decimatio substantiae nostrae valde bona est. Sed melius est illam amittere quam fidem perdere. Nos vero in fide catholica nati, nutriti et edocti vix consentimus substantiam nostram pleniter decimare. Quanto magis tenera fides et infantilis animus, et avara mens illarum largitati non consentit? Roborata vero fide, et confirmata consuetudine Christianitatis, tunc quasi viris perfectis fortiora danda sunt praecepta, quae [solidata ( Edit., solida)] mens religione Christiana non abhorreat.
Illud quoque maxima considerandum est diligentia, ut ordinate fiat praedicationis officium, et baptismi sacramentum: ne nihil prosit sacri ablutio baptismi (0189B)in corpore, si in anima ratione utenti [ Cod. Sal., intenti, mendose ] catholicae fidei agnitio non praecesserit [in corde]. Dicit itaque Apostolus: Omnia vestra honesta cum ordine fiant (I Cor. XIV, 40). Et ipse Dominus in Evangelio discipulis suis praecipiens ait: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Hujus vero praecepti ordinem beatus Hieronymus in commentario suo, quem in Evangelium sancti Matthaei scripsit, ita exposuit: Primum doceant omnes gentes, deinde doctas intinguant aqua. Non enim potest fieri ut corpus baptismi capiat sacramentum, nisi [ante] anima fidei susceperit veritatem. Baptizantur autem in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, ut quorum una est divinitas, sit una largitio, (0189C)nomenque Trinitatis [ Cod. Sal., Trinitas] unus Deus est. Docentes eos servare omnia, quaecunque mandavi vobis (Ibid., vers. 20). Ordo praecipuus. Jussit [apostolis ( Edit., Apostolus, mendose )] ut primum docerent omnes [ Cod. Sal., universas] gentes, deinde fidei tingere [sacramento ( Edit., sacramentum)], et post fidem ac baptisma, quae essent observanda, praeciperent. Ac ne putemus levia esse quae jussa sunt, et [post] pauca addidit: Omnia quaecunque mandavi vobis. Ut qui crediderint, qui in Trinitate fuerint baptizati, omnia faciant quae praecepta sunt.
Igitur infantes ratione non utentes, aliorum peccatis obnoxii, aliorum fide [et] confessione per baptismi sacramentum salvari possunt, si confessae pro se fidei integritatem, congrua adveniente aetate custodient (0189D)[ Cod. Sal., custodiunt]. Dicit vero Apostolus: Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). Illa [tantum ( Edit., tanta)] oris confessio proficit ad salutem, quae firmiter cordis credulitate tenetur.
(0190A)Igitur ille ordo, in docendo virum aetate perfectum, diligenter, ut arbitror, servandus est, quem beatus Augustinus ordinavit in libro cui De catechizandis rudibus titulum praenotavit. Prius instruendus est homo de animae immortalitate, et de vita futura, et de retributione bonorum malorumque, et de aeternitate utriusque sortis. Postea pro quibus peccatis et sceleribus poenas cum diabolo patiatur aeternas; et pro quibus bonis vel benefactis gloria cum Christo fruatur sempiterna. Deinde fides sanctae Trinitatis diligentissime docenda est, et adventus pro salute humani generis Filii Dei Domini nostri Jesu Christi in hunc mundum exponendus. Et de mysterio passionis illius, et veritate resurrectionis et gloria ascensionis in coelos, et futuro ejus adventu ad judicandas omnes (0190B)gentes: et de resurrectione corporum nostrorum, et de 39 aeternitate poenarum in malos et praemiorum in bonos, ut mox praediximus, mens novella firmanda est. Et hac fide roboratus homo et praeparatus baptizandus est. Et sic tempore opportuno saepius evangelica praecepta danda sunt per sedulae praedicationis officium, donec accrescat in virum [perfectum] et digna efficiatur Spiritui sancto habitatio, et sit perfectus filius Dei in operibus misericordiae, sicut Pater [noster ( Edit., vester)] coelestis perfectus est, qui vivit et regnat in Trinitate perfecta, et unitate benedicta, Deus et Dominus per omnia saecula saeculorum. Amen.
EPISTOLA XXXIV. AD ARNONEM. (Anno 796. Illius reditum exoptat, et de variis eventibus instrui cupit. Mense Julio se ad Palatium iturum significat. Hortatur ut ab errore Hispanorum caveat. (0190C) Venerando volucri et vere amantissimo Aquilae Albinus salutem.
Exspectans exspecto laetum audire nuntium, quomodo Aquila sublime volans Alpina juga transcendat, et fessus volatu in Rhetiae [ Cod. Sal., Reciae] partibus alas componat suas, vel quid mihi nuntiet de sancto [Paule] partibus, et Romanorum consiliis, et si fieri possit, quod valde optamus, Deo donante, ut fiat. Quapropter precor omnes aligeras potestates de coelesti sede descendentes, ut Aquilam meum [ Cod. Sal., meam] cito sanum cum omni prosperitate faciat (0190D)venire ad nos. Nos vero velut aestiva hirundo ad palatium mense Julio properamus [ Mabill., partibus palatinis properare desideramus]. Nescio de nostro itinere quid erit futurum [sive circa Mosanas ripas liceat nobis sicut mergulos pisces captare; an Aligerensem (0191A)fluvium revertere, et ibi Salmones natando colligere]. Tamen me spero usque ad [Augustum mensem] in his morari partibus, si sic Deo nostro et domno regi placuerit, et ibi praestolare quid auditurus sim de Aquilae desiderato adventu. Et dum hanc perlegas chartulam, cito remitte alteram, ut sciam quid acturus sit Aquila cum aviculis suis, vel quid [ Avaria] faciat, vel credat, vel quid Romanorum nobilitas novi habeat adventu, vel quid de Graeciae sublimitatibus [ Cod. Sal., Graecia solimitatibus] audieras, et an aliquas sanctorum reliquias tecum attulisses, quibus posses consolari Albinum tuum. Prospera, Deo donante, nobis sunt, nisi quod febris et infirmitas me fatigatum habet. Tamen qui infirmior, fortior erit juxta Apostolum (I Cor. I, 25); et saepe (0191B)prodest infirmitas corporis [ Cod. Sal. et Mabill., corporalis], ut fortitudo fidei crescat in anima. [Adhuc se tota Spania errat in Adoptione.] Orate pro nobis, ut Spiritus sanctus Paraclitus inspiret animas servorum suorum ad defendendam catholicae fidei veritatem; quia tempus est, sicut legimus praedictum esse in libris sanctis. Tu vero cum tuis semper sanam sequere doctrinam, et catholicam praedica diligenter fidem, ut aeternam mercedem cum multiplici fructu habere merearis. Vivas felix et gaudeas in Christi amore cum tuis omnibus, Aquila charissime.
EPISTOLA XXXV. AD * * (ARNONEM). (Anno 796.) Eidem significat se illius epistolam accepisse. Archanbaldi (Eanbaldi) animam precibus ejus commendat. Mittit epistolam ad regem, scriptam de praedicatione apud paganos. (0191C) Pio Patri et fratri fideli et filio charissimo salutem.
Accepimus charitatis vestrae litteras. Magnas mihi eulogias misisti, dum tuam, venerande Pater, agnovi sanitatem et prosperitatem, quae mihi plus placet quam millena talenta auri et argenti. Magnis quoque me sollicitudinibus liberasti, quia quid Avaria gestum est, mihi innotuisti. De filiis vero tuis, quos (0192A)mihi commendasti, et jam proficiunt, donante Deo, et meliores eos accepturus eris, vel commendaturus domno regi. Quidquid tibi demandet domnus rex facere, mihi demandare studeas. Quia vero taedium mihi est anima mea propter absentiam tui, obsecro ut pro anima Archanbaldi archiepiscopi intercedere diligenter jubeas, qui mihi et pater et frater, et amicus fidelissimus fuit, etiam et condiscipulus sub magistro meo. Ecce ego solus relictus sum schola illa, et non ero solus, dum vos habeam fideles et amicos. Quod vero mihi mandasti aliquid scribere de praedicatione ad paganos, propter angustiam temporis et festinationem portitoris non occurrit mihi aliquid dictare exinde; tamen consulens paternitati tuae misi tibi epistolam, quam ante paucos dies domno (0192B)regi de hac eadem re direxi. Tempore vero opportuno plenius scripturus ero de his omnibus tuae venerandae dilectioni.
Vae mundo a scandalis (Matth. XVIII, 7)! Quid enim auri insana cupido non subvertit boni! tamen potens est Deus recuperare quod coeptum est, et perficere quod factum non est. Rogetur ejus clementia, ut adjuvet famulos suos in labore pio praedicationis, ut sit laus nomini ejus in aeternum. Hanc chartulam habeas tecum legens, considerans, donec pleniorem accipias catechizandi rationem. Etsi modo [ Ms., sic novo [tibi non liceat mecum loqui, donec venero ad domnum regem (spero 41 me totam aestatem in illis stare partibus) poterimus in Helisetis conjungi, si vobis licet Bajouaria permanere, quia res aliquas (0192C)habemus in Helisetis. Ideo missus tuus mihi haec omnia, sed magis litterae loquantur, quia memoria rusticorum fragilis est. Valete in pace.
EPISTOLA XXXVI. AD ARNONEM. (Anno 796.) Instruit de praedicatione fidei apud Avaros nuper conversos. Dulcissimo fratri et sanctissimo praesuli Aquilae Albinus salutem.
(0193A)Praesagum tibi nomen imposuere parentes, licet dispensationis Dei ignari, apud quem omnia futura jam facta sunt. Qui te summa pietate coelestia ordinavit mysteria populis ministrare, et de alto supernae gratiae intuitu acutissimis spiritualium oculorum obtutibus fluctivagos de hujus saeculi salo pisces ad vivificandum, non ad mortificandum eruere et sacro vitrei fontis lavacro abluere, et igne sancti Spiritus ad epulas aeterni Regis astare [ F., assare], ut verus apostolicae vocationis auditor efficiaris, dicente Christo, dum in procellosis fluctibus [binas ( Edit., vivas)] duorum fratrum germanitates labore aspexit: Venite post me, et faciam vos fieri piscatores hominum (Matth. IV, 19). Non a priori propriae artis officio compescens, sed ut meliores, retibus in dexteram missis, (0193B)pisces ad littus stabilissimae soliditatis perducerent. Hos tu efficacissimus divini operis laborator tota mentis intentione assequi satage, quatenus Christus ipse per te de tuae puppi carinae populis praedicare dignetur, et sit pius gubernator naviculae, ex qua te retia apostolicae praedicationis in pelagus profundissimae gentilitatis expandere jussit: quatenus illum per suae magnae pietatis miserationem tibi sociisque tuis praecipientem audias: Afferte de piscibus quos prendidistis nunc (Joan. XXI, 10).
Esto obediens voluntati illius secundum nomen Simonis, qui ad Dominicum convivium traxit rete plene magnis piscibus centum quinquaginta tribus (Joan. XXI, 11). Qui vero sint hi pisces in hoc numero (0193C)[praefiniti ( Edit., perfiniti)], si velis scire, illi sunt qui ex decalogo [ Cod. Sal., decalogi] praeceptorum Dei, vel ex septiformi sancti Spiritus gratia, post extremam resurrectionem ad perpetuum cum Christo convivium electi sunt. Ideo rete illius piscationis, sicut in priori captura, scissum esse non legitur, quia nullus ibi, nisi electus et ad perpetuam pacem ordinatus, invitatur conviva. Igitur si ab uno usque ad septimam decimam summam, singulos numeros per augmenta computaveris, posteriores numeros semper prioribus adjungens, totius calculationis summa in 153 accrescit. Et si hos decem et septem in duo divideris, id est denarium et septenarium, denarius legalia mandata, et septenarius dona sancti Spiritus designat. Item si septem in duas divideris (0193D)partes, id est in 3 et 4. Tres enim fidem sanctae 42 Trinitatis designant, in qua fide omnes gentes salvandae sint, quae in quadrifarias totius mundi plagas diffusae sunt. Ideo Dominus noster Jesus Christus discipulis suis mandavit, dicens: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti: docentes eos servare omnia quaecunque mandavi vobis (Matth. XXVIII, 19). In istis paucissimis verbis totius sanctae praedicationis ordinem exposuit. Bis docere dixit, et semel baptizare. Primo omnium fidem catholicam docere praecepit, et post fidem acceptam in nomine sanctae Trinitatis (0194A)baptizare jussit. Deinde fide imbutum, et sacro baptismate ablutum evangelicis instruere praeceptis mandavit.
Hunc tu ordinem, sanctissime doctor, catechizandi in adultae aetatis viris ubique firmiter obtineas. Fragiliori vero aetati pia mater Ecclesia concessit, ut qui alieno in paterna praevaricatione ligatus est peccato, alterius in baptismi mysterio professione solutus sit. Et si hoc non esset, quanti perirent infantes, ex quorum [nunc] numero coelestis quotidie aedificatur Hierusalem? Absque fide, quid proficit baptisma? dicente Apostolo: Sine fide impossibile est placere Deo (Hebr. XI, 6). Inter impossibile et difficile hoc interesse legimus: difficile est quod fieri, licet vix, potest; impossibile vero, quod omnino ab humana (0194B)fragilitate fieri non potest. Ideo ipse Dominus in Evangelio, stupentibus apostolis, quis ex divitibus salvus fieri posset, respondit: Apud homines hoc impossibile est; apud Deum autem omnia possibilia sunt (Matth. XIX, 26). Idcirco misera [Saxonum] gens toties baptismi perdidit sacramentum, quia nunquam fidei [fundamentum ( Edit., sacramentum)] habuit in corde.
Sed et hoc sciendum est quod fides, secundum quod sanctus Augustinus ait, ex voluntate fit, non ex necessitate. Quomodo potest homo cogi ut credat quod non credit? Impelli potest homo ad baptismum, sed non ad fidem: veluti isti haeretici qui adoptionem carnis in Christo confirmant, nullatenus ad catholicam fidem converti possunt, quia nullam habent (0194C)voluntatem orthodoxae fidei professionem cum universali Ecclesia cognoscendi. Docendus est itaque homo rationalem habens intelligentiam, et multimoda praedicatione attrahendus, ut sacrae fidei veritatem agnoscat. Et maxime Dei omnipotentis pro eo deprecanda est clementia, quia otiosa est lingua docentis, si gratia divina cor auditoris non imbuit. Dicente ipsa Veritate: Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, attraxerit eum (Joan. VI, 44). Et ut aequaliter sanctam Trinitatem salutem hominis operari intelligas, dicit et ipse Dominus in alio loco: Nemo potest venire ad Patrem, nisi per me (Joan. XIV, 6). Item et de Spiritu sancto ait: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest introire in (0194D)regnum Dei (Joan. III, 5). Quod enim visibiliter sacerdos per baptismum operatur in corpore per aquam, hoc Spiritus sanctus invisibiliter operatur in anima per fidem.
Tria sunt in baptismatis sacramento visibilia et tria invisibilia. Visibilia sunt sacerdos, corpus et aqua. Invisibilia vero, spiritus et anima et fides. Illa tria visibilia nihil proficiunt foris, si haec tria invisibilia non intus operantur. Sacerdos corpus aqua abluit, Spiritus sanctus animam fide justificat. Et hoc est quod Apostolus ait: Cooperatores enim Dei sumus (III Joan. I, 8). Cooperatur homo Spiritui (0195A)sancto in salute hominis. Sed et ipse homo, qui baptizandus est, cooperari ambobus debet in salute sua, id est, Spiritui sancto et sacerdoti, humiliter corpus praestare ad sacri mysterium lavacri, et animam voluntarie ad catholicae fidei susceptionem. Haec omnia doctori in initio fidei, et sacramento baptismatis, ad salutem accipientis diligenter consideranda sunt; et non desidiose tanti sacramenti mysterium exsequi.
Sed hoc quoque magnopere pensandum est, qualiter novella plantatio colenda sit, ut primi flores fidei ad incrementa fructuum pervenire valeant: ne gelu cujuslibet duritiae emarcescant, et ad dulcedinem optati fructus non crescant. Nam infantilis aetas suavitate materni lactis nutrienda est, et rudis 43 anima mollioribus divinae dulcedinis praeceptis alenda est. (0195B)Nam solidus cibus virorum est fortium, et altiora praecepta illorum sunt qui exercitatos habent sensus in lege Dei. Unde et Apostolus quibusdam fragilioris intelligentiae fratribus scribens ait: Lac vobis dedi escam, non solidum cibum [Al., potum, non escam], quia non potuistis accipere, sed necdum potestis, quia carnales estis. Carnalis enim homo non percipit ea quae Dei sunt; spiritalis enim omnia dijudicat (I Cor. III, 2), id est, discernit et judicat. Unde et ipsa Veritas in Evangelio quibusdam calumniantibus cur apostoli non jejunarent sicut Pharisaei et discipuli Joannis, respondit: Nemo mittit vinum novum in utres veteres; alioquin et utres rumpuntur, et vinum effunditur, et utres peribunt (Matth. IX, 17). Qui sunt utres veteres, nisi qui in gentilitatis erroribus obduraverunt? quibus (0195C)si [austeriora ( Edit., austerioribus)] in initio fidei novae praedicationis praecepta tradideris, rumpuntur, et ad veteres consuetudines perfidiae revolvuntur.
Constantior est itaque ad omne opus mens multo tempore in sacrae fidei consecratione roborata, quam novella praedicatione initiata. Aliter enim sanctus Petrus, postquam musto sancti Spiritus repletus est, in Palatio Romano pro fide Christiana Neroni respondit; et aliter in domo Caiphae pro confessione discipulatus Christi ancillae respondit. Hic timidior, illic constantior. Hoc exemplar fuit fragilitatis, illud fortitudinis. Quem Christus post resurrectionem pietatis intuitu trina dilectionis suae professione ad pristinae dignitatis principatum revocavit, atque oves, (0195D)quas proprio redemit sanguine, commendavit pascendas (Joan. XXI): quatenus bonus pastor intelligeret, non semper delinquentes dura invectione castigare, sed saepe piae consolationis admonitione corrigere. Nam et ipse Dominus noster Jesus Christus, dum a Judaeis tentaretur de muliere adultera, non statim legalis censuram sententiae protulit, sed humilitatis exemplo se inclinans scribebat in terra (Joan. VIII), ut designaret doctorem propriae fragilitatis culpas in pulvere sui cordis prius depingere, et sic aliena mitius dijudicare peccata. At si hujus considerationis regula in omni aetate et proposito diligenter tractanda est, quanto magis in his qui ab errore (0196A)inolitae consuetudinis ad fidem Christianam nuper conversi sunt magno pietatis moderamine observanda est? Nec non etiam et in illis qui ab infantia Christianae fidei sacramenta susceperant, et diabolica fraude post decepti, longa consuetudine carnales secuti sunt luxurias: vel aliis quibuslibet peccatorum nexibus obligati, levioribus primo verborum fomentis consolandi sunt, ne poenitentiae medicamenta durioribus exterriti castigationibus abhorreant.
Sunt quaedam infirmitates quae melius [dulcioribus medicantur potionibus quam amaris, et quaedam quae melius] amarioribus quam dulcibus. Unde et doctor populi Dei, dum cunctis virtutum lucernis in domo Dei clarescere debet, maxime tamen sagacissimae discretionis intelligentia pollere, ut sciat quid cui (0196B)personae, sexui, aetati et proposito, vel etiam tempori conveniat. Quae omnia beatus Gregorius clarissimus doctor in libro Pastoralis Curae studiosissime exquisivit, personis distinxit, exemplis firmavit, et divinarum Scripturarum auctoritate roboravit. Ad cujus libri lectionem te, sanctissime praesul, remitto, obsecrans ut illum saepius quasi enchiridion habeas in manibus et in corde retineas. Ac ideo dum plurimos te, beatissime Pater, sanctorum doctorum scio libros habere, legere, et firma tenere memoria, et maxime in divinis litteris studiosum esse agnosco, supervacaneum esse videtur meae litterulis imperitiae tuae sapientiae aures occupare. Nisi charitatis tantum causa meam praesumptionem ante oculos auctoritatis vestrae juste, ut puto, excusare poterit; ne dilectio, (0196C)quae intus ardet in corde, muta foris videatur in verbis. Ad hoc enim videntur verba hominibus data, ut arcana cordis fraternis auribus infundere valeant. Ad hoc epistolae scribuntur, ut, quo verborum sonus pervenire non poterit, litterarum officia currant; quatenus mutuae charitatis in apicibus signa fraternis obtutibus demonstrentur: ut fiat animorum in charitate praesentia, ubi est corporum propter longinquitatem 44 locorum absentia. O felix et beata vita, ubi semper quod amatur videtur et quod videtur nunquam fastidit! Ubi Deus omnibus aeternus amor, aeterna laus, gloria et beatitudo. Ad hanc vero vitam et felicitatem me familiarem tuum assiduis precibus et exhortationibus tecum trahe, quatenus post hujus vitae procellosas tempestates ad perpetuae (0196D)portum quietis, Christo miserante, tecum pervenire merear. Vestram sanctitatem in omnibus bonis florere et ad perpetuam Deus Jesus proficere faciat felicitatem, desiderantissime frater in Christo.
EPISTOLA XXXVII. AD DOMNUM REGEM. (Anno 796.) Pro captivis in bello Hunnico, et pro hostibus deprecatur. Domine mi dilectissime, et dulcissime, et omnium desiderantissime mi David! Tristis est Flaccus vester propter infirmitatem vestram. Opto, et toto corde Deum deprecor ut cito convaleatis, ut gaudium (0197A)nostrum sit plenum in vobis, et sanitas vestra sit plena anima et corpore. Domine mi! memor sit pietas vestra captivorum, dum est Pippinus tuus tecum, propter gratiarum actiones mirabilis beneficii quod vobiscum de Hunnis divina fecit clementia, et propter prosperitatem imminentium rerum: ut clementissima illius potentia omnes adversarios sui sancti nominis vestris velociter subjiciat pedibus: sed et de peccantibus in vos, si fieri possit, et vestrae videatur providentiae, aliqua de aliquibus fiat indulgentia et remissio. Tamen propter incognitas illorum causas cautius de his loquor. Vos enim ipsi optime scitis quod utile est regno vobis a Deo dato, et paci sanctae Dei Ecclesiae proficuum. Facientes faciatis in omnibus voluntatem Dei, quatenus illius (0197B)sanctissima gratia vos proficientes ubique protegat, regat et custodiat, domine et dulcissime et desiderantissime.
EPISTOLA XXXVIII. AD PIPPINUM. (Anno 796.) Optima suggerit vitae agendae documenta. Nobilissimo nobisque amantissimo filio Pippino Albinus, in Christi dilectione salutem.
Gratias agimus benevolentiae tuae, simul et pietati domni regis, qui pie consentit petitioni redemptionis captivorum. Scio vos in talibus pietatis operibus promereri benedictionem, et longaevam regni prosperitatem adipisci. Et tu, excellentissime juvenis, nobilitatem generationis morum nobilitate adornare (0197C)studeas; et Dei omnipotentis voluntatem, atque 45 honorem tota virtute implere contende, quatenus illius inaestimabilis pietas solium regni tui exaltet, et terminos dilatet, et gentes tuae subjiciat potestati. Esto largus in miseris, pius in peregrinis, devotus in servitio Christi: Servos illos [ F., illis] et Ecclesias honorifice tractans, et ut sedula illorum oratio te adjuvet. Esto honestus in conversatione, castus in corpore. Laetare cum muliere adolescentiae tuae, et non sint alienae participes tui, ut benedictio tibi a Deo data in longam nepotum procedat posteritatem. Esto fortis in adversarios, fidelis in amicos, humilis Christianis, terribilis paganis, affabilis miseris, providus in consiliis. Utere consilio senum et servitio juvenum. Et aequitatis judicia in regno tuo, (0197D)et laus Dei ubique horis competentibus resonet; et maxime in praesentia pietatis tuae. Quia hujusmodi devotio in officiis ecclesiasticis Deo te amabilem faciet, et hominibus honorabilem efficiet. Sint tibi sobrietatis cogitationes in corde, veritatis verba in (0198A)ore, honestatis exempla in moribus; ut te divina ubique clementia exaltet et custodiat. Haec, obsecro, charta tecum in testimonium amoris mei pergat. Etsi non sit digna tuae venerationis cingulo suspendi, tamen ejus admonitio digna sit in corde tuae sapientiae recondi. Vive Deo florens, laeta gaudensque salute. Dextera te Christi protegat atque regat. Obsecro, commendes Albini ut nomen ubique, O fili, famulis, per tua regna, Dei.
EPISTOLA XXXIX. AD PAULINUM PATRIARCHAM. Scire cupit quid devictis Hunnis pro gentis conversione acturus sit Paulinus ac saepius ad se litteras mitti postulat. (0198B)Dilectissimo Patri et pio pontifici Paulino patriarchae Albinus, vestrae filius dilectionis, perpetuae in Christo prosperitatis salutem.
Si quotidie tuae beatitudinis praesentia uterer, nunquam [tamen ( Edit., tunc)] mellifluo ex ore tuo dulcedine satiarer; sed quantum avida mens ex fonte vitalis undae biberet, tantum [ Cod. Sal., tamen] sitis addita cresceret. At nunc tanta locorum spatia vicariae collocutionis familiaritatem dividunt, ut vix pergentis chartulae gerulus inveniatur. Et in angusto pectoris antro charitatis olla fervescit, nec habet quo fulgorem sui splendoris ostendat, cui coctas charitatis epulas apponat: et quodammodo abundantia suavitatis versa est in esuriem amaritudinis? In pampinis vitis florescit, sed cultor hujus vineae infructuosae (0198C)non se [ Edit., te] pascit. Agricola uniones eruit de glarie [ Edit., gloria], sed aurum in opus coronae deficit. Novit, qui mecum talia [patitur ( Edit., patrum)] quid haec significare volunt paradigmata. Forte et harum lector litterarum talem se memorat, qualem me agnoscit in illis; et maxime tu, Pater sancte, de cujus corde fons [verae emanat charitatis ( Edit., vitae, emanat, charitas)] et flumina de ventre ejus fluunt aquae vivae. Et qui haec in consolationem [ Cod. Sal. et S. Emmerami, consolatione] spei nostrae promisit, tui est inhabitator pectoris, qui est virtus [et] sapientia Dei; in cujus potentia et gratia mirabiliter de Avarorum gente [ Ed., genere] triumphatum est: quorum missi ad domnum regem directi, (0198D)subjectionem pacificam et Christianitatis fidem promittentes. Et si hoc, divina eos praeveniente gratia, verum est, quis se servorum Dei tam pio et laudabili labori subtrahere debet, ut diaboli diruatur saevitia, et Christi Domini [ Cod. Sal. Dei] crescat servitium?
(0199A)46 Sed quam plurimorum in te, pater optime, oculi respiciunt, quid vestra veneranda sanctitas facere velit. Quia et vicinitas locorum tibi competit, et sapientiae decus [tibi] suppetit, et auctoritatis excellentia tibi appetit, et cuncta conveniunt quae tali operi necessaria esse videntur. Ideo meae parvitatis curiositas [per te ( Edit., propterea)] hujus sanctae rei [scire] desiderat veritatem, et tuae consilium deposcit prudentiae: vel quid exinde agere tam bona voluntas deliberatum habeat, agnoscere flagitat. Opus enim arduum est, sed ipsa attestante Veritate, omnia scimus esse possibilia credenti (Marc. IX, 22). Et qui de persecutore fecit praedicatorem (I Tim. I, 13), et de stercore erigit pauperem, ut sedeat cum principibus (Psal. CXII, 7); ipse (0199B)potest de arida cordis mei caute rivulos vivi fontis, et in vitam salientis producere aeternam: quanto magis [de vestro pectore abundantissimo flumina Gehonica fluentia ( Cod. Sal. de vestro pectoris abundantissimo flumine Geonica fluenta)] per totam Nilotici ruris latitudinem ad fecundandos diversi generis flores diffundere valet? Audiat, obsecro, per te unanimis tuae charitatis filius, quid paterna praevideat agendum prudentia. Certissimum itaque consilium salutis per os illius sperari debet, cujus pectoris septiformis [Spiritus] consilii inhabitator [esse] dignoscitur.
Binas vestrae paternitati paulo ante direxi chartulas, unam per sanctum episcopum Histriensem: (0199C)aliam per virum venerabilem Aericum ducem. [ Et utinam vel haec tertia mereatur aliquam vestrae beatitudinis exhortationem] ne spreta charitas [quartam] rugosa fronte, vel queruloso calamo exarare incipiat. Nequaquam in augmentum tristitiae meae diutius taceas, sed [per] spiritum consolationis tibi a Deo datum, frequentes mihi apices facere almitatis vestrae consolationis non graveris, ut tuis bonis exhortationibus et sanctis orationibus adjutus, ad supplementum mercedis tibi perpetuae, divina auxiliante misericordia, vitae aeternae tecum particeps esse merear. Floreat in vestro divinis pectore donis Semper in aeternum sophia, sancte Pater. (0199D)Et mihi conservet Christi dextra omnipotentis Incolumem, meritis augeat aetheriis. (0200A)Donec suscipiat felix te porta polorum Qua memor esto. . . [ F. suppl. precor] semper in ore mei.
EPISTOLA XL. AD QUEMDAM (PAULINUM). Post longum Paulini silentium, receptis nunc litteris gaudium suum significat. Post haec in laudes Paulini excurrit; ac mortis vicinae atque suorum peccatorum reminiscens se precibus illius humiliter commendat. Dum [ F., sicut] ferventis Cancri igneus sol sidus ascendit, et nimio diuturnoque calore arida tellus imbres exspectat; sic tua, Pater optime, in refrigerium magni amoris sitiens in meo pectore voluntas tuae beatitudinis diu desiderabat litteras. Iterum atque iterum per singula horarum momenta (0200B)aestuans hoc revolvebat elogium: Quando venient desiderati mei dulcissimi apices? Quando videam signa salutis dilectissimi mei? Quando mihi Ausoniae nobilitatis pagina optati prosperitatem ostendet amici, ut videam 47 si aliqua foederatae in Christo amicitiae in illius pectore maneat memoria; si Albini sui nomen stylo charitatis in cordis arcano reconditum habeat, sicut suavissimum Paulini Patris nomen, perpetua dilectione, in corde filii aeternis viget litteris inscriptum?
Ecce venit, ecce venit paternae pietatis pagina, quam diu desiderabam, omni melle palato meo dulcior, omni obrvzo oculis honorabilior. Hanc laetus ambabus accipiebam manibus, et toto amplectebar pectore, suspensus, quid mihi de meo nuntiaret (0200C)Paulino? Solutisque sigillis, avidis oculorum obtutibus per singulas lineas iter aperui, desiderabilemque optatae salutis sospitatem Patris agnoscens, in illis mox singulis litterarum apicibus oscula libabam, totumque me Deo Christo in gratiarum effudi actiones, dicens: Auditui meo dabis gaudium et laetitiam, et exsultabunt ossa humiliata (Psal. L, 10). Et qui ante humiliatus fui in tristitia, nunc exaltatus sum in laetitia. Et si quid pleno charitatis modio superaddi potuisset, cumularem utique pristinam [ Al., primam] dilectionis plenitudinem, novae abundantia laetitiae. Novit itaque, quicunque mellifluo charitatis jaculo vulnera omni favo dulciora in corde accipiet, non me autumnali frigore flaccentia verborum folia, in hujus chartulae exaggerare gremium: sed de vivo (0200D)veritatis fonte, ad irrigandos verae flores dilectionis, haec prona pectoris mei dextera haurire, quatenus (0201A)mei magni amoris stillicidium tuis infunderem visceribus.
Plurima mihi de sanctissimo tui cordis epithalamio, rarifluo nectare exundantia protulisti exempla; ut verius Aristotelicum illud in te videam impleri proverbium, qui acutissimas Perihermeniarum scriptitans argumentationes, dicitur in mente calamum tinxisse. Te vero agnosco de aeterno charitatis thesauro affluenter nova proferre et vetera, et in fide fraterni amoris pennam tinxisse pietatis. Tuum vero sanctissimum cor terra est repromissionis, sapientiae melle manans, et suavissimae charitatis luce redundans, in qua verus et gloriosus Salomon virtutum gemmis, templum pulchrae habitationis suae majestati construxit, non Chaldaea flamma periturum, sed (0201B)aeterna pace permansurum; in quo sancta sanctorum summo et vero pontifici soli Christo pervia, non semel in anno (Hebr. IX, 3-7), sed semper in aeternum. Ibi arca sapientiae, et duorum tabulae testamentorum. Et haec omnia cherubin in multitudine tegunt scientiae. Horum subter alas divina populis oracula respondent, et flumina viventis aquae in salutem sitientibus salient aeternam (Joan. IV, 14). Quo qui sitit, de aridis terrarum ignorantiae partibus veniat, et bibat.
Quid in tam affluenti tui cordis thesauro non invenitur? cujus habitator ille agnoscitur esse, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Coloss. II, 3); qui habet clavem David, aperit, et nemo claudit; claudit, et nemo aperit (Apoc. III, 7). Quae vult (0201C)ad profectum aliorum perpetuae clavem eloquentiae, charitatis clave aperit, et quae vult in arcano pectoris tui thesauro, clave sapientiae claudit. Haec sanctissima somniantis Jacob scala (Gen. XXVIII, 12), per quam coeli secreta, septenis spiritalium charismatum gradibus, pia penetrare solet intelligentia: et iterum ad aedificationem subjecti sibi populi fraterni amoris passibus descendit, ut fiat doctor ecclesiasticus divinae contemplationis cum Maria compos, et iterum cum Martha ad Dominicae mensae convivas sedulae administrationis sollicitus (Luc. X, 39, 40). His duabus alis sanctorum animae cum magna meritorum gloria ad coelestis regni beatitudinem quotidie feruntur; his etiam saeculi hujus procellosos gurgites securo transeunt navigio, et ad portum perpetuae (0201D)quietis cum virtutum mercimoniis pervenient.
Sed vereor, quod sine maximo cordis dolore non dico, me ulterius in hac vita tuae beatitudinis faciem non visurum, quia in via divisionis iter agimus laboriosum. Per vallem lacrymabilem ad incertum properamus finem; et cito fragilis caro, unde sumpta, revertetur (Psal. CIII, 29): et omnis decor illius, 48 urente percussa vento (Job XXVII, 21), flaccescet, et ibit homo in domum aeternitatis suae (Eccle. XII, 5). Et circa eum stabunt in platea [ Al., domo] plangentes, et spiritus revertetur ad Deum qui dedit illum. Ubi tunc illecebrae carnalium delectationum? (0202A)Ubi saecularis pompae superba ambitio? Nonne omnia haec veluti fumus ventuosis procellarum in aerem dispersis gurgitibus evanescunt? Et quanto plus quislibet haec vana delectabilia amaverit in mundo, tanto magis ea, aeterno praesentatus judici, odio habuerit. Beatus qui necessitatem verterit in voluntatem: et ea Christi amore compunctus voluntarie amiserit, quae debita cogente morte amissurus erit.
Haec meae memor miseriae lacrymosis dictavi querelis; non ut te, quod opus non est, ex meis corrigeres dictis; sed ut mecum me ex meis plangeres iniquitatibus: et pascentem in regione longinqua omni in immunditie porcos tuis, o sanctissime adjutor! precibus sublevares, et ad paternae pietatis (0202B)epulas diu perditum [ Al., periclitantem] reduceres (Luc. XV, 13-15). Adhaesit itaque oculo cordis mei pulvis cogitationum iniquarum, ut summum beatitudinis bonum nec videre, nec amare perfecte valeam. Si viderem, utique amarem. Sed a te, qui spiritum ab eo consolationis accepisti qui vult omnes homines salvos fieri (I Tim. II, 4), assiduae orationis suffragia flagito: quatenus aeternae pacis medicus collyrio suae misericordiae inungat oculum, iniquis obcaecatum cupiditatibus; ut verum perpetuae bonitatis lumen videre valeat, et amare quod videat.
Memento mitissimam Samaritani mentem, qui vulneratum omnique praesidio destitutum oleo et vino fovebat, pietatis fascia ligavit, levavit in jumentum, duxit in stabulum, duos pro eo dedit denarios, (0202C)ut curaretur (Luc. X). Quid hac pietate mitius? quid hoc exemplo salubrius? Creator omnium in pretium seipsum tradidit hominum, ut eos liberaret quos creavit. Fateor me unum esse ex illis quos redemit. Sed dum alienae avidus pulchritudinis, Chananitidas ex paterno tabernaculo perrexi videre, lupi me vespertini invenerunt, rapuerunt, laceraverunt, vulneratum dereliquerunt. Tandem aliquando, divina praeveniente gratia, in memet reversus dixi: Surgam et ibo ad Patrem meum (Luc. XV, 18), teque, mitissime pastor, in hoc iter, sicut praedixi, ductorem deposco.
Potuit igitur idem Lazari solvere vincula, qui eum de monumento prodire jussit. Sed ut potestatem solvendi sanctos habere doctores demonstraret, circumstantibus (0202D)dixit: Solvite eum, et sinite abire (Joan. XI, 44). Tu vero, egregie pastor, solve jubente Deo mortiferas mihi peccatorum catenas, ut liber vitaeque redditus inter convivas Dei Christi in aeternae beatitudinis epulis recumbere merear.
49 EPISTOLA XLI. AD PAULINUM PATRIARCHAM. (Forte anno 796.) Sui memorem esse rogat in S. missa. S. crucis, et alias reliquias sibi mitti petit; hortatur ad laborem praedicationis. Paulino sanctissimo patriarchae humilis levita Alcuinus salutem.
(0203A)Absentia corporis non oportet dilectionem dividere, quia amicitia quae deseri potest nunquam vera fuit. Ex quo te sciebam, dulcissime amice, semper amabam, et pepigit cor meum foedus amicitiae cordi tuo. Et sic nomen Paulini mei, non in cera, quae deleri potest, scripsi. Ne, quaeso, obliviscaris in tuis sanctis orationibus nomen amici tui Albini: sed in aliquo memoriae gazophylacio reconde illud, et profer eo tempore opportuno, quo panem et vinum in substantiam corporis et sanguinis Christi consecraveris.
Diu dilectionis tuae exspectavi promissa, hoc est, vivificae crucis, vel aliarum reliquiarum patrocinia. Noli me, obsecro, tanto fraudare munere; nec te veritatis . . . . . Nolo longinquitatem viae causeris. Charitas (0203B)pennas ad volandum inveniet, nec flumina obruent illam (Cant. VIII, 7). Sufficiunt alae fidei in palatio regis, quibus nec voluntas deest in accipiendo, nec fides in reddendo. Si quid nostra petitio apud vos valeat, et tua semper ad Deum valeat petitio, qui te in tam sublimi statuit gradu, ubi ejusdem Dei Domini nostri Jesu Christi effectus . . . .
Vide quam sublime est hoc nomen. Contende meritis esse quod nomine vocaris. Clama, ne cesses, exalta quasi tuba vocem tuam (Isa. LVIII, 1). Sit guttur tuum tuba Dei. Praedica importune, opportune (II Tim. IV, 2). Tu gallus in praedicatione, succinctus in castitate. Tu aries in veritate fortissimus, cui nullus regum resistere poterit (Prov. XXX, 30, 31). Tu lucerna super candelabrum in domo Dei (Matth. (0203C)V, 15). Tua lingua coelum claudit et aperit (Apoc. III, 7). Aperit primum per praedicationis devotionem. Ad exemplum Christi recurre, qui per civitates, castella, vicos, villas, evangelizando iter agebat (Matth. IX, 35): etiam et domos publicanorum vel peccatorum, propter occasionem praedicationis, non abhorruit intrare (Luc. V, 29). Spes praemii solatium sit laboris.
Quid facio insipiens ego contra philosophicum proverbium, ligna in silvam ferens, stillicidiis flumina irrigans? Modulum meum extuli figurae. Obsecro per ejus amorem, qui duo minuta viduae donis divitum praeferebat (Marc. XII, 42, 43). Charitas omnia suffert, in qua qui manet, in Deo manet (I Cor. XIII, 7), quia Deus charitas est (I Joan. (0203D)IV, 16).
50 EPISTOLA XLII. AD MEGENFRIDUM. (Anno 796?) De ordine, et modo praedicandi edocet; avaritiam et nimiam exactionem decimarum reprehendit; dolet multos esse, qui sacerdotii honores quaerunt, gradus vero et ministerium fugiunt. Carolum rogari cupit, ut plures mittantur boni operarii in messem. (0204A) Dilectissimo in Christi charitate amico et regalis palatii archario Megenfrido Flaccus Albinus perpetuae sospitatis salutem.
Solet itaque chartula charitatis calamo perscripta inter amicales currere personas, ut ardorem sui pectoris litteris fraternis ostendat obtutibus, et quod intus latet in animo, foras videatur in scriptis. Unde ego tui memor, amice charissime, tibi hos tuae salutis, imo et multorum, admonitorios dirigere curavi apices. Nec me superfluum in his litteris aestimes, sed devotum; desiderans utrumque, et praesentis vitae prosperitatem et futurae: quatenus in ista temporali (0204B)feliciter vivas, et in illa aeterna beate regnes cum Christo.
Considerandum vero est diligentissime omni homini quid fugere debeat, et quid sequi. Quae duo Psalmista uno brevissimo versiculo ostendit dicens: Diverte a malo, et fac bonum (Psal. XXXIII, 15). Non sufficit solum mala non facere, nisi et bona faciat, aeternam cupienti possidere gloriam. Unde et ipsa Veritas in Evangelio cuidam se interroganti respondit: Si vis vitam ingredi, serva mandata (Matth. XIX, 17). Sed unicuique pensandum est in quo gradu statuisset eum Deus, et quo talento ditasset cum. Non enim solis episcopis vel presbyteris pecuniam suam tradidit Dominus ad multiplicandum, sed omni dignitati et gradui talenta bonae operationis tradidit, (0204C)ut datam sibi gratiam fideliter administrare studeat, et conservis suis erogare contendat. Alius est qui talentum praedicationis accipit, alius sapientiae; alius divitiarum, alius cujuslibet administrationis; quidam forte alicujus artificii donum a Deo horum omnium bonorum dispensatore. Et in his omnibus fides et devotio spectanda est, ut fideliter laboret, et viriliter sui domini pecuniam multiplicare satagat, quatenus desiderabilem vocem audire mereatur: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam; intra in gaudium domini tui (Matth. XXV, 21).
Qui vero pecuniam praedicationis accipiunt, diligenter considerare debent quid cuique congruat loco (0204D)vel tempori; etiam et quo ordine praedicatio Christianitatis incipienda sit vel perficienda. Nam Dominus noster Jesus Christus cum triumpho gloriae ad paternam rediens sedem apostolis suis praecepit dicens: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine (0205A)Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Docentes eos servare omnia quaecunque mandavi vobis (Matth. XXVIII, 19, 20). Primo fides docenda est, et sic baptismi percipienda sunt sacramenta. Deinde evangelica praecepta tradenda sunt. At si aliquid horum trium deerit, salutem animae suae auditor habere non poterit. Fides quoque, sicut sanctus ait Augustinus, res est voluntaria, non necessaria. Attrahi poterit homo in fidem, non cogi. Cogi poteris ad baptismum, sed non proficit fidei. Nisi infantilis aetas, aliorum peccatis obnoxia, aliorum confessione salvari poterit. Perfectae aetatis vir pro se respondeat, quid credat, aut quid cupiat. Et si fallaciter fidem profitetur, veraciter salutem non habebit. Unde et praedicatores paganorum populum pacificis verbis et prudentibus (0205B)fidem docere debent. Novit Dominus qui sint ejus; et quorum cor vult, aperit, ut intelligant quae a doctore dicantur. Sed et post fidei et baptismi perceptionem molliora praecepta infirmioribus animis sunt praebenda. Nam et apostolus Paulus novellae Galatarum [Corinthiorum] genti scribens ait: Lac vobis dedi potum, non solidum cibum (I Cor. III, 2). Solidus vero cibus virorum est fortium; id est, praecepta majora illorum sunt, qui multo tempore exercitatos habent sensus in lege 51 Domini. Et veluti lac fragili congruit aetati, ita suaviora praecepta rudi populo in principio fidei tradenda sunt.
Igitur et in Actibus apostolorum (Cap. XV, 2) legimus Paulum et Barnabam Hierosolymam ascendisse ad Jacobum et caeteros apostolos, super hac (0205C)quaestione, quomodo gentibus praedicare debuissent? At illi praescribentes unanimi consilio statuerunt ut nil molestiae legalis imponeretur cervicibus eorum, sed tantum ut abstinerent se a fornicatione, a sanguine, suffocatione et simulacris (Ibid., vers. 28, 29). Imo et ipse Paulus praedicator gentibus gloriabatur se ex labore manuum suarum vivere. Ait enim in quadam Epistola sic: Vos scitis quod mihi et his qui mecum sunt manus istae ministraverunt, ne cui vestrum molesti essemus (Act. XX, 34; II Thessal. III, 8). Et item: Melius est mihi mori, quam ut gloriam meam quis evacuet. Quae est gloria mea? ut Evangelium sine sumptu exponam (I Cor. IX, 15-18). Hoc enim tantus et a Deo specialiter electus gentium (0205D)praedicator egit, ut omnem radicitus occasionem avaritiae praedicatoribus abscinderet: quatenus nullus, qualibet cupiditate illectus, sed sola Christi charitate confortatus verbum Dei praedicaret, sicut ipse in Evangelio suis praecipiens discipulis ait: Gratis accepistis, gratis date (Matth. X, 8).
Si tanta instantia suave Christi jugum et onus ejus leve durissimo Saxonum populo praedicaretur, quanta decimarum redditio, vel legalis pro parvissimis quibuslibet culpis edicti necessitas exigebatur, forte baptismatis sacramenta non abhorrerent. Sint tandem (0206A)aliquando doctores fidei apostolicis eruditi [ suppl. exemplis]. Sint praedicatores, non praedatores. Confidant in illius pietate, qui ait: Nolite portare sacculum, aut peram (Luc. X, 4), et caetera quae sequuntur. Et de quo propheta inquit: Qui nunquam derelinquit sperantes in se (Dan. XIII, 60).
Haec tuae, venerande amice, scripsi dilectioni, quatenus tuis proficiant admonitionibus, qui a te consilium audire desiderant. Sat enim haec omnia optime novit dilectus meus David, cui Deus et sapientiam dedit, et bonam voluntatem: et plurimos convertit populos ad charitatem Christi et laudem. Cui omnis bonitas et potentia ad benefaciendum sufficit. Nisi unum tantummodo [ F. suppl. deficit?] propter tempora periculosa hujus saeculi, quod rariores habet (0206B)adjutores in opere Domini quam necesse sit. Nullus tamen in mundo meliores, ut credo, habet quam ille. Hos erudiat, admoneat et doceat, secundum sapientiam sibi a Deo datam. Et tu, fidelissime dispensator thesaurorum et serator consiliorum et adjutor devotus, viriliter fac voluntatem illius. Esto in consilio suavis et in opere strenuus, pacificus in domo, prudens in legationibus, pius in pauperes et miseros, justus in judiciis, largus in eleemosynis; ut ex temporalibus divitiis tuis aeternas tibi merearis in coelis.
Adhuc me dilectio dilecti mei David, et sollicitudo salutis multorum, cogit tibi suadere, quae utilia scio coram Deo et honesta coram saeculo. Nam quidam (0206C)sacerdotes Christi, qui habent parochias et honores saeculi, et gradus ministerii non volunt habere: videtur mihi melius, ut plenam habeant benedictionem et plenam mercedem apud Deum. Nunc vero alius laborat pro mercede perpetua, illi vero pro saeculari honore. Privati vero sunt, ut cum pace dicam. Potestatem ligandi et solvendi, quod clarissimum est in Ecclesia Christi donum, Christus dedit apostolis, et per eos successoribus suis. Nec non et Ecclesiis, quae non habent pastores, periculosum est gregem Christi absque pastore diu manere. Intrant lupi rapaces, sed non est qui exigat eos. Sedet sola et vidua domina gentium et non est qui consoletur eam (Thren. I, 1, 2). Dicit et ipsa Veritas: Messis quidem multa, operarii autem pauci; rogate dominum (0206D)messis, ut mittat operarios in messem suam (Luc. X, 2). Et ego tibi, charissime amice, messis quidem multa est in populo Christiano, sed non sunt in quibusdam locis messores. Tu vero roga dominum messis, id est, David meum dilectum, ut mittat operarios in messem suam; quatenus illis dicat rogatus, sicut suus proprius protector et unicus, et amator Christus Deus dixit discipulis 52 suis: Ite, ecce ego mitto vos (Luc. X, 3). Ipse est dominus vineae, mittat operarios in vineam suam et dicat: Ite et vos in vineam meam et quod justum fuerit, accipietis pro (0207A)labore vineae meae (Matth. XX, 4, 7). Ipse [ F., ipsi] est potestas et dispensatio vineae Christi, id est Ecclesiarum Dei. Illius est laus et gloria, et merces aeterna, ut bene ordinentur, et regantur, et pastores habeant, quantos invenire possint, dignos et Deo placabiles. Ille est in hoc regno, qui omnes praedicare potest, et de omnibus Ecclesiis mercedem habere et benedictionem in saeculo, et aeternam beatitudinem et beatam aeternitatem cum Christo et sanctis ejus.
EPISTOLA XLIII. AD CAROLUM MAGNUM. (Anno 796.) Significat suum gaudium ob prosperitatem regis. Ad studia sua provehenda petit ex Anglia libros suos afferri. Utilitates studii litterarii recenset: huic adolescentes palatii suadet addici. (0207B) Domino piissimo et praestantissimo et omni honore dignissimo David regi Flaccus Albinus verae beatitudinis aeternam in Christo salutem.
Dulcedo sanctae dilectionis vestrae omnibus horis, etiam et momentis, aviditatem pectoris mei abundanter reficit; et decoris vestri facies, quam saepius amabiliter considerare solebam, totas memoriae meae venas cum magna jucunditate desiderabiliter implet, et quasi multarum in corde divitiarum species, vestrae bonitatis nomen et aspectus reconditur. Ideo magna mihi est jucunditas, vestrae dulcissimae prosperitatis audire laetitiam, ad quam etiam cognoscendam hunc puerulum, ut scitis, parvitatis meae (0207C)clientellum [ Al., clientulum] direxi: quatenus in salute sublimitatis vestrae, in gratiarum actionibus laetus collaudem misericordiam Domini nostri Jesu Christi. Non solum ego ultimus servulus Salvatoris nostri, congaudere debeo prosperitati et exaltationi clarissimae potestatis vestrae: sed tota sancta Dei Ecclesia unanimo charitatis concentu gratias agere Domino Deo omnipotenti debebit, qui tam pium, prudentem et justum, his novissimis mundi et periculosissimis temporibus populo Christiano perdonavit clementissimo munere rectorem atque defensorem: qui prava corrigere, et recta corroborare, et sancta sublimare omni intentione studeat, et nomen Domini Dei excelsi per multa terrarum spatia dilatare gaudeat, et catholicae fidei lumen in extremis (0207D)mundi partibus incendere conetur. Haec est, o dulcissime David, gloria, laus et merces tua in judicio diei magni, et in perpetuo sanctorum consortio; ut diligentissime populum, excellentiae vestrae (0208A)a Deo commissum, corrigere studeas, et ignorantiae tenebris diu animas obcaecatas ad lumen verae fidei deducere coneris. Nunquam optimis voluntatibus, vel bonis conatibus remuneratio divina deerit: sed qui plus laborat in voluntate Dei, plus mercedis recipiet in regno Dei. Tempus hujus vitae velociter currit, fugit, et non revertitur [ Al., respicit]; 53 ineffabilis vero Dei pietas humano praevidebat generi breviter laborare, et aeternaliter coronari. Ideo pretiosa debent esse nobis tempora, ne perdamus per negligentiam quod per bonae vitae exercitium habere poterimus [ Al., potuerimus] aeternum. Nec tantum diligere aliquid poterimus in terra, quantum beata amabitur requies in coelo: quam qui tunc habere concupiscat, bonis nunc operibus promereri (0208B)contendat. Omnibus itaque communiter regni coelestis janua patescit; sed illis intrare conceditur, qui cum multiplici bonitatis fructu ad eam venire festinant.
Ego vero Flaccus vester secundum exhortationem et bonam voluntatem vestram, aliis per tecta sancti Martini sanctarum mella Scripturarum ministrare satago; alios vetere antiquarum disciplinarum mero inebriare studeo; alios grammaticae subtilitatis enutrire pomis incipiam; quosdam stellarum ordine, ceu picto cujuslibet magnae domus culmine, illuminare gestio. Plurima plurimis factus (I Cor. IX, 22), ut plurimos ad profectum sanctae Dei Ecclesiae, et ad decorem imperialis regni vestri erudiam, ne sit vacua Dei omnipotentis in me gratia (I Cor. XV, 10), (0208C)nec vestrae bonitatis largitio inanis. Sed ex parte desunt mihi servulo vestro exquisitiores eruditionis scholasticae libelli, quos habui in patria per bonam et devotissimam magistri mei industriam, vel etiam mei ipsius qualemcunque sudorem. Ideo haec vestrae excellentiae dico, ne forte vestro placeat totius sapientiae desiderantissimo consilio, ut aliquos ex pueris nostris remittam, qui excipiant inde nobis necessaria quaeque, et revehant in Franciam flores Britanniae: ut non sit tantummodo in Euborica hortus conclusus, sed in Turonica emissiones paradisi cum pomorum fructibus, ut veniens Auster perflaret hortos Ligeri fluminis, et fluant aromata illius, et novissime fiat, quod sequitur in Cantico, unde hoc assumpsi paradigma: Veniat dilectus meus in hortum suum, et comedat (0208D)fructum pomorum suorum. Et dicat adolescentulis suis: Comedite amici mei, bibite et inebriamini, charissimi. Ego dormio, et cor meum vigilat (Cant. V, 1, 2). Vel illud exhortativum ad sapientiam discendam (0209A)Isaiae prophetae elogium: Omnes sitientes venite ad aquas: et qui non habetis argentum, properate, emite, et comedite: Venite, emite, absque argento, et absque ulla commutatione vinum et lac (Isa. LV, 1).
Haec sunt quae vestra nobilissima intentio non ignorat, quomodo per omnes sanctae Scripturae paginas exhortamur ad sapientiam discendam. Nil esse ad beatam vitam sublimius adipiscendam, nil ad exercitium jucundius, nil contra vitia fortius, nil in omni dignitate laudabilius; etiam et secundum philosophorum dicta nil ad regendum populum necessarius, nil ad componendam in optimos mores vitam melius, quam sapientiae decus, et disciplinae laus et eruditionis efficacia. Unde et de laude illius sapientissimus exclamat [ Al., explanat] Salomon: Melior (0209B)est sapientia cunctis pretiosissimis, et omne desiderabile ei non potest comparari. Haec est quae humiles exaltat, quae sublimes honorat. Per illam reges regnant, et legum conditores justa decernunt. Per illam principes imperant et potentes decernunt justitiam. Beati qui custodiunt vias ejus, et beati qui vigilant ad fores illius quotidie (Prov. VIII, 11 seqq.). Ad hanc omni studio discendam et quotidiano exercitio possidendam exhortare, domne rex, juvenes quosque in palatio excellentiae vestrae, quatenus in ea proficiant aetate florida, ut ad honorem canitiem suam perducere digni habeantur, et per eam ad perpetuam valeant pervenire beatitudinem. Ego vero, secundum modum ingenioli mei, apud servos vestros in his partibus seminare sapientiae grana segnes [ Al., segnis] non ero, (0209C)memor illius sententiae: Mane semina semen tuum, et vespere non cesset manus tua; quia nescis quid magis oriatur, hoc an illud. Et si utraque simul, melius est (Eccle. XI, 6).
Mane [ Al., Multa] florentibus per aetatem studiis seminavi in Britannia. Nunc vero frigescente sanguine quasi vespere in Francia seminare non cesso. Utraque enim, Dei gratia donante, oriri optans. Mihi fracto corpore solatio est sententia sancti Hieronymi, qui ait in epistola (Epist. 52) ad Nepotianum: « Omnes pene 54 virtutes corporis mutantur in senibus, et crescente sola sapientia decrescunt caetera. » Et post paululum: « Senectus vero eorum qui adolescentiam (0210A)suam honestis artibus instruxerunt, et in lege Domini meditati sunt die ac nocte, aetate fit doctior, usu tritior, processu temporis sapientior; et veterum studiorum dulcissimos fructus metit. » In qua epistola, de sapientiae laude, et veterum studiis plura potest, cui placuerit, legere, et intelligere quantum veteres in decore sapientiae florere studuerunt. In hanc vestram Deo amabilem, et vitae laudabilem semper proficere et gaudere agnovi diligentiam; et nobilitatem saecularis prosapiae majore mentis nobilitate exornare. In qua Dominus noster Jesus Christus, qui est virtus et sapientia Dei, te custodiat, et exaltet, et ad gloriam beatae et perpetuae visionis suae pervenire faciat.
EPISTOLA XLIV. AD DAMOETAM FILIUM. (Anno 796.) Prospera precatur eunti in hostem, et de amicorum dolet absentia. (0210B) Flaccus Albinus Flavio Damoetae filio charissimo salutem.
Tuae congaudeo dilectioni, et praestatae [praestitae] fidei congratulor: quia semper ubique te fidelem inveni, et benevolum erga me agnovi, sicut filium in patrem: nec aliter inveni, nisi ut voluntas tua semper meam subsecuta est voluntatem. Ideo taedium habet animus meus de absentia faciei tuae: tamen in charitate cordis mei te semper praesentem habeo, Deumque pro tua deprecor prosperitate, ut te mihi in gaudium, tibique ipsi in salutem longaevis conservare dignetur temporibus. Sed valde sollicitus sum (0210C)de itinere tuae profectionis in hostem, quia plurima solent in talibus evenire pericula rebus. Tamen qui justitiam habet eundi et pro Deo decertandi, fiduciam potest habere de auxilio illius, pro cujus amore tantum subire laborem non formidat. Tu vero iter tuum confessione confirmare, eleemosynis roborare, orationibus servorum Dei undique munire memento: ut angelus Domini te inter omnia adversa tueatur et comitetur, quatenus cum securitate vadas et cum pace revertaris.
55 Ego pene, quasi orbatus filiis, remaneo domi. Damoeta Saxoniam, Homerus Italiam, Candidus Britanniam recessit, Martinus in Vicos apud S. Jodocum (0211A)infirmus remansit, pro cujus sanitate, ut Dei depreceris clementiam, obnixe flagito. De Mopso, qui apud S. Martinum, sicut audisti, infirmatus est, nihil aliud audivi certum; nec te abeunte, missos illius vidi. Sed pene tristitia totus absorptus fui in filia mea, quae tres dies pene desperata fuit; sed modo, donante divina misericordia, per preces servorum Dei et eleemosynarum largitatem bene consolati sumus in ea, quia bene recuperata est. Ecce qualibus pater tuus agitatus est fluctibus! Tu, fili charissime, cum tuae reverentiae commilitonibus pro eo intercedere satage, quatenus spiritus consolationis hos ejus animi motus tranquilla pace componere dignetur; et David dilectum suum, et vos omnes victores cum gaudio reducat in patriam. (0211B)Aeternae patriae civem te faciat divina clementia, dilectissime fili.
EPISTOLA XLV. AD RICULFUM ARCHIEPISCOPUM MAGENSIS CIVITATIS COGNOMENTO DAMOETAM. De absentia amicorum tristatur; et ad aeternorum amorem hortatur. Probatissimo amico Damoetae Albinus salutem.
Nimium mihi longum videtur tempus, quod tuae dilectionis faciem non vidi, verba non audivi. Et tantum ex praesentia tui gaudebat animus, quantum in absentia contristatur. Quid faciet mens, nisi lugeat, dum paucos habet amicos? Proh dolor! sed illi semper (0211C)(pene) absentes. Tamen quod valeo faciam, te memorans apud Dominum, tibi prospera semper illius concedere clementiam deprecans, cujus dilectione tuum semper impleatur pectus. Hae sunt verae divitiae, quae nunquam decipiunt habentem, 56 nec in ipsa morte amittuntur, sed plus abundant, dum cernitur quod amatur. Inter temporalia et aeterna hoc interest [quod temporale] aliquid plus diligitur antequam habeatur, vilescit autem cum advenerit. Aeternum autem ardentius diligitur adeptum quam desideratum. Ideo plus amemus aeterna quam temporalia, ut in aeternitate beate et feliciter vivere mereamur. Valeto in saecula.
EPISTOLA XLVI. AD DAMOETAM. Gratias agit pro dono; hortatur ad justitiam cuique faciendam; atque amici suspirat adventum. (0212A) Flavio Damoetae viro clarissimo plurimam Albinus perpetuae pacis salutem.
De vestra valde gaudeo prosperitate, et de munere charitatis vestrae multum gavisus sum, tot agens gratias quot dentes in dono numeravi. Mirum animal, duo habens capita et dentes LX, non elephantinae magnitudinis, sed eburneae pulchritudinis. Nec ego hujus bestiae territus horrore, sed delectatus aspectu. Nec me frendentibus illa morderet dentibus (0212B)timui, sed blanda adulatione capitis mei placare capillos adrisi. Nec ferocitatem in dentibus intellexi, sed charitatem in mittente dilexi, quam semper fideliter in illo probavi. Sed quantum gaudeo in amoris dulcedine, tantum doleo in absentiae longinquitate. Noluissem tanto tempore ab invicem separari, quos ejusdem charitatis dulcissima colligant vincula. Quid faciam, nisi lacrymis sequar amicum, donc reveniat, quem animus optat habere praesentem.
O fili charissime! inter occupationes saeculi non obliviscare tui; sed dum corpus epulis pascitur, anima eleemosynis reficiatur. Et dum fatigata ex itinere membra quiete refocillantur, mens in Deo orationibus roboretur: et in diversarum auditu causarum justitia semper resonet in ore, et ex intimo cordis (0212C)affectu miserorum procedat [ Al., proveniat] consolatio, et spes aequitatis non fallat advenientes, nec pietatis desint suffragia confugientibus ad vos, quia pietas in pauperes gesta aeterna remuneratur beatitudine. Haec, fili mi, faciens floreas in omni virtutum decore, et te, quocunque vadas, divina comitetur protectio, euntemque ubique deducat prospere, ac redeuntem cum omni prosperitate citius reducat ad nos, ut gaudeat amor patris in filio, et laudetur Deus ubique, qui suos famulos sibimet invicem praesentabit ovantes. Vigeas, valeas, et floreas, dulcissime Damoeta.
EPISTOLA XLVII. AD OFFAM REGEM MERCIORUM. (Anno 796.) Nuntiat Carolum genti Northanumbrorum iratum ob necem regis Ethelredi. (0213A) Sciat veneranda dilectio vestra quod domnus rex Carolus amabiliter et fideliter saepe locutus est mecum de vobis, et in eo habetis fidelissimum amicum. Ideo et vestrae dilectioni digna dirigit munera et per episcopales sedes regni vestri. Similiter Ethelredo regi et ad suas episcoporum sedes dona direxit. Sed heu! proh dolor! donis datis et epistolis in manus missorum, supervenit tristis legatio per missos, qui de Scotia per vos reversi sunt, de infidelitate gentis et nece regis. Ita Carolus, retracta donorum largitate, in tantum iratus est contra gentem illam, ut ait, perfidam (0213B)et perversam, et homicidam dominorum suorum, pejorem eam paganis existimans: et nisi ego intercessor essem pro ea, quidquid eis boni abstrahere potuisset et mali machinari, jam fecisset.
EPISTOLA XLVIII. AD OFFAM REGEM MERCIORUM. In patriam (Angliam) reverti volens retrahitur ob perjuria et vastationem gentis. Ego paratus eram cum muneribus Caroli regis ad vos venire, et ad patriam reverti; sed melius mihi visum est propter pacem gentis meae in peregrinatione remanere, nesciens quid fecissem inter eos, inter quos nullus securus esse, vel in salubri consilio proficere potest. Ecce loca sancta a paganis vastata, altaria perjuriis foedata, monasteria adulteriis violata, (0213C)terra sanguine dominorum et principum foedata.
EPISTOLA XLIX. AD OFFAM REGEM MERCIORUM. (Anno incerto.) Discipulum ad petitionem regis in Angliam remittit, qui ibi in scholis doceat. Hortatur ad regias virtutes. Domino excellentissimo Offano regi, humilis levita Alcuinus salutem.
(0214A)Fideliter voluntati tuae semper placere cupiens, hunc meum charissimum filium ad vos remisi sicut petisti, deprecans ut eum honorifice habeatis, donec ad vos, volente Deo, veniam: nec eum sinite otiosum vagare, nec ebrietati servire; sed praevidete ei discipulos, et praecipientes praecipite, ut diligenter doceat. Scio quod bene dicit, et utinam bene proficiat! quia discipulorum meorum profectus, merces est mihi apud Deum. Et valde mihi placet, quod tantam habetis intentionem lectionis, ut lumen sapientiae luceat in regno vestro, quod multis modo exstinguitur in locis. Vos estis decus Britanniae, tuba praedicationis, gladius contra hostes, scutum contra inimicos. Habete Deum semper ante oculos, facite justitiam, amate misericordiam: quia qui ignoscit, (0214B)ignoscitur ei (Matth. VI, 14). Discite diligere mandata Dei Christi, ut benedictio illius in omni bonitate et prosperitate vos vestrosque nepotes consequatur in aeternum. Divina te tuumque regnum coelesti bene dictione comitetur gratia, domine excellentissime.
59 EPISTOLA L. AD ECGFRIDUM REGEM MERCIORUM. Exhortatur ad virtutem. Nobilissimo juveni Ecgfrido humilis levita Alcuinus salutem.
Quia sciebam te bonae indolis et summae nobilitatis adolescentem exhortatorias praesumpsi tibi dirigere litteras. Non quod tibi aliquid desit a sapientissimis et optimis parentibus admonitionis necessariae, quorum honestatis exempla populo praedicamenta sunt (0214C)salutis; sed ut meae dilectionis in te ostenderem fidelitatem, cupiens te proficere in Deo, virtutumque floribus ornari, et cunctis Anglorum populis prodesse in prosperitate. Ecce quam nobilissimis natus es parentibus, quam magna enutritus cura. Noli moribus esse degener, qui nativitate generosus existis. Disce diligenter illorum exempla, a patre auctoritatem, a (0215A)matre pietatem. Ab illo regere populum per justitiam, ab ista compati miseris per misericordiam; ab utroque Christianae religionis devotionem, orationum instantiam, eleemosynarum largitatem, et totius vitae sobrietatem. Tu baculus senectutis illorum esto, humiliter illorum obediens praeceptis; quatenus illorum te benedictio consequatur in aeternum. Nam juxta Salomonem, benedictio parentum filios exaltat (Eccli. III, 11), Item idem ait: Filius sapiens gloria est patris (Prov. X, 1). Noli luxuriae subditus esse, sed Deo: quia castum corpus et animam vitiis non maculatam Spiritus inhabitat sanctus. Non decet te rusticum esse moribus, vel verbis lasciviosum, qui natus es in solio regni. Temperantia et honestas vitae te amabilem et laudabilem cunctis efficiet populis. Incipe (0215B)bona promereri conversatione, Deum ubique habere protectorem. Ex illius enim misericordia tua consistit prosperitas. Si illum toto corde amaveris, et illius tota intentione teipsum subdideris voluntati, exaltabit te in regno praesenti, et in futuro gloriam tibi concedet sempiternam. Divina te in omni bonitate pietas florere faciat, fili charissime!
EPISTOLA LI. AD MONACHOS VEDASTINOS. (Circa annum 796.) Versus et missas aliquot mittit; illorum se orationibus commendat, et ad virtutes religiosas hortatur. Charissimis in Christo fratribus humilis levita Albinus salutem.
Sicut domini abbatis, vestraque suavissima charitas (0215C)demandavit, versus per singulos titulos ecclesiarum et altaria singula dictavimus, et utinam tam rationabiliter quam libenter; quia vestrae sanctitatis jussio compellit citato dictare sermone; tamen vestra pietas defendat, quae nostra humilitas obedienter exaravit. Missas quoque aliquas de nostro tuli Missale ad 60 quotidiana et ecclesiasticae consuetudinis officia. Primo in honore summae Trinitatis, deinde ad sanctorum intercessiones deprecandas, etiam et angelorum suffragia postulanda, quae multum necessaria sunt in hac peregrinatione laborantibus. Postea sanctae Dei genitricis semperque virginis Mariae missam superaddidimus per dies aliquot, si cui placuerit, decantandam; nec non et sancti Vedasti Patris vestri et protectoris nostri dictavimus missam, quatenus (0215D)illius familiaris advocatio sempiternum suis famulantibus afferret solatium. Pro peccatis quoque et eleemosynam facientibus adjunximus orationes, quatenus si quis vel pro suis negligentiis vel pro aliorum benefactis (0216A)offerre voluisset, haberet convenientes intercessiones suae voluntati. Arbitror vos melius haec omnia vel in sacramentis vestris conscripta, vel in consuetudine quotidiana habere. Tamen ne inobediens vestrae essem dilectioni, scripsi, quod nos in consuetudine habemus, et vobis proficuum esse putavi, obsecrans ut mei nominis memoriam habeatis, vel inter has, vel inter alias vestrae sanctitatis intercessiones. Ut vere fateor, multam habeo fiduciam in vestris sanctis orationibus ad promerendam misericordiam Domini nostri Jesu Christi, qui vos custodiat et in omni bonitate proficere faciat, et orationes vestras exaudire dignetur vel pro vivorum salute, vel pro morientium profectu. Vos vero, viri fratres! in unitate charitatis firmiter permanete, et in humilitatis obedientia (0216B)solerter assistite. Iste est honor vester coram hominibus; ista est via vestra ad regnum Dei. In his enim mercedem a Deo sperare debetis; ad hos enim sanctissimos tramites, seniores qui sunt, juniores deducant. Corripite eos in spiritu mansuetudinis, et bona illis praebete exempla, ut vestris sanctissimis vestigiis inhaerentes vitam vobiscum in Christo sempiternam habere mereantur. Saeculum quod sprevistis, nolite quaerere, saepius cum Propheta decantantes: Inclina cor meum in testimonia tua, et non in avaritiam (Psal. CXVIII, 36). Radix enim omnium malorum cupiditas est. Melius est enim Deum habere in corde, quam nummos in sacculo. Lectionis sacrae studia inter labores obedientiae vestrae diligentissime exercete, ita ut vel opus, vel libellus in manibus (0216C)semper videatur vestris, quia in libris sanctis Deus loquitur ad hominem, et in orationibus suis homo loquitur ad Deum. Quid dulcius debet esse quam Deum audire loquentem? In his enim et solatia peccator, et gaudia benefactor inveniet. Sicut lux laetificat oculos, ita lectio corda. Custodiam oris diligenter observate: verba quae ad aedificationem audientibus faciant semper proferte, quia aliorum salus vestra est retributio. Laus Domini semper sonet in ore vestro dicente Propheta: Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus in ejus in ore meo (Psal. XXXIII, 2). Et iterum: Sacrificium laudis honorificabit, illic iter, quo ostendam illi salutare Dei (Psal. XLIX, 23). Necdum mihi, charissimi fratres, occurrit tempus dictandi homiliarem admonitionem, sed (0216D)vita comite, Spiritu sancto inspirante, non ero immemor petitionis vestrae et promissionis meae. Divina vos clementia in omni bonitate florere et proficere faciat, fratres charissimi. Amen!
61 EPISTOLA LII. AD FRATRES IN ECCLESIA SANCTI LIUDGARII EPISCOPI. (Anno 796.) Excusat se, quod ad ipsos non venerit; hortatur ad virtutes monachis convenientes. (0217A) Venerabilibus in Christo Fratribus in Ecclesia sancti Liudgarii episcopi servientibus, Alcuinus devotus vestri profectus in Christo salutem.
Desiderabilem vestrae beatitudinis salutationem, quam meae parvitatis auribus fidelis frater Odilleoz attulit, gratiosissimo suscepi animo, valde desiderans in vestrae sanctitatis orationibus, in hujus procellosae vitae navigio adjuvari, quatenus piissima Salvatoris nostri gubernatione ad portum perpetuae quietis, vobis intercedentibus, pervenire merear. Quod ad vos (0217B)non veniebam, non alicujus (Deus testis est) despectionis causa feci; sed ne scandalum religioni [ Al., regioni] vestrae meae inordinatae conversationis vita generaret; cupiens aedificare, non destruere (Eccli. XXXIV, 28); congregare, non spargere. Nulla est ovibus Christi major damnatio, quam pastor errabundus et seductor. Qui per devia orbitat, quomodo sequens viator viam incedit regiam? Nonne hastile aciem lanceae sequitur in ictu?
Vos vero, fratres charissimi, totis viribus sanctorum Patrum sequimini exempla, illorumque unanimiter obedientiae pedibus [ Edit., precibus] intrate vestigia. Charitas, obedientia, et humilitas monachis coeli januas aperient. Non illa charitas, quae in pleno potatur calice, sed illa quae in pectore sine simulatione (0217C)versatur fraterno: non sua quaerens, sed quae alterius sunt (I Cor. XIII, 5); omnibus prodesse non sibi placuisse quaerens. Non illa humilitas tantum quae in capitis inclinatione foris ostenditur, sed illa quae in cordis consideratione ante conspectum summi judicis omnibus se inferiorem esse judicat. Quid de obedientia loquor [ Mab., loquar], dum tota monachorum vita in simplicitate consistit obedientiae? Pater vero et pastor Deo rationem reddet quid jubeat (0218A)et quibus ante eos vivat exemplis. Sicut et filii, et grex, qua devotione paternis obtemperant jussis, omnium judici rationem reddituri erunt.
Igitur pacem et concordiam ex intimo cordis affectu inter vos habete. Quia nihil sine pace Deo placet, nec munus ad aram. Unusquisque alium, juxta Apostolum, honore praeveniat (Rom. XII, 10). Seniores in spiritu mansuetudinis, quasi filios admoneant adolescentes (I Petr. V). Sed et illi Patrum praecepta, quasi divinitus dicta, cum omni humilitate perficiant: servantes in timore Dei proprii castitatem corporis, ut Spiritus sanctus habitare dignetur in eis, dicente Apostolo: Templum Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, 17). Et in sanctarum Scripturarum lectione studiosi estote, ut possitis alterutrum (0218B)aedificare et consolari: quia qui non vult in juventute discere, in senectute scire non poterit. Et sicut saeculi avarus quotidie sibi divitias augere studet, sic servus Dei sapientiae gazas in sui pectoris saccos quotidie congregare studeat, ut sit scriba in Ecclesia Dei doctus, proferens de thesauro cordis nova et vetera conservis suis coelestis scientiae dona (Matth. XIII, 52), quatenus juxta Danielis prophetiam erudiens multos, sicut firmamentum stellis ornatum in perpetua fulgeat beatitudine (Dan. XII, 3).
Non me, obsecro, praesumptuosum aestimate, fratres, pro hujus admonitionis chartula. Sed quod charitatis lingua dictavi, vos humilitatis perlegite oculis, meamque fragilitatem orationum auxilio vestrarum roborate, ut Dei donante clementia peccatorum (0218C)meorum merear accipere veniam, ac vobiscum desiderabilem audire vocem: Venite benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi (Matth. XXV, 34).
EPISTOLA LIII. AD FRATRES CORBEIENSES. Laudat illorum bonam conversationem a se olim expertam. Commendat se illorum orationibus, et hortatatur ad virtutis studium. Sanctissimis in Christo fratribus, sub protectione (0219A)beati Leodegari episcopi Deo servientibus, Alcuinus salutem.
Olim magistri mei vestigia secutus vestrae congregationis laudabilem conversationem videbam et amabam, meque ipsum inter vos esse desiderabam, quasi unus ex vobis. Unde deprecor, charissimi fratres! vestram piissimam dilectionem, ut dignemini me in sanctis orationibus vestris fratrem habere, quasi unum ex vobis, ut vestrae sanctitatis intercessione peccatorum meorum merear a Deo Jesu indulgentiam accipere, qui est salus et beatitudo omnium in se sperantium; quem vos in sancta religione regularis vitae semper honorate, et amate, quatenus dignam in vobis, sicut certissime credimus, mansionem sibi inveniat. Quid illi congregationi prosperitatis (0219B)deesse poterit, ubi ille est in medio, qui ait: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XXVIII, 20).
Pacem semper habete veram in charitate sancta; et obedientiam sine murmuratione, et humilitatem sine simulatione, quae sunt maxime monachicae vitae virtutes, et Spiritui sancto amabiles ad habitandum in eis: atque erudite pueros et adolescentulos vestros, cum omni diligentia, in castitate et sanctitate, et disciplina ecclesiastica, ut digni habeantur vestrum post vos tenere locum, et pro vobis sanctis orationibus, Deoque acceptabilibus assidua consuetudine intercedere.
Dominus Deus qui vos in ovile sanctitatis congregavit, ipse numerum vestrum augere dignetur, et a (0219C)dextris sibi in die judicii stare concedat, ad audiendam amabilem sententiam, qua dicturus erit sanctis suis: Venite benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi (Matth. XXV, 34).
EPISTOLA LIV. AD DILECTISSIMOS AMICOS EBORACENSES. (Anno 796, mense Augusto.) Hortatur, ut in electione episcopi simoniacam labem evitent. Dilectissimis amicis salutem.
(0220A)Rogo vos per charitatis fidem, ut fideliter et sapienter in electione pontificis faciatis, si necesse sit, electionem fieri antequam veniam. Iterum iterumque obtestor vos per nomen Domini nostri Jesu Christi, ut nullatenus aliquem sinatis per simoniacam haeresim episcopatum acquirere, quia omnino perditio gentis est, si fiet. Et est haeresis pessima, simoniaca videlicet, quam sanctus Petrus aeterno anathemate damnavit (Act. VIII, 14, 20, seq.). Qui vendit episcopatum, aurum accipiet, sed et regnum Dei perdet.
Hucusque sancta Eboracensis ecclesia in electione sua inviolata permansit. Videte ne in diebus vestris maculetur. Si illa, quod absit, auctoritatem amittit ecclesiasticam, timeo ne vos regnum amittatis aeternum. (0220B)Judas vendidit sponsum, id est, Christum. Qui autem vendit sponsam, id est, Ecclesiam, ejusdem criminis reus est: quia Christus et Ecclesia unum corpus sunt, Apostolo teste (Ephes. V, 23). Venditor vero necesse est extra Ecclesiam sit; at qui extra Ecclesiam est, ubi erit, nisi cum diabolo in aeterna perditione? Nolite metuere veritatem vobis dicentem audisse. Hoc enim quod dico, libri Spiritu sancto prolati testantur. Opto enim vos immaculatos in conspectu Dei esse, et in hoc saeculo feliciter regnare, et in perpetuo gaudere cum Christo. Vivite et valete felices in Christo.
63 EPISTOLA LV. AD QUEMDAM. (Anno 796, mense Augusto.) Rogat ut ecclesiam, dum novus episcopus eligendus est, ab omni violentia defendat, diesque aeternos in mente habeat. (0220C) Domino omnium dilectissimo aeternam in Christo salutem.
Audiens ab Eanbaldo famulo vestro optatae prosperitatis vestrae sospitatem, valde me gavisum fateor; quia charitas et fides quae olim in pectore nostro habitare coepit, nunquam recedere poterit. Et quanto plus tempus remunerationis appropinquat, (0221A)tanto magis observare debebit: ut qui prius transierit a saeculo, amicum sibi sentiat reliquisse in saeculo. Me vero filium tuum febrium acerbitas et regis tardatio in Saxonia retinuit, ut ad vos venire non potuerim, sicut desideravi. Concedat mihi clementia divina faciem tuam in laetitia videre, antequam moriar. Opto et obsecro, ut in ea te honoris dignitate, si fieri possit, inveniam, in qua te pergens videbam. Tamen, si aliud aliquid tuo placeat animo, rogo ut nullam violentiam super ecclesiam Christi fieri ullatenus permittas; sed fratres libera electione in timore Dei summi, optimum Deo donante eligant. Quia in sanctis canonibus terribile anathema legitur super omnes, qui violentiam aliquam inferunt super ecclesiam Christi. Scito te (0221B)semper dilexisse familiam nostram, et plurima illis bona fecisse. Sed nunc maxime indigemus, ut bene illis agamus; ut ubi nobis requies erit aeterna, ibi sint quoque intercessores perpetui pro nobis.
Tempus est nunc nobis praevidere dies aeternos, et cum omni modestia et integritate, et eleemosynarum largitate, viam nobis praeparare ad coelos. Omnis gloria transitoria est et quasi umbra recedet (Job. VIII, 8, 9). Ideo ad aeternam bonis operibus properemus gloriam. Omnes saeculi vitemus vanitates, ut ad beatitudines coelestes pervenire mereamur. Dies hujus vitae, qui nobis restare videntur, vivamus Deo, ut post hanc illius consequamur misericordiam. Divina tibi clementia hujus vitae dies felices concedat, et aeternam cum sanctis suis tribuere (0221C)gloriam dignetur, domine pater dilectissime.
EPISTOLA LVI. AD EANBALDUM EPISCOPUM. (Anno 796, circa mensem Augustum.) Gratulatur adeptam dignitatem; hortatur ad curam pastoralem, et bene omnia ordinanda; se vero memoriae et orationibus commendat. Dilectissimo in Christo filio Eanbaldo archiepiscopo devotus per omnia pater Albinus salutem.
[Laus et gloria Domino Deo omnipotenti, qui dies meos in prosperitate bona conservavit, ut in (0222A)filii mei charissimi exaltatione gauderem, et aliquem ego ultimus Ecclesiae vernaculus, ejus donante gratia qui est omnium bonorum largitor, erudirem ex filiis meis qui dignus haberetur 64 dispensator esse mysteriorum Christi (I Cor. IV, 1), et laborare vice mea in Ecclesia, ubi ego nutritus et eruditus fueram, et praeesse thesauris sapientiae, in quibus me magister meus dilectus Helbrechtus archiepiscopus haeredem reliquit. Nunc vero mihi omni intentione precanda est divina clementia, ut mihi superstes sit in hac vita, qui mihi solatio semper fuit in sua obedientia: non quod mortem meam optare velim, sed ut vita illius prolongetur. Non enim filii patribus, sed patres filiis haereditare debent].
Ecce, charissime fili! omnia per Deum habes, quae (0222B)sperare potuit homo, etiam et plus quam nostra parvitas [ Al., pravitas] sperare auderet. Modo vero viriliter fac et fortiter. Opus Domini quod habes in manibus perfice ad mercedem animae nostrae et ad salutem multarum animarum. Non cesset lingua tua in praedicando, non pes tuus in circueundo gregem tibi commissum, non manus tua a laborando, ut eleemosynae fiant, et sancta Dei ubique exaltetur Ecclesia. Esto forma salutis omnium. In te sit exemplum conversationis sanctissimae (I Thessal. I, 7), in te sit solatium miserorum, in te confortatio dubitantium, in te disciplinae rigor. In te veritatis fiducia, in te totius bonitatis spes. Non te saeculi pompa exaltet, non ciborum luxus enervet, non vestimentorum vanitas emolliat, non adulantium linguae (0222C)decipiant, non detrahentium adversitas conturbet, non tristia frangant, non laeta elevent. Non sis arundo vento agitata (Matth. XI, 7), non flos aura tempestatis decidens (Jacob. I, 11), non paries ruinosus (Psal. LXI, 4), non domus super arenam posim (Matth. VII, 24, 26), sed templum esto Dei vivi super firmam petram constructum, cujus ipse sit Spiritus Paraclytus inhabitator. Quanti putas possunt esse tibi dies? Finge in animo quasi quinquaginta annos: et ecce haec finem habent. Nec ad hoc pervenire putandum est. Infirmitas corporis tui te (0223A)fortem faciat in anima, et cum Apostolo: Quando infirmor, tunc fortior sum (II Cor. XII, 10). Castigatio corporis profectus sit animae. Mitem te et humilem ad meliores ostende, durum et rigidum ad superbos, omnibus omnia factus, ut omnes lucrare posses (I Cor. IX, 22). Habeas in manibus tuis mel et absinthium, quidquid cui placeat, edat ex illis. Cui de pia praedicatione vesci libeat, accipiat mel; qui dura invectione indigeat, bibat ex absinthio, ita tamen, ut liceat ei mel veniae sperare, si rosea confusio poenitentiae praecedat.
Omnia vestra honeste cum ordine fiant (I Cor. XIV, 40). Tempus statuatur lectioni, et [oratio] suas habeat horas, et missarum solemnia proprio tempore conveniant. Qui diem sapit, Domino sapit (Rom. (0223B)XIV, 6). Sit modesta in conviviis laetitia; sit casta in jejuniis laetitia; lavetur poenitentia facies: ungatur oleo misericordiae caput, ut omnia acceptabilia fiant Domino Deo, qui te elegit sibi sacerdotem. Omnis namque pontifex ab hominibus assumptus pro hominibus constituitur in his, quae sunt ad Deum (Hebr. V, 1). Aaron stabat cum turribulo dignitatis suae inter vivos ac mortuos, ut ira Dei non ardesceret plus in populo (Num. XVI, 47, 48). Sacerdos vero Dei [Verbi] et voluntatis illius praedicator debet esse in populum, et intercessor ad Deum pro populo, quasi mediator inter Deum et homines. Qui sublimem ascendit locum, cavere debet ne cadat, quia ruina altioris loci periculosior esse dignoscitur. Qui stat, videat ne cadat. (I Cor. X, (0223C)12). Qui jacet, contendat, ut resurgat: et qui currit, caveat ne offendat, ne bravium illius alter accipiat. Omnes quidem stare nos oportet ante tribunal Christi ut referat unusquisque, quidquid in corpore gessit (Rom. XIV, 10; II Cor. V, 10). Tunc non erit tempus oleum emendi, ideo ante praevideamus; nec tunc vacua vasa habeamus (Matth. XXV). Sint modo lumbi praecincti et lucernae ardentes in manibus praedicatoris (Luc. XII, 35), ut tunc fulgeat sicut sol in regno Patris sui, et pro multiplicatione pecuniae sibi commissae laudetur a Domino suo, et honoretur aeterna gloria. Noli Dominum te putare saeculi, sed dispensatorem; non te numerus propinquorum avarum faciat, quasi illis in haereditatem congregare debeas. Non deerit occasio congregandi, (0223D)si cupiditatis, quae est omnium radix malorum, [fomes] inardescit. Nullus haeres melior est Christo: nemo tui thesauri fidelior custos est. Nam manus pauperis 65 gazophylacium est Christi. Quod ex tuis obtutibus illi commendare placeat, hoc per manus miserorum mitte. Duplex fiat eleemosyna (0224A)tua, una in salvandis animabus, altera in adjuvandis corporibus egentium. Ideo presbyteri duplici honore, juxta Apostolum, digni habendi sunt, quia duplici probantur fungi ministerio (I Tim. V, 17). Hilarem datorem diligit Deus (II Cor. IX, 6, 7); et qui seminat in benedictione, de benedictionibus metet, et qui plus laborat, plus mercedis accipiet. Sint tui socii honestis moribus ornati, non vestimentorum vanitate notabiles, sed morum dignitate laudabiles. Gloria patris, filius sapiens. Non sint ebrietatis sectatores, sed sobrietatis amatores, ut ex illorum bonis exemplis aedificentur plurimi. Non inaniloquium vel scurrilitas, sed sancta ex ore eorum audiatur psalmodia. Non per campos discurrentes vulpes agitando declament, sed tecum equitando [ Cod. (0224B)Sal., aequando], psalmos dulci modulamine decantent. Nunquam sacrae benedictionis pallio induaris absque diaconorum astantium ministerio. Habeas et subdiaconos, caeterosque ordinatim gradus Ecclesiae, quatenus septiformis in donis sancti Spiritus Ecclesia septiformi ecclesiasticorum graduum distinctione fulgeat. Habeat unusquisque gradus dignitatis suae locum et vestimentum; et si in conviviis ordo seniorum et dignitatum servandus est, quanto magis in Ecclesia Christi? Sit clerus in habitu honestatis, et vultu constantiae; et in voce moderata cantantes, magis Deo placere nitentes quam hominibus (I Thessal. II, 4). Exaltatio immoderata vocis jactantiae signum est: sed omnia in humilitate et honeste fiant, et non despiciant Romanos (0224C)discere ordines, quatenus caput Ecclesiarum Christi, secundum facultatem virium imitantes benedictionem a beato Petro principe apostolorum, quem Dominus noster Jesus Christus caput electi sibi gregis statuit, habere mereantur aeternam. Sicut apis sapientissima omnia, quae honestatis sunt, discendo probate, et quae optima esse videntur, eligendo retinete. Praevideat sancta solertia tua magistros pueris, clero [ Baluz., clerici] segregentur, separati more illorum, qui libros legant, qui cantilenae inserviant, qui scribendi studio deputentur. Habeas et singulis his ordinibus magistros suos, ne vacantes [ Al., vagantes] otio vagi discurrant per loca, et inanes exerceant ludos, vel aliis mancipentur ineptiis. Haec omnia et solertissima, fili charissime! (0224D)tua consideret providentia, quatenus in sede principali gentis nostrae totius bonitatis et eruditionis fons inveniatur, et ex eo sitiens viator vel ecclesiasticae disciplinae amator, quidquid desiderat anima sua, haurire valeat. [Habetis me devotissimum in his omnibus, licet in peregrinis habitantem, adjutorem]. (0225A)Consideret quoque tua diligentissima in eleemosynis [pietas] ubi xenodochia, id est, hospitalia fieri jubeas, in quibus sit quotidiana pauperum et peregrinorum susceptio, [et ex nostris substantiis habeant solatia.
Ecce ego duplici fatigatus molestia, id est, senectute et infirmitate: et forte appropinquat dies metuendus, quo conteratur hydria supra fontem, et recurrat vitta aurea (Eccle. XII, 6). Revertatur pulvis in terram suam, spiritus ad Deum qui dedit illum (Eccle. XII, 7), et valde timidus pavesco, quo examinet, tunc judicandus sit. Tu, fili fidelissime! labora pro anima Patris tui, sive nunc in hoc pulvere mortis; sive tunc in judicium properantis, ut requiem habeat et etiam veniam peccatorum suorum, ut maculae, (0225B)quae adhaeserunt illi ex hac lutulenta habitatione corpusculi, fraterna intercessione abluantur. Sed et post hanc conscriptionem animae meae etiam omnes filios meos, fratres et amicos, sive qui mecum sunt in peregrinatione, sive qui tecum versare videntur in patria, tuae commendo diligentissimae fidelitati, ut habeas illos quasi proprios, et non extraneos. Ad te respiciant omnes, in te gaudeant, in te consolationem habeant, te honorent quasi patrem; tu illos ama quasi filios, ut sit una pax omnium et concordia in charitate Christi, qui vos omnes in sua magna pietate et misericordia coelesti benedictione abundare faciat, protegat, regat, atque gubernet, et in omni bonitate proficere faciat ad augmentum mentis meae, et profectum salutis vestrae, ad exaltationem multorum, (0225C)quatenus plurimi vestris 66 bonis exemplis erudiantur, atque ad vitam vobiscum mereantur venire sempiternam.
Haec, rogo, chartula melius scribatur, et tecum pergat, tecum maneat, et saepius vice linguae paternae tecum loquatur, fili mi! fili charissime! et fili in Christo desiderantissime. Omnipotens Deus in sua magna pietate vos ad exaltationem sanctae suae Ecclesiae multis feliciter annis in hac praesenti vita proficere faciat, et in futura gloriam tibi aeternam concedere dignetur].
EPISTOLA LVII. AETHELREDO EPISCOPO, NE GREGEM DESERAT. (Anno 796.) Consolatur in persecutione ac tribulatione; et ad virilem perseverantiam, ne ab ovibus fugiat, hortatur. (0226A) Acceptis litteris tuis, frater sancte! laetus de salute tua, sed tristis de tribulatione et persecutionibus, quas te pati a gente tua in illis tuis apicibus agnovi. Attamen beatos esse, Domino dicente, legimus, qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 10). Quapropter suadeo tibi, frater venerande! ut viriliter in fide integra et devotione infatigabili, pro commissis tibi a Christo ovibus certare non cesses, ne mercenarius fugiens, et non pastor firmus ab ipso Domino et (0226B)pastore omnium deputeris (Joan. X).
67 Aspice in eum, qui pro ovibus suis animam suam posuit (Joan. X, 11), qui omnibus generaliter praecipiens dixit: Qui vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam et sequatur me (Luc. IX, 23). Cui gregem Christi abiturus relinquis? Nec haec dico quasi me excusando ad benefaciendum servis Dei, sed magis te adhortando, ut bona, quae incepisti facere, ad finem aeternae salutis perducas. Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22). Idcirco scripsi ad Offanum regem ut te adjuvaret, et defenderet sanctam Ecclesiam secundum suam possibilitatem [ Al., potestatem]: quatenus tibi liceat Deo servire, et talentum tuum multiplicare in loco, ubi accepisti eum; et (0226C)mercedem exspectare perpetuae beatitudinis, dicente Domino tuo: Euge serve bone et fidelis (Matth. XXV, 21).
EPISTOLA LVIII. Consolatoria ad matrem de morte filii. (Anno 796.) Charissimae in Christo matri, fidelis in charitate filius Alcuinus diaconus salutem.
Multi sunt in prosperitate amici, in adversitate rari; et eo chariores quo rariores; et cum saeculo mutantur mentes. Quidam in felicitate alterius hilarescunt, infelicitatis tempestatem refugiunt [ Ms., refugit]. Nam sicut lux et tenebrae variantur vices suas, ita hujus vitae prosperitas et adversitas variabiles (0227A)sunt. Sed forti animo toleranda sunt tristia quae accidunt [ Ms., tristitia quae accedunt], et moderata laetitia suscipienda quae hilarescunt. Ideo mater modesta et pia in filii morte non multum lugere debet: magis seipsam praeparare debet dignis meritis, ut ad illam perveniat vitam, ubi nemo timetur inimicus, nemo deseritur amicus. Habet bona mater Christum consolatorem pro filio, qui nunquam derelinquit sperantes in se. Melius gaudere in vivente, quam dolere in moriente [ Ms., viventem, morientem]. Cur plangimus quod immutare non possumus? Mortuus ad vitam praesentem revocari non valet; vivus ad mortuum pervenire poterit. Corpus quod tanta cura colimus, postmodum vermium esca erit. Anima itaque meritorum qualitate vel gaudebit, vel contristatur; (0227B)et qualem sibi in paucis his diebus praeparabit habitationem, talem aeternis recipiet temporibus. Quapropter singulis momentis laborandum est pro requie animae, ut dum semper vivere debet, et semper beate et feliciter vivat. Habeto me, obsecro, mater dulcissima, licet indignum [ Ms., indigno] pro carnali filio spiritalem filium, non minore fide te diligentem, quamvis minore dignitate vigentem: nec de longinquitate vel vilitate faciei meae contristeris, dum mea tecum [cum] consolatione sancti Spiritus charitas fideliter manet; et quod in me optimum est, id est fides non ficta et charitas indeficiens, tecum semper habebis.
Ignorans in hujus tempestatis miseria [ Ms., miseriam] quae nuper nostram turbavit gentem, quo te (0227C)tua fortuna ferret vel voluntas; idcirco nescivi quo te consilio roborarem, nisi ut toto corde Deo Jesu servires, et totam tuae consolationis spem in illius componeres pietatem, qui ait: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Tollite jugum meum super vos, et discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI, 28, 29).
EPISTOLA LIX. AD EDILBURGAM. (Anno 796.) Revocat in memoriam doctrinas illi aliquando datas; dolet de patriae infidelitate; commendat orationibus Liudgardam nobilem feminam. In Domino dilectissimae filiae Edilburgae salutem.
(0227D)Quia invida terrarum longinquitas mutuae confabulationis (0228A)prohibet dulcedinem, datur nobis litterarum officio charitatis demonstrare suavitatem, ut [ Ms., et] quod vox non valet, hoc charta loquatur; idcirco hortamenta salutis non minore debemus veneratione curare quam praesentis colloquii admonitionem. In ista saepe timor suadet consensionem; in illa fides legentis cooperatur saluti. Quae te, venerabilis filia, conscia summae divinitatis cognitione admonui, haec te tantum deprecari ut mente retineas firma, satis necessarium duximus [ Ms., diximus]: Nec aliquid novi litteris demandare possum quod tunc [ Forte, nunc] sermone tibi ingererem. Scis ipsa quam diligenter te de corporis castitate et animae rogavi sanctitate, qualiter te de humilitatis officio, de orationum vigilantia, de eleemosynarum largitate, de confessionis (0228B)puritate et fidei firmitate, et sanctae ubique charitatis observantia studiosissime instruxi, ut his gradibus ad coelestis gloriae ascenderes celsitudinem.
Ecce! me modo infidelitas patriae in tantum horret, ut reverti timeam [ Ms., timeo], nesciens quid de illa proficere valeam, nisi perituram plangere, et lacrymantis Jeremiae lamentationes saepius revolvere, qui quadrivario alphabeti [ Ms., albabeti] ordine ruituram luxit Jerusalem, et hujus ruinae pars aliqua tibi calidas, ut reor, pro causa dilectae [ Ms., delicte] sororis excitavit lacrymas. Tamen hortanda est, ut in coenobio militet Christo, quae thalamo privata est viri: et fiat ei temporalis tristitia incitamentum laetitiae sempiternae.
(0228C)Tu nominis nostri fideliter cum tuis omnibus in sacrosacris orationibus vestris memor esto, obsecro. Liudgardam quoque nobilem feminam, quae tibi munusculi loco pallium direxit, habeto in dilectione ut sororem; illiusque nomen cum nominibus sororum tuarum per ecclesiasticas chartas scribere jube. Honorabilis tibi est amicitia illius et utilis. Misi dilectioni tuae ampullam et patenam ad offerendam in eis Domino Deo tuis manibus oblationem. Et dum oculis illa aspicias, dicito: Christe miserere Alcuini servuli tui. Et velim te quotidiana consuetudine usum habere offerendi Deo munus ad altare, quia apostolica auctoritas hanc constituit consuetudinem; ideo non est omittenda sed diligenter prosequenda. Vive Deo felix charissima filia, semper (0228D)Et memor Alcuini dulcis amica vale.
EPISTOLA LX. AD AERDUULFUM REGEM. (Anno 796.) Hortatur regem ad solium evectum, ut et suam et populi salutem procuret. Exemplo antecessorum illum terret. (0229A) Viro illustri Aerduulfo regi Alcuinus diaconus salutem.
Memor antiquae inter nos condictae amicitiae, etiam et venerandae salutationis vestrae valde congaudens, paucis litterarum apicibus vestram laudabilem personam de prosperitate regni tibi a Deo collati [ Ms., conlati], et de salute animae tuae admonere curavi, et quo modo stabilis tibi traditus [ Ms., traditur] honor, Deo donante, permaneat. Scis optime de quibus te divina misericordia liberavit periculis, et (0229B)quam facile te, dum voluit, provexit in regnum. Esto semper memor et gratus tam maximorum in te Dei donorum, in eo maxime, ut quantum intelligere valeas, illius in toto corde facias voluntatem: et sis obediens servis Dei, qui te de mandatis ejus admoneant. Scito certissime quod nullus alius tuam vitam conservare potest, nisi ille qui te de morte liberavit praesenti; nec isto protegere et custodire honore, nisi ille qui gratuita pietate istam tibi concessit dignitatem. Serva diligenter in animo tuo et regno misericordiam et justitiam, quia Salomone dicente, ac magis Deo concedente, misericordia et justitia firmabitur solium regni (Prov. XVI, 12). Considera intentissime, pro quibus peccatis antecessores (0229C)tui perdidissent vitam et regnum; et cautissime observa, nec talia agas, ne tale tibi eveniat judicium. Aliorum perjuria Deus damnavit; aliorum adulteria [ Ms., adultera] punivit; aliorum avaritiam et fraudes vindicavit; aliorum injustitiae non placuerunt illi. Non est personarum acceptor Deus (Act. X, 34), sed qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt. Erudi te ipsum primo in omni bonitate et sobrietate; postea gentem cui praeesse videris, in omni modestia vitae et vestitus, in omni veritate fidei et judiciorum, in observatione mandatorum Dei, et honestate morum. Sic itaque et regnum tibi firmabis, et gentem salvabis, et ab ira Dei liberabis illam, quae certis signis diu imminebat illi. (0230A)Nunquam tantus nobilium et rectorum sanguis effunderetur in ea, nec sic loca sancta pagani devastarent, et tanta injustitia et arrogantia valeret in populo, nisi perspicua Dei vindicta immineret habitatoribus terrae. Tu vero ad meliora, ut credo, servatus tempora, et ad correctionem custoditus patriae, Dei te auxiliante gratia, operare omni intentione in Dei voluntate salutem animae tuae, et prosperitatem patriae et populi tibi commissi, quatenus ex correctione subjectorum ditioni tuae tibi tuisque nepotibus praesens feliciter firmetur regnum, et futuri regni gloria aeternaliter concedatur. Haec chartula, obsecro vobiscum servetur et saepius legatur, ob memoriam salutis vestrae et dilectionis nostrae, ut Deus omnipotens in profectu sanctae suae (0230B)Ecclesiae ad prosperitatem nostram multo tempore in regno florentem, et in omni bono proficientem conservare dignetur. Vive et vale Deo donante in saecula sempiterna.
EPISTOLA LXI. AD OSBALDUM. (Anno 796.) Osbaldum, quem suspectum habet ob regicidium et turbas populi, hortatur, ut vitam mutet, et suae ac gentis saluti consulat. Dilecto amico Osbaldo Alcuinus diaconus salutem.
Poenitet me tui quia non obedisti mihi, qui ante biennium persuasi tibi in litteris meis laicam te demittere conversationem, et Deo servire secundum (0230C)votum tuum. Ecce modo pejor fama, infelicior causa turbavit vitam tuam. Revertere tamen, revertere et imple quod vovisti, et quaere causam quomodo ad Dei servitium pervenire valeas, ne pereas cum impiis, si innocens es de sanguine Domini tui; si vero nocens in consensu vel consilio, confitere peccatum tuum, et reconcilia te Deo, et fuge societatem sceleratorum. Melius est tibi amicitia Dei et sanctorum quam inique agentium. Noli addere peccatum super peccatum per vastationem patriae, per sanguinis effusionem. Cogita quantus sanguis per te, vel per propinquos tuos regum, principum et populi effusus est. Infelix generatio, per quam tanta mala evenerunt patriae. Libera te, obsecro per Deum, ne anima tua pereat (0231A)in aeternum. Dum lucem habes, curre, propera, festina ad Dei misericordiam, qui paratus est poenitentes suscipere et convertentes ad se consolari, ne veniat tibi dies, qua velis et non possis. Noli erubescentiam opponere tibi dimittendi [ Ms., demittendi] quod cepisti: major est erubescentia animam tuam perpetualiter perire, quam impios viros praesentialiter deserere; sed magis, si quoslibet ex illis convertere valeas ab impetrata [perpetrata] malitia, fac diligenter, ut habeas mercedem conversionis tuae a malo, et alterius pariter. Et haec est charitas, quae cooperit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 9); et haec faciens vive feliciter et valeto in pace. Deprecor ut haec chartula saepius in praesentia legatur tua, ut recorderis tui ipsius in Deo, et cognoscas quantam (0231B)curam jam longe positus habeam salutis tuae. Si quid valeas suadere genti, cum qua exsul eris, de salute sua, noli negligere, ut citius Dei donante gratia pervenias ad tuam etiam salutem.
