Migne Patrologia Latina Tomus 89
SteIi.EpEtDe21 89 Stephanus II Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
EPISTOLA PRIMA STEPHANI II AD PIPPINUM REGEM FRANCORUM. Gratias agit de promissis per Droctegangum abbatem, qui a Pippino missus ad Stephanum papam fuerat, cum is in Franciam venire se velle significasset. Domino excellentissimo filio Pippino regi Stephanus papa.
Praesens Droctegangus abbas, sacris liminibus protectoris tui beati apostolorum principis Petri et nostris obtutibus praesentatus, imposita sibi verba salutationis ac sospitatis exposuit a Deo servatae atque amantissimae excellentiae tuae. Unde innumeras omnipotenti Deo laeti effecti gratias referentes egimus, petentes ejus divinam misericordiam, licet peccatores et indigni, ut pro sua te protegat pietate, excellentissime fili, et multo amplius atque perfectius suo timore tuum regnum confirmet, et amore apostolico; quatenus et praesenti vita longe feliciter fruaris, et aeternae beatitudinis consors fructu apostolici amoris effici merearis. Etenim praesens Droctegangus, fidelis tuus missus, juxta quod nobis locutus fuit, congruum per eum tuae sublimissimae bonitati in ore ponentes remisimus responsum: cui et in omnibus credere jubeas, fili, quia in omnibus quae mandasti, Christo cooperante, salutaria tibi mandavimus. Sed imple dominicum dictum, sicut scriptum est: Quoniam qui perseveraverit usque in finem salvus erit (Matth. X). Ex hoc enim centuplum accipies, et vitam possidebis aeternam. Hoc autem petimus, fili, ut dum missos tuos ad nos remittere jusseris cum responsis, hunc Joannem, virum religiosum, cum eis mittere jubeas; fidelis enim tuus est, et prudenter reportat responsa. Bene vale.
EPISTOLA II. STEPHANI PAPAE II AD PROCERES FRANCORUM. Ut ipsius apud Pippinum regem petitioni faveant, eique in suscipienda Ecclesiae causa operam suam conferant. Stephanus episcopus servus servorum Dei viris gloriosis nostrisque filiis omnibus ducibus gentis Francorum.
Laeta gaudet sancta mater Ecclesia in provectu fidelium filiorum. Propterea et si corpore absentes, spiritu vero praesentes, gloriosam prudentiam atque dilectionem vestram, sublimissimi filii, ac si praesentialiter amplectentes in osculo pacis, salutamus in Domino, dicentes: Benefac, Domine, bonis et rectis corde (Psal. CXXIV). Quoniam fiduciam habemus quod Deum timetis, et protectorem vestrum beatum Petrum, principem apostolorum, diligitis, et cum tota mentis devotione pro ejus perficienda utilitate in nostra obsecratione cooperatores et adjutores eritis: pro certo tenentes quod per certamen quod in ejus sanctam Ecclesiam, vestram spiritualem matrem, feceritis, ab ipso principe apostolorum vestra dimittantur peccata, et pro capti cursu laboris centuplum accipiatis de manu Dei, et vitam possideatis aeternam. Idcirco obsecramus atque conjuramus vestram sapientissimam charitatem per Deum et per Dominum nostrum Jesum Christum, et diem futurum examinis, in quo omnes pro nostris facinoribus erimus reddituri rationem ante tribunal aeterni Judicis, ut nulla interponatur occasio ut non sitis adjutores ab obtinendum filium nostrum a Deo servatum Pippinum, excellentissimum regem, pro perficienda utilitate fautoris vestri beati apostolorum principis Petri, sicut per praesentem Droctegangum religiosum abbatem, ejusque concomites direximus; quatenus vobis concurrentibus, dum nostra deprecatio fuerit impleta, ipso principe apostolorum, cujus causa est, largiente, vestra deleantur peccata, et ut habet potestatem a Deo concessam, sicut claviger regni coelorum vobis aperiat januam, et ad vitam introducat aeternam. Sed attendite, filii, et ad participandum hoc quod optavimus studiosius elaborate, scientes quod si quis declinaverit in aliam partem, ab aeternae beatitudinis hereditate erit alienus. Scriptum quippe est: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X). Diligentibus namque Deum omnia cooperantur in bonum (Rom. VIII). Bene valete.
EPISTOLA III. STEPHANI PAPAE II AD PIPPINUM, EJUSQUE FILIOS REGES. Cunctante Aistulpho civitates restituere novisque infestationibus Ecclesiam vexante, regem obtestatur ut opem ferat, et donationem sancto Petro promissam re ipsa implere studeat. Dominis excellentissimis filiis Pippino regi, et nostro spiritali compatri, seu Carolo et Carolomanno item regibus, et utrisque patriciis Romanorum, Stephanus papa.
Providi et sapientissimi Salomonis prophetica ita fertur assertio: Nomen bonum super misericordiam (Eccl. VII). Nomen quippe bonum est, fidem, quam quis pollicitus fuerit, immaculato corde et pura conscientia custodire, et operibus implere. Nomen enim bonum est, totis viribus ad exaltationem sanctae Dei Ecclesiae, per quam et salus Christianorum existit, decertare. Bonum enim inter omnes gentes de vobis exiit nomen, si operibus fuisset impletum. Redemptor namque noster misericors et multum miserator Dominus, illis propitiator existit, quos omnino tota mentis integritate fideles et defensores sanctae suae Ecclesiae cognoverit. Qualis remuneratio aut merces sub coelo existimanda et coaequanda est ad eam, quae pro defensione Dei Ecclesiae et domus beati Petri est rependenda? Ideo namque excellentissimam et a Deo protectam bonitatem vestram super turbas populorum et multarum gentium idem Rex regum et Dominus dominantium salvos vos instituit, ut per vos sancta Dei Ecclesia exaltetur. Potuerat namque alio modo, ut illi placitum fuisset, sanctam suam vindicare Ecclesiam, et justitiam sui principis apostolorum exigere; sed quia mentem et conscientiam vestram, a Deo protecte spiritalis compater, et dulcissimi filii, probare voluit, ideo nostram infelicitatem ad vos venire praecipit. Tradidimus enim corpus et animam nostram in magnis laboribus ad viam spatiosam, et longinquam provinciam, valde fisi in vestra fide: per Dei nutum illuc profecti sumus, afflicti in nive et frigore, aestu et aquarum inundatione, atque validis fluminibus, et atrocissimis montibus, seu diversis periculis. Etenim dum vestris mellifluis obtutibus praesentati sumus, omnes causas principis apostolorum in vestris manibus commendavimus, quoniam quidem inspirati a Deo aurem petitionibus nostris accommodare dignati estis, et vos beato Petro polliciti estis ejus justitiam exigere, et defensionem sanctae Dei Ecclesiae procurare, et, ut vere fideles Deo, pura mente pro defensione Dei Ecclesiae dimicandum properastis. Sed omnipotens Dominus, qui conterit bella ab initio, qui superbos humiliat, et humiles exaltat, illico justitiam beati Petri vestrae bonitati, et omnibus Christianis demonstravit, et tale praefulgidum miraculum ostendit, quale omnino gloriosum est referendum. Illi enim inimici Dei et sanctae Ecclesiae, qui in sua ferocitate confidebant, veloces pedes habentes ad effundendum sanguinem, super brevem numerum populi vestri irruerunt, et ita per manum beati Petri omnipotens Dominus victoriam vobis largiri dignatus est, ut illi, qui innumerabiles existebant, a paucis hominibus fuissent interempti. Et humiliati sunt ipsi inimici beati Petri usque ad terram, et ita timorem et tremorem in illis Dominus immisit per intercessiones beati Petri, ut ad nihilum devenirent. Non enim gladius hominis, sed gladius Dei est qui pugnat. Videns namque suam deceptionem iniquus Aistulphus rex, cum suis a Deo destructis judicibus, per blandos sermones et suasiones atque sacramenta illuserunt prudentiam vestram, et plus illis falsa dicentibus quam nobis veritatem asserentibus credidistis. Magno namque dolore et tristitia, excellentissimi filii, cor nostrum repletum est, cur minime bonitas vestra nos audire voluit. Omnia denique, quae per Dei jussionem vobis locuti sumus, veraciter ediximus, et jam patefacta sunt, ut facta ipsa demonstrant. Etenim, sicut primitus Christianitati vestrae ediximus, iniquus Aistulphus rex, ingresso in ejus corde perfido diabolo, omnia quae per sacramentum beato Petro per vestros missos restituenda promisit, irrita fecit, et nec unius palmi terrae spatium beato Petro reddere voluit. A die enim illo, quo a melliflua bonitate vestra separati sumus, tantum nos affligere et tribulare visus est, quantum non potest os hominis enarrare. In magna namque despectione sanctam Dei Ecclesiam, et nostram humilitatem, et vestros missos habere visus est, quia etiam et ad propriam nostram animam auferendam mala ejus imperatio et submissio facta est. Quid multa dicimus? Tantum nos tribulavit, quia etiam, si dici potest, et ipsi lapides pro nobis flerent. Tamen omnia vester consiliarius Fulradus presbyter et abbas una cum suis sociis, si Deum prae oculis habent, omnia vobis enarrare possunt. Non enim quia jam reddere, ut constituit, propria beati Petri voluit, sed etiam scamaras atque depraedationes, seu devastationes in civitatibus et locis beati Petri facere sua imperatione nec cessavit, nec cessat. Oblitus quippe est Deum qui fecit eum, et fidem Christianam transgressus est. Quomodo ulterius credendus est, sive ipse, sive ejus consentanei, qui tanta in Dei mysteriis sacramenta praebuerunt, et noluerunt conservare? Vere enim omnia vobis praediximus de ejusdem impii regis mendacio et falsitate; et quemadmodum diximus, manifesta sunt vobis, et perjurium ejus declaratum est. Pro quo peto vos, excellentissimi et a Deo protecti filii, et nimis obsecro, doleat vobis pro sancta Dei Ecclesia, et beati Petri causa; et quod per donationem beato Petro offerendum promisistis, ei possidendum contradere debeatis. Mementote, et semper in vestris praecordiis firmiter tenete quod promisistis eidem janitori regni coelorum. Nulla jam vos seducat suasio, aut acceptilatio. Considerate quam fortis existit exactor idem princeps apostolorum beatus Petrus. Videte omnia quae ei promisistis, et per donationem offerendum polliciti estis, contradere festinate, ut non lugeatis in aeternum, et condemnati maneatis in futura vita. Vita enim hujus mundi brevis est, et sicut umbra declinatur, et sicut vestimentum inveterascit. Illam vitam aeternam, quam vobis beatus Petrus pro sua causa et justitia promisit, tota mente et integro corde quaerite. Decertate bonum opus, quod coepistis, implere, et quae per donationem manu vestra confirmastis protectori vestro beato Petro reddere festinate, quoniam scriptum est: Melius est non vovere, quam vovere, et votum non reddere (Eccle. V). Sciatis enim, quia sicut chirographum vestram donationem princeps apostolorum firmiter tenet, et necesse est ut ipsum chirographum expleatis; ne dum justus Judex ad judicandum vivos et mortuos et saeculum per ignem advenerit, in futuro judicio idem princeps apostolorum idem chirographum demonstrans nullam habere firmitatem, districtas faciatis cum eo rationes. Sed magis explete quod promisistis velociter, ut iterum vitam aeternam, quam ab ipso principe apostolorum promissam habetis possideatis. Conjuro vos, excellentissimi et a Deo protecti filii, per Deum omnipotentem, qui continet omnia sua potentia, et per sanctam ejus matrem gloriosam semper virginem Mariam dominam nostram, atque virtutes coelorum, et per beatos principes apostolorum Petrum et Paulum, atque per tremendum judicii diem, ubi omnes constricte ad reddendum de nostris factis rationem assistere habemus, ubi nulla est ingeniosa excusatio, velociter et sine ullo impedimento, quod beato Petro promisistis per donationem vestram, civitates et loca, atque omnes obsides et captivos, beato Petro reddite, vel omnia quae ipsa donatio continet, quia ideo vos Dominus per humilitatem meam, mediante beato Petro, unxit in reges, ut per vos sancta sua exaltetur Ecclesia, et princeps apostolorum suam justitiam suscipiat. Magnum desiderium in nostro corde habebamus vestros mellifluos vultus aspicere, et de vestrae jucunditatis laetitia gaudere, juxta quod sapientissimus ait Salomon: Per vicos et plateas quaesivi quem dilexit anima mea (Cant. III). Et certe quos dileximus, per Dei jussionem invenimus, et quos desideravimus amplexi sumus; pro quo diffusa est super vos benedictio et gratia beati Petri, ut Domini fuit provisio. Quod nullus de vestris parentibus meruit suscipere, vos suscepistis, et princeps apostolorum prae caeteris regibus et gentibus vos suos peculiares faciens, omnes suas causas vobis commisit; et vos reddetis rationem Deo quomodo pro justitia ipsius janitoris regni coelorum decertaveritis. Cunctus namque noster populus reipublicae Romanorum magno dolore et amarissimis lacrymis una nobiscum tribulantur pro eo, dum ad tam longam et spatiosam provinciam properavimus, et prae fatigio ( sic ) validi itineris caro nostra minuata est; sic vacui et infructuosi sine effectu justitiae reversi sumus. Attamen nos infelices juxta dominicum praeceptum egimus, et omnes causas beati Petri vobis commendavimus; et vobis pertinet hoc, sive ad peccatum, sive ad mercedem. Nam et omnes gentes ita firmiter tenebant quod beatus Petrus nunc per vestrum fortissimum brachium suam percepisset justitiam, et factum non est, et in magno cordis stupore de hoc omnes evenerunt. Sed peto excellentissimam bonitatem vestram, ut vituperium hoc a gentibus auferatis, et omnibus fidem vestram operibus ostendite, eo quod fides, ut scriptum est, sine operibus otiosa est. Cum qua enim fiducia, aut fortitudine, ad expugnandos inimicos vestros pergere potestis, si justitiam beati Petri, ut promisistis et initiastis, non perfeceritis? Si enim ut coepistis operibus adimpleveritis, eritis semper victores et fortissimi super vestros inimicos; et praesens regnum per multorum annorum spatia cum bona possidebitis fama, et vitam percipietis aeternam. Tanto operi direximus ad vos Willarium reverentissimum et sanctissimum fratrem et coepiscopum et fidelem, qui vobis omnia de nostra tribulatione et causa beati Petri proprio ore enarret; cui in omnibus credere jubeatis, et exitum bonum in causa beati Petri ponere. Incolumem excellentiam vestram gratia superna custodiat.
