Didacus VitrioliEpigrammata latinaVitrioli - Epigrammi latini, G. Nobile, 1871.djvu1871
I.
Proemiale.
Ille ego qui Xiphiam Scyllaeo in litore lusi,
Per quem dat faciles musa latina sonos;
Pectine jam tenui romana epigrammata fingo:
Accipe tu nostros, lector amice, jocos.
II.
La Psiche del Canova
Dum vis pinnatam Psychen formare, Canova,
Ipsa tuas Psyche ducere visa manus.
III.
La ninfa del fonte
Haec spargens rores algentes concha, viator,
Pellit anhelanti protinus ore sitim;
Dant umbras sylvae circum, lenique susurro
Ipsa ciet somnos vena cadentis aquae.
Hîc tu, quum rabidus contristat Sirius arva,
Ebibe, et ad murmur saepe quiesce meum.
IV.
A Ladage.
Quis te picturae, Ladage, non credat amantem?
Ipsa tuos crines pingis et ipsa genas...
V.
Leucippe già vecchia
O quoties similem cycnis te dixit amator!
Quod tibi, Leucippe, candida pellis erat.
Nunc album gestas crinem, volventibus annis:
Candidior cycnis dicier ecce potes....
VI.
L’aurora dipinta dal Tiziano
Pingenti auroram, Vecelli, aut aethere ab alto
Ipsa tibi adfulsit lumine cum roseo:
Aut tu sidereas vidisti raptus ad arces;
Non alio potuit pingier illa modo!
VII.
Auguri al padre
Quot servat coelum stellas, quot litus arenas,
Quot flores verno tempore fundit humus;
Quot mare per medium pisces, coelique per auras
Quot ludunt volucres gutture dulcisono:
Tot tibi, quae maneant semper, novus afferat annus
Gaudia pro meritis, devenerande parens!
VIII.
A bel fanciullo
Si te frondosa volucris vidisset in Ida,
Raptus cum pulcro tu Ganymede fores.
IX.
Bibili
Patria di Marco Valerio Marziale e Gius. Zammit Maltese
Ecce jocosa movet passim tua musa cachinnos,
Zammit, apollineis semper amate choris.
Bilbilis una, sibi raptos dum luget honores,
Submisso geminat talia verba sono:
O tu, quae Libyco surgis cireumdata ponto
Insula, te propter gloria nostra jacet.
Unus erat salibus Marcus notissimus orbi;
Nunc per te, Melite, cernimus esse duos.
X.
Nigellide.
Tres Charites tantum graii cecinere poëtae,
Nata etenim nondum, pulcra Nigellis, eras.
XI.
Preghiera di Cleobulina in morte de’ figli
Saxea facta semel, Niobe, das membra quieti,
Nec jam praeteritis ingemis ipsa malis.
At mihi dant vitam superi, renovantque dolorem:
Ilicet in saxum vertite me, superi!
XII.
La grotta di Saffo nella villetta del poeta
Coelicolis dilecta deis, Lesbòa puella,
O Methymnaei gloria prima soli:
Iam tibi sacravi guttis liquentibus antrum,
Unde hedera errantes explicat alba comas.
Huc, precor, interdum, Sappho, sub nocte silenti
Barbiton impellens, nobilis umbra veni.
XIII.
L’Iliade del Monti
Montius altisonum carmen sic reddit Homeri,
Ut prope sit magnae conditor Iliados.
XIV.
Clotilde Tambroni Bolognese
Italis ipsa fui: si fors me docta tulisset
Graecia, me similem diceret Aspasiae.
Oh, si docta meum nosset gens graeca pudorem!
Majorem certe diceret Aspasiâ.
XV.
Per nozze
Dia Venus, Cypria late quae regnat in urbe,
Quaeque Cythera tenet, quaeque Amathunta Venus,
Haec loca paulisper, Mellinia scita, relinquat,
Ac tibi nubenti basia surripiat.
XVI.
Amor priogioniero.