EPISTOLA LXII. AD QUEMDAM ARCHIEPISCOPUM. (Anno 796.) Nuntiat sese, depositis saeculi occupationibus, praeparare ad occursum Domini. Sanctissimo patri archiepiscopo, humilis filius Alcuinus salutem.
Sciat dulcissima paternitatis vestrae dilectio quod ego filius tuus, saeculi occupationibus depositis, soli Deo vacare desidero. Ideo deprecor Almitatem vestram, ut me eximiae sanctitatis vestrae benedictio (0231C)et oratio consequatur, quatenus divina clementia paucos vitae meae dies qui supersint, in suo sancto servitio ad salutem animae meae conservare dignetur. Dum omni homini necesse est vigili cura se praeparare ad occursum Domini Dei sui, quanto magis senioribus, qui sunt annis et infirmitatibus crebris confracti, suas sollicita cura lampades ornare, ut dignus donante Deo efficiatur lucentibus lampadibus [ Ms., lampades] occurrere coelesti sponso, ne foras stare cogatur, intrantibus aliis ad convivium superni regis, quod pietas Domini nostri Jesu Christi me Filium tuum vobiscum, sanctissime Pater, perpetua prosperitate intrare concedat. Dominus Deus venerandam sanctitatis vestrae caniciem sanctarum donis virtutum [ Supple florere, vel simile ] faciat, desiderantissime (0231D)Pater!
EPISTOLA LXIII. AD COENULVUM REGEM MERCIORUM. (Anno 796.) Ad regnum evectum hortatur ad regias virtutes. (0232A) Excellentissimo viro Coenulvo regi Merciorum humilis levita Albinus salutem.
Multa mihi laetitia est de vestra bonitate, modestia et nobilitate morum, sicut regiam dignitatem decet omnino, ut quanto sublimior est honore caeteris, tanto nobilior sit omni morum perfectione, justitiae decore, pietatis sanctitate; quia clementia regis omnium hominum, ut in antiquis legitur historiis, excellere decet consuetudines; etiam et sancta Scriptura dicente: Misericordia et veritas exaltat solium (Prov. XX, 28). Et in Psalmis de Deo omnipotenti (0232B)dicitur; Universae viae Domini misericordia et veritas (Psal. XXIV, 10). Quantum quisque plus veritatis et misericordiae operibus fulget, tanto majorem habet in se divinitatis imaginem.
Illum semper habeas in mente, qui te egenum exaltavit, et posuit super principes populi sui. Rectorem te magis agnosce, pastorem et dispensatorem donorum Dei, quam dominum vel exactorem. Semper in mente habeas optimos nobilissimi antecessoris tui mores, modestiam in conversatione, et studium in corrigendo vitam populi Christiani. Quidquid vero ille in regno tibi a Deo dato bene disposuit, hoc tua diligentissime prosequatur devotio: si quid vero avare vel crudeliter gessit, hoc omnino tibi cavere necessarium esse agnosce. Non enim sine causa (0232C)nobilissimus filius illius tam parvo tempore vixit super patrem; saepe merita patris vindicantur in filiis [ Ms., filios]. Habeas consiliarios prudentes, Deum timentes, justitiam amantes, pacem cum amicis desiderantes, fidem et sanctitatem in conversatione pia ostendentes. Gens enim Anglorum multis propter peccata fatigatur tribulationibus, quae regum bonitate, et sacerdotum Christi praedicatione, et populi religione erigenda est ad antiqui culmen honoris; quatenus benedicta patrum nostrorum progenies perpetuam mereatur possidere felicitatem, et praesentis regni stabilitatem, et contra inimicos fortitudinem, ut Ecclesia Christi crescat et proficiat, sicut a sanctis Patribus ordinata erat. Sacerdotes Christi semper, clarissime rector, honorifice habeas, (0232D)quia quanto plus Christi servos, et verbi Dei praedicatores (0233A)venerabiliter observas, tanto magis Christus rex verus et pius tuum honorem exaltat et confirmat, sanctis suis intercedentibus. Summa aeterni regis pietas vos longaeva prosperitate regnare concedat, et perpetui regni beatitudinem vobis tribuere dignetur, domine desiderantissime.
EPISTOLA LXIV. AD SIMEONEM. (Anno 796.) Memoriam commendat traditarum sibi olim doctrinarum et novas addit. Venerandae dignitatis et dulcissimae charitatis filio Simeoni summo sacerdoti Albinus praesentis prosperitatis et perpetuae beatitudinis in Christo salutem.
Multa mihi fiducia est in fide vestra, et multa laus (0233B)in bonitate vestra; et magnum desiderium, ut proficias de die in diem in charitate Christi, in conversatione religiosae vitae, et in conspectu Dei in sanctorum gloria meritorum, de quibus saepius sanctitatem tuam litteris meis admonere curavi; ut sicut Dei gratia donante, meque teneros erudiente annos ad hunc feliciter sanctissimae dignitatis perductus es gradum, ita toto cordis mei affectu opto Deum quem deprecor ut semper te in anteriora extendas cum Apostolo, donec pervenias ad sublimem perpetuae beatitudinis coronam: in tantumque praesens tuas implevi precibus aures, et absens oculos apicibus paginarum mearum, ut modo nihil novi invenire valeo, quod transactae sedulitatis meae devotioni [ Ms., transacta devotione] possit superaugeri, nisi ut dicta (0233C)[ Ms., dilecta] paternae pietatis vigilanti recorderis animo, et scripta piae admonitionis saepius relegere studeas. In quibus vero si quid minus meae dilectionis stylo exaratum invenias, non meae culpa est voluntatis, sed obliviosus ignorantiae error, cui tamen fas est ignosci: atque utinam vestrae beatitudinis tam prona sit devotio ad perficiendam scriptae admonitionis seriem, quam mea gaudens est ad monendum charitas. Hoc tantum unum mihi in hac chartula admonere ratum videbatur, quatenus animi tui nobilitatem, quam in te optime sciebam, et sanctae fidei integritatem quam habere ad omnes solebas, nullis amicorum consiliis, nulla saecularium ambitione desideriorum corrumpi, vel immutari permittas. (0233D)Non omnis amicus consiliarius esse poterit, dicente Scriptura: Amici tibi sint multi, consiliarius autem unus (Eccli. VI, 6). Noli tuam bonitatem aliorum improbitate obscurari. Nolo amor tuus quem bona pietate et voluntate ex tuis vel alienis commeruisti, alterius negligentia vel malitia obruatur; sed (0234A)ut proficias in sapientia, in amore, et honore coram Deo et hominibus, ut nihil tibi desit in ulla gratia, sed ubique pius appareas et amabilis Deo et omni populo. Vestrae beatitudinis auctoritatem, et bonae voluntatis affectum Deus Christus augere, exaltare et conservare dignetur in aeternum, domine fili in Christo charissime, et in omni bono desiderantissime.
EPISTOLA LXV AD SIMEONEM SACERDOTEM. In prosperis et adversis suadet animi moderationem; munera mittit, suadet Romanum Ordinem doceri clerum. Melius se habere nuntiat ex infirmitate. Studium sacrae lectionis et sapientiae commendat. Albinus Simeoni sacerdoti salutem.
Gaudeo de tribulatione et prosperitate vestra, fili (0234B)mi charissime, quia tribulatio corporis salus est animae; et prosperitas vitae hujus gaudium est amicorum. Memento, quod omnes sancti tribulationes passi sunt in hoc mundo, quarum acerbitas non est condigna futurae beatitudinis remuneratione. Qui plus oneris portat in dorso, plus sudoris sentit in corpore. Quid est hujus saeculi honor, nisi grave pondus viatoris? Liber viator felicius vadit quam sarcinarum magnitudine onustus. Tamen ad mensuram unicuique secundum suam dispensationem dat Deus, aliis sic, aliis vero sic. Sed unusquisque fideliter laboret, ut feliciter regnet cum Christo.
Cuculum vernalem avem vestrae direxi sanctitati cum munusculis parvitatis meae: modo vero parvum quid vini direxi vobis et fratribus et amicis; (0234C)et de stagno [ forte, stanno] libras C ad opera necessaria facienda; et caucellos quatuor. Videtur condignum ut domuscula cloccarum stagno tegatur propter ornamentum et loci celebritatem.
De ordinatione et dispositione Missalis Libelli nescio cur demandasti; nunquid non habes Romano more ordinatos libellos sacratorios abundanter? Habes quoque et veteris consuetudinis sufficienter Sacramentaria majora; quid opus est nova condere, dum vetera sufficiunt? Aliquid voluissem tuam incepisse auctoritatem Romani Ordinis in clero tuo, ut exempla a te sumantur, et ecclesiastica officia venerabiliter et laudabiliter vobiscum agantur. Sed rari sunt adjutores, forte dicis; sed major bonae intentionis labor majori summae felicitatis remunerabitur corona: (0234D)et feliciter laborat, qui sibi construit domum in regno Dei, parvis magna et parans caducis aeterna, terrenis coelestia emens; propter unius margaritae emptionem omnia dimittens, ut eam possideat quam invenit, et omnibus praetulit gazarum deliciis.
(0235A)De infirmitate mea vobis praefatus ales dicere potuit. Gloria Deo! aliquantum melius habemus; sed tamen corporis integritas non revenit. Ideo diligentius jubeatis orare pro nobis, quia tempus appropinquat, quo hoc hospitium deserendum est et ignota appetenda. Sed veniat, veniat vestra post nos oratio et eleemosynarum munera gratissima, nobisque nimium necessaria. Ostendatur fides in filio, ut gaudeat Pater in filio sapienti et fideli. Non moritur qui in filio vivit prudenti. Sacrae lectionis studia omnimodis renovate vobiscum, ne pereat labor noster in librorum collectione. Non sit tibi durum pondera auri dare pro acquisitione sapientiae, cui secundum Salomonem nulla comparari in hoc saeculo poterunt (Sap. VII, 8 et 9). Et quid stulto, iterum ait, (0235B)divitiae, si sapientiam emere non poterit (Prov. XVII, 16)? Quae habitationem in ejus corde habebit gratam, qui eam diligere probatur. Multitudo sapientum sanitas est orbis et laus civitatis, in cujus arce habitat. Haec tuo pectore, Domino Jesu donante te, habitationem habeat, charissime fili, semper in aeternum.
EPISTOLA LXVI. AD ARNONEM. (Anno 797, mense Augusto.) Gaudet de nuntio adventus illius; multa nosse ab illo desiderat; et de sua commoratione illum instruit. Dilectissimo patri Aquilae Transalpino Albinus magister salutem.
Gaudeo quod vel aliquam famam de vestro adventu audivi, multum cupiens vestrae beatitudinis faciem (0235C)videre et optatam audire loquelam, simul et de prosperitate domni apostolici agnoscere, et quid in illis partibus gestum sit, et quomodo legatio vestra vobis evenisset, et si Sancti Pauli causa ad profectum fieri possit. Haec omnia per velocem nuntium mihi demandare curam, obsecro, habeas. Secundum quod iter meum dispositum habeo, volente Deo, die sabbati proximo, id est, Nonas Augustas, ad monasterium sancti Amandi habemus dispositum venire, et ibi die Dominica stare, et tunc ad Baralla [ Pez. (0236A)Barallam] villam nostram quatuor aut quinque dies remanere, non longe a Sancto Amando, sed quasi quinto decimo milliario; et sic ad Causiaco pervenire, et ibi hebdomada stare; et sic ad Sanctum Lupum. Inter haec loca, Deo propitio, habes me totum Augustum, et aliquam partem Septembrii mensis, si ullatenus possis impetrare, ut fiat nostrum colloquium. Interim, dum in proximo erimus, remanda mihi et quantos dies debeam te exspectare, quia non habeo in istis partibus aliquid ubi exspectare possum, propter inopiam rerum; quia quidquid fuit ibi, anno praeterito omnia amici nostri consumpserunt, bene facientes, et familiariter utentes rebus nostris. Et quam citius possint litterae vestrae ad nos venire, festinanter legatus currat ut nos in (0236B)proximo reperiat. Si rex vos jubeat in palatio stare, non contradicit tibi Liutgardis et infantes ut ad nos venias, quia illae iturae sunt ad Niviella, uti ibi missam [sanctae Mariae] agant. Veni, veni festinanter, si Deo placeat et sancto Martino et sancto Amando, ut nos videamus. Nullatenus voluissem longius ire, antequam tuae beatitudinis 68 faciem viderem. Manda vero per nostras curtes; quidquid ibi erit, omnia tibi parata erunt. Multum gaudeo de vestro colloquio; quia nescio quando erit, si nunc non erit. Feliciter lege, et prospere veni, Pater optime et amice fidelissime, et in Christo charissime.
EPISTOLA LXVII. AD *** (Anno 797, mense Augusto.) Significat quibus locis commoretur, nova scire cupit, mittit quaedam munuscula. (0236C) Charissimo Filio in verae charitatis dulcedine salutem.
Exspectavi dilectionis vestrae litteras, vel legatum. Sed tertio Gysla [ Pez., Kysla] soror domni regis direxit ad me missos, ut venirem propter aliquas necessitates ad illam. Sed nunc, volente Deo, iturus ero ad eam visitare, et inde ad sanctum Lupum, et ibi maxime spero me manere Septembrium mensem totum. Si quid inde de vestro itinere, vel de domni (0237A)[regis] reversione, vel de exercitus sui profectu audias, ne tarderis mihi remandare, et sic Octobrio mense ad Ferrarias sanctum Petrum visitare, et ibi usque ad medium illum mensem spero me esse. Ideo haec vobis scripsi, ut sciatis de itinere nostro, ubi nos beatitudinis vestrae missus invenire possit. Sed et de fratre nostro et amico, quem tecum iterum dimisi, remanda mihi. Sollicitus sum valde de domno rege et populo Christiano propter auras durissimas, et terram illam pessimam, et homines invidos, si Deus propitietur illis et sanctae suae Ecclesiae defensori. Multo tempore illum conservet cum suis fidelibus. Direxi vobis unam tapetam et unum sagellum tenuem, obsecrans ne despicias munusculi parvitatem. Haec sunt duo minuta quae vidua obtulit in gazophylacio templi, quam Dominus (0237B)Jesus laudavit, quia plena charitate offerebat (Matth. XII, 42). Vivite vos Deo placentes in omni opere bono. et pro nobis orantes valete in perpetuum.
EPISTOLA LVIII. AD ARNONEM. (Anno 797, mense Septembri.) Litteras illius se accepisse significat, et de silentio multarum rerum conqueritur. Dilectissimo filio Aquilae piam et pacificam in Christo salutem.
Audita prosperitate vestra per litteras quas nobis direxistis [et venerunt nobis Idibus Septemb. Sed mirum quod nihil de Candido [ Ms., Cando] meo demandare voluisti. Misi tibi jam pridem litteras meas per clericum vestrum, cujus nomen non recolo, (0237C)ut puto, septimas Idus Augusti, et nescio si te invenerunt, et sollicitus fui in his litteris audire aliquid, unde eas dirigeres, vel qua die, vel de quo (0238A)loco, vel quomodo dispositum habuisses facere secundum Dei voluntatem; et quando te sperarem in has venire partes. Ego itaque sub festinatione vado ad sanctum Martinum; ibi, volente Deo et domno rege annuente, hiemare disponens]. Et utinam! veniat volando Aquila mea orare apud sanctum Martinum, ut ibi amplectar alas illius suavissimas, et teneam, quem diligit anima mea, nec dimittam eum, donec inducam illum in domum matris meae (Cant. III, 4), et osculetur me osculo oris sui (Cant. I, 1), et gaudeamus ordinata charitate invicem [Forte dixissem tibi aliquid, si praesentem te haberem: cur noluisses mihi innotescere, quomodo accepisset vos domnus apostolicus, et quid tibi placuisset in illis partibus: vel quomodo Paulinus Pater meus egisset (0238B)vobiscum, et quo se divertisset? Curioso animo meo satisfacere non voluisti. Ideo pauciores tibi litteras modo scribere volui, non tamen pauca charitate, quas scripsi, scripsi (Joan. XIX, 22). Hanc alteram chartam redde obsecro, Candido meo, si vivat, si vobiscum sit. Nescio cur et ille tacuit, dum tu mihi scripsisti, nisi forte Albinus recessit ex ore illius, cujus dilectio nunquam recedit ex corde meo.] Semper in aeternum valeas et vigeas et floreas, fili charissime
EPISTOLA LXIX. AD ARNONEM EPISCOPUM SALISBURGENSEM. (Anno 797.) Commendat illi quemdam filium; de reversione regis; de sancti Pauli causa et aliis informari cupit: suspirat ad Dei visionem, et ad superna desideranda hortatur. (0238C) Venerabili Patri et amabili fratri et desiderabili filio in totius charitatis jucunditate salutem.
(0239A)[Satis mihi placet concordia inter filium meum et fratrem tuum, quem vocatus visitare venisti. Et bene fecisti me hortando ad charitatem ejus reverti, unde nunquam aversus fui; licet dubitationem aliquam agnovissem de mea fide in tuis suavissimis apicibus. Quod vero dixit, ut habuissem eum in domo ad erudiendum, nullatenus a quoquam ante audivi. Tamen] scias, quod in camera humilitatis superbiae non placet habitare, quia quod illa aedificat hoc ista destruit. Ecce ego, quantum in me est, apertas habeo manus amplectari venientem, non respuere precantem. Hoc apud omnes servare praefinivi, ut nullum abjicerem, sed, quemcunque potuissem, attraherem. [Quanto magis de tam probato viro et tam laudabili persona et tantis mihi bonis ex (0239B)multo tempore conjuncto, credere dissidium [ Ms., descidium] non debuit sancta et venerabilis prudentia vestra. Quod vero de filio meo, fratre et nepote tuo, durius scripsisti, videat charitas et pietas tua ne inanis fiat labor noster, et ne perdatur anima pro qua Christus mori non dubitavit. Ecce eum remisi tuae dilectioni, ut facias de illo sicut videatur prudentiae [ Al., providentiae] vestrae; in tua enim potestate est vel ille, vel beneficia quae habet. Fac secundum quod ex illius intelligas, ante oculos tuos, meritis, non secundum verba invidorum. Nihil enim mecum potest in tristitiae spiritu proficere. Unum e duobus mihi videtur consilium: aut ex nostra gratia eum domno regi commendes; vel tecum habeas; donec agnoscas ex illius conversatione, quid (0239C)de eo utile sit, donec iterum nostra, volente Deo, collocutio fiat. Aliquid tamen ut habeat consolationis, forte melius est, secundum humilitatis et obedientiae promissionem, ne continua absorbeatur tristitia (II Cor. II, 7). Et si Witto veniat ad vos, apud eum discere potest. Et si, Deo volente, veniat, vide diligenter: ne inanis fiat habitatio illius vobiscum, ut quantum me tristificat absentia illius, tantum vos laetificet praesentia, et defectus meus vester sit profectus. Et si aliquantum temporis vis eum in monasterio sancti Hrodberti demorari necesse ei esset, propter adjutorium hominum linguaeque notitiam, Aedilbertum habere secum, ut nostris eruditionibus assuetus, et illorum moribus educatus, medius fiat in ambarum partium profectu. Tamen, (0239D)ut vobis videtur, fiat, et citius me scire faciatis quid vobis placeat. Et de domni regis reversione vestroque itinere vel habitatione, et de domno apostolico, et sancti Pauli causa, et caeteris rebus quae nobis sunt necessaria 71 vel jucunda audire. Hoc scias certissime quod in Toronicis partibus pene nihil remansit vini, frugumque abundantia vix ad medietatem alterius anni. Ideo vadam, volente Deo, visitare fratres, et ordinare res illorum, reversus in his iterum morare partibus. Si domno regi placuisset, (0240A)ut tibi licuisset apud sanctum Amandum hiemare, forte] aliquantum temporis, Christo miserante, nobis opportunum esset simul habitare, ut frangeretur propheticus panis inter nos, de quo dictum est: Frange esurienti panem tuum (Isai. LVIII, 7). Licuisset nobis assidue una voce et una fide cantare: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie (Luc. XI, 3). [Et] ex eo vesci, qui ait: Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi, si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum (Joan. VI, 51, 52). O! quam jucunda est charitas, et quam dulcis praesentia illius, et quam felix vita, ubi nunquam deerit quod semper amatur! quae nunc in absentem [ Al., absente] ardet, tunc in praesente laetatur. Licet ubique Deus praesens sit, tamen aliter in imagine per speculum cernitur, (0240B)aliter in praesentia per speciem videtur: de qua ipsa Veritas ait: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8). Mundetur modo cor in hac peregrinatione, ut in patria illius beatissimae visionis frui liceat. Utamur hoc mundo perituro in charitate non peritura, ut fruamur Deo in gloria permanente. O Domine! [Jesu] fac nos diligere te, et odisse eum de quo dixisti: Mundus me odit (Joan. XV, 18). Ut per te donum Spiritus Paracleti accipiamus, quem mundus non potest accipere, quia non videt eum, nec scit eum (Joan. XIV, 17). Noli nos secundum tuae veritatis promissionem orphanos relinquere, sed mitte in nos spiritum veritatis, qui nobiscum maneat in aeternum (Ibid., vers. 16, 17). O Rex gloriae et Domine virtutum (Psal. XXIII, 10), bellator (0240C)noster et pax nostra, qui dixisti: Confidite, ego vici mundum (Joan. XVI, 33). Vince et in nobis servis tuis. [Tu scis] quia sine te nihil facere possumus (Joan. XV, 5). Da cum fiducia servis tuis loqui verbum tuum, et loquentibus exemplis ostendere, quod ore praedicent. Da velle et perficere (Philipp. II, 13); da ut misericordia tua praeveniat (Psal. LVIII, 11), et misericordia tua subsequatur nos (Psal. XXII, 6): praeveniat ad incipiendum, subsequatur ad perficiendum [ Al., implendum]. Quid plura habemus dicere, nisi ut fiat voluntas tua, qui vis omnes homines salvos fieri? (I Tim. II, 4.) Tua voluntas salus est nostra, gloria nostra et beatitudo nostra.
Per quemdam mentis excessum, o frater venerande, haec locutus sum, non tam ordinate quam epistolaris (0240D)postulat angustia, sed tam affective quam intima cordis compunctio exegit. Tu tamen, dulcissime Pater et familiaris meus, patienter sustine cordis mei lacrymas, et tecum reconde quod mecum audisti. Quis scit, nisi ille qui omnia scit, si cras mihi liceat scribere tibi, aut post cras dulces tecum collationes [ Al., consolationes] dicere vel audire? Hodie mihi dedit spatium pietas illa, quae omnia mihi contulit bona quae habeo. Quapropter tacere non debui quia nescio quid ventura pariat dies. Tu vero, unanimis (0241A)frater, aeternos dies semper habeto in mente, et per patientiam curre iter quod tibi Christus ostendit; quia qui sequitur illum, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. VIII, 12). Ille tibi sit cibus et potus, charitas et gloria. Non subvertat cor tuum ambitio saeculi, adulantium officia, species vanitatis, timor potentium, minae crudelium; sed aedifica domum tuam supra firmam petram (Matth. VII, 24, 25), unde te nullae tempestates evellere valeant. Sed sta intrepidus linguas detrahentium contemnens, et ora laudantium non curans; et quoscunque poteris, gratia auxiliante [superna] tecum in hunc statum vitae rape precibus, monitis, castigationibus, exemplis, ut cum multiplici laboris fructu multiplici dignus mercede appareas in conspectu Domini Dei (0241B)tui, mihique tuae salutis consocio assiduis sanctitatis tuae precibus subvenire memento: quatenus Salvator omnium me multis peccatorum vulneribus confossum, larga suae pietatis clementia salvare dignetur et constituere, licet extremum, in sorte aeternae beatitudinis tecum, charissime Pater, frater et fili.
EPISTOLA LXX. AD SPERATUM EPISCOPUM. (Anno 797.) Illum a vanitatibus hujus vitae dehortatur; inculcat vero officia episcopis convenientia. Sanctissimo fratri et filio charissimo Sperato episcopo, humilis Pater Albinus salutem.
Valde me vestrae charitatis amor quotidie reficit, et fidelitatis mentem meam certitudo abundanter laetificat, (0241C)ita ut in primos parvitatis meae amicos, vestrae bonitatis nomen et suavitatis facies menti meae radicitus infixum permaneat. Et ob hoc, quantum charitatis recordatio laetificat, tantum absentiae lacrymosa longinquitas moestificat. Sed patienter ferendum est quod necessario tolerandum esse dignoscitur. Et currens chartula ostendat in litteris quod lingua resonare non valet in auribus, quatenus oculorum officio illud agnoscat quod olim aurium ministerio cordis secretum cognovit.
Vestra vero veneranda sanctitas varios saeculi eventus saepius consideret, et quis casus nobis remaneat, non obliviosa mente retineatur: totiusque humani generis exempla nos doceant, quam periculosa dies, quam metuendum judicium incerto tempore (0241D)nobis immineat. Praeparemus nos in occursum magni Regis (Amos, IV, 12), ut pium inveniamus quem nullus effugere valeat. Quid vero muneris in manibus feramus, quotidie cogitandum est, dicente Scriptura: Non appareas vacuus in conspectu Domini Dei tui (Eccli. XXXV, 6). Nulla ibi metallorum species, nullus gemmarum fulgor, nulla vestium vanitas (0242A)nullus saeculi luxus, ipso aequissimo Judice, acceptabilis erit. Nisi sola eleemosynarum largitio, et meritorum multiplicatio bonorum proderit. Quidquid hic geritur, illic dijudicatur. Et omnis bonitas praemio coronabitur perpetuo, omnisque iniquitas aeternis damnabitur tormentis.
Haec animis inhaereant nostris, hoc prudens praevideat cautela. Ne illa die inops bonorum meritorum lugeat anima; sed ut de simplici gaudeat bonitatis fructu, maxima cura cogitandum est. Hoc vestra meam fraterna sollicitudo segnitiem, sanctarum litterarum serie, saepius admoneat. Nam meae exhortationis verba verae dilectionis stylo sunt exarata. Quotidie operemur bonum, dum tempus habemus (Gal. VI, 10); ne nos tenebrae comprehendant (Joan. XII, (0242B)35), nec imparatos illa metuenda dies inveniat. Tu vero pastorali pietate ac sacerdotali auctoritate, non solum meam suscitare litteris socordiam studeas, sed etiam omnibus te audientibus pia paternitate, ut vigilent, praedicare non cesses. Si lingua sacerdotalis clavis est coelestis regni, decet ut guttur illius tuba sit aeterni Regis, dicente propheta: Clama, ne cesses; exalta sicut tuba vocem tuam (Isai. LVIII, 1). Quis se parat 73 ad bellum, si praeco in castris non clamat? Quis hostibus succinctus in armis obsistit introitum, si speculator in celso turris fastigio dormit? Quis gregem a luporum rabie defendit, si pastor in silvestribus luxuriae dumis latitat? Quis florentis ruris pascua gregi demonstrat, si ductor vagabundis per foveas vestigiis errat? Lege saepius, obsecro, beati (0242C)Gregorii praedicatoris nostri libellum de pastorali cura, ut in eo periculum sacerdotalis officii agnoscas, et bene operantis servi mercedem non obliviscaris. Iste liber tuis saepius inhaereat manibus; illius sensus tuae firmiter infigantur memoriae, ut scias qualiter quisque ad sacerdotalem honorem accedere, et accedens quanta consideratione seipsum circumspicere debeat; et quibus exemplis vivere necesse sit; et quanta intentione praedicare jubeatur; et quid cui personae conveniat, maxima discretione descripsit.
Scis optime, quanta intentione rex ille clarissimus filium suum [ Edit., filio suo] praeparavit, ut arbitrabatur, regno haeredem: sed, ut rerum eventus demonstrabat, exemit. Inde poteris saecularem intelligere (0242D)sapientiam, et quam verum est, ut Psalmista canit: Nisi Dominus aedificaverit [custodierit] domum, in vanum vigilant qui custodiunt eam (Psal. CXXVI, 1). Homo cogitat, Deus judicat. Incerta est humanae prudentiae saecularibus providentia rebus. Hoc solum de futuris considerantem non fallat, quod charitas in praeceptis Dei hujus vitae temporibus peragit. (0243A)Sit tibi larga manus in eleemosynis; sit studiosa lingua in praedicatione; sit sobria vita in conversatione; sit sacerdotalis auctoritas in castigandis reprobis; sit benigna sollicitudo in refovendis humilibus. Sit tibi clara in veritatis assertione fiducia, nulli parcens personae, quo minus aequitatis proferas judicium. Sit tibi venerabilis quotidianus usus in ecclesiasticis officiis, ut omnia honorifice fiant quae tua dignitas in Dei cultu debeat observare. Quia melius est, sacerdotem Christi in ecclesiastico ministerio laudari, quam in conviviorum apparatu (Prov. XXIII, 20). Quae laus est tantum accumulare mensam tuam, ut vix portari possit, et Christus ante ostium esuriat? qui dicturus erit in die terribili: Quandiu uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis (Matth. XXV, (0243B)40).
Omnino habeas in comitatu tuo prudentem dispensatorem, qui pauperum curam sollicita pietate provideat. Melius est pauperes edere de mensa tua, quam histriones vel luxuriosos quoslibet. Ebrietatem sectantes, beato Hieronymo dicente, quasi inferni foveam devita. Duo mala sunt. Primum: contra praeceptum Dei agere, qui ait: Cavete vos ab omni ebrietate et crapula (Luc. XXI, 34). Secundum: inde laudem quaerere, unde poenitentiam agere debuit. Beatus homo qui non respicit in vanitates et ad insanias falsas (Psal. XXXIX, 5). Insania est vestimentorum pompa, et assidua ebrietatis luxuria, propheta dicente: Vae vobis qui potentes estis ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem (Isai. V, (0243C)22). Qui his delectatur, ut Salomon ait, non erit sapiens (Prov. XX, 1). In te enim exemplum sit totius sobrietatis et continentiae. Verba Dei legantur in sacerdotali convivio. Ibi decet lectorem audire, non citharistam. Angusta est domus; utrosque tenere non poterit. Non vult rex coelestis cum paganis et perditis nominetenus regibus communionem habere, quia Rex ille aeternus regnat in coelis, ille paganus perditus plangit in inferno: voces legentium audire in domibus tuis, non ridentium turbam in plateis.
Clericorum tales habeas socios, ex quorum conversatione tua laudetur auctoritas. Filius sapiens gloria est patris, et contra filius stultus ignominia est matris (Prov. X, 1). Quomodo, dicente Apostolo (I Tim. III, 5), curam Ecclesiae poterit habere, qui suam domum (0243D)nescit regere? Ovicula quae de mensa comedit pastoris, vagabundis errat gressibus. Quomodo cautam habet conversationem, quae libero pede per campi latitudinem discurrit? Et ex doctrina discipulorum augetur sapientia doctoris: qui studiose docet quod novit, saepe agnovit, divina donante gratia, quod ignorat. Maledictus qui abscondit frumenta in populis (Prov. XI, 26), et beatus qui seminat super omnes agros. Mane semina semen tuum, et vespere non cesset 74 manus tua. Quia nescis quid melius oriatur, etsi utrumque hoc optimum est (Eccle. XI, 6). Nullus erit in hoc saeculo sempiternus; ideo contendat quisque, ut ibi bene vivat ubi sempiternus erit. Noli, obsecro, (0244A)charitatis hortamenta spernere. Scio [ Edit., scito] te haec omnia melius nosse et perfectius operari. Sed magni amoris affectus me optima tibi suadere cogit. Aequum est ut quod charitas libenter impendit, humilitas gratanter accipiat. Summa Dei pietas multis feliciter annis Conservet charos, teque tuosque simul Sis memor Albini, memoret te Christus in aevum, Jam tibi perpetuum sit sine fine decus.
EPISTOLA LXXI. AD SPERATUM EPISCOPUM. Exoptat illius amicitiam continuam et hortatur ad vitam episcopo dignam. Dilectissimo Patri Sperato episcopo fidelis amicus (0244B)Alcuinus salutem.
Sempiterna me cogit charitas saepius vestrae dilectioni litterulas dirigere, licet minus videaris nobis vicem rependere tuis litteris; tamen ego non cesso tibi prosperitatem optare, et per chartas tuae innotescere sanctitati quod nullatenus mens mea tui habeat oblivionem, sed omnimodis firma radice tui nominis obtineat memoriam.
Recordor dulcedinem vestram et germanitatem quam habuimus inter nos praesentia corporali, quae etiam spiritaliter observari debet, nec ulla terrarum longinquitate deleri, quatenus amicitia olim condicta perpetualiter conservetur. Tu vero, sanctissime Pater, considera diligenter locum nominis tui, ubi maneas, (0244C)ubi statuta sit dignitas tua, et quod diceris ab omnibus, hoc opere impleas. Fiducialiter praedica omni personae, opportune, importune, idem volenti et nolenti (II Tim. IV). In moribus tuis fulgeant exempla sanctitatis, et in verbis veritatis praedicatio nitescat, quia haec duo maxime conveniunt episcopo, ut bonis vivat moribus et praedicationis verba non taceat, sicut ipsa Veritas ait: Sint lumbi vestri praecincti et lucernae ardentes in manibus vestris (Luc. XII). In lumbis morum castitas et in lucerna lumen verbi Dei demonstratur. Habeas irreprehensibiles socios, ut ex illis alieni discant vitae religionem; et aedificentur quicunque veniant ad te, sive ex te ipso, sive ex illis. Lectionis vero studium nullatenus dimitte, sed habeas tales juvenes apud te, qui semper (0244D)discant, et magis gaudeant discere quam inebriari; Deo servire et non saeculi sectari pompas. Talem te para, qualem te cupias stare ante tribunal Christi; meique semper memor esto in orationibus tuis, quatenus divina clementia dies meos ad finem deducat perfectum, et ut tu habeas mercedem bonam ex me, et ego remissionem peccatorum per te. Fides vero et dilectio sancta nunquam frigescat in animis nostris, sed semper magis magisque augeatur, Christo Deo miserante, qui nobis propitius sit in aeternum. Opto te valere, et in Christi charitate proficere, dulcissime Pater!
EPISTOLA LXXII. AD SIMEONEM SACERDOTEM. (Circa annum 797.) Hortatur ad officium episcopale solerter obeundum periculosis in Britannia temporibus. (0245A) Charissimo filio Simeoni sacerdoti Albinus Pater salutem.
Si gaudendum est de ascensu, timendum est de lapsu, quia de altiori loco periculosior est lapsus. Ideo secundum nomen tuum esto superspeculator non solum gregis tibi commissi, sed etiam tui ipsius, ut in paucis diebus laboris plurimam merearis habere mercedem beatitudinis. Tempora periculosa sunt in Britannia; et mors regum miseriae signum est; et discordia captivitatis origo; et festinant vera esse (0245B)quae saepius audisti a nostro praedici magistro. Noli cupidus esse de auro et argento, sed de animarum lucro. Me vero in orationibus et eleemosynis memora quotidie, et te in observatione mandatorum Dei semper; et si tempestas undique immineat, guberna viriliter navem Christi, ut quandoque cum tuis nautis in portum pervenias prosperitatis. Nunquam a sancta praedicatione lingua sileat, nunquam a bono opere manus torpescat; et quocunque vadas, liber sancti Gregorii Pastoralis tecum pergat. Saepius illum legas et relegas, quatenus teipsum et tuum opus cognoscas in illo, ut qualiter vivere vel docere debeas, ante oculos habeas: speculum est enim pontificalis vitae et medicina contra singula diabolicae (0245C)fraudis vulnera. Non mollescat animus tuus in adulatione principum, nec torpescat in correctione subjectorum. Non te decipiant saeculi blanditiae; non exaltent honores transeuntes; non subvertant favores populi. Esto columna firmissima in domo Dei, non arundo vento agitata (Matth. XI, 7). Esto lucerna super candelabrum posita, non sub modio abscondita (Matth. V, 15). Esto omnibus via salutis, non vena perditionis, ut per te plurimi corrigantur, salventur, et ad vitam tecum perveniant sempiternam. Vive, vale feliciter et nostri memor proficias semper in opere Dei.
EPISTOLA LXXIII. AD CALVINUM PRESBYTERUM. (Circa annum 797.) Hortatur ad contemptum divitiarum et honorum saeculi - Simeonem summum sacerdotem saepius admoneri cupit: sibi ab adulationibus cavere, curae animarum solerter intendere, et Christianae virtutis exercitia suadet. (0246A) Dilectissimo filio Calvino presbytero Albinus devotus in charitate Pater salutem.
Quamvis corporali specie amici disjungantur, tamen charitatis officio semper praesentes esse queunt. Nec terrarum longinquitate separantur, qui dilectionis dulcedine junguntur. Haec est quae nunquam praeterit, si in veritate fideliter habetur. Proh dolor! sed rare inveniuntur, quorum integra fides veram foras ostendat charitatem, quae plurimos habet impugnatores, sed maxime saeculi divitias, quae fallaci specie infestant corda quaerentium illas; ut vix antiquae dilectionis quaelibet scintilla eluceat inter caliginosas terrenorum desideriorum umbras. Hanc vero pestiferam (0246B)saeculi cupiditatem a tuo animo, charissime fili, miserante Deo, adjuvante gratia procul expelle; quatenus tranquilla pace in spe suavitatis, et in fide veritatis, et charitatis perfectione Deo Christo servire valeas, habens saeculum tanquam non habeas. Si vero sentias in animo tuo tibi impedimento esse pacificae servitutis, qua Domino Deo deservire debeas, saecularis possessio [saecularem possessionem], melius est praecidere funem iniquitatis illius, quam vana spe lamenta in longum protrahere tempus, nesciens quid ventura dies pariat. Sunt enim homines qui spe ruunt, longam sibi promittentes vitam; et subito rapiuntur de hac luce, et quod cogitaverunt, non perfecerunt. Tibi vero a Deo data prudentia praevideat, quo tuus te ferat animus; et noli (0246C)tardare in eo quod tibi optimum eligas.
Tu vero scias quo desiderio, qua quiete, saeculi possideas honores. Si tibi nihil impedimenti generant pristinae religiones quas [religionis quam] habuisti, et semper habere opto in Christi servitio. Nil tibi deesse aestimo in cella sancti Stephani honestae conversationis, quo ut tibi necesse [ F. suppl. non] sit foras per varias terrarum species vagari, et audire aliorum infidelitates, et contra peccata irasci aliena, et mentis tuae dulcissimam perdere quietem. Tamen, ut dixi, sapientia tua consideret quem habeas profectum in habendo res alienas, si sufficiant tibi ad elemosynarum in miseros largitionem; si scholam legentium habere possis, si pauperes vestire, si peregrinos recipere, si quiete vivere, si (0246D)pacem cum eis qui foris sunt habere valeas. Plurimi sunt impugnatores Ecclesiae Christi, qui quotidie aliquid vel prece, vel violentia rapere gestiunt; (0247A)et non sunt, nisi verbotenus, amici, factis vero inimici.
Horum perversitas multum inquietare solet custodes Ecclesiarum Christi, sicut in charissimo filio meo Simeone summo sacerdote intelligere potes, easdem ab impiis patiente molestias, quas antecessores illius ab inimicis Christi perpessi sunt. Quorum contrarietas debito fine, secundum judicium 76 justi Dei perit [ F., periit], sicut et his qui modo adversantur praedicationi praedicti filii nostri et servorum Dei, quia post vos sunt, certa remanet perditio. Tu tamen illius bonam voluntatem precibus adjuvare, exhortationibus admonere, ut viriliter agat, nullatenus desiste: quia in salute illius prosperitas vestra consistit, et in profectu voluntatis (0247B)bonae nobis omnibus merces apud Deum reputabitur. Quia ego, licet indignus Pater, nutrivi, educavi, et ad perfectum perduxi virum quem vos elegistis in pontificatus honorem. Saepius admone illum de precationis [ F., praedicationis] verbi Dei instantia et patientiae bono, quae valde necessaria est illi habitanti inter lupos et serpentes. Memor sit dicentis Christi: Confidite, ego vici mundum (Joan. XVI, 33). Item mente saepissime consideret quid ipsa Veritas discipulis suis praecepisset, dum eos ad praedicationis direxit officium: Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum. Estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae. Cavete ab hominibus (Matth. X, 16, 17). Admone illum diligentius, ne sit saeculi amator, ne adulatoribus consentiens, ne propter (0247C)propinquorum turbam suum cupiditatibus terrarum vel divitiarum involvat animum, sed divino rigore regiam viam in omnibus ubique teneat. Melior est Christus propinquus et amicus, quam totius saeculi numerosa propinquitas vel amicitia.
Vide quid charitas facit. Dum te admonere familiari stylo exorsus sum, repente me charitatis flamma transtulit ad illum. Sed ignosce mihi, quod haec pauca de illius profectu tibi destinatis inserui litterulis: optans te et in hac paternae fidei felicitate proficere coram Deo, ut sis in omnibus illius veritatis assertor, non falsitatis adulator. Bene quidam adulatorem definivit dicens: Adulator est blandus inimicus: et verum ait; plurimi namque sunt adulatores divitum, et pauci admonitores. Et melior est (0247D)unus suasor veritatis quam mille adulatores falsitatis. Quaproter hoc vitium omnimodis tibi caveas, charissime fili, et semper sermo tuus veritate vigeat. Licet veritas rugosam habeat frontem, tamen solidum habere solet consilium. Si pro omni otioso verbo reddituri erimus rationem (Matth. XII, 36), quanto magis pro noxio vel fallaci? Os quod mentitur occidit animam (Sap. I, 11). Pro veritatis officio sermo est homini datus, non falsitatis iniquitate. Nunquam adulator verus est amicus, sed blandus, ut dicitur, inimicus. Gladium melle litum porriges (0248A)amico. Melius est cauterio sanare vulnus, quam blandimentis nutrire, ut pejor [pejus] fiat.
Consideret sagacitas tua tempus, locum et personam; quo tempore, quo loco, cui personae quid dicendum sit. Quae optime in libro beati Gregorii, qui Pastoralis dicitur, legi et discerni possunt. Nunquam sacra lectio temporibus opportunis de manibus recedat tuis. Vices suas habeant lectio et oratio. Et non nox, neque dies protrahatur in conviviis vel ebrietatibus, aut confabulationibus non necessariis. Inter pocula sonus et sermo aedificationis audiatur coram admonentibus [ F., admanentibus] vel palam omnibus, vel cuilibet considenti. Puerilis aetas tuis sermonibus a flamma servetur vitiorum, quatenus aetas illorum tibi proficiat in mercedem perpetuae remunerationis. (0248B)Non tibi sit vilis anima, pro qua Dominus omnium mori dignatus est. Ne dicas in animo, quid ad me pertinet, sive bene, sive male faciat? Ubi est charitas, si errantem corrigere non curas? Memento Apostolum dicentem: Quis scandalizatur, et ego non uror (II Cor. XI, 29)? Alterius peccatum, suum fecit dolorem. Quid habes Redemptori tuo et Judici omnium in die magno ostendere, si animas non habes, tuo labore redemptas a diaboli servitute, ostendendas? Quantas in hoc exsilio tuis doctrinis ab iniquitate revocas, et in viam veritatis reducis, procul dubio tantas recipies mercedes in die illa. Ideo non cesset charitas operandi bona omnibus: non cesset lingua loquendi de bonis ad omnes, hos precibus persuadens, illos severitate castigans, secundum (0248C)modum uniuscujusque aetatis vel personae. Esto lucerna in domo Dei, et per te plurimi illuminentur, et a tenebris vitiorum in viam perpetuae lucis revocentur. Non deerit tibi gratia adjuvantis Dei, si inerit voluntas admonitionis sanctae. Scribe Evangelium 77 in corde tuo, et in memoria maneant miracula, vel verba Domini nostri Jesu Christi . et saepius psalmorum vice canito Evangelium, maxime secundum Joannem, ubi altiora leguntur inesse mysteria: in quo ego de Patrum libellis laboro Expositionem brevi sermone peragere: opus necessarium, vobisque jucundum, si donante Deo perficiatur, et ad vos pervenire poterit.
Tu vero pacem cum omnibus [ F., hominibus] habeas, bellum cum vitiis, concordiam cum fratribus, (0248D)moresque jucundos cum eis qui sanctorum moribus consociantur et vivunt: patienterque tuas suffer injurias; vel magis dimitte, ut dimittatur tibi. Esto in cibo modestus, in poculo parcus, in loquendo sobrius, in vigiliis devotus, ad omne opus Dei promptus, pius ad pauperes et infirmos, consolator moerentium, adjutor laborantium, compatiens miseriis omnium, largus in eleemosynis secundum vires habendi, memorans evangelicae viduae duo minuta, prophetamque dicentem: Frange esurienti panem tuum (Isai. LVIII, 7). Cave te, praevidens discretionem eleemosynae in (0249A)utroque, et danti et accipienti, solatium esse. Ubique discretio optime valet, quae inter monachos mater virtutum esse dicitur, Salomone attestante: Palpebrae tuae praecedant gressus tuos (Prov. IV, 25), id est, discretio actus tuos. Cui sententiae et Apostolus consonat, ubi ait: Omnia vestra honeste cum ordine fiant (I Cor. XIV, 40). Et comicus quidam ait: Ne quid nimis. In omni re temperantia servanda est, quae est via regia totius vitae nostrae, nec ad dexteram, nec ad sinistram declinans, sed caute et sapienter incedens, quasi providus viator ad supernae civitatis arcem properans, ambulans de virtute in virtutem, donec videatur Deus deorum in Sion (Psal. LXXXIII, 8); id est, in specula aeternae beatitudinis, quae est omnium sanctorum merces et retributio laboris sui. (0249B)Ibi beati mundo corde, quia Deum videbunt (Matth. V, 8). Ibi beati qui persecutionem patiuntur, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Ibid., 10). Ibi beati qui habitant in domo Domini, quia in saeculum saeculi laudabunt eum (Psal. LXXXIII, 5).
Hanc habeto chartulam, dilectissime fili, sociam tibi, vice paternae charitatis tibi loquentem in corde, te admonentem non solum de salute tua, verum etiam de multorum profectu et prosperitate, meque ipsum tuo pectore quotidie commendantem, ut vera nos charitas florere faciat in praeceptis Christi Dei, cui laus et gloria in saecula sempiterna.
78 EPISTOLA LXXIV AD GENTEM ET POPULUM CANTUARIORUM. (Anno 797.) Illorum fidem ac nobilitatem laudibus extollit; sacerdotes ac nobiles adhortatur: calamitates deplorat; et ut archiepiscopum Aedilhardum a fuga reducere conentur, suadet. (0249C) Nobilissimae genti et populo laudabili, et regno imperiali Cantuariorum humilis levita Alcuinus salutem.
Vestri decoris et vestrae salutis valde cupidus has paucas litterulas, ob nimiam vestrae prosperitatis dilectionem, in commune vobis dirigere curavi. Vos vero principium salutis Anglorum, initium prosperitatis, portus intrantium, triumphi laus, sapientiae origo, et a vobis imperii potestas prima processit, et fidei catholicae origo exorta est. Apud vos clarissima lumina Britanniae requiescunt, per quos lux veritatis (0249D)per totam Britanniam emicuit. In vobis utrumque, et philosophicae disciplinae decus emicuit, et sacrae religionis claritas effulsit. In vobis vero fuerunt simul et religiosi doctores ecclesiasticae fidei, et sapientissimi principes regalis dignitatis, et viri fortissimi (0250A)in bello, et justissimi in judiciis; morum nobilitate conspicui, consiliis providi, pietate laudabiles, facie honorabiles, vultu venerabiles, et omni dignitate clarissimi. Haec vos, viri sapientissimi, in quibus modo Cantiae decus consistit, diligenter considerate, et longas successiones nobilissimorum parentum vestrorum imitare studeamini [ Ms., studimini].
Primo omnium, qui in Ecclesia Christi Deo deserviunt [ Ms., deserviant], discant diligenter quomodo Deo placeant (Coloss. I, 10), quomodo fidem catholicam, quam primum doctores nostri in eis fundaverunt, obtinere firmiter et praedicare valeant; quia ignorantia Scripturarum ignorantia Dei est: et si caecus caecum ducit, cadunt ambo in foveam (Matth. XV, 14); et econtra multitudo sapientium salus est populi (0250B)(Sap. VI, 26). Adducite vobis doctores et magistros sanctae Scripturae, ne sit inopia apud vos verbi Dei; aut vobis desit, qui populum Dei regere valeat; ne fons veritatis in vobis exsiccetur. Nolite vos contra ecclesiasticam consuetudinem vanitate vestimentorum ornare, sed moribus vos ostendite nobiles et ornatos, et praedicatione verbi Dei paratos, ut laici et vestri bellatores per vos fortes efficiantur, et populus viam salutis incedat.
Similiter nobiles qui sunt in populo suas dignitates cum consiliis regant, et populo per justitiam praesint, amantes paterna statuta in judiciis magis quam pecuniam, quae subvertit verba justorum, et unanimi consilio, quod bonum sit, genti vestrae viriliter faciant: et rectores vobis praeponite nobilitate claros, (0250C)morum dignitate pios, justitiae decore honorabiles, quatenus divina misericordia vestram gentem gubernare, et conservare, et exaltare dignetur.
Imminet vero maximum insulae huic et populo habitanti in ea periculum. Ecce quod nunquam antea auditum fuit, populus paganus solet vastare piratico latrocinio littora nostra: et illi ipsi populi Anglorum, et regna et reges dissentiunt inter se; et vix aliquis modo, quod sine lacrymis non dicam, ex antiqua regum prosapia invenitur, et tanto incertiores sunt originis, quanto minores [ Cod. Harleianus, incertioris . . . minoris] sunt fortitudinis. Similiter et per ecclesias Christi perierunt doctores veritatis; omnes pene vanitates saeculares sequuntur, et disciplinas regulares odio habent: et bellatores (0250D)illorum magis avaritiae student quam justitiae. Discite Gylbum [ Id cod., Giraldum] Brettonem sapientissimum, et videte ex quibus causis parentes Brittonum perdiderunt regnum et patriam: et considerate vosmetipsos, et in vobis pene similia invenietis. Timete (0251A)vobis ipsius Veritatis sententiam, quam in ea Ecclesiam expressit dicens: Omne regnum in se divisum non stabit (Luc. XI, 17). Ecce divisio quanta est inter populos et gentes Anglorum, et ideo in seipsis deficiunt, quia inter seipsos pacem non servant 79 et fidem. Revocate ad vos, si vobis videatur, episcopum vestrum Aedilhardum, virum venerabilem et sapientem, et ejus consilio in melius regni vestri statum corroborate, emendantes in moribus quae Deo displiceant, et ea studete facere quae ejus misericordiam super vos valeant revocare. Non est bonum, ut sedes sancti Augustini primi praedicatoris nostri vacua permaneat; et alius non potest ullatenus in ejus ordinari locum. Perditio populi est ubique, sacerdotibus suis non obedire, et praedicatores (0251B)salutis a se expellere. Subjicite vos humiliter pontifici vestro et praedicatori salutis vestrae, quatenus divina vos gratia in omnibus operibus vestris consequatur. Credite mihi, nullatenus aliter Deum vobis propitium habere potestis: per illum potestis, credo, pacem habere praesentem, et salutem sperare sempiternam. Inite consilium prosperitatis vestrae, et viriliter facite, quod bonum inveniatis, et convertimini ad preces et orationes et jejunia, quatenus divina vobis propitietur misericordia, et conservet vos in laude et salute vestra, et concedat vobis incolumem habitationem in patria vestra, et gloriosum in aeterna patria imperium. Dextera omnipotentis Dei vos protegat et regat, et exaltare dignetur praesenti felicitate, et aeterna beatitudine, viri fratres desiderabiles (0251C)et venerabiles.
EPISTOLA LXXV. AD ATHELARDUM, CANTUARIENSEM ARCHIEPISCOPUM. (Anno 797.) Hortatur ut propter fugam a sede sua poenitentiam agat, et Ecclesiam ordinet; clerum a vanitate vestimentorum et immoderato conviviorum usu cohibeat. Summae dignitatis viro, atque ecclesiasticae bonitatis Patri Athelhardo, archiepiscopo, fidelis filius Alcuinus perpetuae bonitatis in Christo salutem.
Dulcissima charitatis verba filius noster per vos revertens retulit, simul et amabilia benignitatis vestrae munuscula habuit in manibus; in quibus laetatus, te olim condictam etiam agnovi in memoria (0251D)habere amicitiam, sicut in viro perfecto veritas semper probata fulgescit. Unde tuae bonitati gratias ago, ex toto cordis desiderio optans, te longaeva prosperitate (0252A)populo praeesse Christiano, et sanctam sedem dignis exaltare honoribus; quam ad tempus, propter impios invasores regni, dereliquisti secundum consilia sacerdotum Christi, ut praefatus mihi referebat puer. De qua re, quid sentirem, tua me veneranda per illum auctoritas interrogare ratum putavit. Quid mea parvitas aliud habet dicere, nisi sanctorum Christi sacerdotum assentire consilio? si tamen tantum habent auctoritatem illius suggestionis, ut lupo veniente pastor fugere debeat, quanta est evangelica excellentia, quae 80 mercenarium nominat, non pastorem, qui lupi rabiem timidus aufugit (Joan. X, 12, 13). Forte objiciunt, Veritate dicente: Si persecuti vos fuerint in hac civitate, fugite in aliam (Matth. X, 23). Discernendum tamen est de cujus (0252B)temporis fuga, vel de qua persecutione hoc dictum est, et de quibus iterum ipsa Veritas dicat: Bonus pastor animam suam ponit pro ovibus suis, mercenarius autem fugit (Joan. X, 11, 12). Quod optime in homiliis beati Gregorii papae, praedicatoris nostri, per te legens intelligere poteris. Tu tibi ipsi conscius es, pro qua causa reliqueris sedem tuam; si timore mortis aut tormentorum immanitate, aut idololatriae exsecratione: sicut olim sanctissimus ejusdem sedis pontifex Laurentius velle legitur; qui tamen apostolica auctoritate castigatus, ab incepto resipuit [ Al., resipiscit] consilio. Tamen quaecunque causa fuerit, bonum videtur, charitatis meae consideratione, ut poenitentia inde agatur. Quod, ut videtur, honeste fieri poterit, si communi totius gentis (0252C)consensu jejunium indicatur (tu propter relictam sedem, illi propter acceptum errorem) ut Deus vobis omnibus propitietur. Orationes quoque, et eleemosynae et missarum solemnia fiant diligenter ubique, ut Deus deleat quidquid inde a quolibet vestrum actum est. Tua quoque veneranda sapientia specialiter deducat in domum Dei lectionis studium, ut sint ibi legentes juvenes et chorus canentium et librorum exercitatio, ut per tuam diligentiam renovetur illius sanctae Ecclesiae dignitas, ut habeant unde in seipsis possint eligere sibi pontificem. Simul et praedicatio tua in omnibus locis fiat, sive pro episcopis omnibus in communi synodo, de justis ordinationibus et praedicationis instantia, et officiis ecclesiasticis, et baptismi sanctitate, et eleemosynarum largitione: sive (0252D)pro pauperum cura per singulas ecclesias atque parochias, maxime in veneranda gente cui te Deus pastorem praeesse voluit. Saepe miles vulneratus fortius (0253A)pugnat, sicut bos lassus fortius figit ungulam. Sicut diabolus laetatus est de fuga, fac ut gaudeat Christus de multiplici animarum a te profectu; et tua merces major crescat, dicente ipsa Veritate: Majus gaudium est in coelis coram angelis Dei super uno peccatore poenitentiam agente, quam super nonaginta novem qui non indigent poenitentia (Luc. XV, 7). Haec omnia omnino diligentissime considerans, in Christi charitate semper proficias; amans illum ex toto corde, tota virtute et tota mente, qui te exaltavit, honorificavit et conservavit in diem salutis tuae.
Vanissimum vero vestimentorum cultum, et conviviorum immoderatum usum omnino, quantum valeas, expellere a te tuisque consacerdotibus, vel magis (0253B)omni clero et ecclesiasticae dignitatis gradibus diligentissime studeas. Beatus Petrus, princeps apostolorum, trinam negationis maculam (Joan. XXI, 15) triplici confessionis veritate abluit; tu fugam simplicis erroris multiplici praedicationis bono ablue. Et ut maxime sanctarum Scripturarum lectio per tuam sanctissimam curam renovetur, et ecclesiastica dignitas ubique exaltetur, et sancta sedes, quae prima fuit in fide, prima sit in omni sapientia, et sanctitate, et honore; ut ibi interrogans inveniat, ignorans discat quod cupiat, sciens videat quod laudet. Et ut Ecclesiae unitas, quae partim discissa est non rationabili, ut videtur, consideratione, sed quadam potestatis [ Malmesb., pietatis] cupiditate, si fieri possit, pacifice adunetur, et scissio resarciatur, bonum videtur (0253C)esse cum consilio omnium sacerdotum Christi et coepiscopi [ Usserius legit, coepiscopis] Eboracensis Ecclesiae deliberare; ita tamen, ut pater pius pallio diebus suis non exuatur, licet ordinatio episcoporum ad sanctam et primam sedem recurrat. Haec omnia tua sanctissima sapientia consideret, ut charitatis concordia fiat inter primos pastores ecclesiarum Christi.
Si quid ergo superflue in his meis litterulis dictaverim, tua sancta patientia benigne, obsecro, suscipiat, nec mihi scribenti imputet, sed tibi jubenti injungat. Nec ego praesumptuosa temeritate egi, sed humili obedientia; considerans, quid multis proficere potuisset, sive culpa esset, sive non esset in (0253D)fuga. Tamen quantum mea devotio considerare potuit, (0254A)melius est ea facere 81 quae suadeo; quam omittere. Omnino affectuosa charitate admoneo, ut instanter praedices verbum Dei; hoc est officium tuum, haec merces tua, hi fructus operis, haec sacerdotis dignitas, laus et honor; quatenus multiplici laboris fructu in conspectu Domini Dei sui appareat, et dignus efficiatur desiderabilem audire vocem: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam; intra in gaudium Domini D ei tui (Matth. XXV, 21, 23). Omnipotens Deus paternitatem vestram ad exaltationem sanctae suae Ecclesiae in omni opere perfecto multipliciter florere faciat, sanctissime Pater!
EPISTOLA LXXVI. AD DOMNUM REGEM. (Anno 797, mense Novembri.) De ratione saltus lunaris. (0254B) Domino desiderantissimo et omni sapientiae decore clarissimo David regi Flaccus Albinus perpetuae pacis et gloriae salutem.
Solent itaque de fonte charitatis saepius verba fluere salutationis; vel si longinquitas terrarum vocis officia neget, apices dilectionis atramento formati multoties recurrant. Idcirco simplici voto deprecor ut liceat nostrae parvitatis chartulam ad vestrae auctoritatis praesentiam saepius recurrere, ferentem quae vel vestrae sapientiae jucunda, vel nostrae parvitati necessaria esse arbitremur: et opportuno tempore Flaccus vester legatur in litteris, qui quondam audiebatur in verbis. Nam causa hujus praesentis (0254C)chartulae lunaris saltus effecta est, qui in hac lucenti Luna Novembrii mensis anno circuli decennovennalis novissimo certissime inspici poterit. Igitur haec luna Novembrii mensis, quae per decem et octo annos tricesima computabatur, in hoc anno praesenti praefati circuli nono decimo, undetricesima computari 82 debet. Ita ut de vicesima nona, quae fit octavas Kal. Decembris, vertatur septima Kal. in primam: et fit die Kal. Decembrium septima, quae juxta regulares epactas sexta computata est; et erunt tres lunae pariter, Octobri scilicet, et Novembri, et Decembri mensis undetricenarum dierum. Quod si quis obstinata mente facere neglexerit, et magis regularibus quam rationi saltus innititur, et vult Novembrii (0254D)mensis lunam triginta habere dies, et in (0255A)Kal. Decembris sextam lunam, magno se mox implicaverit errori in quarta decima luna Paschalis festi. Si vero Kal. Decembris sexta computabitur luna, necesse erit ut in Kal. Januarias octava sit luna, et Februario nona, et in Martio octava: et die Kalendarum Aprilium nona, et quartas Nonas ejusdem Aprilis decima; tertias Nonas undecima; pridias Nonas duodecima; Nonas tertia decima, quae juxta rationem Paschalis festi quarta decima debet fieri, sicut ab omnibus in terminis paschalibus verissime decantatur et firmissime tenetur. Et videri potest diligenter considerantibus, quantus error et quam perniciosus in luna quarta decima et in die Dominicae Paschae, et in aetate lunae ejusdem diei oriri poterit, si quis non curaverit unum diem in aetate lunae ratione (0255B)saltus in Novembrio mense transilire. Etiam nec aetas lunaris in Januario, Februario, Martio et Aprile, regularibus convenit, qui observari debent per decem et novem annos ad cognoscendam diebus Kalendarum aetatem lunae in mensibus singulis.
Est quoque aliud in hujus ratione saltus aliquando difficilius computandum, sed necessario sciendum. Notissimum vero vestrae scio acutissimae prudentiae fore, quod in communibus annis secundum numerum epactarum, quae singulis annis accrescunt undecim diebus; quarta decima luna Paschalis locum prioris quartae decimae undecim [ Al., undecima; Cod. Vat. duodecim] diebus anticipat. Quod facile est invenire per annos communes. In annis itaque embolismorum (0255C)decem et novem diebus secundum numerum annorum circuli decennovennalis, quarta decima luna Paschalis transponitur prioris anni quartae decimae: uti detrimentum commune annorum embolismis suppleatur, et fiat aequalis numerus dierum in decem et novem solaribus, et in decem et novem lunaribus annis. Inter quartam decimam itaque lunam novissimi anni circuli saepe nominati, quae fit quintas decimas Kal. Maias, et quartam decimam primi anni ejusdem circuli, quae fit Nonas Aprilis; non ut caeteris annis communibus undecim, sed duodecim inveniuntur dies; quatenus illa dies, quae in Novembrio mense lunari aetati adempta est, hinc in Aprile inter epactas inveniatur, epactarum vero rationem undecim diebus singulis annis accrescere. Hoc vero anno (0255D)propter saltum, duodecim dies inter quartam decimam novissimi anni et quartam decimam primi anni reperiuntur: quatenus embolismus hujus anni triginta habeat dies secundum rationem embolismorum, decem et octo novissimi anni epactas; quibus si addideris undecim, qui singulis annis more solito accrescunt, et unum saltus diem, fiunt triginta. Ideo primo anno circuli saepe nominati nullae scribuntur epactae, et a pueris de nullis in undecim decantatur. Sed et si a quintas decimas Kalendas Maias totius lunaris anni dies computantur usque in Nonas Aprilis, non ut caeteris annis tricenteni quinquageni quaterni, sed tricenteni quinquageni terni dies reperiuntur. Nisi forte bissextilis immineat annus, qui unum (0256A)adjicere solet seu solari seu lunari anno, ut aestimo, diem.
Qualiter vero hujus ratio saltus singulis annis [cycli] decennovennalis in diminutionem unius diei accrescat, diversis modis computatur. Sed haec facilior videtur computatio, ut sciamus, singulis annis cycli decennovennalis unam horam et unum punctum, et novam [ F., nonam] decimam partem unius puncti accrescere ad undecim epactarum dies. Ex quibus horis et punctis colligitur unus per novem et decem annos dies. Nam viginti et quatuor horae diem integrum perficiunt; quatuor vero puncti horam faciunt sedecim puncti quatuor horas efficiunt: et tribus punctis, qui supersunt, adde nonas decimas partes unius puncti, et fiunt quatuor puncti, et est una hora. Hanc (0256B)si addideris 83 quatuor praescriptis horis, fiunt quinque horae; et has quinque horas si adjunxeris decem et novem horis, fiunt viginti quatuor horae, unus dies integer in decem et novem annis juxta zodiaci jam [F., zodiacicam] solis et lunae regulam plenus et perfectus. Et ut certius intelligi possit quae sit causa saltus lunaris: hunc vero citior quaedam et velocior hora suae incensionis generat, sicut et undecim dies epactarum annuis temporibus solent facere. Verbi gratia, si modo hujus lunae Novembri mensis incensio sexta hora diei facta est, erit sequenti anno ejusdem lunae unius horae et unius puncti, et nona decima parte unius puncti incensio ante horam sextam: ita ut tota sexta hora et unus punctus quintae horae et nona decima pars unius puncti ejusdem (0256C)horae anticipetur. Et sic se crescere solet per singulos annos usque in diem integrum, qui fit horarum viginti quatuor.
Haec vestrae excellentissimae [ Cod. Vat., extollentissimae] sapientiae, mi dulcissime David, in memoriam revocare curavi, non ignota ingerens, sed nota repetens propter opportunitatem praesentis lunae, in qua ratio saltus, ut videtur, maxime consideranda est. Licet non ignoremus aliter alios saltum computare, et inserere velle; tamen propter rationem Paschalis lunae, quae omnimodis inviolabilis et immutabilis permanere debet, secundum antiqua sanctorum Patrum instituta, et totius sanctae Ecclesiae consuetudinem, hic maxime Novembrio mense notandus esse videtur. Ego vero veteris immemor proverbii: (0256D)Non feres ligna in sylvam, has sub munusculi nomine litterulas in vestras transmisi divitias: memores vos esse sciens laudatae viduae, quae curato [ Cod. Vat., aurato] templo duo addidit minuta; et illorum qui pilos caprarum in tabernaculi decorem attulerant (Exod. XXV, 4 seq.). Et dum omnibus estis benigni, omnium in vos favorem revocatis, et cunctis copiose vestra benefaciens pietas cunctorum vobis divitias attrahit, sicut Apostolus ait: Qui seminat in benedictione, de benedictione metet vitam aeternam (II Cor. IX, 6).
EPISTOLA LXXVII. AD ETHELARDUM ARCHIEPISCOPUM CANTUARIENSEM. (Anno 798.) Romam ituro prosperum iter precatur, suique memoriam rogat apud sanctos apostolos. (0257A) Sanctissimo Patri et in membris Christi valde venerando Ethelardo archiepiscopo Alcuinus diaconus in Christi charitate salutem.
Audiens salutem et prosperitatem vestram, et conventum cum Eanbaldo Eboracensi archiepiscopo filio meo, satis mihi placuit speranti ex vestrae colloquio sanctitatis honorem sanctae ecclesiae exaltari, et Deo in eas servientium corrigi vitam. Ideo suasi aliis litterarum mearum apicibus, sanctitatem vestram permanere in patria, nolens lumen Britanniae exstingui. (0257B)Sed fiat quomodo Deo placet ut proficiat Christi Ecclesiis. Prosperum iter faciat vobis Deus, angeloque ejus comitante prospere vos ducat atque reducat (Tob. V, 20, 21), dulcissime et amantissime Pater. Maxime autem precor, ut apud sanctos apostolos mei habeatis memoriam, sicut nos apud sanctum Martinum vestri habere dulce habemus.
EPISTOLA LXXVIII. AD ETHELARDUM ARCHIEPISCOPUM CANTUARIENSEM. (Anno 798.) Felicem illi reditum ex Romana legatione, ob reparatam Ecclesiae Cantuariensis dignitatem, precatur. Domino sanctissimo atque omni honore dignissimo Ethelardo archiepiscopo.
(0257C)Lectis prosperitatis vestrae litteris, et prosperitate itineris vestri et reversionis in patriam, et qualiter apostolica benignitate suscepti fuistis, toto cordis affectu animoque laetissimo gratias egi Domino Deo sempiterno, qui magno clementiae dono viam vestrae peregrinationis prospero direxit itinere, et dedit vobis gratiam in conspectu Patris apostolici, et legationis effectu et voti compotem redire concessit; et primi nostri Doctoris sanctissimam sedem ad pristinum (0258A)culmen dignitatis per te iterum exaltare dignatus est, quae cujusdam dissensionis scissura, quorumdam invidiosa contentione, ad horam discissa esse videbatur. Felix qui unitatem pacis fraterno amore conservare studet; sed ille multo felicior qui ab aliis disrupta charitatis viscera pro labore ad unius compagem corporis reformare nititur. Igitur nunc, gratia operante divina, membrorum unitate adhaeret capiti proprio, et sacerdotalis dignitas antiquo gratulatur honore, et germana pax inter summos Britanniae pontifices splendescit, et sub duabus metropolitanorum civitatibus una pietatis et concordiae viget voluntas, sicut in litteris vestrae beatitudinis lectum intellexi.
85 EPISTOLA LXXIX. AD DOMNUM REGEM. (Anno 798 vel 799.) Commendat amicos suos ex Anglia Romam profectos. (0258B) Domino desiderantissimo David regi Flaccus matricularius, aeternam in Christo salutem.
Dulcedo dilectionis vestrae, et fiducia probatae pietatis, saepius me hortatur vestrae auctoritati dirigere litterulas, officioque syllabarum indagare, quod fragilitas corporis obstat voluntati implere posse. Sed rerum novitas supervenientium, novos iterum cogit edere apices, ut chartula ferat cordis affectum, et fundat preces ad aures pietatis vestrae: quae nunquam, ut vere fateor, cassatae in conspectu misericordiae (0258C)vestrae fuerunt. Nec meas pro vestra stabilitate et salute cassatas in conspectu Dei credo, quia libenter divina suscipit gratia lacrymas quae ex charitatis fonte profluunt.
Dictum est mihi, aliquos ex amicis Flacci tui, Edelardum scilicet, Doroensis Ecclesiae metropolitanum, et primae sedis in Britannia pontificem, vestram adire velle pietatem: ministrum quoque olim Offanae regis Ceilmundum de regno Mercionum [ F., Merciorum]: (0259A)sed et Torhcmundum Hedilredi regis fidelem famulum, virum in fide probatum, strenuum in armis: qui fortiter sanguinem domini sui vindicavit. Hi omnes mihi valde fuerunt fideles, et adjutores itineris mei, vel meorum defensores puerorum, huc illucque discurrentium. De quibus optimam vestram deprecor clementiam, solita benignitate suscipere eos, quia mihi necessarii fuerunt unusquisque in loco suo. Saepius cognovi sacerdotes religiosos, et in Christi servitio devotos; nec non viros fortes, et fideles in saeculari dignitate, vestrae laudabiles esse aequitati. Nam optimus quisquis, et in sua sibi ipsi probatus conscientia, bonos diligere non dubium est, edoctus omnipotentis Dei exemplo, qui summum est bonum. Et omnis rationabilis creatura, quantum (0259B)boni habet, ejus bonitate illuminata habere certissimum est. Ipsa Veritate dicente: Ego sum lux mundi. Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. VIII, 12). Perpetuam Christi tribuat tibi gratia lucem, Cum sanctis pariter, David amate Deo.
EPISTOLA LXXX. AD DOMNUM REGEM. (Anno 798, circa tempus Septuagesimae.) De ratione Septuagesimae, Sexagesimae et Quinquagesimae. Benedictus sit Deus Pater omnipotens, qui te creavit et honoravit: et benedictus sit Dominus noster (0259C)Jesus Christus Filius Dei, qui te redemit et elegit: et benedictus sit Spiritus Paraclitus, qui te illuminavit, et dilatavit cor tuum in omni sapientiae et scientiae claritate, dilectissime David, et dulcissime domine! et benedicta sit sancta Trinitas, unus Deus omnipotens, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, qui mihi servulo suo, licet indigno, talem concessit dominum, amicum, et adjutorem gratiae suae; qui mihi 86 per servum suum, beatae memoriae magistrum meum, ministrare clementer dignatus est: et benedicta sit potestas et regnum tuum, et filii tui, et filii filiorum tuorum, usque in generationes saeculi sempiternas; et veniat super te et super tuam generationem benedictio sanctorum in die Domini nostri Jesu Christi; cujus sanctissima voluntas [ Al., utque (0259D)sanctissima voluntas tua] semper vigeat, floreat et crescat in corde tuo, clarissime Ecclesiae Christi rector et defensor.
Repletus sum gaudio vestram audiens prosperitatem et exaltationem, et totus jucunditate exhilaratus, dum vestrae beatitudinis litteras accepi, legi et osculatus sum. Unde et aliquid familiarius vestrae dilectioni scribere praesumo, et illatas quaestiunculas (0260A)venerabili aspectui vestro praesentare. Sciens autem scholasticae eruditionis inquisitionem, et ecclesiasticae disciplinae solertiam, vestrae clarissimae sapientiae et dulcissimae familiaritati gratam esse et jucundam; et quidquid urbanitatis sale conditum cognoscitur, vestris intellectualibus auribus favorabile, et acutissimis scientiae oculis amabile esse probavimus. Unde quod scholastica tironum juventus flaccidis [ Al., flaicinis, forte Flaccinis, seu Flaccianis, id est, ipsius Flacci] ingerere auribus solet, vestrae sanctissimae prudentiae dirigere ratum duximus, et inde solatia responsionis quaerere, unde sophiae flumina manare novimus; tametsi indoctas has videri interrogationes vestrae sanctissimae sapientiae posse fateor. Et ne mea aliquid praesumptuose rusticitas responderet [ Al., (0260B)meae aliquis rusticitati praesumptuose responderet] vestrum laudabile ingenium, et praefulgens eruditionis acumen consulere tutum esse putavimus. Nam velut vermes fenestris involant aestivis, sic auribus meis insident quaestiunculae. Et horum convenientia nunc temporum excitati de ecclesiastico more interrogant, cur septuagesimus, et sexagesimus, vel quinquagesimus ordo per dies Dominicos ante quadragesimum dicatur vel colatur?
Si respondero, Ecclesiae hanc esse consuetudinem et Romana auctoritate hujus religionis ritum esse firmatum; minus illis videtur, auctoritate et consuetudine sola esse responsum, nisi et aliqua ratio addatur auctoritati: quia dicunt, nihil esse sine causa in ecclesiasticis consuetudinibus a doctoribus constitutum (0260C)praecipuis. Maxime autem titubat illorum sensus quod numerus praedictus ordini dierum non convenit. Ubi dicunt, septuagesimus. ibi non sunt septuaginta dies usque ad resurrectionem Domini nostri Jesu Christi. Similiter nec ubi sexagesimus numerus notatur in diebus Dominicis, nullatenus computo dierum convenit usque ad Pascha. Iterum si dico, synecdochice dictum esse, id est, a parte totum; quae quidem tropica locutio, ut vos optime nostis, Scripturis sanctis usitatissima esse dignoscitur; sicut in tribus diebus et tribus noctibus, quibus Dominus noster Jesus Christus in sepulcro requiescere legitur (Matth. XII, 40), intelligi necesse est, et multis aliis in locis: quae omnia si dicantur, libri excedunt magnitudinem. Addunt tamen quaerere cur septuaginta, (0260D)vel sexaginta, vel quinquaginta in tali tempore dicuntur? [ Al., cur Septuagesima, vel Sexagesima, vel Quinquagesima in tanto tempore dicantur]? Audivi, dum Romae essem, quosdam dicentes magistros quod Orientales populi novem hebdomadas, et Graeci octo, et Latini septem jejunare soleant; et inde consuetudinem Romanam sumpsisse Ecclesiam, septuagesimos, sexagesimos, et quinquagesimos [ Al., ex consuetudine (0261A)Romana Septuagesimam, Sexagesimam, et Quinquagesimam] nuncupare Dominicos. Hoc quia a talibus non audivi magistris, quorum auctoritati me tradere auderem, omnino confirmare non fui ausus. Quapropter adhuc restat aliquid quaerendum quod tempori conveniat et rationi concordet, et numero non adversetur. Videtur enim mihi septuagesimus dies dici posse propter decem hebdomadas, quae sunt ab ipso die usque ad clausum Paschae [ Al., Pascha], quo die alba tolluntur vestimenta a nuper baptizatis. Igitur et in Apostolo legimus: Regnavit mors ab Adam usque ad Moysen (Rom. V, 14); et significat, usque ad ultima tempora legis, quae per Moysen data est, et decucurrit in Christi Dei nostri tempora. Porro sexagesimus inde dici potest, quia (0261B)sexaginta sunt dies usque ad medium Paschae, quod erit feria quarta paschalis hebdomadis. Quinquagesimus vero, qui decurrit usque in diem sanctum resurrectionis Dominicae. Quadragenarius etiam numerus cum 87 Dominica sua currit ad mysticum Pascha Hebraeorum, quod Dominus noster Jesus Christus cum discipulis suis celebravit, et nos dicimus Coenam Domini.
Nec typica interpretatio his discordare videtur rationibus. Nam septenarius Spiritui sancto convenire multis in locis sacrae Scripturae noscitur. Unde et post septem hebdomadas Spiritus sanctus missus est de coelo in igneis linguis super centum viginti nomina credentium (Act. II, 3); et septem dona sancti Spiritus legimus in propheta (Isa. XI, 2, 3). Et tunc maxime, (0261C)dum alba tolluntur a baptizatis vestimenta, per manus impositionem a pontifice Spiritum sanctum accipere conveniens est, qui in baptismo omnium receperunt remissionem peccatorum; et per septem dies in angelico [ Al., evangelico] castitatis habitu et luminibus coelestis claritatis sanctis assistere sacrificiis solent. Et senarius numerus perfectioni vitae nostrae concordat, quia in sex diebus omnia opera perfecta fecit Creator omnipotens (Gen. I, 31, II, 1). Et ipse senarius numerus, sicut vestra doctissima novit sagacitas, partibus suis perfectus est. Et quinarius numerus per decades ductus, ad resurrectionem Domini nostri Jesu Christi concurrit, significans nobis remissionem omnium peccatorum esse, et justificationem vitae in Christo. Quadragenarius (0261D)vero per decadas quater ductus, poenitentiae typum tenere multis in locis constat. Unde et ipse Dominus noster quadraginta diebus jejunavit (Matth. IV, 2), cujus praedicatio prima fuit: Poenitentiam agite, appropinquavit regnum coelorum (Matth. III, 2). Et sicut Moyses legem, Elias prophetiam (Exod. XXXIV, 28; III Reg. XIX, 8), ita ipse Dominus noster evangelicam praedicationem quadraginta dierum jejunio dedicavit. Et ut vestra novit ingeniosa et praeclara in omnibus philosophorum disciplinis prudentia, quam mirabiliter quadragenarius numerus, qui poenitentiae, ut diximus, convenit, si per suas partitur divisiones, et per partes suas crescit, usque ad quinquagesimum pervenit, qui est remissionis numerus; quia per (0262A)poenitentiam ad remissionem peccatorum nostrorum nobis festinandum est.
Sed et aliquid mirabile in hac consideratione et convenientia senarii numeri inveniri potest; et quodammodo principium hujus computationis mirabili fine concordat in regulis numerorum. Igitur inter septuagesimum et sexagesimum sex reperiuntur dies: similiter inter sexagesimum et quinquagesimum; etiam inter quinquagesimum et quadragesimum senarius invenitur numerus, et fiunt ter sex, et faciunt decem et octo [ Al., dies octodecim]. Qui numerus, si rationabiliter consideratur, et dividitur in tres partes aequales, erunt ter sex; et est ratio simpli ad duplum, et significat simplam mortem Dei Christi ad duplam nostram. Quia nos duabus mortibus fuimus obnoxii, (0262B)id est, animae et carnis [ Al., corporis]. Ille vero simpla morte sua et innoxia, duptam destruxit nostram, et simpla resurrectione sua duplam ostendit nobis [ Al., nostram], et perdonavit; unam nunc in anima, alteram in die magno adventus sui in corpore, ut sit tunc unus homo gloriosus corpore et anima, qui prius unus fuit mortalis anima et corpore; anima peccato, corpore corruptione.
Similiter, et si finis consideratur calculationis, convenienter huic rationi videtur concordare. Nam inter quintam feriam coenae Dominicae, in qua quadragenarius numerus decurrit; usque ad resurrectionem Domini, id est, Dominicam diem, quo quinquagenarius numerus pervenit, duo sunt dies. Item a Dominica resurrectionis Domini [ Al., die], usque ad (0262C)quartam feriam, quo sexagesimus numerus pervenit, duo sunt dies. Item a quarta feria usque ad sabbatum, ubi septuagesimus numerus impletus est, duo sunt dies. Hi vero dies si junguntur, duo et duo et duo, faciunt sex. Et iste senarius si dividitur in duo et quatuor, eadem simpli et dupli ratio invenietur in eo. Ita haec concordia pertinet ad resurrectionem Domini nostri Jesu Christi: illa prior ad passionem, in qua redempti sumus, et in ista justificati, sicut beatus Apostolus ait: Christus passus est propter redemptionem nostram, resurrexit autem propter justificationem nostram (Rom. IV, 25). Potestis ex hac speculatione vestris demonstrare familiaribus, quam jucunda est et utilis arithmeticae disciplinae cognitio; quam et vestrae 88 diligentiae bene notam, et per (0262D)vos aliis cognitam esse credimus. Plura hinc [ Al., plurima ex hinc] dicere potui, sed nolui chartulae excedere modum: et maxime quia non ignoranti scripsi, sed ei qui haec omnia optime novit. Ideo perpaucis haec praelibavi verbis, quia vobis haec omnia esse notissima sciebam. Et ut dictum est, cum sapiente paucis utendum est verbis (Eccle. V, 1). Et, Beatus, qui loquitur in aurem audientem (Prov. XX, 12), id est intelligentem. Mihi itaque in fine epistolae cum regina Saba dicendum est: Beati viri tui, et beati servi tui: Hi qui stant coram te semper, et audiunt sapientiam tuam. Sit Dominus Deus tuus benedictus, cui complacuisti, et posuit te super thronum Israel, eo quod dilexerit Dominus Israel in sempiternum: (0263A)et constituit te regem, ut faceres judicium et justitiam (III Reg. X, 8 et 9).
EPISTOLA LXXXI AD ALBINUM ABBATEM. Carolus Magnus respondet priori epistolae de ratione Septuagesimae. Carolus, gratia Dei, rex Francorum, imperator Longobardorum, ac patricius Romanorum, dilectissimo magistro, nobisque cum amore nominando Albino abbati in Domino nostro Jesu Christo aeternam salutem.
Pervenit ad nos epistola missa a religione prudentiae vestrae, quae post laudes et benedictiones omnipotenti Deo debitas, nobis et progeniei nostrae, benedictionem optabilem cum summa benevolentia (0263B)[ Al., summamque benevolentiam] detulit. Post haec textus illius inquirendo subsecutus [ Al., subjectus] est, cur Septuagesima et Sexagesima, nec non et Quinquagesima in ordine per dies dominicos ante Quadragesimam dicatur, vel scribatur. Inde arrepta ratione per campos arithmeticae artis, quidquid ex hac re vestra sensit industria, se extendendo nobis pleniter significare studuit [ Al., statuit]. Sed dum mens nostra huc illucque discurreret, solerti indagatione consideravimus, non solum infra [ Al., intra] praescriptos a vobis dies, sed etiam per singulas hebdomadas, nec non et per totum anni circuli [ Gold., circulum] spatium [ Gold. om. spatium], per intervalla horarum ac punctorum seu momentorum; mysteria numerorum posse ab his qui hujus artis (0263C)peritia imbuti sunt reperiri. Unde quia tuae charitati placuit nostram regalem aulam hac de re consulere, quidquid inde sentit [ Al., sensit] nostra serenitas, sermone commatico tibi patefacere non negamus [ Al., negavimus].
Exigente igitur inquisitione, et consideratione quaerendum est, cur [ Al., considerata, cur; Gold., considerata ratione cur] alii sex, alii septem, alii octo, nonnulli vero novem abstineant hebdomadas? Argumentum sensus nostri tuae familiaritati per hos apices significare studemus. Qui enim [ Cod. ms. S. Emmerami, Quod sic solvendum est; qui enim] sex hebdomadas observantes se abstinentiae tradunt, subtractis sex diebus dominicis, in quibus jejunare minime licet, decimas dierum dantes [ Gold., dantes (0263D)dierum] corporis sui, triginta sex dies, sicut beatus Gregorius mirabilis doctor edocet, jejunant; et hoc tempus, licet in ipso duo superesse videantur dies usque ad sanctam Resurrectionem, Quadragesimam doctoribus sanctae Dei Ecclesiae 89 nominari placuit. Religione vero crescente a Telesphoro pontifice, qui (0264A)post Petrum apostolorum principem nonus in sancta Romana Ecclesia claruit, septem hebdomadae in abstinentia dedicatae sunt; et noc tempus, quo alio nomine rectius vocari quam Quinquagesima in ordine rationabiliter debuerit [ Al., debuit; Gold. vocare, quam Quinquagesimam . . . debuerunt]? Ex hinc et deinceps collecta ratione, qui octo hebdomadis [ Al., hebdomadas; Gold. addit: observare studuerunt, Sexagesimam gradatim], Sexagesimam gradatim nominaverunt. Similiter qui novem, Septuagesimae, juxta praefatam rationem, nomen imposuerunt, et non ob numerum [ Al., ordinem numerorum] hebdomadarum vel dierum, sed tenorem nominis [ Al., numeris] servantes haec nomina censuerunt [ Al., composuerunt]. Velut, siqui nunc fuissent, qui decimam (0264B)hebdomadam addere pro aliqua justa ratione voluissent, et propter numerum hebdomadarum decagesimam [ Al., Decimagesimam], seu quolibet alio nomine, vel propter numerum dierum Septuagesimam, vel octuagesimam, ordine servato vocabulorum, tramite recto pergendo nuncupare debuissent.
Quia igitur, gratia divina opitulante, prout nobis visum fuit, de nomine Septuagesimae et Sexagesimae [ Al., Quadragesimae], ac Quinquagesimae, tuae charitati scripsimus, nunc stylo percurrente de observantia et cultu harum (hebdomadarum) juxta capacitatem [ Gold., sagacitatem] sensus nostri tibi scribere curavimus. Quinquagesima vero ideo dicitur, et observatur a nonnullis, ut et decimas dierum, jejunando, omnipotenti Deo offerre valeant, et imitari (0264C)Dominum nostrum Jesum Christum, qui quadraginta diebus jejunium sacratissimum implevit. A Quinquagesima namque usque in Pascha septem hebdomadae sunt, quae faciunt dies quinquaginta: ex quibus si octo dies dominicos subtraxeris, in quibus jejunium non licet observare, remanent quadraginta duo dies, et hi duo dies, quinta [ Gold., sexta, mendose ] videlicet et septima feria, qui quadragenarium numerum excedunt, apud quosdam jejunio dedicantur; apud quosdam in veneratione [ Al., refectione] propter Coenam dominicam et sanctum Sabbatum habentur. Sexagesima autem, ut aestimamus, propterea a nonnullis observatur, ut et decimas dierum corporis sui [ Al., corporibus suis] omnipotenti Deo dare possint, et Dominum nostrum Jesum Christum (0264D)in quadragenario numero particulatim jejunando imitari, et ut primam, vel quintam feriam a jejunio vacare valeant. A Sexagesima quippe usque in sanctum diem Resurrectionis dominicae octo hebdomadae sunt, ex quibus si de singulis hebdomadibus primam et quintam feriam subtraxeris, et ipsum diem sanctum (0265A)Paschae, quadraginta tantum dies remanent in abstinentia. Melchiades vero natione Afer, vir per omnia apostolicus, tricesimus quartus post sanctum Petrum, cui successit beatus Silvester in cathedra [ Al., cathedram] apostolicae dignitatis; hic constituit ut nulla ratione, in prima vel quinta feria, jejunium quis de fidelibus agere praesumeret. Nam cur in prima feria jejunium ipso tradente solvatur, non est necessitas texendo replicare. Quintam vero arbitrati sumus, propter magna mysteria, quae in ea continentur, ab eo solutam. In ipsa namque sanctum chrisma conficitur ad abluendas totius mundi primae originis culpas [ Al., abluendam . . . . culpam]; in ipsa reconciliatio fit poenitentium; in ipsa Redemptor omnium coenando [ Al., redemptio omnium caenando] (0265B)cum discipulis panem fregit, et calicem pariter dedit eis in figuram corporis et sanguinis sui, nobisque profuturum magnum exhibuit Sacramentum (Matth. XXVI, 26, 27). Eo videlicet die, post multa mysteria, Deus et Dominus noster Jesus Christus, videntibus sanctis discipulis suis gloriosa Ascensione coelos penetravit (Luc. XXIV, 51; Act. I, 9). Sed ne diutius sermo protrahatur; multa te legisse de hac solemnitate in sanctorum venerabilium orthodoxorum Patrum dictis non ignoramus. Septuagesima denique, ut aestimamus, propterea ab aliquibus observatur, ut et decimas dierum Deo [ Al., Domino] dare queant; et prima vel quinta, nec non et septima feria jejunium solvere [ Gold., observare mendose ] possint. A Septuagesima vero usque in Pascha, novem hebdomadae (0265C)sunt, quae faciunt dies sexaginta quatuor [ Gold., tres], e quibus, si de unaquaque hebdomada tres praefatos subtraxeris dies, et Paschalem sacratissimum, triginta sex in abstinentia [ Al., abstinentiae] remanent dies. Hi vero Sabbatum, in quo Deus ab omnibus operibus requievit (Gen., II, 2), non solum ob superstitionem Judaeorum, nec propter mandata legalia Veteris Testamenti, quae sunt umbra futurorum, sed ne cum Judaeis scandalizent [ Al., scandalizentur; Gold., sabbaptizentur], jejunium solvere [ Gold., observare, mendose ] conantur. Ea praecipue causa est, quia vesperascente ipso die, gaudium 90 sanctae resurrectionis a fidelibus honorifice celebratur. Sed quia unusquisque in suo sensu abundat (0265D)(Rom. XIV, 5), sive hoc, sive aliud sit, salva fide et religione nihil praejudicamus [ Al., praejudicavimus; (0266A)al., prohibetur; al., praedicavimus].
De hoc autem, quod chartula prosecuta vestra retulit, quod plurima hinc dici possint, sed noluisse te excedere modum chartulae, et maxime quia cum sapienti paucis utendum sit verbis, ita et nos versa vice paucis pauca rescripsimus. Quod autem usurpastis verba reginae Sabae ad Salomonem de beatitudine servorum qui nobis assistunt, et audiunt verba sapientiae nostrae, si hoc verum fore scitis, venite, assistite, audite, et pariter in Domino in pratis vernantibus varietate florum Scripturarum jucundantes delectemur.
EPISTOLA LXXXII. AD DOMNUM REGEM. (Anno 798.) Respondet ad epistolam praecedentem, et lunaris saltus supputationes mittit. (0266B) Optabilis [ Al., et cod. Vat., optata mihi] et diu desiderata vestrae bonitatis litterarum facies subito effulsit, permultoque tempore avidos videndi oculos sanctissimi vestri nominis apices refecerunt. Et, licet aliquid reprehensibile sequenti serie de meis cantitassent litterulis, tamen omnia melliflua dulcedine hausi, dum hoc desiderabile et multum mihi amabile in primo capite nomen apparuit. Gratissimum mihi etiam fore fateor [ Al., fatebor], ut vel sic beatitudinis vestrae syllabas mererer osculari: ut quod perpetua et inviolata non potuit promereri dilectio, saltem reprehensionis materia subito extorqueret: sciens meliora esse vulnera diligentis, quam fraudulenta oscula odientis. Nec mirum si (0266C)tarditas aselli sustineat in dorso flagellum. Ego tardus, ego mei ipsius [ Cod. Vat., egomet ipsius] immemor, vestrorum forsitan digne puerorum sustinui flagellum. Entellus senior effeto corpore dudum caestus deposuit suos: aetate florentibus cedit illos indui. Ideo aliquis illorum seniorem ingenti pugno percussit, ita ut caligo obversaretur oculos senioris; et vix resumptis viribus frigidus circa praecordia recaluit sanguis. Et ut ad rem veniam, ac ignorantiae fomentis caput percussi medicari incipiam: ego imperitus, ego ignarus, nesciens Aegyptiacam scholam in palatio Davidicae versari gloriae: ego abiens Latinos ibi dimisi. Nescio quis subintroduxit Aegyptios. Nec tam indoctus fui Memphiticae supputationis, (0266D)quam benevolus Romanae consuetudinis. Annum cum nato Christo, et crescente luce initiare (0267A)secundum Latinos volens, non cum Aegyptiis, qui tenebrae interpretantur, a supervenientibus tenebris ordiri: quia scio, me olim cum Moyse 91 tenebras Aegyptiorum relinquere, et modo in terra repromissionis, lucis et laetitiae cum Jesu duce nostro libertate honoratus stare, et nullatenus, secundum quod dux meus, imo et Dominus noster dixit, iterum ad Aegyptias redire tenebras.
Unde miror cur pueri vestri annum legitimum a mense Septembrio incipere velint, et partem transacti decennovennalis sequenti connectere circulo, caudam vertentes in caput: et non magis omnibus lunae et siderum augmentis, vel detrimentis explosis, ad novum annum et ad caput supervenientis circuli omnino libere intrare. Libet tamen interrogare (0267B)hos ipsos pueros, an convenientius videatur unius anni aetates lunares pro regularibus habere et hoc primi anni; vel etiam duorum annorum, id est novissimi circuli decennovennalis, et primi sequentis? Et utrum rationi vicinius sit, in fine circuli decennovennalis saltum interserere, vel in medio quolibet anno? Etiam et hoc velim scire, quomodo computare velint aetates lunares a quinto decimo Kalendas Maii, ubi quarta decima luna novissimi anni fuit, usque ad Septembrium mensem, in quo mense quinta apud Aegyptiacos pueros cantatur? Quomodo fieri possit ut altera luna semper habeat triginta dies, altera undetriginta, et singulares per omnia in illis mensibus firmiter stare valeant. Et, ut reor, quod in Latinis reprehendent, hoc etiam et in Aegyptiacis (0267C)inveniunt. Et forte, quod in Novembrio nolunt fieri, necesse est in alio quolibet mense invenire. Nec ego cum quolibet contentiosum funem trahere velim, nec me quaestiunculis inserere aliorum. Unusquisque in suo sensu abundet.
Quod vero in fine epistolae familiariter [et salubriter] me admonere curastis, ut, si quid humiliter emendandum sit, corrigatur; nunquam fui, Deo donante, in errore meo pertinax, nec de meis confidens sensibus. Nec talis ut meliori sententiae facile acquiescere non valerem, sciens, dictum esse, saepius auribus quam lingua utendum. Hoc omnino vestram sentire sapientiam obsecro, non vobis quasi nescienti, sed quasi probanti scribere: nec quasi ignoranti, (0267D)sed magis corrigenti, dirigere parvitatis meae sensus. Nec vero evangelica vidua duo minuta injecit gazophylacio (Marc. XII, 42) propter indigentiam templi, sed propter devotionem suam. Nec nostra humilitas Deo donaria offert, quasi non habenti, sed magis omnia possidenti (II Cor. VI, 10). Ita etiam parvitas mea non indigenti, sed multum melius intelligenti vobis, si quid scribere tentavero, faciendum veraciter agnosco. Gloria patris filius sapiens (Prov. XIII, I).
Quod vero nota repetere indignum dixistis [ Cod. (0268A)Vat., duxistis], nescio quid flaccina rusticitas diviti [ Cod. Vat., Davidicae] sapientiae ignotum ingerere valeat. Sed si nota et olim audita non licet inferre, quid faciemus de litteris, syllabis etiam, et verbis, quibus uti nobis necesse est quotidie; nisi novae grammaticae artis regulas excogitare incipiamus? Jam mihi multum melius fuit, super mensam deliciarum vestrarum panem manducare mundissimum, quam cum Menalca in pistrinio grana tritici computare, unde panis conficiatur. Si placet, intremus paululum calculatorum pistrillas, vel mathematicorum fuliginosas coquinas: et proferemus unde olim cognita, nunc pene oblita, juxta Virgilii vestri prophetiam. Nam . . . . . . . . . . . saepe ego longos (0268B)Cantando puerum memini me condere soles. Nunc oblita mihi tot carmina, vox quoque Flaccum Ipsa fugit. . . . .
Tamen, ut ad inquisita chartulae vestrae respondeam, non sapientiae divitiis suffultus, sed vestrae auctoritatis litteris instinctus, gremio pietatis vestrae protegendo, pauca de ratione multiplici saltus subjicere curabo. Primum ponam quod in doctorum didici libris; secundo, quod ratione suadendo [ Cod. Vat., suadente] investigare valui; tertio, quod ex mathematica quondam audita meminisse potui 92 disciplina. Quatenus multiplici modo multiplex lunaris saltus enodetur, Salomone dicente: Funiculus triplex difficile rumpitur (Eccle. IV, 12). Item dum de (0268C)sapientia loquebatur intulit dicens: Unde eam tibi hodie tripliciter ostendi (Prov. XXII, 20). Hos ego sensus, sagacissime naturalium rerum inquisitor, et rationis cujuscunque causae devotissime investigator, domine mi David, vestrae auctoritati dirigere studui; non jactantiae typo clarus, sed humilitatis officio devotus, vestris sanctissimis paratus obedire praeceptis. Et si dignum earum litterarum, acutissime [ Cod. Vat., acutissimis] oculorum obtutibus invenire possis, gratias Deo omnium donorum [ Edit., donatorum] largitori mihi agendum scio. Si quid aliter quam meruisti citatim penna perscripserit, mihi putandum [imputandum] esse fateor: vestraeque pietatis [gremio] protegendo, et eximiae bonitatis calamo corrigendum.
(0268D)Has vero lunaris saltus supputationes aliquas [ Add., quas], in alterius chartulae distincte notavi, ut praedixi, ex lectione paternorum sensuum scripsi; alias ex rationis conjectura investigavi; alias mathematicorum variis [supputationibus collegi ( Ex Cod. Vat. Al., suspicionibus collexi] ne ad vestrae venerandae dignitatis praecepta tacerem, et criminis reus essem, si inobediens tantae auctoritati viderer. Sciens vos multoque verius et sagacius haec omnia intelligere et investigare posse, tamen Flaccina rusticitatis officia non abnegavi, ut facerem quod jussistis, (0269A)mercedem obedientiae exspectans, non injuriam reprehensionis sperans, quia assueta vestri cordis bonitas nunquam immutari potest, sed inviolata manet, et semper ad meliora proficiens, donec ad aeternitatis, Domino Deo Dei Filio miserante, cum multiplici meritorum laude perveniat gloriam.
In articulo profectionis servorum vestrorum et nostrae devotionis filiorum, venerunt melliflui dulcissimae auctoritatis apices, in quibus rationabiliter ad inquisita nostrae parvitatis respondistis, et quasi favum distillans (Cant. IV, 11), ita suavitatis vestrae verba legebam, in quibus et hilaritatem et veritatem agnovi, et gratias agens Deo laudavi utrumque, et sapientiae decorem, et humilitatis vigorem, dum dignati fuistis nostrae rusticitatis chartulam audire, (0269B)nec solum perlegere, sed etiam et respondere. Etiam et illud amabiliter in illis bonitatis vestrae litteris scriptum reperi, quasi meis verbis dictum, qualiter regina Austri venisset audire sapientiam Salomonis (III Reg. X); et quomodo acclamassem, beatos esse qui assisterent sapientiae Salomonis; et ex his verbis me ad hanc beatitudinem provocare voluistis, quod [gratum, ( Al., gratiam)] habeo secundum valetudinem corporis mei, et Dei gratia praeveniente et deducente me prospere ante conspectum beatitudinis vestrae. Tamen sciat misericordia vestra quod haec beatitudo, quam laudaverat regina Austri, non fuit in terra Philistinorum, sed in Hierusalem, id est, in visione pacis. Ideo supplex deprecor ut liceat Flacco tuo ad hanc beatitudinem in terra pacis et laetitiae pervenire, non in (0269C)terra dissensionis et belli. Quid valet infirmitas Flacci inter arma? quid inter apros lepusculus? quid inter leones agniculus in pace nutritus, educatus, non in praeliis versatus? dum praecepta Domini Dei habetis, timidus domi remaneat, ne faciat alios timere. Et Virgilius Augusto scribens . . . Tu sectaris apros, ego retia servo.
Hae preces, obsecro, veniant in cor pietatis vestrae, ut libeat vobis et liceat mihi, cum ramis palmarum (Joan. XII, 13) et pueris cantantibus occurrere triumpho gloriae vestrae: et Hierusalem optatae patriae et templum sapientissimi Salomonis arte construitur [ F., constructum], assistere amabili conspectui vestro, et dicere: Benedictus Dominus Deus, qui adduxit [et reduxit] David dilectum cum prosperitate (0269D)et salute ad servos suos.
EPISTOLA LXXXIII. AD DOMNUM REGEM. (Anno 798.) De cursu solis per signa zodiaci; et qualiter inde bissextus emergat? Laudat studium astrologiae, arithmeticae, et omnis philosophiae. Ad confutandum Felicem adjutores postulat, et regem ad defendendam veritatem animat. (0270A) Deo dilecto atque a Deo electo David regi, Flaccus in fide et charitate perpetuam in Christo salutem.
Dulcissima [pietatis vestrae ( Edit., pietas vestra)] munera mihi Fredegisus servulus vester attulit. In quibus utrumque, et dilectionem agnovi in me, et sapientiam consideravi in te: quasi quodam modo quatuor dierum munera primordiales quatuor dierum creationes designarent. Et quia prima die lux condita est (Gen. I, 3, seq.), prima die lucis materiam ostendit mihi. Secunda Creator firmamenti pulchritudinem extendit inter aquas et aquas: secunda (0270B)die in muneribus, vestimenta sacerdotalia divisionem inter corpora sacerdotum et populi demonstrare cognovi. Tertia die, terra cum ornamentis suis apparuit: tertia die, auri laetissima species, quae gremio eruitur terrae, directa est mihi. Quarta die sol honor saeculi cum sideribus coeli inductus [ Cod. Vat., inditus] est; quarta die, clara quaedam et rotunda in similitudinem solis species, honor mensae, allata est mihi, habens viginti septem semicirculos: qui si bis ducantur, erunt quinquaginta quatuor, propter horas lunaris cursus, quibus per singula signa currere solet: habens circulum rotundum in medio, propter solis perpetuam rotunditatem. De cujus cursu praefatus puer mihi retulit, vestram inquirere sapientiam, quomodo decem horae et dimidia (0270C)singulis mensibus accrescere soleant? Cujus rei subtilis ratio est, sed vestrae sagacitati perfacilis ad intelligendum.