EPISTOLA IV. STEPHANI PAPAE II AD PIPPINUM REGEM. Romana urbe ab Aistulpho et Longobardis obsessa, lacrymabiles litteras scribit, quibus opem a Pippino iterum votis omnibus implorat. Domino excellentissimo filio et nostro spiritali compatri Pippino regi Francorum, et patricio Romanorum, Stephanus papa.
Quanta luctuosa et amarissima tristitia circumvallati, quantaque anxietate atque angustia coarctati simus, et quantas, crebrescentibus continuis malis, oculi nostri distillantes profundant lacrymas, credimus quod et ipsa omnium elementorum figmenta enarrent. Quis enim harum tribulationum conspector non lugeat? Quis auditor harum nobis inhaerentium calamitatum non ululet? Quamobrem cujusdam bonae mulieris Susannae pudicitiae verba loquimur: Angustiae nobis undique, et quid agamus ignoramus (Daniel, XIII, XIV). O fili excellentissime et Christianissime, utinam omnipotens rerum creator Dominus, quemadmodum priscis temporibus Habacuc illum prophetam ad refocillandum et consolandum Danielem, praecipuum prophetam, abstrusum in leonum lacu, repentino volatu apportatum ab angelo miserat, ita et nunc, si dici potest, ejus misericordissima longanimitas a Deo servatam excellentiam tuam, vel unius horae momento praesentem fecisset, ad contemplandam aerumnosa et lugubres angustias et tribulationes quas immaniter a Longobardorum gente et eorum nefando rege patimur! Ecce venerunt nobis dies angustiae, praesto sunt dies fletus et amaritudinis, dies anxietatis, et gemitus, et doloris; quoniam quod timebamus evenit, et quod verebamur accidit. Pro quo angustiati, afflicti, atque oppressi, et ex omni circumquaque parte circumdati a nequissimo Aistulpho rege et Longobardorum gente, profusis lacrymis, percussoque pectore, cum propheta Dominum deprecantes dicimus: Adjuva nos, Deus salutaris noster, et propter honorem nominis tui libera nos (Psal. LXXVIII). Et rursum: Apprehende arma et scutum, et exsurge in adjutorium nostrum. Domine, judica nocentes nos, et expugna expugnantes nos (Psalm. XXXIV). Etenim saepius bonitati tuae innotescere videmur licet nostras tribulationes, tamen et nunc luctu et gemitu referendum malorum pericula, quae ab eodem protervo rege passi sumus, et ejus gente Longobardorum, magno cogente periculo, significandum statuimus. Jam credimus, Christianissime et excellentissime fili et spiritalis compater, omnia nobilitati tuae esse cognita quomodo pacis foedera ab impio Aistulpho rege et ejus gente dissipata sunt, et qualiter nihil juxta ut constituit, et per vinculum sacramenti confirmatum est, valuimus impetrare. Et jam quia nullum augmentum nobis factum est, potius autem post desolationem totius nostrae provinciae, et plura homicidia ab eadem gente perpetrata, etiam quod cum magnis lacrymis et dolore cordis dicimus agnoscas, excellentissime fili et spiritalis compater. In ipsis Januariis Kalendis cunctus ejusdem Aistulphi Longobardorum regis exercitus e Tusciae partibus in hanc civitatem Romanam conjunxerunt, et resederunt juxta portam beati Petri, atque beati Pancratii, et Portuensem. Ipse vero Aistulphus cum aliis exercitibus conjunxit ex alia parte, et sua fixit tentoria juxta portam Salariam et caeteras portas, et nobis direxit dicens: Aperite mihi portam Salariam et ingrediar civitatem, et tradite mihi pontificem vestrum, et habebo in vobis compassionem; alioquin muros subvertens, uno vos gladio interficiam, et videam qui vos eruere possit de manibus meis. Sed et Beneventani omnes generaliter in hanc Romanam urbem conjungentes, resederunt juxta portam beati Pauli apostoli, et caeteras istius Romanae civitatis portas, et omnia extra urbem praedia longe lateque ferro et igni consumpserunt, domos omnes comburentes, pene ad fundamenta destruxerunt. Ecclesias Dei incenderunt, et sacratissimas sanctorum imagines in ignem projicientes suis gladiis consumpserunt; et munera sancta, id est, corpus Domini nostri Jesu Christi, in suis contaminatis vasibus, quos folles vocant, miserunt, et cibo carnium copioso saturati comedebant eadem munera. Velamina altarium, ecclesiarum Dei omnia ornamenta, quod nimis crudele dici est, auferentes, in propriis utilitatibus usi sunt. Servos Dei monachos, qui pro officio divino in monasteriis morabantur, plagis maximis tundentes, plures laniaverunt; et sanctimoniales feminas, atque reclusas, quae ab infantia et pubertatis tempore pro Dei amore sese clausurae tradiderunt, abstrahentes cum magna crudelitate, polluerunt, quin etiam et in ipsa contaminatione alias interficere nisi sunt. Et omnes domos cultas beati Petri igni combusserunt, vel omnium Romanorum, ut dictum est, domos comburentes extra urbem funditus destruxerunt, et omnia peculia abstulerunt, et vineas fere ad radices absciderunt, et messes conterentes omnino devoraverunt. Et neque domui sanctae nostrae ecclesiae, neque cuiquam in hac Romana urbe commoranti spes remansit vivendi, quia, ut dictum est, omnia ferro et igni consumpserunt, et multos homines interfecerunt. Sed copiosam familiam beati Petri, et omnium Romanorum, tam viros quam mulieres, jugulaverunt, et alios plures captivos duxerunt. Nam et innocentes infantulos a mamillis matrum suarum separantes, ipsos que vi polluentes, interemerunt ipsi impii Longobardi. Et tanta mala in hac Romana urbe fecerunt quanta certe nec paganae gentes aliquando perpetrarunt; quin etiam, si dici potest, et ipsi lapides nostras desolationes videntes ululant nobiscum. Quinquaginta et quinque dies hanc afflictam Romanam civitatem obsidentes, et ex omni parte circumdantes, praelia fortissima die noctuque cum pessimo furore incessanter contra nos ad muros istius Romanae urbis commiserunt. Et non deficiebant impugnantes nos, ut suae potestati, quod avertat Divinitas, subjiciens omnes uno gladio idem iniquus Aistulphus interimeret. Ita enim nobis exprobrantes asserebant: Ecce circumdati estis a nobis, et non effugietis manus nostras: veniant nunc Franci, et eruant vos de manibus nostris! Nam et civitatem Narniensem, quam beato Petro tua Christianitas concessit, abstulerunt, et aliquas civitates nostras comprehenderunt. Quamobrem constricti vix potuimus per maximum ingenium marino itinere praesentes nostras litteras, et missos ad tuam excellentissimam Christianitatem dirigere, quas et cum magnis lacrymis scripsimus. Qui etiam probante veritate dicimus, per unamquamque litteram lacrymas sanguine mistas exprimeremus; et utinam praestaret nobis Dominus ut qua hora nostram luctuosam exhortationem legeris, in praesentia tua per omnem litteram sanguine plenae lacrymae fluerent! Unde, fili excellentissime, et spiritalis compater, peto te, et tanquam specialiter assistens, provolutus terrae, et tuis vestigiis me prosternens, cum divinis mysteriis conjuro coram Deo vivo et vero, et ejus principe apostolorum beato Petro, ut sub nimia festinatione, et maxima celeritate nobis subvenias ne pereamus, quoniam post Dominum in tuis manibus nostrum omnium Romanorum commisimus animas. Non nos derelinquas, sic non te derelinquat Dominus in omnibus actibus et operibus. Non nos spernas, sic non te spernat Dominus invocantem ejus potentiam. Non elonges a nobis auxilium tuum, Christianissime fili, et spiritalis compater; sic non elonget Dominus auxilium suum et protectionem a te tuaque gente, dum ingressi fueritis contra inimicos vestros ad dimicandum. Adjuva nos, et auxiliare nostri sub magna velocitate, Christianissime; sic adjutorium sumas a Deo omnipotente, qui te unxit super turbas populorum per institutionem beati Petri in regem. Occurre, occurre, fili, et subveni nobis, antequam gladius inimicorum ad cor nostrum pertingat. Peto te, ne pereamus, ne quando dicant gentes quae in cuncto orbe terrarum sunt: Ubi est fiducia Romanorum, quam post Dominum in regibus Francorum habebant? Non nos patiaris perire, et ne moreris, aut differas nobis ad solatiandum, nec a tuo nos separes auxilio; sic non sis alienus a regno Dei, et inseparatus a tua dulcissima conjuge, excellentissima regina, et spiritali nostra commatre. Non nos amplius anxiari, et periclitari, atque in luctu et fletu perseverare permittas, bone excellentissime fili, et spiritalis compater; sic non superveniat tibi luctus de tuis meisque dulcissimis filiis, domno Carolo et Carolomanno excellentissimis regibus et patriciis. Non obdures aurem tuam ad audiendum nos, et ne avertas faciem tuam a nobis, ne confundamur in nostris petitionibus, et ne periclitemur usque in finem; sic non obduret Dominus aurem suam tuas ad exaudiendum preces; et ne avertat faciem suam a te in illo futuri examinis die, quando cum beato Petro, et caeteris suis apostolis, ad judicandum sederit omnem ordinem, omnem sexum, omnemque potestatem humanam, et saeculum per ignem, dicaturque tibi, quod avertat Divinitas: Nescio te, quia non auxiliatus es Dei Ecclesiae, et defendere minime procurasti ejus peculiarem populum periclitantem. Audi me, fili, audi me, et subveni nobis. Ecce adest tempus salvandi nos; salva nos antequam pereamus, Christianissime rex. Quid enim melius, quidve elegantius, quam periclitantes et in angustia positos salvare? Scriptum quippe est: Qui salvat, tanquam qui aedificat (Isai. I). Hinc enim praecipuus Isaias propheta ait: Subvenite oppresso. Omnes enim gentes, quae circumquaque sunt positae, et ad vestram per Dei potentiam Francorum fortissimam gentem refugium fecerunt, salvae factae sunt. Etsi omnibus gentibus auxilium impertire non differtis, et per vos salvae efficiuntur, multo amplius sanctam Dei Ecclesiam et ejus populum de inimicorum impugnatione debueratis liberare. O quanta fiducia in nostro inerat corde, quando vestrum mellifluum conspicere meruimus vultum, et in charitatis vinculo sumus alligati atque connexi, in magna quiete et securitate nos permanere! Sed dum a vobis separabamus lucem videre, eruperunt tenebrae, et facta sunt novissima nostra pejora prioribus. Considera, fili, considera, et omnino percogita, per Deum vivum te conjuro, quoniam et nostra et omnes Romanorum populi animae, post Deum et ejus principem apostolorum, in tua a Deo protecta excellentia, et gente Francorum a Deo tibi commissa pendent, quia, ut praelatum est, in gremio tuo nostras commisimus animas; et si perire, quod absit et avertat divina clementia, nos contigerit, perpende, obsecro et omni modo perpensa, in cujus animam respiciat ad peccatum. Certe enim omnino crede, Christianissime, si nobis aliqua evenerit calamitas, quod absit periclitandi, tu de omnibus, a Deo protecte et dilectissime nobis, ante tribunal Dei eris redditurus rationem cum omnibus tuis judicibus, quoniam, ut praelatum est, nulli alio nisi tantummodo tuae amantissimae excellentiae, vel dulcissimis filiis, et cunctae genti Francorum per Dei praeceptionem, et beati Petri, sanctam Dei Ecclesiam, et nostrum Romanorum Reipublicae populum, commisimus protegendum. Ecce omnes nostros dolores et anxietates atque angustias tuae a Deo protectae bonitati innotuimus. Tu vero, excellentissime fili, et spiritalis compater, age et libera post Dominum in te confugientes, ut fructum bonum afferens in futuri examinis die merearis dicere: Domine meus, princeps apostolorum beate Petre, ecce ego clientulus tuus, cursum consummans, fidem tibi servans, Ecclesiam a superna clementia tibi commendatam de manibus persequentium defendens liberavi, et assistens immaculatus coram te, offero tibi pueros quos mihi commisisti de manibus inimicorum eruendos, sospites atque incolumes existentes. Tunc et in praesenti vita regni gubernacula tenens, etiam et in futuro saeculo cum Christo regnans, coelestium praemiorum gaudia adipisci merearis; audiens nimirum paternam desiderabilem vocem illam inquientis: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis praeparatum est ab origine mundi (Matth. XXV). Incolumem excellentiam tuam superna gratia custodiat.
