Migne Patrologia Latina Tomus 98
Epistola (Adrianus I), J. P. Migne
Epistola
(1247C)Domino excellentissimo filio nostroque spirituali compatri Carolo regi Francorum et Longobardorum ac patricio Romanorum, Adrianus papa.
Dominus ac Redemptor noster, qui provido suo consilio auctor est, dignatus est de coelis ex sinu Patris descendere . . . . Evangelium scientibus liquet quod voce Dominica sancto et omnium apostolorum principi Petro claves regni coelorum, et totius Ecclesiae cura commissa est. Ipsi quippe dicitur: Petre, amas me? Pasce oves meas (Joan. XXI). Ipsi dicitur: Ecce Satanas expetivit cribrare vos sicut triticum; et ego pro te rogavi, Petre, ut non deficiat fides tua: et tu aliquando conversus confirma fratres tuos (Luc. XXII). Ipsi dicitur: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo (1248C)Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam: et tibi dabo claves regni coelorum: et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelo: et quodcunque solveris super terram, solutum erit et in coelo (Matth. XVI). Ecce cura ei totius Ecclesiae et principatus committitur. Et ipse vices suas vicariis suis pontificibus relinquere dignoscitur Ecclesiae curam gerendi. Nam etiam claves regni coelestis accepit, et potestas ei ligandi et solvendi tribuitur. Unde fiducialiter freti existimus quod si vestra a Deo praefata regalis excellentia erga ejus sanctam catholicam et apostolicam Romanam Ecclesiam et nos, ut coepit, usque in finem in amore et dilectione fideliter exstiterit, non solum eam ab omni peccati (1249A)macula abluens eripiet, sed etiam in hoc mundo super omnes barbaras gentes cum ea committentes suffragiis suis victorias tribuet immensas, insuper et regnum coelorum sine fine. Praeterea directum a vestra clementissima praecelsa regali potentia suscepimus fidelem familiarem vestrum, videlicet Engilbertum abbatem et ministrum capellae, qui pene ab ipsis infantiae rudimentis in palatio vestro enutritus est, et in omnibus consiliis vestris receptus; ut ideo sicut a vobis in omni familiaritate recipitur, ita et a nobis reciperetur et condecenter honoraretur. Unde pro nimio amore quem erga vestram mellifluam gerimus regalem excellentiam, sicut misistis cum nimio amore dulcedinis eximiae, eum suscipientes, prout voluit, et qualiter voluit, cum magna familiaritate nobis enarrantem, aure placabili et mente benigna eum suscepimus, et quasi vestra corporali excellentia nobis narrante, nostrum ei patientius credidimus consilium, ad profectum sanctae nostrae Romanae (1249B)Ecclesiae et vestrae a Deo protectae regalis potentiae exaltationem. Inter quae edidit nobis capitulare adversum synodum quae pro sacrarum imaginum erectione in Nicaea acta est. Unde pro vestra melliflua regali dilectione per unumquodque capitulum responsum reddidimus: non quemlibet, absit, hominem defendentes, sed olitanam traditionem sanctae catholicae et apostolicae Romanae Ecclesiae tenentes, priscam praedecessorum nostrorum sanctorum pontificum sequimur doctrinam, rectae fidei traditionem modis omnibus vindicantes.
IN ACTIONE TERTIA. In primo quidem capitulo ferebatur, in eo quod dicit: « Et in Spiritum sanctum Dominum ac vivificatorem, ex Patre per Filium procedentem. »
Reprehensio. Quod Tarasius non recte sentiat, qui Spiritum sanctum non ex Patre et Filio, secundum Nicaeni symboli fidem, sed ex Patre per Filium procedentem in suae credulitatis lectione profiteatur.
(1249C)Responsio. Hoc dogma Tarasius non per se explanavit, sed per doctrinam sanctorum Patrum confessus est: quorum capitula pro vestro nimio amore, quod [ Pro quem. Hard. ] erga vestram praeerectissimam a Deo protectam regalem excellentiam gerimus, breviter exaramus: scilicet sancti Athanasii de apparitione Domini in carne ( In sermone de humana natura suscepta ab unigenito Verbo ), inter caetera. « Et propter hoc insufflat in facie apostolorum, dicens: Accipite Spiritum sanctum (Joan. XX), ut cognoscamus quia de plenitudine deitatis est qui dabatur Spiritus discipulis. In Christo enim, inquit, habitat, hoc est in carne ejus, omnis plenitudo deitatis corporaliter (Coloss. II), sicut et evangelista Joannes dicit: Nos omnes ex plenitudine ejus accepimus (Joan. I). Corporali enim specie sicut columba apparuit Spiritus sanctus (Luc. III), descendens et manens super eum. In nobis etenim primitiae et pignus deitatis inhabitat, in Christo autem omnis plenitudo deitatis. Et ne (1249D)quis arbitretur quia quasi non habens ipse accipiebat: ipse enim sibi desuper mittebat, sicut Deus, et ipse sibi deorsum suscipiebat, sicut homo. Ab ipso ergo in ipsum descendebat, ex deitate ejus in humanitatem ejus. » Et post plura: « Manifestum est quia per ipsum omnia fecit Pater, per ipsum ergo eum suscitat, per ipsum eum sanctificat, et per ipsum eum exaltat, et per ipsum vitam dat. »
Item ejusdem sancti Athanasii de Virginitate, inter caetera: « Et in Spiritum sanctum, qui in Patre et Filio existens, qui a Patre emittitur, et per Filium datur. »
Item de Histor. eccles., lib. VII, Eusebii Caesariensis, post plura: « Gregorii martyris et episcopi Neocaesareae fides: Unus Deus Pater Verbi viventis, sapientiae subsistentis, et virtutis suae, et figurae, perfectus perfecti genitor, Pater Filii unigeniti. Unus Dominus, solus ex solo Deo, figura et imago deitatis, Verbum perpetrans, sapientia comprehendens omnia, (1250A)et virtus qua tota creatura fieri potuit. Filius verus veri, et invisibilis ex invisibili, et incorruptibilis ex incorruptibili, et immortalis ex immortali, et sempiternus ex sempiterno. Unus Spiritus sanctus, ex Deo substantiam habens, et qui per Filium apparuit, imago Filii perfecti, perfecta viventium causa, sanctitas sanctificationis praestatrix, per quem Deus super omnia et in omnibus cognoscitur, » et caetera. Et non solum historiographus iste hanc memorat sancti Gregorii fidem, sed et maximus praedicator sanctus Gregorius Nyssenus in sermone Graeco mirifice atque splendide ea explanavit, qualiter, et a quibus eidem sancto Gregorio disposita atque ostensa et visa est.
Item sancti Hilarii ex lib. VIII de Fide (Lib. VIII de Trinitate), inter caetera: « Cum Spiritus sanctus, qui et Spiritus Christi et Spiritus Dei est, res naturae esse demonstretur unius, quaero igitur quomodo non ex natura unum sunt? A Patre procedit Spiritus veritatis, a Filio mittitur, et a Filio accipit, (1250B)sed omnia quae habet Pater, et Filius. Et idcirco qui ab eo accipit, Dei Spiritus est, sed idem et Spiritus Christi est. » Et post pauca: « Est enim in nobis Spiritus Dei, sed et est in nobis Spiritus Christi, et cum Spiritus Christi inest, inest Spiritus Dei. Ita cum quod Dei est et Christi est, et cum quod Christi est Dei est, non potest aliud quid diversum Christus esse quam Deus est. Deus igitur Christus est, unum cum Deo Christus: et illud evangelicum: Ego et Pater unum sumus, etc. » (Joan. X.)
Item de epistola sancti Basilii ad Amphilochium episcopum Iconii (Lib. I de Spiritu sancto ad Amphiloch., 18), inter caetera: « Unum idem et Spiritum sanctum, et ipsum in unitate dictum per unum Filium uni Patri conjunctum, et per ipsum complens superlaudabilem et beatam Trinitatem. » Et post pauca: « Enimvero una Dei scientia est, ab uno Spiritu per unum Filium in uno Patre. » Et iterum: « Naturalis bonitas et secundum naturalem (1250C)sanctificationem, et regalem dignitatem, ex Patre per Unigenitum in Spiritu pertransit, etc. »
Item sancti Ambrosii ex lib. I (cap. 3) de Spiritu sancto, inter caetera: « Vos autem baptizabimini Spiritu sancto. » Et post pauca: « Unitas ergo operationis, unitas praedicationis, quae non potest separari. Quod si hoc loco separetur Spiritus ab operatione Patris et Filii, quia dictum est, Ex Deo omnia, et, Per Filium omnia, ergo et ibi, quia Apostolus de Christo dixit. Qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX), non solum cum creaturis omnibus, sed etiam Patri, quod dictu est nefas, praetulit; sed absit. Non enim inter omnia Pater, non inter plebem quamdam creaturarum suarum. Subter creatura omnis, supra divinitas Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Illa servit, haec regnat; illa subjacet, ista dominatur, etc. »
Item sancti Gregorii Theologi de secundis epiphaniis ( Orat. in sancta lumina ), inter caetera: « Nobis (1250D)autem unus Deus Pater, ex quo omnia, et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia, et unus Spiritus sanctus, in quo omnia. Hoc ipso autem quod dicimus, Ex quo, et Per quem, et In quo, non naturam secamus, neque enim praepositionum syllabae mutatae naturae veritatem mutabunt, sed unius naturae sui cujusque nominis proprietatem designat. Quod manifestissime indicatur ex eo quod rursus in unum revocatur ista ipsa diversitas; si quis tamen non transitorie apud ipsum Apostolum legat illud quod scriptum est, cum dixit: Quia ex ipso, et per ipsum, et in ipso omnia (Rom. XI), et addidit: Ipsi gloria in saecula saeculorum (Ibid.). »
Item sancti Augustini ex sermone de Ascensione Domini inter plura: « Dedit in terra conspicuus, et proximis proximus Spiritum sanctum, insufflando in faciem eorum: et ab hac maxime charitate quae in coelis est, de coelo misit Spiritum sanctum. Spiritum sanctum accipe in terra, et diligis fratrem; accipe (1251A)de coelo, et diligis Deum, quia et in terra quod accepisti de coelo est. In terra Christus dedit, sed de coelo est qui dedit. Ille enim dedit qui de coelo descendit, etc. »
Ejusdem sancti Augustini de Pentecoste, inter caetera: « Desinant namque insipientes blandiri, nobisque dicere: Quid accepturi sumus, cum vobis accesserimus, cum jam nos baptismum Christi habere fateamini? Respondeamus eis: Habetis baptismum Christi, venite ut habeatis et Spiritum Christi. Timete quod scriptum est: Quisquis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus (Rom. VIII). Induistis Christum forma sacramenti, induite imitatione exempli. »
Et ejusdem sancti Augustini lib. IV (cap. 10) de Trinitate, inter caetera: « Nec possumus dicere quod Spiritus sanctus et a Filio non procedat: neque enim frustra idem Spiritus et Patris et Filii Spiritus dicitur. Neque video quid aliud significare voluerit, (1251B)quod sufflans ait: Accipite Spiritum sanctum (Joan. XX). Neque enim flatus ille corporeus, cum sensu corporaliter tangendi procedens ex corpore, substantia Spiritus sancti fuit: sed demonstratio per congruam significationem, non tantum a Patre, sed et a Filio procedere Spiritum sanctum. Quis enim dementissimus dixerit, alium fuisse Spiritum, quem sufflans dedit, et alium, quem post ascensionem suam misit? Unus enim Spiritus est, Spiritus Dei, Spiritus Patris et Filii, Spiritus sanctus qui operatur omnia in omnibus, etc. » (I Cor. XII.)
Item ejusdem sancti Augustini in lib. XV (cap. 26) de Trinitate, inter caetera: « De utroque autem procedere sic docetur, quia ipse Filius ait: De Patre procedit (Joan. XV). Et cum resurrexisset a mortuis, et apparuisset discipulis suis, insufflavit et ait: Accipite Spiritum sanctum (Joan. XX), ut etiam eum de se procedere ostenderet. Et ipse est virtus, quae de illo exibat, sicut legitur in Evangelio, et sanabat omnes. » (1251C)(Luc. VI.) Et post pauca: « Hoc significans Dominus Jesus, bis dedit Spiritum sanctum: semel in terra, propter dilectionem proximi; et iterum de coelo, propter dilectionem Dei. »
Item de sententia sancti Cyrilli ( Anathematismo nono ) inter caetera: « Si quis eum, qui unus est, Dominum Jesum Christum glorificatum esse a Spiritu sancto tanquam aliena potentia, qua per eum operari posset adversus immundos spiritus, et per eum implesse divina signa, et non magis proprium ejus esse Spiritum dicat, per quem signa operatus est, anathema sit, etc. »
Item ejusdem sancti Cyrilli ad Joannem Antiochenum, inter caetera: Ne transferas terminos aeternos, quos posuerunt patres tui (Deut. XVI). Non enim erant ipsi loquentes, sed Spiritus Dei et Patris, qui procedit quidem ex ipso, non est autem a Filio alienus secundum essentiae rationem. Et ad hoc nos sanctorum, qui mysteria tradiderunt, dicta confirmant. In Actibus enim apostolorum scriptum est: Venientes (1251D)autem circa Mysiam, tentabant ire in Bithyniam, et non eos permisit Spiritus Jesu (Act. XVI). Scribit etiam et venerabilis Paulus: Qui autem in carne sunt, Deo placere non possunt. Vos autem non estis in carne, sed in spiritu, si tamen Spiritus Dei habitat in vobis. Si quis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus, etc. » (Rom. VIII).
Item sancti Cyrilli de Spiritus cultura, ex libro primo, inter caetera: « Sicuti est Dei, et Patris, simul et Filii substantialiter, ex utroque, videlicet ex Patre per Filium, procedente Spiritu, et reliqua. »
Item ejusdem sancti Cyrilli ex libro acclamatorio ad Theodosium imperatorem, inter caetera, « Itaque etsi dicetur ubicunque vivificare Pater, operatur hoc omnino per Filium [in] Spiritu sancto, etc. »
Item ex epistola encyclica sive synodica sancti Leonis papae ad Flavianum archiepiscopum Constantinopolitanum (1252A)directa (Epist. 12), inter caetera: « Ideo et clausis ad discipulos januis introivit (Joan. XX), et flatu suo dabat Spiritum sanctum, et donato intelligentiae lumine, sanctarum Scripturarum occulta pandebat, et reliqua. »
Item ex sermone ejusdem sancti Leonis praecipui doctoris de Pentecoste, inter caetera: « Omnes ergo, dilectissimi, qui in Dominum Jesum crediderant, infusum sibi habebant Spiritum sanctum, et remittendorum peccatorum etiam tunc apostoli acceperunt potestatem, cum post resurrectionem suam Dominus insufflavit, et dixit: Accipite Spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis: et quorum retinueritis, retenta sunt, etc. » (Joan. XX.)
Unde et egregius praedicator atque mellifluus doctor sanctus Gregorius papa in sancti Evangelii homilia 26, inter caetera inquit: « Cum venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre (Joan. XV). Si enim mitti solummodo incarnari deberet intelligi, (1252B)sanctus procul dubio Spiritus nullo modo diceretur mitti, qui nequaquam incarnatus est. Sed ejus missio ipsa processio est, qua de Patre procedit et Filio. Sicut itaque Spiritus mitti dicitur, quia procedit, ita et Filius non incongrue mitti dicitur, quia generatur. Hoc cum dixisset, et insufflavit, et dixit eis: Accipite Spiritum sanctum (Joan. XX). Quaerendum nobis est quid est quod Spiritum sanctum Dominus noster et semel dedit in terra consistens, et semel coelo praesidens. »
Item ejusdem sancti Gregorii papae ex libro XXVII super Job, inter caetera: « De quo Joannes dicit: Omnia per ipsum facta sunt (Joan. I). Ita etiam os dicitur, ac si oris nomine patenter diceretur Verbum, sicut nos quoque pro verbis linguam dicere solemus, ut cum Graecam vel Latinam linguam dicimus, Latina vel Graeca verba monstremus. Os ergo Domini non immerito ipsum accipimus, per quem nobis omnia loquitur. Hinc est enim quod propheta ait: Os enim Domini locutum est haec, etc. » (Isa. LVIII.) Sed et (1252C)sancta catholica et apostolica Ecclesia ab ipso sancto Gregorio papa ordinem missarum, solemnitatum, orationum suscipiens, plures nobis edidit orationes, ubi Spiritum sanctum per Dominum nostrum Jesum Christum infundi, atque illustrari, et confirmari nos suppliciter petere docuit. » Item sancti Sophronii, cujus orthodoxa dogmata in sancta sexta synodo venerantur, inter plurima: « Omnia enim per unigenitum Filium Pater in sancto fecit Spiritu, quae ut sapienti providentia continet, ut Deus suis operibus praesidens, etc. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. II.-- Reprehensio. Utrum Theodorus archiepiscopus Hierosolymorum recte sentiat, qui cum Patrem sine principio penitus et sempiternum se credere dixit, Filium, nescio sub qua ambage verborum, non aliud principium quam Patrem agnoscentem, et ex ipso subsistentiam habentem, professus (1252D)sit.
Responsio. Iste Theodorus patriarcha Hierosolymorum, cum caeteris praecipuis patriarchis, videlicet Cosma Alexandriae, et Theodoro alio Antiochiae, dudum praedecessori nostro sanctae recordationis quondam Paulo papae, miserunt propriam eorum rectae fidei synodicam: in qua et de sacratissimis imaginibus subtili narratione, qualiter una cum nostra sancta catholica et apostolica universali Romana Ecclesia ipsi caeteri Orientales orthodoxi episcopi et Christianus populus sentiunt, et in earumdem sanctarum imaginum veneratione sincero mentis affectu ferventes in fide existunt, studuerunt intimandum. Quam synodicam in Latino interpretatam eloquio praedecessor noster quondam sanctissimus dominus Stephanus papa in suo concilio, quod et ipse pro sacris imaginibus una cum diversis episcopis in partibus Franciae seu Italiae fecit, suscipientes ac relegentes, placuerunt tam de diversis Francorum (1253A)[ Edit. Rom., sanctorum] Patrum testimoniis, quam de symbolo fidei, ubi facti sunt, dicentes: Si quis alium terminum fidei, sive symbolum, aut doctrinam habet praeter quod traditum est a sanctis magnis et universalibus sex synodis, et confirmatum est ab his sanctis Patribus qui in eis convenerunt, et non adorat imaginem sive figuram Domini nostri Jesu Christi, neque humanationem ejus confitetur, sicut qui descendit et incarnatus est propter genus humanum, talem impium anathematizamus, et alienum extraneumque deputamus sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae; et caetera quae longum est enarrari. Et ideo praedictus Theodorus archiepiscopus taliter professus est, sanctorum Patrum sequens doctrinam, id est sancti Hilarii Pictavensis episcopi ex libro I contra haeresim Arianorum, inter caetera. « Ita vero natum esse, ut semper fuisse manifestemus: sicque in eo non innascibilitatis exceptio, sed nativitatis aeternitas, quia et nativitas auctorem habeat, (1253B)neque careat aeternitate divinitas, etc. » Item ejusdem sancti Hilarii ex libro XI de Fide, inter caetera: « A nobis bene intelligitur et creditur: nam ipsa sermonum enuntiatione eum natum confitemur, non tamen non natum praedicamus. Neque enim idipsum est non natum atque nasci, quia illud ab altero, hoc vero a nemine est; et aliud est sine auctore semper esse aeternum, aliud quod Patri, id est auctori, est coaeternum. Ubi enim Pater auctor est, ibi et nativitas est. At vero ubi auctor aeternus est, ibi et nativitatis aeternitas est. Quia sicut nativitas ab auctore est, ita et ab aeterno auctore aeterna nativitas est, etc. »
Item sancti Gregorii, qui et Theologi, in sermone de Epiphania ( Orat. in sancta lumina, circa med.), inter caetera: « Pater ergo Pater est sine initio; non enim est aliud aliquid unde Pater est. Filius Filius est, sed non absque initio; de Patre enim est. Si vero temporale spectas initium, et ipse sine initio est. Creator namque est temporum, et non ipse (1253C)initium sumit ex tempore. Spiritus sanctus vere Spiritus sanctus est, procedens quidem ex Patre, sed non et ipse Filius: non enim generatur, sed procedit, etc. »
Item ejusdem sancti Gregorii Theologi ex sermone de Natali Domini infra (post medium), etc. « Hoc est ipse Sermo Dei, qui est ante saecula, qui est invisibilis, et incomprehensibilis, et incorporeus: qui est initium ab initio, qui est lux de luce, fons vitae et immortalitatis, figura vera et expressa substantiae Dei, signaculum veritatis, imago invisibilis Dei Patris, etc. »
Item ejusdem sancti Gregorii Theologi de Sermone pacifico secundo (Orat. 2 de pace, circa med.). « Ego autem deitatis principium introducens sine tempore, et indivise, et immense, quique principium honorifico, et quae de principio, qualiter, etc. »
Item ejusdem sancti Gregorii Theologi de sermone apologetico infra ( Orat. de dogmat. et constit. pet., (1253D)circa med.), etc. « Cujus enim erit Filius, si non origo sua referatur ad Patrem. Ut sit ille qui genuit, et iste sit qui est ex illo progenitus. Origo enim Patris est, non exigui alicujus et indigni, sed deitatis et bonitatis. Origo est [ pro enim] Pater in Filio et in Spiritu sancto, intelligitur et sentitur in illo, vel ut in Filio Verbo, in hoc veluti Spiritu ad ipso procedente, etc. »
Item sancti Augustini de Genesi ad litteram, ex libro primo infra, etc. « Nam dicente Scriptura: In principio fecit Deus coelum et terram (Gen. I), intelligimus autem [ pro Patrem. Hard. ] in Dei nomine, et Filium in principii nomine, qui non Patri, sed per se ipse creatae primitus, ac potissimum spiritali creaturae, (1254A)et consequenter etiam universae creaturae, principium est. Dicente autem Scriptura: Et Spiritus Dei ferebatur super aquas (Ibid.), completam commemorationem Trinitatis agnoscimus, etc. »
Item ejusdem sancti Augustini ex libro XXXVIII super Joannem evangelistam, inter caetera: Filius enim Patris est Filius, et Pater utique Filii Pater est. Sed Deus de Deo Filius dicitur; lumen de lumine Filius dicitur. Pater dicitur lumen, sed non de lumine; dicitur Pater Deus, sed non de Deo. Si ergo Deus de Deo, lumen de lumine principium est, quanto facilius intelligitur principium lumen de quo lumen, et Deus de quo Deus? Videtur itaque absurdum, charissimi, ut dicamus Filium principium, et Patrem principium non dicamus? Sed quid agamus, nunquid duo erunt principia? Cavendum est hoc dicere. Quid ergo Pater principium, et Filius principium, quomodo non duo principia? quomodo dicimus Patrem Deum, Filium Deum, et tamen dicimus non duos deos. Nefas enim dicere duos deos. Nefas est enim (1254B)dicere tres deos. » Et post pauca: « In eo quod dicitur Spiritus Patris et Filii, non est quod dicam tres; nisi et Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, unum Deum, unum Omnipotentem: ergo unum principium, etc. »
Item ejusdem ex lib. VI (cap. 2) de sancta Trinitate, inter caetera: « Quomodo ergo Deus de Deo, lumen de lumine? Non enim simul ambo Deus de Deo, sed solus Filius de Deo, scilicet Patre: nec ambo simul lumen de lumine, sed solus Filius de lumine Patre, etc. »
Item sancti Sophronii archiepiscopi Hierosolymorum ex synodica ejus, quae oblata est in sancta sexta synodo (Act. 11), inter caetera: « Credo igitur, beati, secundum quod a principio credidi, in unum Deum Patrem omnipotentem, sine principio penitus, et sempiternum, omnium visibilium atque invisibilium factorem. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, qui sempiterne et impassibiliter (1254C)ex ipso natus est Deo et Patre, et non aliud principium quam Patrem agnoscentem: sed nec aliunde quam ex Patre ipsam subsistentiam habet: lumen de lumine, consubstantialem, Deum verum de Deo vero, consempiternum [ Edit. Rom., sempiternum]. Et in unum Spiritum sanctum, qui sempiterne a Deo Patre procedit, et lumen et Deum ipsum agnoscendum, etc. »
IN SEXTA ACTIONE. CAP. III.-- Reprehensio. Quod idem Tarasius non recte Spiritum sanctum contribulem Patri et Filio dixerit, cum sufficeret dicere coaeternum, consubstantialem, ejusdemque essentiae et naturae.