Ode greca di G. Leopardi
Tam bene carminibus vinctum describis Amorem.
Ut sua disrumpi vincula nollet Amor.
XVII.
Alla luna
Cariclea, mentre muove alla tomba del fratello
Luna, per aethereum splendes quae pallida coelum,
Ante pedes niteas leniter ipsa meos.
Non ego per noctem magicas adcingor ad artes:
Sanguine non meditor contemerare manus.
Adspice: serta fero, gressumque ad limina tendo,
Cara ubi Lucilli contegit ossa lapis.
Luna, per astriferum fulges quae pallida coelum,
Ante pedes niteas leniter ipsa meos.
XVIII.
La Rupe di Leucade
Heu, saxa Argolicis nimium molefida carinis,
Unde olim praeceps Lesbia musa ruit,
Nullane praecipitem tenuistis saxa puellam?
Vos mare, vos venti, vos fera tundat hyems!
XIX.
I vasi lacrimali su l’avello d’un ubbriaco
Pro me ne lacrumis phialas implete, sodales:
Fumida de cyathis, spargite vina precor!
XX.
La Collana
Ne me surripias; nitido subjuncta monili,
Pulera ego sum pulerae gemmula Callirhoes.
XXI.
Ritratto fotografico di G. Rossi e figlio
Aërio pictum stupeo te lumine solis:
Corporis haec animo consona forma tuo!
Quam bene conspicitur pielas, moresque severi,
Ingenium grandi quam bene fronte micat!
At puerum pinxit subridens aurea Cypris,
Dum forte Idalio luderet in nemore.
Ipsa etiam puero crines ornavit, et ipsa
Os, oculos, aures, labra tenella, manus.
Fortunati ambo! superûm qui dona tulistis:
Munera tu Sophiae: munera tu Veneris!
XXI.
La Statua di Ettore
Iliacas Hector sic si pugnasset ad arces,
Non urbs in cineres Troia versa foret!
XXIII.
Virgilio Marone
Mantua te quondam genuit, blandissime vatum?
Mentiris! coelum patria Virgilii.
XXIV.
Una tazza rinvenuta in Pesto
Maenada lymphatam referens, piciosque corymbos
Deïopea, calyx ad tua labra venit.
Qui jam Paestanas mensas hilaraverat olim,
Nunc hilaret mensas, Deïopea, tuas.
XXV.
Gramaticherie tedesche
Germanos olim Latium si perdidit armis,
Perdunt Germani grammaticis Latium!
XXVI.
Scheletro d’una colomba, trovato in Ercolano
Idaliae donum Veneris, pulchella columba,
Dum vixit, dominae cura perennis eram:
Obruit ignivomi postquam vis effera montis,
Hic quoque cum dominâ mortua semper ero.
XXVII.
Nobiltà avita
Tu macrâ facie squales, abdomine macro:
Tu nihil ingenio, tu nihil arte vales.
Et tercentenos lumbos ostendis avorum:
Detege tu lumbos, Nasidiene, tuos.....
XXVIII.
Raffaello d’Urbino
Humanas audent alii depingere formas
Pictores: solus numina tu, Raphael.
XXIX.
Vittorio Alfieri
Dum mors Æschyleum dissolvit livida corpus,
Spiritus Astensem migrat in Alferium.
XXX.
Il Germanico di Villa Borghese
Agrippina virum demens cur luget ademptum,
Si vivum artificis reddidit ecce manus?
XXXI.
Le statue delle Muse, scoperte a Tivoli
Adspice: falce suâ subvertens omnia tempus
Erubuit natas tangere Mnemosynes.
XXXII.
Ermi greco-romani in Vaticano
Disjcetos italis campis, atque Hellade totâ
Hic nos excepit dextera Pontificum.
XXIII.
L’esistenza del vôto
Si fors quis censet, non esse in rebus Inane,
Inspiciat cerebrum, Septiciane, tuum.
XXIV.
Ad Ernesto Renan
Cerne: sedet celsâ Christus regnator in arce,
Christus et insanas despicit usque minas.