Sol igitur primo anno post bissextum, in initio primae horae noctis, intrat in Arietem, et post dies triginta et decem semis horas exiet de Ariete, hoc est, hora undecima noctis tricesimae primae, et secundo puncto. Et tertio puncto undecimae horae ejusdem noctis intrat in Taurum, et ibi moratur triginta dies et decem semis horas. Et exiet de Tauro non ab hora die [ Forte, nona hora diei] plena. Et ibi habes unam horam ex quatuor punctis in duobus signis. Et fiunt duorum signorum sexaginta dies et viginti una hora. Et decima hora diei intrat in Geminos. Et exiet de Geminis septima hora plena noctis, et (0270D)duobus punctis octavae horae. Et tertio puncto octavae horae noctis intrat in Cancrum. Et exiet de Cancro sexta hora diei plena. Et ibi habes secundam horam et quatuor punctos duorum signorum. Et fiunt in Geminis et Cancro dies sexaginta et horae viginti una. Habes [ Cod. Vat., Et habes] in his quatuor (0271A)signis horas quadraginta duas et dies centum viginti. 94 Et intrat in Leonem septima hora diei. Et exiet de Leone quarta hora noctis, et duobus punctis quintae horae. Et tertio puncto quintae horae noctis intrat in Virginem. Et exiet de Virgine tertia hora diei plena. Et habes unam horam ex quatuor punctis Leonis et Virginis. Et habent sexaginta dies haec duo signa, et horas viginti unam. [ Et fiunt horum sex signorum dies centum octoginta tres.] Et fiunt, ut dixi, dies centum octoginta et duo. Et tertius, dies dimidius ex duodecim horis et tres horae supra quadrantiles. Et intrat sol in Libram hora diei quarta. Et exiet de Libra prima hora diei, et secundo puncto secundae horae noctis. Et intrat in Scorpionem tertio puncto secundae horae noctis. Et (0271B)exiet de Scorpione duodecima hora noctis plena. Et habes unam horam ex quatuor punctis. Et fiunt horum duorum signorum dies sexaginta et horae viginti una. Et intrat sol in Sagittarium prima hora diei. Et exiet de Sagittario decima hora diei plena, et duobus punctis decimae horae. Et intrat in Capricornum tertio puncto undecimae horae diei. Et exiet de Capricorno hora nona noctis plena. Et habent haec duo signa dies sexaginta et horas viginti unam. Has adde ad suprascripta signa. Et habes dies trecentos et horas centum quinque. Et intrat sol in Aquarium decima hora noctis. Et exiet de Aquario hora octava diei et secundo puncto horae octavae. Et intrat tertio puncto octavae diei [ Cod. Vat., octavae horae diei] in Pisces. Et exiet de Piscibus sexta hora (0271C)noctis plena. Et hae sunt sex horae quae de punctis singulorum signorum accrescunt. Et habent haec duo signa sexaginta dies et viginti unam horam. Has adde ad suprascriptos dies vel horas, et fiunt dies duodecim signorum 360, et horae 126. Partire centum viginti horas per viginti quatuor, et fiunt quinquies viginti quatuor, quod sunt quinque dies. Et erunt totius anni trecenteni sexageni et quinque dies et sex horae, quia antea [ Cod. Vat., quas ante] habuisti 126 horas. Hae sex horae per quadriennium ductae faciunt viginti quatuor horas, quod est unus dies, quem Latini bissextum vocant. Et si non adderetur in Februario quarto anno haec dies, intraret itaque sol quartas decimas Kal. Aprilis prima hora noctis in Arietem: et post centum viginti annos tarditas (0271D)solis, dum Arietem intrare debuisset, intrasset itaque in Taurum; ne dies triginta in centum viginti annis bissextiles augerentur cursu illius.
[Hae et hujusmodi rationes tam suaves sunt in consideratione scientibus, ut caeterae artes philosophiae solent esse discenti et intelligenti eas]. Nam philosophi non fuerunt conditores harum artium, sed inventores. Nam Creator omnium rerum condidit eas in naturas sicut voluit. Illi vero, qui sapientiores (0272A)erant in mundo, inventores erant harum artium in naturis rerum, sicut de sole et luna et stellis facile potes intelligere. Quid aliud in sole et luna et sideribus consideramus et miramur, nisi sapientiam Creatoris et cursus illorum naturales? Fertur itaque, Abraham patriarcham ex astrologiae ratione creatorem Deum intellexisse et venerasse. Et exinde Amicus Dei appellatus est, et tentatus in fide jam fortis inventus est. Nam dicunt Hebraei exisse eum de Ur Chaldaeorum (Gen. XII, 1, et XV, 7), id est, de igne Chaldaeorum. Qui [ Cod. Vat., Quia] Chaldaei ignem pro Deo coluerunt. Solebat magister meus mihi saepius dicere: Sapientissimi hominum fuerunt, qui has artes in naturis rerum invenerunt. Opprobrium est grande, ut dimittamus eas perire diebus nostris. (0272B)Sed nunc pusillanimitas multorum non curat scire rationes rerum quas Creator condidit in naturis. Scis optime quam dulcis est in rationibus arithmetica, quam necessaria ad cognoscendas Scripturas divinas; quam jucunda est cognitio coelestium astrorum et cursus illorum. Et tamen rarus est, qui talia scire curet: et quod pejus est, reprehendunt haec scire studentes; et utcunque illa naturalium rerum ignoratio inculpabilis potuisset illis esse, si divinis se ipsos tradere voluissent Scripturis, et laborare in illis in quibus vitae aeternae cognitio consideratur. Et ut potuissent fidem catholicam veraciter defendere, et fiducialiter stare contra adversarios Christi, per quos multimodis diaboli astutia fidem catholicam impugnare studet. Et sunt modo tempora de quibus (0272C)95 beatus Paulus praedixit: Spiritus autem manifeste dicit, quia in novissimis temporibus discedent quidam a fide, attendentes spiritibus erroris et doctrinis daemoniorum, in hypocrisi loquentes [Cod. Vat., erroris daemoniorum in hypocrisi loquentium, etc.] mendacium, habentes cauteriatam suam conscientiam (I Tim. IV, 1, 2).
Si vis scire quomodo accrescant singulis annis [ F., anni] mensibus solaris cursus decem semis horae, multiplica decem per decem, fiunt centum, quia una hora decem habet minuta (decies vero 10 minuta faciunt centum minuta. Da unicuique die 140 [ F., de 30] diebus, tria minuta, fiant 90 minuta) et remanent decem minuta. His adde quinque minuta, quae fiunt ex dimidia hora: et sunt quindecim minuta. (0272D)Haec partire per triginta, faciunt tricies dimidium minutum quindecim minuta: et accrescunt quotidie in triginta diebus tria minuta et dimidia pars unius minuti. Et si scire vis quantum quotidie crescat ad bissextum, partire quinque minuta in triginta, fiunt sexies quinque. Sexta pars unius minuti accrescit quotidie, ut dimidia hora fiat per mensem unum. Hanc dimidiam horam duc duodecies et fiunt sex horae. Has multiplica in quatuor; quater sex faciunt (0273A)viginti quatuor, quot sunt horae unius diei [ Supple qui]. Per quadriennium accrescit, ut bissextus fieri possit. Et fiunt in quarto anno 366 dies. Qui senarius numerus multum valet in circulo anni. Nam 360 fiunt [ F., fiunt ex] sexies sexaginta. Qui sexagenarius, si per denarium partitur, invenies sexagenarium numerum per denarium esse perfectum, sicut senarius per unitatem. Nam unum, duo et tres, sex faciunt. Et est perfectus numerus in partibus suis. Ita sexagenarius quamdam perfectionem habet, si partitur per denarium numerum. Nam semel decem, et bis decem, et ter decem, sexaginta sunt. Nam quantum valet in primo versu numerorum senarius, ut perveniatur ad decem, tantum valet in secundo versu numerorum sexagenarius, ut perveniatur ad (0273B)centum. Quinque vero dies, qui supersunt tricentenis sexagenis diebus in singulis mensibus, est sexta pars mensis uniuscujusque. Sex vero horae, ex quibus quarto anno sexta dies accrescit, habent perfectionem suam in partitione senarii numeri, sicut paulo ante praefati sumus. Et sicut Creator aequissimus in sex diebus fecit omnia opera primordialis mundi, ut significaretur in perfectione numeri senarii, omnia in naturis suis fecisse eum perfecta. Et ille ipse Creator magnus, admirabilis, perfectus est in natura sua: cui complacuit [ Cod. Vat., placuit] omnia in senarii numeri perfectione perficere. Unde et sexta die creatus est homo, perfectus anima et corpore: propter quem omnia creata sunt, quae sex diebus condita esse leguntur. Unde et ipse Deus, Dei (0273C)Filius, qui est virtus et sapientia Dei (I Cor. I, 24), sexta aetate mundi venit in mundum salvare hominem, quem sexta die creavit. Ita senarius numerus, et in conditione primordialium creaturarum et in successione saeculorum, quae sex aetatibus cucurrerunt, et quod sexta aetate venit Filius Dei humanum genus reparare ad pristinam dignitatem conditionis suae, multum valet.
Tales rationes, o dilectissime [et dulcissime] David, vobis mihi scribendae sunt, non rusticis quibuslibet, in quibus sapientiam tuam eruditam esse scio, et quae tibi placere omnino agnosco: ut gaudeat mens tua in rationibus rerum, sicut mea multum gaudet tibi saepius talia dirigere. Benedictus Dominus Deus in donis suis, qui tibi clarissimam divinae legis (0273D)scientiam, et jucundissimam naturalium rerum concessit cognitionem. Cujus ineffabili pietati nobis omnibus continuae ex tota voluntatis intentione agendae sunt gratiae, quod talem nobis perdonavit dominum et rectorem. Et assiduis precibus illius piissima potentia postulanda est, quatenus longaeva prosperitate et salute te nobis conservare dignetur, desiderantissime David.
Nuper venit mihi libellus a Felice infelice directus, (0274A)cujus, propter curiositatem, cum paucas paginolas legendo percucurri, inveni pejores haereses, vel magis blasphemias, quam ante in ejus scriptis legerem. Asserens Christum Jesum nec filium Dei esse verum, nec etiam verum Deum esse, sed nuncupativum. Non intendens quid praedicator egregius de divinitate 96 Christi ait: Quorum patres, ex quibus Christus, qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). Et spero plura ibi inveniri posse, quae fidei catholicae adversari videantur. Si nihil aliud inveniatur contra fidem catholicam, hoc solum sufficit sibi ad perditionem sui. Vae mundo ab scandalis (Matth. XVIII, 7)! Ecce! qui adoratur ab angelis in coelis, negatur in terris ab hominibus verus esse Deus. Hujus vero libri, vel magis erroris responsio (0274B)multa diligentia et pluribus adjutoribus est consideranda. Ego solus non sufficio ad responsionem. Praevideat vero tua sancta pietas huic operi tam arduo et necessario adjutores idoneos, quatenus haec impia haeresis omnimodis exstinguatur, antequam latius spargatur per orbem Christiani imperii, quod divina pietas tibi tuisque filiis commisit regendum atque gubernandum. Surge vir a Deo electe, surge fili Dei, surge miles Christi, et defende sponsam Domini Dei tui. Cogita de sponsa tua, si quis eam ex honorare velit, quam patienter tuus hoc sufferat inimicus. Considera quoque quod injuria filii tui in te perveniet; quomodo non multo magis injuria et opprobrium Filii Dei Salvatoris tui, protectoris tui, largitoris omnium bonorum totis viribus vindicanda est (0274C)tibi? Sta viriliter pro ea, quam accepisti a Deo tuo regendam et conservandam, quatenus potentia saecularis tibi proficiat in spiritalis gloriae divitias.
EPISTOLA LXXXIV. AD DOMNUM REGEM. (Anno 798.) Epistolae Caroli Magni respondet de carmine conficiendo, de apparitione stellae Martis, de libello Felicis refutando, de quaestionibus a filia sibi motis, de supputationibus secundum Aegyptios emendandis. Domino dulcissimo et vere dilectissimo David, magnifico atque a Deo coronato regi Flaccus veteranus miles perpetuam salutem.
Laetissima mihi litterarum vestrarum chartula occurrit, febricitantem refocillans, dormientem resuscitans, (0274D)imo et inertiae morbo torpentem ad antiquas studens reformare vires, et dulcem versificationis melodiam inter horribiles armorum strepitus, et inter raucos tubarum sonitus admonuit miscere: quatenus truces animorum motus aliqua musicae suavitatis melodia 97 mulcerentur: etsi vestrae mentis nobilissima stabilitas in una eademque soliditatis arce [ Al., archa] perpetualiter permaneat, et in medio aequitatis libramine inconcussa fortitudine vigeat. (0275A)Tamen, ut puerorum saevitia vestrorum cujuslibet carminis dulcedine mitigaretur, voluistis; etiam et hoc ipsum sapientissimo consilio praevidistis; quia saepe iratae mentis asperitas salubris consilii non invenit effectum [ Al., affectum], sicut assidua quoque mollities animi enervare solet fortitudinem. Sed inter haec morborum genera medio tramite prudens temperamentum consistit, inde tumentem furorem mitigans, hinc desidem animum erigens; et via regia in pacis consilio cuncta componit. Quod militantibus virtutis genus maxime necessarium esse, in antiquis historiarum libris legimus; ut cuncta sapiens temperantia, quae agenda sint, regat atque gubernet. Nam tria videntur in hoste consideranda, virtus, dolus, pax. Primo, an publica virtute vinci valeat adversarius? (0275B)Sin autem, ad fraudes et ingenia doli res referenda sit. Et si nec hoc proficit, tunc pacis consilio inimicitiarum odia esse delenda videntur. Tamen si immites animos aliquid Flaccina [ Al., Flacciana] valeat fistula mulcere, omni sollicitudine esse reor, secundum opportunitatem temporis et personae, perficiendum. Ego vero Flaccus tuus interim vado perficere fideliter cum omni instantia quod vestra dulcissima auctoritas mihi per Magamfredum [ Al., Magenfredum] fidelem vestrum demandare voluit. Et sciat certissime bonitas vestra quod nullus majus desiderium habet, sicut justum est, vestri auxilii supplementum implere.
Igitur amicus dicitur, quasi animi custos; id est, qui animum amici sui cum omni sollicitudine fidei (0275C)studet custodire integrum, quatenus nullatenus sacrum amicitiae jus alicubi violetur. Et hoc rari sunt, qui intelligunt. Pene unusquisque secundum animi sui qualitatem, non alterius animi, qui amicus est suus [ Al., hujus], satisfactionem, amicitiam custodire quaerit. Et si hoc in amico [ Al., animo] et coaequali diligenter observari debet, ut inviolata animi integritas permaneat illius; quanto magis in Domino, et in tali persona, quae [ Al., qui] suos subditos omni honore exaltare et gubernare amat? Veterum igitur proverbialis fulget sententia: Amicus diu quaeritur, vix invenitur, difficile servatur. Et in sacra Scriptura: Amico fideli nulla est comparatio (Eccli. VI, 15).
Nunc igitur, quam diu quaesivimus inter Martia tela, Martis stella subito effulsit, quam sol diutissime (0275D)tenuit, sed Naemei leonis terrore reliquit: qui ob memoriam Herculeae fortitudinis coelo inditus [ Al., indutus] esse refertur, traditaque est Cancro per bimenstres (0276A)[ Al., per menses tres]; et diverso pergens itinere, retrogradam cito illam erit facturus. Addidit se quoque splendida facie Canicula, medicis praemia exspectantibus multum amabilis. Cur vero tanto tempore sol eam habuisset absconditam, causa est, ut veteres voluerunt, radiorum solis, qui, ut fertur, inaequales planetarum cursus efficiunt. Et ideo forte errantes dicuntur, quia certum semper et unius modi cursum non habere noscuntur. Quod si ita est, ut aliquibus placet calculatoribus, dicant Aegyptiaci pueri, cur sol et luna inter eas numerentur, dum certos utrumque habet sidus cursus in annis, mensibus, diebus, horis atque momentis. Non enim errant in eo, ut aiunt, quod contra coelum ire videntur, dum certissimis peragunt temporibus sui cursus metas: (0276B)sicut quinque stellarum cursus saepissime inordinate per zodiaci circuli latitudinem, vel errando, vel stando, vel retrocurrendo feruntur.
De libello vero infelicis non magistri sed subversoris, placet mihi valde, quod vestra sanctissima voluntas et devotio habet curam respondendi ad defensionem fidei catholicae. Sed obsecro, si vestrae placeat pietati, ut exemplarium illius libelli domno dirigatur apostolico. Aliud quoque Paulino patriarchae. Similiter Richbono, et Teudulfo episcopis doctoribus et magistris, ut singuli pro se respondeant. Flaccus vero tuus tecum laborat in reddenda ratione catholicae fidei. Tantum detur ei spatium, ut quiete 98 et diligenter liceat illi [cum] pueris suis considerare Patrum sensus; quid unusquisque diceret de sententiis (0276C)quas posuit praefatus subversor in suo libello. Et tempore praefinito a vobis, ferantur vestrae auctoritati singulorum responsa. Et quidquid in illo libello, vel sententiarum vel sensuum, contra catholicam fidem inveniatur, omnia catholicis exemplis destruantur. Et si aequaliter et concorditer cunctorum in professione, vel defensione catholicae fidei resonant scripta, intelligi potest quod per omnium ora et corda unus loquitur Spiritus; sin autem diversum aliquid inveniatur in dictis vel scriptis cujuslibet, videatur, quis majore auctoritate sanctarum Scripturarum vel catholicorum Patrum innitatur: et huic laudis palma tribuatur, qui divinis magis inhaereat testimoniis.
De quaestionibus vero, quae filia mea famula vestra fidelissima interrogavit, non ordinatim recolo, (0276D)nisi quod de psalmis, quos vespertina praesentis diei in capella cantavimus hora, ut aestimo, interrogavit. De eo itaque primum, ubi ait Propheta: Omnis homo (0277A)mendax (Psal. CXV, 11), quomodo ille homo mendax sit qui nunquam loquitur, sicut infantes et muti? Et iterum, cur dixisset in eodem Psalmo: Quid retribuam Domino pro omnibus, quae retribuit mihi (Ibid., vers. 12)? Quid esset quod retribuit nobis Dominus? utique bona pro malis nostris. Item quaedam de luna interrogavit ex eo versu, ubi dicit: Per diem sol non uret te, neque luna per noctem (Psal. CXX, 6). Et inde de natura lunae aliquid addidit interrogare, si frigidae esset naturae, quomodo ureret? Quae omnia vestrae saepientiae nota esse non dubitamus. Ideo non est opus nunc mihi interpretationes harum exponere interrogationum. Fuit quoque nobis sermo de columnis, quae in opere pulcherrimo et mirabili ecclesiae, quod vestra dictavit sapientia, statutae sunt. (0277B)De Donato quoque, nescio, quid parvum interrogavit.
Quod vero sanctissima vestra benevolentia nos admonere curavit, Aegyptiacum puerum percunctari de immutandis quibusdam supputationibus decem horarum vel quadrantilis [ Al., quadrantalis] supputationis, omnino gratissime accepit animus meus; ut liceat interrogari a vobis ignorata, vel per vos corrigere errata. Nam inter familiares personas et sacra charitatis nomina observari debet, ut in litteris discurrentibus magis emendatio sonet quam reprehensio. Eo modo omnes discere, intelligere, et ad veritatis viam pervenire valent. Equus quatuor habens pedes saepe cadit: quanto magis homo, unam habens linguam, per vices cadit in verbo? Nec me piget percunctari, (0277C)audire, consentire veritatis rationibus. Nulla aetas, ut ait comicus, sera debet esse ad discendam sapientiam. Quapropter quaero, et quaerens diligenter audire cupio, quid sit immutandum in supputationibus decem horarum et dimidia per singulos menses: quid contra rationem naturae inveniatur in supputatione, quam chartula nostra vestrae direxit auctoritati. Nisi forte notaria manus verba, syllabas, vel litteras immutasset, quod saepe evenire solet non solum Latinis, sed etiam Aegyptiacis pueris, sicut in priore chartula nostra, de saltus diminutione per vestram devotissimam inquisitionem factum esse cognovi. Et ita error scribentis quodammodo dictanti deputabitur. Sed obsecro ut piissima bonitas vestrae sapientiae meum magis emendare curet errorem, quam (0277D)scripta parvitatis meae in manus mittere reprehendentium. Sunt enim qui sibi laudem quaerunt ex alterius reprehensione. Et haec est infirma laus, et non valde laudabilis. Melius est amicum emendare quam reprehendere, sapienter [ Al., sapientem] se ostendere quam mordaciter alterum notare. Nunquam scripsissem talia, si vestram bonitatem nostrae insipientiae (0278A)defensorem, vel emendatorem esse non crederem. Quod vero de sola Martis stella modo evenit, hoc et de omnibus quinque stellis errantibus in his partibus saepius solet evenire; ut diutius abscondantur quam regularis pagina veterum decantat. Et forte non aequaliter, nobis in his partibus borealibus conversantibus, ortus et occasus siderum evenit, sicut illis qui in orientalibus vel meridianis partibus 99 mundi morantur, ubi maxime fuere magistri qui nobis rationes et cursus coeli et stellarum ediderunt. Nam multa ex locorum diversitate, sicut vestra optime novit sapientia, immutantur. Nunc itaque, ut praediximus, vestrum servitium satis fideliter implere festinamus: deprecantes quoque Domini Dei nostri clementiam, ut citius suos cum honore et laude faciat (0278B)reverti, subjectis omnibus inimicis nominis Domini nostri Jesu Christi, qui te ubique regat, et custodiat, et victorem faciat omnium inimicorum tuorum, seu visibilium, seu invisibilium: quatenus cum corona gloriae, multis feliciter regnaturum annis, ad regnum aeternae beatitudinis pervenire cum fidelibus suis concedat.
EPISTOLA LXXXV. AD DOMNUM REGEM. (Anno 798, mense Julio vel Augusto.) Carolo varia de cursu siderum interroganti ex memoria respondet. Omni virtutum genere nobilissimo, atque omni sapientiae decore clarissimo David regi, miles veteranus Flaccus salutem.
(0278C)Venit viator volando, quaestionariam auctoritatis vestrae habens in manu chartam syllabis breviorem, quam animi mei placuisset aviditati; sed quaestionibus altiorem, quam ingenioli mei attingere valuisset humilitas. Hortans seniorem fragili sensu coelestia scrutari, qui terrenarum necdum didicit rationes stellarum in coelo errantium vagabundos exponere cursus, qui herbarum in terra nascentium naturas nequaquam agnoscere valet. Et mirum, quomodo erraticas illarum semitas ad certum quis valeat reducere ordinem. 100 Quae ideo errantia dicuntur, quia incertos habere cursus putantur. Vel quid in quotidianis lunae laboribus nostra parvitas non valeat invenire, dum investigatas catholicorum doctorum, vel veterum philosophorum multiplici argumentatione (0278D)regulares habemus rationes. Quid enim de concordia solaris lunarisque cursus per signa zodiaci lucidius dici poterit, quam quod talium inquisitor quaestionum Beda magister in scriptis suis nobis reliquit? Vel quid acutius quam quod naturalium rerum devotissimus inventor Plinius Secundus, de coelestium siderum ratione, exposuit, investigari valet? Sed nobis (0279A)iter agentibus illorum, in quibus haec leguntur, librorum deest praesentia. Nihil de vestrae sapientiae profundissimis quaestionibus temere audemus respondere: postulantes clementiam vestram, ut jubeatis nobis dirigere primos praefati doctoris Plinii Secundi libellos, in quibus multiplices et obscuras argumentationes de vario siderum cursu explanare nititur; si forte Deo donante, inde vel inde aliquid eruere valeamus, quod vestrae sanctissimae praesentiae dignum ostendi videatur. Tamen ne me ita imparatum vestra invenisset chartula, vel somno inertiae torpentem, quasi nihil haberet repositum sibi in secreto memoriae cubiculo, quod interroganti proferre valeret; dicam, quid subito, quaerendo magis quam exponendo turbata mentis acie occurrere potuit; pleniorem, si (0279B)forte opus erit, responsionem ad praefatos doctorum libros reservans.
Prima vero auctoritatis vestrae interrogatio de concordia trecentarum et sexaginta partium, et lunaris cursus per duodecim signa sic se habuit, ut eadem ponamus verba: Sicut in solari decursu dierum, horarum, punctorumque divisione facta trecentorum [Cod. Vat., divisione facta trecentarum sexaginta partium et trecentorum] sexaginta quinque dierum et quadrantis est inventa concordia; sic et in lunari per dierum et horarum partitionem, viginti septem dies atque horas octo cum trecentis sexaginta zodiaci partibus facias convenire. Non subterfugio dicere, quid mihi videatur sagacitatem vestram hic in hac inquisitione sentire, utique aut augendum esse aliquid per singula signa (0279C)lunae cursui, ut possit pervenire ad legitimas et definitas totius anni partes, quae in zodiaco notantur, vel etiam minuere partium numerum, ut concordare possit lunaris cursus zodiaci partibus. Quam quaestionem praefatus magister Beda in quodam capitulo, cujus principium esse arbitror: Quod si quis signorum nescius, lunaris tamen cursus agnoscere cupidus, etc., prout potuit, exponere videtur. Per duodecim partes, quibus quotidie luna elongabitur a sole, Plinius Secundus dicit lunam (si rite recordor) zodiacum tredecies in duodecim suis mensibus conficere. In suis dicit mensibus, non in solis. Addidit quoque duobus diebus, et sex horis, et bisse unius horae per singula signa lunam decurrere. Quod si verum est, (0279D)trecentarum sexaginta partium numerositas lunae cursui optime convenire videtur. Quod unius figurae divisione magis, quam verborum multiplicatione, quia sapienti pauca sufficiunt, ostendendum esse non ignobile putavi. Cujus figurae formulam post hujus epistolae textum ponere melius existimavi quam per eam seriem sermonis nostri dividere. In qua etiam figura et horarum diversitas agnosci poterit, si cui diligentius considerare placeat, quia aliter solares [ Cod. Vat., quia aliter horae signorum, aliter solares], aliter lunares computantur. Etiam in quibusdam locis et ipsi punctus aliter atque aliter computantur: ita, ut aliis supputationibus horam quinque punctos, (0280A)et aliis quatuor habere inveniuntur. Etiam et ostenta aliter calculatores ponunt, aliter etiam mathematici solent dividere. Sic etiam et de minutis invenimus in mathematicorum subtilissimis argumentationibus aliter poni; ita, ut etiam minuta minutarum dicere solent. Sed haec alias. Nunc quod instat, agamus.
Signorum vero partitiones per horas, et quomodo convenirent novem horae lunares quinque diebus solaribus, memini me in alia vobis dirigere epistola. Ideo nunc supervacuum esse arbitratus sum, aliquid inde dicere. Divisionem itaque horarum per uncias vobis cognitam esse non 101 ignoramus, sicut in libro de Temporibus [ Forte, Ven. Bedae] legistis. Et quia operosum est lunae cursum per uncias horarum dividere, ideo magis calculatores ad horarum vel dierum (0280B)mensuras lunae cursus redigere contenti sunt, ne nimia numerositas unciarum legenti fastidio esset. Tamen specialiter dictum esse debuisse, quod superest in singulis signis, et duobus diebus et sex horis, id est, octo unciis unius horae, putamus in eo loco ubi ait: operosum est in singulis signis horas minutatim dividere per uncias? Ideo duas horas tribus signis subtrahendum esse dixit, quia trium signorum viginti quatuor unciae duas horas implent, hora vero integra duodecim uncias habere debet. Quae omnia vestrae sapientiae praecognita esse non ignoramus.
Quapropter de stella Martis incipimus dicere, quae videntur: cujus inquisitio mentes nostras diu fatigare solebat, ita ut nec apparens nostrae [ Al., nostris] (0280C)satisfaciebat curiositati. Quae nuper sole morante in Leone nobis apparuit; propemodum, ut putamus, eo tempore quo apud nos inventa est ejusdem Martis imago. De qua etiam stella vestrae venerabili dignitati in alia epistola mox postquam a nobis visa fuit, secundum facultatem [ Al., facilitatem] indagationis nostrae aliquid dicere curavimus. Sed modo pro vestrae epistolae exhortatione aliquid diligentius de ea scrutati sumus. Nam hujusmodi interrogationis verba posuistis: Et de Marte, qui anno praeterito in Cancro sidere solis lumine humanis obtutibus interceptus est, quid sentias; an naturalis sui cursus ratione, an solis vi, an prodigio actum sit, ut iter duorum annorum uno conficeret. Nam nuper sole Leonem deserente in Cancro nobis apparuit. Si solem comitatus est, quis tam (0280D)celer cursus ejus? Si toto anno stationem in Cancro fecit, sole in caetera signa migrante, cur in Cancro videri non potuit? Scholastica et acutissima argumentatio ista, ad quam succincte, quantum donaverit Deus, respondeamus.
Quod autem ibi dictum est, solis lumine in Cancro interceptam esse stellam Martis humanis obtutibus: non aestimo solis lumine, toto anno praeterito, Martis stellam in Cancro interceptam esse; sed Cancrum opportuno tempore et naturali cursus sui ordine, cum stella Martis objectu terrae humanis visibus interceptum esse. Igitur anno praeterito non memini (0281A)me illum vidisse in Cancro, dum Cancer noctibus sui cursus ordinem agebat super [ F., subter ut infra ] terram. Nec enim prodigiosum reor quod tanto tempore nobis non apparuit, sed naturali sui cursus ordine. Si enim praeterito anno in sidere Cancri non apparuit, et nunc in Cancro apparet; non uno anno cursus sui metam, sed spatio duorum annorum peragere dignoscitur, dum nunc secundo anno in altero versatur sidere. Quod vero additum est: si toto anno stationem in Cancro fecit, sole in caetera signa migrante, cur in Cancro videri non potuit? Etiam quia ipse Cancer, in quo stationem fecit, videri non potuit. Mox vero dum Cancer videri potuit, visa est et illa cum Cancro, qui anno praeterito cursu naturali noctibus sub terras recessit.
(0281B)In alia chartula scripsi de vi solis, inaequales cursus errantibus stellis facientis, ut poeta ait: . . . Sol tempora dividit anni, . . . Mutat noctemque diemque, . . . Radiisque petentibus astra, Ipse vetat, cursusque vagos statione moratur. Quod saepissime Saturnus, Jovis et Mars pati videntur. Vestra vero veneranda sapientia et acutissima scientia videat, vel in hac, vel in illa, si quid dignum vel verisimile videri debeat; an aliud aliquid de tantis quaestionibus credendum sit. Nullatenus propter ignorantiam vos interrogare aestimavi. Quidquid inde sentiatis, obsecro ut benigna voluntate nobis innotescere non dedignemini. Non sum nimius (0281C)meae sententiae defensor, sed devotus veritatis sectator. Haec vero subjecta figura in primo versu habet horas, in quibus 102 signa singula oriuntur, vel occidunt, vel de loco moventur. In secundo habet punctos in singulis signis decem. Tertius partes computat, quot habeant singula signa. Quartus, dies quibus moratur luna in unoquoque signo. Quintus, horas quae adjiciuntur diebus. Sextus, uncias octo, quae supersunt horarum numero, et bisse vocantur. Haec omnia propter facilitatem cognoscendi cursum lunae in unam coacervavi formulam. Si tamen veraciter inventa est ratio, quam vestra excellentissima quaesivit sapientia.
EPISTOLA LXXXVI. AD DOMNUM REGEM. (Anno 798.) Assignantur causae ob quas luna minor vel major appareat quam ferat astronomorum calculus. (0281D) Det tibi perpetuam clemens in secla salutem, Et decus imperii, David amate! Deus. Venerandae auctoritatis vestrae omni melle dulciores apices, per aridos Belgicae latitudinis iter agenti campos occurrerunt mihi. In quibus, dum vestrae beatitudinis prosperitatem legens intellexi, et fidelium (0282A)vestrorum amabilem perspexi salutem, totum me in gratiarum actiones Domino Deo Jesu Christo contuli, felicia Christiano populo tempora in vestrae felicitatis exaltatione et salute certissime sciens: pro qua semper Dominum deprecari gaudeo, eamdem semper audire desidero, et quasi optatum, a Deoque destinatum munus omni gaudio vestram incolumitatem cupiens semper audire. Quis enim est qui non gaudeat de sui capitis perfecta integritate? nisi forte furibundus, vel insanus, quem arctissimis Hippocratis vinculis alligandum esse censeo [ Cod. Vat., censuit]? Etsi juxta Apostoli sententiam nemo carnem suam odio habet, sed etiam fovet et nutrit (Ephes. V, 29); quanto magis in capitis sanitate, in quo est totius corporis perfectio et gloria omnis, membrorum (0282B)compago gaudere debet?
Sed ut de pulverulentis Campaniae glebis ad coelestis culminis nobilissimam acutissimamque considerationem me subito transtuleris: denuo in arcano pectoris mei Pythagoricae disciplinae scientiam, unde necdum discessit, renovare niteris, dum me in hujusmodi honestarum artium considerationibus nunquam desidem, quamvis minus doctum, invenistis. Nec fastidiosa segnities legentium, benevolentiae magistri juste deputari debet, si plurimis inclytum vestrae intentionis studium sequentibus, forsan Athenae nova perficeretur in Francia, imo multo excellentior, quia haec Christi Domini nobilitata magisterio, omnem Academicae exercitationis superat sapientiam. Illa tantummodo Platonicis erudita disciplinis, septenis (0282C)informata claruit artibus; haec etiam insuper septiformi sancti Spiritus plenitudine ditata omnem saecularis sapientiae excellit dignitatem. Ex cujus dono, si quid dignum ad interrogata respondere valeam, proferam.
Inquisitio vero vestrae ingeniosae et clarissimae sapientiae haec fuit: Cur species lunaris corporis minor apparet [Cod. Vat., appareret] oculis cernentium, quam calculantium curiositas 103 in numeris noctium inveniret, vel considerantium sollicitudo in partibus Signiferi conspiceret; nec ad easdem septimana [Cod. Vat., septem] in quintas decimas Kal. April. luna Geminorum in aspectu perveniret partes, ad quas illa multiplicata per punctos supputatio perducere debuit? (0282D)Et tres hujus varietatis causas, si quaelibet harum esse putaretur, supponitis [ Cod. Vat., supposuistis], ut eadem ponamus verba quae nostris vestrae laudabilis sapientiae chartula insonuit auribus: ut sine ullo [Forte, sive illa] dicti Signiferi obliquitas; sive ipsius astrivagus in aethere cursus; sive insolita quaedam, et nunquam praeteritis retro saeculis lucis legitimae [Cod. Vat., locis legitime] visa detractio faceret. Quam nos quoque diminutionem lunaris formulae perspicacius intuentes, eadem, quae vestris (0283A)inhaeserat mentibus, motio nostri quoque cordis tetigit querelam. Sed tribus a vestra veneranda indagatione propositis hujus diminutionis causis alias quoque tres probabili ratione invenimus causas, unde haec tanta diminutio juxta veterum indagationem multorum defendi potuisset. Nam haec diminutio aspicientibus in lunari corpore solet fieri post impletam saltus supputationem, quae per decem novem annos vix tandem implebitur; ac veluti approximante ultimo anno circuli decennovennalis, quo unus dies saltus supputatione transiliendus est, saepissime major luna aspicitur quam aetatis ratio ostendat. Sic etiam post hujus saltus supputationem, in primis circuli decennovennalis annis minor saepe invenitur quam calculantium decantet memoria. Est quoque et (0283B)altera causa qua minor videri solet per vices luna quam calculatio numerantium illam ostendat: dum paulo ante vesperam, vel unius horae tantummodo spatio accenditur luna, quae statim transacto solis occasu prima supputanda est. Nec mirum si minor appareat secunda, vel tertia, vel in caeteris etiam aetatibus suis luna, quam, si post unam horam prioris noctis accendatur; et post viginti duas vel tres horas, dum ad vesperam pervenerit, prima computetur. Et haec poterit esse ratio ut per vices minor appareat in specie, quam computetur in aetate. Sed et haec quoque minoratio in Ariete, vel circa eum signis, si lunaris incensio evenerit, saepius considerantibus occurrit; ita ut in Arietis signo miro modo contingere soleat, lunam prioris mensis novissimam (0283C)mane videre, et subsequentis novam ejusdem diei vespere apparere in coelo, ut pote sexta hora diei incensa retro transactam mane, et post venientem vespere ostendit.
Sed si ex illis, quas vestra inseruit auctoritas, causis aliqua fuit [ Cod. Vat., fiat], sive ex his quae nostra posuit solertia, necesse est tamen ut Paschalis luna stans omnimodis inviolabilis permaneat. Nec enim fieri poterit ut hanc diminutionem speciei lunaris nemo priorum doctorum vel sanctorum Patrum vidisset, et qui in Nicaeno concilio rationem Paschalis lunae sagaciter invenerunt et catholice ordinaverunt: ut omnimodis perpetuo jure sanctissima resurrectionis Dominicae festivitas in toto orbe concorditer (0283D)coleretur [ Al., colitur]. Si quae vero hujus diminutionis ratio verior in Plinio possit reperiri, sive propter saltum nuper transactum; sive propter bissextum prope imminentem: deprecor ut vestra jubeat prudentia inquirere, nobisque solita benevolentiae pietate intimare studeat. Quia domi manentibus nostros oculos nebulosa aquarum exaltatio [ F., exhalatio], vel Belgici pulveris iter agentibus ventuosa aspersio caliginare facit. Ideo vestra bonitas adjuvare non dedignetur quaerentem, et in viam veritatis (0284A)posse trahi [ Cod. Vat., post se trahat] et sponte sequentem. Vestra, precor, Christus coelestibus inclyta donis Inlustret, repleat pectora, pacis amor. Dulcis amor vitae, dulcis laus, gloria dulcis Sit tibi perpetua, David amate, salus.
EPISTOLA LXXXVII. AD ARNONEM. (Anno 798, initio mensis Junii). In Hunniam proficiscentem hortatur ad opus apostolicum bene obeundum. Charissimo unanimoque amico Aquilae superspeculatori in Christi charitate salutem.
Quarta feria post sanctam Pentecosten, litteras tuae beatitudinis accepi, charitate conscriptas, consilio (0284B)corroboratas, fide sigillatas, in quibus sicut optavi [ Cod. Mab., hortavi], audivi; sicut speravi, agnovi. Nec me spes fefellit consilii, nec societatis cooperatio retardavit. Vestrum vero iter ad probandam rei veritatem modo in praesentia dispositum est; fortitudo vero exercitus, qui tecum vadit, ad cautelam et defensionem vestri [ Al., vestram] directa est. Et hoc quodammodo ab ipsis processit Hunnis; et ideo in spe voluntatis Dei laetus hoc iter perage. Nos vero te, donante Deo, in pace cum certo consilio revertentem spectemus in his, ut aestimo, regionibus. [Sed] obsecro, ut mox, te redeunte, dilectionis tuae litteras dirigas nobis, ut curiositas nostra certitudinem rerum per tuum intelligat consilium. Regnum (0284C)itaque illud diu stabile fuit et forte: sed fortior eis, qui vicit illud, in cujus manu sunt omnes regum et regnorum potestates: et quemcunque voluerit, exaltat (Psal. LXXIV, 8), et cujuscunque cor voluerit, visitat, illuminat, et ad suum convertit servitium. Et si illius gratia respiciet [ Al., respicit] super regnum Hunnorum, quis est qui se subtrahere audeat ministerio salutis illorum? Pauci nobis restant dies hujus vitae, et valde desiderandum est, Deique misericordia toto corde deprecanda, ut illi in opere Dei finiantur [ Al., firmentur]. Quia plus uniuscujusque [vita] de fine judicatur quam de initio. In peccatis nascimur (Psal. L, 7), sed gratia renascimur, quae nos in bono opere currentes comitetur, et usque ad finem firmum perseverare faciat. Tu vero, Pater sancte, (0284D)amice fidelis, frater dilecte, fili charissime, cum prosperitate bona, divina tecum comitante gratia, perge in opus Dei, et cum gaudio revertere ad nos; et esto praedicator pietatis, non decimarum exactor; quia novella [anima] apostolicae pietatis lacte nutrienda est, donec crescat et roboretur ad acceptionem solidi cibi. Decimae, ut dicitur, Saxonum subverterunt fidem. Quid injungendum est jugum cervicibus idiotarum, quod neque nos, neque fratres nostri sufferre potuerunt? Igitur in fide Christi salvari animas (0285A)credentium confidimus. Vade modo, dilectissime frater, in benenedictione Dei, et consolatione Spiritus sancti. Albinus tuus est tecum in corde, quem utinam habeas cito socium in opere Dei. Nos matriculares pro te orare non cessamus, quatenus divina te ubique praeveniat et subsequatur gratia, ut cum multiplici pii operis fructu revertaris ad nos. Bonos et religiosos tecum habes socios, in quorum ore et conversatione nomen Domini Jesu glorificetur. Nos semper suspensi erimus de reditu tuo, donec videamus quem amamus, amplectamur manibus quem corde desideramus. Tertiam vero partem de laboribus tuis per singula loca seu episcopatus, seu monasterii, concessit tibi rex in eleemosynam tuam tradere, si dies tuus tecum prosequetur [ Cod. Sal., (0285B)te prosequeretur] in via, et hoc indiculis confirmari praecepit [ Cod. Sal., praecipit]. Ecce deficiente chartula, non charitate, pennam deponimus, haec tantummodo salutationis verba subnectentes: Vivas Deo feliciter, vadas, et proficiens floreas in opere Dei; et te ubique euntem et redeuntem summi regis dextera protegat, et defendat, venerande, dilectissime et dulcissime
EPISTOLA LXXXVIII. AD ARNONEM. (Anno 798, mense Octobri.) Hortatur ad munus apostolicum impigre obeundum; nec se vel infirmitate corporis, vel cura propriarum ovium impediri patiatur. Charissimo in Christo Patri [Aquilae Albinus] infirmus (0285C)in desiderio totius charitatis salutem.
Fidei vestrae et firmae charitatis litterae me [in domo sancti Martini] invenerunt [pridie Nonas Octobris], sed Deo donante melius habentem. Et te summa Dei gratia melius ac melius habere concedat, et opus Dei quod in manibus habes, crescere faciat per multam latitudinem populi; et ne tepescat animus tuus, nec crebra te exterreat corporis tui infirmitas. Nam virtus ex infirmitate perficitur (II Cor. XII, 9). Felix locus et hora in qua te constituit summus terrarum rector. Sed curre currendo, ut cursum tuum compleat Deus, et fidem conserves, et de reliquo tibi remaneat corona gloriae (II Tim. IV, 7, 8). Nos vero peccatorum vincula partim saeculi catenis, partim vinculis morborum currere abnegant, et quod (0285D)in voluntate promptum est, in carne infirmatur (Marc. XIV, 38). Sed fiat voluntas Domini: et qui coepit in spiritu, compleat in opere. Sciant omnes gentes, quasi stilo situlae. Quis ego nisi pulvis parvissimus? Tamen qui de pulvere evexit Dominus, potest de creatura facere quae vult: quia omnia, quae (0286A)vult facit in coelo. Qui laboriosas piscatoris manus ab hamo ad coelestis regni transtulit clavem; et de persecutore sanctorum efficit praedicatorem populorum. Haec vero considerans nec de fraterna desperes salute, nec de propria dubites efficacia. Pauci sunt dies laboris, sed plurimi mercedis. Labora [ Al., laboro], labora pro me et pro te, ut tuus labor mihi proficiat; mea voluntas, si quid potest, te adjuvet. Trahe me post te precibus tuae sanctitatis: curremus simul, donec introducat nos rex in cellam vinariam, ordinans in nobis suae charitatis suavitatem (Cant. II, 4). Et quia vox vestrae dilectionis ad nos pervenire non potest, saepius charta quam relationis vocant, currat. Frater, qui adjuvatur a fratre, quasi civitas firma est. Quam pulchri sunt pedes evangelizantium (0286B)pacem, evangelizantium bona (Rom. X, 15). [Exalta sicut tuba vocem tuam, et memento te dixit [ Ita cod.; forte legendum memento te sequi eum, qui dixit]: Alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili, quae vocem meam audiunt, et illas me oportet adducere, et fiat unum ovile et unus pastor (Joan. X, 16). Nec te priores oves impediunt, quin minus alias adducas, et facias unum ovile. Cognoscat sapientia vestra quid significat devotio nostra. De puero quem habemus in domo nostra, sicut filium erudiemus, et volente Deo perfectum faciemus virum ex illo. Erimus ei adjutores secundum causam et temporis rationem; et si volente Deo viderimus facies nostras, tunc omnia de illo, sicut de aliis multis, consilium salutis capiamus. Sicut fuit Albinus tuus, ita erit et in aeternum]; (0286C)quia qui coepit charitatis bonum in nobis, ille perficiat, et ad fidei mercedem, credo, magnam perducat. Qui autem perseveraverit in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22). Dominus custodiat introitum tuum et exitum tuum ex hoc nunc et usque in aeternum (Psal. CXX, 8). Vivas feliciter, et floreas in opere, verbo Dei. Vale, frater, in aeternum; memento semper orare pro nobis, et memor sit semper Deus adjuvare te.
EPISTOLA LXXXIX. AD LIOBRADUM. (Anno 798.) Liobradi (Leidradi) electi episcopi Lugdunensis amicitiam exoptat. Pontifici, fratri, amico Liobrado electo Albinus (0286D)salutem.
Gratias ago Deo qui talem mihi perdonare dignatus est amicum, in cujus fide veritas, in cujus bonitate benignitas, in cujus consilio salus semper inventa est. Et quanto rariores nunc temporis tales inveniri possunt, tanto chariores haberi debent. Sicut (0287A)gemmarum fulgor inter arenosam splendescit glaream, ita amicus probatus inter multitudinis circumstrepentem turbam gratissime eruitur, amplexatur, tenetur. Qui juxta antiquitatis proverbium, diu quaeritur, vix invenitur, difficile servatur. Cujus parabolae interpretationem facile est ex teipso cognoscere. Et mirum in modum, quod omnes invenire volunt, vix ullus esse desiderat. Et hoc ideo, quia praeceptum Dominicum, si apertis audiant auribus, surdo tamen corde parvi pendunt: Omnia, quaecunque vultis, ut faciant vobis homines, haec eadem et facite illis (Matth. VII, 12). Inter caetera virtutum insignia quae huic adjacent mandato, hoc quoque adjungitur, ut qui amicum velit invenire fidelem, sit ille cuicunque hominum amicus fidelis, vel in salute animae, vel in (0287B)suffragio saeculari, quantum ad rem et personam cujuslibet pertineat.
Quod vero me interrogare voluisti de certitudine voluntatis vel loci, nihil tibi certum adhuc remandare habeo, nisi Deo miserante et vita comite, adhuc visurus eris faciem meam; licet nesciam propter occupationes meas vel vestras, ubi aut quando. Multoties, secundum opportunitatem portantium, litteras mihi dirigere satage, ut habeam curam tuae charitati rescribendi, et etiam demandandi quodcunque veniat mihi. Tantum diligenter deprecare Dominum Jesum, ut dirigat secundum suam magnam misericordiam vitam famuli sui in sanctissimae suae voluntatis effectum, et Christianae religionis, juxta facultatem virium nostrarum, profectum. (0287C)Pax aeterna regat Christi te, praesul amate, Semper in aeternum, praesul amate, vale.
EPISTOLA XC. AD FRATRES LUGDUNENSES. (Anno 798.) Cavendum monet ab erroribus Hispanorum variis. Respondet quaestioni de observatione sabbati ante Dominicam Resurrectionis. Religiosae in Christo conversationis vestrae, per Laidradum electum pontificem laudabilem audiens sollicitudinem, magno esse me gaudio delibutum fateor; quia Christus fons totius bonitatis, tales adhuc in his diebus, quando multorum refrigescit charitas (Matth. XXIV, 12), sui sancti nominis habet confessores, qui onera saecularium occupationum abjicientes, (0287D)leve Christi jugum 107 propriis imponere cervicibus gestiunt: et veram, quae foras timorem mittit, charitatem (I Joan. IV, 18) et pectoribus suaviter retinent, et operibus veraciter ostendunt. Sed (0288A)nunc tota hilaritate mentis coepti itineris cursus peragendus est; quia qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22). Quia si torpens pigritia clam boni operis irrepserit, mox malitia palam mali operis succrescit. Origo est iniquitatis, amissio bonitatis. Et dum suae voluntatis sequitur homo affectum, mox divinae servitutis perdit effectum. Inde prima angeli ruina fuit, qui in sua gaudens potestate, a summo declinavit bono. Et qui gloriosior fuit caeteris in conditione, factus est miserior omnibus in perditione. Unde se superbia [ Al., superba mens] erigit, inde maxime dejicitur. Ideo praecipue necessaria est Deo servientibus humilitas obedientiae. [Per humilitatis gradus ad culmen pervenitur sublimitatis]. Christus suis parentibus legitur esse subditus (Luc. II, 51), (0288B)ut nos humilitatis suae exemplo ad bonum informaret obedientiae. Quae est monachorum vita, nisi charitas, humilitas, et obedientia? Hae sunt semitae, quae ad aeternae arcem civitatis euntem deducit in eis, si catholica fides, quae per dilectionem operatur, comitatur currentem in istis.
Novas vero, fratres charissimi, Hispanici erroris sectas tota vobis cavete intentione. Sanctorum Patrum in [fide] sequimini vestigia, et universali Ecclesiae sanctissima vos adjungite unanimitate. [ Al., unitate] Scriptum est: Terminos Patrum tuorum ne transgrediaris (Prov. XXII, 28). Et Symbolo catholicae fidei nova [nomina] nolite inserere; et in ecclesiasticis officiis inauditas priscis temporibus traditiones nolite diligere. Per apostolicae doctrinae publicam (0288C)pergite stratam; nec per diverticula cujuslibet novitatis in dexteram vel in sinistram a via regia declinate.
De adoptione vero, quam quidam injuriose Christo Deo ingerere contendunt, ex auctoritate synodali habetis responsum. Unitas vero personae in duabus Christi naturis, naturalem Deo Patri Filium esse confirmat. Quia nequaquam in proprio, et in adoptivo [una] potest esse persona. Ideo Christus proprius [ Cod. Sal., naturalis] est Deo Patri Filius, et nos per illum adoptivi, non ille nobiscum adoptivus. Sicut ille solus sine peccato, sic ille solus sine adoptione; Patre in baptismo attestante: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matth. III, 17). Et Apostolo: Qui proprio Filio suo non perpercit (0288D)(Rom. VIII, 32). Quid plura de his dicimus, de quibus sufficienter dictum habetis; nisi quod qui illum adoptivum Deo Patri esse credit, per illum Deo Patri adoptivus esse non creditur?
(0289A)Audivimus quoque aliquos in illis partibus affirmare, salem esse in sacrificium corporis Christi mittendum. Quam consuetudinem nec universalis observat Ecclesia, nec Romana custodit auctoritas. Tres sunt, juxta apostolum Joannem, qui testimonium dant, spiritus (et) aqua et sanguis (I Joan. V, 8). Tria sunt quae in sacrificio hujus testimonii offerenda sunt: panis, et aqua et vinum. Sicut enim spiritus vivificat corpus (Joan. VI, 64), ita panis confirmat cor hominis. Sicut enim sanguine liberavit nos Christus, ita et vino laetificat. Item de aqua: Qui biberit ex aqua, quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum (Joan. IV, 13). Sic [ Cod. Sal., scilicet] et panis, qui in corpus Christi consecratur, absque fermento ullius alterius infectionis, debet esse mundissimus; et aqua absque (0289B)omni sorde purissima, et vinum absque omni commistione alterius liquoris [nisi aquae] purgatissimum. Igitur aqua utrique conveniat. Ex aqua et farina panis fit qui consecratur in corpus Christi: aqua et vinum in sanguinem consecrabitur Christi. Si enim aqua et sal, sicut hujus sectae dicunt auctores, unius sunt naturae, infunde carnem recentem aqua, et aliam sale consperge: videbis cito, si unam aqua et sal habuerit effectivam potentiam. Nunquid caro Christi computruit in sepulcro, ut nunc sale indigeat corpus ejus in sacrificio? Quod itaque in veteri lege sal praecipitur in victimis habendum, significatio tunc fuit futurae rei intelligendae, non observatio in praesenti tempore habendae: sicut omnia Judaicae legis sacrificia, quae juxta Apostolum in figura (0289C)contingebant illis (I Cor. X, 11). Scripta sunt autem [haec] propter nos. Littera enim occidit, spiritus autem vivificat (II Cor. III, 6). Hujus vero 108 sacratissimae oblationis figura in Melchisedech praecessit, qui vinum et panem Deo summo offerre solebat (Gen. XIV, 18).
Hujus quoque mysterii sanctificatio nostrae salutis portendit effectum. In aqua vero populus intelligitur credentium. In granis tritici unde farina efficitur ut panis fiat, adunatio totius Ecclesiae designatur, quae igne sancti Spiritus in unum decoquitur corpus, ut suo capiti membra compaginentur. Item in aquis quae vino miscentur, figura, ut diximus, gentium designatur. In vino autem sanguis Dominicae passionis ostenditur. Atque ita, dum in sacramentis (0289D)aqua tritico vel vino miscetur, fidelis populus Christo [incorporatur et jungitur]. Sed de hujusmodi figurationibus epistolaris angustia diu me disputare prohibet. Sed et canones Carthaginenses cap. 24 de sacrificio corporis et sanguinis Domini: « Nihil amplius offertur, quam ipse Dominus tradidit; hoc est, panem et vinum aqua mistum » (Concil. Carthag. III).
Tertia quoque nobis de Hispania, quae olim tyrannorum nutrix fuit, nunc vero schismaticorum, contra universalem sanctae Dei Ecclesiae consuetudinem, de baptismo quaestio delata est; affirmantes quidam sub invocatione Trinitatis unam esse mersionem agendam. (0290A)Videtur enim Apostolus huic observationi esse contrarius in eo loco, ubi ait: Consepulti enim estis in Christo per baptismum (Rom. VI, 4). Scimus enim Christum, licet hoc synecdochice sit intelligendum, tres dies et tres noctes in sepulcro fuisse, ipso dicente ad Judaeos: Sicut fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, sic erit et Filius hominis in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus (Matth. XII, 40). Possunt tres noctes tres mersiones, [et tres dies] tres elevationes designare. Sicut Christus tertia die resurrexit, ita et nos tertio die de fonte vitalis lavacri elevati, in novitate vitae cum illo ambulemus (Rom. VI, 4). Legimus et in epistola sancti papae Leonis, quam de baptismo ad omnes Siciliae conscripsit episcopos, ubi post congruam disputationis (0290B)seriem, ita subjunxit dicens: « Quamvis ergo et illa quae ad humilitatem, et illa quae ad gloriam pertinent Christi, in unam concurrant eamdemque personam; totumque quod in illo virtutis divinae est et infirmitatis humanae ad nostrae reparationis tendat effectum, proprie tamen in morte crucifixi, et in resurrectione mortui, potentia baptismatis novam creaturam condit ex vetere: ut in renascentibus et mors Christi operetur et vita; dicente beato Paulo apostolo: An ignoratis, fratres, quia quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus? consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem: ut quomodo surrexit Christus a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus. Si enim complantati facti sumus similitudini (0290C)mortis ejus, simul et resurrectionis erimus, et caetera, quae latius magister gentium ad commendandum sacramentum baptismatis disputavit (Rom. VI, 3-5). Et apparet ex hujus doctrina, regenerandis filiis hominum, et in Dei filios adoptandis, illum diem et illud tempus electum, in quo per similitudinem formamque mysterii ea quae geruntur in membris, his quae in ipso capite sunt gesta, congruerent: dum in baptismatis regula et mors interiit [ Cod. Sal., intervenit] interfectione peccati, et sepulturam triduam imitatur trina demersio et ab aquis elevatio, resurgentis instar [est] de sepulcro » (Epist. 16, cap. 3, tom. LIV Patrol. col. 697). Sed et beatus Hieronymus in libro secundo Tractatus in Epistolam sancti Pauli ad Ephesios in expositione sententiae: Unus (0290D)Deus, una fides, unum baptisma: unus Deus et Pater omnium, qui super omnes et super omnia et in omnibus nobis (Ephes. IV, 5, 6); de trina mersione ita ait: « Si enim, ut aestimant Ariani, Deus Pater solus est Deus, eadem consequentia solus erit Dominus Jesus Christus, et nec Pater erit Dominus, nec Filius Deus. Sed absit, ut non sit vel in dominatione deitas, vel in deitate dominatio. Unus est Dominus et unus est Deus, quia Patris et Filii dominatio una deitas est. Propterea et fides una [dicitur], quia similiter in Patrem et in Filium et in Spiritum sanctum baptizamur, et ter mergimur, ut Trinitas [ Al., (0291A)Trinitatis] unum appareat sacramentum. Et non baptizamur in 109 nominibus Patris et Filii et Spiritus sancti, sed in uno nomine, quod intelligitur Deus. Et miror qua consequentia in uno vocabulo, eodem opere, et eodem sacramento naturae diversitatem Arius, Macedonius, [et Eunomius] suspicentur concordante [in] impietate discordia, et a creatura in Filio et in Spiritu sancto coenosum fontem tenentes, diversos haereseon rivulos duxerint. Unum baptisma: et contra Valentinum facit, qui duo baptismata esse contendit; et contra omnes haereticos, ut sciant se non habere baptisma [ Al., baptismata], sed in una Christi Ecclesia fontem esse vitalem. Potest unum baptisma et ita dici, quod licet ter baptizemur propter mysterium Trinitatis, tamen unum (0291B)baptisma reputetur. Unum quoque baptisma est in aqua, et in spiritu et in igne: et de quo [Dominus] loquitur: Baptismo habeo baptizari (Luc. XII, 50). Et alibi: Baptismate meo baptizabimini » (Marc. X, 39).
Sunt etiam versus beati Ambrosii episcopi, de ternarii [numeri] excellentia nobilissimi, quos ad confirmationem trinae mersionis huic epistolae inserere placuit. Omnia trina vigent sub majestate tonantis. Tres, Pater et Verbum, sanctus quoque Spiritus, unum. Trina salutaris species crucis, una redemptrix. Tertia lux Dominum remeantem a morte recepit. (0291C)Trina dies Jonam tenuit sub viscera ceti. Tres pueri cernere [ Forte, cecinere] Deum flagrante camino. Ter Sabaoth sanctum referens benedictio psallit. TER MERGENDUS AQUA EST, CUI GRATIA PLENA LAVACRI. Testibus [et] stabilis constat tribus actio cuncta. Terno mense suis redeunt sua tempora membris. Tres sunt aetates, flos et robur, aegra senectus. Tres moduli in causis, judex, defensor et actor. Tres in secla gradus, ortus, transcursio, finis. Tres spem quae palpant, requies, lux, gloria vitae.
Haec vero praecipui doctores et sanctissimi Patres nobis reliquerunt in suis testimonia dictis. Nobis vero juxta parvitatem ingenioli nostri videtur, (0291D)ut sicut interior homo in fide sanctae Trinitatis ad imaginem sui conditoris reformandus est, ita et exterior trina mersione abluendus esse: ut quod invisibiliter Spiritus operatur in anima, hoc visibiliter sacerdos imitetur in aqua. Nam originale peccatum tribus modis actum est: delectatione, consensu, et opere. Itaque et omne peccatum aut cogitatione, aut locutione, aut operatione efficitur. Ideo triplici (0292A)generi peccatorum trina videtur ablutio convenire: vel propter originale peccatum, quod in infantibus valet ad perditionem, vel propter illa quae in profectioris [ Cod. Sal., perfectioris] aetatis hominibus voluntate, verbo, vel facto adduntur.
Ut vero cognoscatis hujus sacratissimi mysterii significationes, juxta sanctorum Patrum intelligentiam et statuta ecclesiastica, vestrae charitati eadem sacramenta catholica interpretatione ostendam. Nam magna sanctitate, et venerabili significatione, quidquid in eis geritur, statutum esse, neminem dubitare fas esse arbitramur. Primo paganus catechumenus fit, accedens ad baptismum, ut renuntiet maligno spiritui et omnibus damnosis ejus pompis. Exsufflatur etiam, ut fugato diabolo, Christo Deo nostro (0292B)paretur introitus. Exorcizatur, id est, conjuratur malignus spiritus, ut exeat, et recedat, dans locum Deo [vero]. Accipit catechumenus salem, ut putrida et fluxa ejus peccata sapientiae sale, divino munere, mundentur. Vera deinde Symboli apostolici traditur ei fides, ut vacua domus et a prisco habitatore derelicta, fide ornetur et praeparetur habitatio Deo. Tunc fiunt scrutinia, ut exploretur saepius, quam firmiter, post renuntiationem Satanae, sacra verba datae fidei radicitus corde defixerint. [Tanguntur et nares, ut quandiu spiritum naribus trahat, 110 in fide accepta perduret]. Pectus quoque [eodem] perungitur oleo, ut signo sanctae crucis diabolo claudatur ingressus. Signantur et scapulae, [ut undique muniatur. Item in pectoris et scapulae] unctione signatur (0292C)fidei firmitas, et operum bonorum perseverantia. Et sic in nomine sanctae Trinitatis trina submersione baptizatur. Et recte homo, qui ad imaginem sanctae Trinitatis conditus est, per invocationem sanctae Trinitatis ad eamdem revocatur imaginem. Et qui tertio gradu peccati, id est, operatione cecidit in mortem, tertio elevatus de fonte per gratiam resurgat ad vitam. Tunc albis induitur vestimentis, propter gaudium regenerationis, et castitatem vitae, et angelici splendoris decorem. Tunc sacro chrismate caput perungitur, et mystico tegitur velamine, ut intelligat se de anathema, regni et sacerdotii dignitatem portare, juxta Apostolum: Vos estis genus regale, offerentes vosmetipsos Deo vivo hostiam sanctam et Deo placentem (I Petr. II, 9, et Rom. XII, 1). Sic (0292D)corpore et sanguine Dominico confirmatur, ut illius sit membrum, qui pro eo passus est et resurrexit. Novissime per impositionem manus a summo sacerdote septiformis gratiae Spiritum accipit, ut roboretur per Spiritum sanctum ad praedicandum aliis, qui fuit in baptismo per gratiam vitae donatus aeternae.
Videtis quam fideliter, rationabiliter et prudenter (0293A)haec omnia tradita sunt nobis observanda. Nemo catholicus contra Ecclesiae auctoritatem, nemo sobrius contra rationalem consuetudinem, nemo fidelis contra pietatis intelligentiam certare audeat. Et ne schismaticus inveniatur et non catholicus, sequatur probatissimam sanctae Romanae Ecclesiae auctoritatem: ut unde catholicae fidei initia accipimus, inde exemplaria salutis nostrae semper habeamus; ne membra a capite separentur suo; ne claviger regni coelestis abjiciat, quos a suis deviasse intelligit doctrinis. Epistolam vero quam a beato Gregorio de simpla mersione dicunt esse conscriptam, in Epistolari suo Libro, qui de Roma nobis allatus est, non invenimus; alias vero omnes perspeximus in eo Libro, quem ad occidentalium partium ecclesias, (0293B)pontifices et reges scripserat. Ideo dubii sumus, an illius sit, an ab aliquo hujus sectae auctore sub ejus nomine scripta sit.
De observatione vero, unde interrogastis, sanctissimi sabbati, quod Dominicae resurrectionis diem praecedit, dignissimum nobis videtur ut omni veneratione habeatur jucundus. Et quidquid aliis diebus in quadragesimalibus epulis, seu salutis causa, seu necessitate qualibet cogente, utendum fiat, in eo die non respuendum esse nobis videtur dignum: non ad satietatem gulae, sed ad venerationem sanctitatis. Non itaque Deus tantum requirit quid manducemus, quantum considerat qua facilitate abstineamus ab interdictis, vel qua modestia utamur concessis. In omnibus his temporum ratio, et fraterni amoris convenientia (0293C)observanda est. Ideo Dominum in Evangelio Judaeis legimus dixisse, dum de Joannis abstinentia, et de sui ipsius ad homines convenientia parabolam puerorum proposuit dicens: Et justificata est sapientia a filiis suis (Matth. XI, 19). Id est, filii sapientiae intelligunt in omnibus rebus ubique modestiam rationabilem, et concordiam pacificam esse laudabilem. Quae etiam cuncta vestra sanctitas, fratres charissimi, in opere melius agnoscit, quam nos verbis proferre valeamus.
Vos vero coeptum salutis aeternae iter magna devotione mentis et corporis peragite, quatenus ad perpetuam coelestis gloriae coronam pervenire mereamini. Meque in sanctis orationibus vestris, obsecro, (0293D)ut familiariter habeatis. Multum valet deprecatio justi assidua, juxta apostolum Jacobum (Jac. V, 16): quanto magis multorum fratrum? Deus secretorum testis novit, quantum vos proficere in omni bonitate desidero, et de hujus mortalitatis aerumnosa miseria ad aeternitatis gaudia transire concedat.
Hujus vero epistolae exemplar fratribus, qui in insula Lirina Deo deserviunt, ut dirigere faciatis, (0294A)deposco: quia illi meam parvitatem de hujusmodi quaestionibus interpellare curabant.
EPISTOLA XCI. AD ARNONEM. (Anno 799.) Eum videre desiderat; tempora periculosa deplorat: se ad palatium vocatum, et Felicem a Laidrado ad regem ducendum significat, etc. [Aquilae] inter omnes Alpinae celsitudinis aves charissimo [Albinus] salutem.
O si mihi translatio Habacuc esset concessa ad te, quam tenacibus tua colla strinxissem, o dulcissime fili, amplexibus? Nec me longitudo [aestivi] diei fessum efficeret, quin minus premerem pectus pectore [ Cod. Sal. pectori], os ori adjungerem, donec singulos (0294B)corporis artus dulcissimis oscularer salutationibus. Sed quia hoc peccata mea impediunt, ut in tardo corpore fieri valeat, [quod possum] instantius efficiam, pennam charitatis lacrymoso intingens gurgite, ut suavissima salutationis verba scribantur in chartula, ut per manus currentis viatoris veniat ad filium charitatis meae, qui est pater meritis, frater charitate, filius aetate; ut me legat lugentem, quem non aspicit laetantem. O dura divisio gravi ponderis in corpore! o dulcis conjunctio in dilectionis visceribus! o vera fraternitas, quae nunquam dividitur, quae non minus in absente ardet quam in praesenti clarescit! In hac, obsecro, nostra tecum semper vigeat memoria, ut fragilitas nostra vestris fulciatur orationibus, et non recedat de corde nomen (0294C)diligentis te; sed in Christo sit unitas, sine quo nulla perfecta est charitas.
112 Multas habemus curiositates de fide catholica, quia plurimi sunt impugnatores. Ideo nobis necessarium est multorum fulciri intercessionibus, ut multis divina donante gratia prodesse possimus. Tempora sunt periculosa, et tribulatio super tribulationem semper advenit. Populus in egestate, principes in labore, Ecclesia in sollicitudine, sacerdotes in querelis. Omnia turbata sunt; tamen ille, credo, miserebitur, cujus misericordia speciosa est in tempore tribulationis; cujus te laudi et honori semper insistere multum gavisi sumus. Reficit enim spiritum nostrum [Candidus] de religiosa vita vestra, sive domo, (0294D)sive in itinere. Ideo non est mihi admonere facientem, nec plena implere, sed congaudere gaudentibus, et in tuis profectibus Deum laudare. Dum poteris operare opera Dei (Joan. VI, 28): et dum lucem habeas, curre (Joan. XII, 35), donec pervenias ad bravium supernae beatitudinis (Phil. III, 14). [Utinam citius superveniente aestate te mereamur videre. Nam medio Maio, perficiente Deo, ad palatium me esse arbitror, (0295A)secundum quod domnus rex demandavit nobis. Et Felix novitatis assertor habet juratum venire ad domnum regem rationem reddere fidei suae. Ideo diligentius orate pro nobis]. Ego vero vernaculus sanctae Dei Ecclesiae vobiscum stare habeo, et quod sacerdotum Christi unanimitas credit et praedicat, in hoc ego laboro, et cum meis loquor, et pro filiis sanctae Dei Ecclesiae aperiam os meum, si ille implebit illud, qui ait: Aperi os tuum, et ego implebo illud (Psal. LXXX, 11). Desiderans docere viam Domini, et confirmare titubantes, et exhortari stantes, et erigere jacentes per eum et in eo, qui erigit elisos et solvit compeditos (Psal. CXLV, 7, 8). Dominus Jesus Christus, pro quo mihi, et per quem mihi sermo est, ut eum verum Deum, et verum Filium Dei omnibus, (0295B)volentibus et nolentibus audire, testamur.
[Libellos nostros, quos Hildegarius portavit de sancto Martino, id est, sancti Ambrosii de fide catholica ad Gratianum imperatorem, et Tractatus in prophetas Joel et Amos; hos vero libellos, si in monasterio remansissent, omnimodis tecum affer si venias; sin autem, remitte nobis. Si vero portasset secum, mittatur, ut reddat, ut benedictionem sancti Martini habeat, quia de illius sunt armario, quem nihil per nos perdere optamus. Illum vero praefatum puerum bene fecisti, dum dedisti eum saeculo servire, quia studium ecclesiasticae vitae noluit insisti [ Leg. insistere]: et non mihi irascaris contra eum. Sciebam illum nolle quod vos velle sciebam; sed nolui, ut per me a te separaretur, qui ad te sanguine (0295C)pertinebat, timeo, non spiritu. Tamen non est desperandum de eo, potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae (Matth. III, 9). Benefac, obsecro, Mago meo nigro; erit enim utilis in domo Dei. Semper nobiscum fuit, bonam habuit voluntatem et humilitatem, seu in servitio Dei, seu etiam in lectionis studio; et quidquid ille accepisset, fac eum partiri cum plurimis, ut sermo Dei crescat in Ecclesia, cui Deo dispensante deservis. Saluta, obsecro, omnes fratres nostros in pace et charitate, Patremque nostrum Alimum episcopum, et caeteros consacerdotes vestros. Hortare illos semper ad praedicationis officium. Memento dum pallium accepisti [ab] apostolica sede, majus te accepisse onus, (0295D)et debitorem esse omni personae et dignitati, fiducialiter verbum Dei praedicare]. Noli, noli tacere, sed clama, et ne cesses. Exalta sicut tuba vocem tuam (Isa. LVIII, 1), et ostende omnibus viam salutis aeternae, et dic: Currite, haec est via regia, haec est (0296A)strata publica, quae ducit ad palatium Dei Christi, in quo est pax, laus et gloria, ad quem pervenientes memores estote mei.
[ Kalendis Novembris solemnitas Omnium Sanctorum. Ecce, venerande Pater Arne, habes designatam solemnitatem Omnium Sanctorum, sicut diximus, quam continue in mente retineas, et semper pro anniversario tempore colere non desistas, attendens illud et intente considerans, quoniam si Elias, unus ex illis, in Veteri Testamento oratione sua, dum voluit, claudere coelum potuit praevaricatoribus, et aperire conversis (III Reg. XVII, et Jac. V, 17), quanto magis 113 Omnes Sancti in Novo Testamento? ubi eis specialiter et patenter claves regni coelesti commissae sunt, et claudere coelum possunt incredulis, et (0296B)aperire credentibus, si intima dilectione honorificantur a fidelibus, et coluntur glorificatione eis condigna. Quod ut fieri digne possit a nobis, lumen verum, quod illuminat omnem hominem (Joan. I, 9), Christus Jesus, illuminet corda nostra, et pax Dei, quae exsuperat omnem sensum (Phil. IV, 7), per intercessionem Omnium Sanctorum ejus, custodiat ea usque in diem aeternitatis. Hanc solemnitatem sanctissimam tribus diebus jejunando, orando, missas canendo, et eleemosynas dando pro invicem sincera devotione praecedamus]
EPISTOLA XCII. AD ARNONEM. (Anno 799, mense Martio.) Epistolam cum muneribus se accepisse; ac se medio mense Maio apud regem, quo etiam Felix adducendus est, futurum significat. (0296C) Dilectissimo filio Aquilae Albinus salutem.
Acceptis sacerdotalibus dilectionis tuae muneribus cum magno gaudio et laetitia, simul et suavissimis litteris, in quibus omni favo dulcior redolebat mihi charitas, et quam saepius probavi, semper amavi; et quadam familiaritate intra cordis mei arcana, quasi thesaurum desiderabilem, tuae faciei et nominis memoria recondidi [ Edit., reconditur]: et quod nigrum in capillis videtur, candidum in corde amatur. Sed omnimodis obsecro, si fieri possit, hoc anno superveniente videam dulcissimos oculos [Aquilae meae], ut amplectar, deosculer non solum ore, sed etiam toto corde. [Jam pridem tuae charitati longiorem (0296D)scripsi epistolam, et direxi Chlotario fratri, ut per vestros homines ad vos perveniret. Ideo paucis modo sermonibus loquor in hac praesenti chartula. Venit enim XIV Kal. April. mihi epistola vestra cum muneribus, et ego statim hanc scripsi, desiderans te (0297A)multum videre. Jam, Deo volente, medio mense Maio apud regem cogito esse, quia Laidradus filius noster adducere habet Felicem illum, cum quo nobis sermonis contentio est. Et utinam Paulinus noster charissimus Pater veniat. Si tibi causa opportuna fiat, multum desidero ut te habeamus praesentem]; quia multum tecum habeo conferre, quae per chartam, propter infidelitatem portantium, nolo indicare. Tu vero cautior esto inter hostilia arma. Tuum est praedicare, non pugnare; pacificare, non discordare; revocare ad vitam, non in mortem mittere, sicut tua optime novit sanctitas.
114 [Hildegarius duos libros sancti Martini secum portavit, sicut in alia epistola tibi designavi. Rogo ut facias venire; hoc est, sancti Ambrosii De (0297B)fide, et Tractatus in Joel et Amos prophetas. Et Magum meum saluta, et fac illi bene, bonus est enim frater; et omnibus filiis sanctae Ecclesiae Ratbertum facias bene, et saluta omnes in nomine Albini, et caeteros consacerdotes tuos, et orate pro nobis]. Et Dominus Deus dirigat corda nostra (II Thessal. III, 5) et sensus nostros ad salutem plurimorum, ut proficiat et clarescat verbum Dei in auribus multorum, et in corde recondatur fides catholica. Deus Dei Filius Jesus Christus Dominus noster te tuosque fideles custodiat, et florere faciat in charitatis officio, et fidei veritate semper in aeternum, dilectissime fili.
EPISTOLA XCIII. AD FRATRES JUVAVENSIS ECCLESIAE. (Anno 799.) Laudat illorum regularem conversationem; et hortatur ad bene obeunda officia monachorum. (0297C) Sanctissimis in Christo fratribus Juvavensis ecclesiae, humilis levita Albinus in Christi charitate salutem.
Audiens laudabilem in Christo unanimitatis vestrae conversationem, multa animus meus laetitia gavisus est, multoque anhelabat desiderio praesentialiter ordinem videre vestrum, et meipsum humili devotione vestris sacrosanctis commendare orationibus. Sed quia hoc hucusque prohibuit variarum eventus rerum, et prolixa terrarum longinquitas [non sinit corporaliter ire, ubi mens summo desiderio semper adesse (0297D)praesentialiter cupit], meae parvitatis litterulas in hoc officium dirigere curavi, ut desiderium cordis mei in apicibus cognoscatis, quod et olim pio Patri Aquilae pontifici, germano meo pastori vestro injungere (0298A)studui, cupiens spiritali praesentia unus esse ex vobis, et unum esse vobiscum, ut vestra me sanctitas a terrenis levaret cupiditatibus, et in coelesti vobiscum collocaret desiderio.
O quam felix est vita monachorum! Deo placabilis, angelis amabilis, hominibus honorabilis. Qui hic [ Cod. Sal., hanc] fideliter vivit inter homines, haud dubium feliciter regnat inter angelos. Hanc primitiva per apostolos in Judaea initiavit Ecclesia, quibus omnia communia fuisse leguntur, et nemo aliquid suum esse dicebat (Act. IV, 32). Hoc non solum in saeculari substantia servandum esse arbitror, sed etiam in desideriis spiritalibus, ut omnes unum concupiscant, et obedientiae bonum magis exsequantur quam propriae voluntatis affectum. Si Christus suam (0298B)non venit facere voluntatem, sicut ipse in Evangelio testatur, sed Patris (Joan. V, 30 et VI, 38), quanto magis monachus suam non debet facere voluntatem, sed Christi? Nec segnis in opere Dei, sed studiosus; nec tantum considerare quid jubeatur, sed quomodo perficiatur quod jubetur, ne ullatenus murmurationis malum crescat in aliquibus. Si aliqui ex populo Dei in eremo propter murmurationis perierunt peccatum, quanto magis monachus monasterii spiritali plectatur vindicta, si murmurationis malo mentem insolescere non metuit?
115 Quapropter cum gratiarum actione accipiat quod ei pastoris [ Cod. Sal., pastoralis] cura providerit sufficere. Sit enim sanctae pacis concordia inter cunctos, vitae castitas in adolescentibus, morum gravitas (0298C)in senibus, fervor operis in juvenibus: nec quisquam se canonicis horis vel regularibus psalmodiis subtrahat. Melius est cum angelorum coetibus Christum laudare, quam torpentem segnitia somno delectari, vel vigilando inania exsequi desideria. Et non solum verba sanctae lectionis resonent in ore, sed intima cordis compunctio sequatur verba legentis vel cantantis: et nullatenus horis competentibus sacrae Scripturae lectio recedat de manibus, quia diversae nunc haereses, sicut audistis, catholicae fidei puritatem maculare nituntur.
Quapropter armate vosmetipsos scientia veritatis, sententiis evangelicae auctoritatis, ut resistere valeatis contradicentibus veritati. Quomodo pugnat inermis? (0298D)vel quomodo docere potest, qui discere noluit? Spiritales sunt divitiae, sapientia in corde, ut Salomon ait: Thesaurus desiderabilis requiescit in ore prudentis (Prov. XXI, 20).
(0299A)Sanctae fidei veritatem diligenter discite, et agnitam cordis recondite thesauro, et spe firmissima vos retinete ad Deum, et charitate ferventissima illum amate, honorate et laudate: quia haec est pars optima, quam Maria elegit, sedens secus pedes Domini, quae non auferetur ab homine in aeternum (Luc. X, 39, 42). Sed tanto ardentius post hanc vitam amatur Christus, quanto perspicacius ejus intelligitur bonitas.
Sed non est opus meae parvitati vos admonere de singulis, dum habetis sacrae institutionis libros notissimos, et pium Patrem pastorem vestrum praesentem, qui vos viva voce melius admonere poterit, quam mea series litterarum. Tamen, ut debitam vobis ostenderem charitatem, paucis vos apicibus appellare (0299B)studui, ad agnoscendam in vos meae dilectionis fiduciam. Praefato itaque Patri cum omni humilitate obedite (Hebr. XIII, 17). Ille habet rationem reddere sollicitudinis suae pro vobis, et vos obedientiae vestrae in illum aequaliter rationem reddere habetis. Ille pro vobis in magno positus est periculo: vos pro illo magna charitate intercedere studete, ut mercedem pro vobis habeat apud Deum, et vos requiem cum illo habeatis in regno Dei. Filiorum eruditio laus est magistrorum, et profectus gregis merces est pastorum.
Divina auxiliante gratia custodite vos, fratres, in omni castitate, humilitate, concordia et charitate, onera vestra invicem portantes (Gal. VI, 2, 5). Omnis sermo malus et impudicus, et impatiens, et inutilis ex ore vestro, non procedat (Ephes. IV, 29); sed (0299C)quae sancta sunt, pia et justa, et vestrae condigna sanctitati, ad exhortationem audientium, loquimini. Et semper Deus honorificetur in ore vestro (Rom. XV, 6), et quae ad pacem pertinent veram, tota sectamini intentione, et Deus pacis erit vobiscum: et pax, quae exsuperat omnem sensum, custodiat corda vestra in omni bonitate et pietate (Philip. IV, 7, 9). Beati pacifici [quoniam filii Dei vocabuntur ] (Matth. V, 9). Summa nobilitas est filium esse omnipotentis Dei. Sed haec nobilitas magna morum dignitate promerenda est. Non enim estis vestri, sed Christi, qui vos magno emit [ Edit., empsit] pretio, hoc est, suo sanguine. Portate Deum in corpore vestro (I Cor. VI, 20), ut Deus dignetur habitare in cordibus vestris: quatenus ex hac brevi et laboriosa vita, ad aeternam requiem (0299D)et beatitudinem pervenire mereamini, intercedente beati Hrotbercti, aliorumque Patrum sanctitate pro vobis. Divina pietas in omni bono florere vos faciat, fratres charissimi.
EPISTOLA XCIV AD ARNONEM. (Anno 799, mense Martio.) Mittit Paschalia carmina, et admoneri cupit parochianos, seu curiones suae dioecesis ad vitae probitatem, ad officia sua bene obeunda. (0300A) Aquilae per Alpes volanti, per campos currenti, per urbes ambulanti humilis terrigena salutem.
[Paschalia paci vestrae direxi carmina, prout dictaverunt Magi mihi. Vos videte, an placeat ad scribendum, vel proficiat ad legendum. Misi quoque fratribus litteras, rogans ut in praesentia vestra legantur, uti me commendes illorum orationibus, tuis quoque parochianis qui solent ad dedicationem sancti chrismatis venire. Illis quoque scripsissem tuae causa charitatis, si nimium non esset praesumptuosum. Tamen] (0300B)admoneas eos de vitae castitate, de morum honestate, de orationum vigilantia, de precationis instantia; et unusquisque subjectam sibi plebem bene in Dei voluntate eruditam habeat, ecclesiamque bene directam. [Et ut viduarum, orphanorum, et pauperum maxime curam habeant (Eccli. IV, 1, 2, seq.; VII, 36). Scholares quoque habeant, et diligenter discere eos faciant psalmos, et cantilenam ecclesiasticam, ut in singulis ecclesiis cursus agatur quotidianae laudis Dei]. Unusquisque vero suum in Domino honorificet ministerium, ut non sit vituperatio in sacerdote Christi, sed laudatio in praedicatore veritatis (II Cor. VI, 3). [Et ut sanctum baptisma diligentissime exerceant, quia in nullo loco periculosius erratur; (0300C)sicut nec fructuosius, si bene observatur]. Hortenturque singuli ad confessionis puritatem, ad poenitentiae compunctionem: quia hoc secundum baptisma est in Ecclesia, ut qui post primum erraverit in aliquo delicto, in hoc secundo corrigatur. Sit tibi Deus ubique adjutor, ut proficias in omni bono, et multiplici dignus mercede habearis in conspectu Domini Dei tui. Usque in Kalendas Maias vestrum in his partibus sperabo adventum. Regem speramus in Saxoniam iturum. De mea vero causa, volente Deo, dum veneris, aliquid certius innotescere habemus. Tantum orationibus adjuva fragilitatem nostram, ut dirigat nos Christus in suae pietatis voluntate, ut faciamus quae beneplacita sunt ei (Eccli. II, 19). Deus Christus ad profectum suae sanctae Ecclesiae, (0300D)bona valetudine beatitudinem tuam conservare dignetur, desiderande Pater!
117 EPISTOLA XCV AD DOMNUM REGEM. (Anno 799.) Gratias agit pro bonis acceptis: de perturbatione Ecclesiae et regni conqueritur. Hortatur regem, ut maximam curam impendat Ecclesiae; remissa nonnihil severitate in Saxones. (0301A) Gratias agimus clementissimae bonitati vestrae, dulcissime David, quod nostrae parvitatis memoriam habere digneris, nobisque innotescere, quae famulus vester fidelis nostris insonuit auribus. Nec in hoc solum [ Can., solo] grates ferimus continuas vestrae pietati, sed in omnibus bonis quae mecum ex die qua parvitas mea vobis nota facta est, perfecit. Optime incepistis sed melius consummastis. Quapropter continuis precibus Domini nostri Jesu Christi clementiam deprecor, quatenus qui tibi optima quaeque in terrena felicitate concessit, longe meliora aeternae beatitudinis regna tibi aeternaliter concedere dignetur.
(0301B)Plurima vestrae venerandae dignitati praesens suaderem, si vel vobis opportunitas esset audiendi, vel mihi eloquentia dicendi; quia calamus charitatis cordis mei arcana instigare saepius solet, de vestrae excellentiae prosperitate tractare, et de stabilitate regni vobis a Deo dati, et de profectu sanctae Ecclesiae Christi, quae multimoda improborum perturbata est nequitia, et scelestis pessimorum ausibus maculata, non in personis tantum ignobilibus, sed etiam in maximis et altissimis: quod metuendum est valde. Nam tres personae in mundo altissimae hucusque fuerunt: [id est], apostolica sublimitas, quae beati Petri principis apostolorum sedem vicario munere regere solet. Quid vero in eo actum sit, qui rector (0301C)praefatae sedis fuerat, mihi veneranda bonitas vestra innotescere curavit. Alia est imperialis dignitas, et (0302A)secundae Romae saecularis potentia. Quam impie gubernator imperii illius depositus sit, non ab alienis, sed a propriis et concivibus, ubique fama narrante crebrescit. Tertia est regalis dignitas, in qua vos Domini nostri Jesu Christi dispensatio rectorem populi Christiani disposuit: caeteris praefatis dignitatibus potentia excellentiorem, sapientia clariorem, regni dignitate sublimiorem.
Ecce in te solo tota salus Ecclesiarum Christi inclinata recumbit. Tu vindex scelerum, tu rector errantium, tu consolator moerentium, tu exaltatio bonorum. Nonne Romana in sede, ubi religio maximae [ Canis., maxime] pietatis quondam claruerat, ibi extrema impietatis exempla emerserunt? Ipsi cordibus suis excaecati, excaecaverunt caput proprium. Nec (0302B)ibi timor Dei, nec sapientia, nec charitas esse videtur. Quid boni ibi esse poterit, ubi nihil horum trium invenitur? Si timor Dei esset in eis, non auderent; si sapientia, nunquam voluissent; si charitas, nequaquam fecissent. Tempora sunt periculosa, olim ab ipsa Veritate praedicta, quia refrigescit charitas multorum (Matth. XXIV, 12). Nullatenus capitis cura omittenda est. Levius est pedes dolere [ Murator., tollere] quam caput. Componatur pax cum populo nefando, si fieri potest. Relinquantur aliquantulum minae, ne obdurati fugiant: sed in spe retineantur, donec salubri consilio ad pacem revocentur. Tenendum est quod habetur, ne propter acquisitionem minoris, quod majus est amittatur. Servetur ovile proprium, ne lupus rapax devastet illud. (0302C)Ita in alienis sudetur, ut in propriis damnum non patiatur.
(0303A)Olim vestrae sanctissimae pietati de exactione decimarum dixi, quia forte melius est, vel aliquanto spatio ut remittatur publica necessitas, donec fides cordibus radicitus inolescat, si tamen illa patria Dei electione digna habetur. Qui foras recesserunt, optimi fuerunt Christiani, sicut in plurimis notum est. Et qui remanserunt patria [ Can., patriae], in faecibus malitiae permanserunt. Nam Babylon propter peccata populi, daemoniorum deputata est habitatio (Apoc. XVIII, 2), ut in prophetis legitur. Nihil horum tuam latere poterit sapientiam. Ut pote in sanctis Scripturis, vel saecularibus historiis te apprime eruditum esse 118 novimus. Ex his omnibus plena tibi scientia data est a Deo, ut per te sancta Dei Ecclesia in populo Christiano regatur, exaltetur et (0303B)conservetur. Quanta tuae optimae devotioni merces exhibeatur a Deo, quis dicere poterit? Quia nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II, 9). Mitis ab aetherio clementer Chistus Olympo Te regat, exaltet, protegat, ornet, amet. Mens mea congaudet, bonitas jam vestra fidelis Optime quod regem suscipit ipsa senem. Haec precor aspiciat clementi lumine nostras Litterulas, scripsit quae pietatis amor. Sidera sancta poli, viridis vel gramina terrae, Omnia conclament: David ubique vale! Terra, polus, pelagus, homines, volucresque feraeque (0303C)Concordi clament voce: Valeto pater!
EPISTOLA XCVI AD DOMNUM REGEM. (Anno 799.) Gratias agit pro sui memoria in epistolis, et plurimis acceptis beneficiis. Laudat et excitat regem ad justitiam reddendam sedi apostolicae. Excusat se ab itinere Romam suscipiendo. Optat pacem cum Saxonibus. Domino in Domino Dominorum dilectissimo David regi, Flaccus fidelis orator sempiternae beatitudinis in Christo salutem.
Revertente me de Wicus propter causas necessarias quas ibidem habuimus disponere, occurrerunt (0304A)mihi visitanti religiosissimam sororem vestram, excellentiae vestrae dulcissimi apices, in vestra prosperitate amabiles, et in divina misericordia laudabiles, qui nunquam in se sperantes deserit, sicut de domno apostolico nuper actum, per vestras suavissimas litteras audivimus; qui etiam vestrae beatissimae praesentiae gaudet advenire, ut innotuit nobis chartula benignitatis vestrae, de qua multas bonitati vestrae gratias agimus, quod solita pietate nostri nominis memoriam habere dignati estis. Non solum de hac praesenti memoria, vestrae egregiae pietati gratias agimus continuas, sed etiam de omni bonitate vestra, quam in nostram peregrinationem verbis vel factis semper ostendistis: fidelis in promissis, verus in perficiendo promissa. Quapropter (0304B)fides vestra, et charitas non ficta, et intercessio continua, in arcano cordis mei thesauro, vestram jugiter amplectitur beatitudinem. O dulcissime decus populi Christiani! o defensio ecclesiarum Christi! consolatio vitae praesentis! Quibus tuam beatitudinem omnibus necessarium est votis exaltare, intercessionibus adjuvare, quatenus per vestram prosperitatem Christianum tueatur imperium, fides catholica defendatur, justitiae regula omnibus innotescat.
Ecce quid actum est de apostolica sede in civitate praecipua, in dignitate excellentissima, quae omnia vestro tantummodo servantur judicio; ut prudentissimo consilio sapientiae vobis a Deo datae temperata consideratione corrigantur quae corrigenda sunt, et conserventur quae conservanda sunt; et qua clementer (0304C)divina gessit pietas, extollantur in laudem nominis illius, qui salvum fecit servum suum et liberavit a persecutione ex ecrandae infidelitatis. Vestra vero sapientissima animi prudentia, dum omnia intelligat, quid cui conveniat personae, in benefaciendo, sive in vindicando [faciat et perficiat], quod Deo placeat, et omnibus bona in vobis voluntas ostendatur, laudetur et ametur. Hoc certissime pietas vestra agnoscat, quod nullius hominum auri vel argenti munuscula tantum laetificant Flacci vestri animum; quantum beatitudinis vestrae apices omni gaudio reficiunt. Ideo supplici voto deprecor, ut saepius jubeatis fieri, quod me semper amare agnoscitis.
(0305A)120 De illo itinere vero longo et laborioso Romam eundi, nullatenus infirmum et quotidianis fractum doloribus corpusculum meae fragilitatis perficere posse arbitror. Desiderium jam habuissem, si potestas esset peragendi. Ideo obsecro clementissimam paternitatis vestrae benevolentiam, ut dimittatis me fideliter et instanter orationibus, cum Deo servientibus apud sanctum Martinum, vestrum iter adjuvare. Et utinam ut quandoque divina gratia vobis concedat libertatem a populo nefando Saxonum iter agere, regna gubernare, justitias facere, ecclesias renovare, populum corrigere, singulis personis ac dignitatibus justa decernere, oppressos defendere, leges statuere, peregrinos consolari, et omnibus ubique aetatis [ Forte, veritatis] et coelestis vitae viam (0305B)ostendere. Ut sit consolatio omnibus in adventu vestrae pietatis, clarissimisque vestrae nobilitatis filiis benedictio copiosa per vestra benefacta accrescat, sicut per solius homonymi tui David Deo dilectissimi regis sanctitatem, ut legitur, omnibus nepotibus suis regalis throni potestas conservata fuit. In his enim et hujusmodi religionis exercitationibus filiorum exaltatio, et regni felicitas, et populi sanitas, et frugum ubertas, et totius boni jucunditas; tibique coelestis regni beatitudo, Christo Deo perficiente, crescit et augetur, dulcissime David, diebus aeternis. Det tibi consilium pacis, simul atque salutis David, amor populi, Christus ubique pius: Omnipotens cujus defendat dextera semper, (0305C)Victorem faciens teque tuosque simul. Nomen ut aeternum toto laudetur in orbe Illius ex vobis, pro pietatis ope. Aspice, cunctorum vitae spes, forma salutis, Qualiter ad vosmet tota recurrat ovans. Qui tristis venit, redeat jam laetus ad urbem, Per pia dona Patris, consiliumque sacrum. Quod petit inveniens, quidquid speravit adeptus, Huic quoque laudes hymnidicas referens, Qui mundo talem tribuit sub tempore nostro Rectorem, sacrae regmine justitiae.
121 EPISTOLA XCVII. AD * * * (Anno 799.) Exoptat ejus praesentiam, deplorat atrox factum Romae: hortatur ad opus praedicationis et exercitia virtutum. Ob pallium adeptum gratulatur, hortando ad ministerium bene explendum. (0306A) Dilectissimo charitatis filio et venerandae sanctitatis Patri, devotus in fide amicus salutem.
Multa habuissem tecum valde necessaria conferre, si tempus et locus, et faciei vestrae praesentia adesset; sive de generali sanctitatis Ecclesiae statu, sive de speciali rerum ad nos pertinentium vicissitudine. Sed hoc erit, dum vult, qui omnia disponit quae sunt in coelo et in terra; qui quandoque concedat nobis mutua charitatis verba inter nos habere, et cordis aestus verbis pacificis patescere. Sed, tu charissime, et omnium sacerdotum Christi cordi nostro junctissime! obsecro intercessiones facere pro nobis, quatenus (0306B)divina clementia et vos proficere faciat in omni bono, et nos regere dignetur ad salutis nostrae profectum. Multae sunt hujus saeculi occupationes, et diversae varietates, et eventus miserabiles, et Ecclesia Christi multis modis impugnatur non solum a paganis, sed etiam a falsis fratribus (II Cor. XI, 26, et Gal. II, 4). Et ubi fons aequitatis et justitiae ad omnes per rivulos sanctitatis profluere debuit, ibi maxime iniquitatis palustris profunditas exhalatur: sicut forte a sanctissima sede auditurus eris, quid ibi scelerum et nimiae atrocitatis nuper gestum esse refertur. Timendum est non solum hoc impiissimae pravitatis scelus, sed etiam majoris mali prodigium. Dum in capite talia aguntur, quid in corpore fieri possit, formidandum est. Justitia laborat, et (0306C)iniquitas abundat, et charitas frigescit (Matth. XXIV, 12; II Tim. II, 17), et infidelitas serpit sicut venenum, et sicut cancer membra Christi maculare non desistit. Ideo dum tempus habeas, labora in verbo praedicationis, in virtute charitatis, in exemplo sanctitatis, in pietatis officio, in eleemosynarum largitione, in misericordiae et pietatis constantia, quatenus ex hujus caliginis miseria ad perpetuae beatitudinis lucem pervenire merearis, et me tuae salutis unanimem filium, fratrem, consocium, assiduis precibus vel admonitionibus tecum trahere non desistas, ut pariter dicere digni efficiamur, donante aeternae pietatis largitore: Introduxit nos rex in cellaria sua, exsultabimus et laetabimur in te (Cant. I, 3).
[ Gavisus sum multum, dum tuam beatitudinem (0307A)superhumeralis sanctitatem portare audivi, et in honoris ecclesiastici sublimissima stare stabilitate. Et utinam hoc multis proficiat, et tibi maxime prosit; ut Dei et Domini nostri Jesu Christi nomen clarificetur in te: et memento ministrum te esse magis quam dominum propter eum, qui ait; Ego sum in medio vestri, sicut qui ministrat (Luc. XXII, 27). Si ille Deus et Dominus omnium, redemptor et salvator humani generis non dedignatus est venire ministrare, non ut ministraretur ei (Marc. X, 45); quanto magis et nos debemus modulum nostrae pensare paupertatis, et omnibus ad nos pertinentibus salutis ministrare officia, et charitatis servire devotione, quia humilitatis passibus ad coelestis regni celsitudinem pervenitur. Ideo Propheta divino instinctus (0307B)amore ait: Non veniat mihi pes superbiae (Psalm. XXXV, 12): hoc est, ut nullum vestigium superbiae remansisset in corde illius. Quanto magis nos de stercore paupertatis ad sedem gloriae sublimati (Psalm. CXII, 7), dignitatem nostram humilitatis officio sublevare debemus. Haec est quae ignobilem facit nobilem, et quae terrenum animal ad coeleste elevat tribunal. Cogita semper dum pallio sanctitatis vestieris, et videas sanctae crucis signum sive ante, sive retro in eo fixum, te sequi debere illum qui crucem suam portavit, in qua redemptionis nostrae trophaeum paravit. Dum videas, osculare illud et venerare; sicut decet hujus signi sanctitatem, et te sequi debere memento illum, qui ait: Qui vult post me venire, tollat crucem suam et sequatur me (Matth. (0307C)XVI, 24). Ideo Christus portavit primum, et post illum inventus Simon, qui super se positam crucem Christi portavit, sequens vestigia illius. Et hoc in signum nostrae actionis gestum esse dignoscitur; Simon enim obediens interpretatur. Omnis enim, qui per obedientiam ad 122 triumphum gloriae [ Supple venire cupit, vel simile ], Christi crucem portare cogitat. Hoc enim humilitatis passibus et patientiae gressibus, vel paratus pro veritate mori, vel scandala fraternae perversitatis pati, vel affectu compassionis fraternis incommodis condolere].
Excitati animi motus in te tranquilla pace componantur, ut nihil per iram fiat, sed omnia cum consilio: tempus redimentes, donec transeat ira (Eccl. (0307D)XXXII, 24), et tunc dicatur vel agatur, quidquid provida consilii sapientia suggerat agendum esse. Clamores pauperum cordis audiat affectus, et larga manus miseriam illorum refoveat. Magnum est debitorem (0308A)te habere Deum, quia beneficia pauperum Christi retributio compensat, et quod miser non valet remunerare, hoc omnium Dominus dignabitur recompensare. Cogitatio assidua tibi sit in Scripturis sanctis, et laetitia convivii laus redemptoris. Dum corpus cibo pascitur, mens divina lectione foveatur; ne anima esuriens inebriato corpore lugeat. Pascatur quod aeternum est magis, quam quod periturum erit. Mens coelestia rimetur, et futuram jugiter praevideat mansionem, ut parvi temporis labore perpetua mereatur requies. Plura tibi scripsissem, nisi pauca scirem sufficere sapienti. Unum verbum in corde sensati melius proficit, quam multa millia contemptoris. Non cesses semen salutis seminare in corda multorum, ut ex salute multorum multam (0308B)apud Dei pietatem merearis habere remunerationem. Vive feliciter florens et proficiens in charitate Christi et praeceptis, quae a Deo data sunt ad aeternam beatitudinem generis humani, meique memor, charissime Pater frater, fili, valeas aeternis temporibus in Christo.
EPISTOLA XCVIII AD ARNONEM. (Anno 799.) A mundi periculis sibi cavere suadet, suum illi amorem significat. Evangelico Aquilae Albinus salutem.
Plurimae sunt hujus saeculi tentationes, et multa pericula saeculum amantibus. Ecce quomodo recesserunt (0308C)subito viri fortissimi, qui terminos custodierunt, etiam et dilataverunt, Christiani imperii. Non solum hoc damnum plangimus, sed majoris periculi signum timemus. Unde, charissime 123 Pater, omni custodia serva te ipsum, et labora in domo Dei, ut proficiat tibi labor tuus in salutem aeternam. Nihil enim stabile in hoc mundo fieri poterit, nisi charitas Christi et servitium illius. Praeterit enim, Apostolo dicente, figura hujus mundi (I Cor. VII, 31). Illud solum remanet, quod pro Dei dilectione, et in praeceptis illius peragimus. Erue te ipsum, quantum valeas, de periculis hujus vitae. Sit guttur tuum tuba super domum Dei. Spiritalis belli signifer esto, et dux in acie Christi, ut amplificetur tibi regnum in terra viventium, et non habeas spem in hac terra morientium: (0308D)sed ubi vita est aeterna, illic fiat omnibus horis intentio tua, spes et desiderium tuum. Dic Deo Christo: Anima mea desideravit te in nocte, et spiritus meus in praecordiis vigilavit ad te (Isai. XXVI, 9). (0309A)Qui castra Christi custodiunt, vigilare debent, et non dormire. Quia vigilantibus et non desidia torpentibus perpetui regni promittitur gloria.
Saepius tibi scripsissem, si vel fama narrasset mihi, ubi te chartula mea invenire valuisset. Tamen scripta est in corde meo memoria nominis tui cum stylo charitatis, non penna peritura, sed permanente suavitate saepius ingeminans ex intimo cordis affectu: Quando erit illa dies, ut liceat mihi [Aquilam] amplectari meum, et dulcibus amplexibus colla constringere Patris venerandi! Videsne qualis est charitas vera, quae nulla longinquitate terrarum dividi poterit, nulla oblivione deleri, sed magis magisque accrescit.
Felix anima quae Deum diligit soluta ab hujus saeculi nexibus, ut proficiat in veritatis soliditate, et (0309B)perveniat ad divinae beatitudinis visionem, ubi est tranquilla laetitia, et sine ulla perturbatione vita perpetua. Ad quam felicitatem, Pater sancte, me precibus tecum deducere satage, ut in Christo fruamur dulcedine charitatis perpetuae. Saluta ex meo nomine omnes sanctae Dei Ecclesiae filios, qui vobiscum Deo deserviunt, et scribe nomen meum in cordibus illorum piae petitionis affectu, quorum nomina Deus Christus in coelesti libro scribere jubeat, qui ait charissimis sui laboris sociis: Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in coelis (Luc. X, 20). Valete omnes feliciter in Christi benedictione, dilectissimi fratres.
EPISTOLA XCIX AD **. (anno 799). Epistola initio aenigmatica. Illius charitatem expetit. (0309C) Prima littera primae et quinta decima sextae sacratus in gradibus numerus perfecto in operibus Dei salutem.
Quare frater ille vacuis venit manibus? In lingua portavit auribus Ave, in manibus coculos, nil attulit. Tu vero qui sedes in bivio, quare nil certum demandasti illi qui habitat in Maresa? Corvi volitantes per cacumina tectorum clamant; et columba in pavimentis nutrita Ecclesiae tacet, cui crederem, si quid dixisset de Aquila, qui nuper Romanae arcis deserens cacumina, ut biberet Saxonici ruris fontes, et videret Leonem cunctis dominantem animantibus (0309D)et feris; vel quid merula nostra volitans inter illos gallo demandasset monastico, qui excitare solet fratres ad vigilias matutinas; ut per eum solitarius (0310A)passer sciret in tecto, quae esset convenientia inter Leonem et Aquilam: et si juventus Aquilae secundum prophetiam Psalmigraphi (Psalm. CII, 5), renovata esset in pristinam hilaritatem; et si nova surgerent tecta in palustribus perfidiae lustris, et si Leo ibices [ Ms., hibices] sequens Alpinos meditaret transire colles. Passer aures habet apertas; sed ut video, proverbialis in fabula lupus gallo tulit vocem, ne forte cantante illo apostolica negatio renovaretur in Urbe antiquae potestatis, et sit error novissimus pejor priori.
Quid peccavit charitas, quae valen ( sic ) vidit scriptum, dum perdices per campos currentes ad habitationem galli audio venisse. Perfecta charitas foras mittit timorem (I Joan. IV, 18), quae fulgentibus oculorum (0310B)pupillis omnia perspicit, et claro pietatis intuitu certam salubris consilii semper inveniet regulam. Ut videtur gallus versus est in cuculum, qui aestivo cancri sidere sole ascendente silere solet, dum nidifer passer omni aequaliter sidere in tectis tinnit fuliginosis, qui modo mense Septembrionidum revisere volat amatum, ut pullos, avidis hiantes rostris pietatis pascat granulis; optans ut quandoque super ripas piscosi fluminis galli vocem valere [ Forte, valide] sonare audiat; et qui se pennis excitare solet propriis ad matutinales melodias, passerem in pullorum medio exhortari veniat.