Responsio. Item ipse sanctus Sophronius: « Et quoniam perjuravit. Oportebat enim illi mentientem perjurare eum. Ex malorum electione melius erat utiliora eligere, etc. »
Item ex divo Augustino in praefatione in psalmum (1254D)XXXI, inter caetera: « Debemus nulla opera proponere fidei, id est, ut ante fidem quisquam dicatur bene operatus. Ea enim ipsa opera quae dicuntur ante fidem, quamvis videantur hominibus laudabilia, inania sunt: et ita mihi videntur esse, ut magnae vires et cursus celerrimus praeter viam. Nemo ergo computet bona opera sua ante fidem etc. »
IN ACTIONE QUARTA. CAP. XV.-- Reprehensio. Quod non propter eos scriptum sit qui imagines adorare contemnunt, sicut illi dicunt qui eas adorant, quod in psalmo legitur: Quanta malignatus est inimicus in sanctis tuis? (Psal. LXXIII.)
(1255A)Responsio. Veraciter propter haereticos haec dixerunt, sicut beatus Augustinus in ejusdem psalmi explanatione inquit: « Quanta maligne operatus est inimicus in sanctis tuis, in his quae sancta tua erant, id est in templo, in sacerdotio, in illis omnibus sacramentis quae illo tempore fuerunt, etc. » Similiter et nunc ampliora mala inimici sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae malignantes adversus olitanam orthodoxamque traditionem pro sacris imaginibus, depositione ad nihilum redacti sunt.
Item sancti Gregorii Nazianzeni, qui et Theologi, in sermone de philosopho Irone ( Orat. in laudem Ironis, circa med.), inter caetera: « Quomodo enim non gloriabantur? Quomodo enim, non polluerunt templum sanctum superventionibus multimodis? Et in omnibus malis principabatur quidem vir impius et iniquus, et neque nomen Christianitatis circumferens, etc. »
IN ACTIONE QUINTA. (1255B)CAP. ITEM XV.-- Reprehensio. Quod epistola, quam illi sancti Simeonis Stylitae dicunt, missa ad Justinianum [Justinum] imperatorem, multum distet a divinis Scripturis sive sanctorum Patrum documentis, in eo quod ait praefato imperatori: « Pro quibus commemorantes referimus divinis vestris auribus; sive in eo quod idem imperator misericordia uti prohibuerit. »
Responsio. Sanctus quippe Ambrosius scribens ad Gratianum imperatorem librum orthodoxae fidei, nunquid peccavit quia dixit ei, Sancte imperator? Et quid extra dixit iste, scribens ad Christianissimum Justinianum [Justinum] imperatorem pro zelo fidei suae, divinis auribus, exprimens? Et ideo divinis auribus, quia per divinos sermones audit, et fideliter atque orthodoxe eos observat, recte divinas aures, videlicet auditum divinum habere monstratur. De misericordia vero uti prohibente, non ita est, sed petens morari neque ad modicum, sed fieri decentem (1255C)vindictam sanctus ille poposcit: nam non sine misericordia, ut superius fati sunt, verum etiam tantum amorem erga imagines sanctorum habere videbatur, ut impios illos anathematis jacularet ictibus. Quod agnitum habere vestram a Deo inspiratam excellentiam magnopere credimus, ubi sanctus Gregorius in Dialogis suis meminit de beato Bonifacio, qualiter miserum illum, qui cum simia veniens cymbala percussit, sermone suo cum moerore ad mortem jaculavit. Unde et post pauca sanctus Gregorius (Lib. I, c. 9), inquit: « Metuenda ergo tanto est ira justorum, quanto et constat quia in eorum cordibus ille praesens est qui ad inferendam ultionem, quam voluerit, invalidus non est. »
Item idem ipse sanctus Gregorius in explanationem beati Job (Lib. XXXIV, c. 10), ubi dum de fortibus sanctae Ecclesiae praedicatoribus tractaret, adjunxit: « Unde ad prophetam de bonis doctoribus Dominus dicit: Devorabunt et subjicient lapidibus fundae (Zach. IX). Sancti quippe doctores, qui ad virtutem (1255D)et alios instruunt, hostes devorant, dum eos intra corpus suum per vim conversionis immutant. Fortes ex illa Ecclesia viri prodeunt, quibus quasi lapideis ictibus iniquorum corda tundantur. Unde et Golias immanissimus saxo fundae moritur (I Reg. XVII), quia angulari sanctae Ecclesiae lapide diabolica celsitudo superatur. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XVII.-- Reprehensio. De eo quod omnibus haereticis Samaritanos deteriores, et Samaritanis eos deteriores dicunt qui imagines destruunt, cum parentes eorum secundum eorum opinionem omnibus haereticis deteriores fuerint, qui utrique imagines destruxerunt.
Responsio. Et in his mellifluus doctor beatus Gregorius Theologus in sermone de Natali Domini, inter caetera, inquit: « Offenderis carne; hoc et Judaei. Si et Samaritanum vocabis, et ut reliqua (1256A)sileam, non credis deitati; hoc neque daemones. O et Judaeis infidelior tu, et daemonibus deterior, etc. »
Item ex edicto Justiniani imperatoris inter caetera: « Sed neque Theodorus Mopsuestenus, qui et Judaeos et Hellinas [ Id est Graecos, M.; id est gentiles et paganos, H. ] superavit in sua impietate, etc. » Item sancti Gregorii papae in explanatione beati Job, de libro XIV, inter caetera: « Sicut qui mel multum comedit, non est ei bonum: sic qui scrutator est majestatis, opprimitur a gloria (Prov. XXV), » et infra: « Gloria invisibilis conditoris, quae moderate inquisita nos erigit, ultra vires perscrutata premit. Unde et haeretici, quanto de sublimi intelligentia amplius repleri ambiunt, tanto amplius inanescunt. Immoderatis namque auribus cognitionis supernae scientiam quo plus appetunt, plus amittunt. At contra ii qui in sancta Ecclesia veraciter sunt humiles et veraciter docti, norunt de secretis coelestibus et quaedam considerata intelligere, et quaedam non (1256B)intellecta venerari: ut et quae intelligunt veneranter teneant, et quae necdum intelligunt humiliter exspectent. Quam praesumptionis audaciam bene praedicator egregius refrenat, dicens: Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. » (Rom. XII.)
Et ideo praedecessores eorum plus quam oportet sapere se extollentes, et novitate imponere molientes, haeretici deteriores effecti, ad nihilum redacti sunt.
IN EADEM ACTIONE. CAP. XVIII.-- Reprehensio. Quod nulla Evangelii lectio tradat Jesum ad Abagarum imaginem misisse, ut illi dicunt.
Responsio. Praedecessor noster sancte recordationis dominus Stephanus quondam sanctissimus papa, in supradicto concilio praesidens, inter plurima veridica testimonia per semetipsum asserens, (1256C)docuit ita: « Sed nec illud est praetereundum quod relatione fidelium de partibus Orientis advenientium saepe cognovimus. In quibus licet Evangelium silet, tamen nequaquam in omnibus incredibile fidei meritum, et hoc affirmante de ipso evangelista: Multa quidem et alia signa fecit Jesus, quae non sunt scripta in libro hoc (Joan. XX). Denique fertur ab asserentibus (Euseb. lib. I, c. 13) quod Redemptor humani generis, appropinquante die passionis, cuidam regi Edessenae civitatis, desideranti corporaliter illum cernere, et ut persecutiones Judaeorum fugeret ad illum convocare, ut auditas miraculorum opiniones, et sanitatum curationes illi et populo suo impertiret, respondisset: Quod si faciem meam corporaliter cernere cupis, en tibi vultus mei speciem transformatam in linteo dirigo, per quam et desiderii tui fervorem refrigeres, et quod de me audisti, impossibile nequaquam fieri existimes. Postquam tamen complevero ea quae de me scripta sunt, dirigam tibi (1256D)unum de discipulis meis, qui tibi et populo tuo sanitates impertiat, et ad sublimitatem fidei vos perducat, etc. »
Item ex synodica trium patriarcharum, videlicet Cosmae Alexandriae, Theodori Antiochiae, et Theodori Hierosolymae, quae in praedicto concilio relecta, ab omnibus fideliter honorata venerabiliter suscepta est: ubi post multa sanctorum Patrum testimonia, Theodorus patriarcha Hierosolymorum inquit: « Restat mihi tempus enarrandi de Abagaro Edesseno, et alia aut similia sanctorum Patrum, quae et vos melius cognoscitis. Persevera, sanctissime Pater, persevera in eadem bona fide, corroboratus super petram fidei, sicut deiloqua vox affata est apostolum Petrum: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam; et portae inferi non praevalebunt adversus eam (Matth. XVI). Vere non praevalebunt ei in saeculum saeculi. Cognitum facimus tibi sanctissimo domino ego humilis Theodorus patriarcha (1257A)Hierosolymorum, et hi qui nobiscum sunt, Cosmas patriarcha Alexandriae, et Theodorus patriarcha Antiochiae: idipsum intelligimus et credimus, sicut et vestrae sanctitati patet, etc. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XIX.-- Reprehensio. Quod nec illud ad hanc pertineat, ut illi dicunt, quod scriptum est: Quoniam non est jam propheta, et nos non cognoscet amplius (Psalm. LXXIII).
Responsio. Pro haereticis illis, qui in pseudosyllogo sub Constantino quondam haeretico imperatore gloriantes se aliquid sapere et intelligere, nescientes talia, ipsi psalmifice dixerunt. Coaequantes eos Judaeis, de quibus beatus Augustinus in eodem psalmo explanavit, dicens: « Ecce isti Judaei, qui se dicunt non agnosci adhuc; » et post pauca: « Jam signa tua non vides, jam non est propheta, et dicis: Et nos non cognoscet adhuc, quia vos non agnoscitis adhuc. Jam non est propheta, et nos non cognoscet (1257B)adhuc: usquequo Deus, exprobravit inimicus? » Similiter et ipsi haeretici: usquequo princeps eorum, videlicet Constantinus haeresiarcha, exprobratus est, non intellexerunt, et ideo redacti sunt ad nihilum.
IN ACTIONE SEXTA. CAP. XX.-- Reprehensio. Quomodo intelligendum est quod in Canticis canticorum scribitur: Ostende mihi faciem tuam: auditam fac mihi vocem tuam, quoniam vox tua suavis est, et facies tua speciosa (Cant. II); quod quidem capitulum illi impudentissime ad imaginum visionem protulerunt.
Responsio. Recte illud protulerunt, quia visio sacrarum imaginum ad speciosam formam Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi secundum carnem, sanctaeque ejus genitricis, et sanctorum pertinet. In persona enim Christi et Ecclesiae diversa sanctorum Patrum opuscula in Cantica canticorum explanata sunt: et si, quomodo intelligendum est, scire velint, (1257C)sancti Epiphanii episcopi Cypri proferimus expositionem, in qua inter multa diversa inquit: « Ostende mihi faciem tuam, et auditam fac mihi vocem tuam; hoc est, per legem et prophetas non mihi loquaris, sed temetipsum totum mihi demonstra: sicut et Moyses tali desiderio comprehensus, fiducialiter dicebat ad Deum: Ostende mihi teipsum, ut te videam (Exod. XXXV). Sed tunc equidem dixit Moysi: Nullus videbit faciem meam, et vivet. Sponsae autem suae volens semetipsum ostendere, incarnatus ei se induto corpore demonstravit, per virtutis modum, per sustentationem et innocentiam, tradens ei pietatis aspectum. Ostendit igitur ei faciem suam conceptus in Dei genitrice virgine (Matth. V), et audire eam fecit vocem suam, cum doceret in Oliveti monte discipulos, et rursus dum per eos in universum orbem terrarum praedicationis dogmata destinasset. Quoniam vox tua suavis, et facies tua speciosa (Cant. II). Vox ejus vere suavis est, quae dicit: Venite, benedicti Patris mei, etc. (Matth. XXV). Vox (1257D)tua suavis, hoc est quae caecos videre fecit, cum diceret: Secundum fidem vestram fiat vobis (Matth. IX). Vox tua suavis, id est dicendo: Venite ad me omnes qui laboratis, etc. (Matth. XI). Vox tua suavis est dicens paralytico: Surge, tolle grabatum tuum, et ambula (Marc. II). Vox suavis est, dicens: Confide, fili, remittuntur peccata tua (Matth. IX). Vox tua suavis est, dicens: Confide, filia, fides tua te salvam fecit; vade in pace (Luc. VII). Et alia plura quae per ordinem exarare longum est. »
IN ACTIONE SEXTA. In tomo primo. CAP. XXI.-- Reprehensio. Quod non ad adorandas imagines pertineat quod scriptum: Creavit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam.
Responsio. Si sic intelligunt, quod creavit Deus hominem ad imaginem et ad similitudinem suam (Gen. I), quia propter adorandas imagines explanavit hoc (1258A)Tarasius patriarcha, de intellectu habere nihil quidpiam videntur, ut scriptum est, et intelligere non potuerunt. Tarasius namque patriarcha dum concilio haereticorum renueret, et exprobraret quod in eorum obscuritate contra sacrarum imaginum stabilitatem dicere ausi sunt: « Quatenus propriae manus opus plasmator Deus videns perire, etc. » Idcirco hoc dixit sensu, quoniam quidem terrigena imaginem Dei honoratur, etc. » Et post pauca: « Imaginum facturae, et deliberatione vacua saevissime gloriari per eos facta, et variis sermonibus eorum mentem consuentes, Ecclesiam Dei ut errantem judicant, etc. »
Nam creavit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam. Beatus Augustinus in lib. V, ex eo quod in Genesi sexto die factum legitur, inter caetera inquit: « Et modo attendite: in poena sua constitutus est homo, et quantum valent reliquiae imaginis Dei, quae in illo remanserunt. Obtrivit ipsam imaginem per peccatum, et ipsa reformatur per gratiam, (1258B)per quae [ Edit. Rom., quae per] libidinem obsolefacta est. Quomodo enim nummus, si confricetur ad terram, perdit imaginem imperatoris, sic mens hominis, si confricetur libidinibus terrenis, amittit imaginem Dei. Venit autem monetarius Christus, qui repercutiat nummos. Et quomodo repercutit nummos? Donando peccata ex gratia: et ostendet tibi, quia Deus quaerit imaginem suam. Nam quando illi de tributo Caesaris dictum est: Licet tributum dare Caesari (Matth. XXII; Marc. XII)? Tentabant enim eum, ut si diceret, Non detur, calumniarentur illi per exactores tributi: Ecce qui docet ut non demus tributum; si autem diceret, Detur: Ecce qui maledixit Jerusalem: fecit illam tributariam. Quid ergo ipse dixit, et quid admonuit? Quid me tentatis, hypocritae? Afferte mihi nummum: et obtulerunt illi. Et ait: Cujus habet imaginem et inscriptionem? Responderunt: Caesaris. Tunc ait: Reddite ergo Caesari quae Caesaris sunt, et Deo quae Dei sunt (Ibid.); id est, si Caesar quaerit imaginem in nummo, Deus non quaerit imaginem (1258C)in homine? etc. » Item sancti Severiani Gabalanensis episcopi de homilia quae in sabbato dicta est, Ad imaginem et similitudinem (Gen. VIII), inter caetera: « Et sicut nos, si non adest imperator, honoramus imaginem imperatoris, sic et creatura et non videns invisibilem qui ad imaginem factus est honorabat, etc. »
IN ACTIONE QUARTA. CAP. XXII.-- Reprehensio. Quomodo intelligendum sit quod scriptum est: Abraham adoravit populum terrae filios Heth (Gen. XXIII), sive quod Moyses Jetro legitur adorasse: quibus exemplis ii qui propter adorandas imagines synodos faciunt, suum errorem fulcire affectant: et quia nec Jacob Pharaonem, nec Daniel Nabuchodonosor regem, ut illi dicunt, uspiam leguntur adorasse.
Responsio. Beatus Augustinus in psalmum XLVI nos docuit, dicens: « Dominus Deus noster fidem, in qua (1258D)vivimus per libros suos [ Edit. Rom., sanctos], Scripturas sanctas, multipliciter nobis varieque diffundit, sacramenta quidem verborum varians, fidem tamen unam commendans. Una enim eademque res ideo multis modis dicitur, ut modus ipse dicendi propter fastidium varietur, sed propter concordiam una fides teneatur, etc. » Item ejusdem beati Augustini de filio Abraham ducto ad sacrificium, inter caetera: « Duo illi servi dimissi, et non perducti ad locum sacrificii, Judaeos significabant: asina illa nescio quid Judaeorum significabat. Nolite mirari, quia toties una res potest multis modis significari, etc. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XXIII.-- Reprehensio. Quod non ad adorationem imaginum pertineat, nec in nostris codicibus, qui ex Hebraica veritate translati sunt, inveniatur quod illi in sua synodo dicunt: « Jacob suscipiens a filiis suis vestem talarem tabefactam Joseph, osculatus (1259A)est cum lacrymis, et propriis oculis imposuit. »
Responsio. Sancti Gregorii Theologi de sermone pacifico tertio (Orat. 2 de pace), inter caetera: « Pax amica, quae ab omnibus quidem laudatur bonum, a paucis vero conservatum, ubi aliquando reliquisti nos tantum jam tempus, et quando reverteris ad nos? Et praesentem amplector, et recedentem invocabo multis lamentationibus et lacrymis, quibus neque Jacob Joseph illum patriarcham a fratribus venditum (Gen. XXXVI), a bestia autem raptum, ut sperabat: neque David Jonatham suum amicum, aut filium Abessalon postmodum: quorum unus visceribus paternis laceratus. Fera rapuit, clamabat, Joseph, fera pessima et immansueta: et pueri vestem tabefactam appositam, sicuti pueri carnes osculabatur, etc. » Unde et in multorum Patrum opusculis de diversis historiis asserta leguntur. In libro enim tertio sancti Ambrosii ad Gratianum imperatorem (Cap. 3) ita inter caetera invenitur: « Neque ad praejudicium trahas quia non moritur Gabriel, non moritur Raphael, (1259B)non moritur Uriel. » Ecce et in nostris codicibus, qui ex Hebraica veritate translati sunt, nequaquam invenitur Uriel scriptum.
Item in ejusdem sancti Ambrosii libro secundo de Spiritu sancto (Cap. 7), inter caetera: « Esdra nos docuit, dicens in tertio libro. » Similiter nec in nostris codicibus, qui ex Hebraica veritate translati sunt, susceptus est tertius liber Esdrae, nisi tantummodo duo. Sed et sanctus Gregorius egregius papa in epistola sua Theoctistae patriciae missa (Lib. IX, epistola 39), inter caetera inquit: « Quantae autem virtutis praecursor nostri Redemptoris fuit, novimus, qui per sacrum eloquium non solum plus quam propheta, sed etiam angelus vocatur; sed tamen, sicut mortis ejus historia testatur, post mortem a persecutoribus corpus ejus incensum est. » Et nos legimus in sancto Evangelio (Matth. XIV), corpus ejusdem sancti Joannis Baptistae a discipulis suis sepultum esse: et beatus Gregorius dicit per historiam, ejusdem sancti (1259C)Joannis Baptistae corpus incensum esse. Et ideo, ut diximus, sanctorum dicta nequaquam respuuntur, quia sacram totam divinam Scripturam quis aliquando comprehendere valebit?