Nomine non solum, sed jam re nanus haberis,
Dum jacis in Christum tela pusilla deum.
XXXV.
In morte d’un fanciullo
Non mors languidulos Hyacintho pressit ocellos:
Dormit, et in somnis Virginis ora videt.
Quae jam nascenti adrisit, nunc brachia tendit,
Labraque nunc labris admovet illa suis;
Non mors labentes Hyacintho clausit ocellos:
Dormit, et in somnis Virginis ora videt.
XXXVI.
Alla Vergine Maria
Nella festa della Purificazione
Cur tu das geminas templo, pia Virgo, columbas,
Quum tu sis magno cara columba deo?
XXXVII.
Isèo Iridanio.
Nome Arcadico del poeta.'
Virgo, Palaestinas inter delecta puellas,
Cui frons bis senis fulgida sideribus:
Quam vocat in bello miles, perque arva colonus;
Nauta per immensum quam vocat usque mare:
En tibi Idumaeas palmas, en quattuor aras
Dedicat Isaeus pastor Iridanius.
Per te, magna parens, italis e finibus absint
Foeda lues, terror, bella cruenta, fames.
XXXVIII.
Il Presepe
Siccine te adspicio? coelestum dia voluptas,
O Jesu, Hyblaeâ dulcior ambrosia.....
Quis, mellite puer, superis te: misit ab oris,
Quisve hyemis cogit frigora dura pati?
Quis dat pro cunis stramen? quis condidit antro?
Discite, mortales: tanta peregit amor!
XXXIX.
S. Sebastiano martire
Parcite lethiferis pectus configere telis:
In me jam Christi spicula fixit amor!
XL.
Alla Vergine
Est mihi pallidulus frondens hyacinthus in horto:
Cujusne ornabit virginis ille manum?
Tu cape: fallaces alii sectentur amores;
Tu flores habeas, casta Maria, meos.
XLI.
La Religione
Canus ut emoriens terrâ Gangetide phoenix
Incubat accenso, sole calente, rogo:
Nec mora, nubivagis iterum petit aëra pennis,
Eoasque domos advolat Arabiae;
Sic tu perpetuis nimium jactata procellis
Splendidior surgis, candida Relligio!
XLII.
Aufidio italianissimo
Aufidius Gallo fingit de more capillos,
Vestibus et gallis contegit usque nates;
Gallice et ipse rudit, stertit, manducat, anhelat:
Et vult Aufidius dicier italicus.
XLIII.
Il Narthecium
Intulerat morbos Pandòrae pyxis in orbem:
Morborum pellit sed tamen ista genus.
XLIV.
All’Ebe di Canova
Da superis nectar, coelumque adscende serenum,
Hebe: Coelestes non bene terra tenet.
XLV.
L’ammiraglio Nelson
Anglus navali pugnans certamine Nelson
Occidit Hispano saucius in pelago:
Qui retulit palmas, ac mille tropaea per undas,
In mediis undis debuit ille mori.
XLVI.
Il lago d’Averno
Cimmeriis olim populis horrenda lacuna,
Est ubi Persephones ara vetusa deae;
Quam late incingunt piceae, taxique nocentes,
Rarus ubi ignavâ piscis oberrat aquâ.
Quam bene sub noctem crispans tu leniter undas,
Aggemis oh nostris, dira lacuna, malis!
Hinc fugitant Nymphae, glebas non vertit arator;
Nullaque te circum pabula carpit ovis.
Ast ego te propter, dum gens furit impia terris,
Ilice sub nigrâ tristia verba canam:
Qualia Pelignae quondam regionis alumnus
Dicitur in mediis concinuisse Getis.
XLVII.
La casa del Tasso in Sorrento
Quam mare Tyrrhenum jactâ conspergit arena,
Haec est Torquati semisepulta domus.
Si domus haec stabit Surrenti in littore, nunquam
Surrentum moles invidet Assyriis.
XLVIII.