O quam dulcis charitatis vox! quam amabilia germanae dilectionis hortamenta in auribus cordis sonare solent! Noli manus claudere seminibus plenas, (0310C)quia qui frumentum abscondit, maledictus erit; et qui multiplicat, benedictionem recipiet (Prov. XI, 26). Quale erit judicium, qui petenti negat, quod nolenti ingerere debuit? Quomodo crescit qui non seminatur? Quae merces speranda est fructum non facienti? Vel quomodo fructus crescit, si semina non sparguntur? Beati qui seminant super omnes aquas, immittentes pedem bovis ecclesiastici ordinis et asini plebialis curiae; et si mane primae aetatis non fecisti, vel modo vespere ultimae canitiei facias. Melius est dispensatorem esse panis perpetui, quam rusticae negotiationis divisorem, quia quae seminat homo, haec et metet (Gal. VI, 8).
Ecce quo me perduxit charitas! mei oblitus, pelles (0310D)caprarum ad sacrarium deferens Christi. Nam cor tuum Christi cognoscitur thesaurus [ Ms., thesaurum], unde flumina aquae vivae fluere solent (0311A)(Joan. VII, 38). Si modum excessi, ignoscat qui [ Forte leg. quia charitas] modum non habet, qui omnia sustinet. Trahe me post te precibus, ut curramus simul ad bravium supernae vocationis: virtus defecit, nisi fraterna consolatio sublevet lassum, et erigat jacentem. Quid est quod charitas non possit, dum in eo est qui omnia potest? Noli negligere fraternam salutem. Christus seipsum pro peccatoribus tradidit; quid tu verba subtrahis exhortationis, cui ille sanguinem suum non negavit? Nunquid aliquem peregrinum aestimare debes, dum omnes in Christo sunt cives? Charitas personas non miratur; saccos pertusos non habet, nec congregat densum lutum super se; sed est modesta, benigna, misericors et clemens; in qua te custodiat, qui te in ovile (0311B)congregavit illius, transferens de fluctibus feri maris, ut esses aries, cui nulla iniquitatis potestas resistere valuisset. Adjuva precantem, ut vincat in eo, qui vicit in te hujus saeculi vanitates; qui voce consolatoria suis dixit discipulis: Haec locutus sum vobis, ut in me pacem habeatis; in mundo pressuram habebitis, sed confidite, quia ego vici mundum (Joan. XVI, 33). Christus Dei Filius te victorem faciat et exaudiat in omni prece, charissime frater.
EPISTOLA C. AD DOMNUM REGEM. (Anno 800.) Carolo iteratis litteris respondet. Laudat religionis zelum, pietatem, regalem potentiam; memoriam facit de quibusdam chartis computi. (0311C)Benedicto atque omni sapientiae decore praefulgido David regi, Flaccus Albinus in Christo salutem.
Licet proxime ad clementiam vestram gemina scripta direxerim, quorum unum debitum salutationis inpleret [officium], aliud cujusdam responsionis jura teneret: tamen occasione vestrae beatitudinis litterarum accepta, respondere utrumque [ Al., utrisque; forte utcunque] convenit, quas lumine et scientiae et veritatis indagatione plenas veneranter accepi; et magno gratiarum actionis studio Deum benedixi, qui virtute fidei et rationis experientia vestrae pietatis pectus abundanter implet. Ita ut in eo praerogativa sacerdotalis doctrinae, voluntatis pietas, et regalis potentia splendescere comprobetur maxime: quia fides catholica, quae ubique debet esse una et in nullo (0311D)dissimilis, per vestram sanctissimam sollicitudinem, sopitis schismatum erroribus, praedicari et pollere dignoscitur. Et quantum regni potentia praelatus, tantum sapientiae decore et sanctae religionis fervore omnibus praecellis. Felix populus qui tali principe gaudet: 124 in cujus prosperitate salus cunctorum consistit; in cujus hilaritate omnium animus gaudebit, ut dictum est: In hilaritate regis vita (Prov. XVI, 15). (0312A)Cujus solium dissipat iniquitatem; cujus vultus reverentiam conservat usque ad aequitatem. Nam quod olim apostolici Patres suis scriptis in confirmationem fidei catholicae diversis mundi partibus peregerunt, hoc vestra sanctissima sollicitudo implere non cessat.
Hoc mirabile et speciale in te pietatis Dei donum praedicamus, quod tanta devotione Ecclesias Christi a perfidorum doctrinis intrinsecus purgare tuerique niteris, quanta forinsecus a vastatione paganorum defendere vel propagare conaris. His duobus gladiis [vestram] venerandam excellentiam dextra laevaque divina armavit potestas, in quibus victor laudabilis et triumphator gloriosus existis. Unde et ad interioris pugnae genus meae parvitatis devotionem provocare voluistis: cujus certaminis sudori libenter succubui, (0312B)ut in libello, quem vestrae nuper direxeram pietati, agnosci poterit: licet necdum vestrae auctoritatis sigillo eumdem libelli tenorem confirmatum cognoverim. Et hoc, reor, vel tarditate portitoris, vel angustia temporis gestum esse. Nullatenus solita bonitatis vestrae consuetudo in pluribus hoc agere litterulis recusat, quod in rarioribus saepius fecisse compertum est.
Chartulas vero calculationis cursus lunaris, vel bissextilis praeparationis, quas nostrae devotioni tradidistis explorandas, invenimus erga mensurationes diligentissime exquisitas, acutissime inventas, nobilissime prolatas. Et quod mea olim devotio de bissexto paucis inchoavit ratiunculis, vestra sagacissima indagatio copiose complevit. Quamvis considerandum sit (0312C)cur in quibusdam mensibus, ad eosdem dies in anno secundo, tertio vel quarto computus cursus solaris non pervenisset. Item facilior et expeditior lunaris cursus supputatio posse inveniri videtur. Licet haec optima et acutissima usque ad unum scrupulum vel silicum [ Al. siliculum] distincte et caute currere intelligatur. Direxi excellentiae vestrae stamen quarumdam supputationum de solis lunaeque per signiferum cursu: cui si vestri acutissimi sensus subtegmen addere placuerit, forte pueris palatinis contra frigus imperitiae aliquod vestimenti genus texi poterit; sicut in prioris texturae me [ Al., meae] etiam ordinatione optime fecisse protestaris. Meum est de terrae gremio, vel glebis pulverulentis, auri effodere atomos. Vestrum est regale diadema, gemmis sapientiae (0312D)praefulgidum, venerando gestare in vertice: quatenus laudabilis potentia vestra omnium floreat genere virtutum, et multiplici meritorum laude ad coelestis regni gloriam, Christo regente atque donante, pervenire mereatur. Vivere me terris vix vix sinit improba febris, Et me coeleste scandere vultis iter. (0313A)Per campos, colles, herbas et prata, virentes Quaerere suggessit dum mihi chara salus: Vestra repente poli jussit me sidera summi Infirmis pietas scandere jam pedibus. Signaque zodiaci distinguere partibus alti, Et quis conveniat ordo, locus, numerus. Hippocratis campos nonne esset pollice pluris Cum pueris Flacco jam peragrare suis; Quam radio arati coeli describere signa, Vel lunae et solis dinumerare dies? Sed tamen, ut cecinit praeclarus commate vates, Omnia vincit amor; nos quoque vincat amor. Descripsi paucis partes et sidera coeli, Te mandante, meo pectore magnus amor. Nunc videat pietas, si quid sit, vestra probandum, (0313B)Pumice radendum an, pagina quidquid habet. 125 Judice te nullum, si nunquam fallit imago, Jam metuens, fugiam, David in orbe decus! Haec vestro fuerint forsan si digna favore; Mox majora, reor, incipit ipse senex, Si Deus aeternus vitae superadderit annos Est bonitas cujus, quidquid habemus opus [ Al., opis] Chartula percurrens colles, camposque liquentes, Disticon hoc cantet, semper in ore suo: Augeat, exaltet vestram benedictio vitam Aeterni regis, David amate Deo.
EPISTOLA CI. AD DOMNUM REGEM [ Cod. Vat., IMPERATOREM]. (Anno 800.) Gratias agit ob lectum et remissum libellum adversus Felicem; excusat nonnulla illius errata. De disp. Felicis cum Saraceno; et cujusdam Judaei cum Petro Magistro. Mittit quasdam species dictionum (0313C) Domino piissimo et praestantissimo David regi, Flaccus charitatis calamo vulneratus salutem.
Gratias agimus venerandae pietati vestrae, quod libellum, secundum vestrae jussionis praeceptum vobis directum, auribus sapientiae vestrae recitari fecistis, et quod notari jussistis errata illius, et remisistis ad corrigendum. Quamvis a vobis melius emendari potuisset, quia alterius judicium in quolibet (0314A)opere plus saepissime valet, quam proprii auctoris: minus tamen quiddam fecistis, quam plenum postulasset charitatis officium, quod sensus non docte prolatos, vel catholice exaratos similiter noluistis notare; dum quaedam suspicio mihi, ut series sagacissimae chartulae vestrae nobis innotuit, non omnia probanda esse quae ibi lecta fuerunt, quia defensores eidem operi vestrae excellentiae dirigere jussistis: dum nullum magis idoneum meae parvitatis dicta habere possunt defensorem, vel emendatorem quam vosmetipsos. Nam auctoritas praecipientis, obedientis industriam defendere debet.
Quod vero in litteris vel distinctionibus non tam scholastice currit quam ordo et regula artis grammaticae postulat, hoc saepius velocitas animi efficere solet, (0314B)dum legentis intentio oculorum praecurrere festinat officium. Nec ego capitis dolore fatigatus examinare possum, quae subito casu ex ore dictantis evolant. Et qui sibi alterius negligentiam imputare nolit, non imputet alteri.
Disputationem itaque Felicis cum Saraceno, nec vidi, nec apud nos inventa est. Imo nec audivi nomen illius antea. Tamen, dum diligentius quaesivi, si quis ex nostris famam illius audiret [ Al. audisset], dictum est mihi, quod apud Laidradum episcopum Lugdunensem inveniri potuisset. Quapropter sub festinatione direxi missum nostrum ad praefatum episcopum, si forte ibi invenire potuisset, ut quam cito vestrae praesentiae dirigeretur. ( Hic finis epistolae in edit. Canisii. )
(0314C)126 Dum ego adolescens Romam perrexi, et aliquantos dies in Papia regali civitate demorarer, quidam Judaeus, Julius nomine, cum Petro magistro habuit disputationem. Et scriptam esse eamdem controversiam in eadem civitate audivi. Idem Petrus fuit qui in palatio vestro grammaticam docens claruit. Forsan Omerus vester aliquid exinde audivit a magistro praedicto.
Misi excellentiae vestrae quasdam species dictionum, exemplis vel versibus venerandi Patris confirmatas, et aliquas figuras arithmeticae subtilitatis, laetitiae causa, in chartula quam nobis vacuam direxistis; ut vestita reveniret, quae nuda nostro se offerebat aspectui. Dignum aestimans ut nostris honoraretur (0315A)litteris, quae vestro sigillo ad nos nobilitata pervenit. Et si minus quid exemplorum debeant [ Cod. Vat., habeant] praedictae species, Beseleel vester imo et noster familiaris adjutor, de paternis versibus apponere poterit: nec non et figurarum rationes in libello arithmeticae disciplinae considerare valet. Punctorum vero distinctiones vel subdistinctiones, licet ornatum faciant pulcherrimum in sententiis, tamen usus illorum propter rusticitatem pene recessit a scriptoribus. Sed sicut totius sapientiae decus et salutaris [ Cod. Vat., saecularis] eruditionis ornatus per vestrae nobilitatis industriam renovari incipit, ita et horum usus in manibus scribentium redintegrandus esse optime videtur. Ego itaque, licet parum proficiens, cum Turonica quotidie pugno rusticitate. (0315B)Vestra vero auctoritas palatinos erudiat pueros, ut elegantissime proferant quidquid vestri sensus lucidissima dictaverit eloquentia: ut ubique regalis [ Edit., regulis] nominis charta decurrens, regalis sapientiae nobilitatem ostendat. Floreat aeternis tecum sapientia donis, Ut tibi permaneat laus, honor, imperium. Quot habeas apices, sanctas, mea charta, salutes Dicito tot dulci David amore meo.
EPISTOLA CII. AD ARNONEM. (Anno 800.) Saeculum contemnendum; ad aeterna tendendum docet. Venisse se ad mansiones S. Amandi, ait, Arnonem invisurus; quem tamen dolet ibi non reperisse. (0315C) Charissimo germano meo Aquilae antistiti Albinus salutem.
Si mihi gerulus gratus occurrisset, saepius tuae scripsissem dilectioni, ut litteris implerem quod verbis non potui, et charitatis dulcedinem, lingua tacente, apices monstrarent. Hoc dedit Deus absentibus in solatium, ut per chartas loqui potuissent, et necessaria proferre in cor alterius: dum animus gravi carcere corporis circumseptus, suae naturae velocitatem explicare non valet; indices tamen litteras fraternus amor sibi mutuo dirigeret. Quid de gloria sanctorum dicendum putas? ubi nulla tarditas sarcinae corporalis piae voluntati obsistit, quin, quod (0316A)placeat, impleat. Quid est saeculum, nisi miseria, et velut umbra fugax, et seducens delectatio? Festinemus tota mentis intentione ad illam requiem, quam nullus dolor perturbat. Ascendamus per gradus charitatis ad illam civitatem, in qua Deus solus rex regnat in aeternum. In qua tota beatitudo sine ulla miseria viget et valet. Ut ad illam pervenire mereamur, eodem auxiliante rege, nos invicem exhortemur, et velocior charitatis cursu tardiorem admonitionis sedulitate trahat. Tu meam fraterna diligentia socordiam castiga; vel tuae sanctitatis precibus jacentem releva, ut fraternae dexterae ducatu non lassescat in via veritatis, qui hucusque in saeculi se revolvebat coeno.
Veniens veniebam ad sancti Amandi protectoris (0316B)nostri dulcissimas mansiones, quaerens amatorem meum, ut ejus dulcissimo alloquio refrigerarem animam meam. Sed quia necdum de nido Juvavensi [ Cod. Sal., Juuovense] avis optata evolavit, misi hanc invitatoriam illi chartulam, ut nostram agnosceret prosperitatem, vel suam nobis praesentiam demonstraret [ Edit., designaret]. Fidelis amicus diu quaeritur, vix invenitur, difficile servatur; cujus dulcedo omnes saeculi superat jucunditates. Quid divitiae sine amicis? Avarus aurum quaerit: Et quid in auro, nisi species vana? Nonne unus panis esurienti melior est, quam mons aureus? Aurum prodesse potest danti, non possidenti. Ideo demus divitias in praesenti, ut in futuro possideamus illas. Nam pauperis manus gazophylacium est Christi. Nullus melior custos (0316C)divitiarum est quam Christus. Proficientem te, charissime frater, divina auxilietur gratia in aeternum.
128 EPISTOLA CIII. AD ARNONEM. (Anno 800.) Ex litteris ab Arnone acceptis illius reditum; nihil vero de novi populi Christianitate, nihil de ipsius commoratione, nihil de spe mutui colloquii, quod tamen valde exoptat, percipit. Sanctissimo pontifici et dulcissimo filio Aquilae Albinus salutem.
Suavissimas dilectionis vestrae accepi litteras, et laetus de agnitione prosperitatis et reversionis vestrae legebam eas; exspectans quid illae mihi nuntiarent de novelli populi Christianitate, et de rerum ibi gestarum (0317A)profectu. Sed nihil de his inveni. Tamen, volente Deo, visurus vos, vel necessitate coactus habes [ Pez., habebis] dicere, quod chartula conticuit [ Pez., continet]. Item quaerens in illis, quanto tempore beatitudini tuae in his partibus esset manendum? Sed neque hoc inveni. Ideo incertior de colloquio nostro factus, quid demandarem? Tamen si usque ad Pascha liceat tibi in monasterio (Elnonensi S. Amandi ut infra) permanere, forsitan intra Quadragesimam visitemus te in lectulo deliciarum [tuarum] sedentem. Ego vero ignarus adhuc sum de itinere meo [ Pez., detinere me] propter famam, quae volitat per ora multorum, regem orationis gratia sancti Martini visitare patrocinia, et mihi necessitas incumbit, illum spectare [ F., exspectare?], hospitiumque praeparare (0317B)domino meo dilectissimo. Et utinam volasset Aquila inter caeteros sanctarum volucrum coetus [usque] ad piscationes Ligeri fluminis!
Mandavit mihi quoque domnus rex venire ad Gyslae, sanctissimae sororis suae coenobium [ Cod. Sal., Gysla. . . . . sorori . . . . ad coenobium] Gale [ Cod. Sal., Cale] obviam Angilberto; sed ignoro adhuc quando [ Pez., quomodo] hoc fieri debeat. Si ante regis [adventum hoc erit] condictum, tunc venies nobis obviam ad Coisacam sancti Stephani cellam et [ Pez., vel] ad [ Noviantum Curtulum] nostrum. Sed festina rescribere mihi, quantum fieri potest [ Cod. Sal., posses], tempus mansionis tuae apud sanctum Amandum, et quid Leidrado [ Cod. Sal., Laidrado] demandare velis. Vix vivit, si facies nostras non videbit pariter. (0317C)Fuit enim toto anno infirmus valde, et dissoluta anima sua [ Cod. Sal., animae suae] consiliare nobiscum cupit. Multa bona, gloria Deo! habet in illis partibus facta. Dubitat vero an melius sit laborare in praedicationis ministerio, vel quietam ducere vitam? Sed certius ab illo ipso, permittente Deo, haec audituri erimus. Mandavi per litteras etiam, et saepius viva voce, fratribus sancti Servazii [ Cod. Sal., Servasii] tuae servire auctoritati, sicut et mihi.
Plura tibi scriberem de sancta praedicationis instantia, et de honestate morum inter paganos; quia conversationis dignitas solet eos erudire in praedicatoribus [ Al., praedicationibus], sicut verborum veritas. (0318A)Sed quia spero cito vos, miserante Deo, videre, melius haec colloquendo putavi conferre, quam scribendo innotescere. Nec majorem ardorem habet animus vester, quam meus colloquii nostri. Ideo rogemus Dei clementiam, ut concedat nobis in sua misericordia, et in nostra prosperitate videre nos cito facie ad faciem. Gratia Domini nostri Jesu Christi te in omni bonitate proficere faciat, fili charissime ( Cod. Mab., reverentissime pater)! [Amen.]
EPISTOLA CIV. AD ARNONEM. (Anno incerto.) Dolet ob frustra exspectatam Arnonis praesentiam; dolorem vero mitigat suspiriis ad patriam coelestem. Munera ad se missa laeto animo accipit. (0318B) Dulcissimae dilectionis Patri [Aquilae antistiti] transmarinus Cygnus in sanctae charitatis pennis perpetuam salutem
Spectavi [ Leg. exspectavi], speravi, optabam: et ecce! quem spectavi, non venit: et quem speravi, non consideravi: quem optabam, non accipiebam. Frustrata est exspectatio, evacuata est spes. Et utinam pro spe esset praesentia! nunc esset plenum gaudium. Sed, proh dolor! pro exspectata laetitia, tristitia inopinata subrepsit. Infelicitas mea vobis [ Cod. Sal., nobis] viam obstruxit veniendi, et mihi hilaritatem abstulit gaudendi. Quid facies modo mens charitate vulnerata? estne aliquod solatium quod tantum vulnus vel aliquod refocillare valeat? (0318C)An spem quasi falsum omnino a te repellis consolatorem? An inter tenebras tuae miseriae, quasi scintillam cujusdam ardentis flammae, iterum tibi illam assumis? Ecce! flamma charitatis totum inardescit pectus, cui si spes collega accessit, feliciter ardet, si veraciter illi evenit quod optat. Bona est enim spes in absentia, sed melius est amor in praesentia. Nam spes nostra quasi anchora ad coelestis nos trahit patriae soliditatem (Hebr. VI, 18, 19): sed tunc erit perfecta felicitas, cum plena erit visio amoris, et videbitur Deus in gloria sua, qui nunc amatur in pectore nostro (I Cor. XIII, 12). Sed hujus exilii peregrinatio patienter feratur, donec optata beatissimae (0319A)patriae veniat praesentia. Patientia nobis necessaria est (Hebr. X, 36), sive in exspectatione speratae beatitudinis, sive in absentia amicorum charissimorum. Habeamus semper hodie in charitate; in spe vero crastinum desiderium, ut veniat quod hodie amatur.
Ecce! mens variis fluctuat cogitationibus, te consiliatorem quasi portum firmae stabilitatis sperans venire: sed ut video longius a quiete optata fluctibus rapitur, in salo agitatur, ad quem portum perveniet ignorans. Assiduis tamen sanctitatis vestrae precibus dubitantem in cogitationum disceptationibus amicum, ad firmum, divina concedente gratia, salutis consilium deducere dignemini. Praesto est ubique pius sanctarum exauditor orationum, qui (0319B)et fraternae dilectionis preces exaudire, et in se sperantes spiritu consolationis sancto adjuvare solet (Psal. XVII, 31). Ad illius dulcissimam clementiam erigamus spem nostram, simulque de ejus opitulatione indubitantes, qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9). Illum tota cordis intentione, tota animi affectione incessanter deprecemur, ut illuminet nobis oculos interiores, ne unquam in morte ignorantiae obdormiamus (Psal. XII, 4).
[Munera dilectionis vestrae tam laeto accepi animo, quam plena vos charitate dirigere cognovi. Sed quam laete ex muneribus mens hilarescit, tam tristis ex absentia vestrae beatitudinis ingemiscit. Sed quid ad haec? Vivat charitas in Christo! sit praesens in spiritu, (0319C)qui absens est in facie! donec, Deo donante, beata veniat praesentia, quae nunquam finiri valeat. Dominus Deus in sua misericordia in sua proficientes voluntate custodiat vos ubique, frater dulcissime!]
EPISTOLA CV. AD ARNONEM ARCHIEPISCOPUM. (Anno 800.) Laetus de Arnonis visitatione, dolet de brevitate praesentiae; desiderium vero ad laetitiam semper manentem elevat. Incitat ad pias hortationes fratribus et omnibus ovibus dandas. Desiderando meritoque amando Aquilae archiepiscopo, humilis levita Alcuinus salutem.
Multa mihi dulcedo fuit ex visitatione venerandae (0319D)dilectionis vestrae. Licet laborem haberes, tamen ego pietatis tuae consolatione reficiebar; ita ut, juxta beati Benedicti responsum, Pascha me in tuae dilectionis (0320A)adventu habere viderer. Sed breve praesentiae diu optatae tempus plangebam; et quantum laetus fui in aspectu faciei vestrae, tantum tristis in abscessu torquebar. Sed quid ad haec? Tale est hujus saeculi gaudium, nos ad futurum [ Mab., futuram laetitiam] tendere admonens, quae nunquam finem habitura est; sed semel hausta dulcedo semper praesens esse non desinit, ad quam tota mentis alacritate festinandum est. Qualis est illa laetitia, quae nihil perturbationis habebit, nunquam finem habere timebit? Haec est in spe modo habenda; post hujus vero vitae finem perpetualiter possidenda. Quam felix est illa dilectio inter fratres, quae sine fine vivit, sine fastidio augetur.
Hortare, Pater sancte, filios nostros communes (0320B)[ Adhelricum levitam, Adalbertum Magum, et Guntarium pedisequum pietatis vestrae], huic se dignos praeparare charitati. Suade paternis eos obedire praeceptis; vere fratres esse in Domino et filios aeterni Patris, cohaeredes Christi Dei (Rom. VIII, 17). Non solum pastorali sollicitudine vobis his haec suadenda sunt, sed omnibus gregis tibi commissi ovibus ingerenda sunt, in sancta charitate et castitate permanere. Mundus in maligno positus est (I Joan. V, 19); et multi de veritatis via et fidei praeceptis se avertunt, saeculo amplius servientes quam Deo: non considerantes oculum divinae majestatis super eos ubique vigilare, qui unicuique redditurus est secundum opera sua (Matth. XVI, 27). Quocirca, clarissime verbi Dei praedicator, insta opportune, importune (II Tim. (0320C)IV, 2), quia plurimi sanae resistunt doctrinae, se amantes, non sempiterna quaerentes: ex quibus quantos valeas, divina opitulante gratia, de flammis erue perpetuae perditionis, et congrega in caulas Christi ovium, quatenus ex illorum salute tua multiplicetur gloria in die Domini nostri Jesu Christi.
Paternitatem vestram pietas divina regere et proficere faciat in domo Dei usque in diem perfectum, dilectissime Pater.
131 EPISTOLA CVI. AD DOMNUM REGEM. (Anno 800.) Epitaphium Liodgardae feminae nobilis. Domino piissimo et pacifico regi et praestantissimo (0320D)triumphatori, aeternae beatitudinis gloriam et salutem
Domine Jesu, spes nostra, salus nostra, consolatio (0321A)nostra, qui clementissima voce omnibus sub pondere cujuslibet laboris gementibus mandasti, dicens: Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos (Matth. XI, 28). Quid hac promissione jucundius? Quid hac spe beatius? Veniat ad eum omnis anima moerens, omne cor contritum, fundens lacrymas in conspectu misericordiae illius; neque abscondat vulnera sua medico, qui ait: Ego occidam, et vivere faciam: percutiam, et ego sanabo (Deut. XXXII, 39). Flagellat miris modis, ut erudiat filios, pro quorum salute unico non pepercit Filio. Quis contra nos, si Deus pro nobis (Rom. VIII, 32, 31)? Quis contristat, si Deus laetificat? Nolo, a Deo dicatur tibi: O anima! quid gemis? quid plangis judicia mea? Ego dedi, ego abstuli (Job. I, 21). Quid (0321B)habes absque me (I Cor. IV, 7)? Cur tibi displicet, quod mihi placet? Omnia, quae habes, mea sunt beneficia, non tua propria. Te ipsam para, ut possis particeps esse beatitudinis meae. Propter te descendi, et patiebar, quae legisti in litteris meis, ut tibi praeparem mansionem in domo Patris mei. Noli tardare, soror mea, sponsa mea, surge, propera, et veni ad epulas gloriae meae (Cant. II, 10). Magna sunt, beata sunt, incomparabilia sunt quae praeparavi tibi. Et quamvis magna sint, noli tu tamen aestuare, vel dubitare de pretio. Regnum tuum tantum valet, quantum tu es. Te ipsam da, et habebis illud. Rex aeternus concupiscit speciem tuam. Non sit in te ruga vel macula (Ephes. V, 27). Si quid pulveris ex terrena habitatione adhaeserit tibi, lacrymis lava, ut te speciosam, (0321C)pulchram et desiderabilem inveniat, qui te concupiscit. Noli de alterius ingemiscere felicitate, quae spinosos finivit labores, et volavit ad eum qui fecit illam. Talis est, post sententiam primae damnationis, conditio fragilitatis nostrae. Nascimur, ut moriamur; morimur, ut vivamus. Nunquid non felicior est vitae ingressus quam mortis? Fertur quemdam respondisse, dum de filii sui consolabatur morte: Sciebam me, inquit, mortalem genuisse. Cur plangis quod vitare non possumus? Saepe dolor tempore sanabitur, qui ratione non poterit. Mittamus munuscula charitatis post charos nostros. Offeramus munus salutis nostrae pro illis. Misereamur miseris, ut misereatur illis Deus. Quod pro illis in fide facimus, proficit et nobis.
(0321D)Domine Deus, Jesu mitis et misericors, miserere illius quam abstulisti a nobis. Exaudi nos per medicinam vulnerum nostrorum [ Forte, tuorum], quae pependit in ligno, et sedens ad dexteram tuam interpellat pro nobis (Rom. VIII, 34). Scio quidem misericordiam tuam, qui vis omnes homines salvos fieri (I Tim. II, 4). Dimitte illi debita sua (Matth. VI, 12), quaecunque contraxit post aquam salutis. Dimitte, Domine! dimitte! deprecamur. Ne intres cum ea in judicium! Superexaltet misericordia in judicio (Jacob. II, 13). Nam eloquia tua vera sunt, quibus promisisti misericordibus misericordiam (Matth. V, 7); quod ut essent, dedistis eis. Qui misereberis, cui (0322A)misertus fueris, miserere Domine creaturae tuae, ut laudet te creatura tua, et cantet misericordias tuas in aeternum: Et anima, quae supervictura erit, semper dicat: Laudabo Deum meum in vita mea, psallam Deo meo, quandiu ero (Psal. CXLV, 1). Semper in aeternum vivat, feliciter opto, Filia chara mihi, sit, rogo, chara Deo.
EPISTOLA CVII. AD DOMNUM REGEM. Consolatoria pro morte Liudgardae. Domino desiderabili et vere beatissimo David regi Flaccus Albinus salutem.
Dum vestrae potentiae gloriosam sublimitatem, non periturae Chaldaeis flammis Jerusalem, imperare scio, sed perpetuae pacis civitatem pretioso sanguine Christi (0322B)constructam regere atque gubernare, cujus lapides vivi de charitatis glutine colliguntur, et coelestis aedificii altitudinem ex diversis virtutum gemmis muri consurgunt. De qua Psalmista ait: Diligit Dominus portas Sion, super omnia tabernacula Jacob (Psalm. LXXXVI, 2). Et alibi: Mons Sion latera Aquilonis, civitas, regis magni (Psalm. XLVII, 3). Unde ego, minima quaedam hujus civitatis portio, sub tegmine pietatis vestrae constitutus, ad jucunditatem animi vestri debita servitute saepius litterulas dirigere studeo; officiale devotionis nostrae munus, non necessarium abundantiae vestrae; cupiens vulnerati animi moerori, per vestrae consolationis benignitatem, mederi: quia saepius probavi familiarem mansuetudinem (0322C)sublimitatis vestrae, humilium doloribus compati. Nam et ipse Dominus, totius fons consolationis et salutis cum flentibus flevit amicum, quem suscitaturus venit (Joan. XI, 33, 35), aliorum dolori, juxta humanitatis affectum, compassus magis, quam amici mortem lugens, maxime, quia eumdem hora victurum praesciebat. Filii Israel Moysen lugebant, sed in Lege, non in Evangelio (Deut. XXXIV, 8). Ideo Jesus, propter sacramentum nominis, non legitur lacrymis populi prosecutus esse; sed quasi victurus iterum post mortem. In exordio Judicum juxta historiae ordinem, repraesentatus luctus sapientis unius est diei; impii autem omnes dies vitae suae. Separatio quaedam familiaritatis humanae, non perditio plangitur in sapiente. In impio aeterna perditio luctu (0322D)prosequenda est perpetuo. Venit vero pater in filio, magister in discipulo, amicus in amico, si morum dignitas et sapientiae nobilitas permanet in posteris.
Quid si in miseriam humanae conditionis meae filius moriatur ante patrem in flore juventutis? tollitur justus, ne malitia immutetur cor ejus (Sap. IV, 11). Judicia Domini abyssus sunt multa (Psalm. XXXV, 7). Nil sine causa erit in mundo, nec unus passer cadet in laqueum aucupis sine Patre nostro, qui in coelis est; non capillus de capite perit (Matth. X, 29; Act. XXVII, 34). Non enim nobis luctum incutere debet, cum quislibet charus noster a peregrinatione pergit ad patriam, a morientibus ad viventes, ab (0323A)exsilio ad regnum. Consolatio nostra fiant verba veritatis: Qui credit in me, si mortuus fuerit, vivet. Et omnis, qui vivit et credit in me, non morietur in aeternum (Joan. XI, 25, 26). Proinde sciamus, charos nostros in operibus charitatis morientes Deo vivere, et saeculo mori. Qui operibus misericordiae quotidie Christo cum Apostolo dicunt: Cupio dissolvi et esse cum Christo (Phil. I, 23). Felicius vadit qui amicos relinquit superstites sibi, quam qui superstes erit amicis. Mors boni hominis migratio est ad meliorem vitam, quae non est plangenda, sed congratulanda (Joan. V, 24).
Laetemur in miserationibus Redemptoris nostri. Abraham ante Christi adventum apud inferos fuit. Post Christi passionem latro in paradiso. Morte (0323B)Christi mors mortua est, flammea romphea custos paradisi sanguine Christi exstincta. Et beatus Petrus homo terrenus portas aperit, quas aethereus Cherubim clausit: Et de rete piscatorum manus repente ad claves transtulit 133 regni coelorum. In Cherubin multitudo scientiae; sed in Christo multitudo miserationis. Olim in Judaea notus tantummodo Deus, sed nunc omnibus gentibus vox una est Christus, qui nos de servis fecit amicos, et de profugis convertit in filios. Naturam mortalitatis nostrae assumpsit in gloriam divinitatis suae. In hoc laetetur genus humanum, sciens fragilitatis nostrae naturam super angelicos exaltatam choros, majestati paternae gloriae in coelestibus considere. Quae conditio mortalitatis timens humanae [ Locus corruptus ] conturbare debes (0323C)post tantam naturae tuae gloriam? Aequalitas tibi certissima est; tantum tegmine charitatis indue pennis, ut volare facias, quo Christus ascendit. Noli angustiari de morte charorum, sed congaude laetitiae illorum.
Christus se ipsum pro te tradidit in mortem. Cur lacrymis tuis contradicis Christo, rapere charos tuos de morte ad vitam, de labore ad requiem? Felicior est in bono dies exitus quam nativitatis. Ille est requiei initium, iste laboris. Ille laetitiae introitus, iste doloris. Nascimur ut moriamur, morimur ut melius vivamus. Via est haec vita pergentibus ad patriam. Si aspera est, si arcta est, viriliter gradienda est. Si plana, si prospera, caute currenda est, quia multos (0323D)habet insidiatores. Novit itaque providentia Dei, cui prodest longa peregrinatio hujus viae, cui optimum est cito hujus peregrinationis labores finire. Placeant nobis judicia Dei. Justus est Dominus et recta judicia ejus (Psalm. CXVIII, 137). Illa mens maxime Deo placet, cui omnia Dei placabilia placent. Laudemus, amemus et oremus, ut semper fiat voluntas ejus in nobis, cui semper bona placent; et nihil nisi per eum boni possumus habere, perficere. Si bonum est, si amabile est quod habemus, ille praestavit [praestitit] nobis. Illi gratias agamus, illi tota mentis intentione (0324A)sacrificium laudis offeramus, in quo salutem nobis sempiternam per Prophetam suum promisit, dicens: Sacrificium laudis honorificavit me; illic iter est, quo ostendit salutare Dei (Psalm. XLIX, 23). Haec est angelica jucunditas, sanctorum laetitia, consolatio nostra. Nihil enim aliud coelestis Jerusalem, quae vivis aedificatur lapidibus, agit in patria sua, dicente et suspirante ex nostra voce Psalmographo: Beati qui habitant in domo tua (Psalm. LXXXIII, 5). Et quasi quis quaesisset, quae esset illa beatitudo, habitare in domo Domini? respondit: In saeculum saeculi laudabunt te. Haec laus sine fastidio, sine defectu erit; sine fine dulcis fit in corde et ore canentium. Haec quoties agimus in terris, angelicam imitamur vitam. Haec suavitas omnes saeculi tristitias (0324B)expellit ab anima, omnes moerores mitigat. Et quanto quis donorum Dei majori utitur abundantia, tanto magis se debitorem mediatori omnium bonorum quae possidet, agnoscat.
Si igitur justum videtur homini cujuslibet beneficii vel officii reddere grates, quanto magis Deo gratiarum actiones agendae sunt? Qui omnia dedit, quae in hoc saeculo bona videntur, qui omnia daturus est bona, quae desiderari vel haberi in futuro saeculo possunt: ubi ipse Deus erit omnia in omnibus, qui nunc singulis secundum mensuram suae bonitatis distribuit (Ephes. IV, 7). Tunc erit omnis bonitas, omnis beatitudo, omnis sufficientia in omnibus. Ad hujus vero summae beatitudinis et indeficientis gloriae (0324C)post labores hujus vitae felicitatem Deus Jesus te pervenire faciat, domine desiderantissime et omni honore dignissime. Tribuat divitias veras tibi, David amate, Cum sanctis pariter Christus in arce poli.
134 EPISTOLA CVIII. AD ARNONEM. (Anno 800.) Hortatur illum ut Leonem papam contra adversarios defendat. Hunnos ab subjectione defecisse, et paganas naves littora Aquitaniae infestare queritur. Novam se congregationem monachorum fecisse narrat. Alimo, Remedio et Paulino episcopis salutem dicit. De Elipanto et Felice quaedam nuntiat. (0324D)Domino beatissimo et merito perpetuae charitatis alis amplectendo [Aquilae] episcopo humilis levita [Alcuinus] salutem.
Dulcissima litterarum vestrarum lectione et suavissima prosperitatis vestrae legatione laetificatus, quasi inter febrium ardores refrigerium quoddam mihi advenisset, et canicularibus decoctus flammis rore salutationis vestrae refocillatus, totus in spe roboratus assurgebam audiens quod semper optavi, legens in litteris quod semper desideravi, apostolicae auctoritatis salutem et constantiam religionis sanctae (0325A)in eo, quem confessorem Christi nominare et venerari omnibus Christi Ecclesiis aequum arbitror; cujus praesentiam super omnes alios hujus vitae viros desiderarem, si mei corpusculi valetudo me sineret perficere. [Quod maxima animi cupiditate diu desiderabam, in tantum ut tuae vere fateor fidei; si talis meus potuisset apud hujus auctoritatem profectus fieri Ecclesiis Christi qualis mea optabat devotio, prae omnibus saeculi deliciis et honoribus ejus praesentiae astare proponerem; si flammas animi sui mitigare mihi indultum esset, et litteris sub ejus sancti nominis auctoritate per diversas mundi regiones, populos, parochias, civitates et provincias hortari; et catholicae fidei rationes pluribus exponere personis; et religiosam admonitionem, juxta consuetudinem (0325B)sanctorum Patrum, chartulis indicere currentibus. Sed, ut video, meis hoc impedientibus peccatis fieri necdum poterit propter fragilitatem corpusculi, multis molestiarum sarcinulis subgravati. Insuper nec ille aliquid mihi exinde mandavit, in cujus potestate juxta saeculi dignitatem hoc maxime fieri debuit: per alios vero mihi firmiter hoc mandavit, ut fieri voluisset; per se autem nihil inde dixit
Intelligo quoque multos esse aemulatores ejusdem praedicti domni apostolici, deponere eum quaerentes subdola suggestione, crimina adulterii vel perjurii illi imponere quaerentes, et tunc [ Fort., ut] sacramento gravissimi jurisjurandi ab his se purgaret criminibus ordinantes: sic consilio secreto suadentes ut deponeret sine juramento pontificatum, et quietam (0325C)in quolibet monasterio ageret vitam, quod omnino fieri non debet, nec ille ipse consentire, se quolibet sacramento constringere, aut sedem suam amittere. Responderem pro eo, si ex latere ejus stetissem: Qui sine peccato est vestrum, primus in illum lapidem mittat (Joan. VIII, 7).
Memini me legisse quondam, si rite recordor, in Canonibus beati Silvestri, non minus 72 testibus pontificem accusandum esse, et judicio praesentari: (0326A)et ut illorum talis vita esset, ut potuissent contra talem auctoritatem stare. Insuper et in aliis legebam canonibus, apostolicam sedem judiciariam esse, non judicandam. Haec omnia et multo plura his cogitavi per epistolas meas demandare illi propter ejus catholicam charitatem. Quis potest immunis esse in Ecclesia Christi pastor, si ille a malefactoribus dejicitur, qui caput est Ecclesiarum Christi? Suo Domino stabit, aut cadet. Stabit vero, potens est enim Dominus statuere illum (Rom. XIV, 4).
Tu vero, fili charissime, fili votorum meorum, [fili Ecclesiae Christi in ovili inter oves sanctas illius enutritus, ad quem omnium pastorum pastor tertio dixit (Joan. XXI, 15, 16, 17): Pasce oves meas ], labora pro capitis tui salute, pro summi pastoris incolumitate, (0326B)pro sanctae sedis auctoritate, pro catholicae fidei integritate, ne lupinis morsibus pastorum pastor pateat. Ego vero optimae vestrae pietatis devotionem lacrymis prosequor, orationibus assequor, litterarum suffragiis consequor. Cautus esto cui commendes consilia tua, providus in responsis, verax in judiciis, sollicitus discernere, quid cui conveniat, et 135 noli oblivisci patrem senio, filium meritis, fratrem charitate. Veniat! veniat [ Mab. veniet] enim dies, dum ei placuerit qui omnes disposuit dies, quando liceat optatos amplexus patri et filio conjungere, et mutuis seipsos exhortari collationibus [ Idem consolationibus].
[Tertia causa tu fuisti itineris mei. Prima fuit Ecclesiarum Christi; secunda domni regis, quia in (0326C)lacrymis lacrymans dimisi eum, cupiens perpetuam laetitiae illius memoriam animae meae inscribere; tertia dulcissimam charitatis tuae videre faciem; sed prohibitus sum usque adhuc ut fieret, quod valde optavi ut fieret. Erit itaque per vestras sanctas orationes, dum ei placuerit, sine quo nihil boni fieri poterit. Epistola vero prior quae ad nos sub vestro nomine pervenit, querimonias quasdam habens de moribus apostolici, et de periculo tuo apud eum propter (0327A)Romanos, clericus vester, ut aestimo, attulit eam mihi, nomine Baldricus, afferens mihi cappam Romano more consutam, vestitum lineum, laneumque. Sed quia ego nolui ut in alterius manus pervenisset epistola, Candidus tantum illam perlegebat mecum, et sic tradita est igni; ne aliquid scandali oriri potuisset propter negligentiam chartulas meas servantes [ Forte, servantis]. Hunnorum vero, sicut dixisti, perditio, nostra est negligentia, laborantium in maledicta generatione Saxonum, Deoque despecta usque huc, et eos negligentes quos majore mercede apud Deum et gloria apud homines habere potuimus, ut videbatur. Non audeo mei solius causam [causa] tantum tibi ingerere laborem per preces et lacrymas, quas habeo saepius propter vestram absentiam. Tamen (0327B)non est secundum opportunitatem inane iter, ad patrocinia sancti Martini venire, vestramque vitam ejus sanctis commendare orationibus. Paganae vero naves, ut audistis, multa mala fecerunt per insulas Oceani partibus Aquitaniae; pars tamen ex illis periit, et occisi sunt in littore, quasi centum quinque viri ex illis praedatoribus. Castigatio est magna horum eruptio, antiquis ignota temporibus populo Christiano; quia forte vota non servant famuli Dei, quae vovere solent. Ideo, dilectissime fili et merito venerande frater, tuos hortare fratres regulariter vivere, et devotionem primam firmiter servare, dicente Scriptura: Vovete et reddite Domino Deo vestro (Psalm. LXXV, 12). Item: Melius est non vovere, quam vota non reddere (Eccl. V, 4).] Prope (0327C)enim estis vos terminis paganorum. Sit salus vestra, protectio, et misericordia Dominus Deus noster, qui ait: Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5). Commotio magna est in mundo, et in mentibus multorum infidelitas, et in nomine monachorum negligentia. Volunt dici, et non fieri, dicente Scriptura: Vult piger, et non vult (Prov. XIII, 4). Id est, vult beatus esse et non vult laborare, unde beatus fiat. [ Noviter congregationem quamdam feci, quasi octavo milliario a monasterio sancti Martini, monachicae vitae et regularis religionis, primo ex fratribus de Gothia, ubi Benedictus abba regularem constituit vitam. At nunc, volente Deo, aliqui veniunt sancta se devotione mancipantes]. Non est claudicandum (0328A)in Dei servitio, sed via regia gradiendum, ut ad optatum aliquando littus divina auxiliante gratia pervenire possit. [Quidquid vero de tua audio canonica conversatione, satis mihi placere fateor. Hoc quoque addatur ad mercedem industriae vestrae, ut fratres qui sub manu vestra sunt secundum sanctitatem regularis vitae vivant. Nec ego aliter audivi, nec eo minus dicere debeo, quae agnosco proficere fraterna charitate]. Populo quoque, ut saepius deprecatus sum, praedica instanter verbum Dei (II Tim. IV, 2), ne ullius anima in tuo pendeat [ Cod. S. E. pendat] judicio, vel a te quaeratur. Ostende illis viam salutis, hos secreta collatione, illos publica praedicatione confirmans. Unicuique secundum suae conditionis vel personae modum hortamenta ingere. (0328B)Potestatibus et judicibus justitiam et misericordiam, junioribus obedientiam, humilitatem et fidem in senioribus, omnibus aequitatem, charitatem Dei et proximi, castitatem corporis, benignitatem et pietatem in eleemosynis, quatenus cum multiplici laboris tui fructu ad aeternae beatitudinis sedem pervenire merearis, eo miserante, qui ait: Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis est (Matth. V, 16). Mei quoque ut 136 habeatis memoriam, secundum spem meam et fidem vestram, deprecor, cum sanctis fratribus vestris assidua intercessione, ut prope cursu nostri agonis completo, veniam peccatorum meorum et aliquam portionem beatitudinis inter cives coelestis habitationis accipere merear. (0328C)[Plura scriberem secundum animi nostri desiderium, si non iste cursor ex vestro mandato velociter revertere habuisset; tamen ex his paucissimis litteris charitatis nostrae ardorem in vos agnoscere poteritis]. Divina vos gratia comitetur ubique, domine Pater et dilectissime amice.
[Obsecro humilitatem vestram ut meo officio Patrem charissimum Aelim episcopum salutes, cum caeteris fratribus, et consacerdotibus sanctitatis tuae. Similiter et Remedium decurio [de curia] nobis charissimum fidelemque amicum saluta]. Et si tibi causa eveniat [ Paulinum patriarcham] videndi, saluta eum mille millies. Libellum vero catholicae fidei quem domno regi direxit, perlegebam, et satis mihi placuit in eloquentia (0329A)sua et in floribus dictionum, et in fidei ratione, et in testimoniorum auctoritate, ita ut nihil his addi de quaestionibus nuper habitis inter nos et partes Felicianas opus esse arbitrabar. Et felix est Ecclesia populusque Christianus, quandiu [cum domno rege vel] unum talem habebit defensorem fidei catholicae. [Sed adhuc remanet aliquid faciendum. Nam quidam Elipandus Toletanae civitatis, nomine non dignitate episcopus, in damnata synodali auctoritate et apostolica censura haeresi permanet. Sciat tamen dilectio vestra, quod filius noster Laidradus episcopus frater vester, magnum profectum in illis partibus, Deo donante, egit quotidieque agit. Ut mihi vere dixerunt ex illis partibus viri religiosi et veraces, usque viginti millia conversi sunt inter episcopos, (0329B)sacerdotes, monachos, populum, viros et feminas, plangentes pristinum errorem gaudentesque, quotidie Deo agentes gratias in agnitione veritatis et in catholica fidei firmitate. De ipso Felice jam prius per litteras nostras, vel magis aliorum relatione, audisti quid gestum fuit, et modo fuit ad Sanctum Martinum apud praefatum filium nostrum; et multum amat me, totumque odium quod habuit in me versum est in charitatis dulcedinem.] Quod rogasti litterarum nostrarum serie saepius tuam appellare sanctitatem, testis est Deus cordis mei quantum hoc desidero, ut saepius fiat secundum opportunitatem temporis et portitoris, optans ut me habeas praesentem in litteris meis ut nihil nobis desit in charitatis communione praeter oculorum praesentiam. Sed (0329C)his multo major est et melior perpetua sanctae charitatis praesentia in Christo Jesu Domino nostro.
EPISTOLA CIX. AD DOMNUM REGEM. (Anno 800, mense Augusto.) Respondet Caroli epistolae nuntiantis victoriam de hostibus: et mirabilem sanitatem Leonis papae. Romanum iter prosequi renuit. Domino dilectissimo atque omni honore dignissimo David regi Flaccus veteranus miles perpetuam in Christo salutem.
Litteras prosperitatis vestrae et consolationis nostrae, magno amore et digno favore suscepimus: Dei omnipotentis clementiam collaudantes, qui vos fidelesque vestros prosperis successibus pollere fecit, (0329D)et inimicos sui nominis vestrae potentiae subdidit pedibus. Hoc enim faciat Deus, et hoc addat (I Reg. III, 17), ut triumpho terroris vestri inimicas ubique (0330A)subjiciat gentes; et suavissimo suae dilectionis jugo in Christiana fide ferocissimos subjiciat animos, ut 138 solus Deus et Dominus noster Jesus Christus credatur, colatur, atque ametur. Vestra clarissima [potestas et sanctissima] voluntas in hoc omni laboret studio, ut Christi nomen clarificetur, et ejus divina potestas per fortitudinis vestrae triumphos multis terrarum regnis innotescat: quatenus non solum magnitudo potestatis te regem ostendat, sed etiam instantia seminandi verbi Dei in laude nominis Domini nostri Jesu Christi praedicatorem efficiat. Ideo divina te gratia his duobus mirabiliter ditavit muneribus, id est, terrenae felicitatis imperio et spiritalis sapientiae latitudine, ut in utroque proficias, donec ad aeternae beatitudinis pervenias felicitatem. Parce (0330B)populo [tuo] Christiano, et Ecclesias Christi defende, ut benedictio superni regis te fortem efficiat super paganos. Legitur quemdam veterum dixisse poetarum, cum de laude imperatorum Romani regni, si rite recordor, cecinisset, quales esse debuissent, dicens Parcere subjectis, et debellare superbos. Quem versiculum beatus Augustinus in libro De Civitate Dei multa laude exposuit, quamvis magis nobis attendendum sit Evangelicis praeceptis, quam Virgiliacis versibus. Nam et ipsa Veritas ait: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V, 7). Et alibi: Estote misericordes, sicut et Pater vester misericors est (Luc. VI, 36).
(0330C)Quod vero nobis vestrae bonitatis in Christo probata voluntas de apostolici pastoris mirabili sanitate demandare curavit, decet enim omnem populum Christianum in hac clementia divinae protectionis gaudere, et laudare nomen sancti [ Cod. Vat., sanctum] Dei nostri, qui nunquam deserit sperantes in se, qui impias compescuit manus a pravo voluntatis effectu, volentes caecatis mentibus lumen suum extinguere, et seipsos impio consilio proprio privare capite. Quidquid vero de illis agendum sit, vestra cautissima considerare habet sapientia, quae optime novit, quid cui conveniat personae, et quid cui sit facto retribuendum; vel quomodo ille pius pastor, divina ab inimicorum manibus liberatus protectione, securus in sua sede Deo Christo deservire valeat.
(0330D)Quod vero vestrae benignitatis litterae Flacco taciturnitatis culpam ingerunt, quem [ Forte, eum] fervor mensis Augusti desidem, non voluntatis efficacia (0331A)pigrum efficit. De pueris vero nostris, quos pedibus paternis Romam pergere praecipis, velim scire quando, vel ubi, vel quibus comitantibus vestrae beatitudini occurrere debeant. De quibus in vestrae excellentiae litteris scriptum invenimus: « Qui te, inquis, quiescente, pro te tua munera inire valent. » Fateor quidem, vobis jubentibus et juvantibus, laboris mei possunt inire sudorem. Munera vero mea illis necdum concedo, quae vestra frequenter largitate accipere solebam. Nam et Moyses, quem nobis quasi ad exemplum proponitis, pugna peracta et Amalecitis fugatis, praedam reductam ipse populo distribuit (Exod. XVII, 13). Et David, Syria per Joab principem militiae subjecta, aurum et gemmas pretiosissimas ad templi dedicavit ornatum (II Reg. VIII, 11). Sed et Ammonitarum (0331B)regis diadema proprio imposuit capiti, licet Joab labores sustinuisset militiae (II Reg. XII, 30).
Sed et de hoc, quod mihi improperare voluistis, me fumo sordentia Turonorum tecta auratis Romanorum arcibus praeponere, scio vestram legisse prudentiam Salomonicum illud elogium: Melius (est ), inquit, sedere in angulo domatis, quam cum muliere litigiosa in domo communi (Prov. XXI, 9). Et, ut cum pace dicam, magis ferrum nocet oculis, quam fumus. Turonis enim fumosis tectis contenta, Deo donante, per vestrae bonitatis providentiam in pace permanet. Roma vero quae fraterna discordia initiata est, insitum dissensionis venenum hucusque tenere non cessat: vestraeque venerandae dignitatis potentiam, ad hujus pestis compescendam perniciem, e dulcibus Germaniae (0331C)sedibus festinare compellit. Nos vero lacrymis absentiam, et precibus iter vestrum continuis prosequimur, divinam humiliter obsecrantes clementiam, quatenus vos vestrosque simul, cum omni prosperitate sanos ducat, et reducat gaudentes. 139 Vestrae vero pietatis litterae nullatenus consentio ut obliviscantur mei: sed saepius veniant in spiritu consolationis, ut osculentur, iterum iterumque relegantur, et in cordis thesauro perpetua dulcedine conserventur. Tempora concedat Christus felicia regni Hujus et aeterni, David amate, tibi.
EPISTOLA CX. AD ABBATES ET MONACHOS GOTHIAE. (Anno 800.) Errorem Adoptianorum capit, quem singulari libello per beatum Benedictum misso, se jam refutasse, et nunc majori opere a se refutandum ait. (0332A) Albinus humilis Christi famulus et serviens sancti Martini, omnibus abbatibus, fratribus et filiis, qui sunt Gothiae partibus in Christo charissimis, aeternae beatitudinis salutem.
Acceptis dulcissimis vestrae beatitudinis litteris, simul et suavissimis nimiumque nobis necessariis sanctarum orationum vestrarum muneribus, cum omni gaudio et mentis alacritate, et magnam vere habens fiduciam per vestras sacratissimas intercessiones (0332B)ad Jesum Dei Filium, qui pro mundi salute homo dignatus est fieri: ita ut qui Deus aeternaliter ex Patre natus est, temporaliter nasceretur ex virgine, et idem esset homo qui et Deus; et idem Deus qui et homo; et non esset ulla separatio personae vel filietatis, ne essent duo Filii, unus proprius et alter adoptivus; aut duo Dii, unus verus Deus et alter nuncupativus: quod omnino impium est credere et praedicare. Quia Dei Filius in proprietate personae, et Filii dignitatis adunivit sibi hominem, ut esset unus Christus, et unus Deus, et unus Dei Filius, totus in suis, et totus in nostris, perfectus in divinitate et perfectus in humanitate. Quod multis testimoniis evangelicis et apostolicis, vel etiam sanctorum Patrum traditionibus comprobari potest; sicut in libello (0332C)ex parte factum est, quem direximus per beatum Benedictum, vobis solatium et confirmationem fidei catholicae. Sed in manibus majus modo habemus opus propter alias causas, quae in libello venerandi Felicis legimus; et illum volente Deo vobis dirigimus, postquam lectus et comprobatus fuerit ab episcopis nostris et domno rege. Interim vestra Sanctitas nos adjuvet sanctis orationibus vestris, ut Dominus Deus aperiat nobis agnitionem veritatis, et fiduciam praedicationis et constantiam in fide catholica. Multum enim valet deprecatio justi (Jacob. V, 16), quanto magis et plurimorum.
140 Haec novitas vocum in adoptione, nuncupatione Christi, omnino fidelibus omnibus detestanda est, et magnopere cavenda haec divisio in Christo (0333A)Domino nostro. Scimus duas naturas perfectas esse in Christo, et unam personam: mortalem immortalemque eumdem esse. Sicut homo mortalis est carne, immortalis anima; tamen unus est homo, et una persona, et unus Filius patris sui totus proprius, et dividi non potest, quod sit partim nuncupativus homo, et partim verus homo: ita et Christus, licet sit carne mortalis, et divinitate immortalis, tamen unus Jesus Christus et unus Dei Filius; sicut dixi hominem esse unum filium, licet carne sit mortalis, et anima immortalis: et nullatenus unus Filius, uno Patre, potest esse utrumque, et proprius et adoptivus. Et si est unus Filius Deus Christus in una persona, omnino aut totus est proprius, aut totus adoptivus. Sed melius est, ut propter illam excellentiam naturam (0333B)[ Leg., excellentem vel naturae] Dei Filius, qui proprius et aeternus est, sit humanitas assumpta in proprietatem Filii, quam propter humanitatem Dei Filius aeternus humilietur in adoptionem. Omnino proprius filius et adoptivus unus esse non potest ad unum patrem, ad duos autem potest.
Haec considerantes diligentius, et animo tenete firmiter, et constanter praedicate unum Filium et unum Deum, eumdem proprium et verum perfectumque esse; quia omnis veritas in Christo est et nullum figmentum, et tota plenitudo divinitatis (Coloss. II, 9), et nulla minoratio nec defectio; nec eum, sicut in libello praefati Felicis lectum est, baptismo indiguisse, sed mox sine peccato et omni labe peccati, Spiritu sancto conceptum esse Deum verum et hominem (0333C)verum. Et si beata virgo proprium potuit generare sibi filium, qui fuit ex aeterno Dei Filius, quomodo non potuit Deus Pater habere hominem Filium proprium, qui ex tempore natus est ex virgine? Unus omnino est in utraque natura, ad utrumque parentem, Christus et Filius Dei proprius. Quae omnia plenius, opitulante eodem Deo, de quo nobis sermo est, lecturi eritis in eodem libello, quem modo in manibus habemus. Tantum in fidei firmitate et nil haesitantes [ Supple, manete]: quia sine fide impossibile est placere Deo, ut Apostolus ait (Hebr. XI, 6).
Charitatem fraternam instantissime inter vos servate, et unitatem in omni catholica pace, et fide recta et humilitate non ficta. Et obedientiam vestram (0333D)secundum propositum regularis vitae omni studio servate, et stabiles estote in locis vestris, ubi vosmetipsos dedistis Deo; et nolite deserere monasteria vestra, et vagari per saeculi vanitates. Tempus enim hujus vitae breve est (I Cor. VII, 29), et non sunt condignae passiones hujus saeculi ad superventuram gloriam (Rom. VIII, 18). Non debet vestrae beatitudini Christi jugum durum videri vel onerosum, sed leve et suave, sicut ipse ait; Jugum enim meum suave est, et onus meum leve est (Matth. XI, 30). Non qui ceperit, sed qui perseveraverit, salvus erit (Matth. X, 22; et XXIV, 13). Revocate ad mentem Judam (0334A)ex apostolo proditorem factum. Considerate Saulum ex persecutore praedicatorem effectum. Mementote Malchum monachum, cujus historiam beatus Hieronymus nunc edidit epistola, quomodo quasi pietatis intuitu egressus est a monasterio, relinquens patrem suum, et in quales pervenit postea tribulationes, vel qualiter planxit monachum in eremo, quem perdidit in monasterio. Raro diabolus aperta fronte pugnat contra servos Dei, sed sub figura pietatis, quasi majoris sit utilitatis exire de monasterio quam permanere. Ovis quae de ovili egreditur et a pastore recedit, lupi patet morsibus. Melius est non vovere, quam vota non implere. Dicit Scriptura: Vovete et reddite Domino Deo vestro (Psal. LXXV, 12). Verax est Deus in promissionibus beatitudinis, quae (0334B)diligentibus se promittit (Jacob. I, 12). Et vere dicis [ Sensus corruptus ]: Reddet promissa veritatis. Mementote Apostolum dicentem: Fratres, stabiles estote et immobiles (I Cor. XV, 58). Et iterum: Qui stat, videat, ne cadat (I Cor. X, 12). Stabat Joannes, quando Christum cernebat. Ideo, fratres charissimi, vigilate et state in fide, viriliter agite (I Cor. XVI, 13), et confortetur cor vestrum in omni opere bono. Et Psalmista: Exspecta Dominum, viriliter age, confortetur cor tuum, et sustine Dominum (Psal. XXVI, 14). 141 Quid est exspecta Dominum, nisi stabili mente exspecta, donec tibi veniat dies remunerationis? Fac omnia opera viriliter, et confortetur cor tuum in permanendo quod coepisti, et sustine Dominum, quidquid in te tribulationis vel laboris permittit, (0334C)sustine viriliter. Multae sunt tribulationes justorum, et de his liberabit eos Dominus (Psal. XXXIII, 20). Nullus labor amanti Deum durus videatur, quia ille est remunerator fidelis, qui est auxiliator idoneus, qui nunquam deserit sperantes in se. Respondeat homo suggestionibus diaboli: Dominus auxiliator mihi est, non timebo quid faciet homo (Psal. CXVII, 6), id est, carnalis delectatio. Item: Declinate a me maligni, et scrutabor mandata Dei mei (Psal. CXVIII, 115). Et iterum: Auxilium meum a Domino, qui fecit coelum et terram. Dominus custodiat introitum et exitum servorum suorum ex hoc nunc et usque in saeculum (Psal. CXX, 2, 8). Haec, charissimi fratres, feliciter legite, et fideliter implete, et Dominus Deus vos adjuvet et proficere faciat in omni bono; et exaudiat (0334D)orationes vestras pro omnibus, et pro me fideli vestro adjutore, et Dominus Deus custodiat vos in aeterna pace et charitate perfecta, viri fratres et filii charissimi.
EPISTOLA CXI. AD FRATRES IN GOTHIA. (Anno incerto.) Hortatur ad poenitentiam, ad observantiam vitae regularis, et ad fortitudinem in exorta tribulatione. Sanctissimis in Christi charitate fratribus, Deoque in diversis Gothiae partibus fideliter servientibus humilis levita Alcuinus salutem.
(0335A)Legimus Dominum discipulis praecepisse ut turbas per contubernias discumbere fecissent, quinquagenos et quinquagenos; quos omnes unius panis soliditate refici volebat (Luc. IX, 14). Quinquagenarius numerus, in quo lex data est, ipse Spiritus Paraclitus a Patre et Filio missus, qui in centum viginti nomina descendit, remissionem peccatorum significat: quam omnes fideles in ipsius sancti Spiritus gratia accipiunt, primo in sacramento baptismatis; secundo in poenitentiae lacrymis, quibus anima peccatrix abluta ad visionem Dei Salvatoris pervenire merebitur; dicente ipsa Veritate: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8). Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (II Cor. VI, 2). Mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes salutem (0335B)animarum nostrarum (II Cor. VII, 1). Haec vero scientes et optime intelligentes, charissimi fratres, nil sordidum in vestra 142 remaneat conscientia, sive de carnis fragilitate contractum, sive de spiritus inquietudine infectum, ut dignam in cordibus vestris Spiritus sanctus sibi inveniat habitationem. Nullam malignus hostis in vestra bona conversatione inveniat suae malitiae partem, nec aditum quem quaerit, reperiat vestris in cordibus; sed omni custodia animas vestras confirmate in charitatis munimine, in tutela obedientiae, in muro humilitatis, in castitatis observatione, in sanctae pacis conjunctione. Viriliter pugnate contra antiquum hostem, et communibus manibus debellate eum, qui rugiens circuit, quaerens quem devoret (I Petr. V, 8). Portate in frontibus vexillum (0335C)crucis, et in cordibus charitatis munimenta, et catholicae fidei firmamentum. Spe firma vosmetipsos erigite ad Deum, et nihil contra vestram valet unanimitatem illius insidiosa calliditas. Magis humili mente senioribus vestris obedire parati, quam murmurationis vitio dijudicare, quidquid vobis injungatur operis.
Vovistis vos Deo servire, paternisque regi consiliis. Nolite vosmetipsos super rectores exaltare vestros, nec eorum judicare acta vel consilia; sed contenti tantummodo estote eorum judicio, quidquid agatis, regularisque vitae praeceptis, in quibus maxime humilitas obediendi cum charitate praecipitur. Horae vero vestrae omnes animabus vestris utiles inveniantur, (0335D)vel in opere manuum, vel in lectionis studio, vel in orationis gratia. Oret operarius corde, ut duplici mercede dignus habeatur. Similiter in refectione corporis anima reficiatur in gratiarum actione Deo; vel si corpus labore afficiatur, mens compunctione confirmetur. Sic vero armatum monachum duplici suffragio, nil antiquus hostis nocere poterit (Apoc. XII, 9), qui quaerit per vagationem mentis mercedem minuere laborantis.
(0336A)Ego vero saeculi tempestatibus turbatus, casso multis in locis labore desudavi; sed modo quasi naufragus, Deo miserante, ad portum dejectus quietis: in quo me fessum et vulneratum jacentem, deprecor, sanctarum assiduitate orationum vestram unanimitatem auxiliari, ut quandoque ad florentia virtutum rura pervenire merear, et bona securitate illi soli servire, in quo solo est totius spes salutis, sine quo nec cadens resurgere, nec bene stans firmo gradu stare poterit.
Misi munuscula parva dilectioni vestrae, sed Deo teste, non parva charitate, quantum in pectore peccatoris ejus igniculus scintillare valet. Tamen si Deus mihi vobiscum in sanctitate vitae stare necdum dedisset, tamen piissima illius gratia vestram veraciter (0336B)corde meo infudit charitatem, optans atque humiliter deprecans, quatenus per vestras sanctissimas orationes munus voluntatis meae Deo acceptabile esse, ejusque donum in anima mea recipere dignetur, qui gratiam pro gratia dare solet; de cujus plenitudine accepimus, quidquid boni habere videmur. Illius sit semper charitas in corde, laus in ore, et opere bono signum perfectae dilectionis.
Plurima vestrae beatitudini scribere desideravi, sed nuntio tribulationis consternatus, haec pauca dictavi. In qua vero tribulatione vos viriliter agere et constanti esse animo obsecro, scientes quod Deus nunquam deserit sperantes in se (Psal. XVII, 31). Et si qualibet tribulatione cogente, locum mutare necesse sit, nunquam regularis vitae observatio mutetur; (0336C)nec tribulatio corporis animi fatiget constantiam. Nox et dies vices suas peragunt. Maris tempestas serenitatis tranquillitate mitigatur. Nec perpetua prosperitas in hoc praesenti saeculo inveniri valet, quia in exsilio sumus, et ad laborem nascimur (Job. V, 7). Et sicut flagella infantes erudiunt ad discendum sapientiae decus, vel bonis assuescere moribus, ita et nos laboribus et doloribus admonemur ad perpetuae beatitudinis properare quietem, quae nullo dolore vel labore fuscatur, nullo fine terminatur, sed perpetua jucunditate et felicitate stabilis permanet in aeternum. Ad hanc adipiscendam nullus vestram sanctam intentionem deterreat labor 143 nullae hujus saeculi blanditiae retrahant; sed forti animo, fratres charissimi, estote, in omni opere bono (0336D)stabiles, scientes, quod labor vester non est inanis apud Deum (I Cor. XV, 58), et qui plus laborat, plus mercedis accipiet. Dominus Deus, qui vos in unius ovilis charitate congregavit, aeterna benedictione intra moenia catholicae fidei, et sanctae charitatis divitias in bonis operibus adjuvare, perpetualiterque custodire dignetur, Domini patres, fratres et filii desiderantissimi, atque mei animi charitate dulcissimi.
EPISTOLA CXII. AD PRATRES IN PROVINCIA GOTHORUM. (Anno incerto.) Errorem refutat eorum qui nolunt sacerdotibus peccata confiteri; et confessionis necessitatem astruit. (0337A) Dilectissimis viris fratribus et patribus in provincia Gothorum, humilis Ecclesiae Christi vernaculus Albinus diaconus salutem.
Plurima vestrae sagacitatis et religionis laus nostris saepius insonuit auribus, seu propter sacratissimam monachorum vitam, seu propter religiosam laicorum conversationem: dum illi ab omni strepitu saecularis inquietudinis soli Deo vacare desiderant, et isti inter mundanas occupationes castissimam vitam rationabili consideratione degere dicuntur. (0337B)[Quid hac fraternae charitatis vicissitudine jucundius?] Illi quotidianis suos contribules orationibus adjuvare non desistunt: isti intercessores suos praesentis vitae solatiis sustentare gestiunt: quod quisque gratiam benedictionis sibi a Deo datam in alterutrum refundat. Unde et nos vestrae pietatis exemplis edocti, nostri navigii cursum orationibus vestrae sanctitatis ad portum perpetuae quietis dirigi precamur.
Nos quoque mutuo charitatis officio vestrae sanctitati aliquantulas piae admonitionis litterulas dirigere curavimus, propter quasdam consuetudines, quae vestris inoluisse feruntur regionibus. Dicitur vero neminem ex laicis suam velle confessionem sacerdotibus dare, quos a Deo Christo cum sanctis (0337C)apostolis ligandi solvendique potestatem accepisse credimus (Matth. XVI, 19, et XVIII, 18). Quid solvit sacerdotalis potestas, si vincula non considerat ligati? Cessabunt opera medici, si vulnera non ostendunt [ Cod. Sal., ostenduntur] aegroti. Si vulnera corporis carnalis medici manus exspectant, quanto magis vulnera animae spiritalis medici solatia deposcunt? Deo vis, o homo, confiteri, quem nolens volens latere non poteris: Ecclesiae Christi, in qua peccasti, satisfacere negligis. Cur ipse Christus leprosum, quem mundavit, sacerdotibus se jussit ostendere (Matth. VIII, 4)? Cur Lazarum quatriduanum resuscitatum alios solvere jussit (Joan. XI, 44)? Nunquid non fasciamenta mortui eodem verbo solvere poterat, quo mortuum vitae redditum de sepulcro (0337D)prodire jussit? Cur interrogavit caecos ad se clamantes, quid voluissent (Matth. XX, 32)? An ignorare cordis eorum voluntatem potuit, qui optatum lumen oculis illorum reddere valuit? Forte si Deum latere, sicut hominem potuisses, nec Deo plus quam (0338A)homini confiteri voluisses. Superbiae hoc genus esse videtur sacerdotem judicem despicere.
144 Si dicis: Bonum est confiteri Domino (Psal. XCI, 2): sed bonum est hujus confessionis te habere testem. Licet non semper confessio poenitentiam significet, sed saepissime laudem, ut in Evangelio ipsa Veritas dixit: Confiteor tibi, Pater coeli et terrae (Matth. XI, 25), id est, laudo te, Pater coeli et terrae. Et in Symbolo dicitur: Confiteor unum baptisma et caetera, quae sequuntur ad idem respicientia verbum: quod verbum, id est, confiteor, in hoc loco confessionem fidei, non peccatorum designat. Erubescis homini in salutem tuam ostendere, quod non erubescis cum homine in perditionem tuam perpetrare? Ancillam tuam iniquitatis tuae consciam (0338B)vis habere, et sacerdotem Christi reconciliationis tuae non vis habere adjutorem? Per inimicum corruisti, et non vis per amicum resurgere? Multum offendisti Dominum tuum, et alium non vis habere reconciliatorem, nisi te ipsum? Confidis per orationes tuas salvari? Spernis apostolicum praeceptum dicentis: Orate pro invicem, ut salvemini; et iterum: Si quis peccator est, oret pro eo sacerdos, ut salvetur. Quid ad haec dicitis, quae in eadem epistola leguntur: Confitemini alterutrum peccata vestra (Jacob. V, 14, 15, 16), ut deleantur delicta vestra? Quid est, quod dixit: alterutrum? nisi homo homini, reus judici, aegrotus medico? Ipsa quoque Sapientia per Salomonem dixit: Qui abscondit scelera sua, non dirigetur (Prov. XXVIII, 13); id est, non dirigetur (0338C)in viam salutis, qui peccata sua celare studet.
Nunquid Deo abscondi possunt scelera nostra, qui omnia videt, novit et considerat? Ab homine possumus abscondere quae agimus, at non Deo. Nonne David praesente Nathan propheta, qui se arguebat pro peccato suo dixit: Peccavi Domino (II Reg. XII, 13)? Ecce tantus vir testem confessionis suae voluit habere prophetam. Et quia non erubuit confiteri quod impie gessit, statim audivit: Ecce Dominus transtulit peccatum tuum. Homini patefecit vulnus suum, et a Deo mox remedium accepit. Nam et in Levitico saepissime, Domino mandante, peccator ad sacerdotem mittitur cum victima, quam offerens Deo oret pro eo, et dimittatur ei (Lev. V, 12). Quae (0338D)sunt nostrae victimae pro peccatis, a nobis commissis, nisi confessio peccatorum nostrorum? Quam pure Deo per sacerdotem offerre debemus; quatenus orationibus illius, nostrae confessionis oblatio Deo acceptabilis fiat, et remissionem ab eo accipiamus, cui est sacrificium spiritus contribulatus, et cor (0339A)contritum et humiliatum non spernit (Psal. L, 19).
Christus pro nostris sceleribus ab inimicis judicari in hunc mundum venit, ut nos redimeret a diaboli servitute: et nos dedignamur a sanctis Dei sacerdotibus judicari, ut liberemur a vinculis peccatorum nostrorum? Ille absque omni peccato, hominum assistere, et hoc impiorum, judicio non renuit: et nos cum multis peccatis hominum judicia, et hoc sanctorum, subire contemnimus? Nonne in sacro baptismate sacerdotibus Christi nostrae fidei confessionem et abrenuntiationem Satanae dare debemus, et sic sacerdotali ministerio, divina operante gratia, ab omnibus ablui peccatis? Cur etiam et in secundo poenitentiae baptismate, per confessionem humilitatis nostrae, ab omnibus post primum baptisma peractis, (0339B)eadem divina miserante gratia, sacerdotali similiter auxilio non debemus absolvi peccatis?
Si peccata sacerdotibus non sunt prodenda, quare in Sacramentario reconciliationis orationes scriptae sunt? Quomodo sacerdos reconciliat, quem peccare non novit? Si consiliis, juxta Salomonem, tractanda sunt bella (Prov. XX, 18), quali audacia sine consilio ecclesiasticorum ducum pugnare nos adversus diabolum confidimus? Item eodem dicente, legimus: Frater, qui adjuvatur a fratre, quasi civitas firma est (Prov. XVIII, 19). Quem adjuvat sacerdos Christi dux exercitus Dei et rector castrorum illius, si nullus ab eo suae salutis auxilium quaerere dignatur, si nemo occulta diabolicae fraudis vulnera illius medicinali dexterae tractanda ostendit?
(0339C)145 Inaniter itaque posita sunt in Ecclesiis remedia, et synodali auctoritate litteris mandata contra omnia peccatorum nostrorum vulnera, quae vel antiqui hostis versutia, vel negligentia mandatorum Dei spiritaliter aut carnaliter nobis infliguntur; si non his qui in Ecclesia Christi statuti sunt ad sananda putrida scelerum nostrorum ulcera, revelantur. Corde enim creditur, dicit Apostolus, ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). Non solum catholicae fidei, sed etiam pura peccatorum confessio [cum cordis compunctione] nobis ad salutem proficit sempiternam, dicente Scriptura: Dic prior injustitias tuas, ut justificeris (Isai. XLIII, 26). Et iterum: Justus in principio accusator est sui (0339D)(Prov. XVIII, 17). Si justus, quanto magis peccator?
Si forte dicis cum Psalmista: Dixi, confitebor adversum me injustitiam meam Domino (Psal. XXXI, 5). Et ego cum eodem dicam: Quoniam tacui, inveteraverunt ossa mea (Ibid. vers. 3). Et iterum cum alio propheta: Computruerunt jumenta in stercore suo (Joel. I, 17). Quid est (autem) jumenta in stercore suo putrescere, nisi criminosos quosque in putredine peccatorum suorum jacere? Qui peccat, jacet; qui confitetur, surgit [ Cod. Sal. surget]. Qui poenitentiam agit, revertitur ad patrem suum, sicut prodigus filius in Evangelio legitur dixisse: Surgam, et ibo ad patrem meum, et dicam ei: pater! peccavi in coelum (0340A)et coram te (Luc. XV, 18). Sed semel sacerdoti in praesentia divinae pietatis confessio facienda sufficit. Semper autem Domino cum lacrymis et cordis contritione faciendam esse arbitramur. Omnis enim qui male agit, odit lucem, et non venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus: qui autem facit veritatem, venit ad lucem, ut manifestentur ejus opera, quia in Deo sunt facta (Joan. III, 20, 21).
Vos igitur, viri fratres, filii lucis estis et non tenebrarum, populus acquisitionis et non perditionis: gens sancta (I Petr. II, 9): Christi sanguine acquisita. Ambulate ut filii lucis in omni bonitate (Ephes. V, 8, 9), et pietate, et castitate, exuentes veterem hominem cum peccatis suis, et induentes novum, qui secundum Deum creatus est (Coloss. III, 9, 10). (0340B)Sit conversatio vestra coelestis et non terrena. Diligite justitiam, et odio habete iniquitatem. Qui sanus est, defendat se scuto fidei, ne clandestina antiqui hostis sagitta eum vulnerare valeat (Ephes. VI, 16). Si quis vero propter fragilitatem carnis, vel propter negligentiam circumspectionis vulneratur, citius ad confessionis medicinam recurrat, ne per illecebram malae consuetudinis vix eradicari [ Cod. Sal., eradicare] valeat peccatum. Tres enim mortuos Dominum Jesum Christum evangelica narrat historia suscitasse: filiam archisynagogi in domo (Marc., V, 38 seq.), filium viduae extra portam civitatis (Luc. VII, 12 seq.), Lazarum quatriduanum de monumento ad vitam vocavit (Joan. XI). Qui sunt hi tres mortui, nisi tria genera peccantium, quae (0340C)modo quotidie divina confitentibus suscitare solet gratia? Filiam suscitat in domo, dum consentientem in corde peccare, revocat a peccati perpetratione. Filium viduae extra portam civitatis suscitat, dum peccantem foris in opere ad poenitentiae medicamenta confugere facit. Fetentem vero in mala consuetudine peccati, dum lacrymas poenitentiae elicit ex corde, suscitat, et ex ecclesiastica auctoritate solvere eum jubet, ut dignus sit communione Domini, et particeps sacri altaris efficiatur.
Haec cogitate, charissimi fratres, et in qualicunque harum trium mortium genere si quis jaceat, citius ad confessionis probatissima medicamenta confugiat, salutifero poenitentiae se abluat medicamine: ut non (0340D)ad judicium damnationis, sed ad salutem sanctificationis communicet corpore et sanguine Domini nostri Jesu Christi. Et cum gratiarum actione semper rememorate quomodo vos divina misericordia de terra tenebrarum et frigoris, de regione ignorantiae et iniquitatis, transtulit in loca lucis et laetitiae, in tabernacula abundantiae et justitiae: et elegit vos sibi in filios pietate paterna, ut per vos nomen illius nuntietur in gentibus. Sequimini vestigia sanctorum Patrum, et nolite in catholicae fidei religionem novas inducere sectas. Cavete vobis venenosum erraticae infectionis fermentum: sed in sinceritate et veritate mundissimos sacrae fidei panes comedite: et vinum, (0341A)quod divina electis suis miscuit sapientia, bibite: et cantate 146 Deo vestro in concordia pacis, et unanimitate charitatis perpetuae canticum laudis, et cum militia coelesti consona voce laudate Deum et dicite: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). Divina vos praeveniat gratia, et subsequatur ubique clementia, et in omni opere bono florere faciat, viri fratres dilectissimi et sanctissimi patres.
EPISTOLA CXIII. AD PAULINUM PATRIARCHAM. (Anno 800.) Laudat ejus libellum de taxatione fidei: et excitat illum ad debellandos quosdam errores in Ecclesia exorientes. (0341B)Domino in Domino dominorum dilectissimo, et pio Patri Paulino patriarchae salutem.
Videor aliquod me refrigerium habere animi mei, ut flamma charitatis in corde abscondita aliquam fortasse scintillam elicere valeat: ne totum torpescat quod intus ignescit, dum opportunum mihi tempus, aliquid tuae scribere charitati, occurrit. Quid? cum beatitudinis vestrae litteras omni favo dulciores intueri mereor, nonne videor mihi inter varios paradisi flores totus conversari, et avida desiderii mei dextera spiritales exinde carpere fructus? Quanto magis cum sacratissimae fidei vestrae libellum recensui, catholicae pacis puritate ornatum, eloquentiae venustate jucundissimum, sensuum veritate (0341C)firmissimum: totius animi mei habenas in laetitiam laxavi. Ubi de uno lucidissimo et saluberrimo paradisi fonte quatuor virtutum flumina (Gen. II, 10), non solum Ausoniae fertilitatis prata, sed totius ecclesiasticae Latinitatis rura irrigare conspexi. Ubi et aurivomos spiritualium sensuum gurgites gemmis scolasticae urbanitatis abundare intellexi. Quam plurimis vero profuturum, et pernecessarium fecistis opus in catholicae fidei taxatione, quod diu optavi, et saepius domino regi suasi, ut symbolum catholicae fidei planissimis sensibus et sermonibus luculentissimis in unam congregaretur chartulam, et per singulas episcopalium regiminum parochias omnibus daretur presbyteris legenda memoriaeque commendanda; quatenus, licet lingua diversa loqueretur, (0341D)una tamen fides ubique resonaret.
Ecce! quod mea optavit humilitas, vestra implevit sublimitas. Habet apud salutis nostrae auctorem, perpetuam scilicet et hujus bonae voluntatis mercedem, (0342A)et hujus perfecti operis apud homines laudem. Semper ferventissima charitas vestra castra perpetui regis undique invictissimis fidei clypeis muniat, ne antiqui hostis versutia aliqua ex parte aditum suae nequitiae invenire valeat. Etsi ille mille habeat artes nocendi, multo magis nobis necesse 147 est, mille habere artes defendendi, credentibus in eum, qui ait: Confidite, ego vici mundum (Joan. XVI, 33). Cujus pietas nobis praevidebat agonis tempus transitorium, ut remunerationis esset perpetuum. Ille prior calcavit caput leonis et draconis; nobisque dedit potestatem calcandi super serpentes et scorpiones (Luc. X, 19), et omnes haereticas pravitates, quae sunt portae inferi, superandi. Tu vero, vir apostolice, hac armatus potestate, viriliter pugna, fortiter (0342B)vince, ut feliciter regnes cum Christo. Heu, proh dolor! multi solent desuper contextam Christi tunicam haereticis scindere unguibus, et in pace Ecclesiae facere, quod milites in passione Christi non ausi sunt facere. Quapropter, venerande Pater, et doctissime athleta, et dulcissime doctor, simus semper in castris Christi commanipulares, et in una acie, sub vexillo sanctae crucis concordi consilio et virtute praeliantes, ut suos adversarios per nos vincat, qui vinci non potest.
Nunc iterum antiquus serpens de dumis Hispanici ruris, et de speluncis venenatae perfidiae contritum, non herculea sed evangelica clava, caput relevare conatur, et prioribus nequitiae poculis nova maledictionis toxica immiscere. Sed et frigidissimus (0342C)aquilo ventus alio de latere solidum Ecclesiae impellens parietem, sacri baptismatis catholicae consuetudinis regulam immutare nitens, et sub invocatione sanctae Trinitatis unam asserentes mersionem fieri debere, triduanamque nostri Salvatoris sepulturam in baptismo imitari negligentes, cum Apostolus diceret: Consepulti enim estis cum Christo in baptismo (Rom. VI, 4; Coloss. II, 12). Alii vero trinam volentes facere mersionem et in unaquaque mersione invocationem sanctae Trinitatis: ac per hoc totas tres personas ter nominare studentes, dum ipsa Veritas praeciperet: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Quid opus est tertio replicare, quod semel dictum sufficit?
(0342D)Est quoque in quibusdam clancula dubitatio: an animae sanctorum apostolorum et martyrum, aliorumque perfectorum ante diem judicii in coeleste recipiantur regnum. His et hujusmodi spiculis, de pharetris, (0343A)ut aestimo, exemptis perfidiae, unitatem sanctae et catholicae Ecclesiae, et veritatem universalis fidei aliqui vulnerare nitentes, etiam et spurcissimis errorum faecibus limpidissima ecclesiasticae fidei pocula inficiunt, et nuptiale vinum, quod Christus ex aqua Virgini Matri (Joan. II, 3-9), Ecclesiae scilicet sanctae, salubriter potandum convertit, iterum in aquas stultitiae converti conantur. Sed tuum est, o pastor electe gregis, et custos portarum civitatis Dei, qui clavem scientiae potente dextera tenes, et quinque lapides limpidissimos laeva recondis, blasphemantes exercitum Dei viventis Philistaeos in superbissimo Goliath uno veritatis ictu totos conterere (I Reg. XVII). Nostrum est elevatis cum Moyse manibus in coelum, humilitatis precibus te adjuvare (Exod. XVII, 11) et (0343B)spectare cum David in munitissima civitatis turre, donec speculator ex alto culminis fastigio clamitans nobis tuam annuntiet victoriam (II Reg. XVIII, 24 seq.). Ad te omnium aspiciunt oculi, aliquid de tuo affluentissimo eloquio coeleste desiderantes audire; et ferventissimo sapientiae sole, frigidissimos grandinum lapides, qui culmina sapientissimi Salomonis ferire non metuunt, per te citius resolvi exspectantes. Tu vero lucerna ardens et lucens (Joan. V, 35); nos in tua luce exsultare gaudemus, ut te lucente et ducente ad lumen, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9), ejusdem aeternae lucis gratia adjuvante, pervenire mereamur.
EPISTOLA CXIV. AD AEDILHARDUM ARCHIEPISCOPUM. (Anno 800.) Laudat illum ob conventum cum Eanbaldo pro honore Ecclesiarum et cleri reformatione. Suadet ut cito ad gregem peracta legatione revertatur; mittit sellam et caballum suum. (0343C) Sanctissimo Patri et in membris Christi valde venerando Aedilhardo archiepiscopo Alcuinus diaconus in Christi charitate salutem.
Audiens salutem et prosperitatem vestram, et conventum cum filio meo Enbaldo [ Leg., Eanbaldo] Eboracensi episcopo, satis mihi placuit; sperans ex vestrae sanctitatis colloquio Ecclesiarum Christi honores exaltari, et Deo in eis servientium vitam corrigi, quae magna ex parte diu corrupta viluit, et pene laicorum vanitate coaequata est, ita ut tonsura tantummodo (0343D)discreta videatur [ Ms., videtur], caeterum moribus multa ex parte consimilis, seu in vestimentorum vanitate et arrogantia, et conviviorum superfluitate, et aliis rebus quae vestra sancta sagacitas optime novit. Ideo suasi aliis litterarum mearum apicibus sanctitati vestrae, permanere in patria, nolens lumen Britanniae exstingui, nec tubam veritatis tacere; sed factum fiat quod Deo placeat et proficiat (0344A)Ecclesiis Christi. Si ea voluntate vadas qua in litteris beatitudinis tuae legebam, optime mihi placere fateor, si tamen invenias, qui vestrum bonum impleat desiderium.
Revertere, revertere, Pater sancte, peracta pietatis legatione, ad oves perditas, ne grex sine pastore per spineta vitiorum corruens erret, qui vix pastore praesente corrigi potuit. Sicut duo oculi in corpore, sic vos duos [ Ms., duo] per totius Britanniae latitudinem lucere credo atque opto: noli dextrum patriae subtrahere oculum. Memento sanctissimos antecessores tuos, Patres et pastores nostros, qua sollicitudine laboraverunt in verbo Dei et in salute populi Christiani, ut illorum sequens vestigia eorum merearis consortio frui in coelesti gloria.
(0344B)Si vero ad domnum regem pervenias, admone socios tuos, maximeque clericos, ut honorifice se observent in omni religione sancta, in vestimentis et in ordine ecclesiastico, ut totius bonitatis, ubicunque vadas, semper relinquas exemplum. Prohibe eos auro vel sericis uti vestimentis in conspectu domni regis; sed humili habitu incedant, secundum consuetudinem servorum Dei; et per omnia loca cum pace vadas et conversatione honesta cognitio tibi more et consuetudine hujus gentis.
Misi tibi, sicut demandasti mihi, sellam, qua ego caballicare solitus sum, sic paratam, sicut solent ecclesiarum pastores in hac regione habere; caballum quoque, qui portaret sellam, vosque supersedentes, (0344C)si placeat pietati vestrae. Puerum meum direxi, ut nostri honorifice vos suscipiant, secundum quod habeam facultatem, et vestrae sanctitatis jussio fiat; per quem potes mihi demandare iterum litteris de itinere vestro, utrum ad sanctum Martinum protectorem nostrum et intercessorem vestrum vestra bonitas in revertendo venire cogitet. Prosperum iter vobis faciat Deus; angeloque ejus comitante Spiritus sanctus prospere vos ducat atque reducat; et multos faciat feliciter annos in sancta proficere praedicatione ad salutem multorum, et augmentum mercedis vestrae in aeterna gloria, dulcissime et desiderantissime Pater!
In fine vero hujus chartulae deprecor charitatem vestram ut mei nominis habeatis memoriam in sanctis (0344D)orationibus vestris, sicut saepius rogavi vestraque promisit benignitas; sed modo maxime obsecro ut apud sanctos apostolos et martyres Christi mei habeatis memoriam, sicut apud sanctum Martimum vestri habere dulce habemus.
EPISTOLA CXV. AD EANBALDUM ARCHIEPISCOPUM EBORACENSIS ECCLESIAE, COGNOMENTO SIMONEM. (Anno 800.) Consolatur afflictum, et ad patientiam hortatur, fugam ab Ecclesia sua dissuadet. (0345A) Filio votorum meorum Simeoni sacerdoti Albinus salutem.
Romam eunti viro religioso coepiscopo tuo Aedilhardo occurrit illi apud sanctum Idochum missus meus. Sicut me [ Forte, a me] per suam voluntatem benigne susceptus est, habens secum alios duos episcopos, amicosque nostros Ceommundum atque Toretmundum, pro quorum solatio litteras meas direxi domino meo David regi. Inter alia siquidem quae (0345B)mihi ipse praefatus venerabilis Pater litteris suis mandare curaverat, de vestra tribulatione innotuit nobis; cujus causa has consolatorias litteras charitati vestrae dirigere studui, deprecans vos, in conspectu Dei viriliter agere, et forti animo esse. Nec semper nox, nec semper dies, sed vices suas agunt; ita hujus saeculi adversitas vel prosperitas. Hodie tempestas imminet, sed cras serenitas arridet. Figatur spei anchora in Christum. Qui laetatur in prosperis, timeat adversa; et qui adversis fatigatur speret prospera cito advenire. Aurum perfecti decoris non erit, nisi fornace ardoris probetur. Arbitror ex te ipso tuae partem tribulationis oriri, qui forsitan inimicos regis recipias, vel inimicorum illius possessiones tutaris. Si vero juste patiaris [ Ms., patieris], quid turbaris? (0345C)Si vero injuste, cur non recorderis sanctorum tribulationes? Job audistis, dicit Jacobus apostolus, et finem Domini vidistis (Jac. V, 11). Qui particeps est tribulationis sanctorum, particeps erit et gloriae. Noli fugam meditari, sed coronam sperare.
Sta fortiter in acie, quasi signifer castrorum Christi. Si fugit vexillum ferens, quid facit exercitus? Si tuba tacet in castris, quis se praeparat ad bellum? Si dux timidus erit, quomodo salvabitur miles? Necdum, (0346A)dicit Apostolus, usque ad sanguinem restitistis; et obliti estis consolationis vestrae; castigat Deus omnem filium quem recipit (Hebr. XII, 4, 5 et 6). Pro paternae pietatis castigatione filius contristari non debet. Impii fremebant super justos, dicit Scriptura, sed Dominus conteret dentes eorum (Psal. LVII, 7), et ad nihilum redigit impetus eorum. Lege diligenter quomodo senex Matathias in ipsa morte imminente hortatus est filios suos, ut viriliter agerent et fortiter debellarent adversarios Dei; et quomodo sancti per tribulationes coronati sunt, et quam, non dicam parva, sed etiam nulla sit gloria peccatoris, dicens inter caetera: A verbis viri peccatoris non timueritis, quoniam gloria ejus stercus et vermis. Hodie extollitur, et cras non invenitur; quoniam conversus est in (0346B)terram suam, et cogitatio ejus periit [Ms., periet ] (I Mach. II, 62, 63).
Nec longe antiquorum exempla temporum quaerere opus est, dum habes praesentia sufficienter. Tu ipse vidisti quomodo perierunt reges principes qui adversati sunt antecessoribus tuis et Ecclesiae Christi: nunquid Deus in horum dormit sceleribus, quia aestimant se impune posse insanire, nec putant oculum Dei vigilare super eorum insaniam? Stulti facti sunt in sapientia sua, non timentes Deum judicem. Tua vero patientia et bona voluntas oret pro illis, ne forte det Deus illis poenitentiam, et fiant [ Forte leg. salvi fiant] ex inimicis amici Dei facti; sin autem illorum perditio praefinita est [ Ms., proditio perfinita est], tua siquidem Sanctitas nullatenus erit sine remuneratione (0346C)aeternae felicitatis. Sicut fumus illorum evanescit superbia, et tua patientia sicut lux splendet in diem perfectum.
Harum obsecro lectio litterarum animum tuum confortet viriliter agere, et constanter stare in acie exercitus Christi. Quis trepidare debet Christo duce, et praeeunte agmina certaminis sui? Prior ille portavit crucem suam ad passionem, pati pro mundi salute paratus, clamans omnibus: Qui vult venire post (0347A)me, abneget semetipsum, tollat crucem suam et sequatur me (Matth. XVI, 24). Ego sum lux mundi; qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. VIII, 12): Ego sum via, veritas et vita (Joan. XIV, 6). His testimoniis roboratus intrepido pede curre post Christum, ut ejus misericordiam merearis habere in aeternum.
Scio diem appropinquasse meum, et gaudeo te superstitem habere. Tu vero de anima mea age sicut fidelis filius de patre; et sicut Cuculo praecepi tuae dicere beatitudini, factum habeo; miserante Deo in Christo quietus vivere desiderans, qui ait: Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI, 29). Summa Dei gratia te comitetur in omni via tua, defendat, regat (0347B)et gubernet, fili mi, fili dilectissime!
EPISTOLA CXVI. AD CALVINUM ET CUCULUM. (Anno 800.) Suggerit quae sint Simeoni (Eanbaldo) episcopo in tribulatione posito suggerenda. Significat se onus pastoralis curae deposuisse. Albinus Calvino et Cuculo charissimis filiis salutem.
Audivi tribulationes charissimi filii nostri Simeonis. Vos vero exhortamini eum, ut fideliter faciat, et non pusillanimis sit in tentationibus; talia solebant antecessores sui pati; non solum illi, verum etiam omnes sancti. Joannes Baptista pro veritatis testificatione occisus legitur. Studeat, ne in se sit alia causa tentationis, nisi veritatis praedicatio. Timeo ne (0347C)propter possessiones terrarum, vel etiam susceptiones inimicorum regis aliqua patiatur. Sufficiant sua sibi, non appetat aliena, quae in periculum saepe habentibus eveniunt. Dum paucis prodesse se putat, multis obest, pro quibus intercedere opus est quotidie [ Ms., cotidie, ita semper ] vel gregi, quem regere debet, noceat.
Et quid ei in comitatu suo tantus numerus militum? De misericordiae causa eos habere videtur; nocet monasterialibus, qui eum cum suis suscipiunt. Plures, sicut audio, multo habet, quam antecessores sui habuerunt. Item et illi gregarios, id est, ignobiles milites plures habent, quam deceat sub se. Magister noster neminem dimisit ex suis satellitibus plus habere, nisi unum, praeter rectoribus familiae suae, id (0347D)est duobus tantum. Imprudens est misericordia, paucis prodesse, et illis forte reis; et multis nocuisse, et illis etiam bonis. Non me accuset talia suggerenti, (0348A)sed se emendet talia facientem. Nos vero, sicut dixi, Cuculo, deposito onere pastoralis curae quieti sedemus apud sanctum Martinum, spectans, quando vox veniat; aperi pulsanti, sequere jubentem, exaudi judicantem. Sancta sollicitudo vestra adjuvet, ut diem illum, donante Deo, evadere valeam, omnesque amicos nostros admonete, ut nostri habeant memoriam in sanctissimis orationibus suis, maximeque omnium, in quo maxime confido, filium nostrum Simeonem sacerdotem. Deus propitius sit in hac vita, ut futuram mereatur cum sanctis Dei accipere beatitudinem. Vivite felices, filii charissimi [ Ms., fili charissime], in aeternum. Credulum caeterosque amicos nostros ex nostri nominis officio salutate.
EPISTOLA CXVII. AD AQUILAM PONTIFICEM. (Anno 800.) Litteris ab eo acceptis respondet, pro muneribus gratias agit; homicidii cujusdam impii et crudelis meminit; et quae in causa Felicis Urgelitani acta sunt in praesentia regis et Patrum, narrat. (0348B) Divinae charitatis viro Aquilae pontifici vernaculus sanctae Dei Ecclesiae Alcuinus salutem.
Charitas sola est quae absentes conjungit et praesentes laetificat, quae ubique jucunda [ Ms., jocunda] est, ubique bonis omnibus congaudet, quae dextro laevoque, spe, fide munitur; quae temporaliter incipit, sed perpetualiter permanet; sine qua nulla virtus est, sine qua nullum bonum est, sine qua nemini visio divina conceditur; quia si Deus hic non amatur, ibi non videbitur, ubi suis amatoribus summa est beatitudo (0348C)Deum videre, dicente ipsa Veritate: Qui autem diligit me, diligitur a Patre meo; et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum (Joan. XIV, 21).
Ideo, charissime Pater, amemus illum, cujus visio beatitudo est aeterna. Sed si forte dicis, quomodo amandus est Deus? Respondebit tibi, qui et ante: Si quis diligit me, sermonem meum servabit (Ibid., vers. 23). Et si adhuc quaeris quid sit sermo illius? Eo ipso dicente [ Forte, docente] qui est Verbum Dei, disce, ubi ait: Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem (Joan. XV, 12). Quomodo, ait Evangelista, Deum diligis, quem non vides; quando [Ms., quomodo] fratrem tuum non diligis, quem vides (I Joan. IV, 20)? Haec vero mentibus nostris radicitus infigatur, haec aeternae memoriae teneatur; hanc tu, summe sacerdos (0348D)Christi, in animo teneas indeficienti, et omnibus praedicare studeas; in hac et me, fidelem amatorem tuum, semper in salutem animae meae admoneas, et (0349A)orationibus adjuves, ut in ea proficiam, donec, Deo dirigente, cursus vitae meae ad perfectum perveniat finem. Nec meae parvitati opus est, syllabas admonitionis multiplicare tibi, cum omnia, divina inspirante gratia, et optime cognoscere et melius perficere tuam novi sublimissimam sanctitatem; et ne me taciturnitatis reum esse juste denotares, secundum opportunitatem portitoris aliquid tibi scribere dulcissima me vestri nominis cogit charitas.
Me vero iter agente de palatio sexto Kal. Jul., quarta leuuca [leuca] a sancto Amando in mansiuncula sancti Martini invenit fidelis vester famulus Dominicus, utrasque habens manus munere charitatis impletas; dexteram mellifluis dilectionis vestrae litteris; sinistram duplici munerum specie gratissimam. (0349B)Nec me mora tenuit tarditatis, quin minus ea ipsa die, accito notario, ut tuae venerabili voluntati satisfacerem, hanc, quam modo manu tenes, chartulam conscribere jussi; ut certissime cognosceres quanta mihi est festinatio vestri desiderii praecepta complere. Deinde, ut scias quanta misericordia mecum a Deo omnipotenti peracta est; nam rebus omnibus, quae habui per loca diversa, adjutores mihi ex meis propriis filiis elegi annuente per omnia suggestionibus meis domino meo David.
Tu vero prudenti consilio considera Dei omnipotentis voluntatem et honorem sanctae Dei Ecclesiae, ut melior eligatur in caput Ecclesiarum ordinis; et non sine vindicta impium scelus obmittatur. Minoris (0350A)periculi est homines offendere quam Deum. Si omne homicidium legibus vindicatur, quid judicandum est de eo homicidio quod in tali persona, et in tali loco, et in tali tempore, tam impie crudeliterque peractum est? Timeo ne a paganis quandoque vindicetur, si a Christianis ultio non erit tali impietate condigna. Non ego tamen mortem alicujus suadeo, dicente Deo: Nolo mortem peccatoris; sed ut convertatur et vivat (Ezech. XXXIII, 11); sed ut sapienti consilio vindicta fiat per alia poenarum genera, vel perpetuum exsilii damnatione, ut omnes agnoscant, zelum Domini principes populi Christiani habere, et sacerdotii dignitas inviolata permaneat, et libera sit vox corrigentis, et contumacia colloquentis [ Forte, obloquentis] oppressa. Aestimatur tuaque (sic) ut citius (0350B)finiatur causa cum Saxonibus, si tamen in mendaciis veritas inveniri poterit: insuper et diabolus habet quaerere causas omnimodis, ut impediatur justitia et sanctae Ecclesiae protectio. En erit illa dies, ut liceat mihi dulcissimam vestrae pietatis faciem videre, et suavissimum vestri alloquium audire.
Cum Felice haeretico magnam contentionem in praesentia domini regis, et sanctorum Patrum habuimus, sed ille diu obduratus nullius consentit auctoritatem; nisi sui sectator sententiae, aestimans se sapientiorem omnibus esse in eo, quod stultior fuit omnibus; sed divina clementia visitante cor illius novissime falsa opinione se seductum confessus est, et fidem catholicam se firmiter tenere fatebatur. (0351A)Nos vero cordis illius secreta nescientes occultorum judici causam dimisimus, dantes eum Laidrado episcopo, charissimo nostro filio, ut secum teneret eum, et probaret si verum esset quod se ait credidisse; et si per epistolas suas damnare voluisset pristinum suum errorem, quem antea pertinaciter praedicavit. Consideratum antea habuit domnus rex, ut illum destinaret Riculfo archiepiscopo ad servandum et castigandum; et presbyterum suum, qui pejor fuit magistro, tibi tuaeque providentiae, dictum est, dirigendum esse: Sed dum conversos [ Ms., conversus] ad fidem catholicam se esse fatebantur, tunc dati sunt praedicto fratri nostro ad probandos, quid veritatis esset; et ille [Laidradus] cum abbatibus Benedicto, Nifridio missus est in illas partes occidentales (0351B)ad extinguendas et evacuandas hujus pravissimae assertionis infidelitates; quos nostra parvitas quantum potuit scriptis ecclesiasticis adjuvabat, maxime eo libello quem nuper edidimus contra libellum illius Felicis, quem priore anno nobis direxit.
Tantum mihi a Candido meo laudata est sanctitatis vestrae conversatio, et totius bonitatis studiosa devotio, et ecclesiasticae auctoritatis sancta sollicitudo, ut erubescam pene meae pigritiae.
Litterulas aliquas admonitionis, vestrae scribere venerandae auctoritati temerarium duxi, nisi legerem, beato Hieronymo dicente: Aurum in sterquilinio inventum laudandum esse, et thesauro Dominico inserendum. Nam beatus apostolus Paulus aurum sapientiae in stercore poetarum inventum in divitias (0351C)ecclesiasticae transtulit prudentiae; sicut omnes sancti doctores ejus exemplo eruditi fecerunt. Nam rosa inter spinas nata miri odoris et coloris incomparabilis gratiam habere dignoscitur: ita pietas tua meas litteras legat, sicut rosam de spinis, ut, si quid boni odoris in eis invenias, largitori omnium bonorum gratiae agantur, qui potens est de pulvere rosam creare, et de stercore erigere pauperem, ut solium gloriae teneat, et sedeat cum principibus populi sui.