IN EADEM ACTIONE. CAP. XXIV.-- Reprehensio. De eo quod indocte et inordinate dicunt: « Si calumniaris me quoniam ut Deum adoro lignum crucis, cur non calumniaris Jacob adorantem summitatem virgae Joseph? » Sed manifestum est quoniam non lignum videns adoravit, sed per lignum Joseph, sicut et nos per crucem Christum.
Responsio. Ipsam namque virgam, videlicet sceptrum, fideliter atque pulchre in typo crucis explanavit beatus Augustinus in psalmo XXXVII, inter caetera dicens: « Imo jam in nomine Christi evenire gaudeamus. Jam tenentes sceptrum subduntur ligno crucis: jam fit quod praedictum est: Adorabunt eum omnes reges terrae; omnes gentes servient illi (Psal. (1259D)LXXI). Jam in frontibus regum pretiosius est signum crucis quam gemma diadematis. »
IN EADEM ACTIONE. Et repertum [repetitum] est in actione septima. CAP. XXV.-- Reprehensio. Non pertinere ad imaginum adorationem, ut illi dicunt, quod scriptum est: Jacob Pharaonem benedixit.
Responsio. Semper benedicere nos docet sancta Scriptura: Benedicite, et nolite maledicere (Rom. XII). Item: Benedicite omnia opera Domini Domino (Daniel III), docemur: et rursus prostrati in oratione spiritaliter ante Sancta sanctorum psalmifice dicimus: Benedicat nos Deus Deus noster, benedicat nos Deus, et metuant eum omnes fines terrae. Quapropter si de divinae Scripturae benedictionibus exarare volumus, antequam sermo, ut opinamur, chartae cessabunt. (1260A)Tamen unum vobis sancti Augustini addimus testimonium de ipso Jacob luctante cum angelo, ubi inter caetera inquit: Non dimittam te, nisi benedixeris mihi (Psal. LXVI). Quia per carnem nos prius benedicit Dominus, norunt fideles, quid accipiunt, quia per carnem benedicuntur: sciunt quia non essent benedicti, nisi caro illa crucifixa daretur pro saeculi vita.
IN ACTIONE QUINTA. CAP. XXVI.-- Reprehensio. Quod vana sit spes eorum qui salutem suam in imaginibus ponunt, dicentes: « Sicut Israeliticus populus serpentis aenei inspectione servatus est, sic nos sanctorum effigies aspicientes salvabimur. »
Responsio. Antea jam hoc in praedictis sacris conciliis praedecessorum meorum sanctissimorum pontificum explanatum est, dicentibus etiam hoc sanctissimis Patribus. Addendum est ad incredulorum satisfactionem et directionem Francicam, quid Deus (1260B)famulo suo Moysi praeceperit, dicens: in libro enim Numeri ita legitur contra pestem quae eis irruerat: Fac serpentem, et pone eum pro signo: qui percussus aspexerit eum, vivet. Fecit ergo Moyses serpentem aeneum, et posuit pro signo: quem cum percussi aspicerent, sanabantur (Num. XXI). O insania frementium contra fidem et religionem Christianam, ut asserant non colere aut venerari imagines, in quibus figurae sunt Salvatoris, ejus genitricis, vel sanctorum, quorum virtute subsistit orbis, atque potitur humanum genus salutem. Aenei serpentis inspectione credimus Israeliticum populum a calamitate injecta liberari, Christi Dei nostri et sanctorum effigies aspicientes atque venerantes dubitamus salvari? Absit talium nefariae temeritatis cedere amentiae: Patrum priscas sequamur traditiones, et ab eorum doctrina nulla declinemus ratione. Possumus enim ita tenentes, quemadmodum nostri praedecessores atque patres, eorum plenam gratiam obtinere.
Item beati Augustini de eo quod apparuit Deus, de (1260C)virga et manu colorata, et aqua in sanguinem versa: « Sicut Moyses exaltavit serpentem in eremo, ita exaltari oportet Filium hominis, ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam (Joan. III); hoc est, quicunque percussus fuerit a serpentibus peccatorum, Christum intueatur, et habebit sanitatem in remissionem peccatorum. »
Item ejusdem sancti Augustini super Joannem evangelistam de eodem sermonem homilia (Tract. XII), inter caetera: « Interim modo fratres, ut a peccato sanemur, Christum crucifixum intueamur: quia sicut Moyses, inquit, exaltavit serpentem in eremo, » usque in eo ubi dicit: « Sed habeat vitam aeternam; » et post pauca: « Hic autem ait: Ut habeat vitam aeternam. Hoc enim interest inter figuram sive imaginem, et rem ipsam: figura praestabat vitam temporalem, res ipsa, cujus illa figura erat, praestabat vitam aeternam, et caetera. »
Item ejusdem sancti Augustini libro tertio de Trinitate (cap. 10), inter caetera: « Nam sicut unctio (1260D)lapidis Christum in carne, in qua unctus est oleo exsultationis prae participibus suis, ita virga Moysis conversa in serpentem, ipsum Christum factum obedientem usque ad mortem crucis. Unde ait: Sicut exaltavit Moyses serpentem in eremo, sic oportet exaltari Filium hominis, ut omnis qui credit in ipsum, non pereat, sed habeat vitam aeternam (Joan. III). Sicut intuentes illum serpentem exaltatum in eremo, serpentum morsibus non peribant. Vetus enim homo noster confixus est cruci cum illo. Per serpentem enim mors intelligitur, quae facta est a serpente in paradiso, modo locutionis per efficientem id quod efficitur demonstrante. Ergo virga in serpentem, Christus in mortem, et serpens rursus in virgam, Christus in resurrectionem, totus cum corpore suo, quod est Ecclesia, etc. »
Item sancti Severiani episcopi Gabalanensis in (1261A)sermone sanctae crucis, inter caetera: « Putas non erat justum dici: Si quis vestrum morsus fuerit, respiciat in coelum sursum ad Deum, et salvabitur? Ut enim et attendi coelo relinquat, non potuit dicere: Si quis morsus fuerit, aspiciat lucernam luminis, et salvabitur? aut aspiciat ad mensam propositionis sanctorum panum, et salvabitur? aut ad altare, aut ad velum, aut in arcam, aut in imaginem cherubim, aut in propitiatorium? Sed nihil horum ad medium adduxit legislator magnus, sed solam fixit crucis imaginem, et hanc per maledictum serpentem. Dic mihi ut fidelis famulus: Quod interdicis, facis? quod abrenuntias, aedificas? Qui dicis, Non facias sculptile, et fusilem sculpis serpentem? Sed illam quidem legem posui, ut materias abscindam impietatis, et populum hunc eruam omni idolorum cultura: nunc autem effundo serpentem, ut praefigurem imagine Salvatoris dispensationem, praeplanans cursum apostolorum, etc. »
IN ACTIONE QUINTA. Et repertum est in quarta. (1261B) CAP. XXVII.-- Reprehensio. Importuna et deliramento plena dictio Leonis Phoceae episcopi, qui in eo quod ad imaginum adorationem conversus est, sibi versiculum Psalmistae accommodat, dicentis: Convertisti planctum meum in gaudium mihi; conscidisti saccum meum, et circumdedisti me laetitia (Psal. XIX).
Responsio. Omni homini Christiano licet cum Psalmista orare, ut quando a tenebris in lucem per gratiam venerit Christi, juste dicat: Convertisti planctum meum in gaudium mihi (Ibid.); quia quando erutus est ab haeresi, tunc scissus est saccus ejus. Quando vero rectae fidei cognovit veritatem, tunc ab orthodoxis sanctae catholicae Ecclesiae circumdatus est laetitia. De hoc ipso sanctus Augustinus in ejusdem psalmi explanatione (in principio) similiter inquit: « Conscidisti lamentum [velamentum] peccatorum (1261C)meorum, tristitiam mortalitatis meae, et cinxisti me stola prima, immortali laetitia. » Et iterum: « Ut non plangat, sed cantet tibi, non humilitas, sed gloria mea: quia jam ex humilitate exaltasti me, et non compungar conscientia peccati, timore mortis, timore judicii, et caetera. »
IN ACTIONE SEXTA. In tomi primi fine. CAP. XXVIII.-- Reprehensio. Quod non pertineat ad imaginum adorationem contemnentes illud quod Psalmographus cecinit: Vana locuti sunt unusquisque ad proximum suum, labia dolosa in corde, et corde locuti sunt mala (Psal. XI).
Responsio. Non ita est, ut illi contempsissent quod Psalmographus cecinit: Vana locuti sunt, etc.; sed contemnentes deliramenta haereticorum in perversa facie ipsorum, cum Psalmographo cecinerunt de illis: Vana locuti sunt unusquisque ad proximum suum, (1261D)et quod sequitur. Beati Augustini in ejusdem psalmi explanatione, inter caetera: « Veritas una est, qua illustrantur anima sanctae. Sed quoniam multae sunt animae, in ipsis multae veritates dici possunt, sicut ab una facie multae in speculis imagines apparent. » Et post pauca: « Superbi hypocritae significantur, in sermone suo spem ponentes ad decipiendos homines, sed Deo non subditi. »
IN ACTIONE SECUNDA. CAP. XXIX.-- Reprehensio. Quomodo intelligendum est quod Psalmographus cecinit: Misericordia et veritas obviaverunt sibi, justitia et pax complexae sunt se (Psal. LXXXIV); quod temere aut adulatorie a Joanne presbytero et legato Orientalium in participatione beati papae Adriani et Tarasii dicitur esse completum.
Responsio Recte dictum est, quia Deus misertus est Ecclesiae Constantinopolitanae, et obviavit veritati (1262A)sanctae catholicae et apostolicae Romanae Ecclesiae, quae semper justitiam tenuit, ut scriptum est: Justitiae sedes, fidei domus, aula pudoris. Quam justitiam, fidem atque pudorem, ut confessa est, ecclesia Constantinopolitana amplectens, quando ab errore conversa est, fecit pacem: quia tantummodo ipsa sola sedes Constantinopolitana resistebat olitanae orthodoxae fidei. Nam sedes Alexandrina, seu Antiochena et Hierosolymitana semper nobiscum tenuerunt priscam traditionem, scilicet orthodoxam fidem, ut apud nos synodica earum pro sacrarum imaginum stabilitate habere monstratur. Beati Augustini in ejusdem psalmi explanatione inter caetera: « Quia justitia et pax se osculantur, non litigant. Tu quare litigas cum justitia? Ecce justitia dicit tibi: Ne fureris, et non audis: Ne adulteres, et non vis audire: Non facias alteri quod tu pati non vis: Non dicas alteri quod tibi dici non vis; inimicus es amicae meae, dicit tibi pax, quid me quaeris? (1262B)Amica sum justitiae. Quemcunque invenero inimicum amicae meae, non ad illum accedo. Vis ergo venire ad pacem? fac justitiam. Ideo alius psalmus dicit tibi: Declina a malo et fac bonum (Psal. XXXVI), hoc est ama justitiam; et cum declinaveris a malo, et feceris bonum, quaere pacem, et sequere eam, etc. »
IN ACTIONE QUARTA. CAP. XXX.-- Reprehensio. Quod non ad adorationem imaginum pertineat, ut illi dicunt, quod scriptum est: Exaltate Dominum Deum nostrum; et adorate scabellum pedum ejus, quoniam sanctum est (Psal. XCVIII).
Responsio. Beati Augustini in ejusdem psalmi explanatione (circa med.) ubi inter caetera inquit: « Timeo non adorare scabellum pedum Domini mei, quia psalmus mihi dicit: Adorate scabellum pedum ejus (Ibid.); » et post pauca: « Converto me ad Christum, (1262C)quia ipsum quaero hic, et invenio quomodo sine impietate adoretur terra, sine impietate adoretur scabellum pedum ejus. Suscepit enim de terra terram, quia caro de terra est, et de carne Mariae carnem accepit. Et quia in ipsa carne hic ambulavit, et ipsam carnem nobis manducandam ad salutem dedit: nemo autem illam carnem manducat, nisi prius adoraverit; inventum est quemadmodum adoretur tale scabellum Domini, et non solum non peccemus adorando, sed peccemus non adorando. » Et post pauca. « Ideo et terram quamlibet, cum te inclinas atque prosternis, non quasi terram intuearis, sed illum sanctum, cujus pedum scabellum est quod adoras; propter ipsum enim adoras. Ideo et hic subjecit: Adorate scabellum pedum ejus, quoniam sanctum est (Ibid.). Quis sanctus est, in cujus honore adoras scabellum pedum ejus? etc. »
IN EADEM ACTIONE. (1262D)CAP. XXXI.-- Reprehensio. Quod nec de eo imaginum adoratio astrui possit, ut illi putant, quod scriptum est: Adorate in monte sancto ejus (Ibid.).
Responsio. Beati Augustini in ejusdem psalmi expositione (circa finem), inter caetera: « Haeretici non adorant in isto monte, quia mons iste implevit universam faciem terrae. Haeserunt in parte, et totum amiserunt. Si agnoscant Ecclesiam catholicam, adorabunt in isto monte nobiscum. Etenim lapis ille, qui praecisus de monte sine manibus, jam videmus quantum creverit, et quantas regiones terrae occupaverit, et usque ad quas gentes pervenerit. » Et post pauca: « Videmus confracta ab illo lapide omnia regna terrae (Daniel. II). Quae erant omnia regna terrae? Regna idolorum, regna daemoniorum fracta sunt. Regnabat Saturnus in multis hominibus; ubi est regnum ejus? Regnabat Mercurius in multis hominibus; ubi est regnum ejus? Fractum est, redacti sunt illi in regnum Christi, in quibus ille regnabat. » (1263A)Et post pauca: « Natus est ergo de monte sine manibus lapis ille; crevit, et crescendo fregit omnia regna terrarum. Factus est autem mons magnus, et implevit universam faciem terrae. Haec est Ecclesia catholica, cui vos communicare gaudete: illi autem qui non ei communicant, qui praeter ipsum montem adorant et laudant Deum, non exaudiuntur ad vitam aeternam, etc. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XXXII.-- Reprehensio. Quod non propter illos qui imaginum adorationem spernunt, ut illi delirant, per prophetam dicitur: Declinantes ad obligationem adducet Dominus cum operantibus iniquitatem (Psal. CXXIV).
Responsio. De haereticis dixerunt: Sicut beatus Augustinus in eodem psalmo (circa finem) explanavit, inter caetera: « id est, quorum facta imitati sunt: quia eorum praesentes laetitias amaverunt, et futura supplicia non crediderunt. » Et post pauca: (1263B)« Ergo quia Christus Filius Dei pax est, ideo venit colligere suos et secernere ab iniquis. Quibus iniquis? Qui oderunt Jerusalem, qui oderunt pacem, qui volunt conscendere unitatem, qui non credunt paci, etc. »
IN ACTIONE QUINTA. CAP. XXXIII.-- Reprehensio. Absurdissime et incaute contra eos qui imagines adorare contemnunt, ab his qui eas adorant prolatum est testimonium sancti Evangelii: Nemo accendit lucernam, et ponit eam sub modio (Luc. XI).
Responsio. Valde nimis atque pulchre contra eos qui imagines contemnunt, dixerunt poni lucernam sub modio, quia lucerna fides nostra est, videlicet sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae, de qua fide sanctus Ambrosius Mediolanensis episcopus super sanctum Evangelium secundum Lucam explanatione (Lib. VII, c. 11) inter caetera testatur dicens: « Nemo lucernam accendit, et in abscondito ponit, (1263C)neque sub modio, sed super candelabrum (Luc. XI). Ergo quia in superioribus Ecclesiam Synagogae praetulit, hortatur nos ut fidem potius nostram ad Ecclesiam transferamus. Lucerna enim fides est, juxta quod scriptum est, Lucerna pedibus meis verbum tuum, Domine (Psal. CXVIII). Verbum enim Dei fides nostra est, verbum Dei lux est (Joan. I), lucerna est fides. » Et post pauca: « Nemo ergo fidem sub lege constituat. Lex enim intra mensuram est, ultra mensuram gratia. Lex obumbrat, gratia clarificat; et ideo nemo fidem suam intra mensuram legis includat, sed ad Ecclesiam conferat, in qua septiformis Spiritus relucet gratia, quam princeps ille sacerdotum fulgore supernae Divinitatis illuminat, ne eam legis umbra restinguat. » Item sancti Joannis Chrysostomi de interpretatione Evangelii secundum Matthaeum (Homil. 15, post medium), inter caetera: « Ego enimvero accendi, inquit, lumen: esse vero ardentem, vestrae fiat celeritatis: non propter vos (1263D)solum, sed et propter eos qui futuri sunt, hujus splendore laetificari, et ad virtutem deduci, etc. »
IN ACTIONE QUARTA. CAP. XXXIV.-- Reprehensio. Quod non ita intelligenda sit sententia beati Athanasii Alexandrinae urbis episcopi ut illi eam intelligendam putant qui hanc ad adorationem imaginum accommodare nituntur.
Responsio. Multae quippe sententiae beati Athanasii in eadem feruntur synodo, et qualem ex ipsis singulatim sententiam dixerint, minime in hoc capitulari exaraverunt: sed sicut in sacris conciliis praedictorum nostrorum praedecessorum sanctissimorum pontificum ejusdem sancti Athanasii sententiae inter caetera scriptae sunt, fideliter proferimus. Interrogatio Antiochi ad sanctum Athanasium pro imaginibus: « Cum lex ex prophetae dicant: Statuas et similitudines non adorabitis, quomodo vos facitis imagines et adoratis eas? » Respondit: « Non sicut deos (1264A)imagines adoramus nos fideles: absit, pagani: sed tantummodo affectu et charitate nostrae animae ad vultum faciei imaginis apparentis. Unde multoties vultu deserto [deleto], sicut lignum purum atque commune, eam quae dudum fuerat imago comburimus. Sicut enim Jacob approximans morti, summitatem virgae Joseph adoravit, non virgam honorificans, sed qui eam tenebat (Genes. XLVII, juxta LXX), sic et fideles non pro aliquo alio modo imagines adoramus, nisi pro desiderio effigie declarati; » et alia plura similia, ut sequitur.
IN ACTIONE SEXTA. CAP. XXXV.-- Reprehensio. Quod non ad adorationem imaginum pertineat testimonium quod de sexta synodo protulerunt.
Responsio. Idcirco testimonium de sancta sexta synodo protulerunt ut clarifice ostenderent quod jam quando sancta sexta synodus acta est, a priscis temporibus sacras imagines et historias pictas venerabantur. (1264B)Unde ipsa sancta sexta synodus fideliter per canones orthodoxe statuens, ita constituit dicens: « In quibusdam venerabilium imaginum picturis, agnus digito praecursoris monstratus designatur, qui in signum relictus est gratiae. » Et post pauca (Can. 81): « Secundum humanam figuram et in imaginibus a nunc pro veteri agno retitulari decernimus, etc. » Unde et beatus Augustinus in psalmo XCIII explanavit: « Si autem non adoras in Christo ista terrena, quamvis de illis similitudo quaedam data est ad significandos sanctos, de quacunque creatura ducta fuerit similitudo, tu intellige similitudinem creaturae, et adora artificem creaturae, etc. »
IN ACTIONE QUARTA. CAP. XXXVI.-- Reprehensio. Quod nunquam ab apostolis exemplis aut verbis, ut illi garriunt, imagines adorare institutum sit.
Responsio. Sanctus Dionysius Areopagita, qui et (1264C)episcopus Atheniensis valde nimirum laudatus est a sancto Gregorio papa, confirmante eum antiquum Patrem et doctorem esse. Iste sub temporibus apostolorum fuit, et in Actibus apostolorum monstratur (Act. XVII). Unde et a praedictis sanctissimis praedecessoribus nostris pontificibus in sacris conciliis eorum, ejus confirmata sunt veridica testimonia pro sacrarum imaginum veneratione, inter caetera: « Amplectentes ista ex epistola sancti Dionysii episcopi Atheniensis, quae directa est ad sanctum Joannem evangelistam. » Et infra: « Quid mirabile, si Christus verax, et discipulos iniqui de civitatibus ejiciunt? ipsi digne sibi judicantes, et de sacro scelerati interdicunt recedentes? In veritate et manifeste [interdicti et recedentes? In veritate manifeste] imagines sunt visibilia invisibilium. Nec enim in saeculis supervenientibus culpabilis erit ex ejus justitia respectus Dei [auctor erit Deus justarum a se separationum, sed qui sese a Deo separant. (Coelestis hierarch. cap. 1). »
(1264D)Item ejusdem de coelesti Militia: « Praedicta enim incorporea agmina diversis coloribus effigurantur, et compositionibus [agmina materialibus figuris et comp.] varios per colores tradidit, quatenus tacite nosmetipsos per sacratissimas [pro captu nostro per sacrat.] effigies ad simplices et incorporales pia mente transeamus. Etenim impossibile est nostra mente ad incorpoream illam pertingere coelestis militiae imitationem visionemque nisi per elementorum poterimus per visibilem ad invisibilem pulcherrimamque attingere effigiem, et visibiles odoriferasque imagines rationali traditione invisibiles praefulgi, etc. [nisi proportionata sibi materiali utatur manuductione, visibiles formas, et sensibiles odores habens, ut imagines invisibilis pulchritudinis, et intellectualis diffusionis.] »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XXXVII.-- Reprehensio. Quod non ad adorationem (1265A)imaginum pertineat, ut ulli asserunt, sententia beati Cyrilli in expositione Evangelii secundum Matthaeum.