Teodolinda Franceschi Pignocchi
Cervia me genuit: nostros tu volve libellos;
Enatam dices vertice Peliaco.
XLIX.
Ceciliano, ed il ciuco
Si te inter divos vellet numerare vetustas,
Pingere et adspectum, Caeciliane, tuum:
Ut Bromio lyncas tribuit, Venerique columbas,
Utque aquilas magno jussit adesse Jovi;
Ipse capistrato stares adjunctus asello,
Cumque asino pictus, Caeciliane, fores.
L.
Onniscienza d’un giovanello
Quingentas didicit linguas, didicitque poësin;
Pharmaca Talthybius callet, et historiam:
Est vates, rhetor, medicus, jurisque peritus:
Hoc unum nescit Talthybius: legere.
LI.
La Pia de’ Tolomei a Sestini
Non me praeteritae tangunt fata aspera vitae,
Si mea tam leni carmine fata canis.
LII.
Cleopatra moribonda
Lumina declinans, fidisque innixa puellis
Hos Cleopatra dedit jam moribunda sonos:
Non ego Tarpejas arces captiva videbo,
Attactu cupiens aspidis antè mori.
Si me Roma suis reginam subdidit armis,
Romanos facies subdidit ista viros!
LIII.
Il gruppo di Laocoonte
Tam bene me fingis niveo de marmore, sculptor,
Ut prope bis facias Laocoonta mori.
Ah! iterum timeo pandentes ora dracones:
Ah! iterum spiris implicor anguineis.
LIV.
Cristoforo Baggiolini
Baggiolinus ego: me doctae Palladis artes,
Me decorant artes Palladis armisonae.
Nam mea, quae varios concinnat dextra libellos,
Tractat et in bellis martia tela manus.
LV.
Nosside Locrese.
Una delle nove poetesse greche
Ipsa vocor Nossis: terrâ sum Locride nata,
Carmine ne, Sappho, nobilis una fores.
LVI.
La stessa
Victor Olympiaci toties certamine campi
Euthȳmus effulget Locridis altus honor.
Ast ego majores egi, mihi crede, triumphos
Munere Castaliae nobilitata lyrae.
LVII.
La stessa
Narycios adiens Locros, cava litora circum,
Nossidos ad tumulum, nauta benigne, veni....
Nauta, retro tendas: Locri cecidere superbi,
Nossidos et nullus contegit ossa lapis.
LVIII.
La stessa
Non Hippo, non Orra manet, non alma Selinus;
Et Medma irriguis fontibus uda jacet.
Nossida non valuit penitus subvertere tempus,
Stabit et ingenium tempus in omne meum.
LIX.
Il ritorno della rondine
Parvula ab Ægypto veniens discurrit hirundo,
Quae tibi florigeri nuncia veris erit.
Pleno, Ariadna, sinu; plenis da serta canistris,
Et pubescenti tempora cinge rosâ.
Attamen adcelera: subito fugit alma voluptas:
Solus habet lentos heu! dolor usque pedes.
LX.
Fama letteraria
Rheginâ magni nomen scriptoris in urbe
Adpetis? o facilem, Cynname, disce modum.
Tu nil conscribas: tu nullos ede libellos:
Tu nulla ingenii des monumenta tui.
At gravis, et lentis incedas passibus: ohe!
Maximus oh! nostris, Cynname, scriptor eris.
LXI.
Ennio Quirino Visconti
Se licet in tenebris abdat longinqua vetustas,
Elicit e tenebris Ennius ingenio.
Hoc duce, Grajugenûm prisco te vivere saeclo,
Vel tibi Grajugenûm saecla redire putes.
LXII.
La nuova Elena di Otranto
Hanc Paris Hydrunto si fors vidisset in alto,
E Sparte nunquam, Tyndari, rapta fores.
Hellas at Hydruntum centenis navibus isset,
Infestâ pugnans per duo lustra manu.
LXIII.