Misi charitati tuae tria munuscula, tentorium, quod venerandum caput tuum defendat ab imbribus; misi et sagellum, quo pectus sacrum foveatur; misi et (0352A)scyphum, in quo panis cingatur [ Forte, tingatur] in mensa, ut hae species per singula loca mei nominis memoriam perpetualiter tuae ingerant sanctitati.
EPISTOLA CXVIII. AD AQUILAM. (Anno incerto.) Charitatem suam Arnoni, quem filium vocat, significat, et optima quaeque exoptat. Dilectissimo filio Aquilae Albinus salutem.
Scio te Patrem esse dignitate et meritis, sed ex charitatis dulcedine nomen [ Supple, filii] tibi imposui, quia nihil debet patri charius esse quam filius; maxime dum filius omni bonitate et dignitate excellentior est patre. Ingredientem et egredientem, vigilantem, (0352B)dormientem semper te sequitur dulcedo paternae dilectionis; quem utinam habeas in ore et corde, in officio altaris sancti, in lacrymis ante pedes sanctorum apostolorum: imo ubicunque vadas tecum eat, tecum aeterna maneat memoria, quia te euntem et redeuntem illius semper consequitur charitatis affectus.
Scias certissime quod nec sic anxia peregrinantis mater filii spectat adventum, quanto mei cordis ardentissima voluntas tuae faciei praestolatur affectum. Pauca scripsi unde tu plurima nosti, et melius intelligis quid Deo placeat secundum aestimationem humanae conjecturae. Det tibi Deus in corde consilium, in ore fiduciam, in opere perfectionem; ut (0352C)undique placeas ei qui te de stercore erexit et posuit inter principes populi sui; sine quo nihil possumus boni agere; in quo omnia potest qui in fide et charitate omnia pro ejus nomine agere vel loqui disponit quaecunque agenda sunt; cujus charitas perpetuis luceat flammis in corde tuo, et omnes terrenae cupiditatis flammas extinguat, ut solus Deus semper sit in ore, corde, et opere charitatis tuae, in quo longaeva prosperitate feliciter, opto, vivas, fili charissime!
EPISTOLA CXIX. AD CAROLUM REGEM JUVENEM. Carolo filio Caroli Magni gratulatur ob adeptum ab apostolico regium nomen cum corona; et optima praebet monita ad bene regendum, ad exemplum patris. (0353A) Viro illustri et [cum] omni honore nominando Carolo regi juveni et inclyto, Albinus salutem.
Audivi domnum apostolicum regium nomen, domino excellentissimo David consentiente, cum corona regiae dignitatis vobis imposuisse. Unde gaudens gaudeo de honore nominis, etiam et potestatis; optans vestram dignitatem et nobilitatem multis proficere populis, gentibus, ecclesiisque Christi in salutem, et triumphi gloria celebre esse in (0353B)mundo; nec non et terribile adversariis Christianae religionis; longaevaque prosperitate vigere et valere; et cum Dei benedictione semper meliora sequi, et ad altiora ascendere, et crescere usque in diem perfectum aeternae beatitudinis.
Unde, dilectissime fili! faciens facito justitias et misericordias in populo Christiano, quia haec sunt, Salomone attestante (Prov. XVI, 12), quae exaltant solium regni, et laudabilem Deoque placabilem regiam efficiunt potestatem. Consiliarios habeto bonos, pios, prudentes, Deumque timentes, in quibus veritas regnet, non cupiditas, quia munera excaecant corda sapientium, et subvertunt verba justorum (Exod. XXIII, 8). Nullatenus aliquorum improbitas dignitatis tuae nomen obscurent; et quod tu ipse non vis facere, (0353C)alios non permittas propter cupiditatem suam improba mente efficere; quia saepe subjectorum culpa dominis deputatur. Neve aliquorum impia voluntas, sub tuae beatitudinis nomine, sacculos suos impleat iniquitatis mammona. Non sunt tibi exempla longe quaerenda; habes enim in domo in qua nutritus fuisti, optima totius bonitatis exempla; et crede, certissime illius excellentissimi et omni decore nobilissimi (0354A)patris tui, rectoris et imperatoris populi Christiani, benedictionem te consequi, Deo donante, si nobilitatis illius, et pietatis, et totius modestiae mores imitari nitaris; Dominique misericordiam, quae melior est totius saeculi gloria, plenissime promereri. Ubicunque iter habens, semper te vestigia pietatis sequantur, ut laudem apud homines habeas et mercedem apud Deum perpetuam. Semper in aeternum mundi spes magna valeto. Sit tibi Christus amor, lux, via, vita, salus.
EPISTOLA CXX. AD EUMDEM. Carolum iterum hortatur ad regias virtutes, et patris exemplum imitandum. Prospera illi precatur. (0354B)Domino merito insigni, regalique honore dignissimo Carolo filio Albin triumphalem in Christo salutem.
Gaudeo, dilectissime fili! in devotione bonae voluntatis vestrae, quam Osulfo famulo vestro narrante audivi seu de eleemosynarum frequentia, vel de mandati humilitate; quae omnia, certissime scito, Deo multum placere, perpetuamque tibi apud ejus misericordiam promereri benedictionem. Tu vero fili mi! fili charissime! faciens facito Dei omnipotentis semper, quantum valeas, honorem in omni bonitate et pietate; sequens excellentissimi patris tui exempla in omni honestate et sobrietate, quatenus divina Christi Dei clementia illius benedictionem te haereditario jure possidere concedat.
(0354C)Esto miserorum pius auditor, causasque illorum justissime discernens; neque subjectos tuae potestati judices permittas per sportulas vel praemia judicare, quia munera, ut in Scriptura legitur, excaecant corda sapientum, et subvertunt verba justorum (Exod. XXIII, 8). Honorabiles habeto famulos Christi, qui veri sint servi Dei, quia quidam veniunt in vestimentis (0355A)ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces; sed Veritas ait: Ex fructibus eorum cognoscetis eos (Matth. VII, 15, 16). Habeto consiliarios sapientes, Deum timentes, non adulatores; quia adulator, ut dicitur, blandus est inimicus, et saepe seducit consentientes sibi. Esto prudens in cogitatione, et cautus in eloquio; spem habens semper in Deum, qui nunquam deserit sperantes in se.
Utinam mihi liceat saepius admonitionis chartulam dirigere Almitati vestrae, sicut nobilissimus Chlodwicus germanus tuus me rogavit saepius mittere admonitorias illi litteras, quod jam et feci, et volente Deo faciam; quas etiam cum magna humilitate legere solet. Hoc mihi maximum est gaudium, quando bonos, sicut dignum est, mores de vobis (0355B)audiam; hoc enim Dei donum est et prosperitas regni dominos populi Christiani elegantissimis vivere moribus, Deoque placenti vita conversari inter homines. Inde benedictio coelestis genti et regno pervenire certissimum est, quam Deus vestrae nobilitati aeternaliter consedere dignetur. Floreas, valeas, et vigeas proficiens in omni bono et prosperitate ad exaltationem sanctae suae Ecclesiae, dulcissime fili!
EPISTOLA CXXI. AD FILIOS APUD DOMINUM IMPERATOREM IN PALATIO COMMORANTES. (Anno 800.) Affectum suum erga filios ostendit, suique memoriam ad limina apostolorum commendat. (0355C)Charissimis in Christo filiis pater perpetuam salutem.
Plurima habuissem vobis scribere, si mihi columba vel corvus adesset, qui fideli volatu meas vobis direxisset litterulas. Tamen has paucas in auras direxi, ut vento ferente in vestras pervenissent manus; nisi forte zephirus mutetur in subsolanum. Surgat tamen aquilo vel austrum, et ferant chartulam meam, ut dicat vobis vale, nostramque vobis nuntiet prosperitatem, animique mei magnum desiderium videndi vos citius in ea salute, quam pater filiis optat. Ego turbatus et timidus specto, quando hoc fiat, vel quid de vobis auditurus sim.
O quam felix dies fuit, quando in laboribus nostris pariter lusimus litteraliter seria [ Ms., sera]. Sed (0355D)nunc omnia mutata sunt. Remansit senior alios generans (0356A)filios priores, dispersos gemens; sed quid non efficit auri sacra fames! Fiat tamen spiritalis praesentia, ubi corporalis est separatio; vestrumque genitorem in liminibus sanctorum apostolorum profusis lacrymis recordamini; prospera precantes animae peccatrici, ut liberetur a vinculis scelerum, quae a prima die usque ad ultimum hujus vitae peregerit.
Quid fuit, filii! quare non volavit chartula ultra Alpinos colles per manus redeuntium Saxonum usque ad Trecassinae civitatis sacrum sacellum; et inde volaret per manus nostrorum usque ad Turonicae civitatis templum venerandum?
EPISTOLA CXXII. AD RICULFUM ARCHIEPISCOPUM COGNOMENTO DAMOETAM. (Anno incerto.) Hortatur ad labores, et virtutes apostolicas. (0356B) Damoetae piscatori magno Albinus salutem.
Qui juxta mare Galileae gradiens piscantibus pariter fratribus praecepit, dicens: Venite post me, faciam vos fieri piscatores hominum (Matth. IV, 19); ipse te in pelago hujus vitae laborantem ad portum perpetuae quietis, cum multiplici laboris tui fructu, perducere dignetur. Mitte rete in dexteram navigii (Marc. I, 17), ut de profundo hujus saeculi impleatur magnis piscibus; quorum nomina scribantur in coelis (Joan. XXI, 6). Non te terreat procellosa tempestas, quam Dominus supergradiens siccis calcavit pedibus, (0356C)et Petrum mergentem pietatis intuitu respexit [ Forte leg., intuitu liberavit sicut negantem respexit, ut, etc.], ut trinae negationis maculam trinae confessionis gloria dilueret (Matth. XIV, 25, 30). Memento Salomonis praeceptum dicentis: Quodcunque manus tua operari possit, instanter operare, quoniam non est opus vel ratio apud inferos (Eccle. IX, 10), id est, in sepulcro, quo caro properat.
Sit tibi manus in eleemosynis apostolica, lingua praedicationis officio devota. Memento Dominum dicentem: Aperi os tuum, et ego implebo illud. Sint tibi cum omni sobrietate convivia Domino praecipiente: Attendite, ne graventur corda vestra in crapula et ebrietate (Luc. XXI, 34). Sit manus dextera saepius evangelicis onerata paginis, ut cibis spiritualibus (0356D)pascatur animus. Sint prae oculis exempla (0357A)sanctorum, qui mundum fortiter vicerunt, et feliciter regnant cum Christo. Non sis tuis inferior antecessoribus, ut quorum tenens cathedram, illorum meritis aequiparari dignus efficiaris in coelis.
Non sit tibi durum charitatis legere litterulas, nec eas reris esse supervacuas, quia cognita ingerunt. Si cogniti placeant obryzi munuscula; placeant spiritalis sapientiae solatia: in illo vana est oculorum delectatio; in isto indeficiens animi thesaurus. Dicit enim Veritas: Omnia quaecunque vultis ut faciant vobis homines, haec eadem et vos facite illis (Matth. VII, 12).
Cum magno mens mea exspectat desiderio tuae beatitudinis apices, ideo meos tuae auctoritati saepius dirigere studeo, optans te non solum in meis proficere, sed etiam tuis me multoties exhortari.
EPISTOLA CXXIII. AD DAMOETAM ARCHISACERDOTEM. (Anno 800.) Damoetam Romae existentem hortatur, ut scissuram in Ecclesia reparare studeat, arguit dissensum inter pacificatores; non nova statui, sed vetera reparari cupit. (0357B) Venerando Patri et in Christi membris magnifico Damoetae archisacerdoti humilis magister Albinus salutem.
Secundum opportunitatem portitoris cognita mentibus nostris charitas meam impellit linguam aliquid paternae salutationis vestrae dictare dilectioni, ut sciatis integram antiqui amoris flammam nostro splendescere in pectore; et quem semper fidelem (0357C)probavi, semper amare non desistam, quia charitas, juxta vetus proverbium, quae deseri potest, nunquam vera fuit.
Audiens itaque vestram prosperitatem, et conversationem laudabilem, et veritatis instantiam, et quomodo stetisti cum domno apostolico, secundum meae petitionis chartulam, mox etiam arcana cordis mei cubilia, resolutis tristitiae habenis, in gaudium apertis ostiis prosiluerunt, plena voce cum apostolo decantare: Majus mihi gaudium non est, quam [ut] filios meos in fide et veritate audiam ambulare (III Joan. 4); miratusque sum, quomodo quidam sapientes surda pectoris aure apostolicum legissent prooemium: Non est potestas, nisi a Deo; et qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit (Rom. (0357D)XIII, 1, 2). Quoniam omnia quae a Deo sunt, ordinata fiunt. Ergo locus mihi sufficiens fuit disputandi de hac causa; sed sciens prudentiam vestram optime haec omnia nosse, et velocissimo percurrere sensu litterarum mearum seriem, hoc tantum admoneo (0358A)ut altissimae dignitatis nomini opera rectissima conveniant, et mores in omni aequitate sanctissimi sacerdotalis superhumerale honoris exornent, ut quod oculis multorum videtur in humero, omnium ore praedicetur, atque ametur in moribus.
Olim te cum beato Petro tota nocte in undis laborantem agnovimus; sed modo jam jamque jubente Deo in dexteram navigii, cum beato principe apostolorum, rete mittendum est (Joan. XXI, 11), ut capias sine scissura retis, id est, in perfectione catholicae fidei, magnos pisces centum quinquaginta tres, quorum me ministerium olim vestrae sanctitati exponere recordor. Sed, heu! proh dolor! quod tanta scissura apostolici retis subito facta est, ubi ille maximus animarum piscator sacratissimo requiescit (0358B)corpore; ut vix conveniente sanctorum ex diversis mundi partibus magistrorum turba impiae dissensionis scissura piae charitatis resarciri potuit filis. Insuper, sicut audivi, quod sine dolore cordis non dicam, ipsos male inter se dissentire magistros. Quidam vero volentes rudipannis [ Leg., rudis panni] assumentum veteri immittere vestimento, et pejorem facere scissuram (Matth. IX, 16; Marc. II, 21); quidam vero meliori consilio vetera reformare, et in antiquum reponere ordinem; cum quibus vestram sanctissimam sollicitudinem laborare audivimus; et placuit mihi multum piae pacis atque ecclesiasticae concordiae vos secundum Deum seminatores esse, in qua vestram benevolentiam semper sudare exopto; recordantes dulcissimam Domini largitionem (0358C)in suos, dicentis: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis; non quomodo mundus dat, ego do vobis (Joan. XIV, 27). Aliter sancti in omni bono pacifici inter se esse debent: aliter saepissime peccatores pacem inter se habere noscuntur, sicut in sancto Evangelio de Herode et Pilato legitur (Luc. XXIII, 12). Illam vero pacem, quae inter sanctos solet esse, propheta ex mandato Domini praedixit, ubi ait: Pacem et veritatem diligite, dicit Dominus omnipotens (Zach. VIII, 19). Et egregius Praedicator - Pax Christi, quae exsuperat omnem sensum, custodiat corda vestra in charitate et sanctitate (Philipp. IV, 7). Hanc vestra religiosa pietas et venerabilis auctoritas cum omnibus Deo servientibus semper sequatur. Hanc angelicus nato Domino cecinit coetus, dicens: (0358D)Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). In hac etiam et in omni bono vestram beatitudinem, divina adjuvante gratia, proficere opto, Domine venerande, et desiderantissime fili!
EPISTOLA CXXIV. AD GEORGIUM PATRIARCHAM URBIS HIEROSOLYMAE. Georgio gratulatur ob dignitatem in loco sanctissimo; hortatur ad patientiam in persecutione infidelium. Se suosque illius orationibus commendat. (0359A) Benedictus Deus et Dominus noster Jesus Christus, qui visitavit plebem suam, et elegit civitatem Jerusalem, sanguine redemptionis nostrae sanctissimam, et gloriosissimam ejusdem Dei et Domini nostri resurrectione; et benedicta misericordia ejus, qua te, sanctissime patriarcha Georgi, elegit in locis sanctissimis suae habitationis, ac nostrae redemptionis intercessorem pro sancta sua Ecclesia, quae in latitudine totius offendit [ Forte, ostendit], laudat, colit et adorat nomen Domini Dei aeterni; ut esset [ Forte, (0359B)ut esses] in eo loco beatissimae pacis praedicator, in quo ipse omni mundo sanctioribus ambulavit pedibus, qui ait: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV, 27): ut sis rector populi sui et praedicator veritatis omnibus sanctorum visitatoribus locorum. Beati estis, quibus concessum est lacrymas ad ejus fundere vestigia, qui clementi vultu mulieri peccatrici, quae lacrymis sanctos abluit pedes, ait: Qui multum dilexit, multa dimittuntur ei peccata (Luc. VII, 47).
Hortare piis precibus, paterno affectu, sancto desiderio consocios tribulationis tuae, forti animo in fide permanere Christi Dei, et patienter sustinere varias infidelium persecutiones, recogitantes eum, qui pro salute illorum in patibulo suspensus ait: Pater, (0359C)ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt (Luc. XXIII, 34). Non sunt itaque condignae hujus temporis passiones, ait egregius Praedicator, ad superventuram gloriam, quae revelabitur in nobis (Rom. VIII, 18). Nullus miles coronabitur, nisi qui legitime certat. Brevis est labor tribulationis hujus vitae, sed merces perpetua quae vincentibus dabitur. Non sit cuilibet fidelium in oblivione jucundissima promissio Domini nostri Jesu Christi, qui ait: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20).
(0360A)Mei quoque ut in sanctis orationibus vestris habeatis memoriam per ejus misericordiam obsecro, qui ait: Ubi sunt duo vel tres in nomine meo congregati, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Haec promissio in illis optime impletur, qui non corporibus tantum, sed charitate junguntur perfecta.
Albinus habeo nomen inter notos [ Ms., notes; fort. leg., nostros vel nostrates], et filios sanctae Dei Ecclesiae. Vestri quoque nominis nobiscum esse memoriam, inter officia sacri altaris scitote. Confortamini viri fratres in Christo Jesu, et in potentia ejus; et in fide catholica fiducialiter agite. Patientes estote ad omnes, scientes quod labor vester non est inanis in Domino (I Thes. V, 14; I Cor. XV, 58); sed qui plus laborat, plus mercedis accipiet. Ascendite mente et (0360B)desiderio sancto ad eum, qui ait: Volo, Pater, ut ubi sum ego, et isti sint mecum (Joan. XVII, 24).
Optamus in vobis impleri, Christi gratia cooperante, quod olim Propheta ait: De Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem (Isa. II, 3); Inde luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis est (Matth. V, 16).
Sanctitatem vestram, pro sancta Dei Ecclesia intercedentem, Dominus noster Jesus Christus exaudire dignetur, et in omni bono ad multorum proficere faciat [ Deest salutem vel simile ]. Domine patriarcha honorande et desiderantissime Pater! sed ut pro nostris filiis intercedere digneris deprecor; pro Symeone episcopo, pro Onie et Martino sacerdotibus, et Nathanaheli (0360C)archidiacono, et caeteris qui nobiscum sunt, qui pro vestra beatitudine intercedere non desistunt. Opto valete in nomine Domini Dei Jesu Christi in aeternum.
EPISTOLA CXXV. AD GUNDRADAM VIRGINEM COGNOMENTO EULALIAM. (Anno 800.) Gundradam instruit quomodo in aula virtuose vivat. Per illam regi commendari, et quod ad ipsum pervenire nequeat, excusari cupit. Venerandae in Christo filiae Eulaliae Albinus salutem
(0361A)Saepe familiaritas nominis immutationem solet facere, sicut ipse Dominus Simonem mutavit in Petrum; et filios Zebedei filios nominavit Tonitrui (Marc. III, 16, 17), quod etiam antiquis vel his novellis diebus probare poteris.
Tu vero, virgo clarissima et sponsa Deo dignissima, te ipsam in omni castitate custodi corporis et animae; quia juxta Apostolum virgo Dei debet [ Ms., decet] esse corpore casta et anima (I Cor. VII, 34). Esto caeteris in palatio virginibus totius bonitatis exemplar, ut ex tua discant sancta conversatione seipsas custodire, vel cadentes resurgere. Praeveniant [ Ms., pervenient] in conversione faciem judicis. Sint nobiles in moribus, sicut sunt nobiles ex parentibus. Non serviant carnali desiderio, sed (0361B)Christi magisterio. Vivant coram hominibus honeste, et coram Deo digne.
Agant de praeteritis poenitentiam, et caveant se de futuris, quia Scriptura dicit: Deus dat poenitentibus partem justitiae (Eccli., XVII, 20). Nota sunt Domino cuncta quae in occulto gerimus; quod si non direxit [ F., dixerit] lingua, non poterit celare conscientia. Patet Deo omne quod clausum est. Credat homo, totum quod peccat veniabile esse, si in confessione praeveniet faciem Dei (Psal. XCIV, 2); sed multa dicuntur in publico quae geruntur in occulto, quia non potest civitas super montem posita abscondi (Matth. V, 14). Vilis pauperum persona scelera abscondit immania; dignitas creberrima vix celat quae gerit. Currunt [ Ms., currit] per ora singulorum quae (0361C)infra parietem geruntur. Agnosce quid dicam, et ignosce dicenti.
Bonum castitatis atque honestatis quod de te audivi, a te non recedat; securitas te non decipiat; nec laus minuatur, sed magis augeatur; felicitas praesens tibi ad perpetuam proficiat felicitatem. Memento te parvi temporis hospitem esse. Esto solatium miseris, et consilium timidis; vas sanctarum nobile Scripturarum, et coelestis cubile sapientiae. Evangelicis orna animam praeceptis; in ore modesta, in consilio prudens, in convicio patiens, in ore humilis, (0362A)in oratione pervigil, in eleemosynis larga, et in omni bonitate laudabilis.
Pro me quoque, obsecro, tuae prosperitatis intercessore loquere domino meo David, ne irascatur famulo suo, quia venire non valui, sicut voluit, continua praepeditus infirmitate. Opus meum aliud non est, nisi orationibus instare, et praeparare mihi habitationes aeternas, secundum Domini nostri Jesu Christi misericordiam, qui non deserit sperantes in se. Aeterna felicitate valeto, filia charissima!
EPISTOLA CXXVI. AD SOROREM CHARISSIMAM. (Anno 801.) Laudat illius pietatem, et ad laborem pro aeternitate exhortatur: gratias agit pro cruce donata. (0362B)Charissimae in Christo sorori.
Vere fateor quod valde desideravi ad vos venire propter aliquas necessitates, quas vobiscum conferre volui. Sed me impedivit acerbitas febrium, quae me adhuc per vices fatigat. Quapropter citius ante hibernale frigus regi obviam properare curabo. Placet mihi valde labor vester in sanctae Dei Genitricis Ecclesiae exaltatione, et in librorum consideratione. Unde in his laboribus, quantum poterimus, vestram solertiam adjuvare gaudemus. Et puer Fridegisus secundum temporis opportunitatem vobis ferat auxilium. Vester vero profectus in Deo mei animi est magna voluptas. Ideo quod coepisti perficere, Dei adjuvante misericordia, diligentissime studeas. Unusquisque secundum suum laborem praemium accepturus (0362C)erit. Et qui plus laborat, plus mercedis accipiet. Nunc tempus est operandi: veniet vero tempus remunerandi. Quales tunc esse optemus, tales nosmetipsos nunc praeparemus. Sapienti pauca sufficiunt. Scio sagacitatem animi vestri haec omnia melius intellexisse quam me scripsisse; et operibus implere quod vix verbis explicare valeo.
Utinam cito adveniat tempus, ut tecum cordis mei conferam angustias, ut consoletur animus meus ex vestrae pietatis consolatione [ Al., perfectione]. Plurimum mihi placet crux quam vestra mihi benignitas (0363A)direxit. Et credo vos aeternam habere a Deo mercedem pro illius opere, et assiduas sancti Lupi intercessiones, et laudabiles gratiarum actiones ab eis qui ad illius patrocinia confugere solent. Nunc soror alma vale, soror o charissima nobis! Et nunc et semper, dulcis amica, vale.
EPISTOLA CXXVII. AD DILECTISSIMAM SOROREM. Pro cappa et aliis donis gratias agit; Angilberti, Avae sororis, et Columbae meminit. Dilectissimae in Christo sorori.
Prospera, donante deo, his sanctissimis diebus habuimus solemnia, et laetus fuit domnus rex, et omne palatium in gaudio. Et ego, frater vester, magnum habui gaudium de prosperitate et salutatione (0363B)vestra, de gratissimo munere Psalmodiae et Missarum celebrationis, quod mihi magna charitate direxistis. Sed et cappa quam mihi aptissimam misistis, valde animo meo placet. Veniente vero Angelberto forte aliquid certius vobis remandare habemus. Vos animum vestrum firmate in servitio Dei et in salute animae vestrae. Viriliter domum aedificate vobis sempiternam in coelis, ut paratam habeatis beatitudinem cum Christo et sanctis ejus, quam plurimi verbis optant, sed rebus non perficiunt. Tu vero labora diebus, horis ac momentis, ut abundanter habeas quod feliciter diligas.
Credo te de orationibus Avae [ Al., Evae] sororis nostrae fideliter facere. Sed ex mea petitione aliquid superadde, quia mihi fidelis fuit. Et ubi plus fides (0363C)innotescit, quam post mortem amici? Dic Columbae, ut memoriae confirmet quod accepit, donec veniat qui superadjiciat. Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur (Matth. V, 6). Desiderium vestrum impleat, et cor charitate illuminet, qui venit mundum illuminare, et ignorantiae tenebras de cordibus in eum expellere credentium. Vita et salus, Christo donante, vos comitetur in aevum.
EPISTOLA CXXVIII. AD GISLAM FILIAM CAROLI MAGNI. Dolet se ob infirmitatem non posse regis faciem videre, et Gisilae frui colloquio; quam ad virtutes exhortatur. Charissimae in Christo filiae fidelis in charitate (0363D)Pater perpetuae prosperitatis salutem [et caetera].
(0364A)Corporalis infirmitatis incommoda hoc maxime animum contristant paternum, quod domini mei [David et vestrae] dilectioni sic cito, sicut volui, praesentari non potui. Credo tamen in ejus clementiam, qui allisos solet erigere, et infirmos curare, quod meam adhuc impleat voluntatem in videndo faciem Domini mei [dilectissimi], vestraeque familiaritatis alloquio. Tu vero, filia charissima, honestis misericordiae operibus, vitae sanctitate ornare 150 memento dignitatem tuam, ut magis probitas laudet conversionis quam species auri fulgentis. Si quis diligentius consideret praecepta divina, inveniet in illis [utrumque, et] laudis in praesenti vita inter homines, et mercedis aeternae gloriae apud Deum. Haec tu, nobilissima puella, diligentissime discere et devotissime implere satage, ut digna efficiaris (0364B)a Deo amari et ab hominibus laudari. Tunc habet Flaccus omni laetitia gaudere, [et more senis Entelli saltare], totisque viribus tripudiare. Moribus egregiis virtutum et vita coronis Floreat et vigeat, filia chara tibi.
EPISTOLA CXXIX. AD DOMNUM REGEM. (Anno 801, circa finem Maii.) Gaudium suum ob reditum Caroli ex Italia significat, cui cum muneribus obviam mittit Candidum. Domino desiderantissimo et omni honore dignissimo David patri patriae, Albinus matricularius praesentis et futurae beatitudinis salutem.
Benedictus Dominus Deus, et benedicta perpetua illius misericordia super servos suos: pro quorum (0364C)prosperitate et salute vos, dulcissime David, prospere duxit et pacifice reduxit, conservavit, honoravit et exaltavit; atque in omni loco adventus vestri lumen justitiae, pietatisque ante faciem vestrae beatitudinis splendescere fecit. Quatenus totius caligo iniquitatis, nebula perversitatis, serenissimo sapientiae vestrae splendore discuteretur. Beata gens cui divina clementia tam pium et prudentem praevidebat rectorem. Felix populus qui a sapiente et pio regitur principe; sicut in illo Platonico legitur proverbio, dicentis: Felicia esse regna, si philosophi, id est, amatores sapientiae regnarent, vel reges philosophiae studerent: quia nihil sapientiae in hoc mundo comparari poterit. Haec est namque quae humilem exaltat, et potentem gloriosum efficit, et in omni persona laudabilis (0364D)existit; in qua decus est et pulchritudo vitae (0365A)praesentis, nec non et gloria perpetuae beatitudinis: quia solummodo vera est sapientia quae beatos et aeternos efficiet dies. Haec enim vestram optimam sollicitudinem, Domine mi David, semper amare et praedicare agnoscebam; omnesque ad eam discendam exhortari, imo et praemiis honoribusque sollicitare, atque ex diversis mundi partibus amatores illius vestrae bonae voluntati adjutores convocare studuistis. Inter quos me etiam infimum ejusdem sanctae sapientiae vernaculum, de ultimis Britanniae finibus adsciscere curastis; atque utinam tam utilem in domo Dei servulum, quam promptulum vestrae obedire voluntati! Quia diligens diligebam in sacratissimo pectore vestro, quod in me vos velle invenire intelligebam.
Unde quotidie avida cordis intentione, suspensis in (0365B)verba venientium auribus, sollicitus eram, quid mihi nuntiarent de domino meo dulcissimo David: quando domum rediret; quando patriam reverteretur. Tandem aliquando, quamvis sero, vox optata concurrentium desiderii mei insonuit auribus: Jam jamque veniet; jam Alpes transivit, quem tanto animi tui fervore, o Albine, adesse optasti. Tum ego repetens iterum atque iterum lacrymabili voce clamavi: O Domine Jesu! quare non das mihi pennas aquilae? quare non translationem Habacuc prophetae una die, vel etiam hora concedis, ut amplectar et osculer vestigia 151 illius charissimi mei, et super omne quod in hoc mundo amari potest, dulcissimi oculos videam clarissimos; verba audiam jucundissima? Vel quid (0365C)tu inimica, tempore importuno, me opprimis, febris, et non permittis me solita corporis mei alacritate fungi, ut vel tarde fiat, quod cito non valet? Attamen hoc adventus vestri gratissimo laetus nuntio, confestim Candidum nostrum vestrae obviam sanctissimae dilectioni dirigere studui, habens in manu munuscula, gratia senioris, certus clientelli [ Forte, grata senioris vestri clientelli], et in ore necessarias magistri voluntates, quem benignitas vestra, ut clementer audiat, obsecro.
Tempus est ut agnoscat infirmitas fragilitatem suam, et tota se conferat in stabilitatem animae suae: ut quamvis exterior homo annorum numero vel morborum molestia conteratur, tamen renovetur desiderio salutis aeternae interior de die in diem. Quod (0365D)qualiter fieri debeat, mens mea vestrae pietatis exspectat consilium. Nam si praeceps pugnantium praesumptio saepe in periculum cadit, quanto magis qui spiritale inire cogitat certamen, si consilio non regitur prudenti, per vices incerta sudat victoria? Quod ne fieret, sancta prohibuit Scriptura, dicens: Omnia fac per consilium, postea non poenitebis (Eccli. XXXII, 24). Hoc optime sciens, mei ipsius minus confidens dispositione vestrae prudentiae me (0366A)subjicere consilio decrevi. Quia, ut vere fateor, quidquid per Dei miserantis gratiam mihi vestra pietatis providentia disposuit agendum, omnimodis prospere mihi pervenisse probavi. Nam fere ante hoc quinquennium saeculares occupationes, Deum testor, non ficto corde declinare cogitavi. Sed vestrae piae providentiae consilio, translatus sum in servitium sancti Martini, fidei catholicae et ecclesiasticae sanctioni, donante Deo, proficuum. Non recessit tamen de corde prioris voluntatis affectus, sicut transacto anno vestrae pietati jam praedixi.
Haec omnia vestra consideret bonitas, et pia promissione disponat, quia, ut praedixi, tota meae mentis intentio ad bonitatis vestrae verissime respicit consilium. Nec alio se quolibet [ Forte, alii se cuilibet] (0366B)credit; quia in te tota infirmitatis senectutisque meae consolatio intendit. Inter fratres in ecclesia sancti Martini Deo fideliter servientes vivere vel requiescere, Deo miserante, sine ulla dubitatione desidero; ejusdemque beatissimi pectoris [ Forte protectoris] vestri participem esse in vita aeterna vestram dilectionem perpetualiter opto. Hocque Deum assiduis precibus obsecro, ut praesens vita excellentiae vestrae ejus sancti intercessionibus adjuvetur, protegatur, et consistat; et post hanc aeterna cum eodem beatitudine perfrui merearis, domine dilectissime et desiderantissime David.
152 EPISTOLA CXXX. AD ARNONEM. (Anno 801.) Epistolae respondet; sinistram suspicionem a se amovet. Regi se suasisse, ait, quos missos eligeret, ad justitias faciendas. Pro se Deum orari, et Leoni papae, Paulino patriarchae, et Petro Mediolanensi se commendari cupit. Hortatur demum ad pacis inter ecclesiasticas personas restituendae studia. (0366C) Venerando Patri Aquilae evangelicae Albinus salutem.
Venerunt mihi vestrae dilectionis apices melle dulciores, auro obryzo gratiores, munusculis sigillatae suavissimis: in quibus perpetuum sanctae charitatis vigorem in cordis vestri arcano agnovi, quam nec Alpina frigora, nec Italici aestus subvertere potuerunt; sed inter omnes hujus saeculi diversitates et caliginosas tempestates quasi matutinus Lucifer, semper nova exoritur. De qua et ipsa Veritas ait: (0366D)Mandatum novum do vobis (Joan. XIII, 34). Novum; quia evangelicum: vetus; quia legale: in quo tota lex pendet et prophetae (Matth. XXII, 40); in quo totius gratiae summa consistit. Novum: quia foras mittit timorem (I Joan. IV, 18). Quia quod grave fuit per timorem, leve erit per amorem, testante charitatis fonte: Jugum meum suave est, et onus meum leve est (Matth. XI, 30). Ex hujus favo totius chartulae tuae resplenduit series. Credas velim, Pater (0367A)dulcissime, quod non tanta suavitate fratrum vel sororum litterulas legere potui ultramarinas, quanta tuae dilectionis transalpinas: nec tale post eos taedium fatigat cor meum, quale post tuae faciei visionem amabilem. Sed patienter ferendum est quidquid jubet sapientia divina, quae omnia disponit suaviter (Sap. VIII, 1), et in cordibus famulorum diffundit suorum per sancti Spiritus gratiam dulcissimae charitatis dona, quae inter adversa fortis, et inter prospera humilis esse congaudet: in utrisque in eo potens, qui omnia potest: secura de se, sollicita de suis. De qua plurima tuae reverentiae scribere supervacuum duxi, quia te totum in ea esse multis probamentis agnosco. In qua viriliter vincere adversarios habes, et fortiter pugnare contra inimicos Ecclesiae (0367B)Christi, ut corona laudis in die Domini nostri Jesu Christi te tuosque consequatur.
Quaedam apologetica verba tuis inserta legebam litteris, aestimans me irasci pro quodam fratre, quod omnino non feci: [vel ab alio audire quod scripsi, quod nullatenus verum fuit. Sed ut rei tibi veritatem ostendam, occasio hujus cogitationis mihi fuit ex eo quod alterum abstraxisti a me, qui profectum facere potuit. Salva certissime charitate aperui suspicionem meam, nihil sinistri aestimans tuam de meis litteris benevolentiam suspicari, quasi alter propter meam non proficeret negligentiam;] dum verissime eum meum esse putarem, si tuus esse voluisset, cavens illud Senecae sapientis elogium: Meum et tuum mundus destruxit. [Nihil tam familiare (0367C)in quoquam tuorum sentias apud me; nihil alienum ex meis sciens apud te.] Quia quod Deus conjunxit, homo non separet (Matth. XIX, 6); nec locis dividatur, quod mentibus conjungitur. Ubi una est charitas, ibi diversa non est voluntas. [Quod vero tua bona pro multorum salute providentia, suadendum mihi censuit dulcissimo meo David, de missorum electione, qui discurrere jubentur (ad) justitias faciendas, scias certissime et hoc me saepius fecisse, et suis quoque suadere consiliariis. Sed proh dolor! rari inveniuntur, quorum ingrata [ F., firmata] in Dei timore mens omnem respuat cupiditatem, et via regia inter personas divitum et pauperum miserias pergere velit, Salomone attestante: Munera excaecant corda prudentum, et subvertunt verba (0367D)justorum (Eccli. XX, 31; Exod. XXIII, 8). Si tamen justi sunt, quorum verba scelerata cupiditas subvertere poterit: vel prudentes recte dici possunt, quorum corda muneribus excaecantur. Radix, ut Apostolus ait, omnium malorum cupiditas (I Tim. VI, 10), quam qui sequitur, nullo modo viam justitiae (0368A)incedere valet. Ego vero tardissime vulnera mea agnoscens, circa limina beati Martini Patris nostri et protectoris vestri discurrens, vestrum nomen inter charissimas quotidie ingeminans personas; nec solum veteris vitae multis debilitatus cicatricibus, sed per singula momenta pejores prioribus ulcerum addens dolores.] Quapropter obnixius deprecor familiarem vestrae dilectionis charitatem ut mihi, licet indigno, 153 assiduis sanctitatis vestrae precibus apud clementissimum Salvatorem perpetuae sanitatis medicinam deposcere studeas, et quoscunque Deo Christo fideles invenies famulos, tuaeque reverentiae sacrae dilectionis vinculo conjunctis me commendare curam habeas; [et maxime domino meo dilectissimo Leoni papae, Paulinoque patriarchae, et Petro Mediolanensi (0368B)archiepiscopo, nec non aliorum religiosae vitae virorum, quorum nomina scripta sunt in coelis (Phil. IV, 3)], ut nostrae parvitatis nomen in cordibus conscribas deprecor, quatenus ex plurimorum precibus sanctorum, plurima mihi peccatorum solvantur vincula. Tu vero, sanctissime Pater, pacificae ramum olivae ore ferens in arcam Domini (Gen. VIII, 11), alienas iniquorum dissensiones tuas fac esse mercedes, revocans eos ad sanctae pacis concordiam, ut populus rectori, et grex pastori, et filii proprio obediant Patri, et Pater filiis praesit in pace et mansuetudine, ut in omnibus una sit charitatis concordia, ne qua radix ultra amaritudinis ramos venenatae dissensionis pullulare possit inter sanctissimas ecclesiasticae dignitatis personas. Sit in ore tuo tuba (0368C)veritatis, ut pax et veritas ex tuis semper audiantur labiis; et quod Psalmista cecinit, non solum in te impleatur, sed etiam per te in multos proficiat, ubi ait: Misericordia et veritas obviaverunt sibi, pax et justitia complexae sunt se (Psal. LXXXIV, 11). Hoc est opus tuum in hac praesenti luce; haec est merces tua in aeterna gloria. Ait enim quidam poeta de opere carminis evangelici: Hoc opus hoc etenim forsan me subtrahet igne: Tunc cum flammivoma judex descendet ab arce. Dicam ego: Hoc opus hoc etenim non solum igne, Te jam, sed faciat coeli conscendere in arcem. Lege feliciter, et humiliter agnosce, et veraciter perfice, quae charitas scripsit, et Christus demandavit, ut fiant.
EPISTOLA CXXXI. AD DOMNUM REGEM. (Anno 801.) Mittit per famulum suum sacros libros a se in unum corpus collectos et emendatos. (0368D) Domino desiderantissimo meritoque amabili David (0369A)regi, Albinus praesentis prosperitatis et aeternae beatitudinis in Christo salutem.
Diu deliberans quid mentis meae devotio ad splendorem imperialis potentiae vestrae atque augmentum opulentissimi thesauri vestri, muneris condignum reperire potuisset, ne ingeniolum animi mei, aliis diversa divitiarum dona offerentibus, otio torpuisset inani, et vacuis manibus parvitatis 154 meae missus ante faciem beatitudinis vestrae venisset: tandem Spiritu sancto inspirante inveni, quod meo nomine competeret offerre, et quid vestrae prudentiae amabile esse potuisset. Ergo in vestrae pietatis sacratissima sollicitudine non dubie patet quid per vos in totius Ecclesiae salutem Spiritus sanctus operetur: et quantis universorum fidelium precibus sit optandum, (0369B)ut in omnem gloriam vestram extendatur imperium, et ut intus sit omnibus Deo fidelibus amabile, et foris sanctissimis [ F., cunctis] Domini adversariis terribile. Sed quaerenti mihi et consideranti nihil dignius pacatissimo honori vestro inveniri posse, quam divinorum munera librorum: qui Spiritu sancto dictante, et Christo Deo ministrante, ad salutem totius humani generis, coelestis gratiae calamo conscripti sunt, quos in unius clarissimi corporis sanctitatem connexos, atque diligenter emendatos vestrae clarissimae Auctoritati (per) hunc clarissimum filium vestrum, vobisque fidelem famulum, dirigere curavi: quatenus plenis manibus jucundissimo vestrae dignitatis adstaret servitio: Qui longa fessus infirmitate, Deo miserante, dum aliquantulum (0369C)convaluit, affatim vestram adire festinabat pietatem. Sed et lacrymarum munuscula mearum in orationibus apud sanctum Martinum, pro desiderantissima Auctoritatis vestrae prosperitate vobis fideli transmitto sponsione. Ille serviat, sicut decet, Domino piissimo: Ego orabo pro Domino dilectissimo, quomodo sancti Spiritus visitatio cor meum illuminare dignabitur. Si quid igitur melius mentis meae devotio invenire valuisset, utique prona voluntate in augmentum honoris vestri offerrem.
EPISTOLA CXXXII. AD DOMNUM REGEM. (Anno 801.) Ad aulam vocatus se ob senectutem excusat; nec suo consilio indigere sapientissimum regem profitetur. (0369D) Domino merito laudabili, et omni charitatis officio amplectendo, nobisque nimium desiderantissimo David regi, humillimus sanctae Dei Ecclesiae vernaculus Albinus perpetuam aeternae gloriae salutem.
Quia flamma perpetuae charitatis jugiter ardescit (0370A)in corde, fas esse videtur opportunis vicibus litterarum foras scintillare officio: ne taciturnitate vilescat, quae novis semper beneficiorum fomentis nutritur. Ecce Flaccus effeto corpore, militaris cingulo laboris deposito, secundum piissimum domini sui David consilium, devote Deo soli quieta pace servire toto elegit desiderio: quid [ Edit., quod] iterum pugnare cogitur, et sub fasce armorum desudare, quae infirmi corporis denegat fragilitas de terra tantummodo levare. Nisi forsan subsequenti tempore ejus misericordia, qui allevat elisos, solvit compeditos (Psal. CXLV, 8), vires ei praestare dignetur.
Forte quidam dicturus est dialecticus: Consilio valet, cui fortitudinem annosa negat infirmitas. Sed illi etiam verissima opponi poterit responsio: Si quid (0370B)dignum in corde viguerit Flacci, hoc totum in sacratissimo pectoris thesauro pius possidet David. In tantum, ut ubi ille est, ibi etiam et Flaccus. Respondeat pro utrisque amborum divitissimus sapientiae. Et ut simpliciter 155 dicam, quod mihi simpliciter deprecari necesse est: ne quaeso sancta mens Domini mei irascatur tarditati meae, quod modo venire non valeam. Erit iterum, si Deo placuerit, tempore opportuno. Nec meam reor devotionem vestrae excellentiae in aliquo loco plus prodesse posse, quam assiduis apud sanctum Martinum orationibus, quatenus divina clementia, quae vos per singulos magistratus in altissimum saecularis potentiae evexit honorem, eo longaeva prosperitate uti concedat, atque ex hujus sublimitatis dignitate ad apicem aeterni regni ascendere (0370C)faciat. Quo misericordia et justitia, Deo miserante, vestram deducat beatitudinem. Ille homo recte feliciter felix dici poterit, qui de hac praesenti felicitate ad aeternam merebitur pervenire felicitatem. Et implebitur in eo pulcherrima illius versiculi promissio: Ambulabunt sancti de virtute in virtutem, donec videatur Deus deorum in Sion (Psal. LXXXIII, 8). Alma Dei Christi tribuat tibi regna potestas Aurea cum sanctis, David, in arce poli. Discindat chartam mitis, rogo, dextera David, Victricem faciat quam Deus omnipotens.
EPISTOLA CXXXIII. AD DOMNUM REGEM. (Anno 801.) Significat obitum Maganfredi. Intercedit pro fratribus et ecclesia sancti Petri urbis Beneventanae; cum Beneventanis clementer agi supplicat. (0370D) Gloria et laus Deo omnipotenti pro salute et prosperitate vestra, dulcissime mi David, atque pro omni honore et sapientia, in quibus te speciali gratia (0371A)omnibus supercellere fecit. Perpetua gratiarum actio resonet, et assidua sanctarum intercessio orationum ad Deum dirigatur, quatenus longaeva prosperitate feliciter vivas, valeas et regnes ad correctionem et exaltationem sanctae suae Ecclesiae, ut sub protectione tuae venerandae potestatis secura quiete Deo deserviat. Effudi pridem preces supplicationis meae per Candidum famulum vestrum, quas precor clementi animo vestram suscipere pietatem. Quidquid animus suggessit meus mihi, totum misi in aures ejus, ut conservaret in corde, vestraeque veridico ore patesceret pietati.
Sed novi rerum eventus novos iterum, charitatis penna, exarare meam devotionem apices exhortantur. Audivi siquidem, quod sine dolore et lacrymis (0371B)non dicam, Maganfredum fidelem vestrum nobisque charissimum amicum in Beneventana diem obiisse patria. Unde rogatus sum a fratribus sancti Petri litteras dirigere bonitati vestrae, pro cellulis ad eam antiquitus pertinentibus ecclesiam, ut merces vestra esset ex illarum aliquibus, si vestrae videatur providentiae; similiter et pro atrio intra muros civitatis, unde fratribus sancti Petri habitatio honesta construi potuisset. De his omnibus vestra consideret bonitas, quid Deo placeat, vestroque nomini honorabile fiat, et bonitati amabile.
Sed multo major et plus necessaria populo Christiano causa occurrit, preces prostrato effundere corpore ante pedes pietatis vestrae. Primo, ne irascaris fidelissimae charitati meae, qua me maxime debitorem (0371C)benignitati vestrae verissime agnosco. Secundo etiam loco, et hoc intimo cordis affectu deposco, ut sanctissima sapientiae vestrae consideratio provideat, quid Deo placeat, vel quid populo proficiat Christiano de expeditione hostili in Beneventana terra, ne majus sibi eveniat damnum de fidelibus tuis. Optime 156 nosti quomodo divina pro te pugnabat providentia. Patrem, fratremque hujus impiissimi hominis in brevi tulit articulo. Sic etiam, sic faciet, credimus, si illius sancta voluntas disponit, ut et iste pereat, sine aliquo fidelium damno tuorum eveniat. Talia possunt fere melius ex consilio, quam aperta expugnatione, per tempus finem habere. Quo plus humiliat se homo sub manu omnipotentis Dei, eo citius vindicat injurias servorum, qui ait: Mihi (0371D)vindictam, ego retribuam (Rom. XII, 19; Hebr. X, 30; (0372A)Act. XIII, 22). Id est, mihi servate vindictam, et ego pugnabo pro vobis. Nam David, de quo ipse Dominus tam sublime protulit testimonium; Inveni David filium Jesse virum secundum cor meum (II Reg. XIX, 23). Ipse igitur Semei sibi maledicentem prohibuit occidi, optans sibi pro patientia humilitatis suae a Deo dari benedictionem.
Haec etiam acutissimae sapientiae investigatio disponat, secundum rationis vivacitatem et secundum salutem fidelium tuorum considerans quomodo animus illorum sine praesentia beatitudinis tuae longum sufferat laborem. Deum invoco testem cordis mei, haec plena fide, et perfecto prosperitatis vestrae in omnibus desiderio scripsisse, obsecrans supplici devotione, haec eadem patienter vestram legere beatitudinem, (0372B)nec aliquid iracundiae in meam habere praesumptionem, talia vestrae ingerentis sapientiae. Licet charitas mea stulta videri valeat, tamen nunquam infidelis, nec in minimo nec in maximo inveniri poterit. Fiducia enim probatissimae humilitatis vestrae haec scribere praesumpsit.
Forte quislibet dicit: quid ille homo alienis se ingerit rebus? Non agnoscit nihil mihi alienum vestrae prosperitatis esse debere, quam super salutem corporis mei vel vitae meae longaevitatem diligere me testor. Tu prosperitas regni, tu salus populi, tu decus Ecclesiae, tu omnium protectio fidelium Christi; nobis igitur sub umbra potentiae, et sub tegmine pietatis tuae, divina concessit gratia religiosam ducere vitam, atque secura quiete Deo Christo deservire. (0372C)Ideo sollicita mente et pia intentione, pro tua prosperitate et salute curam habere et intercedere justum et necessarium habemus, domine desiderantissime atque omni honore dignissime David rex
157 EPISTOLA CXXXIV. AD DOMNUM REGEM. (Anno 801.) Gratias agit pro benefactis; et ut ob corporis infirmitatem apud S. Martinum sibi requiescere liceat, supplicat. Domino piissimo David regi, Albinus perpetuae beatitudinis salutem.
Summa Deus Trinitas vestrae bonitati, omnium (0372D)dilectissime David, aeterna restituat beatitudine, (0373A)quidquid pietatis vel benignitatis in me famulum vestrum, sicut prima cognitione adventus mei ad vos misericorditer promisistis; ita omnia fideliter implestis, et ad cumulum plenissimae veritatis quae semper vestri pectoris insidet thesauro, centuplum addidistis; ut cunctorum luce clarius oculis patescit, auribusque per longinquas terrarum resonat multorum. Quid enim addi potuit felicitati peregrinationis meae, vel vestrae bonitatis judicio, super me minus digno his omnibus donorum largitionibus? vel quales gratiarum actiones vestrae misericordiae condignas persolvere possum, nisi perpetua piae orationis sedulitate misericordissimi Dei omnipotentis clementiam deprecari, quatenus aeterna remuneratione in coelesti beatitudine omnia multipliciter reddat in (0373B)meam vestrae largissimae bonitatis benefacta parvitatem? Quod ut meam liceat apud sanctum Martinum quotidie instantiam agere, supplex suppliciter, humilis humiliter, devotus devote obsecro, quia valde infirmatus corpore nil aliud itineris vel laboris perficere valeo. Omnis igitur corporis mei, ut vere fateor, dignitas et fortitudo recessit, abiit, et quotidie fugiet; nec in hoc, ut revereor, saeculo revertetur.
Speravi atque optavi me transactis diebus vestrae adhuc vel semel beatitudinis faciem videre. Sed ingravescente infirmi corporis flebilitate, omnimodis hoc idem fieri non posse probatum habeo. Quapropter deprecor vestrae invictae bonitatis misericordiam, ut nullatenus mens sancta, voluntas benigna (0373C)quae in vobis est, meae irascatur infirmitati, sed pia compassione fessum concedat requiescere, orationibusque pro vobis instare, et praevenire faciem aeterni judicis in confessione et lacrymis. Ut si quoquo modo, Deo Jesu miserante, metuendas antiqui hostis accusationes evadere valeam, et aliquem sanctorum habere adjutorem merear, mecum stantem, pro meaque intercedentem fragilitate, ne tradar in manus inimicorum meorum (Eccli. IV, 22).
O quam timendus est omni homini dies ille, et quam necessarium est unicuique praeparare se in occursum Domini Dei sui! hortante nos ipsa luce, quae illuminat omnem hominem, atque clamante: Ambulate, dum lucem habetis, ne vos tenebrae comprehendant (Joan. XII, 35). Sed et quomodo in ea luce ambulare (0373D)debeamus, alio ostendit loco, dicens: Sic luceat (0374A)lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V, 16). David in aeternum tecum sit gratia Christi, Ut vigeas, valeas, victor in orbe potens. Post haec et teneas coelestia regna beatus, Cum sanctis pariter semper in arce poli. Multiplici Christus reddat tibi munera mitis, In me quot bonitas contulit ecce tua. Gramina quot tellus habeat, vel littus arenas; Tot miserante Deo, David, habeto vale. Inclytus aeternis David feliciter annis, In Christo meritis vivat ubique sacris.
EPISTOLA CXXXV. AD NATHANAELEM. (Anno 801.) Excitat ad pietatem; commendat illi curam in instruendis virginibus Lucia et Columba. Committit illi epistolam cum sacrae Scripturae munere porrigendam regi Carolo. (0374B) Albinus Nathanaeli salutem.
Cognoscat te in benedictione, qui agnitus est a te beato praedicante Philippo, qui te sub ficu veteris delicti vocavit ad virum de Nazareth; qui te sine dolo Israelitam esse concedat, ut dignus efficiaris non solum verbis dicere, sed et opere implere: Rabbi, tu es Filius Dei, tu es Rex Israel (Joan. I, 45-49). Hunc sequere, donec videas eum cum beato Petro et filiis Zebedei stantem in littore et clamantem: (0374C)Mittite rete in dexteram navigii et invenietis (Joan. XXI, 6); uti post hanc piscationem ad convivium vocatus dicatur tibi inter caeteros sanctae piscationis socios: Veni et prande (Ibid. vers. 12). Quid hoc convivio dulcius? Quid hac praesentia beatius? Ubi sempiternum nullo fine clauditur gaudium, ad quod tantummodo magni pisces seligentur, qui non scisso rete apostolica capti sunt praedicatione. Crescente numero ab uno usque ad decem et septem, propter decalogum et septem sancti spiritus dona: de cujus numeri mira divisione et significatione olim me scripsisse memoro, dominoque meo David dixisse, calido charitatis corde, in fervente naturalis aquae [ Ms., atque] balneo, ubi te, alumne, praesentem esse non ignoro.
(0374D)Saluta Luciam sororem nostram et filiam Columbam: (0375A)deprecare eas memores esse senectutis meae in sacris orationibus, et salutis suae in bonis operibus; nec illis tuae decorem sapientiae abscondas, sed irriga florentes bonae voluntatis in eis areolas. Quid pulchrius sapientiae floribus, qui nunquam marcescunt? Quid scientiae divitiis locupletius, quae nunquam exhauriuntur? Ad has exhortare eas; vivant in meditatione legis Dei die ac nocte, ut eum inveniant quem scripsit Moyses in lege et prophetae. Teneant eum, nec dimittant, donec introducantur in cellaria regalis gloriae, ut ordinata charitate floribus aeternae beatitudinis fulciantur, mittente Sponso de thalamo suo praesentis prosperitatis laevam sub capite earum, et dextera aeternae beatitudinis amplexetur eas.
Epistolam vero parvitatis meae, cum sanctissimo (0375B)divinae Scripturae munere, die Natalis Domini, et verbis salutationis pacificis redde domino meo David cui tantas grates et laudes agimus pro omnibus bonis quae mihi meisque filiis faciebat, quantas habet liber ille syllabas; et tantas a Deo dari benedictiones illi optamus, quantae in eo litterae leguntur scriptae. Vive Deo felix, fili! florentibus annis, Ut te conservet Jesus ubique tuus. Quo sine nil prodest cuiquam vaga gloria saecli; Nate memor Patris semper amate vale.
EPISTOLA CXXXVI. AD EUMDEM. Ad conversationem honestam et religiosam animat; et vitari suadet columbas coronatas volitantes per cameras palatii. (0375C) Dulcissimo filio meo Nathanaheli Albinus Pater salutem.
Obsecro te, fili mi charissime, ut vita tua fiat et conversatio honesta, et religiosa, atque sine omni reprehensione, in quantum fieri possit, coram Deo et coram hominibus, ut intelligatur quanta eruditione edoctus fuisti. Sanctitas tua et venerabilis religio laus est mihi apud homines et merces apud Deum. Non veniant coronatae columbae ad fenestras tuas, quae volant per cameras palatii: Nec equi indomiti irrumpant ostia camerae: nec tibi sit ursorum saltantium ora [ Forte, hora], sed clericorum psallentium; sint verba in veritate modesta, et vox temperata, et (0376A)silentia considerata; et cui dicas, diligenter examinatum. Nec te alienis immisce dissensionibus, nec te praetereat horarum psalmodia sanctarum; nec missarum maxima virtus in corpore Christi, nec charitas desit.
Legatur ante te lectio sancta, per quam fieri possint ad convivas verba praedicationis. Sit tuum velle et nolle ad mentis arcem constitutum, ne poenitere cogaris de quolibet facto. Esto pauperum pater, ut de pane tuo manducent, quia in paupere Christus reficitur. Quam felix mensa, in qua est conviva Christus. Esto irreprehensibilis et morum dignitate, magnificus in sanctitate, laudabilis in ratione dati et accepti, jucundus in verbis, gaudens in aspectu, laetus ad miseros, largus ad pauperes, omnibus omnia (0376B)[ Ms. odorante, nullo sensu ] factus, ut ex omnibus, Christi gratia consequente, mercedem habere merearis.
EPISTOLA CXXXVII. AD CHRODGARIUM COMITEM. (Anno 801.) Infantulum et fratrem erudiendos se suscipere significat. Hortatur ad fidele servitium, et consilia regi praestanda. Cavere sibi, ad vastandam urbem Beneventanam abituro, suadet a noxio Italiae aere. Viro laudabili Chrodgario comiti Albinus diaconus salutem.
Litterarum legatio non est spernenda, ubi linguae officium ob amicitiam conjungendam longinquitas terrarum abstulit. Unde ego tibi, venerande amice, hos apices meae devotionis dirigere curavi, obsecrans (0376C)ut fideli charitate orationes meas inter spiritales amicos tuos, quocunque perrexeris, commendare studeas.
Bonum infantulum nobis ad erudiendum direxistis, etiam cum fratre valde laudabili, cujus mores nobis optime conveniunt, in omni religione et sanctitate; et necessarium est infantulo, quem velim, ut citius remittas ad nos.
Nec tibi, deprecor, onerosum esse litterarum admonitio ( Ita cod. ms.) mearum, quoniam opto te in Dei voluntate proficere, et salutem operari animae tuae in eleemosynis ad pauperes, et justitia ad omnes, et misericordia ad miseros et consiliis bonis, quae domno imperatori et regno Francorum proficiant ad salutem et prosperitatem.
Audivi, vos ituros esse ad vastandam Beneventanam (0377A)patriam. Scis optime quale periculum ibi imminet tibi, propter pestilentem illius terrae aerem. Ideo nihil dimittas inconsideratum rerum tuarum; maxime ne ulla retro super te clamet injustitia, vel cujuslibet culpae negligentia. Utere sapientia tua ad salutem tibi sempiternam, quia illa tantummodo vera est scientia, quae perpetuam hominibus praestat beatitudinem. Opto te feliciter vivere in haec tempora atque in futura, venerande amice!
EPISTOLA CXXXVIII. AD SOROREM ET FILIAM. (Anno 801.) Significat quantum aestimet illarum amicitiam. De felici nuntio Roma accepto certiores reddit. Mittit quosdam tractatus Ven. Bedae describendos. De propria sua valetudine illas instruit. (0377B) Charissimae in Christo sorori et filiae gratissimae, Pater perpetuae beatitudinis salutem.
Quantum inter nos rerum eventus probare potuit, semper ab initio cognitionis nostrae optime nostris partibus vestram bonitatem fidelem invenimus. Proinde gratias et laudes Deo omnipotenti perpetuas agere aequum habemus, qui nobis, quamvis indignis, tam clarae dignitatis et tam probatae fidei concessit amicitiam, et, quod raro inter consanguineas personas inveniri poterit, in peregrinis nominibus reperire perdonavit; quamvis, quantum ad Christianae fidei societatem nullus dici debeat peregrinus, quantum vero ad saeculi exsilium omnes peregrini sumus, (0377C)dicente Psalmista: Heu mihi, quia peregrinatio mea prolongata est (Psal. CXIX, 5). Exsilium est habitatio hujus vitae, quoniam cogit nos ad Patriam properare, de qua dicitur: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saeculum saeculi laudabunt te (Psal. LXXXIII, 5). Felix est qui de labore ad requiem perveniet, in qua sine omni perturbatione animi vel corporis vivet in aeternum.
Placido animo vestrae pietatis suscepimus eulogias, devoto deprecantes animo Dei clementiam, longaeva prosperitate vos feliciter in hoc saeculo vivere, et ad aeternam beatitudinem post hujus labores vitae pervenire.
Candidus noster de Roma reversus est, omnia prospera inde referens de domino meo David et omnibus (0377D)fidelibus suis; filiolos nostros remansisse (0378A)cum Pippino dixit; apostolicum suos superare adversarios referebat, et in magna esse gratia cum domino imperatore.
Tractatus quos rogastis direximus, deprecantes ut quantocius scribantur et remittantur, quia nobis valde necessarii sunt propter legentium utilitatem, quos dominus Beda [ Ms., Boeda] magister noster sermone simplici sub sensu subtili composuit. Ideo ejus opuscula vobis dirigere curavimus, quia ejus maxime dicta vos desiderare intelleximus
De mea vero sanitate scito quod partim febris recessit, partim remansit. Ad castigandum permanet; sed minus meritis meis pepercit mihi pietas divina et intercessiones sanctorum suorum. Sed adhuc restat maximus timor de judicio Dei, quem nullus (0378B)effugere valet. Tantum castiget nos pia miseratione perpetui Patris bonitas, et non tradat nos in manus inimicorum nostrorum: Cui saepius dicam: Erue a framea animam meam et de manu canis unicam meam (Psal. XXI, 21). Item: O Domine, libera animam meam, misericors et miserator Dominus (Psal. CXIV, 4), ut fieri possit quod dicitur: Benedic, anima mea, Dominum (Psal. CII, 1). Atque iterum: Lauda, anima mea, Dominum (Psal. CXLV, 2). Sit nomen Domini benedictum ex hoc nunc et usque in saeculum (Psal. LXXI, 17). Perpetua benedictione divina vos gratia coronare dignetur, dilectissimae in Domino dominae!
EPISTOLA CXXXIX. AD SOROREM ET FILIAM. (Anno incerto.) Charitatem et lectionem sanctae Scripturae cum oratione commendat. (0378C) Dilectissimis in Christo personis sorori et filiae sempiternam supernae beatitudinis salutem.
Quid est quod vestra tanto tempore tacuit charitas? Nunquid verba defecerunt salutationis, seu causae non supervenerunt quarum notionem charta nec deferret ad aures nostras? Nunquid longinquitas terrarum charitatis dulcedinem separare debet, cujus flammam nec profunditas fluminum, nec pelagi immensitas, juxta Cantici sermonem, obrui poterat (Cant. VIII, 7), in qua sola qui offenderit, factus est omnium reus (Jac. II, 10). Haec est quae super bonos (0378D)et malos splendescere debet, ut sit homo terrenus in (0379A)ea perfectus, sicut Pater qui in coelis est, perfectus est (Matth. V, 48).
Ergo Filius charitatis, filius est Dei, quia Deus charitas est (I Joan. IV, 16), cujus lux corda vestra sufficienter irradiet; cujus dulcedo pectora vestra abundanter reficiat. Haec est summa omnium bonorum; haec est optima pars, quae nunquam auferetur, sed magis atque magis in pectore habentis ardescit; de qua duo dixerunt discipuli, cognita Domini facie in fractione panis: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur in via, et aperiret nobis Scrituras? (Luc. XXIV, 32.) Vos eam in Scripturis quaerite sanctis, intentissime scrutantes eas, ut cognoscatis Dominum vobis loquentem in eis.
Quid dulcius est quam Dei omnipotentis frui confabulatione? (0379B)quia qui legit sacratissimos sermones Domini, per sanctos suos nobis traditos, Deum loquentem audiet; et qui orat, Deo loquitur. Hae sacratissimae vicissitudines diem et noctem ducant in jubilationem; nec saecularis occupatio spiritalem subruat jucunditatem; quia vanitas vanitatum est, hujus saeculi deliciae et falsi amores; quia omnes hujus vitae jucunditates velut umbra transeunt, et velut spuma super aquam facile dissipantur. Ideo, dilectissimae et nobilissimae virgines, animas vestras in omni sanctitate et religione lectionisque studio exercete, ut Spiritus sanctus de coelo vestrae devotionis corda saepius visitare dignetur, qui pectora inhabitare dignoscitur charitate plena, et in sancta sapientia sollicita mente sudantes.
(0379C)Haec interim sanctae dilectionis calamo praelibare curavi. Caeterum si paternae voluntatis effectum scire curam habetis, scitote quotidie infirmitates crescere, et variis corpus debilitare doloribus, et Dominum pulsantem januas, si vigilantem inveniat famulum suum; vigiliasque vestris adjutus intercessionibus custodire sanctas, ne me in saeculi occupationibus dormientem inveniat, qui apostolis suis praecepit dicens: Vigilate et orate, ne intretis in tentationem; spiritus quidem promptus est, caro [Ms., cor] autem infirma (Matth. XXVI, 41). Vestram sanctitatem in omnibus bonis florere, et ad perpetuam Deus Jesus proficere faciat felicitatem, soror in Christo charissima!
EPISTOLA CXL. AD SOROREM ET FILIAM. Suadet in prosperis et adversis servare aequanimitatem exemplo sanctorum, quorum vitas vult eas legere ex Dialogis sancti Gregorii papae. (0379D) In Christo charissimis personis sorori et filiae pietas paterna salutem.
Gratias agimus divinae clementiae de vestra prosperitate et salute, et de omnibus bonis, quae illius ineffabilis misericordia vobis condonavit; etiam et illius continua voluntate laudamus pietatem, qui nobis licet indignis tam fidele solatium, et tam dulcem charitatem in vestra dilectione contulit: unde et necessarium est omnibus in Christo pie viventibus illius supereminentem laudare gratiam, qua humano (0380A)generi misertus est; et quidquid boni egerimus ad illius semper referre benignitatem, sine qua, ipsa Veritate attestante, nihil efficere valemus: in qua bonitate vestra semper unanimitas laeta remaneat; nec adversitatibus saeculi, vel infidelitatibus mundi amatorum frangi debet, nec tristitiam habere, licet nobis multa eveniant adversa. Sic est hujus praesentis vitae varietas, ut prospera semper misceantur adversis, sicut dies nocte mutatur; sicut sanitas corporis morbis supervenientibus afficitur; sicut flos juventutis senectute superveniente marcescit; sicut aestatis tranquillitas hibernalibus atteritur tempestatibus. At nihil horum religiosam mentem fatigare debet, sed semper stabili tenore erecta spe ad Deum firma soliditate immobilis permanere. Unde et testificatione (0380B)ipsius Veritatis Joannes Baptista laudatur, quod non esset arundo vento agitata (Luc. VII, 24), id est, nec adversitatibus saeculi, nec reprehensione invidiosa; vel etiam adulatione subdola, vel prosperitate arridente a stabilitatis rectitudine mentem declinare voluit [ Ms., valuit]; sed semper aequali mentis soliditate quae adversa pertulit, vel laeta temperavit; cujus exemplo vestrae firmetur in Deo, dilectissimae personae, exercitatio mentis. Proficiunt enim saepe tentationes, ut probata patientia in mercedem aeternae retributionis crescat.
Sicut aurum igne probatur, ita tribulationibus mens Christiana examinatur, dicente Scriptura: Fili, accedens ad servitutem Dei, praepara animum tuum ad tentationem (Eccli. II, 1), non ad securitatem. Roborate (0380C)vosmetipsas exemplis sanctorum, legentes per vices illorum vitae dulcissima exempla, et sanctorum verborum hortamenta necessaria; sit illorum vita vobis in speculum. Nam fessae mentis acumen levioris lectionis interpositio saepe reficit. Ideo difficilior in apostolica auctoritate sensus vos procul dubio saepius fatigare habet; sed tenete nunc in manus vel Vitas Patrum, vel miracula sanctorum, quorum in dialogis beati Gregorii, doctoris nostri, multa inveniuntur lucidissima exarata eloquentia, et sententiis sanctae Scripturae semper confirmata. Haec et inter vos conferre, et in conviviis aliis edere jam sic consuetudinem incipietis habere, valde vobis esse jucunda arbitrantium. Sicut diversitate ciborum fastidium manducanti tollitur, ita varietate lectionis mens reficitur (0380D)legentis: quorum omnium vestra charitas considerata providentia videat, quid cui tempori vel qua persona conveniat, ut plurimi vestris optimis admonitionibus ad salutem animarum suarum proficiant.
Haec scripsi paterna admonitione, ut dilectio vestra in hanc chartam meam saepius habeat praesentiam, sicut charitas vestra nostrae menti firmiter infixa manebit. Videte quam planum est intelligere in charitate mutua, quod in Evangelio ipse Dominus dixit: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Non tantum hoc de praesentia corporali dictum putemus, sed (0381A)magis de praesentia sanctae charitatis, quae diffusa est per Spiritum sanctum in cordibus nostris (Rom. V, 5). Habentes thesaurum verae dilectionis in pectoribus nostris, inde unusquisque alium adjuvet secundum mensuram donationis Christi, sive in solatio saecularis necessitatis, sive in communione spiritalis doctrinae: Et ubi haec fiant, ibi certissimum est Christum esse in medio, qui de corde religioso in cor alterius charitatis suavitatem diffundit, ut sit una concordia omnium Deum diligentium, et una pietas invicem se adjuvantium.
Haec vos assidua considerantes dulcedine, nostrique memores, Christo miserante, semper de die in diem in charitate crescite, in fide confirmamini et in spe divinae bonitatis indeficientes aeterna prosperitate (0381B)valete, charissima et jucundissima dilectionis sanctae nomina!
EPISTOLA CXLI. AD AQUILAM SEU ARNONEM. (Anno 801, post Pascha.) Meminit cum gaudio de prosperitate et exaltatione regis. Cupit instrui de causa domni Apostolici, de Beneventana controversia, et de actis in conventu episcoporum. Refert statum suae valetudinis. Venerando Patri, et in membris Christi excellentissimo Aquilae archispeculatori Albinus devotus in charitate frater indeficiens [ Forte, indeficientis] gloriae salutem.
Gaudens gaudebo de fide et charitate beatitudinis vestrae; de prosperitate, salute et exaltatione pii (0381C)principis triumphatoris magni, et gloriosi imperatoris, et nobilissimae prolis illius, fideliumque omnium ejus incolumitate: nisi duo defuerunt in litteris vestris de domno apostolico patre nostro, qualiter longa certatio pastoris et populi terminata esset; et de Beneventana controversia. Quoniam sollicitus sum valde de filiis meis, quorum mihi vitam, et salutem, et benefacta pernecessaria esse tu ipse optime nosti. Et miror cur sapientia et consilio conventus multorum ob regni istius integritatem quoquo modo causa disceptationis impiae non finiretur: simul etiam sollicitus sum audire quid in tanto tamque praeclaro conventu de statu sanctae Ecclesiae ordinaretur, et de catholicae fidei firmitate; nec tam diutino tempore advenientium conversatio sine magno quolibet profectu (0381D)Christiani populi fieri debuit. Tua vero sanctitas, pastor dignissime, gregem Christi, tuae sollicitudini commendatum, omni cura per pascua perpetuae vitae ducat, quatenus multiplici gaudeas remuneratione (0382A)cum grege tibi subjecto in aeternae beatitudinis regno.
De mea vero prosperitate gaudeat paternitas tua, quoniam Dominus Deus, qui mortificat et vivificat, vulnerat et medetur (I Reg. II, 6), castigavit me per Pascha multa febrium flagellatione, et pene ad desperationem vitae deduxit. Sed misertus est mihi ob preces servorum suorum; sed remanet quotidianus labor ejusdem castigationis, non tamen usque ad periculum vitae, sed usque ad emundationem, ut opto, delictorum meorum. Te vero quotidie mea mens Dei omnipotentis clementiae commendare studet, optans ut proficias in omni bono in conspectu Dei. Corpore vero propemodum emortuo vivida charitatis virtus vivit in pectore, amans te, frater mi Aquila, (0382B)ut Patrem, quoniam fidelem te semper probavi; et quod rari habent, in prosperis et adversis aequaliter ejusdem animi esse in amicos; nec de hoc tui cordis thesauro cuilibet dubitare fas esse fateor, quia charitas Dei diffusa est in corde tuo, simul etiam et proximi, per Spiritum sanctum, qui datus est nobis, ut diligamus invicem, sicut et Christus dilexit nos (Rom. V, 5).
Desidero multum vestrae dilectionis faciem videre, et consolationis tuae solatio foveri. Tempus est aeternis providere diebus, quae sola pene sapientia recte dici poterit. Saecularium rerum providentia pauco proderit tempore; perpetuae vero prosperitatis providentia nullo fine claudetur; quae fraterna collocutione multum proficere nemini dubium esse debet, dicente (0382C)ipsa Veritate: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Quid deerit boni consilii, ubi tantus mediator interesse dignoscitur? Incolumem beatitudinem tuam, et plurimis prodesse in consiliis et exemplis, multo tempore divina custodire dignetur gratia, domine pater, fili, frater et amice!
EPISTOLA CXLII. AD FRATRES FULDENSES. (Circa annum 801.) Hortatur ad religiosas virtutes. Mittit pallium storacium pro corpore sancti Bonifacii, et chartulam missalem. Sanctissimis, nobisque cum omni charitate colendis fratribus sancti Bonifacii Patris et protectoris (0382D)nostri, humilis levita Alcuinus, aeternae beatitudinis in Christo salutem.
Memor dulcissimae dilectionis vestrae, qua me benignissime cum omni gaudio olim suscepistis: et (0383A)quantum tunc laetatus sum in praesentia vestra, tantum nunc torquetur animus in absentia, quaerens videre quos amat, et habere praesentes quos diligit. Sed quia hoc carnalibus non est concessum oculis, fiat spiritali praesentia perpetua dilectio; quia charitas quae deseri potest, nunquam vera fuit. Quapropter tendamus ad illam, quae nunquam finem habitura est, in qua beata aeternitas est, et aeterna beatitudo: ut ad hanc pervenire mereamini, nullus labor vos terreat; nullae saeculi hujus blanditiae retrahant, sed semper illius amor ardeat in cordibus vestris, qui tertius in via comes apparuit duobus discipulis; qui sublatus ab eorum oculis carnalibus dixerunt: Num cor nostrum ardens erat, dum loqueretur in via et aperiret nobis Scripturas (Luc. XXIV, 32)? In litteris (0383B)sanctorum Patrum quaeramus illum quem illi necdum docti in Scripturis intellexerunt. Modo aperta sunt omnia; modo ipse aperuit sensum, de quo dictum est: Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas (Ibid. 45). Nunc evangelica veritas toto resplendet in orbe; nunc prophetarum aenigmata sole lucidius fulgent in ecclesiis Christi. Hanc lucem veritatis tota anima sectemini, et Christum intelligite, in illa Christum amate, Christum sequamini, quatenus ejus vestigiis sacratissimis inhaerentes vitam aeternam in ejus sanctissima praesentia habere mereamini; memores apostolici mandati dicentis: Fratres, stabiles estote et immobiles in opere Domini semper, scientes quod labor vester non est inanis in Domino (I Cor. XV, 58). Stabiles estote in loco vestro, et in (0383C)devotione propositi vestri. Nolite derelinquere sanctissimum Patrem vestrum; state circa sepulcrum ejus, quatenus ille preces vestras offerat omnipotenti Deo. Nolite concupiscere saeculares vanitates, sed coelestes amate beatitudines; et nolite, sicut Doctor gentium ait, conformari huic saeculo, sed reformamini in novitate sensus vestri (Rom. XIII, 2). Turpe est enim monacho militiam spiritalem amittere, et saecularibus se implicare negotiis.
Non sint murmurationes inter vos, non odia, non invidiae, non detractiones; et nolite judicare alterutrum; sed in humilitate et concordia omnes vestrae fiant actiones: Obedientes praepositis vestris, non ad oculum tantum, sed ex corde, quasi coram Deo (Ephes. VI, 5, 6). Obedientia vestra, charitas vestra, humilitas (0384A)vestra notae sint omnibus, ut plurimi vestris bonis exemplis erudiantur, et proficiant in salute animarum suarum. Si vero venerandus Pater Bonulfus, dilectissimus meus amicus, non valeat pro infirmitate sua implere regularis vitae duritiam, vos illum judicare nolite, sed ex corde obedite illi, et amate ut Patrem, quia ipse rationem redditurus erit de animabus vestris. Ille pro vobis laborat vagando et currendo, ut quiete vivere [valeatis] et regularem vitam vestram custodiatis, et corpori vestro necessaria habeatis. Vos vero facite sicut filii charissimi; Deum timete, Deum diligite, et curam sanctissimi Patris vestri habete in orationibus vestris, quatenus longaeva prosperitate vobiscum vivat feliciter, et vobiscum vosque cum illo vitam habere mereamini (0384B)sempiternam.
Adolescentulos vestros admonete, instruite, docete in omni disciplina sancta et doctrina catholica, ut digni habeantur in loco vestro stare, et orationum . . . vobis dirigere, ubicunque maneatis. Admonete corde [de] castitate corporis, de confessione peccatorum suorum, de lectionis studio et labore manuum sine murmuratione, et de omnibus rebus quae tali aetate necessaria videantur; et illi subditi fiant senioribus et magistris suis, humilitate bona, in religione piissima. Et vos seniores qui estis, bona eis praebete exempla, ut non solum verbis, sed vitae religione vestrae erudiantur. Non sint luxuriosi, non ebrietati servientes, non contemptuosi, non inanes sequentes (0384C)ludos, sed discant officiales esse boni in domo Dei, ut benedictionem et gratiam, per intercessionem sancti Bonifacii Patris sui, a Deo Christo recipere mereantur, meque deprecor ut perpetua memoria habeatis vobiscum in sanctis orationibus vestris; tempus enim appropinquat, quod nullus effugere valet: praeparet se unusquisque, ut vestitus bonis moribus, non nudus appareat in conspectu Domini Dei sui.
Direxi unum pallium storacium ad corpus sancti Bonifacii Patris nostri, de cujus sancta intercessione pro peccatis meis magnam habeo fiduciam; quatenus ego peccator vel veniam habere merear ea die, qua vestra sanctitas coronam recipiet beatitudinis aeternae.
(0385A)Misi chartulam Missalem vobis, o sanctissimi presbyteri, ut habeatis singulis diebus, quibus preces Deo dirigere cuilibet placeat; quando in honorem sanctae Trinitatis; quando de amore sapientiae; quando de poenitentiae lacrymis; quando de charitate perfecta, vel quando ad suffragia angelica postulanda, vel omnium sanctorum cuilibet postulare placet; vel etiam si quis pro peccatis suis; vel pro quolibet amico vivente; et etiam pro amicis plurimis; vel etiam fratribus de hoc saeculo recedentibus facere velit orationes; vel quando specialiter beatae Mariae genitricis Dei virginis perpetuae deprecari velit intercessiones; vel etiam sanctissimi Patris vestri Bonifacii cantare quis velit, et praesentiam illius piissimam advocare precibus. Haec omnia (0385B)charitatis intuitu vobis dirigere curavimus, deprecantes humilitatem vestram, benigne suscipere, quod plenissima charitate vobis dirigimus. Faciat quislibet de eis, quodcunque placeat, et ne me reprehendat in charitatis officio. Unusquisque enim in suo sensu abundet, et semper faciat Deo placita, et omnibus sanctis, quatenus cum illis perpetua visione Domini nostri Jesu Christi frui digni inveniantur.
Mei memorem sanctam beatitudinem vestram Dominus Deus in omni postulatione sancta exaudiat, et praesentem felicitatem, futuramque beatitudinem vobis condonare dignetur, dilectissimi fratres. Deprecor ut nobis per litteras beatitudinis vestrae notum faciatis, si hae ad vos pervenerint litterae, et (0385C)quid exinde vestrae placeat prudentiae. Quod meum est feci, charitatis implens officium in amore et honore Domini nostri Jesu Christi.
158 EPISTOLA CXLIII. AD ARNONEM. (Anno 801.) Illum, ut ad S. Martinum veniat, invitat: ad coelestia aspirat, et pro se orari cupit. Optimo praesuli Aquilae Albinus salutem.
Occurrat chartula, charitatis calamo conscripta, vestrae reverentiae, frater desiderantissime, tuis susurrans auribus, ut venias, si fieri possit, ad limina beati [Martini] Patris nostri, protectorisque vestri, ut tuus tecum familiari collatione [Albinus] sodalis (0385D)agere extrema salutationis verba valeat: quia festinat hora divisionis inter fratres, separationis inter amicos. Eunti homini in domum aeternitatis suae, et circumeuntibus circa eum in platea plangentibus (Eccl. (0386A)XII, 5); tunc vera probabitur amicitia, dum falsa cessabit adulatio. Multi promittunt societatem, sed pauci custodiunt. Nec mirum; quia multi sunt vocati, pauci vero electi (Matth. XX, 16). Sed quid ad haec? Jungat se homo Deo, et habebit cuncta quae necessaria sunt. Quaerite primum regnum Dei et justitiam ejus, et omnia adjicientur vobis (Matth. VI, 33). Dolores et tribulationes hujus vitae nos quotidie admonent Deo jungi, terrena fugere, coelestia amare. Sed heu, proh dolor! his optamus miseriis diu interesse, et minus perpetuam quaerimus requiem; nostris inhiamus cupiditatibus, minus Dei praeceptis inhaerentes, qui paterna pietate nos castigat, ut animo haec temporalia fugiamus, et ad aeterna festinemus, ubi vera est beatitudo. Ut ad hanc pervenire merear, (0386B)Deo miserante, tua me sanctitas orationum suffragiis adjuvet. Periculum meum novi, peccata mea agnosco. Ideo supplex servorum Christi deposco intercessiones, ut mei misereantur. Spes et consolatio mea omnium Redemptor Deus Christus, cui laus et gratiarum actio pro omnibus bonis, quae mihi gratuita pietate concessit in hoc saeculo. Vive Deo felix, mundo nam vivere mors est; Vera quidem est homini vivere vita Deo.
EPISTOLA CXLIV. AD ARNONEM. (Anno 801.) Arnonem ad S. Martinum videre, et cum illo de vitae suae rationibus consilia inire desiderat, antequam ex hac vita decedere cogatur. (0386C)Domino merito amabili Aquilae pio praesuli et pacifico, Albinus salutem.
Perpetua charitas occasionem semper inveniet salutationis ad amicum, ut gaudeat in lectione litterarum animus fidelis, cui non est datum laetari in praesentia oculorum. Sed melior est fidelis animi aspectus in charitate, omni intuitu pupillarum. Ideo animo spiritaliter Deus inspiciendus est, non oculis carnalibus, quos communes habemus cum vermiculis: cujus visio omnis est beatitudo, quae sanctis promittitur in sempiterna gloria, a qua tolluntur impii, ne videant gloriam Dei. Ad hanc perpetuae beatitudinis visionem nos invicem exhortemur, quia frater a fratre adjutus, civitas est firma (Prov. XVIII, 19). [Tamen si haec vera, quae dixi de animi visione, (0386D)valde vera videri debeant] quoddam mihi dispendium esse in absentia faciei vestrae video, [non propter nigros in capite capillos, sed propter oculos dulcissimos, et amabilem charitatis loquelam, quam inter (0387A)nos fideliter habere consuevimus. Ego siquidem vocatus ad palatium, propter infirmitatem corpusculi mei venire nequeo, te 159 spectans, vita comite, in domo Dei et sancti Martini]. Si quo modo [ Cod. Mab., Si aliquando] desiderium hoc mihi amabile, Deo miserante, evenire valeat ad invicem contemplari, antequam rumpatur vitta aurea, et conteratur rota super fontem (Eccle. XII, 6), et eat homo exterior in domum aeternitatis suae plangentibus circa eum amicis; et spiritus revertatur ad judicium illius, qui dedit eum (Eccle. XII, 7). Hujus vero judicii terrore totus contremisco, saecularisque negotii deposito onere Deo soli servire, licet pigro corde et imposito gradu, eligam, ne me minus paratum dies illa per omnia inveniat. Sed Deo miserante, vitaque comite (0387B)vulnera quae hujus saeculi miseria mihi infeliciter inflixerat, secundum consilia vestrae sanctitatis mederi aggrediar: hisque transactis inter nos consiliis (quod sine lacrymis non dico) ultimum vale fiat [inter Aquilam et Albinum]. Et ego perpetualiter tuis sanctissimis corroboratus consiliis atque orationibus, spectans spectabo [in loco praefinito], quando revertatur Dominus meus a nuptiis pulsare januam (Luc. XII, 36), an custodem domus vigilantem inveniat; hujusque timendae horae momento peracto, utinam tuam beatitudinem propter necessarias pro peccatis meis intercessiones superstitem relinquam. Quia fides in extremis probatur, quae pene rara invenitur in hominibus. Omnes enim valde ea indigent, sed pauci habere videntur. [Has te non pigeat saepius legere (0387C)litterulas, quas lacrymis dictavi obortis; quatenus in memoria habeas, quid maxime a te meum spectet desiderium; et quod vix invenitur in quamplurimis, in te certum mihi habere agnoscat anima mea in loco praedestinato sibi.] Te vero divina clementia, Pater desiderantissime, multo tempore in servitio sanctae Ecclesiae et multarum profectu animarum proficere faciat, ut cum multiplici laboris tui fructu ad aeternam laudabiliter pervenire merearis beatitudinem. Iterum atque iterum dico, et cum lacrymis dico, mei memor esto. Omnipotens Deus te custodiat et in omni bonitate florere concedat, dulcissime et omnium dilectissime praesul.
EPISTOLA CXLV. AD ARNONEM ARCHIEPISCOPUM. (Anno 801.) Epistolae ad se missae respondet. Rursus praesentia Arnonis frui desiderat, impeditus ipse venire ad palatium. (0387D) Domino merito in membris Christi amantissimo [Aquilae archiepiscopo] Albinus matricularius sancti Martini sempiternam salutem.
(0388A)Currenti legatione, litterae beatitudinis tuae venerunt ad me, suavissimae salutationis asserentes verba, quibus laeto perlectis animo nota agnovi, desiderata consideravi, laeta [ Mab., laetus] legebam in omnibus vestri animi sanctissimam de nobis devotionem vigilare. [Ad quas accito notario propter festinationem portitoris pauca rescribere curavi; maxime quia per Candidum filium nostrum, fidelem famulum vestrum duas ante direxi chartulas, unam ad Gandolfo-villam, aliam ad Aquis palatium; quem reor, miserante Deo, te revertentem ibi invenisse, qui omnia de nobis tibi viva voce pandere potuit, quomodo Dei clementia super infirmitatem et senectutem nostram respexit, et nos pacifice a strepitu hujus saeculi liberavit; ut quieta conversatione spectarem diem extremum, (0388B)qui pene nemini longe est, sed maxime timendus est ei cui prope esse agnoscitur et jam in januis stare.] Tua vero sanctitas vigilet super gregem Christi, ne lupinis morsibus aliquis [ Mab., aliquid] 160 desit gratiae Christi tuis subjectis [ F., abjectis] admonitionibus ad te respiciens, quia perditio cujuslibet animae pastoris est detrimentum. [ Vocatus fui ad dominum meum David, sed infirmitate tardatus non veni, seu et voluntate fui detentus.] Ille felix est qui castigatione Dei catenatus est, et ab hujus saeculi turbatis liberatus procellis. Nec unquam tantum divitiis saeculi circumfusus laetabar, quantum consideratione quieta vitae meae gavisus sum. Opto, Deo miserante, ut per tuam efficiatur dilectionem, quod per meam segnitiem fieri non poterit, id est, ut amplexibus (0388C)et alloquiis charitatis vestrae liceat mihi aliquam horam perfrui. Non est episcopus, cujus magis velim praesentia uti, secundum Dei miserationem, quam vestra. Quod ut fiat, ille efficiat, qui ait: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Periculum est fragili animo in hujus saeculi permanere tempestate. Martha ministrabat Christo, sed tamen circa plurima occupata, Domino dicente, legitur esse: Maria vero optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea in aeternum (Luc. X, 40, 42).
[Si placet Deo, ut venias ad limina S. Martini multum desidero, opto atque deprecor. Sin autem, vel litterae vestrae veniant loquentes in aures Albini tui, uti per portitorem illarum longiorem chartulae (0388D)serim vobis dirigere valeam.] Mirabar in quadam chartula dilectionis vestrae quoddam verbum, quod ibi legebam in eo; ubi post competentes et animo meo desiderabiles sensus dixisti, quod propter occupationes nil mihi transmittere potuisses munusculi; quasi in auro vel argento charitas nostra consistat - (0389A)dum tanta est, ut vere fateor, in animo meo: vel etiam, ut credo, et in tuo: ut in comparatione ejus charitatis omnis divitiarum species vilescat. Illa est vera, de qua modo scripsisti, pericula fluminum non subire, de quibus dicitur: Flumina multa non obruent charitatem (Cant. VIII, 7). Haec vigeat in cordibus nostris, non vana auri vel argenti species: quae non prosunt possidentibus illa, sed magis obsistunt, nisi eis qui illa uti ad salutem animae suae in largitionibus pauperum didicerint et opere perfecerint. Omnipotens Deus sanctitatem tuam ad multorum profectionem salute perpetua, benedictione felici incolumem protegere et custodire dignetur, domine Pater dilectissime et desiderantissime, atque honore in Deo dignissime.
EPISTOLA CXLVI. AD ARNONEM ARCHIEPISCOPUM SALISBURGENSEM. (Anno 802.) Significat suum erga Arnonem affectum. Ad quaesita respondere partim recusat, partim promittit. Regis justitiae amorem laudat: ministrorum avaritiam carpit. Mittit cum muneribus opusculum in Ecclesiasten Salomonis ad describendum. (0389B) Reverendissimo Patri Aquilae archiepiscopo humilis matricularius Albinus salutem.
Nono Kal. Junii hora tertia beatitudinis vestrae missus ad nos pervenit, horaque nona ejusdem diei necessario se reversurum praedixit. Quapropter, in tam angusto temporis articulo me constituto, alia dictare non potui, nisi gratias tantummodo agere pro (0389C)dulcissima charitatis vestrae munificentia, et de sanctae fidei probatione, quam semper vestro inesse pectori 161 veraciter agnovimus. Sed multum meae nocet devotioni infidelitas accipientium litteras meas vobis dirigendas. Nam memini me anno transacto, vobis de Italia revertentibus, duas dirigere chartulas; similiter modo obviam vestro adventu duas transmisi ad palatium; sed nescio quae ex illis ad vestram pervenerunt praesentiam. [Quia sicut mihi suave fuit vestrae allocutionis collatio, sic mihi jucundum est satis litteraria salutatione saepius vestram appellare auctoritatem; atque in accipiendis vestrae dilectionis litteris, multum me gaudere certissime scito, quia non est pontifex in hoc regno, cujus me magis fidei crediderim, aut magis ejus salutem optarem (0389D)in Domino, vel illius sancta consolatione frui, vel in loquela, vel in litteris desiderarem. Sed miseria hujus mundi disjungit charos, et convenientes separat animos, atque ardentius exinde nos docet ad eam festinare vitam, ubi nunquam charus deerit, nunquam inimicus aderit; cujus vitae beatitudinem qui agnoscit, facile hujus saeculi spernit delicias, quae non sunt deliciae, sed deceptiones; non dulcedines, sed amaritudines; non verae divitiae, sed falsae adulationes. (0390A)Sed heu, proh dolor! multi sunt amatores hujus deceptionis, et pauci cultores verarum divitiarum (II Tim. III, 4), dicente ipsa Veritate, Multi sunt vocati, pauci vero electi (Matth. XX, 16). Sed inter paucos contendamus esse, ut inter electorum numerum mereamur deputari.]
De canonica vita et regulari institutione, quid mea ignavia scribere, vel vestra occupatio implere poterit? vel quid sanctis canonibus addere, vel regulari discretioni mea sufficit imperitia, vel te inde admonere, unde ab infantia eruditus fuisti? Vel quid scire valet de judicio saeculari mea socordia, inter quae nunquam fieri volui? tamen si mea diligentia aliquid inde agnoscere poterit, dum certus sciam quid quaeras exinde, segnis non ero quid sentiam ostendere. (0390B)De catholicae fidei vero ratione tempore opportuno, divino inspirante Spiritu, non me abnego aliquid inde considerare secundum catholicorum scripta Patrum, atque ad vestrae augmentum sanctitatis transcribere: quod valde necessarium multis video, qui magis saecularia quaerunt quam spiritualia, nescientes quod, secundum Apostoli dictum, impossibile est sine fine Deo placere (Hebr. XI, 6). [De orationibus vero pro vobis nullatenus mea mens oblivisci potest, sed quadam suavi recordatione in conspectu Dei tuae beatitudinis nomen cordi meo infixum teneo, maxime ante sepulcrum confessoris Christi atque intercessoris vestri beati Martini, inter sacrificiaque sanctorum Christi sacerdotum illud scribere feci]. De statu vero infirmitatis meae et voluntatis, candidus meus (0390C)tibi omnia dicere potuit. Quapropter superfluum est aliquid inde scribere, nisi hoc tantum dicere, ut omnis corporis mei dignitas recessit, et saecularis delectatio procul aufugit. De bona siquidem voluntate domni imperatoris valde certus sum, quod omnia ad rectitudinis normam in regno sibi a Deo dato disponi desiderat: sed tantos non habet justitiae adjutores, quantos etiam subversores; nec tantos praedicatores, quantos praedatores; quia plures sunt, qui sua desiderant, quam Dei (Philip. II, 21). Tua vero sanctitas a nemine munera suscipiat pro causis, quia optime nosti in lege dictum, munera excaecant corda sapientum, et subvertunt verba justorum (Exod. XXIII, 8). Quod malum nimie inter Christianos viget, quia qui propria spernere jubentur, aliena cum iniquitate rapiunt. Hoc (0390D)vero maxime tua bona providentia prohibeat omnibus tuae venerandae veritatis legationem spectantibus.
Munera vero dilectionis vestrae suavissima cum omni mentis alacritate suscepimus, licet nullius nunc mens mea desideret munuscula propter animi mei requiem; tua tamen mihi sunt semper dulcia, maxime in vestimentis, quae meo corpori satis opportuna semper fuerunt. Direximus benedictionis gratia charitati vestrae duo capita, propter duo praecepta (0391A)charitatis; et unum sagellum album subtile, propter perpetuae pacis concordiam, quae semper una eadem debebit esse inter nos. Direxi quoque ad transcribendum, si placet, nobisque iterum reddendum (quia aliud non habeo, nisi illud tantum) 162 opusculum in Ecclesiasten Salomonis. Cujus opusculi causam et rationem ex ipso prologo intelligere poteris. Sed deprecor ut citius transcribatur, si dignum ducas, atque mox remittatur nobis, ne pereat pueris nostris laboris nostri devotio, quia aliud, sicut dixi, non habeo, nisi istud tantummodo. [Omnipotens Deus perpetua te prosperitate custodire dignetur, atque in omnibus sanctarum divitiis virtutum florere concedat, domine Pater et desiderantissime frater.]
EPISTOLA CXLVII. AD THEODULFUM ARCHIEPISCOPUM. (Circa annum 802.) Laudat illius virtutes: gratulatur de obtento ab apostolica sede pallio; hortatur ad instantem praedicationem. Itineranti fausta precatur. (0391B) Pio Patri et prudenti magistro, nobisque cum omni amore amplectendo Theodulfo archiepiscopo, humilis levita Alcuinus salutem.
Solent ex abundanti charitatis fonte verba fluere dulcedinis, quia quoddam refrigerium est aestuantis in amore cordis sermonibus ostendere, quod mente maxime tenetur. Unde ego privatae charitatis instinctu condictum amicitiae jus pietatis intuitu renovare cupiens, his litterulis vestrae sanctitati fidem meam (0391C)in memoriam revocare volui, ne thesaurus memoriae longa oblivionis rubigine vilescat: maxime quia filius noster Candidus, vester fidelis famulus, plurima bonitatis insignia nobis de vestrae beatitudinis nomine narrare solet; vel quam libera voce in conventu publico veritatis testimonia pertulisset; vel quam honestis moribus inter majores minoresque (0392A)personas tuae beatitudinis foret conversatio. Etiam quam pia et religiosa sedulitate ecclesiastica coleres officia; vel qualiter impias disceptationes odio haberes; quoniam omnia certissimum est Deo placere; et Sancti Spiritus gratiam tuo pectori abundanter influere demonstrant, et illam tuo corde ardescere flammam, quam ipsa Veritas testatur se mittere in terram, ut arderet (Luc. XII, 49), quoniam nullis poterit fluminibus extingui.
Gaudens gaudebo de augmento honoris vestri et de sigillo sacerdotalis dignitatis, quod apostolica vobis superaddidit auctoritas; sed sciens scito quod hujus honoris claritas praedicationis poscit instantiam. Pallium sacerdotale diadema est. Sicut regium diadema fulgor gemmarum ornat, ita fiducia praedicationis (0392B)pallii ornare debet honorem. In hoc enim honorem suum habet, si portitor veritatis praedicator existit. Memor esto sacerdotalis dignitatis linguam coelestis esse clavem imperii, et clarissimam castrorum Christi tubam; quapropter ne sileas, ne taceas, ne formides loqui, habens ubique operis tui itinerisque Christum socium et adjutorem. Nec enim fas est tam clari luminis, tam affluentis sapientiae lucernam sub modio abscondi, sed in honorem largitoris omnibus splendescere lumine veritatis, qui domum Dei ingrediuntur; quia messis quidem multa est, operarii autem pauci (Matth. IX, 37). Sed quo rariores, eo instantiores qui sunt esse necesse est. Exalta, ait Propheta, sicut tuba vocem tuam (Isai. LVIII, 1). Aliusque: Sit guttur tuum sicut aquila (0392C)tuba [Ita ms. lege: In gutture sit tuba quasi aquila, etc.] super domum Dei (Oseae VIII, 1). Multi occupant terram, sed quaerenti Christo fructum non afferent. Tua vero, vir venerande, sanctitas honoret ministerium tuum; praedica opportune, importune, et ut trapazeta sapiens multiplica pecuniam Domini, ut denaria mercede dignus efficiaris. (0393A)Hoc opus, hoc etenim forsan te subtrahit igni Hoc opus, hoc etenim coelesti te inserit aulae.
Hoc poeta. Sed apostolica auctoritas hoc ubique admonere probatur; hoc et ipsa Veritas praecipit dicens: Ite, docete omnes gentes (Matth. XXVIII, 19). Item Psalmista beatum esse refert, qui meditabitur in lege Domini die ac nocte (Psal. I, 2).
Plurima forte vestrae videtur prudentiae meam garrire imperitiam; sed majora opto vobis divinae pietatis gratiam spiritalis beatitudinis conferre munera. Igitur ea fiducia has dictavi litterulas, quia sciebam vestram sanctitatem piae charitatis donis divitem esse, et libenter sustinere verborum pondera, quae ex veri amoris fonte fluere noscuntur. Sed hoc maxime supplici deprecor pectore, ut me famulum (0393B)vestrae sanctitatis in sanctis orationibus commendatum habeas, eo magis quo appropinquat dies retributionis. Nam me tacito pede curva senectus festinare cogit ad praesentiam judicis mei; sed et viam itineris mei, quasi latro rabidus, continua febris obsidet, spolians me optatae salutis vestimentis, ut vix aliquod servitium in domo Dei explere valeam. Unde me major compulit necessitas ad famulorum Christi currere suffragium, ut me sanctis satagant adjuvare intercessionibus, ne anima mea tradatur inimicis Domini mei Jesu Christi. Tu vero, vir clarissime, cui est aetas florida et vividae virtus sapientiae, et sancti honoris sublimitas, sacrae praedicationis floribus vias itineris tui replere memento, in omni loco vestigia tui adventus relinquens, tuusque (0393C)tecum, supplici deprecor voto, vadat Albinus in ore et in corde quocunque eas, qui te apud sanctum Martinum sui pectoris portat in arca, et orationibus iter tuum prosequitur, optans angelum Dei bonum tecum ire, ut cum prosperitate eas, et cum gaudio feliciter revertaris ad nos.
Utere sorte tua feliciter, ut fruaris mercede tua aeternaliter. Via est haec vita; beatus qui pratorum varietate non tenebitur in via, quo minus festinet ad patriae pulchritudinem. Felix, qui sarcinam divitiarum in pauperum (0394A)dividit solatia, sciens pauperum manus gazophylacium esse Christi, qui se testabitur in die magno accepisse, quidquid minimis suis in hac erogabitur luce.
EPISTOLA CXLVIII. AD EUMDEM. Epistola penitus allegorica, in qua comparatur Theodulfus Patri vinearum Pontifici magno et Patri vinearum Theodulfo Albinus salutem.
Legimus in Paralipominon cellis praeesse vinariis Zabdiam tempore David, Deo dilectissimi regis (I Par. XXVII, 27); modo, miserante Deo, meliori populo secundus praeest David, et sub eo nobilior Zabdias cellis praeest vinearum, quem ordinata charitate introduxit rex in cellam vinariam, ut scolastici floribus (0394B)fulcirent eum, et stiparent malis amore languentium illius, qui laetificat cor hominis. Jam si desit qui confirmet, forte non deest qui laetificet in cellis Aurelianis, dum spes est in vinea florente, non in ficulnea arescente. Quapropter Joathan consiliarius David, homo litteratus (Ibid., 32), mittit ad Zabdiam dicens: Mane surgamus, videamus, quam bene vinea floreat Sorech, cantantibus celeuma super eam deriventur fontes cellarii foras. At nunc apertis apotecae charitatis clavibus a procuratore vineae celebretur versiculus iste per turres Aurelianas: Comedite, amici mei, bibite et inebriamini (Cant. V, 1, 2). Ego dormio in dulcedine, et cor meum vigilat in caritate; venite, accipite absque ulla commutatione vinum et lac (Isa. LV, 1). Guttur meum sicut vinum optimum, dignum dilecto meo (0394C)ad potandum, labiisque illius ruminandum (Cant. VII, 9). Ego dilecto meo et dilectus meus mihi (Cant. VI, 2). Non est dicendum: Exspoliavi me tunica mea, quomodo induar illa? Lavi pedes meos, quomodo inquinabo illos (I Reg. IX, 7)? Non possum surgere et dare tibi (Luc. XI, 7). Si forte tres panes non sunt ad manum, qui defecerunt in sitarchiis Gabaonitarum; Christo benedicente septem hydriae plenae sunt vini optimi (Joan. II), quod servabatur usque adhuc; ex quo architriclino Turonicae civitatis, mandante filio virginis (0395A)miscendum quis ignorat, et hoc servandum est, ne mittatur vinum novum in utres veteres; et nemo bibens vetus statim vult novum, dicit enim, vetus melius est (Luc. V, 37, 39). Beatus qui loquitur in aurem audientem. Valeto in pace, charissime frater!
EPISTOLA CXLIX. AD CAROLUM EXCELLENTISSIMUM IMPERATOREM. (Anno 802 vel 803.) Deprecatur pro fratribus S. Martini; illosque, et seipsum a calumnia defendit contra accusationes in causa asyli clerico Aurelianensi praestiti, et veram causam orti tumultus pandit. Domino excellentissimo atque omni honore dignissimo Carolo regi, imperatori atque Augusto, victoriosissimo, maximo, optimo atque serenissimo Albinus (0395B)matricularius, praesentis prosperitatis et futurae beatitudinis aeternam in Domino Deo Christo salutem.