Responsio. Sanctus Cyrillus Alexandrinus et sanctus Gregorius Nyssenus uno tenore in historia Abrahae pro sacrarum imaginum veneratione dixerunt: Nam in sacris conciliis praedictorum nostrorum sanctissimorum pontificum ita fertur de sermone sancti Cyrilli Alexandrini episcopi. « Quemadmodum imaginem si quis designatam jucundam respexerit, mirabitur quidem regis figuram, et quae in illa apparet: hanc et ejus noscens conscriptionem pariter cernens delectabitur, ut ipsum regem aspiciat, etc. »
IN ACTIONE SEXTA. CAP. XXXVIII.-- Reprehensio. Quod magnae sit temeritatis ingentisque absurditatis, saepe memoratas imagines corpori et sanguini Dominico aequiparare velle.
(1265B)Responsio. Non aequiparaverunt, sed magis scripturaliter dixerunt: Nullus enim aliquando tubarum spiritus, sanctorum apostolorum aut probabilium Patrum nostrorum, quae sine sanguine nostram libationem, quae ad memoriam passionis Christi Dei nostri et omnis ejus dispensationis facta, dixit imaginem corporis ejus, nec susceperunt a Domino sic dicere aut confiteri, sed audiunt dicentem eum evangelice: Nisi comederitis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non intrabitis in regnum coelorum (Joan. VI). Et alia plurima ex Domini doctrina et beati Pauli apostoli (I Cor. XI), quae exarare noluimus, quia in eadem per ordinem scribitur synodo: nam aequiparare, ut dicunt Iconoclastae haeretici in eorum pseudosyllogo, venerandas imagines corpori et sanguini Dominico, insensabiliter aequiparaverunt.
IN EADEM ACTIONE. (1265C)CAP. XXXIX.-- Reprehensio. Quod praesumptive et indocte eas Tarasius cum complicibus suis sacratis vasibus aequiparare non formidet.
Responsio. Pro hoc in synodo dictum est a Tarasio patriarcha Constantinopolitano: Quia et sacra diversa vasa habentes, haec osculamur et amplectimur, et sanctificationem quamdam accipere ab iis speramus, eo quod haeretici in eorum pseudosyllogo oblatrantes delirabant, neque orationem sacram sanctificantem eam, ut ex hoc ad sanctam a communi transferatur, sed manere communem et inhonoratam, sicut eam operatus est pictor. Nos vero in his fideliter et veraciter dicimus et probamus, quia usus sanctae nostrae catholicae et apostolicae Romanae Ecclesiae fuit et est, quando sacrae imagines vel historiae pinguntur, prius sacro chrismate unguntur, et tunc a fidelibus venerantur: instar facientes, ut locutus est Dominus ad Moysen dicens: Faciesque unctionis oleum sanctum unguentum, compositum (1265D)opere unguentarii, et unges ex eo tabernaculum testimonii, et arcam testamenti, mensamque cum vasis suis, candelabrum et utensilia ejus, altaria thymiamatis et holocausti, et universam supellectilem, quae ad cultum eorum pertinet: sanctificabisque omnia, et erunt sancta sanctorum: qui tetigerit ea, sanctificabitur (Exod. XXX).
IN ACTIONE SEXTA. In tomo secundo Epiphanius legit. CAP. XL.-- Reprehensio. Quod non ad eorum parentes pertineat, sicut illi dicunt: Disperdat Dominus universa labia dolosa, et linguam magniloquam (Psal. XI).
Responsio. Bene prophetice dixerunt, cum Psalmista canentes, sicut beatus Augustinus in eodem explanavit psalmo, dicens: « Disperdat Dominus universa labia dolosa, etc. (Ibid.) Universa dixit, quis se exceptum putet? sicut Apostolus dicit: In (1266A)omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci. Et linguam superbam (Rom. II). »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XLI.-- Reprehensio. Quod non in eorum parentibus, ut illi dicunt, impletum sit quod scriptum est: Inimici defecerunt frameae in finem, et civitates eorum destruxisti.
Responsio. Hunc versum semper cum propheta prophetici psalmifice dixerunt. Unde et beatus Augustinus in eodem psalmo explanavit, dicens (Post principium): « Inimici defecerunt frameae in finem: non pluraliter inimici, sed singulariter hujus inimici. Cujus autem inimici, nisi diaboli frameae defecerunt? Hae autem intelliguntur diversae opiniones erroris. » Et post pauca: « Et civitates destruxisti. Civitates autem istae sunt in quibus diabolus regnat, ubi dolosa et fraudulenta concilia tanquam curiae locum obtinent, et caetera. » Et ideo adimpletum est in ipsis haereticis, quando sacras imagines temerantes (1266B)procaciter deposuerunt.
IN ACTIONE QUARTA. CAP. XLII.-- Reprehensio. Quomodo intelligendum est: Domine, in civitate tua imaginem ipsorum ad nihilum rediges (Psal. LXXII), quod quidem capitulum, sicut et caetera, illi aliter quam dictum sit intelligunt.
Responsio. Pro divitibus hujus mundi in errore existentibus, atque et aliis modis intelligitur. Nam et ipse sanctus Joannes Chrysostomus ( Orat. quod Veteris et Novi Testamenti unus sit legislator, etc.), ubi se ostendit picturam sacrarum imaginum diligere, explanavit, dicens: « Ego et cerae infusam dilexi imaginem pietate repletam. Vidi enim angelum in imagine persequentem multitudinem barbarorum, et Davidem vere dicentem: Domine, in civitate tua imaginum eorum ad nihilum rediges (Psal. LXXII). » Ecce lucidissime ostendit pater quomodo (1266C)intelligendum est.
Item sancti Athanasii de interpretatione psalmorum, inter caetera: « Civitas enim Domini, quae sursum Jerusalem: imago autem eorum, terrestris. Quod enim dicit, tale est: Quoniam terrestris, inquit, induti sunt imaginem, et non coelestis, propter hoc ad nihilum redigentur. Audient enim illo tempore: Nescio vos (Matth. XXV), ut pote non indutos eadem Domini imagine, etc. »
Item sancti Augustini in ejusdem psalmi explanatione (Circa med.), inter caetera: « Quicunque ista non habetis, non cupiatis; quicunque habetis, non in eis praesumatis. Ecce dixi vobis: non dico: Damnamini, quia habetis; sed damnamini, si de talibus praesumatis, si de talibus inflemini, si propter talia magni vobis videamini, si propter talia pauperes non agnoscatis, si generis humani conditionem communem propter excellentem vanitatem obliviscamini. Tunc enim Deus necesse est retribuat (1266D)in novissimo, et in civitate sua imaginem talium ad nihilum redigat. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XLIII.-- Reprehensio. Quod non, ut illi gloriantur, propter illos dictum est qui imagines adorant: Quoniam non derelinquet Dominus virgam peccatorum super sortem justorum, ut non extendant justi ad iniquitatem manus suas (Psal. CXXIV).
Responsio. Recte cum propheta dixerunt: quia virga peccatorum haeretici sunt, et sors justorum orthodoxi, quemadmodum sanctus Augustinus in eodem psalmo explanavit, dicens: « Sentitur ad tempus virga peccatorum super sortem justorum, sed non ibi relinquitur: non erit in aeternum. Veniet tempus, quando Christus in claritate sua apparens, congreget ante se omnes gentes, et dividat eas, sicut dividit pastor haedos ab ovibus. Oves ponet ad dexteram, haedos ad sinistram, etc. » (Matth. XXV.).
IN ACTIONE QUARTA. (1267A) CAP. XLIV.-- Reprehensio. De eo quod Joannes presbyter, Theodosio abbate monasterii sancti Andreae, recitante verba Joannis Chrysostomi, et dicente: Vidi angelum in imagine persequentem barbarorum multitudinem, dixit: Quis est iste angelus, nisi de quo scriptum est, quoniam angelus Domini percussit centum octoginta quinque millia Assyriorum in una nocte (IV Reg. XIX), in circuitu Jerusalem exercitantium?
Responsio. Jam superius vobis exaravimus propter quod sanctus Joannes Chrysostomus protulit ipsum aspectum, sed ipsa varia multitudo unde fuisset transiit. Idcirco Joannes presbyter ex proprio arbitrio dixit, secundum divinam Scripturam existimans esse, quando angelus Domini percussit centum octoginta quinque millia Assyriorum in una nocte, in circuitu Jerusalem exercitantium? Nam utrum sic esset, an non, minime confirmavit, sed interrogative (1267B)taliter memoravit.
IN EADEM ACTIONE. CAP. XLV.-- Reprehensio. Dementissimum et ratione carens dictum Joannis presbyteri Orientalium, in eo quod ait quoniam non assistente imperatore imago ejus honoratur: non enim inhonoratur: quatenus et nunc dominatore omnium Jesu Christo visibiliter nobis non apparente (invisibilis enim est carnalibus nostris oculis, sicut enim Deus, ubique adest), honorandam ejus imaginem, sicuti et in imperatore, Pater sensit.
Responsio. Non ex se haec dixit Joannes presbyter Orientalium, sed de libro sancti Anastasii episcopi Theopoleos, qui in eadem synodo lectus est, et ideo dixit: Ostendit Pater quod non assistente imperatore imago ejus honoratur; non enim inhonoratur, et quod sequitur, ut supra.
IN ACTIONE QUARTA. CAP. XLVI.-- Reprehensio. De eo quod Joannes (1267C)presbyter et legatus Orientalium incaute imaginum adorationem stabilire nitens, dixisse legitur: Erexit Jacob titulum Deo, quatenus et benedixit eum.
Responsio. In similitudine hoc dixit, quia cum evigilasset, tunc ille erexit titulum lapideum in loco quo locutus fuerat ei Deus, libans super eum libamina, et effundens oleum, vocansque nomen loci Bethel (Gen. XXXV). Et ideo plures similitudines interpretationum habere videtur. De libro beati Augustini, de Tractatu Esau et Jacob: « Intelligit, inquit, sanctitas vestra; multis enim modis significatur una res, id est Ecclesia. » Et post pauca: « Quia una res multis modis significatur, quae nihil horum est per evidentiam, omnia est per figuram, etc. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XLVII.-- Reprehensio. Quam absurde agunt qui ad confirmandas imagines exemplum divinae (1267D)legis proferunt, dicentes propitiatorium, et duos cherubim aureos, et arcam testamenti, praecipiente Domino, Moysen fecisse.
Responsio. Jam superius mitissime exaravimus qualiter praedecessores nostri sanctissimi pontifices ad confirmandas imagines divinae legis exemplum in eorum posuerunt sacris conciliis. Unde sanctus Gregorius Theologus in sermone de Pascha (Orat. 2 de Pascha, ante medium), inter caetera ait: « Et qui loquebatur ante ipsum ad Moysen, tunc cum de istis legem daret, Vide enim, inquit, omnia facies secundum exemplar quod tibi ostensum est in monte (Exod. XXV), adumbratione quadam descriptionem invisibilium ostendens esse visibilia: et suadeor nihil horum sine causa, neque irrationabiliter nec humi repens ordinatum esse, nec quod indignum esset et Dei constitutionibus et Moysis ministerio, etc. »
(1268A)Item beati Augustini de libro Exodi inter caetera: « Facta credimus, quemadmodum facta legimus, et tamen ipsa facta umbras fuisse futurorum apostolica doctrina cognoscimus. Putamus ergo specialiter [spiritaliter] esse investiganda quae facta sunt, facta tamen esse negare non possumus, etc. »
CAP. XLVIII.-- Reprehensio. Quod non parvi sit piaculi Scripturas sanctas aliter intelligere quam intelligendae sunt, et ad hos sensus usurpatas accommodare quos illae non continent: sicut in erronea synodo, quae in Nicaea regnante Constantino mediante Irene matre ejus, residente Tarasio Constantinopolitano neophyto episcopo, gesta est.
Responsio. Hae subjectae reprehensiones non ex synodo, sed de sensu tractae sunt libri beati Augustini de eo quod apparuit Deus Moysi, ad finem ejusdem libri, ubi ita explanatum est. Omnia ergo futuri populi signa sunt et mysteria de Domino nostro Jesu Christo, et si qua alia sunt in libris (1268B)veteribus sacramenta, sive illa intelligamus, sive non intelligamus, quaerentem desiderant, non reprehendentem. Petamus ergo, quaeramus et pulsemus, ut aperiatur nobis. Illis futura praedicta sunt sacramenta, nos praesentia videmus in Ecclesia.
CAP. XLIX.-- Reprehensio. Quae sit differentia imaginis et similitudinis, sive aequalitatis.
Responsio. Quis de fidelibus ignorare se putat aliquando, quae sit imago, aut similitudo, vel aequalitas? In sancta vero catholica et apostolica Ecclesia humilibus datur gratia. Nam differentia mathematicorum exterioris arte disciplinae fideles conservare despiciunt, beato Ambrosio dicente in libro primo de Fide (cap. 3), ubi inter caetera inquit: « Dicendum est nobis quod scriptum est: Cavete ne quis vos depraedetur per philosophiam et inanem seductionem, secundum traditionem hominum, et secundum elementa hujus mundi, et non secundum Deum (Coloss. II). Omnem enim vim venenorum (1268C)suorum in dialectica disputatione constituunt, quae philosophorum sententia definitur, non astruendi vim habere, sed studium destruendi. Sed non in dialectica complacuit Deo salvum facere populum suum. Regnum enim Dei in simplicitate fidei est, non in contentione sermonis. »
CAP. L.-- Reprehensio. Quod contra beati Gregorii instituta sit imagines adorare seu frangere, et quia Vetus et Novum Testamentum, et pene omnes praecipui doctores Ecclesiae consentiunt beato Gregorio in non adorandis imaginibus, nec ut aliquid praeter Deum omnipotentem adorare debeamus, in multis locis confirmat sanctus Gregorius papa.
Responsio. Nequaquam sacras contempsit imagines aliquando, sed magis constantissime observavit, et eorum veneratus est figuras. Illud autem quod pene omnes praecipui doctores Ecclesiae consentiunt beato Gregorio, irrationabile fuit scribere, quia sanctus Gregorius ad praedecessores suos Patres (1268D)atque praecipuos doctores sanctae catholicae Ecclesiae obediens et consentiens fuit. Nam illi beatum Gregorium in hoc existentes mundo nescierunt, nisi solus ille qui quos praescivit et praedestinavit, etc. Nam qualiter sanctos praedecessores suos veneratus sit, proferimus epistolam ejusdem sancti Gregorii (Lib. VII, epist. 7) ad Eulogium patriarcham Alexandrinum directam, ubi inter caetera: « Praeterea de Eudoxii haeretici persona, de cujus errore in Latina lingua nihil reperi, mihi a vestra beatitudine largissime gaudeo satisfactum. Virorum quippe fortissimorum Basilii, Gregorii atque Epiphanii testimonia protulistis, et manifeste peremptum cognoscimus eum in quem heroes nostri tot jacula dederunt, etc. » De veneratione vero sacrarum imaginum, sicut in caeteris epistolis suis sanctus Gregorius docuit, ita et in epistola sua ad Januarium episcopum Calaritanum (Lib. VII, ind. 2, (1269A)epist. 5), quae sic incipit: « Judaei de civitate vestra huc venientes questi nobis sunt quod synagogam eorum, quae Calatis [Caralis] sita est, Petrus qui ex eorum superstitione ad Christianae fidei cultum Deo volente perductus est, adhibitis sibi quibusdam indisciplinatis, sequenti die baptismatis sui, hoc est Dominico, in ipsa festivitate Paschali cum gravi scandalo sine vestra occupaverit voluntate, atque imaginem illic genitricis Dei Dominique nostri, et venerandam crucem, vel birrum album, quo de fonte surgens indutus fuerat, posuisset. » Et post pauca: « Considerantes hac de re vestrae voluntatis intentum ac magis judicium, his hortamur affatibus ut, sublata exinde cum ea qua dignum est veneratione imagine atque cruce, debeatis quod violenter ablatum est reformare. » Et post pauca: « Ne ergo suprascriptus Petrus, vel alii qui ei in hac indisciplinationis pravitate praebuere solatium sive consensum, hoc zelo fidei se fecisse respondeant, ut per hoc quasi eis necessitas fieret (1269B)convertendi, admonendi sunt; atque scire debent quia hac circa eos temperantia magis utendum est, ut trahatur ab eis velle non reniti, non ut adducantur inviti, quia scriptum est: Voluntarie sacrificabo tibi, etc. » (Psal. LIII.) Ecce sanctus Gregorius non est ausus contradicere tali fidei pro sacris imaginibus, sed magis eam confirmavit, ubi dixit: « Non adducantur inviti. »
CAP. LI.-- Reprehensio. Quod contra Dominicae vocis imperium faciunt hi qui parentes eorum anathematizant: et si secundum eorum opinionem praedecessores eorum haeretici fuere, isti ab haereticis geniti, docti et consecrati sunt; sive de non judicandis his qui de saeculo recesserunt, vel quantum istorum error a parentum errore dissentiat, cum videlicet illi imagines frangere, isti adorare censuerint.
Responsorio. Isti qui hoc ex sensu scripserunt, vel ad magnisonum Ezechielem prophetam attendere (1269C)debebant, dicentem: Vivo ego, dicit Dominus, si erit vobis ultra parabola haec in proverbium in Israel. Ecce omnes animae meae sunt: ut anima patris, ita et anima filii mea est. Anima quae peccaverit, ipsa morietur. Et infra: Et cum averterit se impius ab impietate sua quam operatus est, et fecerit judicium et justitiam, ipse animam suam liberavit. Et post plura: Nolo mortem impii, sed ut revertatur impius a via sua et vivat. Convertimini a viis vestris pessimis, et quare moriemini, domus Israel? Tu itaque, fili hominis, dic ad filios populi tui: Justitia justi non liberabit eum, in quacunque die peccaverit: et impietas impii non nocebit ei, in quacunque die conversus fuerit ab impietate sua, etc. (Ezech. XVIII et XXXIII.) Nam, ut sanctus Gregorius in Dialogis suis meminit (Lib. III, c. 31), Ermigildo regi ab Ariana haeresi ad fidem catholicam converso, quid nocuit pater suus Arianus Livigildus Wisigothorum rex? Prorsus credimus quia nihil, sed magis cum in perditionem animae suae ipse pater ejus (1269D)Arianus pro vera et orthodoxa fide eum occidi fecit, constantissimus Dei confessor et martyr effectus est: pater vero ejus Arianus in ignem aeternum pro Ariana fide sua deductus est. Et quid potuit fidelem filium suum in quocunque laedere capitulo? Tunc namque gaudet sancta catholica et apostolica Ecclesia quando inimicos suos, videlicet haereticos, videt in vera confessione ad eam reverti, Domino dicente: Gaudium erit super uno peccatore, etc. (Luc. XV.) Et si de uno gaudium fit, quanto magis de tot millium hominum reversione? quis audebit de fidelibus tandem aliquando resistere? Item ex sancto Augustino in psalmum LXXXIV, inter caetera dicente (Post principium): « Peccata parentum non pertinent ad filios, quae faciunt parentes jam natis filiis. Jam enim filii nati ad se pertinent, et parentes ad se pertinent. Itaque illi qui nati sunt, si tenuerint vias parentum suorum malas, necesse est (1270A)portent et merita ipsorum. Si autem mutaverint se, et non fuerint imitati parentes malos, incipiunt habere meritum suum, non meritum parentum suorum. Usque adeo autem non tibi obest peccatum patris tui, si te mutaveris, ut nec ipsi patri tuo obsit, si se mutaverit, etc. »
CAP. LII.-- Reprehensio. Quod inutiliter et incaute Graeci Ecclesiam catholicam anathematizare conati sunt in eorum synodo, eo quod imagines non adoret: cum utique prius debuerint omnino scrutari, quid uniuscujusque partis Ecclesia de hac causa sentire vellet.
Responsio. Illi non anathematizaverunt catholicam Ecclesiam, sed magis ad eam reversi, anathematizaverunt pseudosyllogum illum una cum complicibus ejus haereticis, qui sacras imagines in sancta Ecclesia a priscis temporibus constitutas, inverecunde et incaute non solum deposuerunt, sed insuper incenderunt. Et ideo secundum traditionem sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae ab (1270B)ipsa reversi haeresi, specialiter eam contemnentes anathematizaverunt. Item ex epistola sancti Gregorii ad Eusebium archiepiscopum Thessalonicensem directa (Lib. VII, ind. 2, epist. 8): « Hortamur, ut cum omni vivacitate ac sollicitudine fraternitatis hoc vestra rimari cura non desinat, et si ab hac eos insontes pravitate repererit, scandalum de filiorum suorum mentibus habitatorum satisfactione removeat, atque inter omnes haereses specialiter Severum ac Nestorium anathematizent, etc. » Sic et isti fecerunt, de propria eorum haeresi revertentes.
CAP. LIII.-- Reprehensio. Quia mulier in synodo docere non debet, sicut Irene in eorum synodo fecisse legitur.
Responsio. In ipsis enim exordiis Christianorum, cum ad fidem converteretur imperator Constantinus, mater sua Helena Augusta ad eum cum duodecim scribis et Pharisaeis, ac magistris et principibus (1270C)Judaeorum in urbem venit Romam et ipsa una cum filio suo Constantino Augusto concilium Judaeos cum Christianis facere censuerunt. In quo praesidens sanctus papa Silvester cum pluribus sanctissimis episcopis, in ampliorem statum dilatantes Christianorum fidem, tam per sacram Scripturam quamque per miracula, Domino protegente, victores effecti sunt. Sed et sanctus Leo papa egregius doctor, pro sacrosancto quarto concilio ad Pulcheriam Augustam emisit epistolas suas. Unde et ipsa per semetipsam in sancta quarta synodo sedit, una cum fidelissimo Marciano imperatore. Item ex libro sancti Augustini, de eo quod in Genesi sexto die factum legitur, inter caetera: « Produxit terra herbam pabuli et ligna fructifera: producunt et homines in Ecclesia opera misericordiae: post ipsa opera, quae etiam Domino exhibita sunt, cum esset in carne, non solum a viris, sicut fuit Zachaeus, sed etiam a mulieribus quae ei ministrabant de substantia sua, etc. »
(1270D)CAP. LIV.-- Reprehensio. Quod non ideo adorandae sunt imagines quod per eas, ut illi dicunt, nonnulla signa demonstrata fuisse videntur, cum tamen non omnes res adorentur per quas vel in quibus miracula apparent.