EMBOLUM.
Magnopere direximus ad vestram Christianissimam excellentiam praesentem nostrum missum Georgium reverentissimum ac sanctissimum fratrem et coepiscopum nostrum, atque Warneharium religiosum abbatem, missum vestrum, seu Thomaricum et comitem, magnificos item missos nostros, qui vobis nostros omnes dolores, et cunctas desolationes, quas a Longobardorum gente et eorum protervo rege passi sumus et assidue patimur, vobis subtili enarratione, sicut propriis oculis viderunt, viva voce dicere debeant; quibus et in omnibus tanquam nobismetipsis credere jubeat Christianissima excellentia vestra, et nostram liberationem nimis festinanter procurare. Et conjuro te per Deum vivum et verum, a Deo protecte fili et spiritalis compater, ut nequaquam amplius discredas nostras afflictiones, et nullo modo neglectum ponatis ad liberandum nos, ne, quod absit, si amplius credere distuleris, et neglexeris nos eruendum, nobis, quod avertat Divinitas, irruat calamitas pereundi, et vobis pertineat ad magnum detrimentum, et peccatum atque condemnationem in praesenti et aeterna vita, quia vobis animas omnium nostrum Romanorum tradidimus. Sed magis magisque, ut praelatum est, conjuramus te, a Deo servate excellentissime fili et spiritalis compater, per Patrem et Filium et Spiritum sanctum, Trinitatem indivisam, ut nostras tribulationes et angustias, atque dolores et desolationes credere jubeatis, sine qualibet ambiguitate, et nobis propter Deum subvenire, et ad liberandum nos de manibus Longobardorum inimicorum nostrorum nimis festinanter occurrere digneris, ut fructum offerens copiosum victor, intercedente beato Petro, super omnes barbaras nationes efficiaris, et vitam aeternam possideas. Praefatus vero Warneharius abbas pro amore beati Petri loricam se induens, per muros istius afflictae Romanae civitatis die noctuque vigilavit, et pro nostra omnium Romanorum defensione atque liberatione, ut bonus athleta Christi, totis suis viribus decertavit.
EPISTOLA V. STEPHANI PAPAE II AD FRANCOS. Missa fuit sub nomine Petri apostoli et Stephani ad eosdem pro subsidio contra Longobardos. Petrus vocatus apostolus a Jesu Christo Dei vivi Filio, qui ante omnia saecula cum Patre regnans in unitate Spiritus sancti, in ultimis temporibus pro nostra omnium salute incarnatus et homo factus, nos suo redemit pretioso sanguine, per voluntatem paternae gloriae, quemadmodum per sanctos suos destinavit prophetas, in Scripturis sanctis, et per me omnis Dei catholica et apostolica Romana Ecclesia, caput omnium Ecclesiarum Dei, ipsius redemptoris nostri sanguine supra firmam fundata petram, atque ejusdem almae Ecclesiae Stephanus praesul, gratia, pax, et virtus ad eruendam eamdem sanctam Dei Ecclesiam, et ejus Romanum populum mihi commissum de manibus persequentium, plenius ministretur a Domino Deo vestro, vobis viris excellentissimis Pippino, Carolo, et Carolomanno tribus regibus, atque sanctissimis episcopis, abbatibus, presbyteris, vel cunctis religiosis monachis, verum etiam ducibus, comitibus, et cunctis generalibus exercitibus, et populo Franciae commorantibus.
Ego Petrus apostolus, dum a Christo Dei vivi Filio vocatus sum supernae clementiae arbitrio, illuminator ab ejus potentis totius mundi sum praeordinatus, ipso Domino Deo nostro confirmante: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti (Matth. II); et iterum Accipite Spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis (Joan. XX); et mihi suo exiguo servo et vocato apostolo sigillatim suas commendans oves ait: Pasce oves meas, pasce agnos meos (Joan. XXI); et rursus: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferorum non praevalebunt adversus eam. Et tibi dabo claves regni coelorum; quaecunque ligaveris super terram, erunt ligata et in coelis; et quaecunque solveris super terram, erunt soluta et in coelis (Matth. XVI). Quamobrem omnes qui meam audientes impleverunt praedicationem, profecto credant sua in hoc mundo Dei praeceptione relaxari peccata, et mundi atque sine macula in illam progredientur vitam. Etenim quibus [quia] illuminatio Spiritus sancti in vestris refulsit praefulgidis cordibus, vosque amatores effecti estis sanctae et unicae Trinitatis per susceptum evangelicae praedicationis verbum, profecto in hac apostolica Dei Romana Ecclesia nobis commissa vestra futurae retributionis spes tenetur annexa.
Ideoque ego apostolus Dei Petrus, qui vos adoptivos habeo filios, ad defendendum de manibus adversariorum hanc Romanam civitatem, et populum mihi a Deo commissum, sed et domum, ubi secundum carnem requiesco, de contaminatione gentium eruendam, vestram omnium provocans dilectionem adhortor, et ad liberandam Ecclesiam Dei mihi a divina potentia commendatam omnino protestans admoneo, pro eo quod maximas afflictiones et oppressiones a pessima Longobardorum gente patiuntur. Nequaquam aliter teneatis, amantissimi, sed pro certo confidite, memetipsum tanquam in carne coram vobis vivum assistere, et per hanc adhortationem validis constringere atque obligare adjurationibus. Quia, secundum promissionem quam ab eodem Domino Deo et Redemptore nostro accepimus, peculiares inter omnes gentes vos omnes Francorum populos habemus. Itaque protestor et admoneo tanquam in aenigmate, et firma obligatione conjuro vos Christianissimos reges, Pippinum, Carolum, et Carolomannum, atque omnes sacerdotes, episcopos, abbates, presbyteros, vel universos religiosos monachos, et vel cunctos judices; item duces, comites, et cunctum Francorum regni populum, et tanquam praesentialiter in carne vivus assistens coram vobis, ago ego apostolus Dei Petrus, ita firmiter credite vobis per adhortationis alloqui verbum, quia, etsi carnaliter desum, spiritualiter autem a vobis non desim. Quoniam scriptum est: Qui suscipit prophetam in nomine prophetae, mercedem suscipit (Matth. X).
Sed et domina nostra Dei genitrix semper virgo Maria nobiscum vos magnis obligationibus adjurans protestatur, atque monet, et jubet, simul etiam et throni, atque dominationes, vel cunctus coelestis militiae exercitus, nec non et martyres atque confessores Christi, et omnes omnino Deo placentes, et hi nobiscum adhortantes, et conjurantes protestantur, quatenus doleat vobis pro civitate ista Romana, nobis a Domino Deo commissa, et ovibus dominicis in ea commorantibus, nec non et pro sancta Dei Ecclesia mihi a Domino commendata: defendite atque liberate eam sub nimia festinatione de manibus persequentium Longobardorum, nec (quod absit) corpus meum, quod pro Domino Jesu Christo tormenta perpessum est, et domus mea ubi per Dei praeceptionem requiescit, ab eis contaminentur, et populus meus peculiaris lanietur amplius, nec trucidetur ab ipsa Longobardorum gente, qui tanto flagitio perjuri, rei existunt, et transgressores divinarum Scripturarum probantur. Praestate ergo populo meo Romano, mihi a Deo commisso, in hac vita fratribus vestris, Domino cooperante, praesidia totis vestris viribus, ut ego Petrus vocatus Dei apostolus in hac vita, et in die futuri examinis vobis alterna impendens patrocinia, in regno Dei lucidissima ac praeclara vobis praeparem tabernacula, atque praemia aeternae retributionis, et infinita paradisi gaudia vobis pollicens ad vicem tribuam, dummodo meum peculiarem populum, et Romanam meam civitatem, fratres vestros Romanos de manibus iniquorum Longobardorum nimis velociter defenderitis.
Currite, per Deum vivum et verum vos adhortor et protestor. Currite et subvenite, antequam fons vivus, unde sacrati et renati estis, arescat, antequam ipsa modica favilla de flagrantissima flamma remanens, de qua vestram lucem cognovistis, exstinguatur, antequam mater vestra spiritualis sancta Dei Ecclesia, in qua vitam speratis accipere aeternam, humilietur, invadatur, et ab impiis violetur atque contaminetur. Protestor vos, dilectissimi filii mei adoptivi, per gratiam Spiritus sancti protestor, et nimis coram Deo terribili, creatore omnium, adhortor atque admoneo ego apostolus Dei Petrus, et una mecum sancta Dei catholica et apostolica Ecclesia, quam mihi Dominus commisit, ne patiamini perire hanc civitatem Romanam, in qua corpus meum constituit Dominus, quam et mihi commendavit, et fundamentum fidei constituit: liberate eam, et ejus Romanum populum, fratres vestros, et nequaquam invadi permittatis a gente Longobardorum. Sic enim sunt invasae provinciae et possessiones vestrae a gentibus quas ignoratis. Non separemini a populo meo Romano, sic enim non sitis alieni aut separati a regno Dei et vita aeterna. Quidquid enim poscetis a me, subveniam vobis, videlicet, et patrocinium impendam. Subvenite populo meo Romano fratribus vestris, et perfectius decertate, atque finem imponite [fidem impendite] ad liberandum eos. Nullus enim accipit coronam, nisi qui legitime decertaverit; et vos decertate fortiter pro liberatione sanctae Dei Ecclesiae, ne in aeternum pereatis.
Conjuro vos (ut praefatum est), dilectissimi, per Deum vivum, et omnino protestor, minime permittatis hanc civitatem meam Romanam, et in ea habitantem populum amplius a gente Longobardorum laniari, ne lanientur et crucientur corpora et animae vestrae in aeterno atque inexstinguibili igni Tartareo cum diabolo, et ejus pestiferis angelis, et ne dispergantur amplius oves dominici gregis a Deo commissi, videlicet populus Romanus, ne vos dispergat et projiciat Dominus, sicut Israeliticus populus dispersus est.
Declaratum quippe est quod super omnes gentes quae sub coelo sunt vestra Francorum gens apostolo Dei Petro prima exstitit [existit]; et ideo Ecclesiam, quam mihi Dominus tradidit, vobis per manus vicarii mei commendavi ad liberandum de manibus inimicorum. Firmissime enim tenete quod ego servus Dei vocatus apostolus omnibus vestris necessitatibus, cum modo precati estis, auxiliatus sum, et victoriam per Dei virtutem vobis de inimicis vestris tribui, et inante attribuam nihilominus, credite, si ad liberandum hanc meam civitatem Romanam nimis celeriter accurretis. Mementote et hoc, quomodo et inimicos sanctae Dei Ecclesiae, dum contra vos praelium incoeperunt, a vobis, qui parvo numero contra eos fuistis, prosterni feci. Pro quo decertate hanc meam velociter adimplere admonitionem, ut perfectius mereamini meum auxilium adipisci per gratiam quae mihi data est a Christo Domino nostro.