In prima harum facie litterarum mihi ex toto corde gratiarum actiones Domino Deo nostro agendas esse video, pro sospitate et salute vestra, non solum mihi, sed omnibus Christianis valde necessaria. Deinde a pietate vestrae bonitatis misericordia corpore prostrato, corde contrito, voce lacrymabili deprecanda est pro fratribus sancti Martini, in quorum me servitium vestra bonitas quamvis minus dignum delegavit.
Deum invoco testem conscientiae meae, quod nunquam eos tales intellexi, quales audio illos a quibusdam denotari, qui paratiores sunt accusare quam salvare. In quantum vero videri poterit et cognosci, (0395C)digne Deo faciunt officia in ecclesias Christi, sicut, verissime testor, perfectius non vidi alios in quolibet loco celebrantes, nec diligentius, consuetudine quotidiana, pro vestra incolumitate, et Christiani imperii stabilitate intercedere. Illorum siquidem conversatio et vita a viro perfecto, et judice incorrupto, et misso fideli Vuidone audiri potest, qui eorum omnia scrutans agnovit quid egissent vel qualiter vixissent.
Nec ego tardus fui eos admonere de honestate monasterialis vitae, sicut illi ipsi testes sunt, si quis eorum testimonio credendum putat; neque illorum scio (0396A)culpas in accusatores suos, cur eos tanto prosequantur odio. Et mirum, quid se in alienam contra edictum legis messem mittere velint, hoc idem prohibente egregio doctore, ubi ait: Tu quis es, qui alienum servum judicas? suo Domino stabit aut cadet, stabit quidem, potens est Dominus statuere eum (Rom. XIV, 4). Habet enim Tyronica civitas pastorem in moribus electum, in praedicatione devotum, qui tritici mensuram familiae Christi optime ministrare novit. Vigilet unusquisque pastor super gregem suum, ne quis in eo gratiae Dei desit, ut cum pastor omnium adveniat, dignos eos inveniat perpetua remunerari mercede.
De concursu vero et tumultu qui ortus est in ecclesia beati Martini, vel foras in atrio, in conspectu (0396B)illius testor qui singulorum corda considerat, quod nec me exhortante, vel praesciente, vel etiam volente factus est; nec unquam me majori esse angustia in alienis peccatis, quam tunc temporis me fore fateor; nec quantum intelligere potui, vel audire, fratrum consilio quidquam inde gestum est; imo nec voluntatem eorum agnoscere potui, ut fieret; nec ullus Deum timens, vel suae salutis curam habens, ut non dicam facere, sed etiam nec cogitare debere non dubium est.
Nunquid non missus auctoritatis vestrae, vir venerabilis Teotbertus decem et novem dies pro hac inquisitione inter nos fuit; etiam et per vices accusatores nostri cum eo? quos volebat flagellavit, quos volebat in catenam misit, quos volebat jurare fecit, quos placuit (0396C)ad vestram vocavit praesentiam. Frustra ego tanto tempore serviebam Domino meo Jesu Christo, si in tantum illius me misericordia et providentia deseruit, ut in tam impium scelus in diebus senectutis meae caderem; sed verissime absque omni dubitatione fateor, nec tantum mereri velle auri quantum tota habet Francia, ut ex meo consilio vel praeparatione tam periculosus tumultus in Ecclesia Christi esset adunatus. Ego vero pauper et peregrinus in hoc saeculo Deum timeo, perpetuae salutis animae meae quantulamcunque curam habens, quanquam minus perfecte hoc in vita (0397A)claruisset mea; et maxime nunc in diebus senectutis et infirmitatis meae praecavendum mihi. Novi tam immanissimum sceleris pondus, qui judicium vitae meae mihi appropinquasse non ignoro. Hujus judicii timore a tumultu hujus saeculi vestrae beatitudinis consilio me liberavi, ut quietus Deo soli servirem, pro vobisque in remunerationem omnium bonorum quae mihi Deo propitiante egistis, quotidianis intercederem lacrymis.
Caeterum hujus tumultus rationem secundum veritatem, quantum intelligere valui, vestrae excellentiae pandere non erubesco, nemini parcens quo minus veritati testimonium proferam. Videtur enim mihi nullum plus peccasse in hujus impietatis facto, quam custodem illius scelerati, ex cujus negligentia tanta (0397B)mala postea exorta sunt. Ut cum pace eorum dicam qui has litteras legere audiant, justius aestimo esse illum, cujus negligentia ille reus lapsus est de vinculis, eadem pati vincula, quam eumdem reum fugitivum ad Christi Dei nostri et sanctorum ejus patrocinia, de ecclesia ad eadem reddi vincula; nec hoc ex mea dicam aestimatione, sed Domini roboratus sermone, qui prophetam regi Israelitico, qui dimisit regem Syriae de manibus suis, jussit dicere: Haec dicit Dominus, quia dimisisti virum dignum morte, erit anima tua pro anima ejus (III Reg. XX, 42).
Deinde secundo loco incitatores esse hujus tumultus intelligo, qui armati venerunt majori numero quam opus esset, de civitate Aureliana in civitatem Tyronicam. Maxime quia fama cucurrit per aures populi, (0397C)ad hoc eos venisse ut violenter rapuissent eum, qui confugerat ad patrocinia Ecclesiae Christi et beati Martini. Illud etiam [ Forte, enim] commune est omnibus ubique, quod moleste ferant, suos dehonorari sanctos. Fortassis et ille miser hortatus est ad mansionem suam rusticos venientes inter pocula, ut defenderent Ecclesiam sancti Martini, ne violenter raperetur ab ea.
Tertia fuit hujus tumultus instigatio, dum sanctus Pater et pontifex noster nimis inopportune, populo praesente, intravit ecclesiam cum hominibus qui ad rapiendum venisse reum putabantur; sed forte hoc fecit corde simplici, nihil mali ex hoc accidere posse aestimans. Haec videns vulgus indoctum, qui semper res inconvenientes sine consilio agere solet, conclamarunt, (0397D)ad fustes cucurrerunt, aliqui impigri a foris venerunt, dum signa sonare audierunt, quorum motio per indoctorum manus ministrata est, sicut exquisitum est a vestrae auctoritatis missis, imo et ab ipsis accusatoribus nostris. Nam illis praesentibus sanctum allatum est Evangelium, ligno sanctae crucis superposito; quoscunque jusserunt jurare ex fratribus, fecerunt. Fratres vero audientes signa prosiluerunt de refectorio ad sciendum pro qua sonuissent causa: qui venientes quantum potuerunt, ut audivi, sedaverunt tumultum; nisi qui inventi sunt ut aestimo infantes, qui vestrae ducti sunt praesentiae, in illo peccaverunt concursu, a quibus audiri (0398A)potest quid egissent, qui et ipsi juraverunt, nullius se hoc ipsum egisse hortatu, nisi ex impetu stultitiae suae. Nec ullus ex vassis sancti Martini ibi fuit, nisi unus Amalgarius nomine qui mecum eadem fuit hora, quem statim misi cum aliis fratribus ad sedandum tumultum, hominesque venerandi episcopi eripere de manibus populi, ne quid mali in eos gestum esset; qui sedato tumultu ducti sunt in monasterium, ubi salvi esse potuissent; qui tanto odio exarserunt in me, ut bonum quod eis jussi facere, in malum verterint dicentes, me in opprobrium illis eulogias direxisse, quod omnino falsissimum est, nescientes siquidem me Dominico imbutum esse praecepto, qui ait: Benefacite his qui oderint vos (Matth. V, 44).
(0398B)Haec sancta pietas vestra, Domine piissime, consideret, verumque cognoscat, et propitietur famulis suis in Dei omnipotentis amore, et sancti Martini intercessoris vestri honore, qui semper honoratus fuit in regno et a regibus Francorum. Solemus Deo dicere in confessione peccatorum nostrorum: Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit (Psal. CXXIX, 3)? Dicamus et tibi, quia nobilissimum ejusdem capitis te membrum esse novimus: si iniquitates observaveris, domine imperator, quis sustinebit? Maxime, quia specialis virtus bonitas, atque laus imperatorum semper fuit clementia in subjectos suos, in tantum, ut Titus nobilissimus imperator ait: Neminem ab imperatore tristem debere recedere. Laetifica animos servorum tuorum per (0398C)misericordiae tuae munus altissimum; superexaltet misericordia judicium, qui maximas perfidiae culpas in vestram peccaverunt [ Forte, peccantium] auctoritatem laudabili pietate perdonare potuistis. Ignosce infelicitati nostrae secundum piissimam sanctissimae mentis vestrae nobilitatem, quam semper agnovi in animo sapientiae vestrae mirabiliter vigere; et sicut David Patrem Christi laudatum legimus in misericordiae magnitudine et aequitate judiciorum; ita vestram beatitudinem semper in his meritorum titulis laudabilem atque praedicabilem, Christo donante, esse cognovimus.
Omnipotens Deus Pater per unicum Filium suum, Dominum nostrum Jesum Christum, in Spiritu Paraclyto (0398D)omni benedictione et sapientia cor beatitudinis vestrae illuminet, repleat, atque laetificet, nobilissimaeque proli vestrae perpetuam, in salutem populi Christiani, prosperitatem perdonare dignetur, domine desiderantissime, optime atque augustissime pater patriae! Floreat et vigeat sophia virtute triumphis Rex David magnum Magnus in ore decus.
EPISTOLA CL. AD MAURUM. (Anno 802.) Petit a Mauro (Rabano) libellum sibi promissum. Benedicto sancti Benedicti puero Mauro Albinus salutem
(0399A)Libellum quem me rogante scribi promisisti, rogo ut tua faciat promissio firma et mea impleatur laetitia. Multis haurientibus fons non siccatur venae vivae, ita nec vestra minuitur sapientia, tametsi nostra inde hauriat indigentia. Noli spernere me rogantem, nec te promittentem abnuere; sed veritas tua fiat satietas mea. Dilige diligentem te, et da petenti, ut omnia. Quia lex mandat parenti placere. Valeas feliciter cum pueris tuis, et in populo charitatis orantes pro me fratres saluta.
163 EPISTOLA CLI. AD ARNONEM ARCHIEPISCOPUM. (Anno 802.) Conqueritur de intermisso responso ad plures epistolas. Dolet amicum saecularibus negotiis implicitum, et pastores animarum curis saecularibus turbari. Infirmum se corpore et animo precibus Arnonis commendat, et ad coelum suspirat. (0399B) Venerando Patri et verae charitatis alis amplectendo, colendo et desiderando Aquilae archiepiscopo, humilis matricularius Albinus in Christo salutem.
[ Anniversario tempore plurimas vestrae sanctae dilectioni direxi litterulas, secundum charitatis affectum exaratas; sed nescio si ad vestram venerandae dignitatis pervenerunt faciem, quia necdum merui rescripta solitae familiaritatis: sive negligentia portitorum fuit, sive occupatio vestrae sanctitatis impedivit ut non scriberes.] Scio integram in pectore pietatis vestrae dilectionem non solum apud me, sed apud omnes amicos firmiter permanere, quae probabitur in adversis, laudabitur in prosperis: In cujus (0399C)pennis sanitas, in cujus gressibus scala, quam somniavit Jacob patriarcha (Gen. XVIII, 12 seq.), ascensio ad eum, qui ait: In hoc cognoscent omnes quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII, 35). Ecce signum discipulatus Christi! ecce coelestis regni janua! ecce vitae nostrae fundamentum et culmen! sed vix ibi creditur firma esse, ubi indicio quolibet non apparet, sive in solatio pauperum, sive in exhortatione ad fratres qui proximi sunt, sive in scribendo ad longinquos corpore, proximos siquidem spiritu. Doleo te, frater! doleo ex intimo cordis moerore propter negotia saecularia, quae impediunt quadam nubium concretione charitatis radios, qui ex pectoris vestri flamma multos irradiare potuissent, si non caligine terrenarum occupationum (0399D)obscurarentur. Tamen vigilet in corde, et (0400A)foras temporibus opportunis fulgorem exerat, ut luceat omnibus qui in domo Dei sunt (Matth. V, 15); qui non sunt caeci ad videndum vel surdi ad audiendum (Isa. XLII, 18). Quid est tui officium nominis, nisi apertum habere os ad omnes in veritatis testificatione, per eum qui ait: Aperi os tuum, et ego implebo illud (Psal. LXXX, 11). Non neglige gratiam quae data est tibi (I Tim. IV, 14); sed ut magis et magis proficiat, intende. Multae sunt tribulationes justorum (Psal. XXXIII, 20); quia inter multos vocatos pauci eliguntur: et quo rariores inveniuntur, eo instantius verbum Dei eis praedicare necesse est. Pene omnes quaerunt quae sua sunt (Philipp. II, 21), et pauci, quae Christi esse videntur. Pastores [ Al., Pastorales] curae turbant saeculares, qui Deo vacare debuerunt. (0400B)Vagari per terras, et milites Christi saeculo militare coguntur, et gladium verbi Dei inter oris claustra, qualibet cogente necessitate, recondunt: quem, heu, proh dolor! perpauci possident, quamvis plurimi se promittant eum habere: sed in die certaminis mercenarios se ostendunt, non milites.
His consideratis diligentius, dilectissime Pater, te ipsum considera, circumspice et intende, quis sis, vel quo vadas (Gen. XXXII, 17), vel quid dicas in judicio, in praesentia illius qui te speculatorem posuit populi sui. Me vero scito saecularibus propemodum exterius negotiis liberatum, sed male interius multis fatigatum occupationibus atque inanissimis cogitationum turbis, quae me prohibent puro corde clamare: Jesu, fili David, miserere mei (Marc. X, 47)! quae tuis (0400C)sanctissimis orationibus, frater dilectissime, ut abigantur aliquantulum, supplici deprecor obsecratione. Adjuva laborantem, erige jacentem, porrige manum pietatis fratri pene in salo procellosae cogitationis submerso. Nec aestimer haec frustra precari, sed teste Deo dicam: quod satis indigeo de hujus tentationis molestia tuae sanctitatis precibus sublevari. Corpus coarctare utcunque valeo, sed non cordis vagabundos gressus constringere, quia coelestia tantum desiderare debuissem. Terreni pulveris caligine pene oculos cordis excaecatos habeo, nisi ille gratuito pietatis suae munere illud illuminet ad quem mihi saepius cum Propheta clamandum est: Quoniam tu illuminas lucernam meam, Domine: Deus meus, illumina tenebras (0400D)meas (Psal. XVII, 29). Item: Illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte (Psal. XII, 4). (0401A)164 Ex parte video, ubi est requies mea, ubi sitis meae saturitas. Ubi? nisi in eo ad quem Propheta clamavit: Sitivit anima mea ad Deum vivum: quando veniam et apparebo ante faciem Dei (Psal. XLI, 3)? Et ad seipsum conversus in alio dicens loco, quasi hujus petitionis responsum invenisset: Haec requies mea in saeculum saeculi, hic habitabo, quoniam praeelegi eam (Psal. CXXXI, 14). In hanc se exhortans alio versu inquit: Convertere anima mea in requiem tuam, quia Dominus benefecit tibi (Psal. CXIV, 7). Pro quo benefacto magni muneris [ Mab., Pro quo benedicto munere] seipsum ad laudandum Deum excitat alibi: Lauda, anima mea, Dominum (Psal. CXLV, 2). Et quasi ipsa respondisset, subjungens: Laudabo Deum meum in vita mea, psallam Deo meo, quandiu ero (0401B)(Ibid.). Quia semper ero, semper laudabo Deum meum dicens: Laudent eum coeli et terra, mare et omnia quae in eis sunt (Psalm. LXVIII, 35). Hos versus sic junctim posui, qui nihil mihi dulcius videtur cantandum in orationis compunctione, quam hos ita compositos; deprecans, ut meae devotionis admonitione eos saepius cum magno animi gaudio decantare in consuetudine habeas, pro aeternae beatitudinis memoria; meique nominis quantulacunque recordatione in hac et in omni salutiferae petitionis prece. Divina te exaudire gratia dignetur, domine Pater desiderantissime, et nostri cordis amori dulcissime!
EPISTOLA CLII. AD ARNONEM. (Anno 802.) Commendat Arnoni curam canonicorum, monachorum et tertii gradus, inter illos medii. Queritur de pravitate simoniaca, quae etiam in sedem apostolicam irrepsit. Epistolae de confessione, et libelli de catholica fide mentionem facit. (0401C) Venerando pontifici Aquilae Albinus salutem.
Pridem plura scripsi, quapropter modo pauca scribere ratum duxi, hoc solum suadens, vestram sanctam auctoritatem in Deo et pro Deo loqui, et in Deo confidere, ut diligenter examinetur quid cui conveniat personae: quid canonicis, quid monachis, quid tertio gradui qui [ Cod. S. E., quid] inter hos duos variatur, superiori gradu canonicis, et inferiori monachis stantes. Nec tales spernendi sunt, quia tales maxime (0401D)in domo Dei inveniuntur.
Et hoc praecipue intendite, ut simoniaca haeresis funditus subvertatur, quae male dominatur in multis, radicem a judicibus saeculi sumens, ramos usque ad ecclesiasticas tendens personas: ita ut qui spinas eruere avaritiae debuerunt, spinis punguntur acerbitatis, (0402A)quae magis atque magis crescentes, pene apostolicam irrepserunt sedem, ex qua palma pietatis dactilico florens fructu crescere debuit; inde rancor invidiae ebullivit. Ignosce dicenti, vel magis timenti, cur super caput suum aliquid cogitare audeat. Utinam qui hoc dicat, fallax inveniatur, ut innocens sit qui alios debet innocentes facere per sanctae praedicationis verba!
[Rogavit me Magus meus in litteris dilectionis suae, sive vestra mandante auctoritate, vel propria instigante voluntate, epistolam de Confessione vel poenitentia dictare. Sed illam direxi, quam pridem habui, filiis sancti Martini, quorum est multitudo magna, dictatam atque conscriptam; quae sola vestris quoque juvenibus sufficere posse arbitror. Utinam (0402B)venias, si fieri possit; sin autem, vel Magum tempore opportuno dirige, propter lectionem unius libelli quem noviter scripsi de catholica Fide, et domno imperatori per hunc puerum direxi. Qui libellus nullatenus vestras effugiat manus, sed omnimodis scribatur, ut habeatis; quia necessarius est valde fidem volentibus scire catholicam, in qua summa salutis nostrae consistit.] Benedictus Deus benedicat te tuosque tecum aeterna benedictione, domine Pater dilectissime!
EPISTOLA CLIII. AD ARNONEM ARCHIEPISCOPUM. (Anno 803.) Significat se accepisse litteras charitatis per Adalwinum episcopum venientem ad S. Martinum. Odulfum de facienda justitia; capellanos de laudabili conversatione, fratres monasterii S. Rhodberti de sincera charitate, etc., admoneri optat. (0402C) Sanctissimo Patri [Aquilae] archipontificatus honore sublimato, humilis [levita Albinus] aeternae pacis et prosperitatis salutem.
Veniente dulcissimo fratre [ Adaluuino episcopo] orationis gratia [ad sanctum Martinum], suavissima vestrae salutationis proferens nobis verba, et optatae prosperitatis vigorem annuntians, valde, ut fateor, laetati sumus in ejus adventu: et ut vestra demandavit dilectio, privata mente suscepimus eum, dulcissimaeque familiaritatis alloquio usi sumus. Est enim, ut agnovi in eo, vir valde fidelis, et in sancta devotus religione [ Mab., devotione]. Vestris quoque (0402D)syllabis, quae attulit, perspectis, invenimus eas charitatis penna perscriptas, cujus etiam charitatis melliflua dulcedine refecti sumus semper a vobis et in vobis, quae nos duabus dilectionis alis ad coelum usque, Deo miserante, portare poterit. Et haec est optima pars, quam elegit beata Maria ad pedes sedens (0403A)Salvatoris, intenta verbum salutis audire ab eo (Luc. X, 39, 42). Proinde maneamus jugiter in charitate perfecta, cujus una pars ad Deum tendit in fide et vitae honestate; altera vero proximos amplectitur in patientia et benignitate. Hoc vero quadruvium vestra, frater charissime! intentio pacifice pergat, donec videatur Deus deorum in Sion (Psal. LXXXIII, 8) summae beatitudinis. In his morare praeceptis, aliosque erudire studeas; ut fidem discant catholicam, eamque sobria operum conversatione ostendant, patientesque atque benefici esse contendant [in socias hujus laboris animas
Nec aliquid novi de palatio vestrae sinceritati demandare habuimus]. Vestrae vero devotionis sanctitas [praedicet Odulfo nostro olim amico verbum (0403B)vitae saepius, ut sit justus in judiciis, et misericors in pauperes, 165 quia scriptum legimus: Misericordia et veritas custodiunt principem (Prov. XX, 28), et exaltant ambulantes in eis. Recordetur semper, quem velit habere in periculis defensorem, eumque diligat; et opere, quantum valeat, illius impleat praecepta. Nec se inconsulte tradat periculis, quomodo quidam sui antecessores fecerunt, et ideo improba morte perierunt. Sit illi Christus in corde, et praecepta ejus in ore et opere, ut vivat feliciter in hoc saeculo, et in futuro beatam obtineat gloriam. Vestros vero discipulos et capellanos meo, precor, officio saluta, admonens eos honeste vivere coram hominibus, ut vestra ex eorum conversatione laudetur dignitas. Fratres quoque sancti Rhodberti confessoris Christi hortare (0403C)saepius, ut in sincera charitate et devota religione et sanctae humilitatis obedientia Deo fideliter deserviant respicientes in perpetuae beatitudinis remunerationem. Militant [ Cod. Sal., militent] enim in castris Ecclesiae [Christi] militiam, quatenus in coelestibus cum eo sedibus sempiterna felicitate gaudeant: meique ut memores sint, non solum eos opto admoneas, sed omnes regionis vestrae famulos famulasque Dei, quorum et quarum multiplicet Dominus Deus numerum, et nomina jubeat perscribi in coelesti bibliotheca. Divina vos gratia prosequatur omnes, et ad gloriam perpetuae beatitudinis pervenire vos faciat, Domini delectissimi! [Scripsissem ad singulas personas supra nominatas exhortationis litteras, nisi me festinatio prohiberet hujus venerandi portitoris. (0403D)Vestra vero bonitas fiat, obsecro, vivens epistola et Deo placabilis, ut nostro nomine singulos quosque (0404A)admoneas de salute animarum suarum, orationibusque meis, quos Christus ubique conservare dignetur.]
EPISTOLA CLIV. AD ARNONEM ARCHIEPISCOPUM. (Anno 803, die Coenae Domini.) Consolatur afflictum propter saeculares occupationes. Litteras per Adalwinum episcopum mittit. Pro casula gratam spondet memoriam. Domino desiderabiliter honorabili et honorabiliter desiderabili [Aquilae] archiepiscopo, humilis [Levita Albinus] salutem.
Acceptis vestrae charitatis muneribus omni auro amabilioribus, et apicibus omni favo dulcioribus, in quibus lectum erat de angustia mentis vestrae pro (0404B)servitio saeculari adversus sanctitatis vestrae dignitatem, ita ut non liceat melioribus instare officiis, nec animarum gregis lucris inservire. Vestra cogitet, obsecro, beatitudo, quis unquam sanctorum hoc saeculum sine tentatione transigeret. Solus, ut ait beatus Hieronymus in quadam 166 epistola, Salomon semper in deliciis, et ideo forte peccavit. Exhortans nos ad patientiam beatus apostolus ait: Sufferentiam Job audistis, et finem Domini vidistis (Jac. V, 11). Et ipse Dominus in Evangelio inquit: In patientia vestra possidebitis animas vestras (Luc. XXI, 19). Recurramus ad Christum tota intentione, assiduis precibus, qui est unicum de omni tribulatione refugium. Sicut Psalmista praecipit: Jacta in Dominum [Cod. Sal., Deum] curam tuam, et ipse te enutriet (Psal. LIV, 23). Dicamus (0404C)Deo cum Propheta: Esto mihi in Deum protectorem et in locum munitum, ut salvum me facias (Psal. LXX, 3). Deus est, in cujus manu cor regis, et quocunque voluerit, vertet illud. Qui nunquam deserit sperantes in se, qui ait vera promissione et fortissimo solatio: Omnis enim qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur (Matth. VII, 8), et caetera quae in eodem loco profunde satis de spe accipiendae [ F., accipiendi] petitionis effectus disputat, et exemplis confirmat. Ab initio mundi, vel etiam nascentis Ecclesiae semper Deo servientes tribulationibus fatigati sunt. Si legeris in divinis libris saeculi eventum, etiam hoc quod dico, verum probabis; vel exterius famulos Dei apertam pati persecutionem, vel interius in pace Ecclesiae clandestinis affici incommodis. (0404D)Contra haec omnia sola valet in Dei nomine patientia, ipso dicente Domino, victore mundi (0405A)hujus, ad discipulos suos, vel magis ad eorum successores: In mundo pressuram habebitis; sed confidite, ego vici mundum (Joan. XVI, 33). Memores esse debemus, quid ipsa Veritas tentatoribus suis respondit: Reddite Caesari quae Caesaris sunt, et Deo quae Dei sunt (Matth. XXII, 21). Si apostolico exemplo vivamus, et pauperem agamus vitam in terris, sicut illi fecerunt, saeculi servitium juste abdicamus: nunc vero saeculi principes habent justam, ut videtur, causam Ecclesiam Christi servitio suo opprimere. Dum beatus Paulus apostolus Titum dilectum filium suum de singulis ecclesiasticae dignitatis officiis instruit, ait inter caetera: Admone illos (quos, nisi Christianos?) principibus et potestatibus subditos esse, dicto obedire: ad omne opus bonum paratos esse (Tit. III, (0405B)1). Et beatus Petrus consentanea, ut pote eodem spiritu, scripsit dicens: Dominis carnalibus obedite, non tantum bonis et modestis, sed etiam discolis (I Petr. II, 18). Si etiam discolis, quanto magis sapientissimo principi, et religione sancta devotissimo debemus prompta voluntate obedire. Nec hoc dico, quod non magis optem te cum tuis discipulis Deo vitam in sancta religione quietam ducere atque optimam cum felicissima femina, quae sedens ad pedes Domini audire verba coelestia, elegerat partem quae nunquam auferetur (Luc. X, 39, 42). Sed vereor fortassis, si moveatur causa, nec vestram beatitudinem ad desiderata pervenire posse, nec gratiam habere imperialem. Ideo, sicut superius dixi, sola videtur salubris causa, Deo totum precibus in angusto situ [ Ms., (0405C)situs] nostri desiderii commendare eventum, ut sua sancta clementia et pietate provideat nobis, quomodo pacifice ad nostram pervenire valeamus voluntatem. Si tamen nobis nostra quaerenda est voluntas, eo quod ille, id est Dominus Jesus de seipso dixit: Non veni facere voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui me misit (Joan. VI, 38). Nam voluntas Dei omne bonum est, quae ut semper in nobis fiat, omni mentis intentione et omni operum bonorum exsecutione postulandum est.
Haec interim sub festinatione propter occupationem diei festi dictavimus. Utique missus beatitudinis vestrae ad nos die sanctissima Dominicae Coenae venerat, exigens a nobis litteras, ne vacuis reverteretur manibus. Pleniorem, Deo miserante, responsionem (0405D)sperare habetis: sive de consolatione laboris vestri, aut etiam angustia mentis, nec non et de inquisitionibus, quas emb olim habuit ex persona charissimorum nobis vestrae charitatis discipulorum.
[Saluta, obsecro, Dei famulam sororem vestram meo officio: suade ei meis verbis religiosam in terris ducere vitam, ut beatam possidere digna inveniatur in coelis. Venerabilis Pater Adaluuinus episcopus cum magno et multiplici venit ad nos honore, vestrae (0406A)dilectionis deferens syllabas, cui chartulam nostrae responsionis posuimus in manu. Quod me tarditatis vel negligentiae scribere [ F., in scribendo] vobis accusastis, ut fateor juste; et hoc propter inopiam portitorum, 167 qui vix fideles inveniuntur. Igitur longinquitas terrarum prohibet ex his partibus ad vos quemlibet, nisi raro, transire. Tamen sciat dilectio vestra quod nemini, post domnum imperatorem, sudare plus meum ingeniolum optarem, quia nulli plus debitor sum propter semper vestrae beatitudinis probatissimam fidem et dilectionem. Unum quiddam legebatur in epistola, quam modo direxit reverentia vestra; quod noluissem, ut scriberetur, vel unquam factum esset: id est, quod vobis ultra non esset spes videre faciem meam. Hoc graviter (0406B)animus meus ferebat, quia praesentem rogavi, ut me sub spe revertendi ad sanctum Martinum dimisisses. Fiat voluntas Domini. Vel si hic in hac temporali luce fieri non valeat, fiat, Deo miserante, in perpetua. Casula, quam misisti, ob vestrae charitatis memoriam, utar in missarum solemniis.] Gloria et laus Deo! apud nos omnia prospera sunt, et apud filios nostros, quos nosti, qui una mente vestram salutant beatitudinem, eamque multo valere tempore optant in Domino. Scito certissime quod tui nominis memoriam dulcissimam habemus in orationibus apud sanctum Martinum: et si quando Spiritus Domini in compunctione visitat cor, semper recurrere in mentem facit vestri nominis recordationem. Deus, qui dives est in misericordia (Ephes. II, 4), misereatur (0406C)perpetua pietate vobis Pater, frater, fili charissime in aeternum.
EPISTOLA CLV. AD ARNONEM ARCHIEPISCOPUM (Anno 803.) Commendat se tanquam infirmum senem sacrae memoriae. Duo vascula mensalia mittit; et iteratas pro casula missali gratias agit. Dilectissimo filio Aquilae archisacerdoti Albinus in Domino salutem.
Solet charitas olim germanitate fideli compacta novis saepius litteris reformari, ut firma agnoscatur in fide, quae est dulcis in consuetudine. Unde ego chartulam chartulae conjungo, ut legatur in pagina, quae est in cordis tabulis [ Mabill., tabula] conscripta, non (0406D)atramento perituro, sed spiritu sempiterno, qui gemitus excitat inenarrabiles pro sospitate vestra in meo corde. Vestra vero dilectio, ut certissime novi, nostri nominis non obliviscatur: quia crebra infirmitas cogit nos amicos admonere de sanctarum orationum suffragio, ut propitietur peccatis meis pietas divina, et renovetur vita mea in melius, sicut aquilae juventus (Psal. CII, 5): Nec me judex meus et testis meus judicet secundum merita mea, sed secundum suam magnam misericordiam parcat confitenti (0407A)sibi servulo se esse peccatorem: nec derelinquat eum in diebus senectutis suae (Psal. LXX, 9); sed solatio sancti Spiritus foveat eum, et misereatur illi. Haec eadem verba vestra recordetur de seipsa sanctissima mens et acutissima prudentia: in qua dum tempus habeas (Gal. VI, 10), labora opus Dei, ut in die magno Domini nostri mercedem laboris tui sortiaris cum sanctis Dei sempiternam. Divina vos vestrosque filios vestramque familiam 168 gratia sempiterna protectione custodiat, praeveniat, donis augeat et meritis in aeternum. [Duo vascula direxi vestrae charitati, Pater sancte, quae deprecor ut humiliter accipias habeasque aliquantum temporis ante oculos tuos in mensa, veluti ego casulam in missarum solemniis habiturus sum.]
169 EPISTOLA CLVI. AD ARNONEM. Mittit per Fredegisum varia opuscula, et illi hunc suum filium commendat. (0407B) Venerando evangelistae Aquilae Albinus salutem.
Direxi dilectioni vestrae, per Fredegisum filium meum, manualem libellum multa continentem de diversis rebus, id est: Breves expositiones in psalmos septem poenitentiae, in psalmum quoque CXVIII, similiter et in psalmos XV Graduum. Est quoque in eo libello Psalterium parvum, quod dicitur beati Bedae presbyteri Psalterium, quem ille collegit [ Ms., collexit] per versus dulces in laude Dei, et orationibus per singulos psalmos juxta Hebraicam veritatem. Est quoque hymnus pulcherrimus de sex dierum Opere, (0407C)et de sex Aetatibus mundi: Est et in eo epistola de Confessione, quam fecimus ad infantes et pueros: Est et in eo Hymnus vetus de XV psalmis Graduum. Habet et alias orationes; et hymnum quoque nobilissimum elegiaco metro compositum de quadam regina Edildryde nomine; quem libellum posui in manus Fredegisi filii mei. Tu quaere illum ab eo; ne forte in oblivione habeat propter alias occupationes tibi eum reddere, et nullatenus permittas, nisi habeas illum ob memoriam nostri, sive in domo [ Cod., domu], sive in itinere, ut audias illum quasi me tibi loquentem in cor. Plura misissem in eum, nisi festinatio (0408A)ejus praeveniret me, et non habebam tempus eum ordinare sicut dispositum habui. Valeto prospere, et feliciter legens illum, meique memor in orationibus semper sine fine vale. Obsecro clementissimam benignitatem vestram, o dilectissime Aquila, ut filium meum Fredegisum benigne suscipiatis et familiariter, eumque adjuvetis secundum possibilitatem vestram, habeatisque illum fratrem in Christo, qui vos conservet in aeternum.
EPISTOLA CLVII. AD CANDIDUM ET NATHANAELEM. (Mabillonio an. 802, Baluz. 803.) Monet ut sapienter in aula agant. Instruit eos de disceptatione cum Theodulfo episcopo Aurelianensi. Carissimis in Christo filiis Candido et Nathanaeli (0408B)Albinus salutem.
Cura mea et charitas mea vobiscum, filii, omnibus vigilat horis, optans vos moribus et religiosa vita Deo placere, et domino meo David, et ut exemplo [ Mabill., exemplum] sitis boni operis aliis in palatio viventibus. Gratia est [ Mab. et Cod. Vat., juvenibus; gratia enim . . . ] patris filius sapiens. Sapientia vera est, quae ad vitam ducit aeternam. Nec nobis ignobilia quaedam statuit praecepta, sed valde nobilia, et omni honore dignissima; in quibus ad vitam possumus promereri [ Mab., pervenire] perpetuam, et inter homines laudabilem habere honorem. De quibus siquidem praeceptis saepius vos admonui 170 in schola eruditionis vestrae [ Mab., auditionis nostrae]. Sed nuper de nido paternae educationis educti, ad (0408C)publicas evolastis auras. Intelligatur in vobis quod audistis a nobis. Vivat pater in filiis, qui modo trepidus diem exspectat mortis suae. Opto, vos habeat [ Mab., optat vos habere] superstites, quos habuit in servitio Dei laboris sui commilitones. Plurima mihi essent scribenda, quae vobis necessaria sunt observanda; sed scio me de honestate vitae saepius vestram admonuisse charitatem, litterisque monita mea saepius prosequi et renovare. Quapropter dicamus quae modo nobis et vobis necessaria esse videntur.
Igitur venerabilis Pater Theudulphus episcopus quibusdam confratribus [ Mab., cum confratribus (0409A)sancti Martini, fidelibus vestrae prosperitatis intercessoribus, de quodam reo fugitivo habet disceptationem. Qui reus, post plurima poenarum genera, subito de vinculis elapsus [per negligentiam custodum], ad ecclesiam confugit S. Martini praecipui confessoris Christi, confitens peccata sua, reconciliationem [ Cod. Sal., veniam] deposcens, Caesarem appellans, viam ad ejus sanctissimam praesentiam flagitans, quem reddidimus [ministris] ejusdem praefati episcopi; propter insidias sibi paratas in via, ut fertur, abeuntes eum dimiserunt ante fores ecclesiae stantem. Sed ejusdem venerandi episcopi, his transactis, hostiliter [ Cod. Sal., pontificis post tempus hostiliter . . . ] venerunt homines quamplurimi, ut compertum est [ Mabil., ut conjectura est]. Sed octo (0409B)primates homines [intraverunt] cum episcopo nostro die Dominico in ecclesiam. Non illi octo, qui in propheta leguntur in gladiis et lanceis pascere terram Nemroth (Mich. V, 6); sed rapere reum, et sanctitatem domus Dei profanare, et sancti confessoris Christi Martini imminuere honorem. Irruentes siquidem intra cancellos altaris, quos [ Mab., forte, nostros] expulerunt fratres ante faciem altaris. Si aliud dicunt, omnino falsum ferunt, quia illorum nullus caput tunc temporis inclinavit ad altare Dei. Sonuit siquidem ante civitatem venisse hostem Aurelianensem ad profananda sancti Martini suffragia, quia sciebant commanentes in villulis homines exinde venientes. Concursus fuit in civitate subito mendicorum ex omni parte, suum parati defensorem defendere. (0409C)Timor et tumultus ubique increbuit, de quorum manibus fratres nostri eripuerunt praefati episcopi homines, ne quid mali paterentur, populumque foras ecclesiam expulerunt. Sed scio ante nominatum pontificem multas dicendas esse accusationes contra fratres nostros, et quae gesta sunt exaggerare, et plurima addere quae gesta non erant, sicut in ejus [ Cod. Vat., eis] legebatur litteris.
171 Quapropter, filii charissimi, praecipiendo praecipio vobis, ut prostrati veniatis ante pedes domini mei David imperatoris aequissimi et serenissimi, postulantes, (0410A)episcopo veniente, locum defensandi et disputandi cum eo: si justum sit, ut vi raperetur de ecclesia ad easdem poenas reus, de quibus aufugit? et an aequum sit, ut qui Caesarem appellat, ad Caesarem non adducatur? et utrum fas sit, ut poenitens et confitens scelera sua spolietur omnibus bonis usque corrigiam calceamenti? vel si bene custodiatur illud Dominicum verbum, quo ait: Superexaltat misericordia judicium (Jac. II, 13). In tali siquidem facto e contrario superexaltat judicium misericordiam. Et ubi est multoties laudata misericordia ab ipso Domino nostro Jesu Christo, quae inter evangelicas legitur beatitudines: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V, 7); item praeceptum Dominicum: Estote misericordes, sicut et (0410B)Pater vester misericors est (Luc. VI, 36)? Item cautelam providam consideremus, ubi ait: Nolite condemnare, et non condemnabimini (Ibid. vers. 37); et alia multa quae in Evangelii leguntur auctoritate de misericordia et ipsius Domini verbo, ubi ait: Non veni vocare justos, sed peccatores (Matth. IX 13). Quapropter peccatricem mulierem, quae sanctos tetigit pedes, non abhorruit, [quae non] ex tactu opprobrium contulit Christo, sed insignia virtutis ejus elicuit. Neque enim immunditia ejus polluit mundum, sed puritas mundi purificavit immundam. Recordemur nos illius esse servos, qui ductus ad crucem, pro crucifigentibus oravit (Luc. XXIII, 34). Et quomodo venerabilis Pater dicit, reum peccatorem [in] ecclesia non debere recipi? Si ecclesiam peccatores (0410C)non intrant, fortassis sacerdos non invenietur qui missas cantet in ea, neque qui cantanti respondeat, nisi quislibet nuper baptizatus, dicente Joanne apostolo: Si dixerimus quia peccatum non habemus, nosmetipsos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8). Sed eumdem reum diabolum nominari in venerabilis episcopi litteris invenimus, non hominem. Non cogitas quid Apostolus ait: Nolite judicare ante tempus (I Cor. IV, 5). Nunquid praescribimus potentiae [ Cod. Vat., perscribimus potentia] Dei, ut misereatur cui vult, qui ait: Erunt novissimi (0411A)primi, et primi novissimi (Matth. XIX, 30). Cujus sapientiae interpretationem in Juda et latrone [ Suppl. habemus]. Ille de apostolatu pependit in laqueo, iste de cruce in paradisum intravit (Luc. XXIII, 43). Duo sunt, dicit beatus Gregorius de hac eadem sententia, quae sollicite pensare debemus, quae enim? Multi vocati, sed pauci electi sunt (Matth. XXVII, 5). Primum est, ut de se quisque minime praesumat, quia etsi jam ad fidem vocatus est, utrum perenni regno dignus sit, nescit. Secundum vero, ut unusquisque proximum, quem fortasse jacere in vitiis conspicit, desperare non audeat, quia divinae misericordiae divitias ignorat. Nunquid aliquis peccator talis est, qui Christi sanguine purgari non possit; et tam [ Edit., quam] profunda scelerum (0411B)voragine demersus, ut misericordia Christi eum mederi non possit? Quid aliud ait qui hoc dicit, nisi ut Christus frustra mortuus sit? Frustra autem mortuus est, si aliquos non potest vivificare, qui nobis veniam quotidie donat. Nunquid [ Edit., nunquam] justum est eam aliis denegare, quam nobis sedulis optamus votis dari? Ad ecclesiam confugimus, ut in ea exaudiantur preces nostrae, et aliorum preces in ea exaudire dedignemur? Nobis per sanctorum preces in ecclesia peccata dimitti confidimus, et confitenti peccata duro corde in eadem ligamus ecclesia? At Apostolus praecipit, delinquentes corripere in spiritu mansuetudinis (Gal. VI, 1). Et apostolus Jacobus: Si zelum amarum habetis, et contentiones sunt in cordibus vestris, nolite gloriari (Jac. III, 14), (0411C)et caetera, quae ad sequentibus [ F., in sequentibus] terribili censura leguntur de his qui zelum habent amarum. Zelus siquidem 172 bonus [ Edit., zelum bonum] est, si spiritu mansuetudinis mitigetur. Curandum est ut rectorem subditis et matrem pietas [ Forte leg., ut rector subditis se matrem pietate, etc. ] et patrem exhibeat disciplina, atque providendum ne aut districtio rigida, aut pietas sit remissa. Nam disciplina vel misericordia multum destruitur, si una sine altera teneatur. Idcirco in arca et virga et manna fuisse legitur (Hebr. IX, 4); ut in pectore rectoris esset virga districtionis, et manna dulcedinis, ut Psalmista: Virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt (Psal. XXII, 4). Sit zelus, sed moderate saeviens [ Cod. Vat., severus]. Sit pietas, sed (0411D)non plus quam expediat parcens.
Sed videamus quid de fugitivis ad ecclesiam sancti canones censeant. In canone Aurelianensi (Conc. Aurel. I) cap. 1, legitur: « De homicidis et adulteris et furibus, si ad ecclesiam confugerint, id constituimus [ Cod. Sal., statuimus] observandum quod ecclesiastici canones decreverunt et lex Romana constituit, ut ab ecclesiae atriis vel domo episcopi eos abstrahi omnino non liceat, nec alteri [ Cod. Sal., aliubi] consignare; nisi ad Evangelia [ Cod. Sal., ad ecclesiam] datis sacramentis de morte, (0412A)de debilitate et omni poenarum genere sint securi. » O! Aurelianensis pontifex contra Aurelianensem synodum facere audet, in qua fuerunt episcopi, ut legitur, septuaginta duo. An aequum et honestum videri poterit ejusdem civitatis pontificem suae propriae civitatis auctoritatem infringere? Item synodo Aurelianensi (IV), cap. 21: « Si quis necessitatis compulsus ad ecclesiae septa confugerit, et sacerdote seu praeposito ecclesiae praetermisso atque contempto, eum quisque de locis sacris vel atriis, seu vi seu dolo abstrahere, aut sollicitare fortasse praesumpserit, ut inimicus ecclesiae ab ejus liminibus arceatur, quousque juxta pontificis discretionem digna per indictam poenitentiam emendatio subsequatur; eo tamen, qui a se raptus est, prius ecclesiae (0412B)restituatur [ Forte, restituto]. » Item sanctus Silvester in titulo 21 (Conc. Aurel. V): « De servis qui pro qualibet culpa ad ecclesiae septa confugerint, id statuimus observandum, sicut in antiquis constitutionibus tenetur scriptum. Pro concessa culpa, datis a domino sacramentis, quisquis ille fuerit, egrediatur de venia jam securus. Enimvero si immemor fidei dominus transcendisse convincitur quod juravit, ut is qui veniam acceperat, probatur, tantummodo [ Cod. Sal., postmodum] pro ea culpa qualecunque supplicio cruciatur, dominus ille qui immemor fuit datae fidei, sit ab omnium communione suspensus. » Item synodus Agathensis (Conc. Aurel. I, cap. 1): [ « Placuit ut homicidae a foribus ecclesiae non cito pellantur, et ab omni genere poenarum sint liberi; (0412C)ita tamen, ut eis quibus rei sunt, satisfaciant » ]. Item synodus Agathensis: « Omnis fidelis qui in sinum ecclesiae confugerit, hoc est matris, non facile repellatur, sed in ea ecclesia, quantum judices veritatis judicaverint, satisfactione sanetur. » Sed et de Constantino imperatore legimus, dum baptizatus fuerit, ut die quarta [ Cod. Sal., fuit, ut die quinta] hujusmodi statuisset legem, ut in quocunque loco fuerit fabricata ecclesia, consecrationis hanc virtutem obtineat: ut quicunque reus in eam fugerit, judicis periculo, qui in praesenti fuerit, defensetur. Sed et perspectis cautissimis Romanorum libris ita de fugitivis ad ecclesiae cujuslibet suffragia invenimus scriptum, vel de eis qui Caesarem appellant, vel ad principem se duci flagitant. Theodosius et (0412D)Valentinianus Aug. Antiocho praefecto praetorio data X Kal. Aprilis Constantinopolim [ Cod. Vat., Constantinopoli] Antiocho et Basso consulibus, interpretatio (Lib. IV Cod. Theod., De his qui ad eccl. confug.) : « Ecclesia et loca Deo dicata, rei qui ibidem compulsi timore confugerint, ita tueantur, ut nullis locis sanctis ad direptionem rerum vim ac manibus afferre praesumat [ Cod. Vat. et Sal., reorum vim ac mortibus. . . praesumant]. Sed quidquid spatii vel in porticibus vel in atriis vel domibus, vel in areis ad ecclesiam adjacentibus pertinet, velut interiora templi (0413A)praecipimus custodire, ut reos timoris necessitas non constringat circa altaria manere, et loca veneratione digna polluere. » Imp. Honorius et Theodosius Aug. Ciciliano praeposito post alia datur IX Kal. Febr. [ Cod. Vat., data. Cod. Sal., Non. Septembris] Ravenna, Honorio VII et Theodosio secundo Augustis consulibus, interpretatio (Lib. III Cod. Theod., De custodia reorum): « Omnibus Dominicis diebus judices sub fida custodia de carceribus reos educant, ut eis a Christianis vel a sacerdotibus substantia praebeatur, et ad balneum praedictis diebus sub custodia, religionis contemplatione, ducantur. Si quis de custodibus hoc implere neglexerit, poenam, quam lex ipsa constituit, cogatur implere. » Lege Julia de vi publica damnatur, qui aliqua potestate praeditus civem, (0413B)Romanum imperatorem appellantem (Lib. II et XV Cod. Theod., de Appellat.), necaverit [necarive jusserit, torserit, verberaverit, condemnaverit] in via publica vincla duci jusserit; cujus rei 173 poena in humiliores capite [ Edit., capita]; in honestiores insulae deportatione coerceatur. Lege Julia decretum est, ut pro violentia [ Cod. Sal., per violentiam publica] damnetur, quicunque judex appellantem, ut ad principis praesentiam ducatur, ingenuum hominem vel civem Romanum [factum] torserit; occiderit, vel occidi jusserit, vel in vinculis puhlicis astrinxerit, vel flagellis caeciderit, aut damnare praesumpserit. Pro qua re humiliores personae capite puniuntur [ Edit., ponuntur], honestiores in insulam relegantur. Legitur in Orosio, libro VII, de Alarico (0413C)rege, qui Romam obsedit, irrupit, vastavit, quali intentione locis sanctis idem paganus rex parcere jussit, ut eadem verba ponamus [ Edit., ponimus] quae idem historicus vir posuit, qui post congruam rerum gestarum seriem litteris subjunxit: « Adest Alaricus, trepidam Romam obsidet, turbatamque irrumpit, dato tamen praecepto prius, ut si quis in sancta loca, praecipue in sanctorum apostolorum Petri et Pauli basilicas confugisset, hos imprimis inviolatos securos esse sinerent. » Et quo honore vasa sancta reportare jussisset inventa ad ecclesias, ille [ Codd. Vat. et Sal., ibi], qui scire desiderat, legere poterit. Si [quis] haec quae posuimus canonum et legum testimonia minores esse auctoritates [ Cod. (0413D)Sal., de canonibus vel lege Romana . . . minoris esse auctoritatis] aestimet, legat ipsius Domini de fugitivorum (0414A)civitatibus praecepta, et intelligat divinitus esse statutum, ut rei et peccatores, Domino Deo demandante, loca defensationis debuissent habere ubi protegerentur a persequentium insidiis. Nec non et ipsam Romam, aliasque per mundum civitates asylum statuisse ad reorum defensationem legitur, ut per illius loci vel templi, qui apud eos sanctus habebatur, severa legum cautione [ Cod. Vat., cautio] mitigaretur. An fas est apud Christianos minoris esse honoris Ecclesiam Christi, quam templum Jovis apud paganos; vel beatae Mariae genitricis Dei domum, quam impiae Junonis asylum inferioris venerationis haberi: aut ipse beatus Martinus, verus Dei cultor in Christiano imperio minus venerari fas est, quam Scolapius falsator, in paganorum potestate (0414B)habuit?
Haec siquidem omnia, si domino meo David imperatori Christianissimo et omni honore Dei devotissimo legantur, vel verbis pacificis dicantur, scio, sanctissimum illius animum et pietate plenissimum, et in custodia mandatorum Dei cautissimum, qui nullis poterit muneribus de via veritatis averti qui omnia ita decernit et judicat [ Cod. Vat., dejudicat], sicut Domino Deo Jesu Christo placuerit, et sanctis ejus, et sibi erit merces perpetua in aeterna beatitudine et filiis suis benedictio sempiterna.
Ecce sanctorum censura [ Cod. Vat., censurae] canonum, ecce legalium scita litterarum firmissime honorem ecclesiarum Christi in patrociniis fugitivorum (0414C)conservari jubent. Nunquam credimus ut Christianissimus et serenissimus imperator domnus Carolus Augustus aliter praecipiat, nisi ut sanctorum censurae canonum et legalium [edicta litterarum se habent, et ut antecessores sui statuerunt, nec sanctae Dei Ecclesiae honor, nec sui magni nominis reverentia et timor minor debet esse in regno excellentissimo et imperio potentissimo, vel in aliqua dignitate et honore minui, sed semper augeri, ad laudem et gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui eum super omnes alios reges et imperatores sapientiae decore honoravit, et regni potentia exaltavit].
174 EPISTOLA CLVIII. AD ALBINUM MAGISTRUM ET AD CONGREGATIONEM MONASTERII SANCTI MARTINI. Congregationem S. Martini reprehendit ob defensionem cujusdam rei clerici ad ipsos confugientis, contra sententiam sui episcopi, et contra mandatum ipsius regis, etc. (0414D) (0415A)In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Carolus, et reliqua, Albino venerabili magistro et omni congregationi monasterii sancti Martini.
Pridie quam ad nostram praesentiam a vobis missa venisset epistola, allatae nobis sunt litterae a Theodulfo episcopo missae, querimonias continentes de inhonoratione hominum suorum, et non tam illorum quam episcopi hujus civitatis, vel contemptu jussionis imperii nostri; quam jussionem de redditione cujusdam clerici de custodia ipsius elapsi, et in basilica sancti Martini latitantis sub nostri nominis auctoritate conscribere jussimus; cujus etiam nobis exemplaria (0415B)misistis [ F. vobis . . . misimus], in quibus nos nequaquam injuste aliquid decrevisse, ut vobis visum fuit, putamus. Sed cum utrasque epistolas, vestram scilicet, et Theodulfi, nobis relegere fecissemus, asperior multo nobis et cum iracundia composita vestra, quam Theodulfi videbatur epistola, et in nullo erga illum charitatis condimento respersa; sed potius quasi reum defendens, et episcopum accusans, et sub velamine quodam celati nominis continens vel posset vel admitti ad accusationem deberet; cum hoc omnino et divina et humana lege sancitum sit, nulli criminoso alterum accusandi dari licentiam, quanquam a vobis ad hoc defensus et conservatus sit sub obtentu jussionis nominis nostri, ut qui jam accusatus, et in conspectu populi civitatis suae judicatus (0415C)est, accusandi locum habere Caesarei nominis appellatione deberet, ad exemplum beati Pauli apostoli, qui apud principes Judaeae a gente sua accusatus, sed nondum judicatus, Caesarem appellavit, et ab eisdem principibus ad Caesarem judicandus missus est (Act. XXV, 10, 11), quod nequaquam praesenti negotio convenit. Paulus enim apostolus a Judaeis accusatus, sed non judicatus, Caesarem appellavit, et adire permissus est. Hic vero infamis clericus, et accusatus et judicatus, et in custodia missus, et de custodia elapsus, basilicam, quam nisi post poenitentiam ingredi non debuerat, contra legem ingressus, et adhuc, ut fertur, perverse vivere non cessans, ut dicitis, sicut Paulus apostolus Caesarem appellavit, sed nequaquam, ut Paulus, Caesarem aditurus est. Illi enim, apud (0415D)quem accusatus, et a quo judicatus atque in custodia (0416A)missus est, et de 175 cujus custodia evasit, praecipimus, ut reddatur, et ille eum ad nostram audientiam, sive vera sive falsa dicentem, adducat, quia non decet, ut propter talem hominem nostrae primae jussionis ulla fiat immutatio. Sed et valde miramur, cur vobis solis visum sit nostrae auctoritatis sanctioni et decreto contraeundum, cum liquido pateat et ex consuetudine veteri, et ex constitutione legum [regum] decreta recta [ F., rata] esse debere, nec cuiquam permissum illorum edicta vel statuta contemnere. Et in hoc satis mirari nequivimus, quod illius scelerati hominis precibus, quam nostrae auctoritatis jussionibus obtemperare maluistis, cum nunc clarissime liqueat, cum eodem homine amorem discordiae ex irruptione charitatis de hoc loco vetuit (0416B)[ L. veluti] egredi. Ipsi quippe nostis, qui congregatio hujus monasterii ac servi Dei [et utinam vere!] dicimini, qualiter jam crebro vita vestra a multis diffamata est, et non absque re. Aliquando enim monachos, aliquando canonicos, aliquando neutrum vos esse dicebatis. Et nos consulendo vobis, et ad malam famam abolendam magistrum et rectorem idoneum vobis elegimus, et de longinquis provinciis invitavimus, qui et verbis et admonitionibus rectam vitam instruere, et, quia religiosus erat, bonae conversationis exemplo potuisset informare. Sed proh dolor! aliorsum cuncta conversa sunt; et diabolus vos quasi ministros suos ad seminandam discordiam, inter quos minime decebat, invenit, scilicet inter sapientes et doctores Ecclesiae, et qui peccantes (0416C)corrigere et castigare debuerunt, cogitis ad peccatum invidiae atque iracundiae prorumpere. Sed illi, Deo miserante, nequaquam assensum vestris malis suggestionibus praebituri sunt. Vos autem, qui contemptores nostrae jussionis exstitistis, sive canonici, sive monachi vocamini, ad placitum nostrum, juxta quod praesens missus noster vobis indixerit, nobis vos assistere scitote. Et quamvis ad nos missa hic factae seditionis vos excuset epistola, venite et condigna satisfactione inustum crimen eluite.
176 EPISTOLA CLIX. AD ARNONEM. Commendat illi discipulum grammaticae, quem vitulum vocat. Dilectissimo Aquilae Albinus matricularius perpetuae (0416D)beatitudinis in Christo salutem.
(0417A)Direxi ho [ Al., o] animal vitulum Encheridion meum, ut adjuves illum et eripias eum de manibus inimicorum suorum, et adjuva quantum valeas [quia venerabilis episcopus multum ardet super nos, id est, Theodulphus]. Misi quoque in ora pueri hujus, quamvis vitulus contra naturam rationale sit animal, quod ipse in auribus sanctitatis vestrae habet mugire. [Habeo [Habui] enim illum ad erudiendum Deo mecum in domo mea et poterit proficere, Deo dante, in lectionis studio seu grammaticae artis disciplina in domo sancti Martini]. O Aquila! hi in curribus et hi in equis, nos autem in nomine Domini nostri magnificabimur (Psal. XIX, 8). Valeas, vigeas semper in aeternum.
EPISTOLA CLX. AD*** Amici charitati se commendat. (0417B) Dilectissimo Patri, egregio pontifici. Leve jugum portare cupiens, in cujus unitate optat vobis salutem.
Omni melle dulciores nobis per fratrem nostrum litterae delatae sunt, quarum seriei dum respondere paravi, supervenit filius meus, cujus gratissima visitatio a longioris responsionis sermone paululum me suspendit. Non tamen ulla saeculi ambitio a charitatis suavitate cor meum suspendere poterit. Quinimo magis atque magis crescat de die in diem, et pleno charitatis mei modio cumulum quotidie addit. Omnipotens Deus, qui praesenti nos charitate conjunxit, (0417C)perpetua nos charitate conjungere dignetur in aeternum.
EPISTOLA CLXI. AD ARNONEM. Exponit quomodo substantia, essentia, subsistentia et natura de Deo dicantur. Albinus Aquilae salutem.
Miror quomodo me sub unius momenti angustia in brevi tabella vitae aeternae formam depingere poscis. Quid est catholica fides, si per dilectionem operatur, nisi vita aeterna? Aliquid inde, ne inobediens praeceptis tuis viderer, brevi sermone dictavi. Quod vero me interrogare vestram sanctitatem placuit, quid sit inter substantiam, essentiam, et subsistentiam? aut, si dici fas sit sanctam Trinitatem esse (0418A)naturam? Sciendum 177 est quod essentia proprie de Deo dicitur, qui semper est quod est, qui Moysi ait: Ego sum qui sum (Exod. III, 14); Deus enim solus vere est, quia incommutabilis est; quidquid enim mutabile est, quodam modo vere non est, quia esse poterit quod non est, vel non esse quod est. Substantia vero commune est nomen omnium rerum quae sunt: coelum, sol, luna, terra, arbores, herbae, animalia, viventia quaeque, homines etiam, substantiae dicuntur; nam, quod nulla substantia est, nihil omnino est, substantia ergo aliquid esse est: Deus igitur substantia est, et summa substantia et prima substantia, et omnium substantiarum causa, quia omnium rerum creator est. Unde contra venenum Arianae perfidiae solemus dicere, Patrem, et Filium, (0418B)et Spiritum sanctum unius esse substantiae: quia Pater, et Filius, et Spiritus sanctus una est substantia, nam substantia dicitur, quia subsistit. Ideo Graeci solent dicere de Deo: una Usia, tres hypostases [ Ms., Ypostatis], id est, una substantia, tres subsistentiae [ Ms., subsistentias]: quod beato Hieronymo non placuit, melius esse dicendum arbitranti [ Ms., arbitratus] Latino eloquio: una substantia, tres personae. Dicuntur enim [ Leg., etiam] usitato nomine divitiae substantiae, sicut de prodigo legitur in Evangelio: Dissipavit substantiam suam (Luc. XV, 13), id est divitias. Naturam vero Dei libera voce dicimus, quia omnis natura natura est, et maxime illa quae sola vera est natura, quia semper est quod est, quia nullatenus de ea natura, qua semper est, mutabilis (0418C)est in aliam quamlibet naturam: quod saepius in libris catholicorum Patrum invenitur, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum unius esse naturae. Hoc vero quod vos legisse dicitis dictum in opusculis sancti Augustini, quod Deus nec necessitate, nec voluntate Filium genuisset, sed natura: bene arbitramur dictum, quod natura Pater genuisset Filium, quia ejusdem naturae est Pater, et Filius, non necessitate, nec voluntate: quod quemdam haereticum impie interrogare legimus Christianum, utrum Deus Filium, volens, an [ Ms., ac] nolens genuisset? ut, si diceret nolens: necessitas in Deum caderet; si vero volens diceret, statim responderet, voluntatis esse Filium, non naturae. At Christianus vigilantissime vicissim (0419A)quaesivit ab eo utrum Deus Pater volens an nolens sit Deus? ut, si responderet nolens, sequeretur miseria necessitatis, quam de Deo credere magna insania est; si autem diceret volens, responderetur ei, ergo et ipse voluntate sua Deus est, non natura. Quid ergo restabat [ Ms. restabit], nisi ut obmutesceret, et sua interrogatione obligatum insolubili vinculo se videret? Igitur Deus natura est Deus, et Filius natura est Filius, et Spiritus sanctus natura est Spiritus sanctus, et est una natura horum trium, sicut una est essentia, et una omnipotentia, et una divinitas. Caeterum pro diversis eventibus multae sunt tribulationes fidelium, et unaquaeque persona tentationibus subjacet in hoc mundo, quia exsilium est, ubi vivimus, non patria; admonent enim nos hae (0419B)molestiae tentationum patriam quaerere, et quietam vitam, quae nullatenus hic inveniri poterit, nisi in spe aeternae quietis viventi. Explicit.
178 EPISTOLA CLXII. AD DOMNUM REGEM. (Anno incerto.) Exponit quae sit differentia inter aeternum et sempiternum, perpetuum et immortale, saeculum, aevum et tempus. Domino David, rectori optimo, victori maximo, Flaccus Albinus optat salutem.
De quorumdam nominum proprietate, revertens a nobis [ Al., vobis] Candidus noster, quaestiones nobis proposuit: de quibus ut ex tempore diligentius perscrutaretur, interim tacere disposui. Sed ille vestrae (0419C)voluntatis nimius exactor et importunus inquisitor, moras me facere non sinebat. Quapropter paucas eorumdem nominum rationes repentino et inculto [ Edit. in occulto] notavi sermone; vestrum de his quae dicta sunt, sicut et de meis omnibus dictis vel scriptis, spectans judicium. Nam obediens devotio laudanda est, si auctoritate jubentis probatur. Haec ergo est interrogatio, quae nobis ab eodem oblata est, scilicet: quid sit discriminis inter aeternum et sempiternum, perpetuum et immortale, saeculum, aevum et tempus? Primum enim sciendum est quod idem [ Cod. Vat., unum] significare videtur aeternum et sempiternum; et simplex esse nomen aeternum; sempiternum vero compositum ex adverbio semper, et nomine aeternum. Ideo omne aeternum potest dici et sempiternum; (0419D)e converso ordine omne sempiternum etiam aeternum. Perpetuum vero videtur (derivatum) esse ex eo quod est perpes, et significare quod nullo dirimitur intervallo, sed semper eodem modo perstat quo est. Inter aeternum autem et immortale hoc distare videtur, quod omne aeternum immortale, non tamen omne immortale aeternum recte dicitur. Inter aevum et saeculum ita discerni potest, quod aevum quiddam aeternum potest intelligi, saeculum vero temporale (0420A)aliquid. Sed modo videamus horum distantiam nominum. Immortalis enim illa dicitur natura quae mori non potest, non tamen semper immutabilis, id est, quae mutari non possit: sicut anima humana, quae immortalis creata est, sed immutabilis procul dubio non est, quia de pejore in melius, vel de meliori in pejus, et de pejore in pejus vel de meliore in melius mutari potest, sicut dictum est: Ibunt sancti de virtute in virtutem (Psal. LXXXIII, 8). Solus Deus vere immortalis et immutabilis, quia solus vere et proprie aeternus, et quod semper est, de quo Apostolus: Qui solus habet immortalitatem. (I Tim. VI, 16). Immortalem posuit pro immutabili; quia quod mutabile est, quodammodo moritur eo quod est, dum aliud aliquid incipit esse quod non erat. Sed abusive (0420B)saepe aeternum legitur dictum, quod tempori vel mutabilitati obnoxium est, nec semper ejusdem modi est, et ideo aeternum non recte dicitur. Quod enim mutatur, non manet: Idque, ut supra diximus, inter immortale et aeternum est discriminis, [quod] omne aeternum, immortale est; et non omne immortale, satis subtiliter, etiam aeternum dicitur: quia etsi aliquid semper vivat, tamen [si] mutabilitatem patitur, non proprie aeternum appellatur; quia non semper hujusmodi est, quamvis immortale, quia semper vivit, recte dici possit. Vocatur tamen aeternum, interdum etiam, quod immortale est: aeternum enim cum proprie dicitur, neque quidquam praeteritum habet, nec futurum; sed quidquid est, semper est, quod solus est Deus; et ideo solus Deus (0420C)aeternus est secundum proprietatem aeternitatis. Quod vero de aeterno diximus, hoc idem licet intelligi de sempiterno. Sed quid est quod Apostolus dicit: Ante tempora aeterna (Rom. XVI, 25, et II Tim. I, 9)? Si enim tempora, quomodo aeterna; cum tempora non sunt, nisi in creaturis? nisi forte ante omnia tempora intelligi voluit. Aeterna autem maluit dicere quam omnia, fortasse ideo quia tempus non coepit ex tempore; aeterna enim tempora aevum significant. Inter aevum autem et tempus hoc distat quod illud stabile est, tempus autem mutabile. Saeculum vero dicitur post creatas [ Al., dicuntur primo creatae] rerum species, et in diversas temporum mutabilitates distinctae; videturque saeculum et tempora simul coepisse. Sed multis locis, saeculum etiam in sancta (0420D)Scriptura legitur pro sempiterno, ut dicitur: 179 Quoniam in saeculum misericordia ejus. (Psal. CV, I, et CXVII, 1 seq.) In saeculum, scilicet in perpetuum dicit, quoniam misericordia ipsius aeterna et indeficiens est. Saeculum est etiam mundi ordo decurrens, qui ad futura tendens praeterita deserit, et ideo saecula dicta esse putatur, quia in se jugiter resolvuntur [ F. revolvuntur] tempora. Sed differentia est, dum dicitur, a saeculo; [et dum dicitur, in saeculo ]; et (0421A)dum dicitur, in saeculum saeculi. Adam namque a saeculo fuit; id est in principio saeculi. Caeteri vero patres, Noe, Abraham in saeculo, sed non a saeculo fuerunt: sicut omnes humani generis series in saeculo fuerunt, vel sunt, vel futurae sunt. In saeculum vero saeculi, futurum est saeculum, quod post hoc erit saeculum, quod et in saecula saeculorum (Tob. IX, 11) dicitur. Nam quibusdam in locis in saeculum saeculi aeternitatem Domini absolute significat, quoniam ille et etiam ante saeculum, et in saeculo, et post illud saeculum misericors esse monstratur. Et ideo dicitur de eo: Misericordia autem Domini a saeculo et usque in saeculum super timentes eum. (Psal. CII, 17.) Item: In saeculum saeculi (Psal. IX, 6, et X, 16, etc.) propter duo Testamenta saepe legitur (0421B)positum, quia hoc Novum Testamentum prioris saeculi saeculum est, sicut et futurum istius praesentis erit. Invenitur quoque saeculum pro cujuslibet temporis fine poni. Nam in Lege Domini dicitur: Sit tibi servus in saeculum (Exod. XXI, 6), id est, usque in jubilaeum annum. Sed sciendum est quod aeternum tribus modis in sancta Scriptura legi solet. Primo, quod vere et proprie aeternum dicitur, omni [mutabilitate] carens, sicut solus Deus est. Alter vero modus est, cum ea res aeterna dicitur, quae ipsa quidem per se aeterna non est, sed quod significat, aeternum est; veluti hoc quod Abrahae dicitur: Dabo tibi et semini tuo terram hanc in possessionem aeternam (Gen. XVII, 8). Cum nec ipsa terra, nec ejus habitatores aeterni esse potuissent, sed (0421C)terra viventium, quae per hanc terram significatur, aeterna est; et habitatores illius aeterni, de quibus dicitur: Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. (Matth. V, 4.) Tertius modus est, quando ea res aeterna appellatur, cui finis non constituitur, aut ita fit ut deinceps non sit facienda, quantum ad curam vel ad potestatem facientis, aut dicentis pertinet, eo genere locutionis, quo quidam Poeta dicit: Serviet aeternum, qui parvo nesciet uti Non enim potest aeternum servire, cujus ipsa vita aeterna esse non potest. Sed mira [ Al., magis] quaedam differentia est inter essentiam omnipotentis Dei, et volventia humanae vitae tempora. Legimus enim tria tempora esse, id est, praeteritum, praesens, et (0421D)futurum; sed ita ut pene nihil nobis praesens sit, sed omnia praeterita et futura. [ Verbum enim dum dico, priorem dum dixi] syllabam [ Al., Verbi enim cum dixi priorem syllabam, etc. ], posterior futura fuit: et dum posteriorem dico, praeteriit prior. Deo vero nihil praeteritum et futurum, sed omnia praesentia sunt, qui servo suo Moysi ait: Ego sum qui sum. Et: Dices filiis Israel: qui est, misit me ad vos (Exod. III, 14). Sed si subtilius quaerere incipias, etiam ipsae duae syllabae, dum dixi: Deus aeternus, (0422A)aeternae non sunt, sed illud quod istae syllabae significant, omnimodis aeternum est. Verba enim quibus loquimur, nihil aliud sunt nisi signa rerum earum quas mente concipimus, quibus ad cognitionem aliorum venire volumus: quae verba nunquam recte proferuntur, nisi veritatem significent. Veritas enim omni homini naturalis est in tantum, ut nullus unquam pro veritate falsum audire velit, eo modo ut ipse verum putet quod falsum est, nisi ipse nimium varius [ Cod. Vat. vanus] sit et ab omni veritate aversus.
Sed quia ad finem chartulae properat series, videtur ratum aliquid de ipso fine dicere. Est enim locus ubi finis quod sine fine est significat, ut in Evangelio: Cum dilexisset eos, qui erant in mundo, in finem dilexit (0422B)eos (Joan. XIII, 1), id est, in aeternum dilexit eos. Est etiam ubi perfectionem significat, ut: finis enim legis est Christus (Rom. X, 4), id est, perfectio legis. Est quoque, ubi ipsum significat Christum, ut in quibusdam psalmorum titulis: in finem David (Psal. LI, LII, et al.), id est, in Christum. Aliquando etiam finis significat finem cujuslibet rei vel temporis; ut in Daniele: in fine autem dierum illorum (Dan. IV, 31). Nec mihi multitudo verborum et chartulae longitudo objicienda est, quia longitudo temporis, vel magis illud quod tempus non habet, plurima poscit verba, quibus demonstretur quod vix demonstrari 180 possit. Sed calamus in fonte charitatis tinctus, dulce habet cum eo loqui, cui omnia bona dulcia sunt; cui Deus aeternam concedere dignetur (0422C)dulcedinem. [Det tibi perpetuam clemens in saecla salutem Et decus imperii, David amate, Deus.]
EPISTOLA CLXIII. AD CAROLUM. Exponit textum S. Lucae cap. XXII, 36. etc., de duobus gladiis. Conqueritur de quibusdam episcopis, qui presbyteris et diaconis munus praedicationis inhibere volunt; et de profanatione altarium. Domino desiderabiliter venerabili et venerabiliter desiderabili David regi, in fide et charitate Flaccus [Albinus] salutem.
Litteris vestrae nobilissimae pietatis acceptis, in quibus vestram nobis valde amabilem sanitatem, et cuncto Christianitatis imperio pernecessariam prosperitatem (0422D)cognoscens [ F., cognovi], totum cordis mei affectum in gratiarum actiones Christo clementissimo regi effudi: illius sedula oratione deprecans pietatem, cum omnibus nostrae devotionis cooperatoribus, quatenus vestram pacificam et amabilem potentiam, ad exaltationem sanctae suae Ecclesiae et sacratissimi gubernacula imperii longaeva prosperitate custodire, regere et dilatare dignetur. In quibus laudabilibus quoque vestrae sapientiae apicibus meam, ut soliti estis, segnitiem per interrogationes (0423A)prudentissimas sagaciter [ Cod. Sal., prudentissima sagacitate] excitare velle inveni. Imo per inquisitiones [magis docere, quam ignorata discere] agnovi; quia sapienter interrogare, docere est, veluti in vestrae auctoritatis pagina scriptum reperimus; ubi post congruam sententiam veridico sermone exaratum perspeximus: « Cognoscat igitur industria tua, charissime in Christo praeceptor, propositam nobis a quodam non clerico, sed laico de Evangelio quaestionem, cui tunc tamen a nobis usque [in] praesens est dilata responsio: Non quia juxta quod interrogavit, respondere non valuissemus, » et reliqua. Vere et valde gratum habeo laicos quandoque ad evangelicas effloruisse inquisitiones, dum quemdam audivi virum prudentem aliquando dicere: clericorum (0423B)esse Evangelium [discere ( Edit., discernere)], non laicorum. Quid ad haec? Omnia tempus habent (Eccle. III, 1), et saepe posterior affert hora quod prior non poterat. Tamen iste laicus, quisquis fuit, sapiens est corde, etsi manibus miles, quales vestram sapientissimam auctoritatem plurimos habere [decet ( Edit., debet)]. Sed ad responsionem interrogationis vertamus stylum, ad satisfaciendum inquisitoris animo, si tamen nostra parvitas tam praeclaro ingenio satisfacere valet.
Nodus vero propositae quaestionis, veluti in vestrae excellentiae litteris inveni, hujusmodi constrictus fuit, ut eadem ponamus verba quae in illis legebam: « Est enim locus Evangelii secundum Lucam (Cap. XXII, 36, 38, 50), ubi Dominus Christus ad passionem (0423C)venturus, tunicam ac peram vendere, gladiumque emere discipulos jussit. Cui cum responsum esset binos ibi esse gladios, dixit, satis esse. Quorum uno Petrum in abscissione auricolae Malchi usum fuisse putamus: Cui et tunc a Domino dictum est: Converte gladium tuum in vaginam. Omnes enim qui acceperint gladium, gladio peribunt (Matth. XXVI, 52). Quomodo sibi convenit [ Cod. Sal., conveniat], ut qui tunc vendere tunicam, emere gladium jusserat, is statim accipientes gladium gladio diceret esse perituros? Si gladius est verbum Dei (Ephes. VI, 17), et Dominus 181 quando gladium emere praecepit, verbum Dei significavit; quomodo congruit, ut omnis qui accipiat verbum Dei, verbo Dei pereat? » Sed facilis est solutio, si singulorum consideratur evangelistarum (0423D)huic loco circumstantia, et diversae intelliguntur gladii significationes. Non enim aequaliter ubique gladius significat. [Itaque, sicut Leo aliter significat,] ubi dicitur: Ecce vicit leo de tribu Juda (Apoc. V, 5); aliter ubi dicitur: Circuit quasi leo, quaerens quem devoret (I Petr. V, 8). Ille leo Christus est; iste, diabolus: etsi eisdem scribatur litteris leo, non tamen eisdem congruit significationibus. Nam et abyssus in Scripturis sanctis multifarias habet (0424A)allegorias, ut studiosis lectoribus facile est invenire. Abyssus, immensitas aquarum; abyssus, profunditas Scripturarum; [abyssus, ineffabilia judicia Dei (Psal. XXXV, 7, et Rom. XI, 33) ]; abyssus, sapientia; abyssus, corda hominum significat; et multa talia in Scripturis sanctis inveniuntur, quae secundum qualitates locorum varias habent intelligentias. Sermo Domini oculosus est, et undique perforari potest, et alta profunditas mysteriorum Dei. Quis omnia secreta illorum investigare potest? Igitur et gladius multifarie significare videtur. Nam et venenatas Judaeorum maledictiones in Christum [significat], ubi dicit: Qui exacuerunt ut gladium linguas suas (Psal. LXIII, 4). Etiam et mortem significat, ubi dicit: Qui liberasti David servum tuum de gladio maligno (Psal. (0424B)CXLIII, 10). Scilicet et tribulationem passionis Christi significat, ubi dicit: Et tuam ipsius animam pertransibit gladius (Luc. II, 35); id est, tribulatio passionis illius tuam torquebit animam. Divisionem quoque significat, ubi dicit: Non veni mittere pacem, sed gladium (Matth. X, 34); id est, separare bonos a malis. Sed [et] vindicta gladii nomine intelligitur, ubi legitur: Non enim frustra gladium portat; vindex est enim in eos qui operantur malum (Rom. XIII, 4). Judicium quoque Dei gladii nomine legitur designatum: Inebriatus est in coelo gladius meus (Isai. XXXIV, 5). Item quia, Exacuam ut fulgur gladium meum, et aget judicium manus mea (Deut. XXXII, 41). Et juxta Apostolum, verbum Dei intelligitur gladius.
Sed forsitan ille laicus, qui in uno solebat pugnare (0424C)gladio, unam eum putabat habere interpretationem, non considerans illum ipsum, quem manu tenet, ancipitem esse: in quo et inimico vitam auferre nititur, et suam defendere gaudet. Ideo secundum aliam significationem in Matthaeo Dominus dixit: Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt (Matth. XXVI, 52). Juxta aliam vero in Luca: Sed nunc qui habet sacculum, tollat similiter et peram. Et qui non habet, vendat tunicam suam et emat gladium (Luc. XXII, 36). Iste vero gladius videtur ei placuisse, ille itaque displicuisse. Ideo illum converti in vaginam, istum emi praecepit. Idcirco diligentius considerandum est quid uterque significet: et sacri sanctorum Patrum proferendi sunt sensus, ne quid nostra [parvitas ( Al., pravitas)] praesumptuose dicere videatur. (0424D)Ille vero gladius secundum Matthaeum vindictam injuriarum nostrarum intelligitur designare, quam qui exsequitur, in suis periturus erit sceleribus, ipsa dicente Veritate: si non remiseritis hominibus peccata sua, nec Pater vester coelestis dimittet vobis delicta vestra (Marc. XI, 26). Quapropter et hunc converti in vaginam cordis praecipit, ut ibi, juxta evangelicam duorum servorum parabolam (Luc. VII, 41 seq.), unusquisque remittat fratri suo de corde suo. Et haec (0425A)est nostrorum indulgentia delictorum, ut in nos peccantibus dimittamus, ipsa attestante Veritate: Dimittite et dimittetur vobis (Luc. VI, 37).
Sed videamus quid ille secundum Lucae Evangelium gladius significare possit, de quo totius inquisitionis oriebatur series. Ille est nimirum verbum Dei, quem venditis omnibus saecularis vitae impedimentis nobis emere necesse est, et viriliter in eo pugnare contra omnes antiqui serpentis insidias. Quem gladium Salvator noster cum triumpho gloriae ad paternam rediens sedem, discipulis suis dedit dicens: Ite, docete omnes gentes (Matth. XXVIII, 19). Non igitur ad hujus gladii ictum, sicut extraordinariae hujus inquisitor quaestionis arbitrabatur, Dominus respondit: Converte gladium in vaginam suam, sed (0425B)ad illius qui in Matthaeo legitur. Ad istius [itaque ( Al., atque)] dixit: Sinite usque huc [Cod. Sal., adhuc ] (Luc. XXIII, 51). Quatenus uterque suam propriam habere potuisset significationem. Nam aliquoties in uno facto aliorum 182 salus et aliorum perditio [provenit; Al., pervenit]. Ut in tota Christi passione Judaeorum est perditio, nostra autem salus: ita et factum apostolicae audaciae juxta allegoriae subtilitatem dupliciter ex ipsius Domini verbis intelligi potest. Quaeratque ille, quisquis est, cur in alio evangelista Dominus praeciperet virgam portandam, in alio praeciperet non portandam: et tunc intelligat, gladii diversas esse significationes.
Sed considerandum est, secundum vestrae sapientiae venerabile praeceptum, « quid significet hujus (0425C)[emptio; ( Edit., exemptio)] gladii, quid sacculum, quid pera, quid tunica, cur postremo in duobus gladiis satis esse dicatur? » De conversione itaque gladii in vaginam suam et de periculo accipientis, loco suo diximus. Emptio siquidem hujus gladii est saeculi renuntiatio, de qua ipse Dominus dixit: Qui non renuntiaverit omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus (Luc. XIV, 33). Hoc est: avaritiae sectator non potest veritatis esse praedicator, quia quod ore praedicat, opere destruit. Igitur in sacculo occulta divitiarum substantia: in pera, publica designari potest. In tunica carnalis delectatio demonstratur. Quae omnia funditus vendenda, id est abjicienda sunt, ut dignus [in] gladio verbi Dei sectator Christi efficiatur miles. Quod autem discipuli id (0425D)dixerunt: Ecce duo gladii hic sunt, et Dominus respondit: satis est; duo gladii sunt corpus et anima, in quibus unusquisque secundum sibi a Deo datam gratiam in Domini Dei voluntate praeliari debet. Et satis erit voluntati Dei, si corpore et animo illius implebuntur praecepta.
Sed et haec proposita quaestio alteram advocat, quia abyssus abyssum invocat (Psal. XLI, 8). Et dum [nodum ( Edit., modum)] validae complexionis solutum aestimavi, ecce [alterum ex latere occultae constrictionis ( Edit., in alteram ex latere occultam constructionis)] offendi, quem non laico prioris inquisitionis auctori, sed vestrae venerandae dignitati exsolvam. Si gladius iste, ut diximus, verbum Dei (0426A)est, cur auriculam abscidit adversantis, dum verbum Dei ex auditu ad secreta cordis cubilia pervenire solet; ut ibi fidei fructum centesimo, sexagesimo, vel tricesimo ferat effectu (Matth. XIII, 8)? Quid ista, obsecro, significat abscissio, nisi ut [infidelitatis ( Edit., infoeditatis)] auricula abscindatur, ut divinae tactu gratiae nova sanetur, et veteris hominis exspoliatio in novae reformationis transeat gloriam? Unde et iste servus Malchus dicebatur. Malchus in Latinam linguam vertitur rex vel regnaturus. Quomodo rex et servus, nisi quia in vetere homine servi fuimus peccati; in novo itaque Domini Dei [sanati ( Edit., sancti)] gratia, reges et regnaturi erimus cum Christo? Quid est quod ipse Dominus persecutorem suum sanavit, nisi quod omnis praedicator in Ecclesia (0426B)Christi nec suos verbo pietatis sanare inimicos desistat? Unde et ipse Dominus tempore passionis suae, opera etiam in suos persecutores non deseruit sanitatis. Ac ideo forsitan permissus est Malchus vulnerari, ut Petri ostenderetur constantia et Domini claresceret pietas, et nobis ad omnes boni operis daretur exemplum, quatenus salutis aeternae [medicamenta ( Edit., munus)] etiam inimicis praestaremus nostris.
Cur duo gladii in Dominica [tantummodo ( Edit., postmodum)] passione inventi sunt, et in uno apostolica pugnavit fiducia; alium vaginae exemptum non legimus? diximus duos gladios corpus et animam significare: quae ambo per unam fidem operari debent, ut fides, quae in anima latet, foras per corpus ostendatur in opere. Ex abundantia cordis os loquitur (0426C)(Matth. XII, 34). Unde et discipuli dona sancti Spiritus in igneis linguis accipientes loqui dicuntur magnalia Dei (Act. II, 11). Quia ubi charitas per donum sancti Spiritus intus ardescit in animo, mox foras in verbo clarescit praedicationis. Possunt quoque non inconvenienter duo gladii, fides et opus intelligi: illa in corde latens, istud in facto in palam procedens. Et diligentius consideranti par priori significationi haec quoque invenitur, quia fides animae est, opus vero corporis. Unde et unusquisque ad cordis sui penetralia dirigat intentionem, et videat in eo, quantum diligat Deum, et eamdem Dei dilectionem proferat in opus. Et maxime praedicatores Ecclesiae Christi charitatem Redemptoris nostri per verba sedulae praedicationis populis ostendant. 183 (0426D)Sint lucernae ardentes (Luc. XII, 35) in domo Domini: sint civitates firmae in montibus virtutum consitae, et contra omnes insidias hostilis exercitus munitissimae. Sint pastores providi, gregem Christi per pascua vitae aeternae ducentes, quatenus cum multiplici animarum fructu gaudia Domini Dei sui mereantur ingredi. [Hos tua ( Edit., hostia, mendose )] excellentissima dignitas et sanctissima in Christi charitate voluntas semper admoneat, imo suavissimis exhortationibus ad praedicationis impellat officia, quatenus in die magno Domini nostri Jesu Christi tu quoque amabilem merearis audire sententiam: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui (0427A)(Matth. XXV, 21). Nec enim hoc solis sacerdotibus vel clericis audiendum ibi arbitreris, sed etiam bonis laicis et bene in opere Dei laborantibus dicendum esse credas, et maxime his qui in sublimioribus positi sunt saeculi dignitatibus, quorum conversatio bona et vitae sanctitas et admonitoria aeternae salutis verba, suis subjectis praedicatio poterit esse. Nam unusquisque de pecunia domini sui, quam accepit, rationem redditurus erit in die judicii. Et qui plus laborat, plus mercedis accipiet. Quapropter dilectissime et honorande Ecclesiarum [Christi] defensor et rector, tuae sanctissimae sapientiae venerabile studium alios admonendo exhortetur, alios castigando corrigat, alios vitae disciplinis erudiat, ut omnibus omnia factus (I Cor. IX, 22), ex omnibus mercedem habere (0427B)merearis perpetuam. Ut cum magna et laudabili populorum multitudine gloriosus in conspectu Domini Dei tui appareas.
Audio etiam per Ecclesias Christi quamdam consuetudinem non satis laudabilem, quam vestra prudentissima auctoritas facile emendare potest, si tamen vera est opinio, et non magis falsa excusatio, ut quod facere non volunt presbyteri, suis injiciant episcopis. Nam dicunt ab episcopis interdictum esse presbyteris et diaconibus praedicare in ecclesiis, dum in Apocalypsi [legitur: Spiritus et sponsa (Edit., legatur episcopis et sponsae, etc.)] dicunt: veni. Et qui audiat, dicat, veni. Qui sitit, veniat, qui vult, accipiat aquam vitae (Apoc. XXII, 17). Nec non et Apostolus: Quod si alii revelatum fuerit sedenti, prior (0427C)taceat. Potestis enim per singulos prophetare (I Cor. XIV, 30, 31), id est docere. Item ad Timotheum: Qui bene praesunt presbyteri, duplici honore digni habeantur: maxime qui laborant in verbo et doctrina Dei (I Tim. V, 17). Dicant enim in quibus canonibus interdictum sit presbyteris praedicare? Quin magis legant et intelligant, ab initio nascentis Ecclesiae, quanti et quam mirabiles ex diverso clericorum ordine per totam mundi latitudinem fuere praedicatores, etiam et apostolica in diversas partes transmissi auctoritate: et desinant speciale habere, quod ad majus animarum lucrum plurimorum poterit esse. Nam et ipse Dominus noster Jesus Christus apostolis suis ad praedicationis officia secundi ordinis viros (0427D)subjunxit, ut in Luca apertissime legitur: Post haec autem designavit Dominus et alios septuaginta duos, et misit illos binos ante faciem suam (Luc. X, 1). Et paulo post: Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit; et qui me spernit, spernit eum qui me misit (Ibid., 16). Et caetera quae ibi de dispensatione verbi Dei leguntur. Quare in Ecclesiis ubique ab omni ordine clericorum homiliae leguntur? Quid est homilia, nisi praedicatio? Mirum est quod legere licet, et interpretari non licet, [ut] ab omnibus intelligatur? Quid est aliud, nisi ut audientes sine fructu fiant, et impleatur Virgilianum illud: Dat sine mente sonos . . . . . (0428A)Et non evangelicum: Quod in aure audistis, praedicate super tecta (Matth. X, 27)? Dicit enim beatus Hieronymus in epistola (52) ad Nepotianum presbyterum, ubi eum de praedicationis officio instituit: « Pessimae consuetudinis est, in quibusdam Ecclesiis tacere presbyteros, et praesentibus episcopis non loqui: quasi aut invideant aut non dignentur audire. Et si alii, inquit Paulus apostolus, fuerit revelatum sedenti, prior taceat. Potestis enim per singulos prophetare, ut omnes discant [Edit., et omnes dicant], et omnes consolentur (I Cor. XIV, 30, 31). Et: Spiritus prophetarum prophetis subjectus est; non enim dissensionis est Deus, sed pacis (Ibid., vers. 32, 33). Gloria patris est filius sapiens (Prov. X, 1). Gaudeat episcopus judicio suo, cum tales [Christo] elegerit (0428B)sacerdotes. 184 [Docente te in ecclesia ( Edit., Docentes in ecclesia)] non clamor populi sed gemitus suscitetur. Lacrymae auditorum laudes tuae sint. » Haec tantus et admirabilis doctor huic tam malae consuetudini opposuit. Plurima exinde dici possunt, sed sapienti pauca sufficiunt. Nec nostrae rusticitatis est, vestrae laudabilis sapientiae aures plurimis aggravare verbis; sed tantum supplici deprecari devotione, ut talia paterna provisione jubeatis, si vera sint, emendare. Quatenus sublime regalis potentiae regimen omnibus ubique proficiat ad salutem, et tibi cum Christo Domino Deo nostro et sanctis ejus praemia perpetui honoris augeantur.
Vidimus quoque aliquibus in locis [negligentes] altaria Dei absque tecto, avium stercoribus vel canum (0428C)mictu foedata. Quod facile vestra veneranda in Deo voluntas per episcopos emendare valet: ut cum honore condigno maneat mensa Domini in loco suo, vel portetur in ecclesiam majorem, secundum sanctam sacerdotum Dei providentiam; et honorifice tractetur seu altare Christi, seu consecratio corporis et sanguinis illius, et praecipuum salutis nostrae sacramentum omni veneratione consecretur, habeatur, et custodiatur.
EPISTOLA CLXIV. AD CAROLUM IMPERATOREM. Respondet ad interrogata de hymno post coenam dicto apud Matthaeum et Marcum. Regi [ Leg. Rege] regum Deo Christo donante Carolo regi, imperatori Augusto, optimo, maximo, perpetuo; (0428D)humilis matricularius Albinus sempiternam coelestis gloriae salutem.
Mirabilis sapientiae vestrae litterarum serio perfecta, invenimus eas eloquentiae nitore splendidas, et profunditate sensuum subtilissimas, et inquisitionis gratia jucundissimas. Unde patenter agnosci poterit, non tantum imperatoriam vestrae prudentiae potestatem a Deo ad solum mundi regimen, sed maxime ad Ecclesiae praesidium et sapientiae decorem collatam, et juvenum mentes quadam inertiae rubigine obductas ad acumen ingenii per vestram sanctissimam solertiam elimandas. Si quidem praeter imperiales et publicas curas, evangelicas quaestiones academicis (0429A)vestris a nobis enucleandas inquiritis. Quanquam vestrae prudentiae, ut id epistola dignitatis vestrae dicitur, easdem quaestiones notissimas esse sciamus; tamen ne senilis taceat segnities, quibusdam interrogationum stimulis somnigeram illius socordiam excitare voluistis. Unde etiam nunc magis docere vestris insitionibus [ Leg. inquisitionibus] intelligo, quam vestrae aliquid affluentissimae sapientiae ex mea addi posse responsione. Nam sapienter interrogare, docere est. Igitur prudenter quaerere via est inveniendi; veluti fertur, Pythagoram ordinatis interrogationibus puerum quemdam de geometrica magis docuisse, quam discere quid ab eo vellet. Sicut et Dominum in Evangelio quibusdam parabolis egisse legimus.
(0429B)185 Sed ut ad inquisita respondeam, prout meae inspiraverit menti gratia illius, de cujus sermone hujus inquisitionis orta est interrogatio: quamvis vestrae claritati vix mea aliquid dignum parvitas conferre valeat, quia non talis mihi inest formae vel cogitationum fiducia, sicut legitur de Zenocrate architecto, qui populea fronde coronatus, et pelle leonis vestitus inter turbas populi incessit contra tribunal Alexandri Magni, et quaesitum est ab eo quis vel unde esset? At ille, « Zenocrates, inquit, ego architectus Macedo, qui ad te cogitationes et formas tuae claritati condignas affero. » Sed talem mihi inesse voluntatem de vestrae excellentiae Platonicis video, qualis in Aristippo philosopho scribitur, qui naufragio (0429C)perditis omnibus vix vivus evasit ad littus, dixisse suis legitur: « Ite Athenis, et dicite discipulis nostris eas congregare divitias quae naufragio perire non possunt; » sapientiam volens intelligere. Nec etiam haec veteris monimenta historiae proferrem, nisi vestrae auctoritatis apices ad philosophorum me nomina provocarent.
His praelibatis, ad interrogationem litterarum veniamus vestrarum, in quibus post congruam epistolae praefationem scriptum invenimus, ut eisdem utamur verbis: « Hymnum post coenam mysticam vel discipulos vel potius ipsum Dominum dixisse, ex ipsius sacrae historiae lectione [et] auctoritate collegimus; ac propter hoc sumus non mediocri stupore perculsi, cur tantae dulcedinis hymnus vel ab ipso Domino, (0429D)vel, si a discipulis, in praesentia tamen Domini, dictus, ab evangelistis omnibus sit praetermissus? » Haec est totius summa interrogationis; cur tacitus sit ab omnibus tantae dulcedinis hymnus evangelistis; dum certissime ex verbis sacrae historiae constat, hymnum post coenam mysticam dictum esse a discipulis, vel potius ab ipso Domino? Cujus itaque omnis [ F., nominis] interpretatio primo dicenda est. Igitur Graecum nomen est hymnus, et Latine interpretari potest, laus carminis. Sive, ut beatus Isidorus ait: « Hymnus est canticum laudantium, quod ex Graeco in Latinum laus interpretatur, pro eo quod sit carmen laetitiae et laudis. » Proprie autem hymni sunt continentes laudem Dei. Unde et liber Psalmorum a plerisque doctoribus Liber hymnorum appellatur. (0430A)Quod vero Evangelistae dixerunt: Et hymno dicto exierunt (Matth. XXVI, 30; Marc. XIV, 26), a plerisque simpliciter traditur ita: Laude Deo dicta exierunt. Quidam itaque putant, XXI psalmi versum eos cantasse: Manducaverunt et adoraverunt omnes pingues terrae (Psal. XXI, 30); et hoc ex commentario sancti Hieronymi suspicantur, qui ait: « Et hymno dicto, hoc est, quod in psalmo legimus. Manducaverunt et adoraverunt omnes pingues terrae. » Sunt etiam qui in priore versu hanc laudem aptare volunt, ubi dicitur: Edent pauperes et saturabuntur, et laudabunt Dominum, qui requirunt eum (Ibid. vers. 27). Sed fieri potest, Judaeos habere in consuetudine aliquando hymnidicam post coenam decantare laudem, sicut solebant transeuntes viam in agro laborantes hoc (0430B)versu benedicere: Benedictio Domini super vos, benediximus vobis in nomine Domini (Psal. CXXVIII, 8). Sed his atque hujusmodi opinionibus quorumdam, quamvis spernendae non sint, ut videtur, omissis, liquidam veritatis pandamus interpretationem.
Consuetudo itaque est evangelistarum quaedam plenius dicere quae alii omnino tacuerunt. Quod maxime beatum fecisse Joannem evangelistam comprobant. Cujus rei idoneus lector in eis sufficienter exempla reperire poterit, quae nos epistolaris brevitas tangere prohibet, nisi quae hujus interrogationis responsioni necessaria esse videntur. Igitur de hac mystica Veteris vel novi Testamenti coena toti quatuor dixerunt, vel quid in ea gestum esset vel dictum, (0430C)partim similiter, partim dissimiliter protulerunt, quae tamen omnia vera esse necessario creduntur. Quod illi itaque tres de panis calicisque consecratione dixerunt, hoc Joannes omisit, maxime moratus in humilitate Christi ostendenda, qua pedes discipulorum suorum lavare dignatus est: atque longissimo sacratissimoque sermone, quem, exeunte filio perditionis, illis undecim electissimis secreta et spiritali loquela disseruit. Qua locutione terminata idem beatus evangelista subjunxit dicens: Haec locutus est Jesus, et sublevatis oculis in coelum dixit (Joan. XVII, 1); non solum illa designans verba quae ipse Joannes 186 Dominum dixisse refert, verum etiam et ea quae alii scripserunt, eum in illo sacrosancto convivio locutum esse. Quod vero beatus evangelista Jesum elevatis (0430D)oculis in coelum dixisse subinfert: Pater, clarifica Filium tuum, ut Filius tuus clarificet te (Joan. XVII, 1) . . . usque in eum locum, ubi hac hymnidica terminata laude et sanctissima oratione finita: ut dilectio, qua dilexisti me, in ipsis sit, et ego in ipsis (Ibid., vers. 26); quam pro se suisque discipulis, imo et omnibus fidelibus, qui usque ad consummationem saeculi venturi essent, pius Salvator Deo Patri profudit.
Iste est hymnus sacratissimus et pulcherrimus, et cunctis pernecessarius credentibus, quem advocatus noster (I Joan. II, 1) Dominus noster Jesus Christus, peracto nostrae salutis et suae pietatis convivio, magna dulcedine et mirabili suavitate praesentibus suis discipulis decantavit. Iste est hymnus quem sancta (0431A)sollicitudo sapientiae vestrae inquirit. Istum perpetua, dulcissime mi David, in laudem Domini et Salvatoris nostri et in spe aeternae beatitudinis, teneatis memoria. Potuit enim haec eadem verba hymnidicae laudis et orationis Filius Patri silenter dicere, sed oratio Filii doctrina est discipulorum, imo et omnium qui in oratione laudis Domini deprecari consuescunt. Nulla oratio dulcior est quam quae in divinae bonitatis laude profunditur. Unde et ipse Dominus per Prophetam ait: Sacrificium laudis honorificabit me, et illic iter; quod ostendam ei, salutare Dei (Psal. XLIX, 23).
EPISTOLA CLXV. AD CAROLUM MAGNUM. Respondetur ad interrogationem de pretio salutis humanae, cui daretur. (0431B) In nomine Dei Christi Salvatoris mundi. David Christo Domini Albinus perpetuae pacis et prosperitatis in Domino salutem.
Sapientia est, ut philosophi definierunt, divinarum humanarumque rerum scientia, quam, excellentissime imperator, religiosissima vestrae humilitatis prudentia diligenter ab hominibus requirere assuescit, ut omnium sensus proprio cordis thesauro infundat, quatenus de hoc abundantissimo divitiarum gazophylacio juxta evangelicum scribam nova et vetera (Matth. XIII, 52) proferre valeat. Quocirca cujusdam sapientis Graeci interrogationem, de pretio salutis humanae, cui daretur, inquirentis nostrae parvitatis (0431C)ingenio [ Cod. Vat., ingeniolo] dirigere studuistis, non, ut optime novi, ignorando, sed probando, quid nostrae parvitatis intellectus exinde sensisset, vel a magistris didicisset. Quod pretium, cui daretur, sapiens ille praedictus a quibusdam catholicae eruditionis filiis in palatio inquirere dicitur; et, ut visum est ejus sapientiam audientibus, velle eum astruere hujus pretii acceptricem esse mortem; putans, redemptionem esse non posse, nisi forte esset, qui pretium recepisset ab emptore, atque aliquid sui juris emptori pro pretio tradidisset accepto; hoc ipsum quoque apostolicae auctoritatis sententia confirmare nisus, quia dictum est: Regnavit mors ab Adam usque ad Moysen (Rom. V, 14). Ad cujus quaestionis profunditatem, ne quid temere dicam, sensibus Patrum (0431D)respondere ingrediar, atque ejus obscuritatem, si respondere vel, in [ F. leg., vellem] magnitudine libri opus erit, tamen ita temperabo calamum, ut longioris epistolae modum non excedat.
Primo quaerendum esse video de qua morte beatus Apostolus testimonium protulisset, sive de diabolo, qui saepe mortis nomine designatur; vel de peccato, quod est mors animae; aut etiam de morte carnis, quae est poena peccati (Rom. V, 12, et VI, 23)? Deinde de pretio salutis nostrae, quidquid ejus gratia nostro suggerit animo, qui pro nobis illud pretium obtulit, dicemus.