Responsio. Jam superius exaravimus pro adorandis imaginibus, qualiter in eorum explanaverint definitione, demonstrantes eis osculum et honorabilem salutationem reddere, nequaquam secundum fidem nostram veram culturam, quae decet solam divinam naturam. Ex libro sancti Augustini in psalmum LXXVI (Post medium), inter caetera: « Tu vere magnus Deus faciens mirabilia in corpore, in anima solus faciens. » Et post pauca: « Fecit et Moyses, sed non solus, fecit et Elias, fecit et Elisaeus, fecerunt et apostoli, sed nullus eorum solus. Illi cum facerent, tu cum eis; tu quando fecisti, illi non tecum. Non enim tecum fuerunt cum fecisti, (1271A)quando et ipsos tu fecisti. Tu es Deus, qui facis mirabilia solus, etc. »
CAP. LV.-- Reprehensio. De eo quod apocryphas et omni derisione dignas naenias suis locutionibus interposuerunt.
Responsio. Ad derisionem et opprobrium haereticorum, qui pseudosyllogum illum fecerunt, eorum apocryphas naenias, quas deliraverunt, in medium deduxerunt, demonstrantes eis qualem errorem conabantur in sanctam catholicam et apostolicam introducere Ecclesiam. Et idcirco qui ex ipsa reversi sunt haeresi, cum propheta canebant pro ipsis haereticis: Inimici defecerunt frameae in finem, etc. (Psal. IX.) alia plura. Item sancti Gregorii Theologi de sermone in Epiphaniis ( Oratione in sancta lumina ), inter caetera: « Accedamus ad lucem, et efficiamur etiam ipsi lux participatione lucis aeternae. » Et post pauca: « Nunquid tale aliquid in mysteriis suis habent paganorum delira commenta, et mysteria obscura, adinventiones daemonum, aut furiosae mentis vesana (1271B)figmenta, tempore confirmata, et fabulis commendata? Ea enim, quae tanquam vera adorant, rursum ficta esse et composita per fabulas docent. Quod si essent vera, utique fabulosa non essent, cum sint omni genere contraria sibi veritas et figmentum. Sed agunt omnia, tanquam vere pueri in plateis ludentes ac sibi invicem illudentes. Nulla ibi virilis sensus et perfectae rationis assertio, nihil quod proferre valeant adversus cultores verbi Dei, et alia similia plura.
CAP. LVI.-- Reprehensio. De eo quod quanto plura exempla haereticorum et imagines spernentium vel despicientium trahunt, tanto parentes suos majoribus conviciis et injuriis inhonorant, quos procul dubio eorum sequaces in hac parte fuisse profitentur.
Responsio. Ecce ipsum unum tenorem in hoc capitulari saepius referunt, quia parentes eorum despexerunt atque injuriantes inhonoraverunt. Et ideo et nos, ut superius exaravimus, pro hujusmodi breviter (1271C)addentes dicimus, quia nec parentes boni possunt filiis malis prodesse, neque filii boni possunt parentibus malis auxilium ferre, sed unusquisque pro se reddet rationem Deo. Magis autem multum laudabiles sunt qui parentes eorum non sequuntur in saevissimo errore, reversi ad veram fidem orthodoxam sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae. Ex libro sancti Augustini de prophetia ( Tract. de ovibus, circa finem), ubi ad oves loquitur Deus, inter caetera: « Ergo quicunque ab haereticis transierint ad Catholicam, non habebunt hoc opprobrium gentium, nec portabunt maledictum dissensionis, quia permanent in radice unitatis, in plantatione charitatis: Non portabunt maledictum, et scient quoniam ego sum Dominus Deus eorum, et ipsi populus meus domus Israel, dicit Dominus Deus (Ezech. XXXIV). »
CAP. LVII.-- Reprehensio. Quod non sit contra religionem Christianam, ut illi dicunt, non colere et non adorare imagines.
(1271D)Responsio. Ex libro beati Augustini de tractatu Proverbii Salomonis, inter caetera: « Invenis hominem porrigentem manu eleemosynas pauperum, nec tamen de Deo ibi cogitantem, sed hominibus placere cupientem. Lanea vestis videri potest, interiorem lineam non habet. Invenis alium dicentem tibi: Sufficit mihi in conscientia Deum colere, Deum adorare: quid mihi opus est aut in ecclesiam ire, aut visibiliter misceri Christianis? Lineam vult habere sine tunica: non novit, non commendat talia opera mulier ista. Dicenda sunt quidem et docenda spiritalia sine carnalibus, sed illi qui accipiunt debent tenere spiritalia, et non carnaliter operari carnalia, etc. »
CAP. LVIII.-- Reprehensio. Quod non parvi sit erroris, manufactas imagines arcae testamenti Domini coaequare conari, ut illi in sua synodo facere conati sunt.
Responsio. Item ex tractatu sancti Augustini de Esau et Jacob, inter caetera: « Duo Testamenta dicuntur (1272A)in lege, unum Vetus, alterum Novum. Vetus promissiones habebat temporales, sed significationes spiritales. Intendat charitas vestra. Si promissa est Judaeis terra promissionis, significat aliquid spiritaliter terra promissionis. Si promissa est Judaeis civitas pacis Jerusalem, significat aliquid nomen civitatis Jerusalem: » et similia alia plura. Unde, ut superius exaravimus de eodem libro sancti Augustini una res multis modis significatur: quae nihil horum est per evidentiam, omnia est per figuram, etc.
CAP. LIX.-- Reprehensio. Quod non sint coaequandae imagines reliquiis sanctorum martyrum et confessorum, ut illi in sua erronea synodo facere nituntur, eo quod reliquiae aut de corpore sunt, aut de his quae in corpore, aut de his quae circa corpus cujusdam sancti fuerunt; imagines vero nec in corpore, nec circa corpus fuisse vel fore creduntur illis quibus ascribuntur.
Responsio. In sacris praedictis conciliis praedecessorum meorum sanctissimorum pontificum haec (1272B)oblata sunt testimonia, id est sancti Gennadii Massiliensis episcopi, qualiter veneranda sint corpora vel reliquiae sanctorum, capitulo 40: « Sacrorum corpora, et praecipue beatorum reliquias, ac si Christi membra sincerissime honoranda, et basilicas eorum nomine appellatas, velut loca divino cultui mancipata, affectu piissimo et devotione fidelissima adeundas. Si quis contra hanc sententiam venit, non Christianus credatur, sed Eunomianus. » Item de petitione clericorum et monachorum sanctae Antiochenae Ecclesiae adversus Severum haereticum in sancta quinta synodo: « Neque enim de sanctis altaribus pepercit, sacratissima vestimenta vasaque nonnulla discerpens, caeteraque fundens distribuit consentientibus sibi (In synodo sub Menna, act. 1). Ausus fuit enim ille, beatissimi, quae in typum Spiritus sancti aureae argenteaeque columbae pendebant supra sacratissimos fontes et altaria, cum reliquiis usurpare, dicens: Non est necesse in specie columbae (1272C)Spiritum sanctum nominare, etc. »
CAP. LX.-- Reprehensio. Quod haec synodus, quae nec synodus quidem dicenda est, nullatenus aequiparari possit Nicaenae synodo, quanquam in eodem sit agitata loco, sicut Joannes presbyter adulanter dixisse perhibetur: quippe cum ab ea non solum in caeteris, sed in symbolo discrepare noscatur.
Responsio. Jam superius exaravimus hujus synodi divina dogmata irreprehensibilia existere, sicut praecipuorum sanctorum Patrum mirifice demonstrant opuscula. Nam si quis a praedictae synodi symbolo discrepare se dixerit, discrepare videtur a sanctarum sex synodorum symbolo, eo quod isti non ex se, sed per sanctorum dogmatum constitutiones locuti sunt. Ex libro sanctae sextae synodi, inter caetera (Act. 17): « Sufficiebat quidem ad perfectam orthodoxae fidei cognitionem atque confirmationem, pium atque orthodoxum hoc divinae gratiae symbolum. Sed quoniam non destitit ab exordio adinventor malitiae, (1272D)cooperatorem sibi serpentem inveniens et per eum venenosam humanae naturae afferens mortem: ita et nunc organa ad propriam suam voluntatem apta reperiens, etc. »
Item ex libro sancti Augustini de Prophetia ( Loco citato ), ubi ad oves loquitur, inter caetera: « Lateribus et humeris vestris impellebatis, et cornibus vestris percutiebatis, et omne quod deficiebat comprimebatis, quousque dispergeretis eas foras: et salvabo oves meas. Sicut detestanda eorum iniquitas et crudelitas, ita laudanda pastoris nostri et Dei nostri misericordia. » Et post pauca sequitur: « Et super omnem terram gloria tua. Sponsus in coelo est, sponsa in terra est. Ille super omnes coelos, illa super omnem terram. O haeretice, credis quod in coelo non vides; negas quod in terra vides? Dicat ergo haec, dicat et audiatur, salvet oves suas. Et salvabo, inquit, oves meas, et jam non erunt in devastationem: et judicabo inter ovem et ovem, (1273A)et excitabo super eas pastorem unum, et reliqua. »
CAP. I.-- Reprehensio. Contra eos qui dicunt: Sic divinae Scripturae libros, ita imagines ob memoriam venerationis habemus, nostrae fidei puritatem observantes
Responsio. Sancti Gregorii papae ex epistola ad Serenum episcopum Massiliensem directa (Lib. IX, epist. 9), inter caetera: « Dic, frater, a quo factum sacerdote aliquando auditum est quod fecisti? Si non aliud, vel illud te non debuit revocare, ne despectis aliis fratribus solum te sanctum et esse crederes sapientem? Aliud est enim picturam adorare, aliud per picturae historiam quid sit adorandum addiscere. Nam quod legentibus Scriptura, hoc idiotis pictura praestat cernentibus: quia in ipsa ignorantes vident quid sequi debeant, in ipsa legunt qui litteras nesciunt. Unde et praecipue gentibus pro lectione pictura est: quod magnopere a te, qui inter gentes habitas, attendi debuerat. » Et post pauca: « Et quia in locis venerabilibus sanctorum depingi historias (1273B)non sine ratione vetustas admisit. » Et rursus: « Quia picturas imaginum, quae ad aedificationem imperiti populi fuerant factae, ut nescientes litteras, ipsam historiam attendentes, quid actum sit discerent, etc. » Item Sophronii episcopi Hierosolymitani, qui ita explanavit in sancta sua synodica, quae in sancto sexto concilio oblata et mirabiliter suscepta est, de Spiritu sancto dicens: « Vere Patri et Filio consempiternum, consubstantialem atque contribulem, ejusdemque essentiae atque naturae. Similiter et deitatis Trinitatem consubstantialem, cohonorandamque ac consessorem, connaturalem et cognatam atque contribulem, in unam conrecapitulandam deitatem: atque in unam copulandam communem dominationem, absque personali confusione, et absque substantiali divisione. Trinitatem itaque in unitate credimus, et in unitate trinitatem glorificamus, et caetera. » Item ex epistola sancti Athanasii ad Epictetum directa, inter caetera: « Eorum vero qui putantur recte credere (1273C)secundum omnia quae dicta sunt a sanctis Patribus, qui propter inquisitionem immutare volentes, nihil aliud faciunt nisi secundum quod scriptum est: Proximum quidem potant insipientia: repugnant autem ad nullam utilitatem, sed ut simplices tantum evertant, etc. » Item sancti Augustini lib. VII de Trinitate (cap. 6), inter caetera: « Sic dicamus tres personas, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, quemadmodum dicuntur aliqui tres amici, aut tres propinqui, aut tres vicini, quod sint ad invicem, non quod unusquisque eorum sit ad seipsum. Quapropter quilibet ex eis amicus est duorum caeterorum, aut propinquus, aut vicinus, quia haec nomina relativam significationem habent, etc. » Item ejusdem sancti Augustini lib. VIII de Trinitate (in principio), inter caetera: « Tantam esse aequalitatem in ea Trinitate, ut non solum Pater non sit major quam Filius, quod attinet ad divinitatem, sed nec Pater et Filius simul majus aliquid sint quam Spiritus sanctus, aut singula (1273D)quaeque persona quaelibet trium minus aliquid sit quam ipsa Trinitas. » Dicta sunt haec, et si saepius versando repetantur, familiarius quidem innotescunt: sed et modus aliquis adhibendus est, Deoque supplicandum devotissima pietate, etc.
IN ACTIONE PRIMA. CAP. IV.-- Reprehensio. De eo quod Basilius archiepiscopus in suae fidei lectione, post confessionem Patris, et Filii, et Spiritus sancti, imaginum et lipsanorum osculationem et adorationem inseruit, fidem se habere dicens, participari ab his sanctificationem: remissionem vero peccatorum, sive carnis resurrectionem, seu vitam futuram omnino tacuit.
Responsio. Sanctus Ambrosius Mediolanensis episcopus in libro I (cap. 2) de Fide, quem ad Gratianum (1274A)imperatorem misit, de Patre et Filio orthodoxe dogmatizans, inter caetera inquit: « Est enim plenitudo divinitatis in Patre, et plenitudo divinitatis in Filio. » Et de Spiritu sancto nil dixit, quia tantummodo de Patre et Filio explanavit. Et Basilius haeresim, quam abjiciens anathematizavit, et confessionem de vera religione orthodoxae fidei faciens, imagines sacras et lipsana sanctorum amplectens venerabiliter suscipit, de quibus dudum errorem habuit. Nam de remissione peccatorum, sive carnis resurrectione, seu vita futura, nullum habuit errorem, neque orthodoxae fidei sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae in hoc contradixit, sicut illi flebiles et infelices haeretici, qui ex occasione imaginibus et lipsanis sanctorum detrahere conati sunt, cum ipsis sacris imaginibus ipsa lipsana sanctorum ejicientes atque abnegantes contempserunt. Sed vae illis, quia de via recta declinantes, per erroneam semitam plenamque frutetis gradientes, in foveam inciderunt, quam facientes, arsuri sunt in aeternum. Si enim explanare voluerimus (1274B)de lipsanorum sanctorum veneratione per divinarum Scripturarum et sanctorum Patrum opuscula, quis valebit scribere, aut chartas proferre? Pauca enim ex multis breviter memoramus sancti Basilii episcopi Caesareae Cappadociae, in interpretatione psalmi CXV, inter caetera: « Ante hoc dicebatur sacerdotibus et Nazaraeis. Quoniam omnis qui tetigerit mortuum, immundus erit, et ut lavet vestimenta sua. Nunc autem qui tetigerit ossa martyrum, accipiet aliquam participationem sanctificationis de corpore assistente gratia. Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus, etc. » (Psal. CXV.) Item sancti Joannis Chrysostomi episcopi Constantinopolitani in sermone in Epistolam beati Pauli apostoli ad Romanos (Serm. 32), inter caetera: « Ego autem et propter hoc Romam diligo. Insuper adhuc et aliunde eam habeo laudare, et pro magnitudine, et pro antiquitate, et pro specie, et pro multitudine, et potentia, et directionibus in praeliis. Omnia autem talia derelinquens, (1274C)pro hoc eam beatifico, quia et vivens eis scribebat, et sic eos diligebat, et praesentialiter eis locutus est, et vitam ibi temporalem finivit, et sanctum corpus ejus ibi habent, pro quo et honorabilior civitas magis quam pro aliis. Et sicut corpus magnum et forte oculos habet duos splendentes; sacrorum horum corpora, id est Petri et Pauli: ita non est coelum splendidius, quando sol emittit radios, sicut Romanae urbis hae duae lampades ubique in mundo illuxerunt. Exinde ergo rapietur Paulus, exinde Petrus. Considerate et tremite: qualia videbit insignia Roma, Paulum subito surgentem a loco requietionis suae simul cum Petro, et proficiscentem obviam Christo? Quale mandat Christo donum Roma? quales coronas civitas continet duas? quales catenas aureas circumnectit? quales habet fontes? Pro hoc admiror civitatem, non pro multitudine auri, non pro columnis, non pro alia phantasia, sed pro egregiis cacuminibus summae Ecclesiae. Quis mihi tribuet perfundi corpore Pauli, et adhaerere sacrae sepulturae (1274D)et pulverem sanctum videre corporis illius, in quo imitatus est Christum, in quo Christi stigmata portavit, in quo ubique praedicationem disseminavit? Pulverem illum corporis ejus, per quod ubique occurrit? pulverem oris illius, per quod Christus annuntiabatur, et lux lucescebat, etc. »
Item ex sermone sancti Augustini in Natali sanctorum apostolorum, inter caetera: « Nam iste beatissimus Petrus piscator, cui jubebat, non dico curator, sed infimus obsonator, modo genibus provolutus eum adorat imperator, etc. »
Item ejusdem sancti Augustini in expositione psalmi XLIV (post medium), inter caetera: « Filiae regum delectaverunt te in honore tuo (Psal. XLIV); quia non quaesierunt honorem patrum suorum, sed quaesierunt honorem tuum. Ostendatur mihi Romae (1275A)in tanto honore templum Romuli, in quanto ostendam ibi memoriam Petri. In Petro quis honoratur, nisi ille defunctus pro nobis, etc. »
Item sancti Gregorii papae ex epistola Eusebio episcopo Thessalonicensi directa (Lib. IX, ep. 69), inter caetera: « Si autem Theodorus lector ad orationem sanctos huc ad apostolos venire voluerit, eum fraternitas vestra sine aliqua mora transmittat. » Et alia plura talia testimonia, quae exarare per ordinem longum praevidemus.
IN EADEM ACTIONE. CAP. V.-- Reprehensio. De eo quod Theodosius Amorii episcopus desidiose sanctae et unicae Trinitatis fidem tacuerit, de imaginibus vero incaute et extraordinarie dixerit: « Confiteor et promitto, et suscipio, et osculor, et adoro imagines. » Et post pauca: « Qui non instruunt diligenter omnem Christo dilectum populum adorare et venerari sacras et venerandas imagines omnium sanctorum, qui a saeculo Deo (1275B)placuerunt, anathema. »
Responsio. Putamus quia zelo fidei fervens praedictus Theodosius talem orationem confessus est qualem in eorum definitione explanaverunt. Nam et praedecessores nostros, videlicet beatissimos pontifices Gregorium et Gregorium, Zachariam et Stephanum, Paulum et iterum Stephanum, reperimus pro sacrarum imaginum erectione in Spiritu sancto ferventes, rectae fidei zelum habere. Pro quo dominus Gregorius papa secundus junior, una cum 79 sanctissimis episcopis ante confessionem beati Petri apostolorum principis praesidens, multorum sanctorum Patrum testimonia roborantes, venerari et adorare sacras imagines in eorum concilio censuerunt. Porro praedecessor noster sanctae recordationis quondam dominus Stephanus papa similiter cum episcopis partium Franciae atque Italiae praesidens in basilica Salvatoris Domini nostri Jesu Christi, quae appellatur Constantiniana, praedecessoris sui venerabile concilium (1275C)confirmans atque amplectens, magis magisque et ipse una cum omnibus episcopis praesidentibus, sanctorum Patrum testimoniis adhaerentes, adorare atque venerari sacras imagines statuerunt. Unde et beatus Paulus apostolus docens inquit: Tenete traditiones quas accepistis (II Thess. II). Et iterum: Sed licet nos, aut angelus de coelo evangelizet vobis, praeterquam quod evangelizamus vobis, anathema sit. Sicut praediximus, et nunc iterum dico: Si quis vobis evangelizaverit praeter id quod accepistis, anathema sit, etc. (Gal. I).
IN ACTIONE TERTIA. CAP. VI.-- Reprehensio. Ridiculose et pueriliter dictum in sententia fidei Theodori archiepiscopi: Mirabilis Deus in sanctis suis (Psal. LXVII). Et continuo: Sanctis qui in terra sunt ejus, mirificavit omnes voluntates meas inter illos (Psal. XV), tanquam hic versiculus illum priorem subsequeretur.
Responsio. In hoc modo gratis calumniari conantur; quia sancta Ecclesia in matutino Deo canere laudes (1275D)surgens, in primis: Domine labia mea aperies (Psal. L) dicit, et post: Venite exsultemus Domino (Psal. XCIV): sic incipit: Beatus vir (Psal. I). Similiter Paulus apostolus fideliter prophetarum nomina percurrens per ordinem, post Jephte David memoravit, et sic Samuel. Sed et plura sanctorum opuscula invenimus ferre testimonia de Novo et sic postmodum de Veteri Testamento: sed ob hoc nullus audet quispiam de fidelibus talia in ridiculo habere. Item sanctus Joannes Chrysostomus in interpretatione epistolae beati Pauli apostoli ad Hebraeos (Homil. 7), inter caetera docens, inquit: « Non videbit Dominus, nec intelliget Deus Jacob (Psal. XCIII). Et iterum: Labia nostra a nobis sunt, quis noster Dominus est (Psal. XI)? Et iterum: Propter quid irritavit impius Deum (Psal. IX)? Et rursum: Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus. Corrupti (1276A)sunt, et abominabiles facti sunt in voluntatibus suis, etc. (Psal. XIII). »
Item ejusdem sancti Joannis Chrysostomi in interpretatione epistolae beati Pauli apostoli ad Romanos (Homil. 7): « Pro quo et Matthaeus initium faciens Evangelii, utrumque horum memorat primum, et tunc per ordinem profert parentes eorum, dicens: Liber generationis Jesu Christi (Matth. I). Non sustinuit dicere post Abraham, Isaac et Jacob, sed ante Abraham David memoravit, et, quod est mirabile, quoniam ante Abraham David posuit, sic dicens: Filii David, filii Abrahae, et tunc coepit dicere per ordinem, etc. »
IN ACTIONE PRIMA. CAP. VII.-- Reprehensio. Contra eos qui dicunt: Deo cooperante nos direximus congregare vos, sive, Congregavit vos Deus, concilium proprium statuere volens.