Ecce, filii charissimi, praedicans admonui vos. Si obedieritis velociter, erit vobis pertingens ad magnam mercedem, et meis suffragiis adjuvari, et in praesenti vita omnes vestros inimicos superantes, et longaevi existentes, bona terrae comedetis, et aeterna procul dubio fruemini vita. Sin autem, quod non credimus, et aliquam posueritis moram aut adinventionem minime velociter hanc nostram ad implendam adhortationem, ad liberandam hanc meam civitatem Romanam, et populum in ea commorantem, sanctam Dei apostolicam Ecclesiam a Domino mihi commissam, simul et ejus praesulem, sciatis vos ex auctoritate sanctae et unicae Trinitatis per gratiam apostolatus, quae data est mihi a Christo Domino, vos alienari pro transgressione nostrae adhortationis a regno Dei, et vita aeterna. Sed Deus et Dominus noster Jesus Christus, qui nos, suo pretioso sanguine redimens, ad lucem perduxit veritatis, nos quoque praedicatores et illuminatores totius mundi constituit, det vobis ea sapere et intelligere, eaque disponere nimis velociter, ut celerius hanc civitatem Romanam, et ejus populum, seu sanctam Dei Ecclesiam mihi a Deo commissam ad eruendum occurratis, quatenus misericorditer, sicut fidelibus suae potentiae, meis pro vobis intervenientibus suffragiis, et in praesenti vita longaevos, sospites, et victores conservare jubeat, et venturo in saeculo dona suae remunerationis faciat multiplicius promereri cum sanctis et electis suis. Bene valete.
EPISTOLA VI. STEPHANI PAPAE II AD PIPPINUM REGEM. Gratias agit ob urbem liberatam, collatumque in Ecclesiam Romanam beneficium. De Aistulphi regis morte, et Desiderio ejus successore. Orat ut reliquas exarchatus et Pentapolis civitates nondum redditas a Desiderio juxta fidem ab eo datam restitui jubeat. Missa per Georgium episcopum et Joannem sacellarium legatos. Domino excellentissimo filio et nostro spiritali compatri Pippino regi Francorum, et patricio Romanorum, Stephanus papa.
Explere lingua, excellentissime fili, non valemus quantum tuo opere, tua vita, delectamur. Facta quippe diebus nostris virtute divina miracula vidimus, quod per excellentiam tuam sancta omnium Ecclesiarum Dei mater et caput, fundamentum fidei Christianae, Romana Ecclesia, quae valde ab hostium impugnatione periculorum impugnationibus lamentabatur, magna nunc gaudii soliditate nimirum est translata atque confirmata, et moerentes Christianorum animae tuo fortissimo praesidio maxima sunt relevatae laetitia. Pro quo in vestro opere, et nostra exsultatione, libet cum angelis exclamare: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II). Et quia elapso anno, isto in tempore, valde ab hostium depopulosa impugnatione sauciati, et ultra citraque circumdati affligebamur, nunc autem tuo potentissimo auxilio erepti ab imminentibus periculis, immenso exsultamus gaudio, et benedicentes nomen Domini cum Psalmographo consona dicimus voce: Haec est immutatio dexterae Altissimi (Psal. LXXVI). Et rursum: Ad vesperum demorabitur fletus, et ad matutinum laetitia (Psal. XXIX). Cujus enim vel saxeum pectus tam benigno opere a tua praeclara bonitate peracto, cognitoque, non statim in omnipotentis Dei laudibus, atque in tuae excellentiae amorem mollescat? Haec me, fateor, excellentissime fili et spiritalis compater, quae per te mirabiliter facta sunt, saepe convenientibus ex universo orbe terrarum nationibus dicere, saepe cum eis pariter admirari delectat, et extensa voce mellifluae tuae excellentiae laudes persolvere indeficienter. Haec me plerumque etiam in momento horarum excitant, indeflexibili oculo pro immensa bonitatis tuae et universae gentis Francorum sospitate omnipotenti Deo fundere preces. Denique, amantissime, et Deo inspirate, victor, felix, et divina providentia fortissime rex, qualiter beatus Petrus apostolorum princeps tuae devotionis affectum, quem pro ejus causa decertans adhibuisti, susceperit, ipsa liquido cunctis vita vestra testatur. Scriptum quippe: Vota justorum placabilia (Prov. XV). Libet quippe omnino, excellentissime fili, tuae bonitati magnas gratiarum persolvere laudes, et nomen Domini pro tam maxima benignitate glorificantes exhilarata voce canere: Benedictus Dominus Deus Israel, quia visitans plebem suam, et redemptionem facere cupiens populo suo, suscitavit nobis, Christianissime victor, nostris diebus fortissimum liberatorem. Quid enim aliud quam novum te dixerim Moysem, et praefulgidum asseram David regem? quoniam quemadmodum illi ab oppressionibus Allophylorum populum Dei liberaverunt; ita quoque tu, benedicte a Deo victor, fortissime rex, tuo certamine Ecclesiam Dei, et ejus afflictum populum, ab hostium impugnatione eruere studuisti. Benedictus es, eximie fili, a Deo excelso qui fecit coelum et terram; et benedictus Deus, quo protegente hostes in manibus tuis sunt. Benedicat tibi Dominus pulchritudo justitiae, et tuos amantissimos natos, meosque spiritales filios, domnum Carolum et Carolomannum, a Deo institutos reges Francorum, et patricios Romanorum, cum Christianissima eorum matre, excellentissima regina, dulcissimaque conjuge, fidele Dei, spiritali nostra commatre, tueatur, et in omnibus protegat. Dilatet Deus semen vestrum, et benedicat in aeternum, atque solium regni fruendum perenniter concedat, et universam gentem Francorum sub vestra ditione permanentem illaesam custodiat. Vale in Domino, rex benignissime, quia per te sanctae Dei Ecclesiae inimici humiliati sunt, et magna laetitia ipsa sancta Dei Ecclesia est relevata, et ejus peculiaris populus jucundatur, et per te benedicitur Deus, pro quo et ejus benedictio super te plenius est effusa, gaudium enim uberrimum in universum terrarum orbem intulisti. Magna sunt haec, et omni potentis Dei laudibus tribuenda, sed inter haec misericordissimi Dei nostri clementiam indesinenter petimus, ut coelestis sui regni gaudia vobis tribuat vicissitudine. Quapropter cum magna fiducia, tanquam praesentialiter coram tuo mellifluo consistens aspectu, flexis genibus petens peto te, et omnino coram Deo vivo deprecor, ut jubeas firmiter in hoc bono opere, sicut certe confidimus, usque in finem permanere, pro sanctae Dei Ecclesiae perfecta exaltatione, et ejus populi deliberatione, et integra securitate; et plenariam justitiam eidem Dei Ecclesiae tribuere digneris, atque optimum et velocem finem in causa fautoris tui beati Petri adhibere jubeas, ut civitates reliquas, quae sub unius dominii ditione erant connexae, atque constitutos fines, territoria etiam loca, et saltora, in integro matri tuae spiritali sanctae Ecclesiae restituere praecipiatis, ut populus Dei, quem a manibus inimicorum redemisti, in magna securitate et delectatione tuo auxilio adjutus vivere valeat; quoniam et filius noster Deo amabilis Fulradus, fidelis vester, omnia conspiciens, satisfactus est, quod nequaquam ipse populus vivere possit extra eorum fines, et territoria atque possessiones, atque civitatibus illis quae semper cum eis sub unius dominii ditione erant connexae. Peto te, fili, peto te coram Deo vivo, et fortiter conjuro, spiritalis compater, ut in hoc bono opere perfectius maneas, et non hominum blandimentis, aut suasionibus, vel promissionibus, quod absit, faveas, et in aliam, declines partem; sed magis vere timens Deum, omnia quae beato Petro sub jurejurando promisisti, adimplere jubeas, et sicut coepisti plenariam justitiam illi impertire. Etenim tyrannus ille sequax diaboli Aistulphus, devorator sanguinum Christianorum, Ecclesiarum Dei destructor, divino ictu percussus est, et in inferni voraginem demersus. In ipsis quippe diebus, quibus ad hanc Romanam urbem devastandam profectus est post annui spatii circulum, ita divino mucrone percussus est, ut profecto in eo tempore quo fidem suam tentans diversa piaculi scelera perpetratus est, in eo et suam impiam finiret vitam. Nunc autem Dei providentia, per manus sui principis apostolorum beati Petri, simul per tuum fortissimum brachium, praecurrente industria Deo amabilis viri Fulradi, tui fidelis, nostri dilecti filii, ordinatus est rex super gentem Longobardorum Desiderius vir mitissimus, et in praesentia ipsius Fulradi sub jurejurando pollicitus est restituendum beato Petro civitates reliquas, Faventiam, Imolam, et Ferrariam, cum earum finibus, simul etiam et saltora, et omnia territoria, nec non et Auximum, Anconam, et Numanam civitates, cum earum territoriis. Et postmodum per Garinodum ducem, et Grimoaldum, nobis reddendum spopondit civitatem Bononiam, cum finibus ejus, et in pacis quiete cum eadem Dei Ecclesia et nostro populo semper mansurum professus est, atque fidelem erga a Deo protectum regnum vestrum esse testatus est. Et petiit nos quatenus bonitatem tuam deprecaremur, ut cum eo et cuncta gente Longobardorum magnam pacis concordiam confirmare jubeas. Nam et Spoletani ducatus generalitas, per manus beati Petri, et tuum fortissimum brachium, constituerunt sibi ducem, et tam ipsi Spoletani, quamque etiam Beneventani, omnes se commendare per nos a Deo servatae excellentiae tuae cupiunt, et imminent anhelantius in hoc deprecando bonitatem tuam. Unde petimus te, excellentissime fili et spiritalis compater, ut si praedictus Desiderius, quemadmodum spopondit, justitiam sanctae Dei Ecclesiae, sive reipublicae Romanorum, beato Petro protectori tuo plenius restituere, et in pacis quiete cum Ecclesia Dei et nostro populo, sicut in pactis a tua bonitate confirmatis continetur, permanserit cum universa sua gente, jubeas in id quod petiit tuas a Deo inspiratas aures inclinare. Hoc interea anhelantius, ut nimis velociter eidem Desiderio regi, obtestando, admonendo, etiam et praecipiendo, dirigere jubeas, ut reliquas civitates, loca, et territoria, atque patrimonia, et saltora, in integro sanctae Ecclesiae reddere debeat; et tale fundamentum, et optimum in causa ejus imponere jubeas, ut, auxiliante Domino, ipsa sancta Dei Ecclesia secura maneat in finem saeculi, et plenaria justitia a justo judice Domino Deo nostro, et memoriale nomen tibi in saecula maneat, ut etiam cunctae a Christo protectae genti vestrae Francorum. Inspiratus autem a Deo nimis festinanter causam sanctae Ecclesiae perficies, quia sunt aliae canonicae causae, quas perficere debeamus, pertinentes ad magnam regni tui laudem, et magnam animae tuae, vel cunctae gentis Francorum, immensam mercedem. Et hoc obnixe postulamus praecelsam bonitatem tuam, ut, inspiratus a Deo, et ejus principe apostolorum beato Petro, ita disponere jubeas de parte Graecorum, ut fides sancta catholica et apostolica per te integra et inconcussa permaneat in aeternum, et sancta Dei Ecclesia, sicut et ab aliis, et ab eorum pestifera malitia liberetur, et secura reddatur, atque omnia proprietatis suae percipiat; unde pro animae vestrae salute indefessa luminarium concinnatio Dei Ecclesiis permaneat, et esuries pauperum, egenorum vel peregrinorum nihilominus resecetur, et ad veram saturitatem perveniant. Qualiter autem cum Silentiario locuti fueritis, vel quomodo eum tua bonitas absolverit, una cum exemplari litterarum, quas ei dederitis, nos certiores reddite, ut sciamus qualiter in communi concordia agamus, sicut inter nos et Fulradum Deo amabilem constitit. Ipse vero dilectus filius noster Fulradus in omnibus causis juxta tuam praeceptionem peregit, et maximas gratias illi egimus pro suo certamine. Qui videlicet ad vos revertens omnia qualiter acta sunt bonitati vestrae intimabit. Praesentes vero fidelissimos nostros, id est, Georgium reverentissimum ac sanctissimum fratrem et coepiscopum nostrum, atque Joannem regionarium, nostrumque sacellarium, petimus ut, bilariori suscipiens vultu, in omnibus acceptari jubeas, et quidquid nostra vice bonitati tuae locuti fuerint, eis in omnibus credere digneris, atque cum effectu causae et laetabundis nuntiis ad nos remeandas absolvere jubeas. Nam et hoc obsecramus bonitatem tuam, ut nimis celeriter ad nos conjungendam [commigrandum] absolvere praecipias reverentissimum fratrem et coepiscopum nostrum Wileharium. Omnipotens autem Deus in cunctis actibus tuis, excellentissime victor rex, suae dextrae extensione te protegat, tibique et praesentis vitae prospera, et post multorum annorum curricula, gaudia aeterna concedat, faciatque cum tua dulcissima conjuge, excellentissima regina, spiritali nostra commatre, et vestris meisque dulcissimis filiis, maximo gaudio jucundari, et regni vestri gubernaculo a Deo vobis concesso perfrui; et qui praesenti vita regni potestatem tenetis, etiam futuro in saeculo cum Christo in aeternum regnetis, promerentes illam dominicam promissionem audire: Venite, benedicti Patris mei (Matth. XXV); pro eo quod certamen honum certastis, cursum consummastis, fidem servastis, sumite repositas vobis coronas, et accipite regnum vobis ab origine mundi praeparatum. Nam et ex hoc praecelsae et a Deo custoditae excellentiae vestrae innotescimus quia petit nobis Optatus religiosus abbas vestri monasterii sancti Benedicti, pro monachis suis, qui cum tuo germano profecti sunt, ut eos absolvere jubeas; sed qualiter tua fuerit voluntas, ita de eis exponere jubeas. Incolumem excellentiam tuam gratia superna custodiat.