(0432A)187 De peccato quidem disputans Apostolus hoc subinfert testimonium dicens: Regnavit mors ab Adam usque ad Moysen. Si de morte carnis solummodo intelligendum putaret, utique dixisset: Regnavit mors ab Adam usque ad illum diem, de quo [alio loco] idem ait: Novissima inimica destruetur mors (I Cor. XV, 26), quam adhuc in carne nostra regnare dolemus. Unde et ipse Apostolus ait: In hoc enim ingemiscimus praegravati, quia nolumus exspoliari, sed supervestiri, ut absorbeatur hoc, quod mortale est, a vita (II Cor. V, 4). Proinde aliud quoddam genus mortis his verbis Apostolum significare putamus, quod regnasse dictum est ab Adam usque ad Moysen: id est, usque ad ultima tempora legis et initium gratiae, quae hoc regnum mortis destruxit. (0432B)Mors vero, de qua dicitur: Regnavit mors ab Adam, illa est sine dubio, de qua propheta ait: Anima, quae peccaverit, ipsa morietur (Ezech. XVIII, 4). Hujus vero regnum mortis gratia adveniente destructum est, postquam Christi sanguis chirographum, quod peccata nostra scripserunt, delevit (Col. II, 14), affigens illud cruci: interficiens inimicitias in semetipso (Ephes. II, 16), quae erant inter Deum et hominem. Sed hoc mortis genus nullum habuit in Christi anima Redemptoris nostri regnum, quia nunquam illa peccavit; ideo nec moriebatur. Si vero Christus peccatum non fecit, quod est mors animae; et caro ejus damnato mortis aculeo cum triumphi gloria surrexit de sepulcro: cui mors ultra, ut dicitur, non dominabitur (Rom. VI, 9): ubi est pretium, quod (0432C)mors sibi traditum esse gloriatur? Quare non tenuit, si jure emptionis accepit illud? Nec statim consequens est ut pretium illi detur, a quo aliquid redemptum esse dicitur. Propheta enim precatus est Deum ut se redimeret ab angustiis (Psal. CXVIII, 143), nec tamen aliquid Deo, unde angustiis, quibus Propheta angebatur, pretii tradidisse dicendum est. Item dicitur in alio psalmo: Dicant nunc qui redempti sunt a Domino, quos redemit de manu inimici, de regionibus congregavit eos (Psal. CVI, 2). Neque enim Deus omnipotens toties [ Cod. Vat., totis] pretium dedit gentibus vel regibus [vel inimicis] quoties populum suum redemit ab eis. Item in alio psalmo: Et redemit nos de manu inimicorum nostrorum (Psal. CXXXV, 24). Si ad historiam attendas, (0432D)nullum pretium Aegyptiis dedit, quando Hebraeos de manibus eorum, sanguine mystici agni, liberare dignatus est (Exod. XII, 13). Atque hic considerandum esse putamus cui iste agnus in redemptionem populi Dei immolatus esset, Domino Deo misericordissimo, vel Pharaoni regi impiissimo? vel quos sanguis illius superliminaribus illitus defendisset ab angelo percutiente (Ibid., vers. 23)? Nunquid carcer propriam habet in puniendos per se potestatem? aut aliquis carceri dat pretium redimendi vinctos ex eo? aut gladio ultori scelerum munera non nocendi occidit [ Cod. Vat., munera non occidit; (0433A)forte leg., non nocenti munera accidunt], et non magis judici, qui habet potestatem ligare vel solvere, occidere et vivificare? Si igitur propter nomen redemptionis, quod sancta solet Scriptura saepius pro nostra ponere liberatione, vult ille sapiens, necessariam esse in salute nostra venditionem, atque emptionem cum morte dicere, ubi prior emptio esset, ut ex ea priore secunda reemptio (ut ille interpretatur) juste dici valeat? (Quod vero dicimus recreatio, vel reformatio, ideo dicimus quia fuit prima creatio et formatio, quando homines creati sunt atque formati.) Nullatenus ita intelligi potest redemptio, quasi quaedam esset emptio ante: nec etiam hoc, quod dicitur redemptio, ad emptionem tantum pertinet, quantum ad liberationem, sicut superius ostendimus; (0433B)quod et ipsius Domini verbis probari potest, ubi ait: Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam redemptionem pro multis (Matth. XX, 28). Quis audet dicere animam illam sanctam, immaculatam, segregatam ab omni peccato, morti datam esse? Magis videamus cui haec in redemptionem nostram daretur. Refert beatus Lucas evangelista Deum Jesum in cruce clamasse: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum; et haec dicens exspiravit (Luc. XXIII, 46). Spiritus et anima diversa sunt nomina; sed his testimoniis Domini una esse res agnoscitur. Non igitur aliqua necessitate coactus, sed propria voluntate, tradidit, dum voluit, spiritum. Sive animam sive spiritum dicamus: Patri commendavit, et tradidit in redemptionem nostram, (0433C)sicut ante praedixit, ubi ait: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam (Joan. X, 18). Animam vero suam Christus pro nobis posuit, et quando voluit, posuit; et quando posuit, Patri 188 commendavit; et iterum, quando voluit, sumpsit eam. Ponere ergo animam, mori est. Caro posuit animam, et caro iterum sumpsit eam potestate inhabitantis Verbi Dei in eo. Quod hic dicit: Potestatem habeo ponendi animam meam; ibi [ Edit., ubi] dictum est: Inclinato capite tradidit spiritum (Joan. XIX, 30). Qui spiritus anima est, quam posuit Christus dum voluit. In se enim potestas erat, non in morte, quando poneret animam, quando iterum sumeret eam. Quid vero in Redemptore nostro mors potestatis habuit, dum omnia propria voluntate perfecit, (0433D)quae nostrae salutis causa communi cum patria [ F., Patre] voluntate, gerere disposuit? Igitur de dormientis Adam latere Eva, quae interpretatur vita, formata est (Gen. II, 21); sic de Christi latere dormientis in cruce prolatum est Ecclesiae pretium. Unde et ipse per Prophetam: Ego dormivi, inquit, et somnum cepi, et resurrexi, quoniam Dominus suscepit me (Psal. III, 6). Nisi forte quislibet audeat dicere quod sanguis Christi, qui effusus est lancea militis in terram (Joan. XIX, 34), morte [ F., morti] remansisset quasi pretium. Audiat quid beatus Augustinus in libro IV pulcherrimi operis de sancta Trinitate (Cap. 3) sentiat. Dicit enim post congruam de morte Christi disputationem: « Et unus (0434A)ex discipulis, etiam cicatrices ejus contrectans, exclamavit dicens: Dominus meus et Deus meus (Joan. XX, 28). Et cum illius carnis tota integritas appareret, demonstratum est in ea, quod suos exhortans dixerat: Capillus capitis vestri non peribit (Luc. XXI, 18). Verum si capilli sanctorum non peribunt, quanto magis nec sanguis Christi? » Similiter beatus Fulgentius (Lib. III ad Trasimundum regem, cap. 34) de tota humanitate corporis Christi ascendentis in coelum testimonium tale in libro de fide Christiana proferens: « Postea, inquit, quam posuit animam, et resumpsisset secundum totam humanitatem suam, in coelum ascendit, et in dextera Dei sedisset [sedet]. » Redemit enim nos diversas sustinens injurias et passiones, vincula passus, alapis caesus, flagellis (0434B)verberatus est. Redemit utique sanguine passionem. Ad postremum redemit nos, miracula resurrectionis ostendens, sicut dixit Apostolus cuncta complectens: Magno pretio redempti estis (I Cor. VI, 20). Quis vero illud accepisset tam potens pretium, audiamus quid Cassiodorus eximius interpres Psalmorum dixisset de eo versu: Redemptionem misit Dominus populo suo (Psal. CX, 9). « Convenienter enim, ait, dicitur, Redemptionem misit, quoniam hoc videbantur indigere captivi. Sed tale pretium fuit, quod non tyrannus sumeret, sed ille qui absolvebatur acciperet. Lucratus est captivus redemptionem suam, et ipse magis inde ditatus, qui tenebatur obnoxius, et tyrannus damnatus, qui tenebat eum. » Sed quaerendum est diligentius atque merito intuitu (0434C)inspiciendum, an justius dicatur mortem a Salvatore nostro suscepisse pretium, an ipsam mortem pretium esse redemptionis nostrae. Audiamus quid beatus Augustinus inde dicat [ Cod. Vat., indicat] in libro quarto de sancta Trinitate (Cap. 12, in fine), ubi plurima disputabat de poenali et justissima miseriae nostrae, et non debita Domini nostri Jesu Christi morte. « Ad mortem, inquit, per peccatum venimus, et ille per justitiam. Et ideo cum sit mors nostra poena peccati, mors illius facta est hostia pro peccatis. » Similiter alio capitulo ejusdem libri de morte Christi ita dicit (Cap. 13, n. 17): « Neque enim cujusquam jure potestatis exutus est carnaliter [ Leg., carne], sed ipse se exuit. Nam qui posset non mori si nollet, [procul dubio] quia voluit, mortuus (0434D)est. Et ideo principatus et potestates exemplavit fiducialiter triumphans eas in semetipso. Morte sua quippe uno verissimo sacrificio pro nobis oblato; » et caetera quae mirabiliter prosequitur de eadem re. Item post pauca, in eo capitulo, cui talem proposuit [titulum]: De sacrificio perfecto et vero quod ipse pro nobis Salvator effectus est, lucidissime ostendit qui esset sacerdos et quod sacrificium, pro quibus, vel a quo oblatum esset. Ait enim (August., loc. cit., cap. 14): « Quis ergo tam justus et sanctus sacerdos quam unicus Dei Filius, qui non opus haberet per sacrificium sua purgare peccata, nec originalia, nec ex humana vita quae adduntur? Et quid tam congruenter ab hominibus sumeretur, quod pro eis offerretur, (0435A)quam humana caro? Et quid tam aptum immolationi, quam caro mortalis? » Et paulo post: « Quid tam grate offerri et suscipi possit, quam caro sacrificii nostri corpus effectum sacerdotis nostri; ut quoniam quatuor considerantur in omni sacrificio, cui offeratur, a quo offeratur, quid offeratur, pro quibus offeratur, idem ipse unus verusque mediator per sacrificium pacis reconcilians nos Deo unum [ Cod. Vat., unicum] cum illo foret, cui offerebat, unum in se faceret, pro quibus offerebat, unus ipse esset, qui offerebat et quod offerebat. » Nonne perspicuum est his 189 verbis beati Augustini bene intellectis, cui hoc sacrificium obtulit? Nisi forte quis audeat dicere, aliud esse sacrificium quod Deo Patri oblatum est, aliud pretium quo redempti (0435B)sumus. In omnibus injuriis, opprobriis ac passionibus, quas unicus Dei Filius sustinuit pro nobis, quid gestum est, nisi oblatio pro peccatis nostris, nisi pretium redemptionis nostrae? Et superfluum videtur quaerere quis hanc oblationem vel hoc pretium accepisset, dum beatus Paulus in tertium raptus coelum tale de eo, qui est sacerdos et hostia, pretium et oblatio, proferre testimonium non timuit, qui semetipsum, dicens, pro nobis obtulit sacrificium Deo in odorem suavitatis (Ephes. V, 2). Et quod vita venerit ad mortem testatur idem Augustinus in quinquagesimi octavi psalmi tractatu (Serm. 2, n. 4): « Quid autem fecerunt, inquit, in Christo? Non vitam, sed mortem occiderunt. Exstincta quippe morte, vita resurrexit. » Ipse vero Salvator (0435C)noster, in quantum medicina est et salus, nobis datus est, sicut dicitur a propheta: Filius datus est nobis, et factus est principatus ejus super humerum ejus (Isai. IX, 6). Scilicet Isaac crucem portavit in humeris ad immolationem sui. Idem sacerdos et sacrificium Deo Patri a semetipso oblatus pro salute nostra in odorem suavitatis. De quo Propheta Dominum jurasse dicit: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Psal. CIX, 4). Quod testimonium beatus Cyprianus doctor egregius et martyr gloriosus ita intelligi voluit (Epist. 63): « Nam quis magis, inquit, sacerdos Dei summi quam Dominus noster Jesus Christus, qui sacrificium Deo Patri obtulit, et obtulit hoc idem quod Melchisedech obtulerat, id est panem et vinum, [suum] scilicet (0435D)corpus et sanguinem. » Pro nobis obtulit, ut nos eo redimeret sacrificio. Utrumque, et pro nobis obtulit hoc sacrificium, et nobis dedit in memoriale sempiternum, sicut in Evangelio legitur: Et accepto pane, inquit evangelista, gratias egit et fregit, et dedit eis dicens: Hoc est corpus meum quod pro vobis datur. Hoc facite in meam commemorationem. Similiter et calicem postquam coenavit dicens: Hic est calix Novi Testamenti in sanguine meo, quod pro vobis fundetur (Luc. XXII, 19, 20). Idem itaque victor et victima, et ideo victor quia victima. Idem itaque sacerdos et sacrificium, et ideo sacerdos quia sacrificium. In ea quippe natura sacerdos, quia sacrificium, excelsior coelis factus, semper vivus interpellasse (Hebr. VII, (0436A)25, 26) pro suis. Idem ipse potens cum Deo Patre et Spiritu sancto vitam credentibus in se. Idem Deo et vivo unigenitus Dei Filius Dominus noster Jesus Christus, cujus laus et gloria in saecula sempiterna. In Patris et Nati, Paracliti et nomine magno Sit tibi prosperitas, gloria, vita, salus. O mi dulcis amor David, in secla valeto. Sit laus, lux, virtus, Christus ubique tibi.
Fortassis Atheniensis sophista ex academica schola hujusmodi protulit quaestionem; cum quo Platonicis paulisper liceat argumentis verba conserere. Porro beatum Paulum legimus cum stoicis disputare, ut eorum eos disciplinis ab errore in viam veritatis transduceret. Nam et populus Dei, redimendus a (0436B)servitute durissima, Aegyptiacis ditatus divitiis, ducem a Deo directum secutus, ex quibus in tabernaculi aedificationem plurima Deo dona obtulit. Cur non tam praeclaris eruditus exemplis dialecticos illi quaestionario proponimus syllogismos, ut suorum sauciatus armis in catholici exercitus libens castra recurrat. Dic, rogo, dic, doctor prudentissime! utrumne mors sit substantia? Quatenus videamus, si digne dici debeat tantum eam suscepisse praemium [ Cod. Vat., suscepit pretium]. Igitur si mors substantia est, creatura Dei est, quia nulla est substantia, nisi aut ipse sit, aut a se creata. Si vero a Deo creata mors est, inter opera sex dierum eam esse creatam nemini dubitare licet; quia ipse creator, ut sancta refert historia, sexto die consummavit (0436C)opera sua et in septimo requievit ab omnibus operibus suis (Gen. II, 2). Si igitur inter illos sex dies mors creata esse non invenitur, utique creatura non est. Et si creatura non est, ergo nec aliquid substantia. Nec plane, quidquid nomine mortis significari videtur, prius fuit quam homo peccasset. Quae est originalis peccati poena, inter originales creaturas condita? Atque ideo nec recte creatura dici posse probatur. Si vero 190 hac dialectica praefatus magister ratione credendum non aestimet, mortem non esse creatam, Dei vel sanctae Scripturae testimonio credat, quae dicit, ut legitur: Dominus mortem non fecit (Sap. I, 13). Igitur si Dominus eam non fecit, utique, ut diximus, nec creatura est. Nec aliud videtur esse mortem, nisi absentiam. Quia ubi vita a juventute (0436D)[ F., vivente] recedet, ibi erit illud quod mors dicitur; sicut tenebrae nil aliud sunt, nisi absentia lucis. At si mors creatura non est, ut vere divinarum testimonio litterarum, vel argumentorum rationabili necessitate probatum est, quomodo accipere potuit pretium omnibus creaturis excellentius. Quidquid in Domini Salvatoris nostri passione diabolica invidia vel Judaica perfidia gestum esse legitur, hoc totum fuit divinae pietatis dispensatio, usus eorum malitia in se [ F., suae] bonitatis effectum nostraeque salutis profectum. At quidquid diabolus per eorum carnificas manus suis [ F., juris] gessisse putavit, hoc totum illius qui passus est, voluntaria fuit permissio, vel dispositio, non mortalis dominatio necessitatis. (0437A)Et mirum quomodo morti dare pretium putaretur, qui morti nihil debuit? nec mors, sicut dictum est, substantia est, ut tale pretium jure exposcere potuisset.
EPISTOLA CLXVI. SEU CAPITULARE ADMONITIONIS AD EUMDEM CAROLUM. Capitula quae tali convenit in tempore memorari. I. Testamentum in mortuis confirmatur, Apostolo protestante (Hebr. IX, 17). Ideoque post obitum testatoris omnimodam firmitatem obtinuit. Quod etiam ante mortem consensus omnium confirmavit. Non itaque postea valet infringi quod antea nullo modo potuit improbari. II. Quicunque testatori reperitur ingratus, insuper et contumeliosus existat, ipse sibi testis est quia (0437B)testamento dignus non est. Verbi causa: Chanaan patris inexhonoratio servum constituit; Esau propter intemperantiam primogenita perdidit; Ruben junioribus fratribus contumelia paterna postposuit. Ad postremum quoque: Qui maledixerit patri (Exod. XXI, 17; Lev. XX, 9), et reliqua. III. Benedictiones patrum in filio haereditare genuinum est. Contra leges autem naturae pugnant, qui parentibus inobedientiam seu contumaciam parant. Legitimus igitur haeres erit, qui praefixos ordines erga parentes tenuerit. IV. Aliud est indebite clementer admitti, aliud ex debito competenter ascribi. Nec possunt ex debito repeti, quae prorsus indebite concessum est adipisci. Diversitas siquidem meritorum diversitates exigit (0437C)praemiorum. V. Quod optime natus, et haereditatem legitime consecutus, neque legis antiquae seu novae contemptor inventus, nec adversus patrem saucius, neque contra populum vulneratus, magnam debeat haereditandi gerere, Domino miserante, fiduciam. VI. Fracto capite subjecta quaeque languere perspicuum est, cum de firmitate capitis totius proveniat incolumitas corporis; nec possunt ea sanitate membra subdita gloriari, quam constat in capite non haberi. VII. Hic si veritas quaeritur, non est incognita; si ratio, non est ambigua; si auctoritas, non est incerta. Quoniam et auctoritas supereminet, et ratio patet, et veritas abscondi non potest. (0437D)191 VIII. Tripartita distributione videntur ista omnia includi, consulentium scilicet, ac nocentium, et eorum qui sic inter utrosque semper ambigui sunt, ut quos obtinere perspexerint, eis se continuo socient. Sunt ergo consulentes utiliter adjuvandi, resistentes (0438A)autem viriliter obviandi; dubii vero vel rationabiliter attrahendi, vel circumspecte dissimulandi; cunctisque monstrandum, nec auctoritatem posse corrumpi, nec rationem vinci, nec veritatem penitus superari.
IX. Populus juxta sanctiones divinas ducendus est, non sequendus; et ad testimonium personae magis eliguntur honestae. Nec audiendi qui solent dicere: Vox populi, vox Dei. Cum tumultuositas vulgi semper insaniae proxima sit. X. Vulgare proverbium est: De duro superatur aliquid, de molli vero remanet nihil. Debet tamen et sapientia ministrare constantiam, et constantia perficere sapientiam, ut sit constantia sapiens, et sapientia constans.(0438B) XI.Sic exercenda est praedicatio pacis, ne sub nomine pietatis inducatur assertio falsitatis. Nam sicut pacem rumpere pessimum est, ita veritatem negare blasphemum. Multum sibi denique concinunt verax unitas et pacifica veritas. XII. Haec et ejusmodi, reor, inculcanda simplicibus; eo quod ignorantia veritatis cogat errare quamplurimos. Porro veritate manifestata contrarii confundentur, amici solidabuntur, universi vero pariter excusatione carebunt. Ista, supplico, dignanter ac diligenter inspicite. Vestrae siquidem fidelitatis immensitas parvitatem meam reddit impatientem pro vobis, facit etiam supra vires audentem. Enim vero fidem non perdit, nisi qui nunquam habuit. In cujus manu sunt reges (0438C)et jura regnorum, ipse coronas vestras multiplicet, tueatur, obumbret.
EPISTOLA CLXVII. AD PETRUM ARCHIEPISCOPUM. Commendat se paternis affectibus et sacris orationibus. Dilectissimo in Christo Patri Petro archiepiscopo, Albinus aeternae beatitudinis salutem.
Memor dulcissimae humilitatis et dilectionis vestrae, ingemisco absentiam illius, cujus charitatis flamma in corde ardescit filii. Quanta est hujus saeculi infelicitas, quae tam charos disjungit amicos, quae filium separat a patre. O si pennas aquilae habuissem, ut altitudines Alpium velocior Euro transvolare valuissem! quam cito ante paternos stetissem pedes, ut refrigerarem ex paterna visione pectoris mei ardorem. (0438D)Sed quia hoc fieri non valet, induamur nos duplicis charitatis pennis: simus in Christo semper praesentes, qui sumus in saeculo absentes. Quid est charitas, nisi unitas animorum, dicente ipsa Veritate, dum pro suis oraret ad Patrem: Pater, conserva (0439A)eos in nomine tuo, quos dedisti mihi, ut sint unum, sicut et nos unum sumus (Joan. XVII, 11)? Ego vero filius tuus obsecro te per ejus misericordiam, qui haec dixit, ut in sanctissimo paternae memoriae thesauro filii tui Alcuini nomen habeas reconditum, et inter dignissimas Deo oblationes orationum tuarum, vel semel, ore proferas.
Quanta tibi, Pater optime! apud pietatis remuneratorem Dominum Christum remanet merces, si me peccatorum ponderibus praegravatum ab iniquitatis 192 oneribus paternae misericordiae precibus sublevare coneris. Fateor me tantae auctoritatis degenerem esse filium; tamen junioris filii qui a patre in longinquam recessit regionem, roboratus exemplo audeo dicere: Pater peccavi in coelum et coram te; (0439B)ideo non sum dignus vocari filius tuus (Luc. XV, 21). Et te credo paternae memorem pietatis, laetis revertenti occurrisse amplexibus: prudentiam quoque tuam recordari beatissimi Job pro filiis dilectionis [ Al., devotionis], qui quotidie pro illorum prosperitate Deo sacrificia offerre studuit (Job. I, 5), valde desiderans, quos saeculo genuit Deo enutrire. Ideo in omnibus tentationibus, tanquam aurum in fornace probatus inventus est (Sap. III, 6). Laus enim patris in salute exstat filiorum, et merces pastoris in multiplicatione gregis accrescit. Nam et ipse princeps pastorum post resurrectionis gloriam beato Petro, ob confessionis trinae in suo amore soliditatem, pascendas oves, quas pio redemit sanguine, commendavit (0439C)(Joann. XXI).
Tuum est, Pater sancte, absentes precibus adjuvare, praesentes verbis erudire, exemplis confortare, ut paterna pietas et pastoralis devotio omnibus prosit in salutem. Patres igitur filiis thesaurizare solent (II Cor. XIII, 14); tu vero beatitudinis thesauros tuis relinque nepotibus, ut per longas ecclesiasticae eruditionis series coelestis regni gloria tibi semper augeatur. Opto, si fieri valeat, quatenus me tuae paternitatis litteris reficias, ut aviditatis meae oculis legam, quod auribus audire voluissem, si forte fieri potuisset [ Al., valuisset]. Concessum est enim humano generi pectoris arcana chartis mandare, et litteris innotescere tacentibus quod lingua non valet loquente. Nam et beatus Paulus apostolus absentes (0439D)filios piis admonitionibus [ Al., pietate admonitionis] saepius erudire solebat, ut quotidiana litterarum lectio aeternam patris praeceptorum, mentibus filiorum (0440A)infigeret memoriam. Sanctitatis vestrae auctoritatem divina pietas ad exaltationem et gaudium sanctae suae Ecclesiae longaeva prosperitate custodire dignetur, Pater dilectissime!
EPISTOLA CLXVIII. AD PETRUM ARCHIEPISCOPUM. (Anno incerto.) Gratitudinem suam significat ob paternam benevolentiam; Liudgardam commendat, a qua ei dona mittuntur. Sanctissimo Patri Petro archiepiscopo humilis tuae charitatis Albinus filius salutem.
Dulce mihi est saepius tuae scribere reverentiae, Pater optime, si portitorum fides et opportunitas adfuisset; tamen si charta non currat, charitas non (0440B)dormitat, sed suaviter vigilat, et salubriter memorat paternitatis vestrae pietatem, qua me, licet minus dignum, in filii dignitatem suscepisti, familiaritate fovisti, admonitione roborasti; quae omnia pius cunctorum remunerator bonorum aeterna sibi mercede retribuere dignetur.
Liudgarda vero femina religiosa, Deo fidelis et regi, scutellam argenteam et unum storacem in elymosinam sui vestrae sanctitati direxit, ut videatur dividendum, secundum voluntatem Dei: et quia ego filius tuus mediator in hac legatione sum, obsecro ut eam in filiae dilectionem suscipere digneris; habet enim voluntatem bonam prodesse servis Domini et sanctae suae Ecclesiae. Quapropter diligentius deprecamini pro salute et prosperitate illius, ut divina (0440C)illam gratia longaeva custodiat sospitate.
EPISTOLA CLXIX. AD PONTIFICEM RIGBODUM TREVIRENSIS CIVITATIS COGNOMENTO MACHARIUM. Conqueritur de absentia amici, et intermisso commercio epistolico. Reprehendit in eo nimium amorem Maronis. Pio Patri et amico charissimo Machario monacho et pontifici, Flaccus [ Cod. Sal., Filius] Albinus in charitate Christi salutem.
Quod Deus conjunxit, saeculum non separet [ Can., separat]. Ecce qui venit ignem mittere (Matth. XIX, 6) in corda suorum, ille faciat ardere quod incendit: nec flumina infidelitatis obruent ignem, qui in altari Dei die noctuque ardere praecipitur: nec alienum (0440D)quislibet audeat ignem portare in tabernaculum spiritale, ne occidatur ab eo qui suum semper ardere jussit (Luc. XII, 49). Quis est ignis Dei, nisi charitas (0441A)(Cant. VIII, 7)? Et quis alienus, nisi amor saeculi? Ideo duo servati sunt ex filiis Aaron propter duo praecepta charitatis; et duo perierunt propter saeculi amorem et amatorem illius (Levit. X, 1, 2). Optimam partem elegit sibi Maria, quae non auferetur ab ea (Luc. X, 42). Amemus quod non auferetur [ Cod. Sal., aufertur], fugiamus quod auferri potest. Impium est, diligentem non diligere, et retribuenti non retribuere. Quid retribuit nobis Deus? Retribuit nobis pro malis nostris bona sua: 193 retribuamus ei pro bonis suis bona nostra. Quae sunt bona nostra, nisi ut diligamus eum, et mandata ejus observemus? quae sunt mandata illius, nisi ut diligamus invicem? In his duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae (Matth. XXII, 40).
(0441B)Cur ista tam longo repetita principio, nisi ut scias ardorem cordis mei? Pene mihi melius esset, te pauperem habere praesentem, quam divitem absentem. Quid mihi divitiae, si non habeo quem amo; si non considero quem desidero? tua potentia mihi est miseria. Ubi est dulcissimum inter nos colloquium? Ubi sacrarum litterarum studium desiderabile? Ubi laeta facies, quam conspicere solebam? Ubi communio charitatis, quam fraternus amor hinc inde exercuit? Ubi saltem memoria nominis nostri? Ecce totus praeteriit annus, quo nec litterarum consolatio oculis advenit, nec salutationis officium auribus insonuit. Quid peccavit pater, ut a filio oblivisceretur? Quid magister, ut discipulus neglexerit eum? Forte exaltatio saeculi dedignata est nomen magistri in (0441C)illo? Aut peregrinatio mea viluit in oculis tuis? Aut amor Maronis tulit memoriam mei? O si mihi nomen esset Virgilius! tunc semper ante oculos luderem tuos, et mea dicta tota pertractares [ Can., perscrutareris] intentione, et juxta proverbium illius essem apud te Tunc felix nimium, quo non felicior ullus.
Quid faciam? An meam doleo infelicitatem, quia non sum quem diligis? An tuam laudo sapientiam, quia diligis illum, qui non est? Flaccus [ Canis., filius] recessit, Virgilius accessit, et in loco [ Can., locum] magistri nidificat Maro? Hoc dolens dictavi, vel propter oblivionem mei, vel propter absentiam tui, paululum ferociori pumice chartam terens, ut (0441D)vel iratus aliquid rescriberes: quia bos lassus [ Can., laesus] fortius figit ungulam. Incipe vel defendere te, (0442A)vel me offendere, ut intelligam studium, in quo otium istius anni exercuisti; et quo thesauro cor impleris tuum, pande nobis, ut tecum gaudeamus in bono tuo. Utinam Evangelia quatuor, non Aeneades duodecim, pectus compleant tuum, ut ea te vehat [ Edit., et te avehat] quadriga ad coelestis regni palatium, ubi est honor indeficiens et regnum sempiternum, ubi pro me intercedere, credo, memor eris; quia te, ut illuc venires, exhortari gaudebam.
EPISTOLA CLXX. AD RIGBODUM EPISCOPUM QUI ET MACHARIUS. Dolet de amici absentia. Dilecto Patri Machario, humilis levita Albinus salutem.
Charitatis dulcedinem litterarum officia implere (0442B)non possunt, tamen qualecunque [ Cod. Sal., aliquod] lumen illius ostendere nituntur. Sicut digito praesens homo ostenditur, ita litteris absentis charitas demonstratur. Fateor, meae mentis dilectio tui taedet absentiam: essetque aliquod amoris refrigerium, si vel 194 tui cordis affectum per alterius [ Cod. Sal., altius] audirem os; vel cum litteras legerem, quem ardentius cuperem, intelligerem. Non disjungat saeculum quos Christi charitas conjunxit. Et veniat per eum optata dies videndi [ Canis., vivendi], qui omnes dies creavit ad videndum. Multa tecum habuissem [utilia] conferre, si tuae collocutionis [ Cod. Sal., conlationis] familiaritate uti valuissem. Veniet tempus, dum vult ille qui disponit omnia tempora, [ut te] cum omni charitatis dulcedine [videre (0442C)valeam]. Valeas fili, frater et amice.
EPISTOLA CLXXI. AD RIGBODUM ARCHIEPISCOPUM COGNOMENTO MACHARIUM. (Anno incerto.) Queritur de intermisso commercio litterarum. Ad horam expetit quaedam scripta sancti Leonis et Ven. Bedae. Ad sanctum Martinum invitat. Machario patriarchae Albinus salutem.
Quid proficiunt sapientia abscondita vel thesaurus invisus (Eccli. XX, 32), vel charitas muta? Num ignis in silice, nisi excutiatur, flammifacit? Quare tua, frater charissime, charitas taciturnitate obmutescit? Cur non movebis linguam ad dictandum, manum ad scribendum? Quid talentum humo obruis? Quare (0442D)admonitoria non currit chartula? Legat quid desiderat; consideret quid faciat. Timeo ne mus l cnse (0443A)bacha litterae submersae sint: tamen si tua taceat mihi fistula, aliis obsecro resonet, ut excitentur dormientes, et sanentur languentes, et aures surdorum audiant, et claudi viam disciplinae currere certent, ut fiat merces [ Ms., mirus] monstranti viam veritatis. Scriptum est, qui audiat, dicat verum.
Vocatus fui, sed infirmitas praepedivit iter meum. Vos loquimini quae Deo placeant, et ad sanam pertineant doctrinam. Omeliam sancti Leonis, et Tractatum beati Bedae in Tobia deprecor ut ad horam praestes nobis. Sed ut video porrectam habes manum ad accipiendum, et collectam ad dandum. Iter vero quod restat viae nostrae, deprecor, sanctis orationibus vestris adjuvate, ut ad portam perpetuae civitatis pervenire merear.
(0443B)Si veniens veneris, excipiet te dextera Dei Patris, et si juvaverit [ Forte, sic juvabit] te intercessio sancti Martini. Florentem te in omni bono, et proficientem in sancto sapientiae studio divina comitetur et provehat gratia, dilectissime frater!
EPISTOLA CLXXII. AD EUMDEM. (Anno incerto.) Dolet de absentia, et gaudium significat ob nuntium restitutae Machario sanitatis. Sanctissimo nobisque cum summo honore nominando Patri Machario humilis levita Albinus salutem.
Ex quo vestra mihi innotuit charitas, familiari quadam flamma in corde meo efficacius haec eadem (0443C)ardebat, ita ut mens mea respondebat mihi: charitate vulnerata sum ego: sed nunc quodam modo amarum est, quod olim dulciter sapuit in pectore meo. Nam longa absentia dulcissimi vultus vestri torquet animi mei secretum, et collocutio sapientiae vestrae suavissima meam fatigat memoriam, non audiens desideratissimum oris vestri eloquium, et suavissimam cordis fraternitatem, quae spirare solebat in auribus meis verba salutiferae collocutionis, memor illius commatici elogii: Quid dulcius est quam habere amicum, cum quo possis omnia loqui, sicut tecum? Sed recedant querimoniae, ubi emendationis efficacia fieri non aestimatur; patienter supportetur, quod humanae necessitatis fragilitas cogit sufferri, et fiat mentium dulcis praesentia, ubi est facierum tristis (0443D)absentia, et volet saepius charta charitatis alis pennata, implens officium linguae, pandens fraterni amoris secretum, et paterni affectus filio demonstratura dulcedinem, ne longa taciturnitas oblivionis rubigine maculetur.
Dum semper cupidus vestram audire prosperitatem, advenientesque saepius interrogans, quid de meo mihi nuntiarent Machario, subito prae tristi (0444A)fama prosternatus, infirmitatis vestrae totis dolens praecordiis spectavi [exspectavi], quando mihi optata legatio sanitatis vestrae veniret; quando, qui erigit elisos, sanaret contritos corde, et verteretur tristitia mea in gaudium, quod nunquam utinam auferatur a corde meo, in quo semper vobis perpetuam opto prosperitatem et salutem: quam audiens a narrantibus, vobis redditam esse, magna me fateor laetitia affectatum esse, quia quod diu optabam, Deumque devotius deprecatus sum, audire merui.
At nunc, charissime fili, frater, pater, et amice, Deo gratias agamus assiduas pro omnibus bonis, quae nobis largitus est, te sanitati restituens, et me gaudio perfundens. Facientes faciemus voluntatem illius, in quo solo salus est, et vita, indeficiensque felicitas. (0444B)Hunc amemus, praedicemus et colamus, quia haec est vita aeterna. Igitur in carnali desiderio mundo vivere mors est, non vita. Sola tantummodo vera est vita, vivere Deo, sicut ipse de se ait: Ego sum via, veritas, et vita (Joan. XIV, 6): via, per quam itur; veritas, ad quam pervenitur; vita, in qua statur. Feliciter vivas, fili, frater, pater et amice in aeternum!
EPISTOLA CLXXIII. AD JOSEPPUM. Condolet ob infirmitatem corporis, et excitat ad patientiam. Commendat se orationibus; hortatur ad renovationem domus Dei, etc. Dilecto filio Joseppo, Albinus salutem.
Doleo de dolore corporis tui, sed gaudeo de felicitate (0444C)animae tuae. Quia flagellat Deus omnem filium quem recipit (Heb. XII, 6). Occidit et vivificat; vulnerat et medetur (Job. V, 18). Spes praemii solatium tibi sit laboris. Hi dolores cito finiuntur, praemia patientiae nunquam. Non sunt condignae passiones hujus temporis ad superventuram gloriam, quae revelabitur in sanctis (Rom. VIII, 18). Quapropter cum gratiarum actione immola Deo sacrificium laudis (Psal. XLIX, 14). Non est haec tribulatio poenalis, sed propitiatio venialis. Aurum in fornace per ignem coquitur (Prov. XXVII, 21), ut purius exeat: sic anima corporali tribulatione, ut mundior procedat ad vitam. Disciplina Domini non debet cuiquam esse disciplina; sed hilariter accipiat quod pius medicus salubriter immittit. Inter flagella pietatis, orationes (0444D)humilitatis ad Deum dirigantur, ut qui misericorditer castigat, clementer ignoscat, ut salus aeterna patienti proveniat.
Nostri quoque memor sedulas pro nobis fundere preces non cessa, quatenus divina nobis provideat clementia perpetuae conversationem prosperitatis. Adhuc dubio stamine pacis sub tegmine causa texitur, et dum plenum perficitur vestimentum, mox ad induendum vestrae dirigetur fraternitati.
(0445A)Valde placet quod domum Dei renovare coepisti: stude ut et istam perficias, et alteram, de qua praesens dixi. facias consecrari: ut pro duplici Dei honoris labore multiplicem merearis accipere mercedem. Vivas, vigeas et valeas feliciter, fili charissime!
195 EPISTOLA CLXXIV. AD REMIGIUM EPISCOPUM. Commendat illi negotiatorem in Italiam proficiscentem: animam vero Joseppi illius orationibus. Dulcissimo Patri Remigio episcopo, Albinus humilis filius salutem.
Hunc nostrum negotiatorem, Italiae mercimonia ferentem, his litteris tuae paternitatis commendo protectioni, ut per vias vestrae patriae tutus eat et (0445B)redeat; et in montium claustris a nostris non teneatur teloneariis constrictus, sed per latitudinem charitatis latam habeat eundi et redeundi semitam. Jubeas, obsecro, orare pro anima Joseppi discipuli mei. Floreas et proficias de virtute in virtutem (Psal. LXXXIII, 8), donec videas laetus ut gaudens Deum tuum in Sion. Memorque sis mei, sanctissime Pater, obsecro.
EPISTOLA CLXXV. AD REMEDIUM EPISCOPUM. Gratias pro charitatis muneribus agit: ad bonas actiones stimulat. Venerando Patri Remedio episcopo humilis levita Alcuinus salutem.
Acceptis charitatis vestrae muneribus multum laetati (0445C)sumus de prosperitate vestra, seu quod memoriam nostri habetis; sperans me misericordia divina participem esse per vestras sanctissimas orationes. Charitas vero inter amicos melior est auro, et fides inter absentes pretiosior est gemmis, ubi Deus tantummodo considerat et remunerat. Vos quod vestrum est, diligentissime exsequimini, et accepta Dominicae pecuniae talenta multiplicate, ut cum gaudio ante conspectum summi regis venire digni efficiamini, et vocem illam audire desiderabilem: Euge serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui (Matth. XXV, 21). Nunc tempus est laborandi, tunc quiescendi; nunc promerendi, tunc remunerandi. Fac ut sis, ut tibi veniat, quod vis. Dilige diligentem te, quatenus (0445D)ad beatissimam illius sessionem pervenire merearis et dicere: Sicut audivimus, ita et vidimus in civitate Dei nostri (Psal. XLVII, 9), in qua est tota (0446A)felicitas et nulla perturbatio, summa requies et sempiterna beatitudo. Vestram omnipotens Deus sanctitatem in omni bono florere faciat, venerande Pater!
EPISTOLA CLXXVI. AD REMEDIUM EPISCOPUM CURIENSEM. (Anno incerto.) Commendat se ob veterem amicitiam illius orationibus. Desiderantissimo Patri Remedio episcopo Curiae civitatis, humilis levita Alcuinus salutem.
Memor dilectionis vestrae et foederatae olim amicitiae inter nos, has tuae reverentiae, optime frater, litterulas dirigere curavi, ob recordationem prioris pacti, quod inter nos pepigimus, obsecrans per summi regna tonantis, ut nostri nominis, juxta vestrae promissionis (0446B)veritatem, in sacrosanctis orationibus memoriam habere digneris; etiam a servis Dei intercessiones pro me fieri jubeatis, qui sunt in monasteriis per vestrae dioecesis latitudinem. Nam ego plurimis hujus saeculi jaculis vulneratus diem trepido animo exspecto, quo duci ad judicium vocer ignorans, quid habeam respondere judici meo Jesu Christo, qui mihi tanta tribuit in hoc saeculo bona; et ego quasi his omnibus ingratus plurima feci, quae non debui.
Tu vero, sanctissime Pater, secundum charitatem, quam habes in membra Christi, et fidem probatam in salvatorem nostrum, me assiduis orationibus adjuvare digneris, ut misericordem inveniam Dominum Deum meum. Te quoque ipsum, juxta sapientiam (0446C)tibi a Deo datam, in omni bonitate praepara ad occursum illius, ut dignus habearis, cum multiplici laboris tui fructu, gaudens et gloriosus stare ante tribunal Christi, atque ex brevissimo hujus vitae labore aeternam, donante Deo, beatitudinem cum sanctis omnibus intrare merearis. Dominus Jesus, qui ait: Per me si quis intraverit, salvabitur; ingredietur et egredietur (Joan. X, 9), custodiat introitum tuum et exitum tuum ex hoc nunc et usque in saeculum (Psal. CXX, 8), sanctissime Pater.
EPISTOLA CLXXVII. AD EUMDEM. Confidentiam suam significat in ejus orationibus, et ad bene obeundum episcopale officium hortatur, sub spe aeternae mercedis. (0446D)Beatissimo Patri Remedio episcopo humilis levita Alcuinus salutem.
Acceptis amabiliter venerandae dilectionis vestrae (0447A)litteris, quae me multo gaudio laetificaverunt, de prosperitate dignitatis vestrae, seu de recordatione nominis vestri, quoniam multum confido per Dei gratiam de intercessionibus sanctitatis vestrae; et quanto me plus peccatorem agnosco, tanto magis me indigere sanctas orationes vestras novi. Non solum me aliquid veniae mereri non dubito per vestrae charitatis continuas supplicationes, sed vosmetipsos magnam habere mercedem pro integritate sanctae fidei congratulor; nam et promissionem verissimam ipsius Veritatis habemus, quae ait: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Congregatio nostra est in spiritu charitatis, non in corporis praesentia; et cui omnia praesto sunt, non latet eum charitatis nostrae puritas, sine (0447B)qua nil placet Deo, nec munus ad aram. Hanc ergo sequamur intimo cordis affectu, ut ad illum pervenire mereamur, qui est vera charitas, et indeficiens beatitudo, et beata aeternitas: ut labor non sit inanis, sed ad perfectae retributionis perveniat gloriam.
Ad hanc vicissitudinem sollicita litterarum tuarum dilectio meam segnitiem hortari nullatenus immemor esto, quatenus ad illam beatissimam visionem Domini nostri Jesu Christi pervenire mereamur, ubi est lumen aeternum et quies perpetuae pacis laetissima. Ad hujus beatitudinis pacem omnes ad te venientes, vel etiam pertinentes exemplis optimae vitae trahere non desistas; nec admonitionibus dulcissimis corda arentia irrigare segnis esto, ut culmen nominatae dignitatis in te sublimitatem meritorum habeat in conspectu (0447C)Dei.
Sint verba tua sale sapientiae condita, ut de te verissime dicatur: Ecce sacerdos magnus, qui in diebus suis placuit Deo; qui multiplicatis dominicae pecuniae talentis Domino suo occurrere dignus habeatur, et audire vocem desiderabilem: Euge serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini Dei tui (Matth. XXV, 21). Properat enim dies ultimus, et tacito pede fessa senectus ingreditur cubile nostrum; stat ad ostium qui pulsat, si laeto animo adventum ipsius suscipiamus. Dies sunt pauci laboris nostri, sed bene laborantem sequitur merces sine numero dierum, ejus ordinatione qui ordinat diem aeternum secundum merita singulorum; in cujus domo mansiones multae sunt; sed hae omnes divitiis felicitatis et gloria beatitudinis (0447D)sunt plenae, ubi sancti post hujus vitae sudorem (0448A)aeterna pace fruuntur, qui nostrum de supernis sedibus exspectant agonem, desiderantes ex nobis augeri numerum suum, quo tu properans, beatissime Pater, meque precibus tecum rapere, secundum fidelissimas promissiones tuas, satage ut corona gloriae tuae mihi proficiat, Christo donante, in perpetuam miserationis Dei salutem. Divina gratia te, tuosque fideliter in Ecclesia Christi servientes, in omnibus proficere faciat, dilectissime et sanctissime Pater.
196 EPISTOLA CLXXVIII. AD AEDILBERTUM EPISCOPUM. Orationibus omnium et singulorum se commendat, hortatur ad patrum suorum sequenda vestigia, ad lectionem sanctae Scripturae, ad juniorum instructionem. Praecipue dignitatis pastori Aedilberto episcopo (0448B)et omni congregationi in ecclesia sancti Andreae Deo servientium, Alcuinus vestrae clientellus charitatis [ Canis., sanctitati] in Christo salutem.
Specialis [ Cod. Sal., spiritalis] amicitiae cupidus, vestrae sanctitati parvitatis meae litterulas dirigere curavi, ut et pactum antiquae familiaritatis innovarem, et me vestris sacratissimis commendarem orationibus. Et si unius, juxta Apostolum, multum valet deprecatio justi (Jac. V, 16), quanto magis et totius sanctissimae congregationis in Christo, quorum quotidie canonicis horis pacificae unitatis [ Cod. Sal. et Can., unanimitatis] postulationes coelum penetrare credendum est. Etiam et singularis uniuscujusque in secreto oratio ad aures omnipotentis Dei pervenire non dubitandum est [ Cod. Sal., esset]. Quapropter (0448C)cum omni petitionis humilitate meipsum etiam unicuique, et communibus omnium et specialibus singulorum, quantum mea valet apud vestram pietatem deprecatio, commendo orationibus; ut per vestrae sanctitatis preces, meorum catenis peccatorum absolutus vobiscum, fratres charissimi, vitae januas ingredi merear.
O nobilissima sanctorum progenies Patrum! illorum honoris venerabilisque vitae successores et pulcherrimorum habitatores locorum vestrorum sequimini vestigia Patrum, ut de his pulcherrimis habitationibus ad eorum, qui vos genuerunt, aeternae beatitudinis consortium, in coelestis regni pulchritudinem, Deo donante, pervenire mereamini.
Dei discite scire et implere praecepta, illo dicente: (0448D)Si vis ad vitam ingredi, serva mandata (Matth. XIX, (0449A)17). Ideo necessaria est sanctorum lectio librorum, quatenus in eis quisque intelligat [ Al., inveniat], quid sequi, vel quid cavere debeat. Maneat vero in vobis lumen scientiae, et per vos aliis luceat ecclesiis, ut vestra laus in ore resonet omnium, et vobis in coelis merces maneat aeterna. Unusquisque proprii laboris mercedem accipiet. Pueros adolescentesque diligenter librorum scientiam ad vitam [ Al., in via] Dei docete, ut digni vestri honoris fiant successores, etiam et intercessores pro nobis. Suffragia vero viventium prosunt morientibus vel ad veniam peccatorum, vel ad majoris gloriae augmentum.
Qui non seminat, non metet, et qui non discit, non docet. Et talis locus sine doctoribus aut non, (0449B)aut vix salvus fieri poterit. Magna est eleemosyna pauperem cibo pascere corporali; sed major est animum [ Cod. Sal., animam] doctrina spiritali satiare esurientem. Sicut pastor providus gregi suo optima providere pascua curat, ita doctor bonus suis subjectis perennia pascua vitae omni studio procurare debet. Nam multiplicatio gregis, gloria est pastoris, et multitudo sapientium, sanitas est orbis (Sap. VI, 26).
Scio vos, sanctissimi Patres, haec optime scire et voluntarie implere. Sed charitas dictantis ab ore rapuit verba, credens vos pia velle humilitate legere, quae sobria in Dei dilectione dictavi devotione. Iterum iterumque obsecro ut mei nominis inter familiares (0449C)vestros memoriam habere dignemini. Almitatem vestram pro tota Dei intercedentem Ecclesia ipse Deus Christus exaudiat, vosque ad aeternae beatitudinis gloriam pervenire concedat, charissimi fratres.
EPISTOLA CLXXIX. AD QUEMDAM EPISCOPUM. Ad aeterna suspirat. Hortatur ad officium pastorale diligenter obeundum. Auguria, avium cantus, et sternutationes aboleri vult. Dulcedinem dilectionis brevitas chartae non explicat. Sed spero, fides vestrae pietatis tenet quod meae imperitiae littera non sufficit proferre. Utcunque enim memoria charitatis absentiae tristitiam consolatur: et quem sibi praesentari per singula momenta oculus quaerit, hunc animus absentem semper amare non (0449D)desistit. Heu! quam dura est hujus mortalitatis conditio, quae variis eventibus toties amicos disjungit, nec patitur semper videre amantem amatorem suum. O quam felix est aeterna beatitudo, ubi semper videtur quod amatur, et nunquam cernitur quod non amatur! Ad hanc nos festinare oportet, ut illam intrare mereamur. Nullus nos labor deterreat, nulla delectatio retardet: sed tanto avidius totis viribus tendamus ad illam, quanto beatius illam habere poterit qui intrat. Me tecum, dilectissime frater, obsecro, continuis precibus attrahe. Tu vero aries, cui juxta Salomonem nullus resistere valet (Prov. XXX. 31): ego morbida inter gregem evangelicae pascuae (0450A)ovicula. Tua lingua clavis est regni coelorum; quapropter nunquam a bonis sileat, nunquam ab admonitionibus cesset. Superbos et contumaces duris increpationibus castiget; humiles et quietos piis exhortationibus refoveat; talentum quod accepisti, quasi devotus negotiator superaugmentare contende. Non tardat Dominus qui dedit revenire et rationem exigere pecuniae suae. Vide et intentius considera quantas animas in periculo animae tuae regendas accepisti. Fac tibi lucrum ex illis, non damnum. Ad exemplum Domini Dei tui recurre, quomodo per civitates, castella, vicos etiam et domos singulas praedicando cucurrisset (Matth. IX, 35); imo convivia Publicanorum et peccatorum non abhorruit, quatenus ex familiaritatis communione praedicationis occasionem (0450B)haberet. Ita tu ejus roboratus exemplis, ubicunque ad convivia venias, ibi praedicationis officia agere non cesses, ut pro carnalibus, quae ministrantur tibi tuisque sociis spiritalia sibi suisque commanipularibus accipiant (Rom. XV, 27, et I Cor. IX, 11). Memor quanta seipsum districtione pius praedicator Paulus obligavit dicens: Vae mihi! si non evangelizavero (I Cor. IX, 16). Et iterum, quam terribilia comminatus est Dominus ipse Ezechieli prophetae, dum praedicationis ei officia ingessit: Fili hominis, speculatorem posui te domui Israel. Et post pauca: Si enim non annuntiaveris iniquo iniquitatem suam, et ille morietur in peccatis suis, sanguinem ejus de manu tua requiram (Ezech. III, 17, 18). Et iterum per Isaiam prophetam de tacentibus dicitur praedicatoribus: (0450C)Canes muti non valentes latrare (Isai. LVI, 10). Qui sunt canes muti, nisi pastores tacentes, contra diabolicas insidias per praedicationem latrare non valentes? Idcirco, dilectissime frater, te diligentius obsecro ut omnes ad tuam pertinentes dioecesim 198 verba vitae audire facias, vel per teipsum, vel per tuos adjutores presbyteros, ut subjectorum tibi salus, tua sit gloria apud Deum. Si quis vero, quod absit, postea . . . sanguis ejus sit super caput suum: tu vero immunis a perditione illius inveniaris, qui praedicasti ei, licet non obedisset tibi. Raro enim aperta fronte apud Christianos pugnat antiquus hostis: sed sub praetextu pietatis venena mortiferae suggestionis occultat. [Auguria quoque et avium cantus, et sternutationes et talia plurima omnino (0450D)vetanda sunt, quae nihil valent, nisi apud eos qui ea aliquid valere credunt, ut secundum fidem suam fiat illis. Permissum est enim maligno spiritui ad deceptionem ista observantium facere, ut aliquid auguria saepe verum praedicent. Igitur et in lege veteri auguria observantes morte puniri jubentur (Deuter. XVIII, 10, 12), ut sciamus sub gratia viventes quali poena plectendi sint animae, qui hoc malum in consuetudine habent]. Haec vero et hujusmodi pestes quasi pio pastori et prudenti medico convenit tibi commisso praecavere gregi, uti eum in conspectu aeterni judicis immaculatum adducere merearis, et vocem desiderabilem audire dignus efficiaris: Euge (0451A)serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui (Matth. XXV, 21).
EPISTOLA CLXXX. AD QUEMDAM EPISCOPUM. Dolet de amici aegritudine; hortatur ad patientiam, ad virtutes, ac curam scholarium. Litteris vestrae beatitudinis acceptis satis me laetificavit facies illarum, et sensus omnia gaudiis perfudit viscera, nisi tantum infirmitas vestra meas perturbavit venas. Sed juxta Apostolum infirmitas corporis fortitudo est animi: gaudeat filius, ut erudiatur a patre. Aurum examinatur in fornace, ut purior splendescat ex flammis (Prov. XXVII, 21); et homo in dolore corporis excoquitur, ut purior exsiliat (0451B)anima de ergastulo carceris sui. Placeat tibi castigatio paterna, quia flagella patris proficiunt ad salutem. Pauci sunt dies laboris: et perpetuae [ Forte perpetui] mercedis. Idcirco instanter laboret lingua in praedicationibus, manus in eleemosynis, pes in circuendo gregem Christi. Animus vigilet in orationibus, et in psalmodiis solidetur, et in laude Dei laetificetur. Quod semper erit acturus homo in coelis, hic saepius agat in terris. Sacrificium laudis honorificavit me, dicit Deus per Prophetam, illic iter est, quo ostendam illi salutare Dei (Psal. XLIX, 23). Sit humilitas in corde et in corpore; sit patientia in moribus et verbis; sit servus Domini fervens in mente; sit pax in ore, et in corde charitas; et semper suavia verba misceantur durioribus, quia facilius durum (0451C)cor penetrant mollia verba quam amara. Sit discretio quid cui conveniat tempori, personae, aetati et operi. Sit lectio crebra, et jejunia sobria et convivia modesta, et honor hospitum, et ordinatio pauperum, et cura familiae, et diligentia in populo. Quid agam, et quid est quod scribo, nisi quia charitas tacere nescit, et quoddam refrigerium est verbis proferre, in quo mens inflammatur? Et scio te rusticitatem meam patienter ferre, et familiaritatis litterulas non abhorrescere. Ideo non erubesco prius dicta rescribere, et iterare quae ante direxi. Etsi immemor sim quid prius scripserim, non tamen immemor sum charitatis aeternae.
Nunc velim te properare in patriam et ordinare puerorum lectiones, quis grammaticam discat, quis (0451D)epistolas et parvos libellos legat, quis sanctam Scripturam sobria mente haurire dignus sit. Tu vero, sancte Pater, evangelicis maxime studeas lectionibus, et canonicis sanctarum Scripturarum inservire eruditionibus, quia te decet meditatio divinae legis, ut dicatur de te: In lege Domini meditabitur die ac nocte (Psal. I, 2), ut fructus tuus vigeat in aeternum, (0452A)et omnia quaecunque facias prospera tibi sint ad salutem. Et memor mei valeto, sanctissime Pater.
EPISTOLA CLXXXI. AD QUEMDAM. Hortatur ad pietatem, reliquasque virtutes: commendat curam divinae laudis in ecclesiis illi commissis. Pars mea, dixit Dominus animae meae (Tren. III, 24). Pars mea, dixit pater filio suo, cui sit pars cum sanctis in aeternum. Tuae beatitudinis perlectis litteris gaudebam de tuae prosperitatis salute, cujus praesens quantum valui fautor fui; etiam et nunc absens cupidus. Et utinam, ut litteris promisisti, memor sis antiquae paternitatis et dulcedinis inter nos in Domino, qui semper nos in sua provehat voluntate, et (0452B)proficere faciat in suis mandatis. Memores simus, quod nos de stercore erexit, et posuit inter principes populi sui (Psal. CXII, 7 et 8); non nostris meritis, sed sua gratuita misericordia; cui semper gratias agamus in omni vita nostra, ut ille, qui exaltavit, etiam conservet.
Omnes vero ecclesias, quas, Deo donante, ad regendum accepistis, diligentissime in Dei laude exorna. Sint in eis canonicis horis Psalmorum melodia, orationum instantia, missarum solemnia et intercessiones pro te tuisque amicis. Sint tibi, fili mi, mores [ Canis., filii minores] cum honestate et temperantia, vestimentorum moderatus cultus, convivia non in luxuria et ebrietate, sed in sobrietate et congruentia temporibus et personis. Ubique Dei timorem (0452C)ante oculos habeas. Humilitas te exaltet, et veritas honorabilem faciat, et misericordia amabilem. Sit tua manus pauperibus larga, amicis benigna. Esto fidelis dispensator domui Dei. Esto forma salutis omnibus tecum habitantibus (I Thessal. I, 7). Et quia Deus te honore nobilem fecit, esto quoque et moribus nobilis. Luceat lux tuae bonitatis coram omnibus. Glorificetur in te Pater coelestis, qui te in hac praesenti vita custodiat, et in futura vita gloriam tibi cum sanctis concedat aeternam. Pars mea, pars, valeas; semper sit pars tua Christus. Esto memor patris, pars, precor, alma tui.
EPISTOLA CLXXXII. AD HECHSTANUM PRESBYTERUM. Hortatur ad virtutes: et orationibus amicorum cupit se commendari. (0452D) Filio meo charissimo Altapetra Albinus salutem.
Utinam juxta nomen tuum fiat merces tua alta et firma. Hoc vero, ut, Deo donante, fiat, labora instanter; curre, dum lucem habes; ascende quotidie per singulos gradus virtutum, ut de te dici possit: (0453A)Ibunt sancti de virtute in virtutem, ut quod sequitur fieri possit hoc, ut a te videatur Deus Deorum in Sion (Psal. LXXXIII, 8). Vigiliis et orationibus insta, castitate et humilitate, dilectione Dei et proximi, et aliorum mandatorum observatione teipsum exorna. Quae tamen omnia ad charitatis firmamentum respicient, in qua tota lex pendet et prophetae (Matth. XXII, 40). Si nondum adhuc annis, ordine tamen sacri ministerii [ Can., sacro ministerio] senior esse coepisti. Nam presbyter, senior in Latina interpretatur lingua: ut significet, moribus esse debere senes, constantia perfectos, praedicationi verbi Dei intentos, ita ut ore impleant quod ore doceant.
200 Tu vero fili charissime, vigilanter tibi praepara bonis meritis domum perpetuam in coelis. Modo (0453B)est tempus laborandi et promerendi Deum: tunc erit tempus judicandi, et pro bonis operibus vivendi Deum; quia tunc judicabitur unusquisque secundum opera sua (Matth. XVI, 27). Non tibi sit saeculi pompa suavior quam salus aeterna; nec delectatio [ Canis., dilectio] carnalis dulcior quam dilectio Dei. Qui hic Deum diligit, ibi cum Deo etiam laetabitur [ Cod. Sal., cum Deo esse laetetur]. Quam jucunda est beatitudo aeterna: et quam misera perditio sempiterna! qualis in vita futura fieri velis, talem te praepara in praesenti. Parvi temporis hospes perpetuam tibi promerere [ Canis., promereris] mansionem. Hodie te cogita cras esse moriturum. Omnis dies quasi ultimus est habendus. Ideo semper homo debet esse paratus, ut quacunque die judex pulsaverit ostium, (0453C)aperiatur ei cum laetitia (Luc. XII, 36). Rapietur ad judicium anima, dum ducetur de corpore.
Quid tunc ebrietas, quid tunc luxuria carnalis, quid pompa vestimentorum, quid annulus in digito, quid aurum in sacculo? Dives moritur similiter sicut et pauper, et una est amborum conditio, nisi forte quis melior altero fiat. Bonus in vitam vadit sempiternam, impius tormentis traditur aeternis. Esto filius vitae et non mortis. Esto haeres coeli cum Christo, non esca ignium cum diabolo. Per singulos dies semper esse melior studeto, ut semper cum Deo esse merearis. Saluta meo nomine Sacen et Begnod Dei famulos, amicos nostros, filios vitae aeternae. Roga [ Can., Rogo] eos nostri esse memores (0453D)in orationibus suis cum sua familia, quam diligenter in Dei servitio erudiunt [erudiant]: quatenus mercedem ex illis habeant et non poenam, laudem et non contumeliam. Quia profectus subjectorum salus est praelatorum, et pastor bonus ex gregis multiplicatione coronabitur. Et tu, fili mi, (0454A)memor esto mei et tui in orationibus, ut divina nos clementia perpetuo munere in salute sempiterna conservare dignetur. Vale, vale fili in aeternum.
EPISTOLA CLXXXIII. AD MONNAM PRESBYTERUM ET FRATREM EJUS. Hortatur ad saeculi contemptum, ad humilitatem. Dilectissimis in Christo amicis fratri et filio Anthropo et Stratoclei humilis levita Alcuinus salutem.
Solet charitas litteris appellare quos oculis cernere non valet: quia apices chartarum amoris magnitudinem exprimere conantur, ut oculis legatur in syllabis quod videri non potest in mentibus. Ideo vestrae, charissimi, memor germanitatis hanc chartam vobis in commune direxi, ut cognoscatis quantam pro vobis habeo sollicitudinem, quam nec terrarum (0454B)longinquitas, nec temporum diuturnitas delere valuit, quo minus admoneam, quos magis 201 diligam; desiderans salutis vestrae prosperitatem et in Deo credere et in saeculo scire. Ut utrumque fiat, unum est studendum, id est, Deo placendum. Praeterit quidquid amatur in mundo, et solum permanet quidquid agitur in Deo. Ideo temporalia non tardent iter ad aeterna tendentium, dicente discipulo quem diligebat Jesus: Nolite diligere ea, quae in mundo sunt (I Joan. II, 15). Nunquid ex umbra panis esuriens se saturare poterit? Umbratica est saeculi felicitas, vera tantummodo in futuro exspectatur.
Nolite vinculis saeculi teneri, nec laqueis diaboli ligari. Et vincula quae per confessionem et poenitentiam praecidistis, nolite reformare, ut liberas manus (0454C)valeatis relevare ad Deum, et puro corde deprecari quem toto corde amare debetis. Vigiliae et orationes sint assiduae vobis. Beatus servus ille, quem, cum venerit Dominus, invenerit vigilantem (Luc. XII, 37). Vigilandum est in bonis operibus, non dormiendum in delectationibus carnalibus. Ebrietatem quasi perditionis foveam fugite, quia juxta Prophetam: Vinum et ebrietas aufert cor (Oseae IV, 11). Pompas vestimentorum non sectemini. Beatus homo, qui non respicit in vanitates et insanias falsas (Psal. XXXIX, 5). Melius est animam ornare quae permanet, quam corpus vestimentis, quod putrescit in pulverem, dicente quodam philosopho: « Ridiculum est in vanitate laudem quaerere; » volens vestimentorum supervacuas (0454D)curas vanitatem intelligere [ Canis., intelligi]. Quod si plurimi hoc faciunt, scriptum est: Non sequeris turbam ad faciendum male (Eccli. XVIII, 32). Melius [enim est], cum paucis salvari quam cum plurimis perire.
Scitote cujus exempla diligentius sectamini, ejus (0455A)meritis maxime adhaereatis. Christus per humilitatem viam nobis fecit ad coelum; quid superbiam pravorum sequimur? Angelus per superbiam proruit e coelo; quid superbit homo terra et cinis? Quis superbienti homini locus deputetur, si angelo superbienti infernales poenae praeparatae sunt? Non est opus vos quasi [insipientes vel] inscios admonere, dum Evangelium Christi ante oculos habetis. Legite et intelligite, quid sit cavendum vel quid observandum. Quidquid ibi scriptum est, necesse [est] ut fiat, dicente ipsa Veritate: Coelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt (Matth. XXIV, 35). Item: Si quis diligit me, sermones meos servabit (Joan. XIV, 23). Indicium dilectionis Dei est mandata ejus observare; et praemium dilectionis, visio [ Can., visitatio] [est] (0455B)divinitatis; eo ipso promittente quem diligere jubemur, [qui dicit]: Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum (Joan. XIV, 21). Pro me orantes valete, viri fratres, charissimi in Christo.
EPISTOLA CLXXXIV. AD PRESBYTERUM EADA. Pro muneribus gratias agit; dolet se de gradu paupertatis raptum esse in voraginem divitiarum; orationibus se commendat. Dilecto amico Eada presbytero Albinus salutem.
Dilectionis tuae munera magna devotionis laetitia suscepi, desiderans, donante Deo Christo, prosperitatem vos et praesentem habere atque futuram, agnoscens antiquae in vobis munificentiae largitatem. (0455C)Quapropter et in nobis antiquae fidei reformastis amicitiam. Utinam divina clementia in vobis usque ad finem vitae perseverare faciat, quod ab ineunte aetate in vobis operari dignata est. Praeterit enim figura hujus temporis (I Cor. VII, 31). Idcirco necesse est ut nos dies extrema in dilectionis geminae sobrietate vestitos inveniat. Quia qui offenderit in uno, id est, in uno charitatis praecepto, factus est omnium reus (Jac. II, 10).
202 Habeto nos, obsecro, socios beatitudinis tuae, sicut te cupimus socium habere prosperitatis nostrae. Et orationibus devotionis vestrae deduc nos in eumdem paupertatis gradum, in quo, perficiente Deo, salubriter consistis. Tu tenes in manibus quod nos olim (0455D)tenere cogitavimus. Sed fluctus saeculi nostram naviculam procellosis ventis in voraginem divitiarum rapuerunt. Sed te precor ut me pietatis precibus in portum quietis revocare studeas. Cupio, sed non facio. Tranquilla est paupertas, quam feliciter olim amasti. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 3). Sed paupertas haec humilitatis gubernaculo regatur, et charitatis velo, flante sancto Spiritu in eam, ad aeternae beatitudinis portum perveniet, ubi mei nominis memor intercedere pro me [ Canis., pro mea infelicitate te supplex] mereatur. (0456A)Da te, supplex obsecro, ut duplicem habeas mercedem: unam tui ipsius, alteram fratris tui. Utinam ut merear te videre cum laetitia illic, si hic fieri non possit! Divina te gratia comitetur, et in omni bono florere faciat, ut cum multiplici bonorum operum fructu vitam merearis ingredi sempiternam.
EPISTOLA CLXXXV. AD QUEMDAM DISCIPULUM. Gaudet ob discipuli prosperitatem et litterarum studium; hortatur ad poenitentiam et ad pugnam contra hostes animae. Ornatum corporis reprehendit. Dilectionis vestrae litteras grata suscepi dextera, et laeto legebam animo, intelligens in eis vestrae vitae prosperitatem et litteralis exercitii studium, ex quo dictantis eloquentia claruit. Hoc mihi maximum esse (0456B)gaudium constat, ut filios [meos] florere videam in conversationis puritate et profectus diligentia. Iste est ornatus quem optavi in eis [ Al., meis]. Istae sunt deliciae quibus illos desideravi vestiri. Ista est munditia quam concupivi in illis. Hae sunt epulae in quibus illos jucundari amavi. His etiam anima reficitur esuriens et sitiens justitiam. Hoc est vinum quod miscet sapientia invitatis ad mensam suam, dum septem columnis subnixam sibi domum construxit (Prov. IX, 5, 1). In hac divina domo, frater [ Cod. Sal., fili] carissime, te habitare semper obsecro; illius te epulis pasci deprecor; hoc [ Al., hujus] te calicis mero inebriari exopto; non vanas saeculi pompas, non noxias corporis delectationes exsequi, quae non proderunt ambulantibus in eis, sed suos sequaces (0456C)in aeternae perditionis voraginem demerserunt.
Tu vero, amor animae meae, si quid sordium ex his contraxisti, lacrymis lava, poenitentia ablue, et vitae melioris manu dele; memor tui, memorque mei; animam meam laetificans, tuae parcens: quia salus tua consolatio mea est. Noli patrem sua mercede fraudare de te. Noli filii nomen delere in te. Si pro te non vis, vel pro me fac. Si vel me non curas, et te negligis; Deum time, dilige, honora. Ille est verus pater, ille redemptor, ille omnium largitor bonorum suscitat dormientem in deliciis animam.
Contra tres tibi quotidie pugnandum est inimicos: contra diabolum, contra saeculum, contra carnem. Quomodo poteris secure dormire? Te vero dormiente vigilant, qui te occidere quaerunt. Quomodo non times (0456D)flammas aeternae perditionis? Quid tu, parvi temporis hospes, patriam quaeris in peregrinatione, et illam oblivisceris in qua civis conscriptus es in baptismo? Cogita quis pro te pependit in cruce [patienter sustinens probra invidorum], cujus latus lancea perforatum tuae sanguinem redemptionis emanavit. Noli parvipendere pretium tuae [ Cod. Sal, propriae] salutis. Pro te traditus est, qui te fecit: imo omnium 203 creator ad redemptionis tuae pretium seipsum expendit. Cur te ignobilem facis, nobilissimo emptus pretio? Noli ex filio Dei facere servum diaboli.
(0457A)Quid pompaticis carnem induis vestimentis, et ornamenta animae non quaeris? Beatus vir, cujus est nomen Domini spes ejus, qui non respicit in vanitates et insanias falsas (Psal. XXXIX, 5). Melius est collo sapientiae monile suspendi, quam serico vanitatis involvi (Eccli. VI). Melius est castitate lumbos circumcingi, quam numerosis pomparum cingulis constringi, et ardentes bonorum operum in manibus portare lucernas, quam digitos annulis ostentationis radiare (Luc. XII, 35). Satius est pedes in Evangelium pacis expeditos esse, quam longo fasciarum nexu ligari (Ephes. VI, 15). Heu! quod corrumpitur, tanta diligentia ornatur; et quod permanet, tanta socordia negligitur! Illud omni cura ornatur, pascitur et vestitur: hoc quasi vile supellectile nullo decore (0457B)dignum ducitur! Terrenum colitur, et coeleste non curatur! Dei imago vilescit, et terrae species honoratur! Non ita, fili, non ita in te sit.
Tu sacri altaris minister, tu summi honoris socius, tu sapientiae vas, flos adolescentiae, dignitatem tuam attende, et esto quod nominaris. Cogita corpus tuum in pulverem reverti et animam tuam ad judicium rapi. Qualis tunc esse cupias, talem te nunc exhibe. Nunc tempus est laborandi, tunc remunerandi; nunc promerendi, tunc accipiendi. Qui plus laborat, plus mercedis accipiet. Curre, dum lucem habes (Joan. XII, 35). Qui hodie est, cras non erit, dicente Scriptura: Noli tardare converti ad Dominum, quia nescis, quid ventura pariat dies (Eccli. V, 8). Omnis gloria saeculi quasi flos feni decidet. Arescit fenum et flos ejus deperit (I (0457C)Petr. I, 24). Memento creatoris tui, antequam veniat tempus afflictionis. Pugnemus fortiter, et vincamus perniciter [ Ms., viriliter; al., pertinaciter], ut coronemur feliciter. Illum habemus adjutorem, quem et remuneratorem. Ille prior hostem vicit, ut nos vincere possimus. Triumphavit in cruce, ut nos regnemus in coelo. Ad nos descendit in terram, ut nos ascendamus ad illum in coelum. Filius hominis factus est, ut nos filii Dei esse mereamur, cui laus et gloria in omnes aeternitates. Amen.
EPISTOLA CLXXXVI. AD AMICUM FIDELEM. Ardorem charitatis suae significat; hortatur ut omnibus sit exemplum vitae. Commendat lectionem sancti Evangelii, et Libri Pastoralis sancti Gregorii. (0457D)Dulcissimae dilectionis fratri et amico in Christi charitate salutem.
Amico antiquo novus non est similis (Eccli. IX, 14). Amicus qui fortunam sequitur, et tempus observat, qui juxta qualitatem loci mutatur, nunquam verus (0458A)fuit. O si mihi vox ferrea esset, et omnes pili verterentur in linguas, ut vel sic ad aures tui cordis verba dilectionis meae pervenire valuissent; vel in tuo pectore spiritus esset prophetiae, ut perspicere cordis mei arcana potuisses! crederes utique quam suavissimo sapore tui amoris pectus meum 204 impleretur. Sed nunc, quod valeo, faciam. Hos parvos apices, magnae indices charitatis, tibi dirigo, ut per hos intelligas quod vix intelligi potest. Sicut flamma potest videri, tangi autem non potest, ita charitas in litteris cerni potest, sed vix in animo scribentis sentiri valet. Quia sicut scintillae de igne sparguntur, ita dilectio litterarum officio volat. Sed plurimi sunt in quorum corde exstinguitur: ideo gratius lucescit, ubi vel aliqua ejus flammula ardescit. Quia in te, (0458B)frater sanctissime, veram inveni charitatem, ideo nulla terrarum spatia me prohibent, secundum opportunitatem portantis [visere], cupiens te in Christo perenniter frui, cujus amor nostra utinam impleat corda ut per ejus dilectionem nobis inviolabilis permaneat fraternitas, cujus charitatem sicut sacerdos Dei summi, sicut tuba coelestis, sicut praeco salutis cunctorum ingerere cordibus studeas. Quidquid illius respuit sanctitas, instantissime prohibe; quidquid illius diligit bonitas, ardentissime praedica. Non terrenae fragilitatis terreat potestas, non saecularis ambitio sacerdotalem severitatem compescat. Nolite [Cod. ms. Noli] timere eos qui corpus possunt occidere, animam autem non possunt (Matth. X, 28).
Esto omnibus vitae lucerna, praevius viarum Dei, (0458C)exemplum honestatis. Esto miseris consolatio, medicina vulneratis, afflictis consolatio, pastor, non mercenarius, domus Dei, non spelunca latronum, palma florens, oliva semper virens (Joan. X, 12; Matth. XXI, 13; Psal. XCI, 13; Gen. VIII, 11). Noli columbas Dei vendere. Gratis da, quod gratis accepisti (Matth. X, 8). Irreprehensibilem teipsum in omnibus exhibe, ut vita tua doctrina sit populi, ut ex bona conversatione tua aedificentur plurimi (I Tim. III, 2). Lege diligenter, obsecro, Evangelium Christi, libros quoque alios canonicae auctoritatis. Sed et Pastorale beati Gregorii papae saepissime perscrutare. His epulis animam tuam pasce, ut habeas unde alios quoque reficere valeas. Mei quoque, obsecro, ut memoriam habeas inter missarum solemnia et sacras orationes (0458D)tuas, ut divina clementia veniam mihi peccatorum, et coronam tibi meritorum praestare dignetur.
EPISTOLA CLXXXVII. AD QUEMDAM FILIUM. Laudat discipuli devotionem et sapientiae studium. Non suos mores, sed exhortationes et sanctorum exempla sequi hortatur; commendat lectionem sanctae Scripturae, virtutum exercitium, curam adolescentum, etc. (0459A) Dilectissimo filio atque amabili meo Albinus salutem.
Litterarum series tuarum laetificavit oculos meos, aspiciens in eis bonae devotionis intuitum, et sanctae sapientiae decorem, atque in eam discendi amorem; quod maxime tuis modo competit annis, vel pro aeternae vitae beatitudine, vel pro saecularis honore: quia nihil laudabilius est in homine quam sapientiae decus et charitatis affectus. Quod vero postulasti meos tibi inscribere mores, mirum videtur; dum die noctuque mecum fuisti, nec aliquid tibi celatum fuit, quid nobiscum ageretur. Nec dignum videtur, (0459B)mea multum te sequi velle vestigia, nisi forte admonitionis verba, quae saepius audisti. Sed etiam magis sanctorum te instruant exempla, quae in sanctis leguntur Scripturis, et nostrae vitae stabilimentum dignoscitur esse. Tu vero, fili charissime, in charitate teipsum exerce, et in ecclesiasticis officiis ornare vitam tuam memento; vigilias et orationes frequentans et in lectionis studio die noctuque desudans quaerere [ Forte, quaere] Christum in litteris prophetarum praedictum, et in evangelica ostensum auctoritate. Et dum invenias eum, non amittas eum (Cant. III, 4); sed introduc eum in domum cordis tui, et habeto eum rectorem vitae tuae. Ama eum sicut redemptorem, gubernatoremque tuum, omniumque tibi largitorem bonorum. Custodi mandata illius (I Joan. (0459C)V, 3; Matth. XIX, 17), quia in illis vita est aeterna. Et magna discretione teipsum circumspice, considerans quid agendum, vel quid 205 cavendum praecipiatur tibi. Et quidquid accepisti a magistro, vel Spiritu inspirante sancto intelligis, trade diligentissime, et doce; ut tibi semper augeatur intelligentiae donum, quia omni habenti dabitur (Matth. XIII, 12), id est, docendi studium habenti augetur intelligendi scientia.
Esto pauperibus et miseris quasi pater, humilis in ministrando, largus in dando, quatenus illorum benedictio veniat super te. Admoneasque adolescentulos qui tecum sunt de castitate corporis sui, de confessione peccatorum suorum, de assiduitate discendi, de conversatione sobria, de ebrietate cavenda, de luxuria (0459D)fugienda, de vanitate hujus saeculi non sequenda. Sed discant in adolescentia, ut habeant, quod doceant in senectute. Deferant enim honores senioribus, ament vero ecclesiastica officia. Ergo praevide ut bona videant in te exempla cum sanctorum exhortatione verborum. Pro hujusmodi religione et devotione Dei omnipotentis te gratia consequatur et exaltet, (0460A)et honorificet inter homines, et vitam tibi praestet sempiternam.
De libris vero quos rogasti, id est, in Epistolas Apostolorum beati Bedae tractatum, soror mea Gysla habet. Dum illa remittet eum mihi, dirigam vobis. De Benedictione Patriarcharum, de quibus rogare tibi quoque placuit, composui olim epistolam sub nomine tuo Samuelisque condiscipuli tui. Nescio si de ea postulasti, sive de quolibet alio auctore. De epistola interrogasti, quid esset? Nam ἐπὶ super, στόλα habitus Graece dicitur. Unde Adrianus imperator Epictetum philosophum inter alias inquisitiones interrogavit, quid esset cinctum? At ille videns eum epistolam manu tenentem, respondit: Quod manu tenes. Volens intelligere, quasi supercinctorium esset (0460B)epistolae sigillum, quo a foris vestiatur chartula. Hanc habeto interpretationem, donec meliorem invenias vel veriorem.
EPISTOLA CLXXXVIII. AD FILIUM AEGROTUM. Solatur illum, et hortatur ad confessionem peccatorum. Charissimo Filio unicae dilectionis in Christi benedictione salutem.
Festinavi obviam vestrae dulcedinis praesentiae, et ecce mutuata [mutata] vice pro laetitia visionis vestrae, tristitiae chartula advenit, vestram denuntians lacrymabili textu infirmitatem, propemodum te in limine hujus vitae suspirare; sed quantum de tuo contristor labore, tantum de divina laetificor pietate, qui te tam diuturna infirmitate decoxit, ut purior appareas conspectui (0460C)illius. Beatus homo, qui corripitur a Domino; flagellat vero omnem filium, quem recipit (Hebr. XII, 6). Haec spes te consoletur, charissime fili, et si quid saeculi in tuam deveniat potestatem, quasi obsides pacis praemitte [ Ms. promittere] ad Dominum, et diligenter minutissimas quasque verborum et cogitationum, imo et factorum sordes apud confessorem fidelem et prudentem, secundum tuam conscientiam, purifica, ut nihil remaneat, in quo malignus te apud summum Judicem habeat accusare. In Domino Jesu fortissima spe confide, qui ad unam confessionis vocem latroni paradisum promisit: et si illius clementia, quae occidere solet et vivificare, te in pristinum sanitatis officium revocare velit, talis esto moribus, qualis nunc voluntate; et talis tunc opere, qualis (0460D)nunc cogitatione, ut tibi in salutem proficiat perpetuam, sive infirmitatis labor, sive sanitatis effectus. Habes me, quantum valeo, fidelem sive in iter illud terribile adjutorem; sive in vitae praesentis solatium consiliatorem.
Quod vero tua inquisivit charitas de duorum distantia locorum, id est, sive in canonica sede, sive (0461A)in monachica sanctitate melius esset ultimi diei exspectare spiraculum? ubique Deus est, qui meritorum magis, quam locorum considerat qualitatem; et si sub orario plus laborasti, quam sub cucula in servitio Dei, quid causae est, in articulo mortis tui laboris insignes [ loco insignia] abjicere, et alterius quaerere judicium? Nisi forte sub cucula, [si] Deo miserante ab hac convalescas infirmitate, militare disponis: tamen quamdiu vivas, in majorem sanctae Dei Ecclesiae profectum tuae cogitationis dirige voluntatem: orationum igitur causa et [ob] fraternae intercessionis solatium cum monachis corporis requies optanda esse videtur.
Si quid perperam dixi, non mala voluntate, sed imperitia me arbitreris loqui: tu vero consiliarios (0461B)tecum, scio, pios et prudentes habes, quorum consilio ad salutem animae tuae uti ratum esse videtur; mea vero parvitas nunquam a vestra recedit charitate, et si, ut decet, intelligere nequeat, tamen, ut debet, desiderare non cessat. Rogo ut quidquid de tua eveniat vita, citius me cognoscere facias, ut sive abeuntem lacrymosis prosequar intercessionibus. Deo miserante dies aeternos vel temporales habeas semper felices in Christo.
EPISTOLA CLXXXIX. AD ANTONIUM. Conqueritur de sui oblivione, spectacula reprobat, et Homero se de iis scripsisse dicit, etc. Antonio Albinus salutem.
(0461C)Quam plana via fuisset per bellica rura ad currendum vel ad volandum charitatis pennis! Timeo ne forte fractae sint alae, quae ex eis, ut aliae, potuissent inseri. Ideo nidus paternus non visitatur, nec saltem columba pedibus, ut quondam in Graecia legatis, affert litterulas. Quid ad haec sic iturus Orpheus? Orpheus . . . inter delphinas Orion. Vertitur oenofori fundus, sententia nobis.
206 Ego ludo, ego serie [ Forte, serio] dormientem saepius suscitare nisus. Sed nec cantante saltatum est, nec plangente lamentatum. Omnia vel medium fiant mare, vivite silvae, Dixit amans spernenti se. Idem in eodem Poeta: (0462A)Invenies alium, si te hic fastidit Alexis.
Putavi me venire ad te, et unicae [uni] auriculae suavia susurrare, et alteri dura decantare; sed prohibuit me Romanus comes ingrato tempore. Si illius insurgat contra me praelium, in hoc ego sperabo (Psal. XXVI, 3); quia virtus ex infirmitate perficitur (II Cor. XII, 9).
Vereor, ne Homerus irascatur contra chartam prohibentem spectacula et diabolica figmenta, quae omnes sanctae Scripturae prohibent, in tantum ut legebam sanctum dicere Augustinum: « Nescio homo, qui histriones et mimos et saltatores introducit in domum suam, quam magna eos immundorum sequitur turba spirituum. » Sed absit, ut in domo Christiana diabolus (0462B)habeat potestatem.
Olim tibi de his scripsi, optans salutem charissimi filii toto cordis affectu; volens per te fieri, quod per me non posse fieri agnovi. Tuus vero animus, fili charissime, congaudeat in servitio Dei et in salute fraterna, ut tibi ex profectu aliorum merces accrescat meritorum. Ideo saepius desideravi exhortatorias dilectionis vestrae litteras. Sed nescio quae causa vel me rapuit ex mente tua, vel te ab exhortatione cessare compulit. Beatus qui loquitur in aure audientis. Utinam omnes tali te desiderio audirent, sicut ego unanimus tuus! Vel castigatus scribe, ut vindices te, quia rogatus noluisti, ut confortares me. Valeto in pace perpetuae beatitudinis, fili charissime.
EPISTOLA CXC. AD ANTONIUM. Nuntiat fratres insulae Lirinensis advenisse, et fratrem Adalhardi vocatum ad palatium fuisse, etc. (0462C) Pio, prudenti atque religioso filio Antonio Albinus matricularius salutem.
Quidam praedicator juxta apostolum importunus debet esse; sic etiam quaedam charitas importuna se minime grato ingerit auditori: nec spreta tacere novit, quae etiam nec fluminibus obrui valet, nec tempestatibus exstingui, ne semel accensa subito exstinguatur. [Haec] causa fuit hujus chartulae, quam subnectere calamus meus curavit.
Igitur fratres venerabiles et religiosi de monasterio (0463A)Hilirinae insulae ante paucos dies venerunt ad nos omnia narrantes de illis prospera partibus: sed et hoc addiderunt quod filius meus frater vester cum abbate palatium adire jussus esset, secundaque hebdomada post Pascha iter incepisse. Hoc te scire volui, ut provideas bono consilio fratri tuo, quid sit agendum. Quantum meae parvitatis consideratio perspicit, valde necessarium ei videretur, ut revertatur ad fratres suos, et ea vita vivat, in qua salvatus fuit de periculo mortis, in quo pene periit. Quid iterum regreditur, ubi propemodum perditus fuit?
Non sit tibi durum cum Homero nostro consilium inire salutis perpetuae de fratre tuo, et mittere ad amicos vestros, qui sint in palatio, qui illum bonis erudiant consiliis, et revertendi ei licentiam inquirant; (0463B)litterisque vestris illum admonere, ne dubitet animo, ne titubet gressus illius; sed unanimiter pietatem imperialem poscat regrediendi facultatem. Credas velim has litterulas ex charitate dictatas esse, ut tu habeas mercedem, et frater tuus salutem aeternam. Vive feliciter in charitate Christi, et omni religione sancta, fili charissime.
EPISTOLA CXCI. AD ANTONIUM MONACHUM. Antonio ad se invisuro significat animi sui laetitiam. Homeri vanitatem in histrionibus carpit; conqueritur de intermisso litterarum commercio, quod ait non esse contra regularem vitam. Post obitum sui memoriam exoptat. Filio charissimo Antonio Albinus salutem.
(0463C)Laetatus sum in lectione chartulae quam mihi tua direxit charitas, sed amplius in solatio germanitatis (0464A)tuae, quia valde ex die cognitionis tuorum, intimo cordis affectu amavi eos, quamvis non aequaliter ut te, quia aequaliter ad me non pertinebant; te specialius ex omnibus fere amicis unum. Gratias quod tandem aliquando refloruisti, aperire os, appellare Patrem, sive charitatis, vel etiam hospitalitatis gratia.
Mandavi Hubone qui praeest rebus sancti Martini ad satisfaciendum animo tuo, condicto die obviam tibi esse. Quod de emendatis moribus Homeri mei scripsisti, satis placuit oculis meis; licet semper honorabiles habuisset mores, tamen nullus est talis in hoc saeculo qui non habeat oblivisci, quae retro sunt, et se extendere in anteriora, donec perveniat ad perfectionis coronam. Unum fuit de histrionibus, (0464B)quorum vanitatibus sciebam non parvum animae suae periculum imminere, quod mihi non placuit, quapropter scripsi aliquid exinde, ut integram amoris mei illi ostenderem sollicitudinem; mirumque mihi visum est, quomodo tam sapiens animus non intellexisset reprehensibilia dignitati suae facere, et non laudabilia.
Suadeo dilectioni tuae, ut ubicunque vadas, verbum Dei fulgeat in ore tuo, secundum opportunitatem temporis vel loci, quatenus bona conversationis tuae fama praedicationis instantia adornetur.
Quod in prima paginulae tuae fronte parafrasticas apologetici sermonis excusationes legebam, paradigmatico calamo conscriptas, grate suscipiebam eas, quamvis minus necessarias aestimarem illas. (0464C)Conscius cordium nostrorum novit, qua charitate litterarum consolationis tuarum desiderarem; vel (0465A)quo timore calamum suspendisses in pariete regularis domus. Aut ego forsitan tanto indignus fui consolatore, aut magis spem posui in homine quam Deo placuisset: tamen nolim tuam bonitatem de aliis id egisse, sed omnibus omnia factus, ut ex omnibus mercedem merearis habere apud Deum. Christus, ut in historiis legitur, Abagaro regi pagano scripsit epistolam: aut beatus Paulus inter eos non fuit, de quibus Scriptura dicit: Erat illis cor unum et anima una, et erant illis omnia communia (Act. IV, 32), et bene fecit scribendo amicis? Aut si fecit, male fecit tantas amicis scribendo epistolas? Vel quomodo meas ausus fuisti legere litterulas, et tuas mihi non dirigere? Si contra regulam est aliis scribere, utique contra regulam est et aliorum legere. Opto ex magno (0465B)cordis mei desiderio, nullatenus te plus peccasse in custodia regularis vitae quam exhortatorias volentibus edere chartas. Vulnerasti siquidem cor meum, sed si tempus medendi adhuc fieri valeat, sana vulnus charitatis calamo, ne putrescat in pejus. Non enim tibi sunt indiga pigmentorum genera magno emenda pretio, nec cum periculo cor leonis extrahendum; sed aperi cor charitatis tuae, et irriga coelestis rore benedictionis arentia cordis mei rura, ut semper generare incipiat prioris pacis et concordiae [ deest fructus, vel simile ]. Nunquid non me familia sancti Petri te hortante et deprecante, in gremium fraternitatis suae suscepit, quasi unum ex illis? Si amico prodesse timuisti, quare non fratri et consocio germanitatis tuae? Nunquid regularis constrictio prohibet (0465C)te fratrem exhortari tuum? Aut falsum est quod promisistis, aut verum est quod tu de fratre bene non fecisti.
Sed cessent quaerimoniae, fiant charitatis solatia inter fratres, sine qua nihil Deo placere poterit; et si sit in corde, agnoscatur opere: si intus ardeat, foris fulgeat. Ideo Spiritus sanctus missus est in specie ignis et linguarum, ut quod intus ardet in corde, foras ferat in verbo charitas, ut poeta cecinit: Mentibus instat amor, sermonibus aestuat ardor.
Ego militaris cingulo laboris deposito quietus Deo servire desiderans, nimium trepidus exspectans, qua hora dicatur mihi: aperi pulsanti, festina ad tribunal judicis tui, ut audias quidquid operatus [ Ms., (0465D)operasti] in vita tua fuisti. Si te, fili mi, superstite haec hora adveniat Patri, tu vero cum tuis omnibus fidelis intercessor adesto, ut diras accusantium facies evadere, Deo Jesu miserante, valeam, cui laus et gloria omnium bonorum suorum, quae non solum mihi, sed omni humano generi mira contulit pietate. Tu vero, fili charissime, prospere proficiens et feliciter vivens valeto in aeternum.
EPISTOLA CXCII. AD ANTONIUM MONACHUM. Desiderat multum orationes Antonii, ut Deum semper amare possit et laudare. (0466A) Antonio Albinus, mansionario matricularius salutem.
Ideo dico mansionarium te, quia multae sunt mansiones in domo Patris aeterni (Joan. XIV, 2), quarum te non solum habitatorem, sed etiam inter apostolicam auctoritatem judicem esse opto, quis, in qua dignus habitare discernatur. Deprecor tota cordis intentione, ut habeas Albinum tuum in ore et corde, dum animam offers tuam in conspectu Spiritus sancti, deprecans ut eruat me Spiritus Paraclitus de spiritalibus animi mei tentationibus, quatenus digna (0466B)sit anima mea summum bonum, id est Deum verum amare et laudare; quia haec est angelica vita; semper et hoc agunt jugiter, quod nobis necesse est saepius agere: Et qui plus amat Deum in terris et laudat, magis eum habet in coelis. Infelix est haec vita, et tota aerumnis plena; non est nobis salus nisi in Domino Deo Christo, quem tua semper devotio amet, laudet et praedicet; et in orationibus tuis sanctis conservos tuos semper adjuva, et me maxime peccatorem, quem Patris nomine, licet indignum, dedicasti; et saluta fratres nostros, commilitones tuos, ex nostri nominis officio, et specialiter eos, quos familiarius nos dilexisse scias. Vos vero omnes in fraterna charitate et in unitate pacis sanctae divina gratia, in perpetuum custodire dignetur, dilectissimi fratres!
EPISTOLA CXCIII. Aenigmatica. (0466C) Antonio Paulus.
Venerunt mihi litterae sexto Idus Quintilis ad Uuicos, gaudio plenae de meo et de tuo, et de nontermino [ Ita ms.; f., nominis termino], quae in me usque modo manserunt, et mansura erunt, credo, licet durissime passus essem praesentiam absentiae, et absentiam praesentiae. De visitatione vero fraterna saepius volui secundum opportunitatem itineris; sed secunda in pronomine persona optime novit, unde remansit; imo necdum agnosco, quomodo fieri possit hoc. Scito, quod litterae tantummodo non sufficiunt ad meum et tuum (quia haec sunt, quae mundum (0466D)destruunt) si non aderunt ego et tu. Hucusque tres litterae in tristitia fuerunt, duobus [ F., duabus] hoc facientibus; sed septem omnia sufferunt, donec sex et octo simul gaudeant, et septem stent in loco suo, quia a senarii numeri perfectione per septenarii gratiam ad octonarii beatitudinem ascenditur; et fiat unitas primi et extremi per medietatem, quia cuncta in creaturis tribus istis terminis ad unitatem perveniunt; et si tolluntur de medio unum, de ultimo duo, (0467A)erunt tres termini aequales, mirabiles in perfectione omnium creaturarum, quae a tribus personis in unitatem potestatis conditae sunt.
Haec legens intelligat et laudet subtilissime largitorem sapientiae, et vivat in eo feliciter. Saluta fratres; pueros et perfectos, legentes et intelligentes, amantes et benefacientes, Christum colentes et charitatem habentes; et hi omnes valeant, vigeant, floreant in omni perfectione vitae et laudis Dei aeternaliter.
EPISTOLA CXCIV. AD CONGREGATIONEM SANCTAE MARIAE ET PATREM MOROALDUM. Cupit eorum societate frui, et amicitia. Beatissimae et sanctissimae Dei genitricis semperque virginis Mariae congregationi, et pio Patri Moroaldo, (0467B)ultimus sanctae Ecclesiae clientellus Alcuinus in Christi charitate salutem.
Saepius vestrae sanctitatis audiens famam, et ideo me vestrae familiaritati adjungere desideravi. Sed modo tempus opportunum occurrit, per praesentem fratrem obnixis precibus meipsum vobis commendare. Quapropter per sanctae Virginis Filium vestram suppliciter obsecro unanimitatem, ut me, licet indignum, vestris animis atque manibus accipere dignemini, 207 non quasi ignotum, sed quasi fratrem. Quia licet oculis carnis non vidissem, tamen oculis cordis vos videre videor, et valde diligo; honestatemque vitae vestrae animo complector studioso, cupiens vestram beatitudinem ubique proficere in Domino, et ad perpetuae pacis pervenire laetitiam. Orantes pro (0467C)nobis, vos semper valete in Christo, fratres dilectissimi?
EPISTOLA CXCV. AD MATREM ET FILIAM. Hortatur ad bona opera; et precibus earum se commendat. Albinus matri et filiae in Christo salutem.
Laetante animo salutationem accepi vestram, suppliciter deprecans ut Deus Christus misericorditer devotionem respiciat vestram; magis magisque faciat in sua proficere voluntate, et ad coronam gloriae vestram deducat conversationem. Filia sit matri in omni bono obediens; mater sit in salute filiae devota: utraque in Dei servitio semper studiosa, in castitate facientes quae sunt Deo placita. Subjectamque (0467D)vobis filiam [ Videtur leg. familiam] in omni timore Dei educate, quasi rationem redditurae pro singulorum animabus. Quapropter ut filios filiasque cum omni diligentia eos erudite, ut non solum carnale solatium, sed etiam spiritale gaudium habere mereamini. In pannoso paupere Christus non despiciatur, sed in domum deducatur, foveatur et reficiatur; quia refectio egeni salus est divitis. Canonicas horas in laude divina omni studio peragite, quatenus ab (0468A)angelis exaudiatur et a Christo accipiatur concentus psalmodiae vestrae. Modestia vestra, juxta Apostolum, nota sit omnibus hominibus (Philip. IV, 5); quatenus et praesens vita exemplum sit in salutem multis, et futura pro laudabili pietatis conversatione a Deo remuneratore omnium bonorum recipiatur. In fine vero hujus chartulae vestram deprecor almitatem, ut inter vestras orationes mei nominis memoriam habere dignemini: et ea charitate mihi salutem deprecamini perpetuam, qua vos per hanc epistolam de vestra admonere studui; hosque legentes apices in Christo valete semper charissimae.
EPISTOLA CXCVI. AD EUGENIAM FILIAM. Hortatur ad fortitudinem in tribulationibus, quas ipsa innocens cum Dei servis patitur ab iniquis regibus. (0468B) Albinus Eugeniae filiae virgini charissimae in Christo salutem.
Litteris dilectionis vestrae acceptis, et dulcissimis cum gratiarum actione muneribus, valde laetatus sum in fide et charitate vestra. Auditisque tribulationibus quas non solum vestra innocentia patitur, verum etiam pene omnis servorum Dei multitudo: quia reges vobiscum tyranni facti sunt, non rectores; nec ut olim reges a regendo, sed a rapiendo dicuntur. Sed forti animo esto; multae sunt enim tribulationes justorum (clamat Psalmista) ut consequi valeas, quod sequitur: Sed de his omnibus (0468C)liberabit eos Dominus (Psal. XXXIII, 20). Et Dominus in Evangelio: Tradet frater fratrem in mortem, etc. (Matth. X, 21). Sed in patientia vestra possidebitis animas vestras (Luc. XXI, 19). Aurum non splendescit, nisi 208 igne probetur. Job lateret occultus, nisi tribulationibus probaretur; de quo Jacobus apostolus, dum nos ad patientiam hortaretur, ait: Job audistis, et finem Domini vidistis (Jac. V, 11). Tribulatio patientiam operatur, ait Apostolus, patientia autem probationem, probatio vero spem (Rom. V, 3, 4). Qualem spem, nisi perpetuae beatitudinis? Si margaritam invenisti pretiosam, venditis omnibus eme illam: teneas, nec dimittas eam (Matth. XIII, 46). Saeculum hoc in maligno est positum (I Joan. V, 19). Sunt homines seipsos amantes, Evangelio (0468D)Christi non obedientes. Unusquisque viam voluntatis suae graditur, non sequens eum, qui ait: Ego sum lux mundi, qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. VIII, 12). Item: Qui vult post me venire, abneget semetipsum, tollat crucem suam et sequatur me (Matth. XVI, 24). Crux tollitur, dum per patientiam tribulatio vincitur. Nemo miles coronabitur, nisi qui legitime certat (II Tim. II, 5). Legitime certare est virgini, ut sit sancta corpore et (0469A)anima (I Cor. VII, 34), et sit digna Christo sponsa; cantans quotidie: Dilectus meus mihi et ego illi, qui pascitur inter lilia (Cant. II, 16); id est, inter candorem virginitatis. Memor esto virgines esse prudentes et fatuas. Si antiquus hostis in te ipsa, id est, in corpore tuo tentationis locum non invenit, omnino exterius quaerit, quomodo animi fortitudinem enervare valeat; cui forti animo resistendum est. Non sunt enim, ait Doctor egregius, condignae passiones hujus temporis ad superventuram gloriam, quae revelabitur in nobis (Rom. VIII, 18); dum revelata facie videbitur Deus deorum in Sion (Psal. LXXXIII, 8). Et virgo, quocunque ierit, agnus sequitur eam (Apoc. XIV, 4). O nimium felix, cui nec felicior ullus. Quae beata Dei Genitrice ducente omnia secreta coelestis (0469B)regni intrare merebitur penetralia. Non nocet multum quod iter perficere non valuisti quod coepisti, Deo aliquid melius providente tibi. Expende in pauperum solatia, quod in tanti itineris viaticum tibi praeparasti. Da quod habes, ut accipere merearis quod optas. Habeto ejus pleniter in corde charitatem, quem defensorem tibi petis in tribulatione. Non est diabolo facilis vastatio domicilii, in quo est habitatio Christi; a cujus latere cadent mille et decem millia a dextris ejus (Psal. XC, 7). Illum habeas opto consolatorem in omni tribulatione tua, quem habebis remuneratorem totius poenitentiae tuae. Respice in eum, qui ait: Confidite, ego vici mundum (Joan. XVI, 33). Illius te aeterna potestas in omni tribulatione vincere (0469C)faciat, et palmam perpetuae beatitudinis accipere concedat, qui ait: Dabo ei manna absconditum (Apoc. II, 17), quod nullus novit, nisi qui acceperit. Valeto, in omni virtute et sapientia florens, charissima filia.
EPISTOLA CXCVII. AD FILIAM SPIRITALEM (EUGENIAM). Castitatem cum eleemosynarum largitate commendat. Charissimae in Christo filiae Eugeniae Albinus salutem.
Placet mihi saepius in parvis [ Cod. Sal., tametsi in paucis] litteris, non tamen parva officia salutationis tuae dirigere germanitati, et tuis ingerere cogitationibus admonitionis meae, vel promissionis tuae [ Cod. Sal., sanctae] salutiferas collationes, quatenus nobilissimum virginitatis decus integro conservare corpore (0469D)coneris, rememorans gloriosam castitatis mercedem. Ecce in coelis per magna aeterni regis palatia agnum sequuntur, quocunque ierit (Apoc. XIV, 4). Quid hac gloria beatius, vel hac beatitudine gloriosius? Ubi naturae [ Cod. Sal., natura] victor omnium conditori creaturarum consociabitur.
209 Nec labor quotidianus deterreat, quem spes tantae remunerationis consolabitur. Paucorum labor dierum aeternis remunerabitur praemiis. Sit quoque virginitas eleemosynarum largitate fertilis, nec sibi caducas divitiarum gazas avida congreget manu: (0470A)sed larga mente in membra sui distribuat sponsi. Geminis, charitatis scilicet et castitatis pennis, ad alta coelorum regna transvolet. Nec virgo, carnis concupiscentiae vinculis libera, avaritiae laqueis constringatur, sed sui ipsius victrix, etiam saeculi ignavia, cupiditati [ Cod. Sal., ignava cupiditate] non succumbat: sed sibi misericordiae operibus, quasi ramis virentibus, in arcem coelestis Hierusalem viam sternat, ubi laudibus excepta angelicis magni imperatoris thalamum aeterna introducatur laetitia.
Ut hoc fieri valeat, vigilare debet hujus inquisitor margaritae, non inertiae sopitus somno dormitare: imo saepius orationibus nocturnis vel diurnis pulsare januas perpetuae civitatis; et veniens apertas inveniet, quas quisque ab hoc carnali carcere deductus, (0470B)nimium intrare cupiet; quod ante summa diligentia praevidere debet, ut portas tunc inveniat patentes, angelicosque choros suscipientes obviis manibus animam ad deducendum in cubiculum regis aeternis fruituram gaudiis; perpetuumque laudis carmen decantabit in praesentia sui sponsi dicens: Benedic, anima mea, Dominum et omnia opera ejus: in omni loco dominationis ejus, benedic anima mea Dominum (Psal. CII, 1 et 22). Vivas, valeas et floreas, virgo nobilissima, in Christo.
EPISTOLA CXCVIII AD HUNDRUDEM FEMINAM Hortatur ad devotionem et vitam exemplarem in palatio regis. Salutem precatur reginae, et Egfrido. (0470C)Deo devotae feminae Hundrudae Alcuinus diaconus salutem.
Benignitatis tuae salutationem et munuscula gratanter accepi; in quibus te agnovi conditae olim amicitiae bonam abundare [ Forte, habere] memoriam; credens quoque tuam similiter non oblivisci prudentiam, qualiter devotio mea te jam praesentem de charitate Christi, et honestate vitae diligentissime admonuit. Ideo non opus esse arbitror, multis illa reiterare sermonibus, sed paucis deposcere litterulis; ut omni hora vel momento dies in mente habeas aeternos, et praepares te in occursum Domini Dei tui (Amos IV, 12), ut sine timore videre valeas Judicem vitae tuae, quem tota virtute dilexisti in pectore tuo. Sit cogitatio tua in praesentia Dei, in sobrietate (0470D)vitae, et sermo tuus in modestia veritatis, et opera tua in castitatis honestate, ut exemplis tuis adolescentiores erudiantur, seniores congaudeant, omnes aedificentur, ut in palatio regis regularis vitae devotio in tua videatur conversatione. Quatenus summi regis pietas in omni te custodiat prosperitate, et in bonis operibus usque ad finem vitae perseverantem, aeterna te remunerari gloria dignetur.
Saluta, obsecro, domnam reginam ex meae parvitatis nomine. Scripsissem exhortatorias illi litteras, si illi propter occupationes regis [ Forte, regias] (0471A)meos apices legere licuisset. Sciat tamen certissime sibi quoque dominae, quantum valeo, fidelem esse. Tamen gestum est de monasterio Inmercum, sicut de illorum non speravi bonitate. Faciant de me, sicut illis placeat. Nam fides mea apud illos non violabitur, credens tanto meliores habere illos, quantum meliores sunt meritis et dignitate. Omnipotens aeterna protectione eos ubique custodiat, protegat et regat cum omnibus fidelibus suis. Egfridum filium meum diligenter saluta. Opto, ut floreat in voluntate Dei, et prosperitate multis feliciter annis. Valeto semper, dulcissima soror.
EPISTOLA CXCIX. AD AEDILTHYDEM FAMULAM DEI, OLIM REGINAM. Instruit optimis vitae documentis. (0471B)Dilectissimae in Christo sorori Aedilthydae matri humilis levita Alcuinus salutem.
Vestrae benignitatis munera gratanter suscipiens, vestrae dilectionis salutatoria verba libenter audiens, fateor magna me dulcedine esse gavisum, cognoscens fidelem in vestro pectore permansisse charitatem, quam nec terrarum longinquitas interrumpere poterit, nec fluctivagi maris aestus procellosis undis obruere valet, quo minus ad me usque beneficiosa munificentia pervolasset. Sicut legitur: Aquae multae non potuerunt exstinguere charitatem, nec flumina obruent illam (Cant. VIII, 7). Igitur charitas quae deseri potest, nunquam vera fuit. Nil homines ita Deo appropinquare facit, sicut charitas. Qui in charitate manet, in Deo manet, sicut dicit Scriptura, quia (0471C)Deus charitas est (I Joan. IV, 16). De qua ipse Salvator ait: In his duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae (Matth. XXII, 40), id est, in charitate Dei et proximi. Per charitatem proximi ad Dei dilectionem pervenitur. Dicit enim Joannes evangelista: Si fratrem, quem vides, non diligis, quomodo Deum, quem non vides, diligere potes (I Joan. IV, 20)? Sed fraterna charitas in admonitione spiritali et in solatio saeculari ostendenda est. Sicut enim corpus cibo pascitur, ita anima sacris doctrinis alitur. Ideo utrumque facere debet qui potest: et pauperi larga porrigere manu quod indiget, et esurientem animam salutifera admonitione reficere: maxime qui praesunt aliis et multorum curam habere videntur. De (0471D)hoc studiose vigilare [ Forte, vigila] pro singulis animabus, quasi rationem redditurus pro eis in die judicii. Qui negligenter talentum servat acceptum, poenam patietur suae negligentiae condignam; qui vero multiplicat diligenter pecuniam Dominicam, magnam accepturus erit mercedem a Domino Deo (0472A)suo. Scire debent praelati quod quanto plus laborant in salute subjectorum suorum, tanto majorem accepturi erunt gloriam, dicente in die judicii Domino Deo illis: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui (Matth. XXV, 21, 23). Quid hac voce jucundius? quid hoc auditu beatius?