Responsio. In fine Evangelii sancti Marci: Illi autem (1276B)profecti praedicaverunt ubique, Domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis (Marc. XVI). Item sancti Cyrilli in sermone sanctae Dei genitricis, inter caetera: « Gloria quidem tibi a nobis sancta mystica Trinitas, quae hos et nos omnes convocavit in hanc vocationem Dei genitricis Mariae, etc. » Item ex sancta synodo, actione decima octava, post subscriptiones episcoporum et imperatoris, Constantinus piissimus imperator dixit: « Deum testem proferimus. » Et post pauca: « Cum ergo Deo complacuit tempus concedere, invitavimus fieri collectionem vestram, ad considerandum nobis sanctas Dei Scripturas, omnemque vocis sive assertionis novitatem quae adjecta est ad intemeratam nostram Christianorum fidem in his vicinis temporibus, a quibusdam prava sentientibus, expellendam, etc. »
IN ACTIONE TERTIA. CAP. VIII.-- Reprehensio. Contra eos qui dicunt (1276C)quod imaginis honor in primam formam transit.
Responsio. Qui huic contradicere voluerit, sancti Basilii contradicet expositioni (Lib. de Spiritu sancto, cap. LXXV), quem nullum ex fidelibus credimus adversus ejus orthodoxam fidem expugnare. Quia ipse in sacratissima epistola sua, quam misit ad Amphilochium, inter caetera istud explanavit capitulum. Item sancti Severiani episcopi Gabalanensis, alias Gavalensis, in homilia in qua demonstravit Scripturas per Dominum explanatas, inter caetera: « Vestem imperialem si injuriaveris, nunquid qui eam induit injuria afficis? Nescis quoniam si quis imaginem imperatoris injuriaverit, primae formae dignitati affert injuriam? Nescis quoniam si quis imaginem quae a ligno detrahit, non sicut in inanimatam materiam audens sic judicatur, sed sicut qui adversus imperatorem manus extendens foedat materiam, sine anima imperatoris, segregatam ab imperatore? Imago enim omnino si feriatur, ejus injuria imperatorem attingit, etc. »
IN EADEM ACTIONE. (1276D) CAP. IX.-- Reprehensio. Quod infauste et praecipitanter sive insipienter Constantinus Constantiae Cypri episcopus dixit: « Suscipio et amplector honorabiliter sanctas et venerandas imagines, et quae secundum servitium adorationis, quae substantiali et vivificatrici trinitati emitto. Et qui sic non sentiunt neque glorificant, a sancta catholica et apostolica Ecclesia segrego, et anathemati submitto, et parti eorum qui abnegaverunt incarnatam et salvabilem dispensationem Christi veri Dei nostri emitto. »
Responsio. Ex prava revertentes haeresi, totis nisibus eorum, tentaverunt sanctae catholicae et apostolicae in ipsorum confessione satisfacere Ecclesiae, et ideo talem adorationem se confessi sunt pro sacris imaginibus credere qualis in definitione synodi constituta (1277A)est inter caetera (Act. 7): « Reordinari venerandas et sanctas imagines, quae ex coloribus et metallo et caetera materia opportune habentur in sanctis Dei ecclesiis, in sacris vasis, et in vestibus, parietibus et tabulis domibusque et viis: quasque Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi imagines, intemeratae dominae nostrae sanctae Dei genitricis, pretiosorum angelorum et omnium sanctorum et justorum virorum. Quantum enim frequenter per imaginariam reformationem videntur, tantum et qui eas aspiciunt assurgunt ad [prototyporum] primae formae memoriam et dilectionem, et ut his osculum et honorabilem salutationem reddant, nequaquam autem secundum fidem nostram veram culturam, quae decet solam divinam naturam, sed quemadmodum signo pretiosae et vivificae crucis, et sanctis Evangeliis, et caeteris sacris ornatis, etc. »
IN ACTIONE SECUNDA. (1277B)CAP. X.-- Reprehensio. Quod Euthymius Sardensis episcopus a praefati Constantini errore non multum dissentit in eo quod ait: « Ex toto corde suscipio venerandas imagines, cum condecenti honore et amplectibili adoratione. Illos enim qui aliter aut contrarie sentiunt, aut dogmatizant contra sanctas imagines, alienos catholicae Ecclesiae deputans praedico, et haereticos annuntio. »
Responsio. Ecce, ut supra diximus, secundum definitionem synodi confitentur se puram facere Ecclesiae catholicae confessionem in eo ubi iste ex toto corde se dicit suscipere venerandas imagines, et cum decenti honore et adoratione amplecti, ut superius in definitione synodi dictum est: « Nequaquam secundum fidem nostram veram culturam, quae decet solam divinam naturam, sed quemadmodum signo pretiosae et vivificae crucis, et sanctis Evangeliis, et caeteris sacris ornatis. » Et ideo dixit, « cum condecenti honore; » et promisit se contrarios catholicae Ecclesiae haereticos annuntiare.
IN ACTIONE QUARTA. (1277C) CAP. XI.-- Reprehensio. Quod nulla auctoritate vigeat, neque in ullo authenticorum librorum reperiatur, quod illi dicunt per imaginem cujusdam Polemonis quamdam ab adulterii perpetratione coercitam fuisse: quod quidem aequare nituntur miraculo quod fimbria Dominicae vestis actum est, quam mulier contingens exoptatam recepit sanitatem.
Responsio. In hoc capitulo qui haec scripserunt, incriminari moliuntur, et contradicere veritati nituntur. Quod probare nequaquam possunt de illis, quod aequare Polemonis miraculum auderent cum fimbria Dominicae vestis. In synodo vero miraculum imaginis Polemonis de sermonibus episcopi sancti Gregorii Theologi, ubi de industria versum scripsit, ipsum ostensum est testimonium, et a Basilio Ancyrae, seu et a Tarasio patriarcha Constantinopolitano, simul et a Nicephoro episcopo Dyrrachii singulatim responsum est. Basilius quidem episcopus respondit: « Sanctus (1277D)Gregorius deiloquus Pater mirabilem putavit imaginem Polemonis. » Et patriarcha dixit: « Etenim castitas ex ea peracta est. Nisi enim vidisset imaginem prostituta Polemonis, nequaquam ab adulterio recessisset. » Simulque et Nicephorus episcopus respondit: « Mirabilis imago et digna valde nimis, quoniam potuit mulierem eruere de abominabilis ludibrii operatione. » Et post haec sic alius lector legit: Beati Antipatri episcopi Bostrorum ex sermone de fluxu sanguinis, ubi post multam explanationem, sanctus inquit: « Adepta donum, titulum erexit Christo, divitias quidem mendicis expendens, divitias vero reliquas offerens Christo. » Et post haec sic iterum separatim pro miraculo fluxuosae mulieris patriarcha respondit: « Sicut et imaginem quae titulatur Christo eam offert, quemadmodum fluxuosa titulum. » Similiter et Basilius episcopus respondit: « Proprie dicere jubet, et suscipit prolixe qui faciunt (1278A)imagines. Tamen vestra a Deo inspirata veridica excellentia ipsam synodum legi facere potest in actione quarta, utrum sic est, an non. »
IN ACTIONE SEXTA. Tomo tertio. CAP. XII.-- Reprehensio. Quod non pertineat ad imaginum adorationem, ut illi stultissime et irrationabiliter putant, quod per legislatorem scriptum est: Ecce vocavi ex nomine Beseleel filium Huri filii Hur de tribu Juda, et replevi eum spiritu sapientiae et intelligentiae ad perficiendum opus ex auro et argento: et dedi ei socium Ooliab filium Achisamech, etc. (Exod. XXXI).
Responsio. Pro his firmissimis exemplis praedecessor noster sanctissimus dominus Gregorius secundus junior papa, in suo sacro concilio (quod et in alio concilio praedecessoris nostri domini Stephani papae, una cum sacerdotibus partium Franciae atque Italiae (1278B)acto, susceptum et veneratum est), in eo ipso praesidente sanctissimo ac beatissimo quondam domino Gregorio papa per semetipsum, similiter dixit: « Si contraria sentientibus, et irritas facere quaerentibus antiquas Patrum traditiones, salutis occurreret conversio, sufficerent utique ea quae superius a nobis ex Patrum testimoniis vel sacris dicta sunt documentis. Sed quia videmus, quod moerentes dicimus, plerosque turbatis mentibus statuta conturbare Ecclesiae, ideo, fratres charissimi, extenditur sermo, et cupimus ad compescendam erroris insaniam adhuc ex veteribus documentis aliquid dicere: forsan resipiscent inquieti. In libro enim Exodi sic legimus: Locutus est Dominus ad Moysen, dicens: Loquere filiis Israel, ut tollant mihi primitias; ab omni homine, qui offert ultroneus, accipietis eas. Haec sunt autem quae accipere debetis, et caetera per ordinem, usque ad duos cherubim, qui erunt super arcam testimonii, cuncta, quae per te mandabo filiis Israel (Exod. XXV). » Nam et aliud protulit testimonium ex libro tertio Regum, ut sileant (1278C)garrientes mandato Dei. A Salomone constructo templo, « Inter alia fecit in oraculo duos cherubim de lignis olivarum. » Et infra: « Et sculpsit in eis picturam cherubim, et palmarum species, et anaglypha valde prominentia, et texit ea auro: et operuit tam cherubim, quam palmas, et caetera auro (III Reg. VI). Ecce, charissimi fratres, consideremus quid Deo mandante Moyses fecerit, quidve Salomon sapientissimus jussu construxerit divino, etc. » Quanto debemus puro corde et animo sculptum Christum Deum nostrum, sanctamque semper virginem ejus genitricem Mariam, apostolos quoque, vel omnes sanctos Dei per eorum sacras effigies atque imagines colere vel adorare, et ad propitiandum nobis petere et relaxari delicta? Nos non ob aliud nomen imagines facimus et adoramus, sed pro nobis incarnato Verbo Dei. Si autem manufacta omnia abjicienda sunt, neque arca foederis, neque aurei et caelati cherubim ejus debuerunt recipi, quae per Beseleel et Ooliab facta sunt juxta praeceptum Dei. Si vero illa suscepta sunt, et (1278D)hae imagines opportune recipiuntur, quoniam secundum Deum fiunt. Unde et operantur, sicuti et arca, multa miracula. Nam et arca et cherubim, ut et hae sine anima erant, et manufacta, et sculpta. Sed sicut illic per illa operabatur Deus et glorificabatur, ita et hae simili modo secundum visiones et revelationes prophetarum coloribus distinctae efficiuntur. Et ne aliquis propter adorationem quae a praedecessoribus nostris sanctissimis praesulibus promulgata est, oblatrare praesumat, sciat ipsos talem adorationem docuisse qualem praedecessor noster sanctus Gregorius egregius doctor et papa in epistola sua quam in praefato concilio domini Stephani papae Herulphus episcopus [Lingonensis] proviciae Galliarum civitatis protulit, ubi inter caetera Secundinum servum Dei inclusum Galliae docuit dicens: « Scimus quia tu imaginem Salvatoris nostri ideo non petis, ut pro Deo aut quasi Deum colas, sed ob recordationem (1279A)Filii Dei, ut in ejus amore recalescas, cujus te imaginem videre consideras. Et nos quidem non quasi ante Divinitatem ante illam prosternimur, sed illum adoramus quem per imaginem aut natum, aut passum aut in throno sedentem recordamur. Et dum nobis ipsa pictura quasi scriptura ad memoriam Filium Dei reducit, animum nostrum aut de resurrectione laetificat, aut de passione demulcet. Ideoque direximus tibi surtarias [ Al., surcarias. H. ] duas, imaginem Salvatoris, et sanctae Dei genitricis Mariae, beatorumque Petri et Pauli apostolorum continentes, per supradictum filium nostrum diaconum, et unam crucem, et clavem pro benedictione a sanctissimo corpore Petri apostolorum principis, ut per ipsum a maligno sis defensus per cujus sanctum lignum munitum te esse credis, etc. »
IN ACTIONE QUARTA. CAP. XIII.-- Reprehensio. Quod Theodosius Myrensis episcopus ridiculose et pueriliter egerit qui, ut (1279B)imaginum adorationem astrueret, somnia archidiaconi sui in eadem synodo retulit.
Responsio. Cui dubium est quod et in Vetere et in Novo Testamento pluribus per somnia futura revelata sunt? Sed ut de pluribus optimum unum memoremus, sancti Ambrosii Mediolanensis episcopi testimonium proferimus, qui in expositione sanctorum martyrum Gervasii et Protasii (Lib. VII, ep. 53) inter reliqua ait: « Tertia vero nocte, confecto jejuniis corpore, non dormienti, sed stupenti, quaedam mihi apparuit tertia persona, quae similis erat beato Paulo apostolo, cujus vultus me pictura docuerat, etc. » Hoc testimonium a Sergio sanctissimo quondam archiepiscopo Ecclesiae Ravennatis per Joannem diaconum suum in praefato concilio sanctae recordationis domini Stephani praedecessoris mei pro sacrarum imaginum veneratione oblatum est.
Item sancti Gregorii Theologi in epitaphio Caesarii fratris sui ( Orat. funeb. in laudem Caesarii, circa finem), (1279C)inter caetera: « Tunc Caesarium meum videbo, nunquam abeuntem, nunquam remeantem, nunquam lamentatum, nunquam misertum, sed splendidum, gloriosum, excelsum, qualis mihi et in visione apparuisti. Hoc dilecte fratrum mihi, etc. » Sed et sanctus Gregorius papa in Dialogis suis meminit de quibusdam beatissimis viris atque religiosis feminis, simulque puellis, quod sanctam Dei genitricem Mariam atque principes apostolorum Petrum et Paulum, et sanctos martyres viderint in transitu suo. Unde eos cognoverunt nisi per picturam, sicut et beatus Ambrosius, ut superius exaravimus, dixit?
IN EADEM ACTIONE. CAP. XIV.-- Reprehensio. Deliramentum errore plenum quod de retruso quodam dixerunt, qui daemoni jurasse et ipsum juramentum irritum fecisse perhibetur: cujus abbas non mediocriter delirasse dignoscitur, dicens ei commodius esse omnia in civitate lupanaria ingredi quam abnegare adorationem (1279D)imaginis Domini aut ejus sanctae genitricis.
Responsio. Hoc testimonium ex libro praecipui doctoris sancti Sophronii oblatum est, et nullus est, ut opinamur, inter orthodoxos Christianos qui ejus deiloqua dogmata, vel quodlibet explanationis opusculum respuere auderet.
Item sancti Joannis Chrysostomi in amputatione capitis sancti Joannis Baptistae, inter caetera: « Oportebat enim eum non vetare venerationem sacrarum imaginum. »
Item in epistola sancti Gregorii papae ad Januarium episcopum Calaritanum directa (Lib. VII, ind. 2, ep. 5), vobis demonstrantes jam superius exaravimus.
IN ACTIONE SECUNDA. CAP. II.-- Reprehensio. Inutile et dementia prolatum et risu dignum dictum Agapii Caesareae Cappadociae episcopi reprehenditur in eo quod dixit: « Scriptum est in nostris divinis Scripturis. »
(1280A)Responsio. Divina Scriptura pro salute hominum praedicari a fidelibus videtur. Et ideo existimamus quod dixisset: « In nostris divinis Scripturis, gloriam et decorem fideliter ex ipsis se habere desiderans, simulque ab eadem sacra Scriptura se docente dicere, quemadmodum in sanctorum Patrum opusculis scriptum est, etc. » Sancti Augustini de proverbio Salomonis tractatu, inter caetera: « Habent et ipsi sacramenta nostra, habent Scripturas nostras, habent Amen et Alleluia nostrum, habent plerique symbolum nostrum, etc. »
IN ACTIONE QUARTA. CAP. III.-- Reprehensio. Inutile et demens, et errore plenum dictum quod dicunt: « Qui Deum timet honorat omnino, adorat et veneratur sicut Filium Dei Christum Dominum nostrum, et signum crucis ejus, et figuram sanctorum ejus. »
Responsio. Ex libro beati Augustini de filio Abraham ducto ad sacrificium, inter caetera: « Non enim (1280B)frustra moti estis, cum hoc dicerem: Crux cornua habet. Sic enim duo ligna compinguntur in se, ut speciem crucis reddant. Sicut ergo in imagine crucis multis locis videmus, ut fiant duo cornua, quibus infigantur manus, cornibus haerentem arietem crucifixum Dominum video, etc. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. IV.-- Reprehensio. De eo quod idem Joannes non recte dixit: « Per imaginem, quae per colores apparet, adoratur fortitudo ejus et glorificatur, et ad memoriam veniemus de ejus in terra praesentia. »
Responsio. Item ex epistola sancti Gregorii papae (Lib. VII, ep. 13), Secundino servo Dei incluso directa, inter caetera: « Quod imaginem illius quem colis tibi dirigendam per Dulcitium diaconum tuum rogasti, valde nobis tua postulatio placuit, quia illum in corde tota intentione quaeris cujus imaginem prae oculis habere desideras, ut visio corporalis quotidiana semper reddat exoptatum, et dum picturam vides, (1280C)ad illum animo inardescas cujus te imaginem videre consideras, etc. »
IN ACTIONE QUINTA. CAP. V.-- Reprehensio. De eo quod dicunt: « Ejusdem criminis reus est qui imagines spernit, cujus et Nabuchodonosor, qui ossa regum Juda protulit e sepulcris, et Judaici regis oculos occisis filiis eruit, et cherubim de templo abstulit. »
Responsio. Jam per epistolam sancti Gregorii papae superius exaravimus qualiter imagines non sunt spernendae, sed venerandae. Unde praedecessores nostri saepius dicti sanctissimi pontifices in sacris conciliis talem dedere sententiam: « Si quis sanctas imagines Domini nostri Jesu Christi, et ejus genitricis, atque omnium sanctorum secundum sanctorum Patrum doctrinam venerari noluerit, anathema sit. »
IN EADEM ACTIONE. (1280D)CAP. VI.-- Reprehensio. De eo quod secundum Demetrii diaconi dictum, incaute et inordinate parentes eorum egerunt, duos libros inargentatos, eo quod quiddam de imaginibus in his continebatur, comburentes, et alterius libri duo folia praeciderunt.
Responsio. Hoc proprium haereticorum factum demonstratur, quemadmodum in eorum pseudosyllogo sub quondam Constantino haeretico imperatore deliraverunt.
Sancti Cyrilli ex epistola ad Successum episcopum Neocaesareae (circa finem), inter caetera: « Deficientes adversus has increpationes machinati sunt aliquid amarum et haeretica impietate dignum. Corrumpentes enim epistolam, et quaedam auferentes, et quaedam addentes ediderunt, ut putaretur memorabilem illum similia sentire Nestorio, et qui cum eo, etc. »
Item sanctae sextae synodi in tertia actione, inter caetera: « Sermo sanctae memoriae Mennae archiepiscopi Constantinopoleos ad Vigilium beatissimum (1281A)papam Romanum de eo quod una sit Christi voluntas. Exsurgentes legati apostolicae sedis Romae, exclamaverunt: Piissime domine, falsatus est praesens liber quintae synodi, etc. »
Item fertur in ipsa sancta sexta synodo (Act. 8, post medium): « Sancta sexta synodus dixit: Ecce et hoc testimonium sancti Patris peremisti. Non congruit orthodoxis ita circumtruncatas sanctorum Patrum voces deflorare: haereticorum potius proprium hoc est. Macarius haereticus dixit: Et jam dixi, quia quaerens instabilire intentionem meam, hoc modo defloravi. Sancta synodus exclamavit: Haereticum seipsum manifeste demonstravit, etc. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. VII.-- Reprehensio. De eo quod in eodem libro in tabulis argenteis Leontius a secretis imagines cernens, antiquissimum et ingeniosissimum sui erroris emolumentum se invenisse gloriatus est.
Responsio. Item ex eodem sancto sexto concilio (1281B)inter caetera (Act. 8, post medium): « Constatinus piissimus imperator, et sancta synodus dixerunt: Edicat Macarius, ut quid haec necessaria sunt circumrecidit de testimonio sancti et probabilis Patris ( sic )? Macarius haereticus dixit: Ego testimonia quae defloravi, secundum proprium intentum defloravi. » Et post pauca: « Sancta synodus dixit (Loco cit.): Ecce, benignissime domine, et hoc testimonium abscidit. Namque post testimonia per jussionem vestrae fortitudinis relegantur, ostendent defloratione ejus obumbrata, etc. »
IN EPISTOLA IMPERATORIS. CAP. VIII.-- Reprehensio. De eo quod Constantinus et Irene in epistola sua venerabili papae urbis Romae scripserunt: « Rogamus tuam paternitatem, et maxime Deus rogat, qui nullum hominem vult perire. »
Responsio. In sancto Evangelio ita ait Dominus: (1281C)Simon, ecce Satanas expetivit vos, ut cribraret sicut triticum. Ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua: et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos, etc. (Luc. XXII).
Item in Epistola beati Pauli apostoli, inter caetera: Quoniam quidem Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, non reputans illis delicta ipsorum, et posuit in nobis verbum reconciliationis. Pro Christo ergo legatione fungimur, tanquam Deo exhortante per nos. Obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo (I Cor. V).