EPISTOLA VII. STEPHANI PAPAE II AD PIPPINUM REGEM, ET CAROLUM AC CAROLOMANNUM. Ut Aistulfum Longobardorum regem, qui juramentum restituendi civitates et loca sibi donata, violavit, cogant justitiam facere de promissis. Dominis excellentissimis filiis, Pippino regi, et nostro spiritali compatri, Carolo et Carolomanno item regibus, et utrisque patritiis Romanorum Stephanus papa.
Dum regni vestri nomen inter caeteras gentes erga sinceram fidem beati Petri principis apostolorum lucidissime fulserit, valde studendum est ut unde gloriosiores caeteris gentibus in servitio beati Petri vos omnes Christiani asserunt, inde omnipotenti Domino, qui dat salutem regibus pro defensione sanctae suae Ecclesiae, perfectius placeatis, ut fidem quam erga eumdem principem apostolorum colitis, adjutricem in omnibus habeatis. Optaveramus quidem, praecellentissimi filii, amplius protelando nostram locutionem dilatare, sed quia pro multis ab iniquo Aistulfo rege Longobardorum nobis ingestis tribulationibus cor nostrum omnino atteritur dolore, et taedet spiritus noster, ideo a multorum sermonum prolixitate declinavimus, et unum quod est necessarium, excellentissimae Christianitati vestrae innotescere studuimus. A Deo protecte, nosterque spiritalis compater, et vos dulcissimi filii, pro mercede animarum vestrarum, quemadmodum misericors Deus noster coelitus victorias vobis largiri dignatus, justitiam beati Petri, in quantum potuistis, exigere studuistis, et per donationis paginam restituendum confirmavit bonitas vestra. Nunc autem, sicuti primitus Christianitati vestrae de malitia ipsius impii regis ediximus, ecce jam mendacium et iniqua perversitas, atque ejus perjurium declaratum est. Antiquus quippe humani generis hostis diabolus, ejus perfidum invasit cor, et quae sub vinculo sacramenti affirmata sunt, irrita facere ausus est. Nec unius enim palmi terrae spatium beato Petro sanctaeque Dei Ecclesiae, vel reipublicae Romanorum reddere passus est; tanto quippe a die illo, a quo ab invicem separati sumus, nos affligere, et in magna ignominia sanctam Dei Ecclesiam habere conatus est, quanto non possunt hominum linguae enarrare, quia etiam et ipsi lapides, si dici potest, tribulationem nostram magno ululatu flerent, et ita nos visus est affligere, ut denuo in nobis innovata fuisset infirmitas. Nimis namque lugeo, excellentissimi filii, cur verba nostra infelicitatis non audientes, mendacium plusquam veritatem credere voluistis, illudentes nos et irridentes. Unde et sine effectu justitiae beati Petri ad proprium ovile et populum nobis commissum sumus reversi. Omnes denique Christiani ita firmiter credebant, quod beatus Petrus princeps apostolorum nunc per vestrum fortissimum brachium suam percepisset justitiam, dum tam maximum ac praefulgidum miraculum vestris felicissimis temporibus demonstravit, talemque vobis immensam victoriam Dominus Deus, et Salvator Jesus Christus, per intercessiones sui principis apostolorum pro defensione sanctae suae Ecclesiae largiri dignatus est. Sed tamen, boni filii, credentes eidem iniquo regi, quod per vinculum sacramenti pollicitus est propria vestra voluntate per donationis paginam beato Petro, sanctaeque Dei Ecclesiae, et reipublicae, civitates et loca restituenda confirmastis; sed ille oblitus fidem Christianam, et Deum, qui eum nasci praecepit, irrita quae per sacramentum firmata sunt facere ausus est. Quapropter Iniquitas in verticem illius descendit (Psal. VII). Patefactus quippe est laqueus quem effodit, et in eo pro suo mandato et perjurio incidit. Conjuro vos, filii excellentissimi, et a Deo protecti, per Dominum Deum nostrum, et sanctam ejus gloriosam semperque virginem genitricem Mariam, dominam nostram, omnesque virtutes coelorum, et per beatum Petrum principem apostolorum, qui vos in reges unxit, ut doleat vobis pro sancta Dei Ecclesia, et juxta donationem quam eidem protectori vestro Domino nostro beato Petro offerre jussistis, omnia reddere et contradere sanctae Dei Ecclesiae studeatis, et nequaquam jam ipsius nequissimi regis vel ejus judicum seductoria verba, et illusionis mandata credatis. Ecce enim patefactum est mendacium ejus, ut nequaquam ulterius vires credendi habere possit, sed magis, cognito ejus iniquo ingenio et iniqua voluntate, ejus fraudantur insidiae, et quod semel beato Petro polliciti estis, et per donationem vestra manu firmatam, pro mercede animae, beato Petro reddere et contradere festinate. Beatus denique Paulus apostolus ait: Melius est non vovere quam post votum non reddere (Eccli. V). Etenim nos omnes causas sanctae Dei Ecclesiae in vestro gremio commendavimus, et vos reddetis Deo, et beato Petro rationem in die tremendi judicii, quomodo decertaveritis pro causa ejusdem principis apostolorum, et restituendis ejus civitatibus et locis. Vobis denique, multis jam devolutis temporibus, hoc bonum opus reservatum est, ut per vos exaltetur Ecclesia, et suam princeps apostolorum percipiat justitiam. Nullus meruit de vestris parentibus tale praefulgidum munus, sed vos praeelegit, et praescivit Deus ante tempora aeterna, sicuti scriptum est: Quos praescivit, et praedestinavit, hos et vocavit; et quos vocavit, illos et justificavit (Rom. VIII). Vocati estis; justitiam ipsi principi apostolorum sub nimia festinatione facere studete, quia scriptum est: Fides ex operibus justificatur (Jac. II). De omnibus vero tribulationibus nostris, quas passi sumus, vel denuo patimur, Deo auxiliante Fulradus filius, vester consiliarius, et ejus socii, enarrabunt vobis; et ita agite de causa beati Petri, ut et in hoc victores, favente Domino, existatis, et in futuro, intercedente ipso principe apostolorum beato Petro, gaudia possideatis aeterna. Bene valete, excellentissimi filii.
EPISTOLA VIII, SEU PRAECEPTUM STEPHANI PAPAE II. De hospitali et domo Romae Fulrado abbati concessa. Stephanus episcopus servus servorum Dei Fulrado amabili presbytero et abbati.
Petentium desideriis ita nos convenit impertire assensum, ut tamen sequentibus temporibus nullis ecclesiastica utilitas valeat submitti dispendiis. Nam tunc petitorum postulatio congruum videtur suscipere effectum, quando ecclesiastica praedia congrue ordinata ad meliorem fuerint sine dubio statum perducta. Igitur quia petistis a nobis, quatenus hospitale positum infra basilicam beati Petri, juxta sepulcrum beati Leonis papae, quod tenuit Ratchis monachus, juris ipsius basilicae beati Petri; nec non et domum positam juxta monasterium beati Martini, cum inferioribus et superioribus suis, cum metatu suo et horticello, quam tenuit Nazarius monachus, juris venerabilis monasterii sancti Stephani cata Galla patricia, vobis ad tempus emissa praeceptione concedere deberemus; inclinati precibus vestris, per hujus praecepti seriem suprascriptum hospitale, et domum positam, cum inferioribus et superioribus suis, vel omnibus in integro pertinentibus, a praesenti decima indictione, diebus vitae vestrae vobis concedimus detinendum. Post vero obitum vestrum, utrumque hospitale et domum, ut superius legitur, ad jus suprascriptorum piorum locorum, cujus et est proprietas, in integro nihilominus revertantur. Bene valete.
EPISTOLA IX. STEPHANI PAPAE II AD FULRADUM ABBATEM. Stephani papae II ad Fulradum sancti Dionysii abbatem epistola seu bulla, qua plura in monachos Sandionysianos plane nova et inusitata confert, notior est quam ut Labbeum latuerit. Dedit illam ex Sirmondi Editione, et quidem opportune, cum sincerior sit prae altera quam Mabillonius in tertio saeculo ordinis sancti Benedicti e Codicibus mss. Benedictinis expressit. Cum tamen de sinceritate ejus ferveat controversia inter doctos et qui ex illis sinceram admittunt, dissideant inter sese utra probatior, juvat ex utraque editione Mabillonii et Labbei seu Sirmondi producere. Editio Sirmondi et Labbei. Stephanus episcopus, servus servorum Dei, Fulrado Deo amabili, archipresbytero et abbati venerabilium monasteriorum ab eodem Deo auspice fundatorum, et per seriem omnibus successoribus vicissim abbatibus in perpetuum.
Quoniam semper sunt concedenda quae rationabilibus congruunt desideriis, oportet ut devotio conditoris piae constructionis oraculi in privilegiis praestandis minime denegetur. Igitur quia postulasti a nobis, dilectissime noster fili, quatenus in provincia Franciae, ubi et ubi tibi placitum fuerit in diversis locis, sive in his quae proprietatis tuae juri pertinent, sive etiam iis quae per emptionis paginam tibi advenerunt, quamque etiam in rebus parentum tuorum, vel unde tibi contingat, monasteria construendi licentiam tribueremus, ipsaque monasteria, a te fundata, privilegiis sedis apostolicae munirentur, ut sub jurisdictione sanctae, cui, Deo auctore, deservimus, Ecclesiae constituta nullius alterius Ecclesiae jurisdictionibus submittantur. Pro qua re piis desideriis faventes, ac nostra auctoritate, id quod exposcitur, effectui mancipamus; et ideo per hanc apostolicam auctoritatem tibi, cui supra, dilecto filio nostro Fulrado, vel caeteris tuis successoribus abbatibus, licentiam et potestatem largientes concedimus aedificandi monasteria, ubicunque in Franciae provincia volueritis, sive in locis proprietatis vestrae, sive etiam in his, quae per comparationis seriem tibi praedicto filio nostro obvenerunt, ac obvenerint, vel unde unde ad te pervenerunt vel pervenerint.
Et omnem cujuslibet Ecclesiae episcopum, aut alium quempiam sacerdotem, in praefatis monasteriis ditionem quamlibet habere, praeter sedem apostolicam, hac auctoritate prohibemus. Ita ut nullus episcopus, aut alius sacerdos, vel etiam quispiam e laicis, in quoquam contrarietatem eisdem monasteriis inferre praesumant, nisi tu, Deo amabilis vir, vel successores tui abbates, quempiam forsitan sacerdotum permiseris ad quodlibet opus peragendum, quando ipsa venerabilia loca aedificaveris. Sed et hoc omnino interdicimus, ut nullus episcoporum praesumat presbyterum aut diaconem, vel reliquos ordines ecclesiasticos in praedictis monasteriis ordinare, vel missas ibidem celebrare, nisi ille, qui ab abbate in tempore existente fuerit invitatus. Episcopum illum, qui hujusmodi consecrationem sacri ordinis in ipsis coenobiis constituerit, nullo modo alius cujuslibet ecclesiae episcopus pro eadem causa condemnare audeat. Sed et tabulas, et chrisma similiter consecrandi vobis licentiam tribuimus. Et hoc beati Petri principis apostolorum auctoritate promulgantes sancimus, ut nullo modo concilium episcoporum et laicorum absque voluntate excellentissimi filii nostri Pippini regis, vel tuae dilectionis, Deo amabilis vir, te audeat quoquo modo episcopum consecrare.