Hanc [ Suppl. ut] vocem audire merearis, charissima soror, omni instantia tibi subjectos instrue, verbis admone, exemplis erudi: quia illorum salus tua est remuneratio. Noli propter hominis terrorem tacere, sed propter Dei amorem loquere. Argue, increpa, obsecra (II Tim. IV, 2); publice peccantes palam castiga, ut caeteri timorem habeant (I Tim. V, 20); alios in spiritu mansuetudinis admone; alios (0472B)in virga pastorali corripe, diligenter considerans quid cui conveniat. Quidam itaque maligni morbi per dulcia, quidam per amara sanantur pocula. Anus et senes quasi matres et patres honora; juvenes quasi fratres et sorores dilige; minores aetate quasi filios filiasque erudi, et omnium curam habeto in Christo, ut omnium mercedem habeas a Christo (I Tim. V, 1, 2). Fidelis vero dispensator pecuniam Domini sui, id est, animas sibi commissas augere studeat per diligentiam, non minuere per pigritiam; quia servus bonus coronabitur a Domino suo, malus vero 211 damnabitur, sicut in Evangelio dici a legentibus intelligi potest. Tu vero labora diligentissime in opere Dei, ut retributionem magnam accipias in regno Dei. Eleemosynae tuae praecedant te (0472C)et viam tibi faciant. Munera enim dilatant viam hominis, et spatium ei ante principem faciunt (Prov. XVIII, 16). Hospites et peregrini sumus in hac terra (Hebr. XI, 13). Patria nostra in coelo est. Non est bonum transitoria diligere, et sempiterna negligere. Unusquisque sicut operabitur, sic accipiet a Deo suo, qui reddet unicuique secundum opera sua (Matth. XVI, 27).
Vigiliae et orationes tibi sint frequentes, et psalmodia in ore, non vaniloquia in lingua. Sed dilectio Dei in corde, et non ambitio saeculi in mente. Praeterit enim quidquid amatur in mundo: permanet quidquid diligitur in Christo. Volentes nolentes aeterni erimus. Omni intentione studeamus, ut fideliter (0472D)vivamus, ubi semper mansuri erimus. Sanctorum festivitates cum laude divina, et pauperum eleemosyna frequenter honora, quatenus eorum merearis intercessione illorum esse particeps beatitudinis. Sint tibi sermones veritate laudabiles; sint mores sobrietate et modestia amabiles; sint manus largitate (0473A)honorabiles: sit totius vitae conversatio exemplum in omni bonitate aliis, ut dignitas personae tuae laudetur ab omnibus, ametur a pluribus, et per (te) Dei nomen glorificetur, ipsa dicente Veritate: Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V, 16). Magnum habemus Patrem, Deum scilicet omnipotentem. Quam nobilis in moribus, quam modestus in verbis, quam castus in corde, quam misericors omnibus debet esse filius Dei, ipso praecipiente: Estote misericordes, sicut et Pater vester coelestis misericors est (Luc. VI, 36). Imitemur quantum poterimus illius bonitatem, ut aeternam beatitudinem cum illo habere mereamur: ait enim non solum apostolis, sed etiam et nobis: Exemplum enim (0473B)dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis (Joan. XIII, 15). Item: Qui sequitur me non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. VIII, 12). Quid superbit homo in saeculi divitiis? Christus pauper factus est pro nobis (II Cor. VIII, 9), ut per illius paupertatem, quam pro nobis accepit in terra, nos divites essemus in coelo. Cito enim putrescit caro in terra, quam tanta diligentia ornamus in deliciis. Insuper et de sepulcro cogitamus ornando; vanitas haec vanitatum est. Melius est his opibus animam vestire, quam spurcitiam carnis ornare. Christus sepultus est in spelunca, non in templo. Hoc ideo dico, quia aliqui viventes suam solent fabricare sepulturam. Quid mihi, ubi vermi putrescat esca? Tantum ut anima requiem habeat, studendum est, (0473C)ut illa vivat feliciter, quae mori non potest. Veniet enim tempus, quando corruptibile hoc induetur incorruptionem (I Cor. XV, 53), et resumet anima quod reliquit in terra. Tunc homo pariter anima et corpore regnabit cum Christo, qui hoc totius [ Forte, nunc totus] anima et corpore, serviebat Christo.
212 EPISTOLA CC. AD EDILTHRUDAM. Consolatur matrem de morte filii. Dilectissimae in Christo matri Edilthrudae humilis levita Alcuinus salutem.
Quia praesentialiter vestram dulcissimam dilectionem, ob longitudinem habitationis nostrae, admonere nequeo, ideo litterarum officio implere non cesso, (0473D)quae linguae ministratione denegatur, desiderans toto cordis mei affectu, te ubique, charissima mater! in omni proficere bono, ut digna efficiaris in eorum censeri numero de quibus in Evangelio Dominus noster Jesus Christus respondit: Omnis qui fecerit voluntatem Patris mei qui in coelis est, ipse mihi mater et frater (Matth. XII, 50). Quomodo mater, nisi sancta charitate in visceribus cordis perfecti quotidie generatur? Ecce qualem filium poterit pia mater habere, eumdem ipsum Deum regem ac redemptorem; etiam et in omnibus tribulationibus consolatorem. Multae sunt tribulationes justorum (Psal. XXXIII, (0474A)20); sed majores sunt consolationes Christi. In quo debet homo saecularis miserae eventu contristari, qui fontem totius consolationis, id est, Christum habitatorem possidet in pectore? Imo magis gaudendum est in tribulationibus propter spem aeternae beatitudinis, dicente Apostolo: Per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei (Act. XIV, 21). Item: Flagellat Deus omnem filium quem recipit (Hebr. XII, 6). Item de apostolis legitur: Ibant autem gaudentes apostoli a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati (Act. V, 41). Sciat dilectio tua quia filius tuus spiritalis Dominus Jesus non est mortalis; vivit, vivit, et in dextera Dei Patris vivit et regnat. Ideo de carnali filii tui morte non contristeris; imo magis nec de tui corporis (0474B)abso ( sic ): sed labora omnibus horis et momentis, ut anima feliciter vivat cum Christo, et in spem bonitatis illius consolare, quia multae miserationes Dei. Te vero superstitem reliquit filio carnali, ut per tuas intercessiones et eleemosynas misereatur et illi. Forte in peccatis suis mortuus est, sed in misericordia potest fieri ut vivat divina. Nam latro, qui in scelere suo suspensus est cum Christo, sed in misericordia salvatus est Christi. Noli lugere eum, quem revocare non poteris; et si Dei est, non illum doleas amissum, sed tibi in requiem gaudeas praemissum. Si duo sunt amici, felicior est mors praecedentis quam subsequentis, habet enim, qui fraterno amore pro se quotidie intercedat, et lacrymis lavat pristinae errores vitae. Nec dubites prodesse piae sollicitudinis (0474C)curam, quam pro anima illius geris. Tibi proficit, et illi. Tibi itaque, quae in fide facere dilectione [ Ita Cod. mendose; f. leg., quia in fide facis et dilectione]: illi, ut vel poena levigetur, vel beatitudo augeatur. Larga est et inaestimabilis pietas Domini nostri Jesu Christi, qui vult omnes homines salvos fieri (I Tim. II, 4), et neminem perire. Noli, ut praedixi, in tribulationibus tuis contristari, sed, si majores tibi superveniant, gaudeas in illis, dicente Apostolo: Non sunt condignae hujus temporis passiones, ad superventuram gloriam, quae revelabitur in nobis (Rom. VIII, 18). Sicut aurum in igne examinatur, sic homo in camino tribulationis comprobatur. Dum potestatem habeas rerum tuarum, fac ex eis eleemosynam, quia nescis (0474D)quid ventura pariat dies (Prov. XXVII, 1). Nullus tibi dispensator fidelior potest esse quam tu ipse; et libentius munera praecedentia nos, quam subsequentia Deus accipiet. In multis enim offendimus omnes (Jac. III, 2), sicut Jacobus ait apostolus. Item Joannes evangelista dixit: Si dixerimus quia peccatum non habemus, nosmetipsos seducimus (I Joan. I, 8). Et juxta Salomonem: Redemptio viri propriae divitiae (Prov. XIII, 8). Et qui plus habet, plus exigetur ab eo. Dispensatores saeculi debemus esse non possessores: exsules enim et peregrini sumus in hac vita, sicut omnes patres nostri (I Paral. XXIX, 15, et Psal. (0475A)XXXVIII, 13). Illorum mors nobis nostram omni hora oculis opponat; et illorum bona conversatio in Christo, nostrae sit eruditio vitae; quatenus illorum in fide et charitate atque omni opere bono sequentes vestigia in coelesti beatitudine vitam habere mereamur sempiternam.
EPISTOLA CCI. AD MAGENHARIUM COMITEM SENONICAE CIVITATIS. Hortatur ad virtutes; curamque sui officii. Dilecto in Christo Magenhario comiti, humilis levita Albinus salutem.
Audivi vos, vir venerande, nostrae parvitatis optasse colloquia; et ut vere fateor, vestram valde desideravi praesentiam, ut dulci collocutione vestrae prudentiae consolarer. Sed quia rerum eventu hoc (0475B)fieri non valuit, visum est mihi condignum litteris implere quod verbis non potui, et meam in vos ostendere dilectionem, et vobis utilia per chartam suadere, ut vester profectus meus esset fructus. Ut qui in sublimi dignitate positus es in terris, per opera justitiae et misericordiae coelestem tibi merearis honorem. Cogita quod [ Cod. Sal., quam] transitoria sunt haec omnia quae in hoc saeculo habemus: et quia necessarium est unicuique hominum [ Cod. Sal., homini] aeternam sibi per temporalia benefacta promereri gloriam. Quapropter, ut ad perpetuam pervenias, Deo donante, beatitudinem, nulla te saeculi delectatio, nulla carnalis concupiscentia impediat. Sed esto in judiciis justus, in operibus misericordiae pius, viduis et orphanis quasi pater, defendens [ Canis., (0475C)defendas] eos ab omni violentia.
Esto quoque Ecclesiis Christi quasi frater, ut per orationes servorum Dei, inter pericula hostium, fluminum, viarum, infirmitatum, divina te protegat dextera, regat atque conservet semper ubique. Fac ut quotidie pauperes de pane tuo comedant, quia miserorum consolatio tibi erit aeterna remuneratio. Esto quoque in consiliis providus, sapiens in cogitationibus, modestus in sermone, Deum semper habens praesentem, quatenus illius loquens voluntatem [ Al., veritatem], ejus dignus efficiaris protectione. Corpus tuum in castitate, et animam in sobrietate conserva: fidelis esto ad dominos quos dedit tibi Deus, ad amicos benignus, ad omnes homines aequus et miseris largus. Debitoribus [tuis] vel in te peccantibus culpas ignosce, ut tibi (0475D)ignoscat Deus, si quid contra ejus fecisti voluntatem.
(0476A)Tuis quoque diligenter praecipe subjectis, ut justi sint in judiciis, misericordes in miseros, Deum timentes, Ecclesiamque Christi honorantes: ut illorum bonitas tibi in mercedem [ Cod. Sal., mercede] computetur. Saepe subjectorum peccata rectoribus imputantur [ Canis., implicantur], si minus diligenter eos admonent praelati, quomodo facere debent; sicut eorum bona dominis prosunt ad praemia, qui eos studiose erudiunt Deum timere, ejusque obedire praeceptis.
Obsecro ne me praesumptuosum esse arbitreris, haec tibi scribentem. Charitas Christi et vestrae salutis amor, et vestrae bonitatis fiducia, haec me monuit scribere; optans vos [ Cod. Sal., te] et praesentem habere prosperitatem, et futuram promereri beatitudinem. (0476B)Divina vos gratia in omni bonitate florere faciat, vir dilectissime.
214 EPISTOLA CCII. AD AMIGUM. Charitatem suam amico significat. Dilecto amico salutem.
Placuit canitiem vestram parva salutationis chartula appellare, sed non parvo charitatis officio; ut sciatis, licet longe positum, vestri tamen habere memoriam, et familiaritatis non oblivisci, quam praesentes suavissima dilectione et consolatione nos inter habuimus, firmam semper inter nos permanere in Christo charitatem, nec quolibet vento falsiloquii destrui, sed solida firmitate inter omnes hujus saeculi adversitates immobilem semper consistere. Nostri (0476C)memor in orationibus tuis semper valeto, frater charissime.
EPISTOLA CCIII. AD GALLICELLULAM. De comparatione numerorum Veteris et Novi Testamenti. Dilecto filio meo Gallicellulae Albinus salutem.
Quia me rogasti de numerorum ratione, vel magis comparatione, qui in Veteri Lege inveniuntur, ad auctoritatem Novi Testamenti referre; quia non occurrit nobis iter agentibus plura scribere; a denario tamen incipiamus, donec usque ad unitatem perveniamus, ut cum pedibus gradientis calamus currat scribentis.
Decem praecepta sunt Legis, quae data sunt in duabus (0476D)tabulis per Moysen et Aaron populo Dei (Exod. (0477A)XX). Decem mnas dedit Christus utriusque populi praedicatoribus (Luc. XIX, 13).
Decem plagis percussa est Aegyptus, ut populus Dei liberaretur (Exod. XII, 3). Per decem persecutiones coronata est Ecclesia Christi.
Decima die mensis primi tenendus fuit agnus paschalis, qui immolandus fuit XIV die mensis ejusdem. Decima hora [Nona utique] pro mundi salute agnus paschalis, id est Christus, in cruce emisit Spiritum (Matth. XXVII, 46, 50; et Marc. XV, 34, 37).
Decima generatione venit diluvium, et perdidit impios (Gen. VII). Post decem reges novissimi temporis nascitur Anti-Christus, cum quo pereunt omnes impii (Apoc. XVII, 12).
(0477B)Novem lapidibus opertus est archangelus, qui cecidit de coelo. Novem ordines angelorum remanserunt in coelo.
Octo animae salvae factae sunt in arca (I Petr. III, 20). Octo beatitudinibus salvantur animae fideles in Ecclesia (Matth. V, 3 seq.).
Octavo die in populo [Dei] circumcidendus fuit [omnis] masculus puer (Levit. XII, 3). Octavo die circumcisus est Christus (Luc. II, 21), per cujus circumcisionem octo principalia vitia destruuntur.
Septima die requievit Deus ab omnibus operibus suis (Gen. II, 2). Septima aetate requiescunt sancti a laboribus hujus saeculi.
Septem columnas excidit sapientia ad construendam (0477C)sibi domum (Prov. IX, 1). Septem donis sancti Spiritus Christus domum suam, id est Ecclesiam, confirmavit.
Sex diebus fecit Deus coelum et terram, et omnia quae in eis sunt. Sex aetatibus omnia currunt hujus saeculi tempora.
Sexta die creatus est homo de immaculata terra. Sexta aetate Filius Dei de immaculata Virgine factus est homo.
In quinque libris Israelitico populo Moyses dedit praecepta vivendi. Quinque talenta Christus ad coelos rediens fideli tradidit servo (Matth. XXV, 15).
215 Quatuor de uno paradisi fonte ad irrigandam profluunt flumina terram (Gen. II, 10). Quatuor (0477D)Evangelia de uno fonte, qui est Christus, procedunt ad irriganda corda arida, ut virtutum floribus vernent.
Quatuor sunt elementa, quibus mundi ornatus maxime constat. Quatuor sunt virtutes, quibus minor mundus, id est, homo ornari debet.
Tribus modis Adam tentatus est, et superatus, id est, gula, jactantia et avaritia. Tribus his modis (iterum) Christus tentatus est, et vicit victorem Adae (Matth. IV).
Totus orbis in tres dividitur partes, Europam, Africam, Asiam [ Codd. ms., et Indiam]. In quibus (0478A)partibus tribus modis colitur [ Codd. ms., colendus est] Deus, fide, spe et charitate.
Tria praecepit Deus Abraham dicens: Egredere de terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui (Gen. XII, 1). Tria promittuntur nobis: resurrectio, vita et gloria.
Duae fuerunt tabulae testamenti, in quibus decalogus digito Dei scribebatur (Exod. XXXI, 18). Duo sunt praecepta charitatis, quae digito Dei, id est, Spiritu sancto in cordibus scribuntur fidelium.
Duo fuerunt Cherubim in templo: Cherubim multitudo scientiae interpretatur (Num. VII, 89; et III Reg. VI, 23 seq.). Ideo duae partes sunt scientiae; una est diabolum relinquere, altera Deum diligere.
Una fuit arca, in qua mundo pereunte fideles salvati (0478B)sunt. Una est [sancta Dei] Ecclesia, qua pereuntibus peccatoribus salvantur fideles.
Unus fuit transitus Israelitici populi per Mare Rubrum, ut promissam acciperent terram (Exod. XIV). Unum est baptisma, per quod transeundum est ad vitam aeternam (Ephes. IV, 5).
EPISTOLA CCIV. AD FRIDUGISUM. De tribus generibus visionum. Tria sunt genera visionum: unum corporale, aliud spirituale, tertium intellectuale. Corporale est quod corporeis oculis videtur [ Cod. Sal., videre solemus]. Spirituale est quod, remota corporali visione, in spiritu solo per imaginationem quamdam cernimus, (0478C)sicut cum forte quidlibet ignotum oculis perspicimus, statim ejus rei imago formatur in spiritu, sed prius non apparet illa spiritualis imaginatio quam corporalis allata sit intuitio. Intellectuale est quod sola mentis vivacitate consideramus, veluti cum scriptum legimus: Diliges proximum tuum sicut te ipsum (Matth. XIX, 19). Litterae autem corporali visione leguntur, et proximus spirituali imaginatione rememoratur, et dilectio sola mentis intelligentia.
Primum autem genus visionis omnibus notissimum est. Secundum aeque omnibus consuetum. Tertium a plerisque ignoratum, quia discernere nequeunt, quid sit spirituale, quid intellectuale: quae duo Apostolus una sententia et hac brevissima optime discrevit: Orabo spiritu, orabo et mente: (0478D)psallam spiritu, psallam et mente (I Cor. XIV, 15). Spiritum occultas significationes, quae sunt in Scripturis sanctis, nominavit; et mentem manifestas harum intelligentias appellavit. 216 Voluit enim nos cum intelligentia eorum quae dicimus, vel orare vel psallere. Unde et in alio loco dicit: Si oravero lingua, spiritus meus orat, mens mea sine fructu est (Ibid. 14). Hic autem lingua obscuras et mysticas significationes quae solent tantummodo spiritu cerni designavit, quarum si intelligentiam ignoramus, mens nostra infructuosa remanet.
Haec quoque duo genera visionum in Pharaone et (0479A)Joseph mirabiliter distinguuntur (Gen. XLI). Illi enim in spiritu futura ostendebantur, isti in mente horum revelatio facta. Illius spiritus informatus est ut videret, istius mens illuminata est ut intelligeret. Similiter et Danielis excellentia tentata est et probata, qui et somnium futurorum, quod rex videbat spiritu, intellexit, ejusque interpretationem regi ostendit (Dan. II et IV). Ideo magis ille fuit propheta qui mente intellexit, quam rex qui spiritu cernebat. Sed haec tria quoque genera visionum in illa Scriptura, quae coram rege Balthazar in pariete est depicta, ostenduntur (Dan. V). Nam corporali visione rex cernebat in pariete litteras perscriptas, cujus nec spiritus informatus fuit, ut eas, licet videret, legere potuisset; nec mens illuminata intelligere eas. Accessit (0479B)autem et propheta, qui utrumque et in spiritu obscuritatem scripturae perlegebat, et obscurissimas ejus significationes mentis vivacitate intellexit. Haec tibi, charissime fili Fridugilse, citato sermone dictavi, ne ignarus hujus tripartitae rationis esses, quae omnibus usitata est, sed a paucis intellecta.
EPISTOLA CCV. AD QUEMDAM DISCIPULUM. Causam dissensionis a se amolitur, et in amicitiam redire postulat. Charissimo in Christi charitate filio salutem.
Obsecro ut solitae pietatis dilectione has paternae devotionis litterulas legere digneris. Cur, dulcissime fili, contumeliam dissensionis nostrae in aures palatinas mittere voluisti? Ecce ibi sonat: « Quid nos sperare (0479C)debemus de illorum amicitia, qui nec inter seipsos fidem vel concordiam servare potuerunt? » Magis haec potest esse confusio quam laudatio, desperatio fidei nostrae quam confirmatio causae tuae. Et qua fronte reprehendere poteris eum quem toties laudare solebas? Scio quod tibi ira tua justa videtur; quia haec est natura humani furoris, ut haec, quidquid agit vel dicit, justum sibi esse videatur. Irascimini et nolite peccare (Psal. IV, 5), id est, nolite permanere in ira. Concessit quod naturae est; tulit quod culpae est. Idcirco et Apostolus ait: Sol non occidat super iracundiam vestram (Ephes. IV, 26). Saepe melior est defensor quam accusator; quia ille ad pacem defendit, iste ad discordiam accusat. Nec in mea diffido causa, licet in praesentia regis ventiletur. (0479D)Testis est mihi renium scrutator (Psal. VII, 10), quam fideliter te semper amavi, et quam bene cupivi de fratre tuo, quem video te plus carnaliter amasse quam patrem spiritaliter, licet ille de me superbe egisset [ Locus corruptus ]. Testis est mihi domnus rex, Dei esse causa, an illius pietas prius alterum nominaret, an ego precarer. Et non erubescerem de (0480A)ambabus accusationibus in illius sanctissima praesentia dijudicari, si non confunderemur de dissensionis nota. Quod vero te nesciente perrexi, necessitas hoc fecit, non voluntas.
217 Quare oblitus fuisti, fili mi, quomodo cum lacrymis et inclinata cervice te pro pace et concordia, pro Christi amore precatus sum, cujus debitor es omni homini, etiam non rogatus. Et si fratrem tuum occidissem, utique ob Christi praeceptum ignoscere debuisses: quanto magis, dum nihil ei nocui, sed omnino benefeci. Et ob hoc benefactum in illum, inimicus factus es amico tuo. Nec tibi plus est, in regeneratione sancti Spiritus, fratris [ Forte, frater] quam mihi. Et si in prima mansisset generatione, ex qua orta est discordia inter charissimas personas; et (0480B)in qua plus illum amas quam me, nec tibi nec mihi esset frater.
Revertere, revertere, licet non pro meo, sed pro illius amore, qui cum inimici essemus, reconciliavit nos Deo in sanguine suo (Coloss. I, 20). Sit ille nobis nunc mediator ad pacem, qui fuit ante mediator ad vitam. Si has humilitatis meae preces dura mente contemnis, et nocere cupis (cui prodesse fas esse negare non poteris, nisi paternum nomen et magistrale de pectoris tui arcano, vel oris eloquio delere velis; quod impium esse nemo est qui nesciat, qui beneficia charitatis inter nos unquam agnovit) tamen eo protegente, pro cujus amore haec tam suppliciter deposco, credo nocere non poteris. Absalon patrem suum regno expulit, sed seipsum vita privavit (II Reg. (0480C)XV et XVIII); et quod illa dissensio carnaliter perpessa est, timeamus ne nos spiritaliter patiamur, si ad charitatem Christi non revertamur. Charitas patiens est ad sufferendum, benigna ad praestandum; non agit perperam, id est, non superquaerit fratrem suum in negotio; omnia sperat, omnia credit (I Cor. XIII, 4 seq.). Quae meliora sunt, sperare debemus et optima credere.
Utinam haec chartula in locum me apud te remittat pristinum; et si hoc perficere non valeat, vel excusatum habeat apud judicem meum; quia feci quod potui, si obtinere non valuissem quod voluissem. Possum, possum, credo, per eum, qui inspiravit pectusculum meum, ut peterem quod pium putavi. Inspiret etiam pectus tuum, ut concedas quod deposceris. (0480D)Conditio vero pacis non puer sit pater dissensionis, sed puer Pater futuri saeculi (Isai. IX, 6), de quo dictum est: Ecce puer meus quem elegi, electus meus, in quo bene complacuit animae meae (Matth. XII, 18): ut digni habeamur inter eos nominari, et esse pueros, de quibus antea ille per prophetam praedixit: Ecce ego et pueri mei, quos dedit mihi Deus (Isai. VIII, 18).
EPISTOLA CCVI. AD DISCIPULUM. Reprehendit illum ob vitae perversitatem, et ad emendationem hortatur. (0481A) Dilectissimo filio.
Dulcissime fili, frater et amice, cujus nomen opto ut coelestis bibliotheca teneat in aeternum. Olim te genui, nutrivi, alui, et ad perfectum virum usque, Deo donante, perduxi, artibus studiose eruditum, sapientiae sole illuminatum, moribus apprime ornatum; ita ut tuam laudem tota pene decantet regio [ Codd. ms. Salisb., Britannia], et latior est fama nominis tui quam notitia faciei tuae. Hujus ego tibi decoris devotus, Christum obtestor, adjutor exstiti, et pro virium mearum portione te, si non idoneus, tamen (0481B)voluntarius, sicut potui, et adhuc absentem obnixe orationibus prosequar, quem quondam praesentem sacris disciplinis provexi. Sed per ejus te misericordiam intentius deprecor qui nos redemit, illuminavit et exaltavit, et suae agnitionis participes effecit ne charitati meae, quae me non sinit tacere, irascaris, si aliquid durius tecum loquar. Urget enim me paternitatis affectus fari, quod pennigero rumore narrante didici, quia quaedam agis quae nec tuae conveniunt 218 dignitati, nec meae placent dilectioni: quia nolim famam claritatis tuae maculis fuscari nigris, ne alius tibi debitum subripiat locum, ut sit novissimus primus et primus novissimus (Matth. XIX, 30). Quid est, fili, quod de te audio, non uno quolibet in angulo susurrante, sed plurimis publice cum risu narrantibus: (0481C)quod puerilibus adhuc deservias immunditiis, et quae nunquam facere debuisses, nunquam dimittere voluisses [velis]. Ubi est nobilissima eruditio tua? Ubi est clarissima in Scripturis sacris industria tua? Ubi morum excellentia? Ubi animi fortitudo? Ubi timor gehennae? Ubi spes gloriae? Quomodo illa perpetrare non horrescis, quae aliis prohibere debuisses? Convertere, obsecro, intra animum tuum [ Cod. Sal., in te], et dic cum propheta: Quis dabit capiti meo aquam et fontem lacrymarum oculis meis, ut plangam die ac nocte (Joan. IX, 1), non Jerusalem Babylonio igne usturam, sed animam Sodomitanis flammis arsuram. Per singula momenta properat dirus exactor, quem nullus vitare potest. Quid respondebis tunc aequissimo judici tuo, si nunc (0481D)non corrigis foedissima facta tua? Obsecro te, dilectissime fili, per terrorem illius judicii, quod omnes subire cogimur, ut ab hac die, qua hanc perlegas paginulam, intimo dolore dictatam, pura charitate conscriptam, sancta fide sigillatam, constanti animo incipias catenam hujus diabolicae suggestionis et impiae consensionis disrumpere, et procul a te abjicere, quatenus puras et liberas manus ad Dominum Deum tuum levare valeas (I Tim. II, 8), qui praesto est (0482A)tibi, de longinqua regione revertenti, occurrere, si tu non tardaveris surgere et dicere: Pater, peccavi in coelum et coram te, ideo non sum dignus vocari filius tuus (Luc. XV, 21). Et non solum obviare, sed etiam amplectari, osculari, optimaque induere stola et annulo ornare et calceamentis munire, insuper et deducere dignabitur in domum deliciarum suarum, qua angelicis conjunctus coetibus, beata aeternitate et aeterna beatitudine decantabis: Beati, qui habitant in domo tua Domine, in saeculum saeculi laudabunt te (Psal. LXXXIII, 5).
EPISTOLA CCVII. AD FILIUM PRODIGUM. Reprehendit discipuli perversos mores, et ad emendationem vitae provocat exemplo cujusdam nunc episcopi, olim sui condiscipuli. (0482B) Filio prodigo Pater lugens salutem.
Quis dabit capiti meo aquam et fontem lacrymarum oculis meis (Jer. IX, 1), ut plangam, non imaginariam civitatem Chaldaea perituram flamma, sed animam, imaginem Christi inclytam, et infinita permansuram aeternitate? Heu! heu! infelix anima! ex pretio sanguinis Christi nobilis, sed ex peccati contagione ignobilis: quare dereliquisti fontem vitae et fodisti tibi cisternas dissipatas (Jerem. II, 13)? Cisternas, in quibus non est aqua salutis, sed volutabrum porcorum [ Edit., pecorum]. Quare dimisisti patrem, qui te ab infantia erudivit, qui te disciplinis liberalibus imbuit, moribus instruxit, perpetuae vitae praeceptis munivit, et junxisti te scortorum gregibus, potatorum (0482C)conviviis, superbientium vanitatibus? Nonne tu es adolescentulus ille, omnium ore laudabilis, omnium oculis amabilis, omnium auribus desiderabilis? Heu! heu! nunc omnium ore reprehensibilis, omnium oculis exsecrabilis, omnium auribus detestabilis. Quis te sic subvertit, nisi ebrietas et luxuria? Quis te, formose puer, filius Ecclesiae, venerabile lumen, persuasit porcos pascere, de siliquis eorum edere? Surge, fili, surge et revertere ad patrem tuum, et dic saepius, non semel: Pater peccavi in coelum et coram te, et ideo non sum dignus vocari filius tuus (Luc. XV, 21). Adhuc modicum 219 lumen est in te, curre, dum lucem habes, ne modo aeternae perditionis tenebrae te apprehendant (Joan. XII, 35). Crede in perpetuam miserationis lucem, ut filius lucis fias. Pius est Pater, (0482D)statim occurret revertenti tibi, et in amplexus tuos ruet. Stolam primam tibi afferre jubebit, et annulo imaginis suae dexteram decorabit tuam. Noli diutius per vepres vitiorum velut ovis perdita oberrare, sed revertere ad eum qui nonaginta novem oves in coelesti altitudine dimisit, ut unam, quae in terris erravit, inveniret, reportaret, et collocaret cum caeteris ad gaudium angelorum in coelesti patria (Matth. XVIII, 12; Luc. XV, 4, 7). Cogitans cogita, quanta sit (0483A)laetitia angelorum super unum peccatorem poenitentiam agentem, et quam pius et misericors sit ille, qui ait: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat. Et iterum per prophetam inquit: In quacunque die conversus fuerit peccator, vita vivet et non morietur (Ezech. XXXIII, 11, 12).
Noli fili, noli vocantem spernere, nec miserantem [ Cod. Sal. et S. Emmerami, miserantis] negligere pietatem. Recordare aeternorum flammas tormentorum, vermium venenatos dentes, frigoris immensitatem, plangentium luctus, immitissimas tortorum facies [ Cod. Sal. et S. Emmerami, tormentorum faces], infinita miseriae spatia. Considera item beatissimas angelorum cohortes, gloriosas sanctorum turmas, et ipsius omnipotentis Dei ineffabilem beatam (0483B)visionem, qua sancti fruituri sunt in aeternum. Adhuc poteris illa devitare tibi, et ista eligere. Ad illum finem impiorum luxuria et iniquitas perveniet tua: ad istam itaque sanctorum gloriam et laudabilem beatitudinem conversio [ Cod. Sal. et S. Emmerami, conversatio] tua et poenitentia poterit, Deo miserante, pervenire. Sufficit tibi praeteritum tempus in luxuriis et deliciis transactum. Resipisce aliquando ab hac perditione tua, et diabolicae suggestioni noli diutius obtemperare. Sed confitere peccata tua, et in spe veniae poenitentiam age. Quis scit, si convertatur et ignoscat Deus (Joel. II, 14)? Multae sunt enim miserationes illius, et infinita pietas super eos qui peccata sua plangere curant, non addere; abjicere fascem iniquitatis, non augere criminosum (0483C)onus.
Memento latronem in cruce pendentem, et Ninivitas in cinere sedentes, et impium Manassen regem de Babylonia revertentem captivitate. Sicut illis pietas divina post poenitentiam miserata fuit, ita et tibi erit certissime, si in illum tota intentione cordis, et conversione vitae, et poenitentiae lacrymis revertere vis. Vide condiscipulum tuum, qui omni devotione cordis Deo semper adhaesit, et modo episcopatu praesidet nobilissimo, omnibus amabilis, laudabilis et desiderabilis. Tu vero, miserrime, errabundus per vitiorum fruteta, nemini honorabilis, sed omnibus reprehensibilis. Memento quanto fuisti clarior in donis, melior in eruditione, acutior in sensu, et omni ecclesiastica doctrina praecellentior. Sed (0483D)nunc quasi tugurium in vinea derelictum, vulpibus et feris habitatio, qui depascere solent vineam Christi. Ille vero tuus quondam compar et eruditionis particeps, templum Dei vivi, et sancti Spiritus habitatio, Deo dilectus et hominibus, aeternas sibi in coelo quotidie praeparat mansiones, dum tu terrenas sequeris foeditates et lugubre perditionis iter per vitiorum praecipitia ruiturus recurris.
Surge, obsecro, fili mi charissime, surge et vade ad fratrem [tuum], de quo ante dixi, quia vos una genuit Ecclesia, una erudivit disciplina, unus instruit (0484A)et pater: fiat vobis nunc quoque una concordia, et unum salutis tuae consilium, et una ecclesiasticae pietatis habitatio. Scio illum tuis multum gaudere profectibus. Noli preces paternas contemnere, noli lacrymas magisterii mei negligere. Consolare me de tua salute, ne diabolus glorietur contra me in perditione tua. Ego te filium charissimum nutrivi, alui, erudivi. Non sis mihi in confusionem et tibimetipsi in contumeliam, et coaetaneis tuis in opprobrium: fac viriliter et confortare in Domino, et vince omnes adversarios tuos per eum qui ait: Confidite, ego vici mundum (Joan. XVI, 33); ut gaudium meum plenum sit in te, et gaudium tuum nemo tollat a te. Filius sapiens gloria est patris. Non tantum mihi, qui te genui, gaudium facies ineffabile, sed etiam juxta (0484B)220 evangelicam parabolam, quam paulo ante in hac eadem epistola proposui, omnibus angelicis gaudium facies dignitatibus. Noli subtrahere illorum laetitiae et tuae beatitudini. Si modo in praesenti facias illos laetari in tua poenitentia, cum illis in gloria tribuet te Deus laetari in aeternum.
Haec tecum maneat chartula, et saepius legatur, donec perficiatur [ Cod. Sal., perficiat] quod optat qui dictavit illam. Credo faciens faciet Deus quod paterna charitas quaerit in filio. Sed tu noli tardare converti ad Deum, quia nescimus quid ventura pariat dies (Prov. XXVII, 1). Deus hodiernam recipit certissime poenitentiam, sed longaevitatem praesentis vitae non promisit. In dubio ultimi diei nos dereliquit ut semper paratos inveniret cum bonorum lampadibus (0484C)meritorum obviare sibi.
EPISTOLA CCVIII. AD EUMDEM. Deplorat discipuli perversos mores, et illum ad meliora revocare conatur timore gehennae. Charissimo filio.
Quem sero genui, et cito dimisi. Nec bene ablactatus raptus est ab uberibus meis. Inimicior quam noverca, tenera de paterno gremio per libidinum vortices caro rapuit. Heu, proh dolor! quid faciam, nisi plangam pereuntem, si forte calidis lacrymarum fomentis resuscitari possit. Vae carni, quae non timet sulphureos quinque urbium ignes, vel poenae infernalium tormentorum flammas Stringe teipsum, (0484D)obsecro, hujus timoris catenis, et tenta quomodo vel unam ardoris scintillam sufferre possis: et cogita quid sit, si totum corpus aeterno crucietur incendio. Respice tandem, et noli consentire ei qui tibi talia parat incendia: sed magis castiga teipsum, et paternis acquiesce obsecrationibus: et Dei oculis te semper praesentem esse cognosce, et ante sanctorum angelorum aspectus. Erubesce in conspectu illorum facere quae horrescis in conspectu cujuslibet hominis perpetrare. Scio quod judicium credis omnibus esse futurum, et te credis inter illos esse qui talia egerunt qualia tibi quotidie diabolus (0485A)suadet. Ecce heri fecisti voluntatem carnis tuae; hodie vadis in incendium ignis aeterni.
EPISTOLA CCIX. AD AMICUM. Conversum ad meliora, hortatur ad constantiam. Dilectissimo amico totius prosperitatis praesentis et aeternae beatitudinis perpetuam salutem.
Magna mihi laetitia est de bona voluntate vestra quam audivi a fratre nostro Benedicto in vobis esse. Opto, atque Deum deprecor, ut citius cum omni convenientia perficiatur. Scriptum est enim: Ne tardes converti ad Dominum Deum, quia nescis quid ventura pariat dies (Eccli. V, 8). Erue te de harum carcere tribulationum, quae in hoc mundo fidelium animos torquere solet, sicut scriptum est: Multae (0485B)tribulationes justorum; ut quod sequitur tibi evenire merearis: Sed de his omnibus liberabit eos Dominus (Psal. XXXIII, 20). Et cave diligentissime, ne qua te aratrum Domini tenentem injustitia retro revocet. Nemo miles sarcinis alienis onustus ad bella bene procedit, nisi armis tantummodo victricibus, vel ad defensionem sui, vel ad laesionem adversarii.
Omnia quae vobis necessaria videbantur mihi fidelissimo fratri Benedicto dixi. Loca adjutorium et animi constantiam [ locus corruptus ]. Sed scire debes quod in omni loco ubi hominum conversatio est plurimorum, utrumque et boni et mali inveniuntur: Sed sapiens animus utrorumque utatur magisterio, id est, ut malorum caveat malitiam, et bonorum sequatur justitiam. Mens rationalis quae homini data (0485C)est, discernere debet quae sint cavenda, et quae sint sequenda; nec multum de loco diffidere, vel etiam confidere, quia si locus adjuvare potuisset, nunquam angelus de coelo cecidisset, vel homo in paradiso positus peccasset; sed regnum Dei, ut ipsa Veritas ait, intra nosmetipsos quaerendum est (Luc. XVII, 21). Et Psalmista: Timete Dominum omnes sancti ejus, quia nihil deest timentibus eum (Psal. XXXIII, 10). Timor Domini peccare vetat, dum homo ubique Dei sibi praesentiam agnoscit et timet, quia qui conscium habet cogitationum, verborum, vel operum suorum, hunc habiturus est et judicem; nec eum quidquam effugit nostri, nec aliquid injudicatum dimiserit, quia, sicut dictum est, unicuique reddet secundum opera sua.
(0485D)Dum tempus habemus, operemur bonum, quia post mortem non est tempus operandi, sed tempus mercedem recipiendi. Haec cogitans, charissime fili, tui ipsius curam habeto, memor de quantis te liberavit (0486A)Deus periculis. Illum ama, et ad ejus misericordiam convertere, ut deleantur delicta tua, et merearis locum refrigerii, lucis et pacis recipere cum sanctis Dei. Meique memor cum Deo servientibus, pro teque intercedentibus, valeas perpetua prosperitate, dulcissime amice.
EPISTOLA CCX. COMMENDATITIA AD AMICOS. Commendatitia cujusdam presbyteri Fordradi ad amicos. Fraternae dilectionis amicis per diversas nominum dignitates, Albinus conservus in Christo vester salutem.
Licet terrarum longinquitas diversas Christianorum faciat habitationes, tamen sanctae charitatis societas, sub uno pastore Christo, unum eos facit (0486B)esse gregem. In cujus fiducia vestrae pietati per precatorias nostrae parvitatis litteras hunc presbyterum, Fordradum nomine, diligentissime commendo, ut dilectionis vestrae juvamine suffultus facilius sanctae peregrinationis viam peragat, et vestrae bonitatis merces ante oculos omnipotentis Dei 221-267 augeatur. Qui est via, vita et veritas (Joan. XIV, 6), vobis viam vestrae salutis ostendere, et veritatem [ Edit., requiem] aeternae gloriae tribuere, et beatissimam vitam concedere dignetur. [Proficientem te, charissime frater, divina auxilietur gratia in aeternum.]
EPISTOLA CCXI. AD OMNES AMICOS. Commendatitia Noroberet presbyteri peregrinantis ad amicos. (0486C)Omnibus in Christi charitate amicis, humilis levita Alcuinus salutem.
Ubicunque iste presbyter, Noroberet [ Al., Norbet] nomine, in vestram pervenerit praesentiam, obsecro ut benigne eum suscipere dignemini, in quocunque negotio vel necessitate opus habeat. Certissime Deum habebitis bonitatis vestrae remuneratorem, qui dicturus erit in die judicii: Hospes eram, et collegistis me (Matth. XXV, 35). Et si mea quid parvitas poterit, vobis gratiarum actiones in quantalibet causa rependere, studiose et fideliter facere curabo. Hunc vero, vel alios pro Christi nomine peregrinantes, in sua mansione suscipientem, illum divina in coelesti habitatione suscipiat clementia. Valete, viri fratres in Christo.
EPISTOLA CCXII. COMMENDATITIA AD AMICOS. Commendatio ad amicos pro peregrinantibus ad limina apostolorum. (0486D) Omnibus venerabilibus viris, et diversarum potestatibus (0487A)dignitatum et sanctae charitatis filiis humilis levita Alcuinus sempiternae beatitudinis salutem.
Scimus itaque vestrae bonitatis pietatem pro Christi amore et futurae gloriae retributione peregrinos et hospites et maxime eos qui pro ecclesiastica necessitate vel pro salute animarum suarum, sacra sanctorum apostolorum limina visitare solent, benigne suscipere. Qui hos receperit in domo sua, Christus eum recepturus erit in gloria sua; quia [ita] in talibus Christus receptus erit; ut ipsa Veritas in Evangelio ait: Hospes fui et suscepistis me (Matth. XXV, 35). Tamen pro portitoribus chartulae hujus ego Alcuinus fidelis vester amicus, o Patres optimi et fratres sanctissimi, et filii dilectissimi! vestram summopere deprecor charitatem, ut benigne eos suscipiatis, (0487B)in quocunque negotio vel necessitate illi opus habeant. Habetis Deum remuneratorem, meque debitorem secundum opportunitatem temporis, ut vestrae voluntati satisfaciam in Christo.
EPISTOLA CCXIII. AD RAGANBERTUM EPISCOPUM. (Anno incerto.) Conqueritur de novis exactionibus, quibus ministri episcopales vexabant presbyteros in ecclesiis sancti Martini servientes. Domino venerando, nobisque Christi amore colendo Ragerberto episcopo, Alcuinus levita salutem.
Memor condictae amicitiae inter nos quantam mihi fiduciam praestat aliquid scribendi ad vos, quod nobis ex utraque parte necessarium videtur. Dictum (0487C)est mihi, quod vestri juniores aliquam novam consuetudinem misissent super ecclesias et presbyteros sancti Martini: Imo et de vobismetipsis dixerunt; tamen de vestra sanctitate hoc non credebam, aestimans vos canones optime servare, et maxime Domini nostri Jesu Christi evangelicam sententiam, ubi ait: Gratis accepistis, gratis date (Matth. X, 8). Dicunt enim: vestri missi mandassent presbyteros nostros de pane modio et dimidio; de vino modio; de annona ad caballos modia quatuor, casios 6, ova 100, pisces et orto et legumen adsufficienter ab unoquoque presbytero; et si hoc non reddidissent, ex vestra auctoritate interdictum haberent, missas non cantare in ecclesiis nostris; nec etiam alios presbyteros in ecclesiis sancti Martini cantare licitum habere.
(0487D)Mirum mihi videtur, qua autoritate ecclesias Christi excommunicare voluisti; si presbyteri peccaverunt, (0488A)quid ecclesia peccavit? Quare non memorant tui juniores quam terribiliter beatus Petrus princeps apostolorum venditores gratiae in primo hujus haeresis inventore percellit, dicens: Pecunia tua tecum sit in perditione (Act. VIII, 20). Deprecor, clementissime Pater, in ea charitate qua Deus nos conjunxit; et in ea fide qua condiximus, ne quid novi mittas in ecclesias sancti Martini et in res illius. Potens est sanctus Martinus apud Deum defendere res suas, si necesse est illi clamare ad Deum. Dimitte, si placeat, et si fieri possit, sic esse ecclesiis Christi, quae sunt in immunitate sancti Martini; et in parochia vestra, donec colloquamur. Quidquid enim justum est tuam recipere ab eis auctoritatem, non renuo, sed omnino, si tibi obedientes non erunt, ego tecum constringo (0488B)eos; ad tuam enim synodum venire debent, et rationem reddere de officiis spiritalibus, et tu gratis dare illis quae Dei sunt, sicut ante praedixi, Domino Jesu demandante ut gratis spiritalia dona dentur ab omnibus: et majorem tibi prosperitatem praestat intercessio sancti Martini et sancti Aredii, quam illorum concilium qui hanc hortantur exactionem et tributa solvere: et si aliis facere voluisses, nunquam tamen nostris hanc necessitatem imponere te velle putavi, propter amicitiam inter nos condictam, vel magis honorem sancti Martini, quem Deus tanta honoravit auctoritate, ut omnibus auxilium sanctis suis intercessionibus praestare poterit. Incolumem et felicem beatitudinem tuam, recteque praedicantem divina clementia protegere et exaltare dignetur, domine (0488C)sanctissime.
EPISTOLA CCXIV. AD NIFRIDIUM EPISCOPUM. (Anno incerto.) Memoriam sui in orationibus exorat; Benedictum a se digredientem commendat. Dilecto Patri Nifridio episcopo Alcuinus salutem.
Sit memor mei, obsecro, charitas tua in sacrosanctis orationibus tuis cum fratribus nostris. Tempora enim sunt periculosa, et solus ille feliciter vivit, qui Deo serviet in charitate perfecta, et fide recta, et spe bona, quae sunt summae veritates servientium Deo. (0488D)In his tua se exerceat sanctitas, ut Deo auxiliante de hujus vitae labore ad perpetuae quietis beatitudinem pervenire merearis.
(0489A)Frater vero Benedictus mea omnia tibi innotescere potuerit, quem cum lacrymis dimisi. Tu vero cum gaudio recipias eum; vos vero ambo laborate quasi boni pastores in grege Christi; nihil haesitantes de mercede perpetua, quae dabitur fideliter gregem Christi pascentibus. Omnes vero episcopos et Patres fratrum nostrorum ex nostri nominis officio in charitate et prosperitate salutate, rogantes eos nostri esse memores assidua intercessione, ut de mea salute illi mercedem habeant sempiternam.
268 Deus omnes illos perpetua protectione custodiat et faciat eos in omni opere bono proficere, ut multiplicato talentorum numero multiplici remuneratione digni efficiantur apud Deum. Vivant omnes et floreant feliciter in Christo Domino Deo nostro.
EPISTOLA CCXV. AD DILECTISSIMOS PATRES. (Anno incerto.) Hortatur illos ad charitatem et ad labores vitae monasticae. (0489B) Dilectissimis in Christo patribus perpetuam salutem.
Quos fida semper sequitur charitas, saepius litterarum sequatur et series, quia quoddam est amantis refrigerium, aestuantis animi fervorem verbis vel litteris explicare, quia verba data sunt ad veritatis demonstrationem, uti quod cor veraciter concipit, lingua non fallaciter proferat, et suum cor frater alterius infundat cordi, et fiat unanimitas animorum, in quibus est communio charitatis; nam anima sine charitate (0489C)mortua est, non habens divinae Bonitatis imaginem, ad quam creati sumus; etiam et renovati per bonitatem Salvatoris nostri, qui ait: In hoc cognoscent omnes, quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII, 35). De cujus dulcedine non mihi opus esse arbitror plurima scribere vestrae sanctitati, quam olim didicistis, et habere innotuistis. Superest ut usque ad finem firmum retineatis, quoniam qui perseveraverit usque in finem hic salvus erit (Matth. X, 22).
Saluta quoque, sanctissime Pater Infridii fratres nostros servientes siquidem sanctae MARIAE. Optimam vere elegerunt dominam, et optimum sponsum ejusdem dominae et reginae coelorum; et dignum est (0490A)ut optimo regi optime serviatur. Qui bona elegat [ Forte, eligit, vel elegit], bona custodiat, bona non derelinquat, sed perpetualiter bona retineat. Parum est incepisse bona, nisi ut perseveret in bonis, qui bona eligit. Quid est laborem fructuosum derelinquere, et labori infructuoso mancipari? Labor itaque monachicae vitae fructuosus est; labor vero saeculi infructuosus est. Sine labore nemo vivit in mundo; et felix nimium, qui de labore venit in requiem, et infelix qui de labore venit in tormenta; laborat enim ut male habeat, et non intelligit quid facit. Intelligentia enim opus est in vita, ut sciat homo ad quem finem tendat retributio laboris sui. Parvus labor in bono homine perpetua remunerabitur quiete. Omnipotens Deus ad multorum salutem (0490B)vos longaeva prosperitate proficere concedat, charissimi Patres.
269 EPISTOLA CCXVI. AD CUNIBERCTUM EPISCOPUM. Commendat memoriam contractae olim amicitiae. Ad opus praedicationis hortatur, nulla saeculi potestate aut vanitate impediendum. Venerandae dignitatis Patri Cunibercto episcopo, humilis Levita Alcuinus salutem.
Olim in synodali sanctorum Patrum conventu vestra bonitas nobiscum pepigit pacta charitatis, quae propter opportunitatem hujus portitoris his litterulis humilitatis nostrae renovare studeat, ne forte longa absentia oblivionem nostri nominis vobiscum fecisses. Charitas oblivionem non patitur, et veritas (0490C)nulla temporis longitudine maculabitur, maxime in tali persona et tam praeclaro sanctitatis viro, cujus latissimus melliflui pectoris sinus multitudinem spiritalium congregare amicorum solet; inter quos parvitatis meae nomen aliquem, deprecor, inveniat locum, et vestra nobilissima fidelitas quondam, ut praediximus, promittere non abhorruit: nec non supplici obsecratione, Pater mi! deposco, ut sanctissimis vestri regiminis fratribus eamdem de nobis spiritalem curam habere jubeatis.
Fateor tibi, sanctissime praesul! quod venerabiles fratrum congregationes studiose amavi, quas in illis regionibus Deo deservire dignis moribus, narrante fama, audivimus; licet nobis datum non esset corporali (0491A)visione illos aggredi; quem [ Forte quae] vestra potest pietas pro amore Christi pro nobis loqui, nec ullatenus Deus deerit in remuneratione vestrae devotioni, vir optime! Decet enim sacerdotalem dignitatem omnibus se deprecantibus pietatis praestare affectum, absentes sacris orationibus adjuvare, praesentes evangelicae praedicationis instantia confirmare. Scis optime quanta necessitas est populo Christiano, ut praedicator verbi Dei non taceat, et nostrae celeberrimae insulae Britanniae habitatoribus, ubi quondam multitudo doctorum verba vitae perpetuae continua praedicaverunt instantia; sed nunc, peccatis facientibus, rari sunt operarii in messe Domini: sed quo rariores inveniuntur, eo magis necesse est ut illi qui sunt omnimodis jugi sanctae praedicationis (0491B)studio ab errore vitae et superflua multarum consuetudine vanitatum ad modestiam sobrietatis et castitatis exercitium revocare studeat.
Non taceat os sanctitatis tuae evangelicae veritatis verba, nec apostolicae doctrinae seriem, nec sanctorum Patrum mores nobilissimos, ut multi per tuam sanctissimam devotionem erudiantur, et tibi multiplex, Deo Christo donante, merces maneat in aeternum. Non potestas regalis, nec arrogantia cujuslibet saecularis sublimitatis tuam prohibeat a veritate vocem; non adulatio subsequentium, non saecularis luxuriae pompa, non deceptibilis auri species, nec ulla terrenae delectationis voluptas cor sanctitatis tuae a fiducia studiosi laboris subtrahat; sed omnibus in te lux veritatis luceat, et via salutis aeternae (0491C)ostendatur. Pauci sunt hujus vitae dies laboris, et qui plus laborat, plus mercedis accipiet; sed coelestis beatitudinis remuneratio temporibus permanet aeternis. Omnipotens Deus tuam sanctam et venerabilem paternitatem ad exaltationem sanctae suae Ecclesiae multis feliciter annis vivere et proficere concedat, charissime Pater!
EPISTOLA CCXVII. AD ALCHARDUM ET TIFREDUM EPISCOPOS. Hortatur illos ad officium praedicationis implendum. Sanctissimis et venerabilibus patribus Alchardo et Tifredo episcopis Alcuinus levita salutem.
Deprecor piissimam bonitatem vestram, ne parvitatis meae litteras praesumptiosas aestimetis. Vestrae igitur charitatis fiducia easdem scribere ausus sum, (0491D)quia humilitas Christiana nullum spernere debet, sed omnes benigne suscipere pio dilectionis gremio; quam in vobis opto abundanter per Spiritum sanctum splendescere, ut flumina de ventre vestro aquae (0492A)vivae, id est, doctrinae sacrae, sicut in Evangelio ipsa Veritas ait (Joan. VII, 38), sufficienter fluere videantur.
271 Vestrum est omnibus praedicare verbum Dei, omnibus lucere in domo Dei, ut omnes per vos veritatis lumen agnoscant, et per pascua perpetuae beatitudinis deducantur. Os vestrum tuba debet esse Dei Christi, quia linguae auctoritatis vestrae claves sunt coeli habentes potestatem aperire et claudere; poenitentibus aperire, resistentibus veritati claudere. Quapropter tantae excellentiae vosmetipsos dignos bonis moribus efficite, scientes laudem esse sacerdotum praedicationis assiduitatem. Non est ludus saecularis sacerdotalis honor; sed magna diligentia in mandatis Dei seipsum exercere debet sacerdos Christi, (0492B)ut exemplis simul et verbis populum erudiat Christianum.
Laudabat mecum vestram bonam conversationem venerabilis frater Lullo abbas. Ideo supplex ego vestrae sanctitati meipsum commendare curavi, deprecans ut jubeatis nostri nominis per vestras ecclesias aliquantulam fieri memoriam. Non pro meis meritis, sed pro Christi charitate haec ipsa flagitare praesumpsi. Facite exinde, sicut de vestra bona pietate confido. Deus Dominus augeat vos meritorum gratia, et proficere faciat in omni sanctitate et praedicatione verbi Dei, charissimi et desiderabiles Patres.
EPISTOLA CCXVIII. AD ARDBERTUM. Hortatur ad opera justitiae et misericordiae; laudat illius bonitatem, eique commendat causam Lulli abbatis. (0492C) Alcuinus sancti Martini famulus Ardberto viro illustri perpetuae beatitudinis salutem.
Audiens vestram laudabilem conversationem, sicut decet vestrae personae, valde me gavisum esse fateor. Tu vero, vir optime, semper quae Deo placeant fac aliisque suadeas ut benedictio Dei te ubique comitet [comitetur], et proficias in consilio salutis tuae, multorumque profectu populo justitias faciens, pauperibus misericordiam, ecclesiis Christi honorem, ut servorum Dei intercessio Domini Jesu clementiae te quotidie commendet, quia multum valet deprecatio justi (Jac. V, 16), quanto magis plurimorum.
(0492D)Habeto pauperum curam qui ante ostium convivii tui stare solent, quia in pauperibus Christus suscipitur, qui dicturus est in die judicii illis qui eleemosynam pauperibus diligenter faciunt: Quandiu uni ex minimis fecistis, mihi fecistis (Matth. XXV, 40). (0493A)Quos sequitur illa felicissima sententia quam Dominus dicturus erit illis qui in hoc saeculo [ Forte deest erga] pauperes, peregrinos, miseros et infirmos benigne fecerunt, dicentis: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi (Matth. XXV, 34).
Nostri nominis memoriam per ecclesias ditionis vestrae, deprecor, illis ut jubeatis fieri. Gaudeo siquidem de vobis semper meliora audire, sciens multorum esse prosperitatem tuae bonitatis pietatem in servitio Christi.
Plura siquidem scripsissem dignitati tuae, si talis cognitio inter nos esset, ut praesumptiosum non videretur, me subito vestrae excellentiae ingerere. Sed quod cum Christi charitate scripsi, obsecro ut humiliter (0493B)legere digneris; nam 272 praesens hujus indiculi portitor Lul, venerabilis abbas, vestram solebat apud me laudare bonitatem; ea fiducia has etiam litteras scripsimus, quem benigne in suis causis ut suscipiatis deprecamur tali pietate [ Ms., pietatis], qualem nobis de vobis referre solebat.
Opto ut feliciter longaeva prosperitate in hoc saeculo vivas, et post hujus vitae terminum, Deo donante, ad perpetuae beatitudinis regnum pervenire merearis, vir nobilissime nobisque amantissime!
EPISTOLA CCXIX. AU LEUTFREDUM EPISCOPUM. Solatur illum in tribulatione. Sanctissimo Patri et amantissimo filio Leutfredo episcopo Albinus salutem.
(0493C)Vere fateor quod tribulatio tua torquet animum meum, dum audio te in periculo esse statutum, nec officii tui implere posse ministerium, sed bellator spiritalis, bellator cogitur esse carnalis. Tamen spem habeto in Deo, et consolare teipsum in Dei misericordia, sperans in illius perpetuam bonitatem, quae nunquam deserit sperantes in se. Tribulatio super tribulationem incumbit, quia peccatum super peccatum accrescit. Quid vero [in] ea tribulatione quam pateris agendum sit, Benedicto fratri dixi; quid vero de me actum sit, omnia charitati tuae ille ostendere poterit.
Deprecemini Dei clementiam super nos, ut dirigat vias nostras, quod suae bonae voluntati placeat, et nobis ad perpetuam proficiat salutem. Nec te bellantium (0494A)armis ullatenus immiscere consentias. Fuge ad Christum, jacens ante eum clama: Misericordia mea et refugium meum; susceptor meus et liberator meus, in ipso speravit cor meum. Valeto in omni prosperitate.
EPISTOLA CCXX. AD BENEDICTUM. Quemdam fratrem, quem filium suum vocat, charitati; se vero in saeculi fluctibus jactatum precibus illius commendat. Pro herbis medicinalibus gratias refert, etc. Benedicto Patri, utinam in Christo benedicto perpetuam salutem.
Valde mihi placet fides vestrae devotionis et charitatis in fratrem vestrum et filium nostrum, quia (0494B)amicus in necessitate comprobatur, quo maxime de hac vita quisque transiens indiget, ut fraterna intercessione judicis sui faciem videat clementem. Tu illum, quantum valeas, verbis consolare et factis, donec videas quid de illo faciat Deus.
273 Me vero saeculi fluctus diversis agitat motibus; tu vero cum fratribus tuis, sicut promisisti, orationibus adjuvare non cessa, ne cujuslibet cupiditatis vel peccati me vorago submergat; causas vero et rationes hujus mei eventus tibi viva voce, volente Deo, pandam, et quod petisti faciam temporibus opportunis. Semper meae parvitatis litterulas vestrae dirigere charitati recordor, vestrasque mutua vice accipere deprecor; obsecro ut fiducialiter mihi studeas de vestris profectibus vel prosperitatibus intimare.
(0494C)Herbas medicinales quas direxisti, gratanti animo accepi, et sicut corporali me sanitate providere curasti, ita tuae spiritali saluti provideri semper desidero, optans te in eo strenue perficere opere quod coepisti, et gregem gubernare fideliter quem congregasti. Nullatenus fatigeris vel cogitationum desidia, vel ab aliquorum negligentia. Qui plus laborat, plus mercedis accipiat. Multum te isto anno praesenti videre desidero, si fieri potest, quia familiaritas humilitatis vestrae multum animo meo complacuit. Aequalitas animorum dulcedinem generare solet dilectionis, et si disparia sint operum merita, tamen par potest esse desiderium salutis; nam infirmus suam desiderat sanitatem, sicut et medicus, licet ille aegrotus (0495A)jaceat, et iste sano vigeat corpore. Tuam paternitatem pro nobis intercedentem pius Deus in omni bono proficere faciat.
EPISTOLA CCXXI. AD EUMDEM. Epistolas mittit regi et aliis a Benedicto tradendas; optat saepius accipere ab ipso epistolas. Benedictus Deus Benedicto Patri benedictionem det aeternam.
Scripsi epistiunculas aliquas, sicut intelligere earum lectione poteris; si tibi dignum videatur. Redde singulis singulas; regi vero suam cum multis salutationis verbis: et melius mihi visum est te dicere ejus pietati de nobis nostraque voluntate, et filio (0495B)nostro, quam inde aliquid scripsissem, quia litterae per manus currunt multorum; verba vero in corde permanent fideli. Epistolam vero ad fratres nostros communiter scripsi; si dignum quid in ea invenies, jubeam [ Forte, jubeas] melius perscribere, et si quid addendum aestimas, fac secundum consilium, quia sub festinatione dictata fuit ad rememorandum amicitiae jucunditatem, et orationum pro nobis sedulitatem, sicut scis magnum nos habere desiderium, magnam etiam necessitatem, spemque bonam de illorum habere sacratissimis orationibus. Ubi tu, ibi et ego, et Deus nobiscum in aeternum.
Secundum opportunitatem portitoris saepius litterae veniant, nec rusticitas, de qua te excusare soles, charitatem tacere faciat, ne minus flamma lucescat (0495C)illius, sed fulgeat in chartulis, quae in corde perpetualiter incensa ardet. Vadens vade, Deo miserante, cum omni prosperitate. Videat te oculus meus, antequam moriar, non semel, sed saepius, donante Deo semper in aeternum valeas.
278 EPISTOLA CCXXII. AD HILLIRIENSES FRATRES. Commemorat famam bonae illorum conversationis: precibus eorum se commendat: hortatur ad mutuam charitatem et pacem. Religiosae congregationi sanctissimi Patris Honorati, Alcuinus diaconus salutem.
Congaudeo multum de optima fama conversationis vestrae, et regularis vitae observatione, et piae pacis unanimitate, quam testimonio nostrorum vel aliorum (0495D)audivimus. Sed certius horum fratrum relatione omne bonum, sicut desideramus, de vobis audientes, (0496A)idcirco studiosius meam 279 parvitatem sanctis orationibus vestris commendare curamus, deprecantes ut nostri nominis habere dignemini memoriam; sicut beatae memoriae Pater vester venerandus olim mihi perdonatum habere credimus, quod his litteris horumque simul fratrum suggestione renovare studemus; quia magnam, ut fateor, fiduciam de Deo servientium intercessione in cordis dulcedine habemus; quia quod mihi deest in meritis, illorum precibus, largiente divina gratia, possidere optamus. Quid est quod pia unanimitas sanctae congregationis non valeat impetrare apud eum qui ait: Ubi duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20)? Quid est dulcius quam Christum semper habere praesentem; quam filii Dei (0496B)vocari, ipsa Veritate dicente: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Matth. V, 9)? Ideo pernecessarium est omnibus, sed magis in sacro ordine regularis vitae degentibus, concordiae bonum omni studio observare, et pacis unanimitatem; quia qui veritatem sanctae pacis non custodiunt, dignitatem filii perdere certum est: videte, dixit egregius doctor, si invicem mordetis, ne invicem consummamini (Gal. V, 15). Non potest recte filius Dei dici, qui pacem non vult amplecti. Pax concordiam fratrum et charitatem copulat proximorum. Pacem meam, dixit Dominus, do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV, 27), id est, in pace dimisi vos, in pace inveniam vos. Proficiscens voluit dare, quae desiderabat rediens in omnibus invenire.
(0496C)De hac piae pacis bonitate ideo diligentius suggero vobis, charissimi fratres, quia maxime fraus diabolica murmurationis sagittam inter fratres immittere solet, sciens perfectam ibi non esse charitatem, ubi murmurationis telo charitatis unanimitas vulneratur. Charitas est quoniam cooperit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8), sine qua etiam peccata non dimittuntur: quam beatus Apostolus in tantum laudavit, ut nec martyrium, nec saeculi contemptum, nec flammarum incendia sine illius bonitate prodesse testetur; In hoc enim, inquit, dixit Dominus Jesus, cognoscent omnes, quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII, 35). Omnis obedientiae, vel humilitatis subjectio in monasteriis charitatis munimine roborari debet, quae sine simulatione (0496D)falsae extrinsecus ostentationis in corpore, fieri necesse est; sed ex corde diligere nos debemus, (0497A)opereque ostendere, quod in cordis thesauro reconditum habemus. Angelicam vitam vivit in terris, qui pacifica charitate, et sancta dilectione vivere inter homines studet; et quod hic ex parte habere incipit, in beatitudine coelesti pleniter possidere gaudebit. Haec est optima pars, quae non auferetur ab eo, qui vestigia Christi in charitatis officio in hoc saeculo omni studio amplecti intendit. Intercedentem pro populo Christiano sanctitatem vestram divina clementia exaudire dignetur, dilectissimi fratres.
280 EPISTOLA CCXXIII. AD TEOTGARIUM ABBATEM ET FRATRES, QUIBUS PRAEESSE VIDETUR. Remittit fratres ad S. Martinum peregrinantes cum epistola: veniam illis ob inobedientiam et negligentiam exorat. Errantes optat revocari, non abjici. (0497B) Sanctissimo Patri Teotgario et omni Deo electae etiam et benedictae familiae, Alcuinus famulus sancti Martini cum fratribus in ejus monasterio Deo deservientibus, perpetuae beatitudinis salutem.
Misi vestrae pietati per Sizimarium fratrem vestrum verba salutationis, et nunc iterum secundo eadem repetere propter opportunitatem horum fratrum, qui venerunt ad nos, ut se commendarent sancti Martini intercessionibus, idem repetere fas et necessarium esse visum est; unde et has litteras vobis dirigere studui, quia praefato fratre abeunte magna me febrium molestia fatigare coepit. Unde obnixius deprecor clementiam vestram, ut me adjuvare (0497C)dignemini in sanctissimis vestrae unanimitatis orationibus, quia scio vestram religiosam, Deo devotam sanctitatem multum valere in precibus apud superni regis . . . dicente ipsa Veritate: Quodcunque petieritis credentes accipietis (Matth. XXI, 22); Credentes dixit, quia impossibile est sine fide placere Deo (Hebr. XI, 6). Quare catholica integritas vestris maneat in cordibus, quatenus quidquid petieritis in nomine Jesu, accipere mereamini, seu pro stabilitate vitae vestrae et perseverantia boni operis usque in finem; sive pro amicis vestris, qui fidem habeant de vestra bonitate et charitate. Charitas enim cooperit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8); et qui in charitate manet, in Deo manet, quia Deus charitas est (I Joan. IV, 16).
(0497D)In hujus vero charitatis sanctitate hos fratres vestros, etiam nostros, ad vestram pietatem dirigere curavi, qui orationis gratia sancti Martini reliquias visitare voluerunt; sed et mihi secretissime aliquid de sua inobedientia vel negligentia dixerunt, precantes nos cum sancti Martini pietate intercessores esse (0498A)pro illis, ut recipiantur in locum suum; et ego mandavi illis firmiter, tacere apud omnes homines de causa negligentiae suae, nolens aliquid foras venire a sanctissima congregatione vestra, nisi optima quaeque; quia multi sunt reprehensores vitae nostrae magis quam sectatores, cupientes sua criminosa peccata monasterialium reprehensione abscondi. Sed quidquid secus agamus, quam regularis vita definiat, remaneat apud nos tantum, et reconcilietur, et in concordiam revocetur grex Christi, ne gaudeant inimici super nos. Non est homo qui non peccet; et bonum est errantem ovem revocare in ovile Christi, ejus exemplo qui de coelo descendit ut ovem perditam requireret in terris.
Patientia praelatorum salus debet esse subjectorum. (0498B)Melius est ignoscere delinquentibus quam expellere peccantes; quia si tantum justi remanent et sani, forsan solus pastor solus remanet absque grege. Quid si ipse pastor peccat, quis remanet in loco Deo consecrato? Memores debemus esse apostolum Joannem dicentem: Quia si dixerimus, peccatum non habemus, nosmetipsos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8). Sed si agnoscimus peccatores nos esse, et confitemur iniquitates nostras, cum Publicano dicentes: Deus, propitius esto mihi peccatori (Luc. XVIII, 13), habemus advocatum, id est, propitiatorem Dominum Jesum apud Patrem, qui semetipsum tradidit pro peccatis nostris (Tit. II, 14), ut nos redimeret in sanguine suo, et acquireret Deo populum acceptabilem.
(0498C)Haec considerantes, fratres charissimi, recolligite oviculas errantes cum gaudio, recordantes ejus pietatem, qui nonaginta novem oves dimisit in montibus, ut unam errantem inveniret; et humeris suis imposuisset, reportaretque ad domum gloriae suae, ut angeli congauderent de ove inventa (Matth. XVIII, 12; Luc. XV, 4). Haec omnia in mente habentes ignoscite, ut ignoscat vobis Deus; quia haec est via et coelestis regni culmen; aut non peccare, aut peccantibus ignoscere. Considera, dicit Apostolus, teipsum, ne et tu tenteris; alter alterius onera invicem portate, et sic implebitis legem Christi (Gal. VI, 1, 2). Divina vos gratia in charitate obedientiae et humilitate semper conservare dignetur, Domini Patres, fratres et filii.
281-283 EPISTOLA CCXXIV. AD FRIDUINUM. Gratulatur adeptam curam monasteriorum SS. Benedicti et Ceolfridi hortatur ut praesit gregi suo bono exemplo. Precibus se commendat. (0498D) Sanctissimo Patri Friduino, olim notus et semper amicus Alcuinus salutem.
(0499A)Audiens paternam curam ovilis Christi vobis delegatam, multum me gavisum esse fateor, vel de exaltatione tantae dignitatis, vel de commoditate boni operis, quia habes, unde te sanctis Patribus nomine et meritis coaequare valeas. Ideo, sanctissime Pater, diligentius regularem vitam in loco optimo erigere studeas; nec nova te cudere suademus, sed vetera omnimodis renovare, quia fundator et renovator ejusdem mercedis esse possunt apud Deum. Non tibi per inanes adulationes nomen quaeras, sed Deo, per sanctas admonitiones, laudem. Exemplis sanctorum Patrum Benedicti et Ceolfridi vivas, quatenus illorum merita sequens, illorum mercede dignus inveniaris.
Non permittas ullatenus vanitates vestimentorum, (0499B)et luxuriantes ebrietates, et libidinosas voluptates in te, vel in tuis dominare fratribus, sed omnia vestra regulari moderamine fiant in cibo, potu, vestimento et castitate. Et sicut tu primus in dignitate, ita primus esto in totius bonitatis conversatione. Quid erit de grege, si pastor oberrat? Sanitas gregis et multiplicatio, gloria et merces est pastoris. Non te carnalia decipiant, sed spiritalia exaltent. Esto lucerna in domo Dei, et in omni loco forma salutis. Angeli vero visitantes officia ecclesiastica et opera fraternae unanimitatis, te vero in primis stantem, 284 in primis operantem, in primis intercedentem pro populo Christiano omnimodis inveniant. Non te specialia auri vel argenti pondera decipiant, sed generalis et sancta conversatio Deo amabilem efficiant. (0499C)Sit thesaurus tuus Ecclesia et ornamenta illius, non arca singularis. Ne damnet te tua conscientia habentem, quod habere non debeas, ne dicatur tibi: Medice, cura temetipsum (Luc. IV, 23). Vel quomodo alios doceas, quae tu ipse non facis? Error vitae claudit os magistri. Melius est te Deum habere in arca cordis, quam aurum in arca cubilis. Confusio est vitae tuae digitos auro radiare, collum siricis [ F., sericis] ornare vestimentis; ornet pectus tuum orarium sanctitatis, non inanis vestimentorum cultus. Melius est animam virtutibus decorari, quam corpus coloratis vestibus ornari.
Cogita quam pauci tibi supersint dies, vel quam longaeva prosperitate primi fundatores monasterii, (0500A)in quo modo Deo deservis, vivebant in conversatione sancta; et quam cito rapti sunt de hac vita, qui primorum parentum aliquantulum scindebant statuta. Recordare quam felices sunt illi, qui apud Deum gaudent in coelis: hoc non luxuria vitae, non vestimentorum vanitas, non saeculi pompa promeruit, sed zelus Domini, et regularis vitae custodia, et major animae cura quam corporis, et fraterni profectus sollicitudo in charitate. Fac quod [ F., ut] tibi proficiat honor praesentis horae ad futuri temporis gloriam; meique, obsecro, cum fratribus semper memoriam habeas, sive in speciali oratione sanctitatis tuae, sive in generali fraternae intercessionis communione, quatenus Deus dirigat cursum vitae meae ad salutem; non solum mei solius, sed, Christo Deo donante, salutem (0500B)multorum. Vos vero divina clementia cum omnibus fratribus, beatissimis apostolis intercedentibus, semper in omni bono proficere faciat, et in omni sanctitate ultimum exspectare diem, ut digni efficiamini stare ante tribunal Christi, et audire beatam vocem: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi (Matth. XXV, 34).
EPISTOLA CCXXV AD FRATRES QUI IN HIBERNIA INSULA PER DIVERSA LOCA DEO DESERVIRE VIDENTUR. Ob famam optimae conversationis ad se delatam laetatur: quae bona ipsorum Patres olim in Britannia, Gallia et Italia gesserint, depraedicat. Hortatur ad vitam regularem; docet quae debeat esse vita principum, monachorum, monialium et omnium Christianorum. (0500C) Nobilissimis sanctae Ecclesiae filiis, qui per latitudinem Hiberniensis insulae Deo Christo religiosa conversatione et sapientiae studiis servire videntur, humilis levita Alcuinus perpetuae prosperitatis in Domino salutem.
Audiens per fratrem venerabilem, vestrae eruditionis doctorem, Dungal episcopum religiosam Deoque placentem regularis vitae vobiscum conversationem vigere, valde me gavisum fateor, quod Dominus Jesus in hoc ruinoso cadentis saeculi fine tantos sui sanctissimi nominis laudatores, 285 et veritatis praedicatores, et sanctae sapientiae sectatores probatur habere, quantos audio inclytam Hiberniae (0501A)insulam usque hodie possidere. Quapropter, excellentissimi Patres et religiosissimi fratres, et nobilissimi filii, vestram piam unanimitatem tota cordis mei affectione deprecor, ut antiquam sanctae religionis consuetudinem, et sanctae sapientiae studium assiduis admonitionibus, exhortationibus, increpationibus renovare studeatis, ut lux veritatis et scientiae per congregationes Ecclesiarum Christi consueto more per vos et a vobis multis mundi partibus uberrime fulgeat.
Igitur antiquo tempore doctissimi solebant magistri et Hibernia Britanniam, Galliam, Italiam venire et multos per Ecclesias Christi fecisse profectus; et quanto magis periculosa nunc esse tempora noscuntur, et plurimos, secundum apostolicam prophetiam, a via (0501B)veritatis avertentes, tanto instantius ipsa catholicae fidei veritas ubique inter vos discenda est et docenda, ut habeant orthodoxae fidei praedicatores, quo possint contradicentibus veritati resistere, et palam vincere adversarios apostolicae doctrinae. Erumpunt subito apostatica seducti calliditate pseudo doctores, novas et inauditas introducentes sectas, qui dum novis dogmatibus sibi laudem acquiri putant, inveniuntur reprehensibiles, omnibusque odibiles esse, sicut in Hispaniae partibus vidimus factum.
Unde, sanctissimi Patres, exhortamini juvenes vestros, ut diligentissime catholicorum doctorum discant traditiones, et catholicae fidei rationes omni intentione apprehendere studeant, quia sine fide Deo (0501C)impossibile est placere (Hebr. XI, 6). Nec tamen saecularium litterarum contemnenda est scientia, sed quasi fundamentum tenerae infantium aetati tradenda est grammatica, aliaeque philosophicae subtilitatis disciplinae, quatenus quibusdam sapientiae gradibus ad altissimum evangelicae perfectionis culmen ascendere valeant, et juxta annorum augmentum sapientiae quoque accrescant divitiae. Nec ferventem adolescentiae flammam sinite per praecipitia vitiorum corruere, quia Spiritus sanctus, sicut scriptum est, non habitat in corpore peccatis subdito (Sap. I, 4, 5); sine cujus gratia nihil humanum proficere valet ingenium; sed si quid doni adolescens habere videtur, auferetur ab eo, si se in castitate conservare non curat. Serenus, sanctus et mundissimus Spiritus (0501D)mundam et castam ingreditur animam. Non solum seniores verbis admoneant juniores suos, verum etiam bonis exemplis erudiant illos. Ergo magistri minuitur auctoritas, si doctrina ejus destruitur opere: sapientia doctoris fulgeat in honestate morum, ut videatur in facto quod audiatur ex ore.
Si quid, quod absit, contra Christianae auctoritatem religionis principes agere inter vos saeculares inveniantur, admoneant eos sedula sacerdotes Christi praedicatione malas amittere consuetudines, et bonis potestatem suam ornare moribus, et ut vivant in castitate, unam habentes uxorem secundum evangelicae praeceptum auctoritatis; justissimoque judicio causas discernant populi, et misericordiam faciant in pauperes et miseros. Non sint veloces ad (0502A)humanum fundendum sanguinem, quia viri sanguinum, sicut sacer psalmus cantat, non dimidiabunt dies suos (Psal. LIV, 24). Si felicitatem praesentis cupiant habere regni et potestatis, sciant se aliter habere non posse, nisi Deo praestante; nec futurae beatitudinis gloriam possidere, nisi Domini nostri Jesu Christi misericordia donante. Idcirco omni intentione evangelicis inhaereant praeceptis, ut benedictione divina confirmentur in regno praesenti, et perpetuum cum sanctis Dei recipere digni inveniantur.
Quicunque vero monachicae vitae conversatione Deo [servire] promiserint, sciant se debitores esse implere, quod promiserunt, dicente Scriptura: Vovete et reddite Domino Deo vestro (Eccle. V, 3). Et (0502B)iterum: Melius est non vovere quam votum non implere. Fiat illorum conversatio casta et honesta, absque omni reprehensione, Deo placabilis, hominibusque honorabilis, non in comessationibus 286 et ebrietatibus, non in cubilibus et in impudicitiis (Rom. XIII, 13), sed induant seipsos exemplis Domini nostri Jesu Christi, lucentes inter saeculares, sicut stellae in coelo fulgentes, ut illorum lumine illustrati multi exhortentur mundi hujus fugere voluptates, et numero illorum seipsos congregare studeant.
Feminarum siquidem monasteria sint in castitate virginali Deo, casto corpore, in pudicitia et humilitate servientes. Si coelestem Regem elegerunt [ Ms., eligerent] sibi sponsum, coelesti sponso debitam studeant (0502C)custodire castitatem, quatenus cum beatissima genitrice Dei, semperque virgine sancta Maria per supernas habitationes Agnum sequi, quocunque ierit, mereantur.
Omnes siquidem commune [communiter] sanctae charitatis praecepta integra perfectione conservare conentur, in qua signum discipulatus sui Deus Christus constituit, dicens: In hoc cognoscent omnes quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII, 35). Singuli humilitatem habeant in discendo, et devotionem in docendo, et diligentiam in misericordiae operibus ad pauperes et miseros: nullusque senior sive junior, saecularis vel monasterialis, vir aut femina sua erubescat confiteri peccata, atque per poenitentiam emendare, quidquid contra (0502D)Dei voluntatem fecisset. Melius est habere unum hominem testem peccatorum suorum in salutem animae suae, quam spectare accusationem diabolicae fraudis ante Judicem omnium saeculorum, et ante angelorum choros, et totius humani generis multitudinem. Dum vero homo vivit in hoc saeculo, fructuosa est confessio et poenitentia; in futuro scilicet judicio poenitentia erit peccatorum, sed non fructuosa, quia unusquisque judicabitur secundum opera sua. Metuant criminosi et peccatis onerati aeternorum flammas tormentorum. Gaudeant justi, etiam et poenitentes de perpetuae beatitudinis gloria cum Christo, qui ait: Ibunt impii in ignem aeternum; justi autem in vitam aeternam (Matth. XXV, 46). Et alibi: Justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum (Matth. (0503A)XIII, 43). Orantem pro nobis beatitudinem vestram Deus Christus perpetua prosperitate custodire dignetur, domini desiderantissimi Patres filii et amici.
288 EPISTOLA CCXXVI. AD FRATRES IN ECCLESIA BEATI JOANNIS BAPTISTAE DEO SERVIENTES. Abbatem et fratres monasterii Montis-Olivi in familiaritatem suscipit, et illos hortatur ut militent pro fide catholica, et perseverent in observantia regulari. Religiosis fratribus, Deo et sancto Joanni praecursori Christi servientibus, humilis servulus ejusdem Christi et praecursoris ejus, Alcuinus salutem.
Nam prima congregatio quam, Deo dispensante, gubernandam accepi, beato Joanni Baptistae consecrata est. Quapropter fas aestimo, vos fratres agnoscere (0503B)et commilitones, unum habentes Dominum Deum, et unum patronum, cujus intercessio nostrum hinc inde numerum augere dignetur. Patrem vero vestrum Olomundum in Christo, et fratrem nostrum in charitate, familiari pietate accepimus, quasi unius familiae germanum, et unius Domini cultorem, et unius protectoris conservum; et in eo ipso vos omnes recipiens quasi fratres charissimos, deprecans ut me meosque per ejus manus familiariter in sanctas orationes vestras recipere dignemini. Optime enim scitis quanta est verae charitatis communio, quae absentes corpore, praesentes efficit in spiritu. Nihil vero nocet absentia corporalis, ubi est praesentia spiritalis.
Vos vero, filii, fratres et Patres, in Christi clementia (0503C)deprecor, unanimes estote in fide catholica, idem sapientes, idem volentes; firmiter permanentes in loco certaminis vestri, nil tela antiqui hostis metuentes, communibus manibus pugnate contra eum. Melius in acie cum pluribus pugnat miles, quam si solus foris inveniatur in campo. Campum vero dico saeculi latitudinem. Quid vero vobis cum saeculari consuetudine? Christum elegistis, Christo certare vosmetipsos constrinxistis, perseverantes in agone regularis vitae. Nil vobis durum videatur in mandatis Dei; spe perpetuae remunerationis consolamini, scientes quod non coronatur nisi qui legitime certat (0504A)(II Tim. II, 5). Nullatenus legitime certat, qui locum certaminis sui derelinquit, et signa suae militiae deponit. Tentatio est haec vita; in tentationibus fortes estote, in tribulationibus constantes, nihil dubitantes de remuneratione. Pauci sunt dies laboris, sed perpetui sunt retributionis dies. Nolite turbari de paucitate vestra, dicente ipso duce nostro: Nolite timere pusillus grex, quoniam complacuit Patri vestro dare vobis regnum (Luc. XII, 32).
Tantum absque murmuratione et taedio servite Deo in confessione regularis vitae; nunquam deerit remunerator Deus, si vestra non deerit vobis devotio in servitute illius. Si quidquam pio Patri congregationi vestrae placeat immutare, vel renovare congregationis vestrae ( ita ms. ), nolite murmurare inde; (0504B)sicut enim prudentissima apis de multis floribus unam colligit dulcedinem, ita providus Pater ex multorum colligere debet conversatione unum optimae religionis mel. Nullatenus in uno campo omnia florum genera colliguntur, ita nec in uno quolibet omnis morum dignitas inveniri poterit; quidam enim charitate abundat, quidam humilitate micat, quidam eleemosynis fulget, quidam sapientia claret, quidam sanctarum Scripturarum cognitione laetatur. Ideo sapienti de singulis singula eligenda sunt, ut fiat unius coronae splendor in animo Deum possidente, qui dividit unicuique secundum mensuram suae voluntatis, vel possibilitatem accipientis. Omnia probate, quod bonum est tenete (I Thess. V, 21); id est, plurima considerate, optima quaeque eligite.
(0504C)Opto, Deumque deprecor, ut vester numerus augeatur, et sanctis virtutibus semper florescat, quatenus multi vestris bonis erudiantur exemplis, 289 et vos multa mercede in conspectu altissimi judicis digni habeamini, beato Joanne intercedente, et Christo Deo miserante, donante. Gratia coelestis vos provehat et in omni bono proficere faciat, fratres charissimi.
EPISTOLA CCXXVII. AD QUOSDAM MONACHOS. Ambit eorum familiaritatem et orationes. Hortatur ad charitatem, humilitatem, obedientiam, ad curam regularis disciplinae, et laudis divinae. (0505A)Venerando Patri, et sanctissimis fratribus in congregatione beatissimi confessoris Christi humilis levita Albinus salutem.
Gaudens vestrae beatitudinis audivi prosperitatem, et religiosam vitam et Deo condignam, atque hominibus laudabilem; quapropter meae parvitatis nomen diligentius sanctis vestris orationibus commendo, ut me habeatis quasi unum ex vobis. Ego vero peccator, multum indigens sanctorum intercessione, sciens multum valere deprecationes justorum, juxta apostoli Jacobi testimonium, nihil de meis confidens meritis, sed totum me per famulorum Christi intercessiones divinae gratiae commendans; et licet peccatis meis impedientibus non sim dignus inter eos numerari, tamen, Deo miserante, Deo illos diligere (0505B)scio et illis honorem impendere debitum [ Ita ms. corrupte ]. Quapropter obnixe deprecor, ut me ea charitate recipiatis, qua vos humiliter deposco. Charitas enim benigna est, in qua tota servorum Dei vita consistit, quam vestra unanimitas, sicut audio, optime habet, per quem [ Forte, quam] vitam aeternam habebit, quicunque habere dignus erit; quam toto corde sequimini, charissimi fratres, quia tota monachorum vita in charitate, humilitate et obedientia consistit; et quia vestra pietas Deum elegit sibi dominum et regem, tota virtute Deum amate, et praeceptis ejus obedire studete. Unusquisque alteri sit magister in opere bono, et unusquisque alteri discipulus in humilitatis obedientia, dicente Apostolo: Si vero juniori revelatum fiat, prior taceat (I Cor. XIV, 30). (0505C)Spiritus enim ubi vult spirat (Joan. III, 8). Dei enim donum est, si quis recta intelligit, si quis juste amat; Dei donum in nulla aetate, in nulla persona contemnendum est.
Seniores inter vos juniores erudiant, ut digne [ Forte, digni] habeantur pro se in suo stare loco; docete eos in omni mansuetudine, erudientes in timore Dei; ut discant ab ineunte aetate Deo servire, et praeceptis regularibus informari. Juniores 290 debitum honorem senioribus impendant; sitis enim sicut unum corpus, alter alterius membra, ut in omnibus honorificetur Deus (Rom. XII, 5), et omnes aedificentur, et omnes ad gloriam perpetuae beatitudinis pervenire mereantur (I Petr. IV, 11).
Scripsi vobis has paucas litterulas ex charitatis (0505D)fonte, non quasi ignorantibus, sed quasi haec omnia melius scientibus, et in Deo diligentius perficientibus; et ut meam circa vestram salutem, imo et omnium servorum Dei cognoscatis voluntatem, et ut familiaritatem animae meae sciatis apud vos. Vestra vero bonitas et fraterna humilitate legat, et solita pietate recipiat, quae vobis scribere curavi. Deus vero totius consolationis Pater vos ubique consolari (0506A)dignetur, et ad aeternum regnum pervenire concedat, cujus laus sit semper in ore et in corde charitatis vestrae; quia haec est sanctorum vita, laus bonitatis Christi et charitas in praesentia illius, quae nunquam excedit [ Forte, excidit], nunquam praeterit, nunquam fastidit; et quicunque saepius in his in hac mortali vita versatur, majorem sanctorum angelorum similitudinem habet; angeli vero Dei semper in vigiliis Deum laudant; et qui vigilare studet ad laudes Dei, angelicam vitam agit in terris; et quod omnes sancti acturi sunt in coelis, temporibus secundum humanam fragilitatem statutis agit in terris. Non somnus, non saeculare desiderium, nec vana cogitatio impediat cursum religionis vestrae, et laudes divinas, ut angelicae visitationes inveniant (0506B)unumquemque vestrum in loco suo stantem, Deumque laudantem. Igitur qui in hac mortalitate Deum laudare student, in felicitate perpetua cum Psalmista eantare habent: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saeculum saeculi laudabunt te (Psalm. LXXXIII, 5).
Sanctam vero unanimitatem vestram, charissimi fratres, Dominus Deus in omni proficere faciat bono, et ad aeternae beatitudinis felicitatem pervenire concedat, dilectissimi fratres.
EPISTOLA CCXXVIII. AD ARNOLDUM ABBATEM. Laudat eorum conversationem; hortatur ad virtutes religiosas, praesertim paupertatem in conviviis, in nummis, in vestimentis, etc. (0506C)Venerando Patri Arnoldo abbati et sanctae congregationi, humilis levita Albinus salutem.
Satis mihi placuit religiosa conversatio vestra in Domino, et charitatis humilitas, et Ecclesiae ornatus, et domorum, quas in transitu cernebam, constitutio, et dulcissima susceptio, qua me cum magna familiaritate suscepistis; cognoscens in cordibus vestris illum habere praeparatam habitationem qui dixit: In hoc cognoscent omnes, quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII, 35). Ideo supplici deprecatione exhortans fraternitatem vestram ut in perfecta permaneatis fideliter charitate, et concordia pacis inter vos vigeat, et obedientiae decus resplendeat in conversatione vestra, (0506D)et humilitatis honestas videatur in omni actu vestro, et corporis castitas quasi lilia floreat in conspectu Dei, et sitis unanimes in omni opere perfecto, obedientes Patri spiritali absque omni contradictione, quia ipse rationem redditurus erit pro vobis in die magno Domini, et vos similiter obedientiae vestrae plurimam in die illa accepturi eritis mercedem.
Non est regnum Dei esca et potus (Rom. XIV, 17), sed charitas in conscientia pura; hae sunt itaque victimae, (0507A)quas monachi singulis horis Domino Deo offerre debebunt; his hostiis placabitur majestas divina; per has semitas regni coelestis portae aperiuntur. Hoc cogitate jugiter, hoc rememorate semper, in his 291 conversamini deliciis; haec sunt nuptialia vestimenta, in quibus superni regis convivia possidere digni efficiamini. Nullus ex vobis avaritiae studeat, nec caducas congregare divitias quaerat; nec unum habeat absque Patris sui licentia nummum; sufficiat unicuique communis vitae jucunditas, seu in vestimentis, seu in cibi potusque religiositate; tantum Pater spiritualis provideat, ne justam quislibet habeat murmurationem; nec quarumlibet indigentia rerum regularis vitae destruat ordinem, sed unusquisque contentus, secundum facultatem (0507B)loci et temporis, stipendio quod ei administratur, et quo majore suffert humilitate indigentiam, si subito eveniat, eo majorem a Deo accipiat mercedem. Qui pro regno Dei certare desiderat, non debet pro uno calice vini contendere. Nobilissimus omnium creator Pater nobiles habere filios cupit: magna generositas est filium esse Dei, sed haec dignitas, tam alta et praeclara, magna morum et conversationis nobilitate observari debebit.
Quod charitate cogente scripsi, vestra humilitas patienter relegere dignetur, et si quid memoriae dignum ex his meis litteris invenietis, ob intentionem salutis vestrae, et recordationem nominis nostri, in thesauro cordis vestri recondite, quatenus divina (0507C)pietas vos in gaudium supernae beatitudinis deducat, et mihi peccatori veniam peccatorum meorum per sanctas orationes vestras concedat. Vestram sanctitatem superni regis pietas in omni bona conversatione proficere faciat, fratres charissimi.
EPISTOLA CCXXIX. AD EANULFUM PRESBYTERUM. Commendat se ejus orationibus: ad conversationem fraternam et regularem vitam, ad curam animarum, etc., hortatur. Dulcissimo fratri Eanulfo presbytero Albinus salutem.
Quia charitas memor est totius bonitatis, ideo te obsecro, ut mei habeas memoriam in sanctis orationibus tuis, et te ipsum in omni castitate conservare (0507D)studeas in conspectu Domini Dei altissimi; et humilem habeas conversationem inter fratres, et sollicitudinem magnam regularis vitae, quia qui majus portat judicium, majorem accipit honorem [ Leg. quia majus portat judicium, qui, etc.]. Quid tibi saeculi dignitas, quae sicut flos feni decidit? Nolo te vagabundum esse per loca, sed stabilem in servitio Dei, ubi electus es in servitium Christi. Vivas inter fratres quasi Lucifer inter stellas, ut plurimi tuis bonis exhortentur exemplis. Sicut ego curam habui de salute animae (0508A)tuae, ita tu curam habeas de salute multorum. Noli torrem de incendio raptum disperare, sed poenitentiae fonte exstingui, quatenus qui in flamma libidinis exarsit, in flamma charitatis et munditiae luceat in conspectu Dei. Tu scis fragilitates adolescentiae; tu nosti flumen iniquitatis, quomodo per praecipitia rapiuntur multi in voragines diversae luxuriae. Quapropter sollicita mente labora, Deo adjuvante, ut quamplurimos per admonitiones dulcissimas ab errore iniquitatis revoces. Erit tibi maxima merces apud Deum, si salutem fraternam non neglexeris.
Plurimi sunt nominetenus doctores, sed pauci charitatis officio. Non cesses seminare Verbum Dei; Deus novit, ubi vult, ut cadat. Nullatenus tibi ejus bonitas deerit in remuneratione. Qui converti fecerit (0508B)peccatorem ab errore viae suae, cooperit multitudinem peccatorum suorum (Jac. V, 20). Vivas utinam in mansuetudine 292 patientiae, et humilitate obedientiae, et charitatis dulcedine inter fratres, quatenus misericordia Redemptoris nostri te florere faciat in vario virtutum genere, et ab omni adversitate clementer custodire dignetur.
Saluta, obsecro, fratres nostros, quoscunque scias aliquo charitatis officio mihi esse conjunctos, et semper admoneas de orationibus meis, quoscunque habeas amicos, vel Deum timentes, vel sanctae conversationis socios. Vivite in omni charitate, et valete in aeternum.
EPISTOLA CCXXX. AD ONIAM SACERDOTEM. Charitatem in praesente dulcem, in absente amaram dicit. Hortatur ad virtutes. (0508C) Albinus Oniae sacerdoti salutem.
Mirabile est quod dulce versum est in amarum. Nam charitas dulcis est in praesente, sed extrema [ Forte, amara] quodam modo in absente, dum non videt quem amat, angustiatus in absentia ejus; quae siquidem in beatis et regno Dei semper dulcis erit, quoniam praesens illi qui amatur; cujus visio omnis est beatitudo, ad quam ut pervenire mereamur, omnia dura dulcia per patientiae donum videri debent; et omnia hujus saeculi dulcia quasi nihil reputanda sunt.
Hoc memor, fili charissime, ut vivas feliciter sub timore Dei, in charitate Christi, in omni sobrietate, (0508D)castitate et charitate, proficiens de die in diem in omni opere bono, ut dignus efficiaris ad eam pervenire charitatem, quae nunquam mutabitur, nunquam finem habitura est. Vive feliciter in charitate Christi et omni religione sancta, fili charissime.
EPISTOLA CCXXXI. AD EUMDEM. Charitatem erga Deum et erga pauperes, miseros et peregrinos commendat. Albinus Oniae sacerdoti salutem.
(0509A)Prosperitas et gaudium animi vestri multum mihi placere fateor, quae charitas, sicut Apostolus ait, nunquam excidit (I Cor. XIII, 8), quae semper nova et antiqua; nova ex praesentia, antiqua ex memoria: quam semper utinam fideliter sequaris cum omni homine, quantum in te est, et quantum ad Dei honorem honestum et utile videaris. Non est charitas quae in ebrietate tenetur, vel in peccatis conjuncta conglutinatur, sed impia voluntas, non bona suavitas. Ama Deum semper, qui amantem se amat, et diligentem se diligit. Habeto illum amicum, qui unicuique amicus est secundum se. Pauperum memor esto in eleemosynis, et miserorum in defensione, et peregrinorum in solatio, ut Deus tibi reddat in die magno, ubi dividet omne humanum genus in duas partitiones; (0509B)aliis propter duritiam cordis indeficientes tormentorum flammas; aliis propter misericordiae opera et charitatis officia perpetuae beatitudinis regnum. Hoc faciens feliciter, vive, fili mi charissime.
293 EPISTOLA CCXXXII. AD GISLAM. Charitatem suam illi significat: ad omnia virtutum genera hortatur, et commendat sanctae Scripturae lectionem. Dilectissimae in Christo virgini Gislae Alcuinus humilis levita salutem.
Valde enim tuis, clarissima Dei famula, alloquiis gavisus sum, et tua familiaritatis pietate consolatus, ita ut ex eo die quo pactum charitatis tecum inivi, (0509C)dulcedine dilectionis tuae per singula pene momenta pascebar, felicem aestimans me, dum sanctissimae orationis munimine, secundum promissionem vestram fruar; at nunc maxime assidua precum vestrarum protectione muniri indigeo, dum fluctivagi maris incertum iter tentare compellor [ Ms., temptare conpellar], ut divina clementia me ad portum salutis perducere dignetur, atque vestris iterum conspectibus gaudentem astare condonet. Sed rogo suppliciter te, Deo devotissima virgo, ne aures prudentiae tuae apices insipientiae meae offendant; et quod me dilectio vera scribere admonet, te humilitas sancta doceat perlegere; nec stylum meum praesumptiosum putes, officiosum agnoscens; et quem in Deo diligit, admonentem accipit [ F., accipiat].
(0509D)Primo omnium te de Dei charitate admoneo, et nobilitatem imaginis illius serva; et cujus viri sponsa esse coepisti, semper rememora. Inclytus est valde et gloriosus sponsus tuus, qui alium ornatum in te non quaerit nisi spiritalem; non tortas crinium alligationes, sed rectas morum bonorum conligationes; nec vestimentorum vanum exterius nitorem, sed sanctitatis et castimoniae nobilem interius splendorem; cave ne aliquid in te inveniat quod oculos illius offendat; et si forsan, ut solet humanae fragilitatis conditio afferre, aliquam negligentiae maculam in te malignus spiritus infigat, citius poenitentiae lacrymis (0510A)abluere memento, ne diu sine sponsi tui maneas amplexu, quia promptior est te recipere quam amittere: tantum ne tardaveris de die in diem reverti ad illum. Haec enim duo mala maxime odit in hominibus, negligentiam revertendi, et desperationem salvantis. Tantum haec absint a cogitationibus procul nostris, et ille tunc animis prope erit nostris. Ideo habet nomen Salvator, quia semper salvat et salvare cupit, sicut scriptum est: Qui vult omnes homines salvos fieri (I Tim. II, 4).
Noli de terrena nobilitate gloriari, sed gratias age ei qui, dum te hominem esse voluit, tam sublimes et claros tibi perdonavit parentes, quorum nobilitatem non superbia, sed humilitate prosequere; et maxime in eo gaude, quia alterius noluit te esse sponsam, ni (0510B)suam. Quae tibi major esse gloria poterit, vel sublimior honor, quam ejus Regis esse sponsam qui super omnes reges est: et quanto ille sublimioris est potentiae in virtute, tanto tu majoris esto diligentiae in sanctitate; sanctitas vero in justitiae operibus constat, justitia vero duobus modis impletur, hoc est, ut quae prohibita sunt a Deo, non faciamus, et quae jussa sunt ab eo, faciamus, juxta Prophetam: Diverte a malo et fac bonum (Psalm. XXXIII, 15). De quibus sapientiae vestrae me scribere supervacuum aestimo, quia in utrisque ab optimis ac nobilissimis magistris a prima aetate abundantius imbuta es, et excellens naturaleque animi tui ingenium te ubique docet; insuper omnis sanctorum librorum series hoc maxime auribus tuis indicat, iterum iterumque replicat, (0510C)quid sit omni homini cavendum vel sequendum, in quorum lectione te ipsam exerce, quoniam per illos tibi loquitur ipse Deus et Dominus noster, et piae voluntatis tibi demonstrat effectum. Recognosce et cogita quali honore nobis illius legatio sit aestimanda: quid si a rege legatio et indiculus ad te veniet, nunquid non mox aliis curis postpositis prompta et cum omni devotione ejus litteras accipis et legis, et implere satages? Ecce de coelo rex regum, imo et Sponsus tuus per prophetas, apostolos, doctores [ Ms., apostolorum doctores] tibi, o virgo, dignatus est dirigere litteras suas, non ut aliquod servitium sibi necessarium demandasset, sed quae ad salutem et gloriam tibi necessaria sciebat esse, innotuisset. Harum te litterarum sedula reficiat lectio, quia in illis agnoscitur (0510D)Deus, in illis vitae aeternae gloria adnuntiatur, in illis quid credere, quid sperare, quid amare, vel quid fugere debeamus, ostenditur.
Haec scripsi, non ignorantem instruens, sed charitatis officium implens, maxime rogans ut teipsam immaculatam in diem Domini nostri Jesu Christi serves; et alios tota intentione, monitis seu exemplis trahe tecum, et curre multis comitata post illum, donec introducat vos in domum Patris, et in cubile genitricis suae (Cant. III, 4), ut edatis et bibatis super mensam ejus in regno suo (Luc. XXII, 30), ubi est cibus sine fastidio, et potus sine siti, et vita sine (0511A)morte, et gaudium sine tristitia et gloria sine fine. Huc, o virgo, propera, ut semper sanctae genitrici Virgini conjuncta Agnum sequens per omnia coelestis regni penetralia transeas. Sanctitatem tuam, in omnibus bonis florentem, pro me intercedentem Deus Christus conservare et exaudire dignetur, domina virgo.
294-297 FRAGMENTUM I. AD FRATRES SANCTI NINIANI CANDIDAE CASAE.( Apud Usserium de Primordiis Britan. Eccles. pag. 669.) Venerandae dilectionis fratribus in loco Deo servientibus, qui dicitur Candida Casa Alcuinus diaconus salutem. Deprecor vestrae pietatis unanimitatem, ut nostri nominis habeatis memoriam, et intercedere pro mea parvitate dignemini in ecclesia sanctissimi Patris (0511B)Niniae episcopi, qui multis claruit virtutibus, sicut mihi nuper delatum est per carmina metricae artis, quae nobis per fideles nostros discipulos Eboracensis ecclesiae scholasticos directa sunt; in quibus et facientis agnovi eruditionem, et ejus perficientis (0512A)miracula sanctitatem per ea, quae ibi legebam.
FRAGMENTUM II. AD EBORACENSES.( Apud Wilhelmum Malmesburiensem, lib. I de Gestis Reg. Angl. cap. 3.) Non pro auri avaritia (testis est mei cognitor cordis) Franciam veni, nec remansi in ea, sed ecclesiasticae causa necessitatis.
FRAGMENTUM III. AD OSBERTUM PATRICIUM MERCIORUM.( Apud eumdem loc. cit. ) Nostrum regnum Northanimbrorum pene periit propter intestinas dissensiones et fallaces jurationes.
FRAGMENTUM IV. AD EUMDEM OSBERTUM PATRICIUM.( Apud eumdem ibid. cap. 4.) (0512B) Non arbitror quod nobilissimus juvenis Egfertus propter peccata sua mortuus sit; sed quia Pater suus pro confirmatione regni multum sanguinem effudit.
(no appar