Item sancti Joannis Chrysostomi in sermone de Ascensione Domini, inter caetera: « Disce quod non nostra deprecatione, qui eum offenderamus, sed postulatu ejus, qui juste nobis fuerat iratus, pax facta est. Pro Christo namque, ait Apostolus, legatione fungimur, tanquam Deo rogante per nos (Ibid.). Quid hoc est? Ipse rogat qui injuriam passus est? Valde inquit. Nam Deus clemens, et ipse tanquam misericors pater deprecatur. Et vide qui medius est, qui (1281D)reconciliator accessit, non angelus, non archangelus, sed ipse Filius deprecantis, etc. »
Item ejusdem sancti Joannis Chrysostomi in interpretatione Epistolae ad Romanos (Homil. 5, circa fin.), inter caetera: « Quid enim post haec? Jam non prophetas, jam non angelos, jam non patriarchas, sed ipsum misit Filium: et occisus est, et ipse veniens, et nec sic exstinxit amorem, sed accendit amplius, et manet rogans. » Et infra: « Et clamat Paulus, dicens: Pro Christo enim legatione fungimur, tanquam Deo exhortante per nos. Obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo (Ibid.). » Et post pauca: « Consideremus quoties eum injuria affecerimus post millia bona, cum tamen perstiterit rogans, quoties eum transgressi simus, cum tamen ipse non negligat nos, etc. »
IN ACTIONE QUARTA CAP. IX.-- Reprehensio. De eo quod praefatus Joannes dixit: « In hominis forma luctatus est (1282A)cum ipso, et vocavit eum Israel, quod est interpretatum mens videns Deum. »
Responsio. Ex libro sancti Gregorii Theologi de deitate (Orat. 2 de Theolog., post medium), inter caetera: « Jacob enim scalam excelsam vidit. » Et post pauca: « Et quasi cum homine, Deo colluctabatur. » Et post caetera: « Et certamen pietatis translationem vocationis accepit, transnominatus pro Jacob Israel, etc. »
Item sancti Augustini de luctatione Jacob cum angelo, inter caetera. « Tenebat ergo et luctabatur, quasi cum carnali habitu Jacob amplecti volens, dicebat: Dimitte me carnaliter, quia ecce jam mane est, ut spiritualiter illumineris, etc. (Gen. XXXII). »
IN EADEM ACTIONE. CAP. X.-- Reprehensio. Quod non recte sentiant qui dicunt: « Si secundum Moysis legitimam traditionem praecipitur populo purpura hyacinthina (1282B)in fimbriis in extremis vestimentis poni ad memoriam et custodiam praeceptorum, multo magis nobis per assimilatam picturam sanctorum virorum videre exitum conversationis eorum, et horum imitati fidem secundum apostolicam traditionem. » (Hebr. XIII.)
Responsio. Credimus quia incognitum non habetis illud quod sanctus Gregorius papa, ut superius exaravimus, in epistola sua dixit (Lib. IX, ep. 9); et quia in locis venerabilibus sanctorum depingi historias non sine ratione vetustas admisit. Et quatenus iterum, dum super Ezechielem prophetam tractaret de distinctione sacri eloquii, adjunxit (Homil. 10, in initio): « Scriptura sacra cibus noster est et potus. » Et post pauca: « In rebus enim obscurioribus quae intelligi nequeunt, nisi exponantur, cibus est: quia quidquid exponitur, ut intelligatur, quasi manditur ut glutiatur. In rebus vero apertioribus potus est. Potum enim (1282C)non mandendo glutimus. Apertiora ergo mandata bibimus, quia etiam non exposita intelligere valemus, etc. » Unde et a praedecessoribus meis sanctissimis pontificibus in eorum sacris conciliis expositum est, de veteribus historiis inter plura promulgantibus: « Si vero illa suscepta sunt, et hae imagines opportune suscipiuntur, quoniam secundum Deum fiunt. Unde et operantur, etc. »
IN ACTIONE QUARTA. CAP. XI.-- Reprehensio. Quod non bene Joannes presbyter senserit qui, ut imaginum adorationem astrueret, dixit: « Et Jesu Nave duodecim lapides statuit in Dei memoria (Josue IV). »
Responsio. In libro Josue scriptum est: Josue vero scidit vestimenta sua, et cecidit pronus in terram coram arca Domini usque ad vesperum, tam ipse quam omnis Israel, miseruntque pulverem super capita sua (Jos. VII). Et post pauca: Dixitque Dominus ad Josue: Surge, cur jaces (1282D)pronus in terra? Peccavit Israel, et praevaricatus est pactum meum (Ibid.). Et iterum post pauca: Surge, sanctifica populum, et dic eis: Sanctificamini in crastinum, etc. (Ibid.). Ecce prostratus ante arcam foederis Josue, exauditus est. Unde mellifluus doctor sanctus Gregorius papa in epistola sua (Lib. VII, ep. 53), de qua superius exaravimus, Secundino servo Dei in Galliis incluso directa, inter caetera monuit, dicens: « Et nos quidem non quasi ante Divinitatem ante ipsam prosternimur, sed illum adoramus quem per imaginem aut natum, aut passum, aut in throno sedentem recordamur, etc. »
CAP. XII.-- Reprehensio. Quod non sit aequalis adoratio, ut illi dicunt, Nathan prophetae erga David regem, adorationi imaginum.
Responsio. Ex libro sancti Gregorii papae super Job (Lib. IV, c. 1), inter caetera: « Ita cum in (1283A)sacro eloquio sola historia aspicitur, nihil aliud quam facies videtur: sed si huic assiduo usu conjungimur, ejus nimirum mentem quasi ex collocutionis familiaritate penetramus. Dum enim alia ex aliis colligimus, facile in ejus verbis agnoscimus, aliud esse quod intimant, aliud quod sonant. Tanto autem quisque notitiae illius extraneus redditur, quanto in sola ejus superficie ligatur, etc. »
Item in eodem libro inquit: « Quid per David, qui manu fortis vel desiderabilis interpretatur, nisi Redemptor noster accipitur? Quid per ejus donum, nisi Ecclesia designatur? » Et post pauca: « Inquisitio enim divinitatis Domini, fons occultus; apparitio vero incarnationis ipsius, fons patens. Quid autem per Jerusalem, quae visio pacis accipitur, nisi eadem sancta Ecclesia demonstratur? In ipsa enim mundi corde Dominum contemplantur, de quo scriptum est: Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum, etc. (1283B)(Ephes. II.) »
CAP. XIII.-- Reprehensio. Quod sententia Joannis Constantinopolitani, quam illi in testimonium adorandarum imaginum trahunt, non ad id quod illi putant pertinere dignoscitur.
Responsio. Multae sententiae sancti Joannis Constantinopolitani in saepius nominata referuntur synodo, et qualis ex ipsis sit, quae non ad id quod putaverunt pertineat, siluerunt. Nam in praedecessorum nostrorum sanctorum pontificum conciliis sancti Joannis Chrysostomi ita fertur sententia, inter caetera: « Omnia tibi ministrant homini, magis autem imagini; quia et quando imperiales vultus et imagines in civitatem introeunt, obviant judices et senatus, cum laude et timore, non tabulam honorantes, neque fusae cerae scripturam, sed vultum imperatoris, sic et mundi hominum non terrarum speciem honorantes, sed coelestem vultum veneremur, etc. »
IN ACTIONE QUARTA. (1283C) CAP. XIV-- Reprehensio. Quod judices, qui in praefata synodo fuerunt, insolenter et incongrue artem pictoriam extollere conati sunt, dicentes: « Pia est enim ars pictoris, et non recte eam quidam insipienter detrahunt. Ipse enim Pater pictorem pie agentem commendat. »
Responsio. Beatum Asterium toto Oriente sanctum habent, dum et de gestis sanctae Euphemiae sermonem fecisset, laudavit ejus martyrium, sicut per ordinem viderat illud liquidius pictum. Et ideo similiter et illi ipsam laudaverunt picturam adversus haereticos, dicentes quia insipienter eam detrahunt. Sancti Gregorii Theologi in sermone de beato Gregorio Nysseno ( Orat. ad S. Greg. Nyss., initio), inter caetera: « Putas ergo sufficiunt haec, aut et breviter virum nobis sermo describet? Si oportet, quemadmodum studiosi pictores (1283D)multoties committentes colores, ut perfectionem vobis sermonis formam addam, et describam vobis purissimum et manifestissimum, etc. »
Item sancti Joannis Chrysostomi in sermone in coena Domini, inter caetera: « Nam sicut pictores pingendam tabulam vestigiis quibusdam obumbrare consueverunt, et sic colorum varietate perficere, ita et Christus fecit. In mensa et typi Pascha describit, et Pascha veritatis ostendit, etc. »
Item ex libro sancti Augustini de Proverbio Salomonis, inter caetera: « Os nostrum patet ad vos, o Corinthii (II Cor. VI). Os suum aperuit attente, et ordinem posuit linguae suae, laudans creaturam, tanquam creaturam, Creatorem tanquam Creatorem, angelos tanquam angelos, coelestia tanquam coelestia, terrestria tanquam terrestria, etc. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XV-- Reprehensio. Inutile et mendacio (1284A)plenum dictum Joannis presbyteri et legati Orientalium, dicentis: « Non contraeunt pictores Scripturis, sed quidquid Scriptura dicit haec demonstrant, quatenus concordes sint Scripturis. »
Responsio. Jam saepius superius exaravimus qualiter per sacram epistolam suam, Sereno episcopo Massiliensi directam, sanctus Gregorius eximius doctor et papa, inter caetera docuit: (Lib. IX, ep. 9): « Ac deinde subjungendum quia picturae imaginum, quae ad aedificationem imperiti populi factae fuerant, ut nescientes litteras ipsam historiam intendentes, quid dictum sit discerent, etc. »
Item sancti Joannis Chrysostomi in interpretatione psalmi L, cujus initium: « Pictores imitantur arte naturam, et colores coloribus permiscentes, visibiles corporum depingunt imagines. » Et post pauca: « Et imperatorem sedentem et barbarum subditum, et gladium acutum, et fluvios decurrentes, et campos variis coloribus adornatos, et omnia quae videntur per artem imitantes, (1284B)mirabilem historiam videntibus praestant, etc. »
IN ACTIONE QUINTA. Et inventum est in quarta. CAP. XVI.-- Reprehensio. Falsissimum et omni ridiculo dignum dictum Joannis praesbyteri, qui non minus caeteris in imaginum adoratione insanisse dignoscitur. Ait enim: « Qui adorat imaginem, et dicit, quoniam hic est Christus Filius Dei, non peccat. »
Responsio. Sancti Augustini in psalmi LXXXVI explanatione (post principium), inter caetera: « Angustias enim omnia pene corpora patiuntur, nec ubique esse possunt, nec semper. Divinitas autem quae ubique praesto est undique ad eam potest duci similitudo, et totum potest esse in similitudinibus, quia nihil eorum est in proprietatibus. Nunquid Christus est janua, quemadmodum videmus januas factas a fabro? non utique, et tamen (1284C)dixit: Ego sum janua (Joan. X). Aut nunquid sic est pastor, quomodo videmus pastores istos praepositos pecorum, etc. »
EX SENSU. CAP. XVII.-- Reprehensio. Quod illi libri, Vitae Patrum quorum auctores ignorantur, non prorsus idonei sint ad testimonia danda, et ad haec quae in contentionem veniunt confirmanda.
Responsio. Item ex libro sancti Augustini de Quaestionibus in Evangelio secundum Lucam (Quaest. evang., lib. II, quaest. 42), inter caetera: « Vasa ejus in domo, sunt sensus carnales quibus ad investigandam veritatem, quae intellectu capitur, multi utentes penitus erraverunt, etc. » Vitae enim Patrum sine probabilibus auctoribus minime in Ecclesia leguntur. Nam ab orthodoxis titulatae et suscipiuntur et leguntur. Magis enim passiones sanctorum martyrum sacri canones censuerunt, ut liceat eas etiam in ecclesia legi, cum anniversarii (1284D)dies eorum celebrantur.
CAP. XVIII.-- Reprehensio. Quod non bonam habeant memoriam qui, ut non obliviscantur sanctorum, vel certe ipsius Domini, idcirco imagines erigunt.
Responsio. Ex commentario sancti Hieronymi in Matthaeum evangelistam, inter caetera: « Istiusmodi homines dum volunt alterius imperitiam reprehendere, ostendunt suam. Quamvis enim tenuis humor et liquens esca, tamen cum in venis et artubus concocta fuerit et digesta, per occultos meatus corporis, quos Graeci πίρους vocant, ad inferiora delabitur, et in secessum vadit, etc. »
Item sancti Augustini in interpretationem psalmi XCVIII (ante medium), inter caetera: « Sion dicta est civitas, quae est Jerusalem: dicta autem ex interpretatione quadam nomen accipiens, quia Sion speculatio dicitur, id est visio et contemplatio. (1285A)Speculari enim prospicere est, vel conspicere, vel intendere, ut videas. Est autem Sion omnis anima, si intendit videre lucem quae videnda est. Nam si ad suam attenderit tenebratur; si ad lucem illius attenderit, illuminatur. Quia tamen manifestum est Sion civitatem Dei esse, quae est civitas Dei nisi sancta Ecclesia? etc.
INTERROGATIO. CAP. XIX.Ut scientes nos faciant, ubi in Veteri vel Novo Testamento, aut in sex synodalibus conciliis jubeantur imagines facere, vel factas adorare. RESPONSIO. Nos quidem infra scientes facimus, sicut jam fecimus, quia et in Veteri et in Novo Testamento, sive in sex synodalibus conciliis semper venerandae faciunt [fuerunt] sacrae imagines, et factae inter sancta sanctorum titulabantur. Nam illi nobis dicere debebant (1285B)in quali de ipsis sex synodalibus conciliis reprehensae sint sacrae imagines. Enim vero in primo sancto concilio saepius ostensum est quia sanctus Silvester papa et Constantinus Christianissimus imperator venerati sunt sacras imagines, et cum nomine Christianitatis palam coram omnibus fideliter atque mirabiliter eas ostenderunt, et a tunc usque hactenus sanctorum pontificum, videlicet Silvestri, Marci et Julii, mirae magnitudinis sanctae eorum ecclesiae apud nos sunt depictae, tam in musivo quamque in caeteris historiis cum sacris imaginibus ornatis. Item in sancto secundo concilio sanctus Damasus elegantissimus papa propriam suam fecit ecclesiam, cujus sanctus Gregorius papa meminit in Dialogis, quae ex nomine conditoris Damasi vocatur: similiter a tunc usque hactenus historiis sacris et imaginibus pictam habemus. Iterum et de sancto tertio concilio, sanctus Coelestinus papa proprium suum coemeterium picturis decoravit. Magis autem successor ejus beatus Sixtus papa fecit basilicam sanctae Dei genitricis Mariae (1285C)cognomento Majorem, quae et ad Praesepe dicitur. Simili modo et ipse tam in metallis aureis quamque in diversis historiis, sacris decoravit imaginibus. Sed et per rogatum ejus, Valentinianus Augustus fecit imaginem auream cum duodecim portis et Salvatore, gemmis pretiosis ornatam, quam voto gratiae super confessionem beati Petri apostoli posuit, et a tunc usque hactenus apud nos ab omnibus fidelibus venerantur. Itemque de sancto quarto concilio, egregius atque mirificus praedicator sanctus Leo papa et ipse fecit ecclesias, quas in musivo et diversis historiis seu imaginibus pingens decoravit. Magis autem in basilica beati Pauli apostoli, arcum ibidem majorem faciens, et in musivo depingens Salvatorem Dominum nostrum Jesum Christum, seu viginti quatuor seniores, nomine suo versibus decoravit: et a tunc usque hactenus fideliter a nobis venerantur. Et de sancto quinto concilio sanctissimus Vigilius papa in Lateranensi patriarchio basilicam faciens, pulcherrime eam decoravit picturis, tam in historiis, quamque (1285D)in sacris imaginibus: multo amplius vero ejus sanctissimi successores dominus Pelagius atque dominus Joannes mirae magnitudinis ecclesiam apostolorum a solo aedificantes historias diversas tam in musivo quam in variis coloribus cum sacris pingentes imaginibus, et a tunc usque hactenus a nobis venerantur. Sed et sanctus Gregorius papa in monasterio suo pulchrum fecit oratorium, et ipsum diversis historiis pingi fecit, atque sacras ibidem erexit imagines: ubi et cum beato Eleutherio pro aegritudine stomachi sui ingressus, in oratione pariter exauditi sunt (Lib. III Dial., c. 33). Et ille vir sanctus Eleutherius, quem dicunt et mortuum suscitasse, ante ipsas sacras imagines se prosternens, divinam exorare clementiam cum sancto Gregorio non dubitavit: sed fidem ferentes perfectam, pariter exauditi sunt, et usque hactenus apud nos venerantur. Sed et ecclesia Arianorum, cujus ipse sanctus Gregorius in (1286A)Dialogis suis meminit (Lib. III, c. 30), placuit eidem sancto Gregorio ut in fide catholica, introductis illic beati Sebastiani et sanctae Agathae martyrum reliquiis, dedicari debuisset, quod et factum est. Et post miraculum quod in eadem ecclesia factum est, diversis historiis ipse beatus Gregorius pingi fecit eam; tam in musivo quam in coloribus, et venerandas imagines ibidem erexit, et a tunc usque hactenus venerantur. Si enim voluerimus enarrare per ordinem, nostri praedecessores pontifices quantas ecclesias fecerunt usque nunc, mirifice in eis sacras imagines erigentes, atque diversas historias pingentes, nec non et venerantes, apostolice audemus dicere, deficiet nos tempus enumerandi, atque eorum aedificia cum sacris imaginibus et historiis explanandi. In sexto vero sancto concilio non solum contemnere non sunt ausi, sed etiam easdem sacras imagines venerantes statuerunt (Canone 82), agnum Christum Deum nostrum secundum humanam figuram, et in imaginibus a nunc pro veteri agno retitulari. Quapropter (1286B)sanctus Ambrosius Mediolanensis episcopus in libro tertio de Fide (Cap. 7), inter caetera pro hujusmodi docuit: « Servemus ergo praecepta majorum, nec haereditaria signacula ausi rudi temeritate violemus. Librum signatum illum propheticum non seniores, non potestates, non angeli, non archangeli aperire ausi sunt (Apoc. V), soli Christo explanandi ejus praerogativa servata est. Librum sacerdotalem quis nostrum resignare audeat, signatum a confessoribus, et multorum jam martyrio consecratum? Quem qui resignare coacti sunt, postea tamen damnata fraude signarunt. Qui violari non ausi sunt, confessores et martyres exstiterunt. Quomodo fidem eorum possumus denegare quorum victoriam praedicamus? Nemo metuat, nemo formidet, etc. » Si vero haeretici sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam non oppugnassent, sancta sex synodalia concilia necesse fieri non fuisset. Similiter si a Leone et Constantino haereticis imperatoribus ipsa sancta catholica et apostolica Ecclesia pro sacris (1286C)imaginibus non fuisset oppugnata, praedecessores mei sanctissimi pontifices concilia nequaquam fecissent, neque nos postmodum fieri annueremus, nisi pro tot millibus animarum, quae in haeresi manentes et quotidie in eam deficientes in laqueo periclitabantur diaboli. Sicut enim in sancta quarta synodo definitum est, pro vera fide dicentibus ita: « Quam nos a nostris majoribus traditam debemus cum omni competenti devotione defendere, et dignitatem propriae venerationis beato apostolo Petro intemeratam et in nostris temporibus conservare; quatenus beatissimus Romanae civitatis episcopus, cui principatum sacerdotii super omnes antiquitas contulit, locum habeat ac facultatem de fide et sacerdotibus judicare. » Et ideo praedecessor noster sanctissimus Gregorius junior papa, scribens ad Leonem et Constantinum haereticos imperatores: « Pro sacris imaginibus, inquit, omnia et ipsa nostra tradimus, si contigerit, corpora. Nam nunquam novitatem recipimus, (1286D)aut a religione paterna ulla declinamus ratione. Divina enim vox interminatur, quae per omnia debet praecaveri: Si totum mundum quis lucretur, et animae suae faciat detrimentum, lucratus est nihil. » (Matth. XVI.)