Et omnes causas tuas vel coenobii tui, per sedem sacratissimam apostolicam reclamare licentiam habeas, et proprietate tua in omnibus fruaris, dum rationes deducere malueris, una cum misso Francorum ad sedem apostolicam; et interim nullus te condemnet; potius autem, sicut vere sacratissimae sedis apostolicae proprius familiaris ab omnibus optimi vigoris honorem percipias, ipsaque venerabilia aedificata a te monasteria, sub ditione sacratissimae sedis beati Petri apostolorum principis confirmata, protectione apostolica in omnibus ut tueantur promulgamus, qualiter profecto, juxta id quod stabilita apostolicis privilegiis consistunt, inconcusse dotanda permaneant.
Constituentes per hujus decreti nostri paginam atque interdicentes omnibus cujuslibet Ecclesiae praesulibus, vel cujuscunque dignitatis praeditis potestate, sub anathematis interpositione, qui eis praesumpserit praesentis constituti, a nobis praefatis monasteriis indulti, quolibet modo existere temerator.
Bene valete. IV Kalendas Martias, imperante domno piissimo Constantino, a Deo coronato, magno imperatore, an. 38, post ejus consulatum anno 18, sed Leone majore imperatore ejus filio, anno 4, indictione 10.
Editio Mabillonii. Stephanus episcopus, servus servorum Dei, Fulrado Deo amabili, presbytero et abbari venerabilium diversorum monasteriorum, Deo auspice, fundatori, et per seriem omnibus successoribus ejus vicissim abbatibus in perpetuum.
Quoniam semper sunt concedenda quae rationibus optantur congruis, oportet ut devotio conditoris sancti Oraculi in praestandis privilegiis a nobis augeatur. Igitur quia postulasti a nobis, dilectissime noster fili, quatenus in regno Franciae, ubi et ubi tibi placitum fuerit in ruris atque moenis diversorum locorum, sive in his quae tuae proprietatis sunt, in his etiam quae per emptionis paginam tibi advenerunt, sive in rebus parentum tuorum, vel undecunque tibi advenerint, monasteria construendi licentiam tribueremus, ipsaque monasteria, sicut a te sine refragatione de aliquo judice vel reclamatore constructa sunt, ita libera sub jure sanctae Romanae Ecclesiae, cui, Deo auctore, deservimus, a nobis firmata privilegiorum in futuro permaneant. His igitur quam piis desideriis faventes, ac nostra benedictione id quod petis effectui mancipantes, per hanc apostolicam auctoritatem tibi, caeterisque successoribus tuis abbatibus coenobii sanctorum martyrum, Dionysii, Rustici, et Eulutherii, licentiam et potestatem concedimus aedificandi monasteria ubicunque in Franciae regno volueritis, sive in locis proprietatis vestrae, sive in his quae per comparationis seriem, vel concessionem regum, vel parentum vestrorum dono, vel undecunque, vel ubicunque vobis quolibet justo modo obvenerint.
Et quoniam ad preces Chludovii, filii Dagoberti regis, domnus Landericus Parisiacae urbis episcopus, a sua et omnium successorum potestate deinceps, cum consilio suorum canonicorum et fratrum suorum coepiscoporum regionis illius, coenobium vestrum et omnes ad eum servientes clericos quorumcunque ordinum in procinctu vestri monasterii absolvit, nos etiam idem et habere vobis episcopum, per singulare privilegium, concedimus, qui de vobis ab abbate, vel a fratribus, in monasterio vestro electus, et a fratribus nostris epicopis de illa regione consecratus, illa vestra monasteria a vobis aedificata provideat, et vice nostri nominis ubi et ubi fuerint regat, et praedicationi tam in ipso vestro monasterio quam in sibi subjacentibus deserviat.
Ut autem alicujus Ecclesiae episcopus vel sacerdos illa monasteria a vobis aedificata aliquo cupiditatis vinculo deceptus invadat, et illi episcopo, quem tu vel successores tui elegerint et ordinare fecerint per invidiam aut per quamlibet occasionem aliquam contradictionem inferat, prohibemus; sed sint reliqua vestra monasteria sub apostolica ditione, sicut et ipse sanctus locus constitutus est, ad quem ipsa omnia praedicta monasteria pertinere videntur. Hoc autem Christi Dei et Domini nostri, et beati Petri apostolorum principis, et nostra auctoritate promulgantes sancimus, ut ista, quae dictavimus, ita roborata permaneant, et nemo episcoporum de quacunque Ecclesia presbyterum, vel diaconum ordinare, vel aliquod ecclesiasticum ministerium celebrare, vel concilium convocare, in praedictis monasteriis audeat, nisi ille quem abbas illo in tempore existens ad haec officia peragenda invitaverit.
Tuas autem et tuorum monasteriorum causas, tu, atque tui successores per tempora quae ventura sunt, ad nostram et apostolicam audientiam reportare et reclamare per nostram praeceptionem licentiam habeas, et cum veneris ad nos, vel legatos tuos miseris, nullus interea te vel illos videlicet tuos successores condemnare valeat, vel res tuas quoquo modo invadere praesumat.
Si quis autem rex, vel episcopus, vel aliquis de potestatibus hujus saeculi, contra istam nostram auctoritatem facere voluerit, et de nostra apostolica auctoritate aliquod fraudare tentaverit, habeatur sicut sacrilegus, nec habeat partem neque societatem in regno Christi et Dei, sed sit anathema Maranatha in perpetuum.
Qui autem nostram hanc et apostolicam auctoritatem conservaverit, benedictione coelesti repleatur a Domino Jesu Christo in saecula saeculorum.
Bene valete. Datum IV Kal. Martias, imperante domno piissimo Augusto Constantino, a Deo coronato, magno imperatore, anno decimo octavo imperii ejus, sed et Leone majore imperatore ejus filio, anno quarto, indictione decima.
EPISTOLA X. STEPHANI PAPAE II AD FULRADUM ABBATEM. Stephanus episcopus servus servorum Dei Fulrado religioso presbytero et abbati nostro dilecto.
Cura nobis atque sollicitudo est summa, religiosa venientibus, et Christi amore ferventes in corde gerentibus viris Deo amabilibus digne ad amorem suscepti ornatum apostolici vestimenti concedendum certe creditur et ad laudem sanctae Dei Ecclesiae pertinet, quatenus et si qui ea digne induuntur invitati valeant pro nobis Christo Deo nostro fundere preces, accedere tuos nos instantes bonae actionis mores, et maximo amore ducti excellentissimi filii nostri Pippini regis declinantes praevidimus tuam nobis dilectam adornare religionem: udonis ac subtularis calceamentum, et super sellam equitanti, mappulum, quae omnia praedicta tuo usque tantum a te fiet. Nos aut ullomodo post te facturo presbytero redditurum. Imo magis dum obire contigerit, eadem tibi indumenta contineri [cohumari] decernimus, quatenus hac potius benedictione et honore, die noctuque pro vita et incolumitate filii nostri Pippini regis, et nostra salute Christum Dominum incessanter depreceris.
EPISTOLA XI. STEPHANI PAPAE II AD FULRADUM ABBATEM. Stephanus episcopus servus servorum Dei Fulrado religioso presbytero, et abbati venerabilis monasterii sancti Christi martyris Dionysii, et per eum in eodem venerabili monasterio in perpetuum.
Cura nobis atque sollicitudo est nimia illis conferre sacerdotalem honorem, qui per omnia religiose casteque vivere ac Deo placere norunt, quatenus et hi quibus dignitas confertur in diem illum terribilem, cum ante divinum judicem astiterint, irreprehensibiles comprobentur, et non, si digni exstiterint, de sibi collati sacri honore noxam peccatorum minime incurramus. Itaque nimio ducti amore praedicti honorabilis monasterii protectoris nostri atque fautoris beati Christi martyris Dionysii intus provinciam Franciae constituti congruum prospeximus apostolica nostra auctoritate ad honorem sacri altaris dignos ordinis, et testimonio bono comprobatos, sex constituere diaconos, qui stolam dalmaticae decoris induantur, ut si sacrum peragant omni tempore ministerium, quatenus nostris temporibus ob decoratum ordinem diaconatus in praefato venerabili monasterio et nobis merces accrescat, et nunc pro tali beneficio in posteris temporibus sine dubio nostri nominis indesinenter memoriam ad sacras missas facere non obliviscantur, atque etiam pro impenso beneficio missis sanctae nostrae Ecclesiae euntibus et redeuntibus, in quantum possibilitas erit humanitatis susceptione, in jam fato venerabili monasterio facere non desistant, ut ex hoc et religiosi monachi illic degentes laudem sibi bonam apud hanc sanctam sedem apostolicam acquirant, et apud omnipotentem Dominum Deum et Salvatorem Jesum Christum, et ipsum dominum et auctorem nostrum beatum principem apostolum Petrum, aeternam possideant bonitatem. Bene valete.
OBSERVATIONES PRAEVIAE IN DUAS SUBSEQUENTES EPISTOLAS. Stephanum II pontificem synodum celebrasse anno sui pontificatus primo, secundo Idus Januarii, ac proinde anno Christi 753, colligitur ex litteris ipsius pontificis, quae leguntur apud monachum Nonantulanum in Vita sancti Anselmi abbatis Nonantulani, et apud Ughellum, Ital. sacr. tom. II, de episcopis Mutinensibus, n. 10, in quibus haec exstant Stephani verba: Residentibus nobiscum plurimis episcopis ad beatorum Petri et Pauli apostolorum principum limina synodale commonente concilio venit Flavius Aistulphus vir excellentissimus rex Italici regni ad praedictorum apostolorum vestigia, etc. Eorum autem qui huic synodo interfuerunt, praeter unum Ravennatem archiepiscopum Sergium, nullus exprimitur. En litteras in hoc concilio datas ex supplemento Mansi, t. I, pag. 601.
JOANNIS DOMINICI MANSI IN HAS LITTERAS STEPHANI II PAPAE CENSURA. Litteras hasce Stephani totumque item sub illo concilium suspectum mihi efficit insolens et a moribus aetatis illius plane abhorrens illarum litterarum praescriptio. Quis enim unquam ex sinceris aetatis ejus documentis audivit illud: Deservientibus in regno Italico, et patriarchatu Romano? Nunquam etiam in genuinis Stephani epistolis anni pontificatus ejus ascribuntur; quin potius annis Graecorum imperatorum vel etiam interdum regum Longobardorum epistolas consignare mos erat. Vix etiam crederetur Aistulphus, qui per hos annos invisum habebat pontificem Romanosque, tantae fuisse religionis erga sanctum Petrum ut Romam inviserit, et observantem se adeo erga pontificem praebuerit, silente praesertim auctore Pontificalis, qui Stephani gesta diligentissime persequitur.
EPISTOLA XII. STEPHANI PAPAE II AD UNIVERSOS EPISCOPOS. Stephanus servus servorum Dei omnibus venerabilibus fratribus, et coepiscopis, cunctisque religiosis Christianis Deo deservientibus regno Italico et patriarchatu Romano.
Residentibus nobiscum plurimis episcopis ad beatorum Petri et Pauli apostolorum principum limina, synodale commanente concilio, venit Flavius Aistulphus, vir excellentissimus, rex Italici regni, ad praedictorum apostolorum vestigia, inter caetera quae contulit dona beati Petri apostoli ecclesiae, obtulit praeceptum unum, in quo continebatur quod ob reverentiam Domini Salvatoris, atque beatae semper virginis Mariae, omniumque sanctorum apostolorum construxisset monasterium in territorio Mutinensi, loco nuncupato Nonantula, ipsumque praeceptum concessisset viro venerabili nomine Anselmo abbati, et eumdem virum Anselmum cum secum haberet, obtulit illum pariter et praeceptum supra sacratissimum corpus sancti Petri apostoli, sicque dotavit [donavit] praedictum monasteriorum sanctae sedis Romanae, quam Deo auctore regere cernimur. Petiit praefatus rex nostram munificentiam, ut corpus sanctissimi papae Sylvestri cum aliis sanctorum pignoribus eidem Anselmo abbati ad praedictum venerabile monasterium deferre concederemus, et per benedictionem protinus nostris manibus consecraremus ipsum abbatem, et cucula indueremus secundum regulam sancti Benedicti, ejus manibus traderemus simul et baculum pastoralem, et pedales secundum ordinem: cujus sanctissimam petitionem hilari vultu quam petebat concessimus. Et quoniam nobiscum aderat sanctissimus confrater noster Sergius sanctae Ravennatensis Ecclesiae episcopus, commendavimus ipsum venerabilem abbatem et ejus monasterium sub suo regimine nostra vice gubernandum omni tempore, tantum si ab abbate monasterii fuerit invitatus, et si ei, vel suis successoribus aliqua adversa contigissent a quocunque praesule, maxime ab episcopo Mutinensis Ecclesiae, in cujus parochia constat esse constructum, sub sancta Ravennatensi Ecclesia haberet refugium propter terrarum longitudinem, qua distat a sede. Praecipimus ei etiam ut praedictum sanctum corpus sancti Sylvestri, et alias sanctorum reliquias per se ipsum ad jam dictum coenobium deserat, et recondat, altariaque simul et ecclesiam nostra apostolica auctoritate consecraret. Robur etiam nostrae sanctae Romanae Ecclesiae eidem sancto loco per apostolicum privilegium contulimus, veluti sanctissimus papa Gregorius plurimis Ecclesiis protulit. Et jussimus huic opusculo subterscribi.
EPISTOLA XIII. STEPHANI PAPAE II AD ANSELMUM RELIGIOSUM. Stephanus servus servorum Dei S. R. E. apostolicus Anselmo religioso abbati venerabilis monasterii sancti Sylvestri siti Nonantula, territorio Mutinense, et per te in eodem venerabili monasterio in perpetuum.
Quaecunque ad laudem Redemptoris Domini nostri Dei et Salvatoris pertinere noscuntur, et ad stabilitatem venerabilium locorum respiciunt, cum magno sollicitudinis studio nos convenit apostolica et rationali censura procurare, quatenus ex hoc juges eidem propitiatori nostro Domino Deo efficacius persolvi possunt cardinum [ Forte, carminum] laudes, et nobis, qui, licet immeriti, divina tamen gratia proveniente, pastoralis regiminis curam gerimus, optima in sidereis arcibus remunerationis praemia ascribantur. Igitur quia constat religiositatem tuam nobis detulisse praeceptum D. piissimi regis Aistulphi de praefato monasterio, et omnibus ei pertinentibus locis ac possessionibus, atque petiistis ut per nostri apostolici privilegii paginam reconfirmaremus; unde nos precibus vestris inclinati hac hora praesenti 14 [ Lege 6] indictione in perpetuum supradictum monasterium successorum tuorum abbatum ditione et potestate cum omnibus sibi pertinentibus confirmantes, et irrefragabili jure decernimus permanenda, id est monasterium sancti Sylvestri, quod et Nonantula territorio Mutinense. Quapropter auctoritate beati Petri apostoli, cui a Domino Deo nostro coelorum regni claves traditae sunt, et potestas ligandi, et solvendi coelo terraque concessa est, promulgantes decernimus, et firma stabilitate censura statuimus, ut ipsum venerabile monasterium cum omnibus locis, mansis, fundis, et casalibus, domibus, atque familiis, servis originalibus, simulque rebus, et possessionibus, et frugibus, et decimationibus, nec non aquis, molis, olivetis, vel quidquid in quibuscunque locis habere vel tenere videtur, vel si quid in potestate legaliter donatum, vel largitum fuerit, aut quolibet modo juste evenerit, tenere et possidere sine qualibet controversia perpetuis temporibus valeat, et nulli inquam liceat regum, episcoporum, ducum, vel actorum parvae vel magnae personae in praedicto venerabili monasterio, vel in eis quae eidem pertinere noscuntur, quocunque modo incumbere, atque invasionem facere, nec quispiam sacerdotum ibidem praesumat accedere, vel missarum solemnia celebrare, et neque episcopus, neque abbas, vel comes, aut quaelibet magna parvaque persona, in praefato monasterio vel in ejus cellis aut ecclesiis mansiones facere, aut expensas expetere, aut aliquod per potestatem servitium, praeter peregrinos, et hospites, et neque colloquium qualecunque, aut placitum in ipso monasterio, aut in ejus praenominatis cellis tenere quis audeat, nisi ab abbate fuerit invitatus, quatenus hoc, quod ad laudem Dei, et stabilitatem praedicti monasterii statuimus, firma stabilitate permaneat, interdicentes omnino episcopo, in cujus parochia esse videtur supradictum monasterium constitutum, ut nihil contra tenorem praesentis decreti pia postulatione indulti quidpiam attentet, neque ullo modo ejus baptismales ecclesias sibi vindicet, neque ipse, suique successores, praesumant prohibita contingere; sed neque missarum solemnia ibidem persolvere praesumat, nisi ab abbate suprascripti monasterii fuerit invitatus; neque ordinationem sacerdotum quilibet episcoporum in praefato monasterio, vel ejus jure, aut suo clero agere audeat, nisi, ut praefatum est, ab abbate fuerit invitatus; chrismaque, vel quidquid ad sacra mysteria pertinet, si a parte monasterii fuerit postulatum, a quibuscunque praevoluerit praesulibus, concedimus tribuendum. Sed neque decimas unquam dare concedimus, nisi ecclesiis supradicti venerabilis monasterii ad nostram dioecesim pertinentibus. Sed et hoc statuimus, et inviolabili sanctione apostolica auctoritate firmamus, ut nullus aliquando in praedicto monasterio de aliis monasteriis, seu quibuscunque ecclesiis atque locis, abbas esse praesumat, neque a quacunque potestate eis introducta; sed cum divina vocatione abbas praefati monasterii pertinxerit, et resolutionis tempus advenerit, de propria semper congregatione eligatur abbas qui ab omnium monachorum consensu in eis constituatur ad augumentum, et solertissimam gubernationem eorum, pro Dei amore morantium, monastico ordine militantium; nihilominus hujus nostri pontificis interdictione inhibemus aliquam scripturam, vel confirmationem, de praedicti monasterii rebus, vel de praenominata abbatia quoquo ingenio contra hoc nostrum praeceptum petere. Si qua vero scriptura vel petitio impetrata fuerit, vel in reliquo apparuerit, has irritas esse, vacuasque omni robore jubemus. Si quis praeterea, quod non credimus, praesumpserit hoc nostrum apostolicum privilegii constitutum in aliquo transgredi, aut contemnere, sciat se auctoritate beatorum Petri et Pauli apostolorum principum, et CCCVIII [ F. CCCXVIII] Patrum anathematis vinculis esse innodatum, et cum diabolo, et ejus atrocissimis pompis, atque cum Juda traditore Domini nostri Jesu Christi aeterni incendii supplicio concremandum deputatum, et e regno Dei penitus segregatum. Porro qui observator et custos exstiterit benedictionis gratiam a misericordiosissimo Domino Deo nostro et vitam perpetuam consequatur.
Scriptum per manum Sergii S. R. E. scriniarii, indictione 6, mense Januario. Data idibus Januarii per manum Anastasii I, episcopi dioecesanorum sanctae sedis apostolicae, anno Deo propitio pontificatus D. Stephani summi pontificis, et universalis papae in sacratissima sede beati Petri apostoli primo. Bene valete
REVELATIO STEPHANI PAPAE II. Cum in Sancti Dionysii monasterio exitiali morbo teneretur, ejusdem sancti martyris beneficio divinitus liberatum fuisse testatus est. Stephanus episcopus servus servorum Dei.
Sicut nemo se debet jactare de suis meritis, sic non debet opera Dei quae in illo per suos sanctos fiunt sine suis meritis silentiare, sed praedicare, quia sic angelus admonet Tobiam (Tob. XII). Unde ego pro oppressione sanctae Ecclesiae a rege atrocissimo et blasphemo, nec dicendo Aistulpho, ad optimum et sancti Petri fidelem dominum Pippinum Christianissimum regem in Franciam veni, ubi aegrotavi usque ad mortem, et mansi aliquod tempus apud pagum Parisiacum in venerabili monasterio beati martyris Christi Dionysii. Quo cum jam me medici desperarent, fui in oratione in ecclesia ejusdem beati martyris subtus companas, et vidi ante altare bonum pastorem dominum Petrum, et magistrum gentium dominum Paulum et nota mente illos recognovi de illorum surtariis et ter beatum dominum Dionysium ad dexteram domini Petri, subtilem et longiorem, pulchra facie, capillis candidis, colobio indutum candidissimo, purpura clavato, pallio toto purpureo, auro interstellato, et sermocinabantur inter se laetantes. Dixitque bonus pastor dominus Petrus: Hic frater noster postulat sanitatem; et dixit beatus dominus Paulus: Modo sanabitur; et appropinquans misit manum suam ad pectus domini Dionysii amicabiliter, respexitque ad dominum Petrum, et dixit dominus Petrus ad Dominum Dionysium hilariter: Tua gratia sanitas est ejus. Et statim beatus Dionysius thuribulum incensi, et palmam in manu tenens, cum presbytero et diacono qui in parte stabant, venit ad me, et dixit mihi: Pax tecum, frater, noli timere, non morieris, donec ad sedem tuam prospere revertaris. Surge sanus, et hoc altare in honorem Dei et apostolorum ejus Petri et Pauli, quos videas, dedica, missas gratiarum agens. Erat enim ibi inaestimabilis claritas et suavitas. Moxque sanus gratia Dei factus, volebam implere quod mihi praeceptum erat. Et dicebant qui ibi aderant quod dementabar. Quapropter retuli illis [ex ordine], et regi, suisque optimatibus quae videram, et quomodo sanus fuerim, et implevi quae jussa sunt mihi [omnia]. Benedictus Deus.
ADDITIO AD REVELATIONEM STEPHANI PAPAE II. In veteri Codice Floriacensi de gestis pontificum haec leguntur: Huic papae sanctissimo Stephano revelatio et memoria ostensa est de consecratione altaris apostolorum Petri et Pauli, quod est situm ante sepulcrum sanctorum Dionysii, Rustici et Eleutherii quinto Kalendas Augusti, qui pro oppressione atrocissimi et nec nominandi Haistulfi Pippinum regem Francorum adiit, et in monasterio sanctorum Dionysii sociorumque ejus infirmus jacuit, sed sanctorum precibus sanitati redditus altare consecravit, et non multo post tempore Pippinum et duos filios ejus Carolum et Carolomannum in reges Francorum apud Ferrarias benedixit et contestatus est, ut nullus nisi de eorum progenie per succedentium temporum curricula in regno Franciae rex crearetur. Acta sunt haec anno Incarnationis dominicae 754.
ALIA ADDITIO AD REVELATIONEM STEPHANI II PAPAE. Ex Codicibus ecclesiae Senonensis et sancti Germani Pratensis. Gesta sunt haec a beato Stephano papa divina clementia, adjuvantibus sanctis apostolis Petro et Paulo, per beatissimum martyrem Dionysium hoc anno, qui est ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi 754, V Kal. Augusti, Deinde mox sequitur in iisdem Codd. Quoniam Christi roboratus virtute inter celebrationem consecrationis praefati altaris, et oblationem sacratissimi sacrificii, unxit in reges Francorum, florentissimum regem Pippinum, et duos filios ejus Carolum et Carolomannum, sed et Bertradam conjugem ipsius inclyti regis Pippini indutam cycladibus regiis, gratia septiformis Spiritus sancti, in Dei nomine consignavit, atque Francorum proceres apostolica benedictione sanctificans, auctoritate beati Petri sibi a Domino Jesu Christo tradita obligavit, et obtestatus est, ut nunquam de altera stirpe per succedentium temporum curricula, ipsi, vel quique ex eorum progenie orti, regem super se praesumant aliquo modo constituere, nisi de eorum propagine, quos et divina providentia ad sanctissimam apostolicam sedem tuendam eligere, et per eum, videlicet vicarium sancti Petri, imo Domini nostri Jesu Christi, in potestatem regiam dignata est sublimare, et unctione sacratissima consecrare.
RESPONSA STEPHANI PAPAE II. Quae cum in Francia esset in Carisiaco villa, Brittanico monasterio dedit ad varia consulta, de quibus fuerat interrogatus, anno Christi 754. I.-- De eo qui, abjecta ancilla, uxorem ingenuam ducit. In epistola Leonis papae ad Rusticum Narbonensem episcopum, cap. 5, ita continetur: Ancillam a toro abjicere (31, q. 2), et uxorem certae ingenuitatis accipere, non duplicatio conjugii, sed profectus est honestis.
II.-- Si alter conjugum debitum reddere non possit. Si quis se in conjugio copulaverit, et uni eorum contigerit ut debitum reddere non possit, non liceat eos separare, nec pro alia infirmitate, excepto si daemonii infirmitas, aut leprae macula supervenerit; caeterum si ab his duabus infirmitatibus liberi fuerint invicem conjuncti, unus alteri servitium exhibeat.