Item et in alia sua epistola pro ipsis sacris imaginibus rationabiliter eos increpans, inter caetera dixit (Gelasius papa in epist. 10, ad Anastasium imperatorem) : « Legitur namque dixisse quidam doctissimus ac venerabilis Pater quia duo sunt quibus principaliter hic regitur mundus, auctoritas videlicet sacrata pontificum et regalis potestas. In quibus tanto gravius pondus est sacerdotum, quanto etiam pro ipsis regibus hominum in divino reddituri sunt examine rationem. Et idcirco nequaquam nos quispiam terminos patrum nostrorum transgredi facere valebit, neque novitates vocum imponere: sed in ea orthodoxa fide quam suscepimus manentes, et olitanam (1287A)traditionem amplectentes, praedecessorum nostrorum sanctissimorum pontificum procul dubio veneramur et tenemus pro sacris imaginibus concilia, nullum quemlibet jam exinde contrarium sermonem suscipientes, neque rationem reddentes. Nam sanctus Gregorius mellifluus doctor in homilia super Ezechielem prophetam (Homil. 16, post medium), dum de intellectu sacri eloquii per temporum incrementa pollente tractaret, adjunxit: Pertransibunt plurimi, et multiplex erit scientia (Daniel. XII). Sancti Patres, quos per sacram Scripturam cognoscimus, ante legem quidem in unius Dei cognitione salvati sunt, perfectam vitae simplicis obedientiam habentes, et saepe videndo angelos, jam aliquid de contemplatione tangentes. Data autem lege, sancti Patres etiam in decem sunt mandatis eruditi, ut per cognitionem unius Dei, etiam in legis se operibus exercerent. Superveniente autem gratia per Testamentum Novum, omnis fidelis populus unum Deum Trinitatem esse cognovit, et virtutem Decalogi in ejus agnitione complevit. (1287B)Unde sciendum nobis est quia et per incrementa temporum crevit scientia spiritalium Patrum. Plus namque Moyses quam Abraham, plus prophetae quam Moyses, plus apostoli quam prophetae in omnipotentis Dei scientia eruditi sunt. Fallor, si haec ipsa Scripturae testimoniis non affirmo. Pertransibunt, inquit, plurimi, et multiplex erit scientia (Ibid.). Sed haec eadem quae de Abraham, Moyse, prophetis et apostolis diximus, ex ejusdem Scripturae verbis, si possimus, ostendamus. Quis enim nesciat quia Abraham cum Deo locutus est? et tamen ad Moysen Dominus dicit: Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob: et nomen meum Adonai non indicavi eis (Exod. III et VI). Ecce plus Moysi quam Abrahae innotuerat, qui illud de se Moysi indicat quod se Abrahae non indicasse narrabat. Sed videamus si prophetae plus quam Moyses divinam scientiam apprehendere potuerunt. Ecce Psalmista dicit: Quomodo dilexi legem tuam, Domine? tota die meditatio (1287C)mea est (Psal. CXVIII); atque subjungit: Super omnes docentes me intellexi, quia testimonia tua meditatio mea est (Ibid.). Et iterum: Super seniores intellexi (Ibid.). Qui ergo legem meditari se memorat, et super omnes docentes se ac super seniores intellexisse testatur, quia divinam scientiam plus quam Moyses acceperat, manifestat. Quomodo autem ostensuri sumus quia plus sancti apostoli edocti sunt quam prophetae? Certe Veritas dicit: Multi reges et prophetae voluerunt videre quae videtis, et non viderunt (Luc. X). Plus ergo quam prophetae de divina scientia noverunt, quia quod illi in solo spiritu audierant, ipsi etiam corporaliter videbant. Impleta itaque est ea, quam diximus, Danielis sententia: Quia pertransibunt plurimi, et multiplex erit scientia (Daniel. XII). Quanto enim mundus ad extremitatem ducitur, tanto nobis aeternae scientiae aditus largius aperitur, etc. »
Item sancti Gregorii super Job (Lib. IV, c. 10), inter caetera: « Sancti quippe doctores, qui ad virtutem et alios instruunt, hostes devorant, dum eos intra (1287D)corpus suum per vim conversionis immutant: quos lapidibus fundae subjiciunt, quia dum fortes quosque in sancta Ecclesia viros instituunt, per eos adversariorum superbientium pectora dura confringunt. Quid namque per fundam, nisi sancta Ecclesia figuratur? Funda namque dum in gyrum mittitur, sicut de illa lapides exeunt quibus adversariorum pectora feriantur, ita sancta Ecclesia dum volubilitate temporum per tribulationum circumitum ducitur, fortes ex illa viri prodeunt, quibus quasi lapideis ictibus iniquorum corda tundantur. »
IN ACTIONE SEPTIMA. CAP. XX.-- Reprehensio. Quanta ratione mysterium Dominicae crucis ab imaginibus distet, quas quidem illi eidem aequiparare contendunt.
Responsio. Sancti Ambrosii Mediolanensis episcopi ex libro de Incarnatione (Cap. 7), inter caetera: (1288A)« Nunquid cum et divinitatem ejus adoramus et carnem, Christum dividimus? Nunquid cum in eo imaginem Dei crucemque veneramur, dividimus eum? Apostolus certe qui de eo dixit: Quoniam etsi crucifixus est ex infirmitate, vivit tamen ex virtute Dei (I Cor. XIII), ipse dixit: Quia non divisus est Christus, etc. (I Cor. I). »
Item ejusdem sancti Ambrosii ex libro I (Cap. 4) de Fide, inter caetera: « Imaginem Apostolus dicit, et Arius dicit esse dissimilem? Cur imago, si similitudinem non habet? In picturis nolunt homines esse dissimiles, et Arius dissimilem Patrem contendit in Filio. » Et post pauca: « Prophetae dicunt: Splendor est enim lucis aeternae, et speculum sine macula Dei majestatis, et imago bonitatis illius, etc. » (Sap. 7.)
Item ex epistola sancti Gregorii papae Leontio exconsuli missa (Lib. VII, epistola 34), inter caetera: « Oleum quippe sanctae crucis et aloes lignum suscepimus: unum, quod tactu benedicat; aliud, quod per incensum bene redoleat. Decebat igitur ut bonus vir (1288B)ea transmitteret quae iram nobis Domini placare potuissent. » Et post pauca: « Praeterea benedictionem vobis sancti Petri apostolorum principis, clavim sacratissimi sepulcri ejus, in qua benedictio de catenis illius est inserta, transmisimus; ut quod ejus collum ligavit ad martyrium, hoc vestrum ab omnibus peccatis solvat. »
IN FINE LIBRI. CAP. XXI.-- Reprehensio. De eo quod Constantinus et Irene in suis scriptis aiunt: « Per eum, qui conregnat nobis Deus. »
Responsio. Ex Proverbiis Salomonis, inter caetera: Meum est consilium et aequitas, mea prudentia, mea est fortitudo. Per me reges regnant, et legum conditores justa decernunt. Per me principes imperant, et potentes decernunt justitiam. Ego diligentes me diligo (Prov. VIII). Et post plurima: Misericordia et veritas custodiunt regem, et roboratur clementia thronus ejus, etc.
IN ACTIONE QUARTA. (1288C) CAP. XXII.-- Reprehensio. De eo quod non bene intelligant hoc, quod dictum est: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies: ut adorationem quasi absolute diceret, et servitium ipsi soli dixisset.
Responsio. Sancti Ambrosii Mediolanensis episcopi ex libro de Fide quinto, inter caetera: « Cum legimus: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Matth. XVI): utrum Christum non adorandum, et Christo non existiment serviendum? Quod si illa, quae adoravit eum, Chananaea impetrare meruit quod poposcit, et Paulus apostolus, qui servum se Christi prima scriptorum suorum praefatione profitetur (Rom. I; Gal. I), apostolus esse meruit, non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christum, dicant quid arbitrentur sequendum: utrum cum Ario malint sibi societatem esse perfidiae, ut solum et verum Deum Christum negando ostendant, quia nec adorandum eum, nec serviendum ei judicent; an vero (1288D)consortium malint habere cum Paulo, qui serviendo atque adorando etiam Christum, utique solum verum Deum voce affectuque non diffitebatur, quem pio servitio fatebatur? Quod si quis dicat, Quoniam Deum Patrem adoret et Filius, quia scriptum est: Vos adoratis quod nescitis, nos adoramus quod scimus (Joan. IV), consideret quando, et apud quem, et cujus suscepto loquatur affectu, etc. »
IN EADEM ACTIONE. CAP. XXIII.-- Reprehensio. Quod cum Deus illocalis sit, illi minus docte dixerint: « Veneramur et adoramus sicut locum Dei. »
Responsio. Beati Augustini in explanatione psalmi LXXXVI (post principium) inter caetera: « Fundamentum, inquit Apostolus, nemo potest ponere, praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus (I Cor. III). Quomodo ergo fundamenta prophetae et apostoli? et quomodo (1289A)fundamentum Christus Jesus, quo ulterius nihil est? Quomodo putamus, nisi quemadmodum aperte dicitur Sanctus sanctorum (Daniel. IX), sic figurate fundamentum fundamentorum? Si ergo sacramenta cogites, Christus Sanctus sanctorum; si gregem subditum cogites, Christus pastor pastorum; si fabricam cogites, Christus fundamentum fundamentorum. » Et post pauca: « Divinitas autem, quae ubique praesto est, undique ad eam duci potest similitudo, et totum potest esse in similitudinibus, quia nihil horum est in proprietatibus, etc. »
Item ejusdem sancti Augustini ex libro secundo de Trinitate (Cap. 17), inter caetera: « Quid enim sibi vult quod ait Dominus: Ecce locus est penes me, et stabis super petram (Exod. XXXIII)? Quis locus terrenus est penes Dominum, nisi hoc est penes eum quod eum spiritaliter attingit? Nam quis locus non est penes Dominum: Qui attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter? etc. » (Sap. VIII.)
(1289B)Item sancti Joannis Chrysostomi de sermone sancti Pauli apostoli, ubi ait: Non quod volo, hoc ago (Rom. VII), et quoniam Jacob figura factus est Christi, inter caetera: « Venit in medio fluminum, et ut vidit somnium, dixit: Non est nihil aliud, nisi domus Dei (Gen. XXVIII). Etenim non vidisti aedificium, sed scalam. Sed quoniam sciebat quia scala figura est Ecclesiae, dicebat: Haec domus Dei, haec Ecclesia est. Et unde haec domus Dei Ecclesia est, dicit Paulus Timotheo haec scribens: Spero venire ad te cito. Si autem tardavero, ut scias quomodo te oporteat in domo Dei conversari, quae est Ecclesia Dei vivi, etc. » (I Tim. III.)
IN EADEM ACTIONE. CAP. XXV.-- Reprehensio. Quod enim habeo [ab eo] quod dicitur Salomon in templo fecisse boves et leones, imaginum adoratio firmari possit, ut illi dicunt, qui in earum adorationem anhelant. Sive illud (1289C)quod in Ezechiele scriptum est: Facies et cherubim usque ad cameram (Ezech. XLI).
Responsio. Jam saepius haec invenientes capitula exaravimus, qualiter ea praedecessores nostri sanctissimi pontifices in eorum sacris referentes conciliis pro venerandis imaginibus constituere; et nimirum constat eorum apostolicam censuram apud nos observandam ac venerandam existere. Item ex libro sancti Augustini de psalmo LXXXIV, inter caetera: « In Veteri Testamento figurabatur Novum Testamentum, nonnulla figuraverat haec expressio veritatis. In illa autem figura secundum quamdam praenuntiationem futurorum data est illi populo terraque [terra quae] dicta promissionis, etc. » Item ex libro sancti Augustini de Quaestionibus in Evangelium secundum Lucam (Lib. II, quaest. 41), inter caetera: « Quid est quod dicit Dominus: Qui fuerit in tecto, et vasa ejus in domo, non descendat tollere illa (Luc. XVII). In tecto est qui excidens [excedens] carnalia, tanquam in aura libera spiritaliter vivit. » Et post pauca: « Hujus (1289D)ergo spiritalis viri jam vasa ista vacant in domo, quia mente corpori supereminens, per aciem intelligentiae tanquam in tecto positus, perspicuitate sapientiae veluti coelo apertissimo fruitur, etc. »
CAP. XXVI.-- Reprehensio. Ultimum capitulum est, ut sciat domnus apostolicus et Pater noster, et cuncta simul Romanorum Ecclesia, ut secundum quod continetur in epistola beatissimi Gregorii (Lib. VII, epistola 9), quam ad Serenum Massiliensem episcopum direxit: Permittimus imagines sanctorum, quicunque eas formare voluerint, tam in ecclesia, quamque extra ecclesiam propter amorem Dei et sanctorum ejus. Adorare vero eas nequaquam cogimus, qui noluerint. Frangere vel destruere eas, etiamsi quis voluerit, non permittimus. Et quia sensum sanctissimi Gregorii sequi in hac epistola universalem catholicam Ecclesiam Deo placitam indubitanter libere profitemur.
(1290A)Responsio. Hoc sacrum et venerandum capitulum multum distat a totis supradictis capitulis. Et id circo eum agnovimus vestrae a Deo servatae orthodoxaeque regalis excellentiae esse proprium, in eo ubi rectae fidei plena penitus confessa est sensum sanctissimum Gregorii sequi. Meminit enim vestra praerectissima regalis praeexcelsa scientia, qualiter in ipsa sancti Gregorii papae epistola Sereno episcopo Massiliensi directa ( Loc. cit. ), fertur inter caetera contineri, ubi eumdem episcopum increpans inquit: « Aliud enim est picturam adorare, aliud per picturae historiam, quid est adorandum, addiscere. Nam quod legentibus scriptura, hoc idiotis praestat pictura cernentibus: quia in ipsa etiam ignorantes vident quod sequi debeant, in ipsa legunt qui litteras nesciunt. Unde praecipue gentibus pro lectione pictura est; quod magnopere a te, qui inter gentes habitas, attendi debuerat. » Et post pauca: « Et quia in locis venerabilibus sanctorum depingi historias non sine ratione vetustas admisit. » Et intervallo: (1290B)« Quia picturas imaginum, quae ad aedificationem imperiti populi fuerant factae, ut nescientes litteras ipsam historiam intendentes, quid actum sit discerent. » Iterum post pauca: « Sed hoc sollicite fraternitas tua admoneat, ut ex visione rei gestae ardorem compunctionis percipiant, et in adorationem solius omnipotentis sanctae Trinitatis humiliter prosternantur. » Simili modo et de alia sua epistola Januario Calaritano episcopo directa (Lib. VII, ind. 2, epist. 2) pro sacrarum imaginum veneratione, breviter superius exaravimus. Sed et de epistola Secundino servo Dei incluso Gallias directa (Epist. V), similiter intimavimus, ubi in ea ita fertur: « Imagines enim, quas nobis tibi dirigendas per Dulcitium diaconum tuum rogasti, misimus. Valde nobis tua postulatio placuit, quia illum in corde tota intentione quaeris, cujus imaginem prae oculis habere desideras: ut visio corporalis quotidiana te semper reddat exercitatum, ut dum picturam vides, ad illum (1290C)animo ardescas, cujus tu imaginem videre desideras. » Et post pauca: « Scimus quia tu imaginem Salvatoris nostri ideo non petis, ut quasi Deum colas, sed ob recordationem Filii Dei in ejus amore recalescas, cujus te imaginem videre desideras: et nos quidem non quasi ante Divinitatem ante ipsas prosternimur, sed illum adoramus quem per imaginem aut natum, aut passum, aut in throno sedentem recordamur. Et dum nos ipsa pictura quasi scriptura ad memoriam Filii Dei reducit, animum nostrum aut de resurrectione laetificat, aut de passione demulcet. Ideoque direximus tibi surtarias duas continentes [ In edit. Rom. deest continentes] imagines Salvatoris, sanctae Dei genitricis Mariae, beatorumque apostolorum Petri et Pauli, per supradictum filium nostrum diaconum, et unam crucem et clavem pro benedictione, ut ab ipsa a maligno defensus permaneas, cujus signo te esse munitum credis, etc. » Et quoniam in his vestrum a Deo inspiratum regalem orthodoxum sensum, memorandum est etiam et docendum (1290D)qualiter sanctus Gregorius papa Sereno episcopo docuit, de sacris imaginibus, ut ex visione rei gestae ardorem compunctionis percipiant; hoc est easdem sacras imagines aspicientes in adoratione solius omnipotentis sanctae Trinitatis humiliter prosternantur. Eo ipso tenore Secundino servo Dei incluso inquit (Lib. VII, ep. 53): « Ideo enim petis ut non quasi Deum colas, sed ob recordationem Filii Dei in ejus amore calescas, cujus imaginem te videre desideras: et nos quidem non quasi ante Divinitatem ante ipsas prosternimur, sed illum adoramus quem per imaginem aut natum, aut passum, aut in throno sedentem recordamur. » Sicut vero innuit Sereno episcopo, aspicientem sacras imagines in adorationem humiliter se prosterni solius omnipotentis sanctae Trinitatis, sic et Secundino incluso servo Dei docuit, non quasi Deum colere, sed ante easdem sacras imagines se prosternens, non quasi ante Divinitatem, (1291A)ante ipsas prosterni; sed prosternente illum adorare quem per imaginem aut natum, aut passum, aut in throno sedentem recordamur. Ita vero et nos eumdem ipsum irreprehensibilem et orthodoxum sensum sancti Gregorii papae sequentes et amplectentes dudum, Irene et Constantino imperatoribus pro sacris imaginibus praedicandis erectione, emisimus dicentes: Quia in universo mundo, ubi Christianitas est, ipsae sacrae imagines permanentes, ab omnibus fidelibus honorantur, ut per visibilem vultum ad invisibilem Divinitatis majestatem mens nostra rapiatur spirituali affectu pro contemplatione figuratae imaginis secundum carnem, quam Filius Dei pro nostra salute suscipere dignatus est; eumdem Redemptorem nostrum, qui in coelis est, adoramus, et in spiritu glorificantes collaudamus: quoniam, juxta ut scriptum est, Deus spiritus est (Rom. IV); et ob hoc spiritaliter divinitatem ejus adoramus. Nam absit a nobis ut ipsas imagines, sicut quidam garriunt, deificemus: sed affectum et dilectionem (1291B)nostram, quam in Dei amorem et sanctorum ejus habemus, omnimodo proferimus: et sic divinae Scripturae libros, ipsas imagines ob memoriam venerationis habemus, nostrae fidei puritatem observantes, et reliqua. Quidquid namque de sanctis Patrum opusculis aliquantula ibidem exaravimus testimonia, in eodem sensu atque tenore, ut praesentem diximus, cum praedecessore nostro sancto Gregorio papa, eumdem sensum fidei tenentes, emisimus praedicantes. Illi vero, ut nobis missi nostri, videlicet Petrus archipresbyter sanctae nostrae Romanae Ecclesiae, Petrus religiosus presbyter et abbas venerabilis monasterii sancti Sabae, viva voce dixerunt, statim nostras apostolicas amplectentes syllabas, concilium fieri jusserunt. Sed ab haereticis seditione facta in Sicilia insula missi nostri sine responso reversi sunt: et demum post eos mittentes iterum Constantinopolim eos ascendi fecere. Et sic synodum istam secundum nostram ordinationem fecerunt, et in pristino statu sacras et venerandas imagines erexerunt. Et (1291C)sicut de imaginibus, sancti Gregorii sensum et nostrum continebatur: ita et ipsi in eadem synodo definitionem confessi sunt, his osculum et honorabilem salutationem reddidere; nequaquam secundum fidem nostram, veram culturam, quae decet soli divinae naturae. Insuper et pseudosyllogum illud quod ab haereticis factum est sub Constantino haeretico imperatore anathematizantes, cum eorum sequacibus atque complicibus damnaverunt; ad fidem orthodoxam sanctae catholicae et apostolicae reversi Ecclesiae, per libellos eorum fecerunt rectae fidei confessionem. Et ideo ipsam suscepimus synodum: nam si eam minime recepissemus, et ad suum pristinum vomitum erroris fuissent reversi, quis pro tot millium animarum Christianorum interitu habuit reddere rationem ante terribile tremendum divini judicis examen, nisi nos solummodo? Si enim super unum peccatorem poenitentiam agentem gaudium (1292A)factum est in coelis (Luc. XV), quanto magis de tot millibus Christianorum qui sunt ab errore reversi, quis non gaudeat, et cum Psalmista canat: Accedite ad eum et illuminamini, et vultus vestri non erubescent? et reliqua (Psal. XXXIII). Nos vero adhuc pro eadem synodo nullum responsum hactenus eidem imperatori reddidimus, metuentes ne ad eorum reverterentur errorem. Dudum quippe quando eos pro sacris imaginibus erectione adhortati sumus, simili modo et de dioecesi tam archiepiscoporum quam et episcoporum sanctae catholicae et apostolicae Romanae Ecclesiae commonentes quaesivimus restituere eidem sanctae catholicae et apostolicae Romanae Ecclesiae quae tunc cum patrimoniis nostris abstulerunt, quando sacras imagines deposuerunt, et nec responsum quodlibet exinde dederunt: et in hoc ostenditur quia ex uno capitulo ab errore reversis, ex aliis duobus in eodem permaneant errore. Si enim ubique Christianorum Ecclesiae canonicae [ Pro canonici, H. ] intactas suas possident dioeceses, (1292B)quanto amplius sancta catholica et apostolica Romana Ecclesia, quae est caput omnium Dei Ecclesiarum, sua dioecesi, videlicet archiepiscoporum et episcoporum, imo et patrimonia pro luminarium concinnatione atque alimoniis pauperum irrefragabili jure et tenere et possidere modis omnibus debet? Unde si vestra annuerit a Deo protecta regalis excellentia, eodem adhortamur impetu pro sacris imaginibus, in pristino statu erectione gratiam agentes. Sed de dioecesi sanctae nostrae Romanae Ecclesiae tam archiepiscoporum quam episcoporum seu de patrimoniis iterum increpantes commonemus, ut si noluerit ea sanctae nostrae Romanae Ecclesiae restituere, haereticum eum pro hujusmodi erroris perseverantia esse decernemus. Plus enim cupimus salutem animarum et rectae fidei stabilitatem conservare, quam hujusmodi habitum mundi possidere. De vero vestra praerectissima a Deo protecta excellentia orthodoxae fidei stabilitate roborata freti existimus, (1292C)quia radix ejus firmissima a pravis et infidelibus hominum unquam concutitur vel movetur; sed in ea, quae coepit rectae fidei traditionis doctrina spiritualis matris suae sanctae catholicae et apostolicae Romanae Ecclesiae tenere et amplecti, incunctanter usque in saeculum saeculi sine reprehensione manere credimus: et ideo confidimus de Dei nostri potentia, quia quantum erga beatorum principum apostolorum Petri ac Pauli Ecclesiam fidem geritis et amorem, semper pro ejus profectu et exaltatione regali nisi, undique certantes habueritis; tanto brachii sui propitius in regalibus triumphis ab adversis et iniquis hominibus vos defendere et circumtegere dignetur, ut una cum spirituali filia nostra domina regina vestraque praecelsa nobilissima prole longiori aevo in hoc regnantes mundo, in futuro sine fine vitam cum regno in arce poli habere mereamini. Incolumem excellentiam vestram gratia superna custodiat.
(no apparatus)