III.-- De eo qui uxorem habet in patria, et in alia regione versatur. Si quis in aliena patria ancillam duxerit in consortium, postea in propriam reversus ingenuam acceperit, et iterum contigerit, ut ad ipsam qua inantea fuerat patriam revertatur, et illa ancilla quam prius habuit alii viro sociata fuerat, hic talis potest aliam accipere, tamen non illa vivente ingenua quam in patria propria habuit.
IV.-- Si quis commatrem de baptismo vel confirmatione duxerit. Ut nullus habeat commatrem suam spiritalem, tam de fonte sacra quam de confirmatione, neque sibi clam, in neutra parte conjugio sociatam. Quod si conjuncti fuerint, separentur.
V.-- An liceat viro qui uxorem repudiavit aliam ducere. Si uxor a viro repudiata fuerit, utrum liceat viro illa vivente aliam ducere, in epistola domni Innocentii papae directa ad Exuperium Tolosanum episcopum continetur: Qui interveniente repudio alii se matrimonio copularunt, quos in utraque parte adulteros esse manifestum est; qui vero vel uxore vivente, quamvis desociati videantur esse a conjugio, ad aliam copulam festinarunt, neque possunt adulteri non videri, intantum ut etiam eae personae quibus tales conjuncti sunt etiam ipsae adulterium commisisse videantur, secundum illud quod legimus in Evangelio: Qui dimiserit uxorem suam, et aliam duxerit, moechatur (Matth. XIX). Et ideo omnes a communione abstinendos.
VI.-- De virginibus non velatis, si nupserint. De his qui, promissam virginitatem transgredientes, matrimonium inierunt, in epistola beati Innocentii papae directa Victricio Rothomagensi episcopo, cap. 15, ita continetur: Eae vero (27, q. 1), quae necdum sacro velamine sunt tectae, tamen in proposito virginali semper vivere se promiserant, licet velatae non sint, si forte nupserint, his agenda aliquanto tempore poenitentia, quia sponsio earum a Domino tenebatur. Si enim inter homines solet bonae fidei contractus nulla ratione dissolvi, quanto magis ista pollicitatio, quam cum Deo pepigit, solvi sine vindicta non debet? Nam si apostolus Paulus quae a proposito viduitatis discesserunt dixerit eas habere damnationem (I Tim. V), quia primam fidem irritam fecerint, quanto magis virgines quae pactionis suae fidem minime servaverunt?
VII.-- De monachis et nonnis, si nuptias ineant. De monachis et nonnis de monasterio fugientibus, in concilio Chalcedonensi, cap. 16, ita continetur: Virginem quae se Deo consecraverit (27, q. 1, Si qua virgo), similiter et monachum non licere nuptialia jura contrahere. Quod si hoc inventi fuerint perpetrantes, excommunicentur. Confitentibus autem decrevimus ut habeat auctoritatem ejusdem loci episcopus humanitatem misericordiamque largiri.
VIII.-- De vidua quae, suscepto velo, postea nubit. De muliere quae post mortem viri sui velata fuerit aliquantum temporis, et postea virum accipit, in epistola Siricii papae ad episcopum Himerium Tarraconensem directa, cap. 5, ita continetur: De his vero qui (33, q. 2), acta poenitentia, tanquam canes ac sues ad vomitos pristinos et volutabra redeuntes, et militiae cingulum, et ludicras voluptates, et nova conjugia, et illicitos denuo appetiere concubitus, quorum professam incontinentiam generati post absolutionem filii prodiderunt; de quibus, quia jam suffugium non habent poenitendi, id diximus decernendum, ut sola in Ecclesia fidelibus oratione jungantur, sacrae mysteriorum celebritati, quamvis non mereantur, intersint; a dominicae autem mensae convivio segregentur, ut hac saltim districtione correpti, et ipsi se castigent, et alii a talibus retrahantur. Quos tamen, quoniam carnali fragilitate ceciderunt, viatico munere cum ad Deum coeperint proficisci, per communionis gratiam voluimus sublevari. Quam formam et circa mulieres, quae se post poenitentiam talibus pollutionibus devinxerint, servandam esse censemus. Qua de re, juxta hujus venerabilis viri sententiam, eamdem mulierem, quae, tali nefario conjugio abjecto, monastico habitu copulata est, eo in id quod Deo promisit non perduravit, decernimus in monasterium sine mora mittendam, ut illic in sua poenitentia finiat vitam.
IX.-- Si sanus vir leprosam duxerit uxorem. Si sanus vir leprosam duxerit uxorem, ut [ F., aut] postmodum ei superveniat lepra, postposita negligentia, tales separentur, ne concepti filii leprae macula polluantur. Fas namque est ut mundus ad mundam jungatur.
X.-- De eo qui nesciens a quo sit ordinatus missas fecit et baptizavit, tum postea, dimisso officio, uxorem duxit. De illo presbytero qui dicit se nescire qui eum benedixit, et tamen aliquantum temporis missas fecit, et baptizavit, postea autem, ipsum officium dimittens, uxorem duxit, hunc vero presbyterum quis ambigat omnino culpabilem, qui sacrilego ausu quod sibi collatum ignorabat uti minime debuit? Pro quo omnimodo abjiciendus est, et in monasterium mittendus, ut illic sub digna poenitentia suam lugendo finiat vitam. Infantes vero illi quos baptizavit, si in nomine sanctae Trinitatis sunt baptizati, omnimodo probantur baptizati, pro eo quod et laicis, si necessitas urget, ut non illi qui baptizandi sunt in aeternum pereant, licentia data est in hoc succurrere. Mulier vero illa quam in uxorem sacrilegus ille pseudo-presbyter accepit, si cognovit quia officium presbyteri fungebatur, et ita cum eo juncta est, et illa in monasterio poenitentiae submittatur. Si vero ignoranter hoc egit, nulla ei adscribitur culpa.
XI.-- De presbytero qui, cum deesset aqua, periclitantem infantem vino baptizavit. Si in vino quis, propterea quod aquam non inveniebat, omnino periclitantem infantem baptizavit, nulla ei exinde adscribitur culpa ( infantes sic permaneant in ipso baptismo); nam si aqua adfuit praesens, ille presbyter excommunicetur, poenitentiae submittatur, quia contra canonum sententiam agere praesumpsit.
XII.-- An liceat aqua concha vel manibus infusa baptizare. Si licet per necessitatem cum concha, aut cum manibus, infanti in infirmitate posito aquam super caput fundere, et sic baptizare. Hoc baptisma, si in nomine sanctae Trinitatis peractum fuerit, firmiter permanebit, praesertim cum et necessitas exposcit ut ille qui aegritudine detentus est hoc modo renatus particeps Dei regni efficiatur.
XIII.-- De presbytero qui baptizavit nesciens Symbolum, nec Orationem Dominicam, nec psalmos, et an ipse ordinatus esset. De illo presbytero qui baptizavit, tamen nec Symbolum, nec Orationem Dominicam, nec psalmos tenet, nec scit si episcopus eum benedixit, hic primum omnium dignitatem, qua illicita uti praesumpsit, amittens, sub districta poenitentia et in monasterium mittatur, et, omnibus diebus vitae suae plangens quod incongrue egit, degat vita monastica. Infantes vero quos baptizavit, si in nomine sanctae Trinitatis baptizati sunt, in hoc baptismo permaneant.
XIV.-- De presbytero qui baptismi formulae quaedam adjecit, et nescit utrum episcopus fuerit, qui eum rodinavit. De illo presbytero qui baptizavit isto modo sic rustice: In nomine Patris mergo, et Filii mergo, et Spiritus sancti mergo, et ipse presbyter nescit si episcopus fuit qui eum benedixit, hic, qui ordinationem suam ignorat, omnino abjiciendus est, et sub arcta poenitentia in monasterio mittendus, ut omnibus diebus vitae suae in luctu et fletu sub monastico habitu conversetur. Infantes vero illi quos baptizavit, licet rustice, quia in nomine sanctae Trinitatis sunt baptizati, in eo permaneant baptismo.
XV.-- De episcopis accusatis et condemnatis. De episcopo accusato in concilio Antiocheno, cap. 15, ita continetur: Si quis episcopus (6, q. 4) de certis criminibus accusatus condemnetur ab omnibus episcopis ejusdem provinciae, cunctique consonanter eamdem contra eum formam decreti protulerint, hunc apud alios nullo modo judicari, sed firmam concordantium episcoporum provinciae manere sententiam
XVI.-- De presbyteris et diaconis accusatis. De presbyteris vel diaconibus accusatis in concilio Carthaginensi, cap. 20, ita continetur: Si autem presbyteri (15, q. 7) aut diaconi fuerint accusati, adjuncto sibi ex vicinis locis cum proprio episcopo legitimo numero collegarum, quos ab eodem accusati petierint, id est, una secum in presbyteri nomine sex, in diaconi tres, ipsorum causam discutiant, eadem dierum et dilationum, et discussionis personarum inter accusatores et eos qui accusantur, forma servata; reliquorum autem clericorum causas etiam solus episcopus loci cognoscat et finiat.
XVII.-- De presbytero cujus crimen quod ante ordinationem admiserat innotuit. De presbytero qui in culpam criminalem incidit, et peccatum ejus publicatum est, in concilio Neocaesariensi, cap. 9, ita continetur: Presbyter si praeoccupatus corporali peccato provehatur (15, q. 1, qui admisit), et confessus fuerit de se quod ante ordinationem deliquerit, oblata non consecret, manens in reliquis officiis propter studium bonum. Nam peccata reliqua plerique dixerunt per manus impositionem posse dimitti. Quod si de se non fuerit confessus, et argui manifeste nequiverit, potestatis suae judicio relinquatur.
XVIII.-- De coma clericis aut monachis non laxanda. Ut nullus clericus aut monachus comam laxare praesumat, aut anathema sit.
XIX.-- De femina quae alteri nupserat, cum ejus vir in aliena provincia falso mortuus putaretur. De separata a marito, si vir ejus in aliena provincia vivere putabatur, in epistola beati Leonis papae directa ad Nicetam Aquileiensem episcopum ita continetur: Cum ergo per bellicam cladem (34, q. 1), et per gravissimos hostilitatis incursus, ita quaedam dicatis divisa esse conjugia, ut abductis in captivitatem viris, feminae eorum remanserint destitutae, quae viros proprios, aut interemptos putarint, aut nunquam a dominatione crediderint liberandos, et aliorum conjugium solitudine [sollicitudine] cogente transierint; cumque nunc statu rerum, auxiliante Domino, in meliora converso, nonnulli eorum qui putabantur periisse remeaverint, merito charitas tua videtur ambigere quid de mulieribus quae aliis junctae sunt viris a nobis debeat ordinari. Sed quia novimus scriptum, quod a Deo jungitur mulier Deo (Prov. XIX), et iterum praeceptum agnovimus ut quod Deus junxit homo non separet (Matth. XIX), necesse est ut legitimarum foedera nuptiarum redintegranda credamus, et, remotis malis quae hostilitas intulit, unicuique id quod legitime habuit reformetur, omnique studio procurandum est ut recipiat unusquisque quod proprium est. Nec tamen culpabilis judicetur, et tanquam alieni juris pervasor habeatur, qui personam ejus mariti, qui jam non esse existimabatur, assumpsit. Sic enim multa quae ad eos qui in captivitatem ducti sunt pertinebant in jus alienum transire potuerunt, et tamen plenum justitiae est ut eisdem reversis propria reformentur. Quod si in mancipiis, vel in agris, aut etiam in domibus ac possessionibus rite servatur, quanto magis in conjugiorum redintegratione faciendum, ut quod bellica necessitate turbatum est, pacis remedio reformetur? Et ideo si viri post longam captivitatem reversi ita in dilectione suarum conjugum perseverant, ut eas cupiant in suum redire consortium, omittendum est et inculpabile judicandum quod necessitas intulit, et restituendum est quod fides poscit. Si autem aliquae mulieres ita posteriorum virorum amore sunt captae, ut malint his cohaerere quam ad legitimum redire consortium, merito sunt notandae, ita ut etiam ecclesiastica communione priventur, quae de re excusabili contaminationem criminis elegerint, ostendentes sibimet pro sua incontinentia placuisse quod justa remissio potuit expiare. Redeant ergo ad suum statum voluntaria redintegratione conjugia, neque ullo modo ad opprobrium malae voluntatis trahant quod conditio necessitatis extorsit, quia sicut hae mulieres quae reverti ad viros suos nolunt impiae sunt habendae, ita illae quae in affectum ex Deo initum redeunt, merito sunt laudabiles judicandae