Nizza
Flatibus o tepidis nimium jucunda, Nicaea,
Saepe ubi vitales ebibit aeger aquas:
Sunt ubi convalles, sylvae, gratique recessus;
Vere ubi perpetuo roscida splendet humus:
Non propter fontes es tu mihi cara salubres,
Quodve tuum zephyrus mulceat usque sinum;
Ast ibi quod primas hausit Blancardius auras,
Omnibus es terris carior ipsa mihi.
LXIV.
Un marito inconsolabile per la morte della moglie
Dat longos fletus extinctâ conjuge Drances,
Jurat et extinctâ conjuge velle mori!
Servavitque fidem! lapso nam denique mense,
Drancis in amplexum sponsa novella venit....
LXV.
Il padre di Virginia ad Appio decemviro
Tu dederas leges: at non e legibus ullum
Praesidium sperat territa virginitas.
Ergo, quod stringo ferrum, scelerate decemvir,
Hoc ferrum, gnatae Virginis ultor erit !
LXVI.
Terra di Lavoro, anticamente Campagna Felice
Dicebar felix merito Campania quondam,
Naturae atque artis splendida muneribus.
Pendebant tumidae nostris in collibus uvae;
Stabat bacciferae Palladi juncta Ceres.
Vesvius hîc bellas circum se viderat urbes,
Irriguos amnes, pinguia culta, lacus:
Et mille adnabant pisces Lucrinide in unda;
Stillabant nostris cerea mella favis.
At nunc post clades, ac diri incendia montis,
Infelix vero nomine dicar ego!
LXVII.
La statua di Giove nel museo Pio Clementino
Quae frons! augusto quantum decus enitet ore!
In coelo talem suspicor esse Jovem!
LXVIII.
Saffo, che va in SIcilia
Iam vigil Oceano properat se mergere Plias;
Eos puniceo subrubet alta polo.
Mane novo, Æolio solvet de litore Sappho
Uda petens terrae litora Sicelidis.
Ipse regat clavum, sedeatque in puppe Cupido:
Trina Charis pandat turgida vela manu.
Subsidant undae pelagi; perque aëra tantum
Aurigeras pennas exagitet Zephyrus!
LXIX.
Un giornalista
Lactucas Gnatho nuper plantabat in hortis:
Extemplo doctus scribit ephemeridas...
LXX.
Un drastico
Est mihi nunc solito paullum constrictior alvus:
Ecce, Caballoni scripta latina legam.....
LXXII.
Tomi nella Scizia
Non decorant violae, nec hiantia lilia, Naso,
Haec tua Riphaeo condita busta solo.
At flevit Sulmo extinctum, flevere Camoenae,
Abjecitque suas moesta Erycina faces!
LXXII.
Pompei
Alla nobil donzella Elina Cornacchia Bottesini
Intactos video fontes, proscenia, turres,
Compita, signa, vias, balnea, templa, forum.
Limina grata viris, et limina grata puellis:
Et patulas conchas, cymbia, pensa, colos.
Et lychnos video, situlas, crinalia, gemmas,
Pyxidas, armillas, balsama, liba, dapes.
At cur nulla hominum jam vox auditur, Elina?
Forsan sopitos detinet alta quies!
LXXII.
La Carità greca
dipinto di Pompei
Somnus habet vigiles: emoto cardine furtim,
Nuda pedem veni, nocte silente, pater.
Te premit alta fames! tamen est via tuta salutis:
Repperit hanc solers, ingeniosus Amor.
Lumina jam clausit, nec mammae infantulus haeret;
Adjice tu mammis, adjice labra meis.
Si, genitor, natae dederas dulcissime vitam,
En vitam, genitor, reddere nata cupit.
LXXXIV.
Una nave colle vele raccolte, figurata su la tomba
di Nevoleja in Pompei
Ut cymba instabilis, pelagi quassata per undas
Vela legens, portum devenit in placidum;
Sic me post casus, agitataque tempora vitae,
Mors tegit in tacito saepe vocata sinu.
LXXXV.
La via de’ sepolcri in Pompei
O via, funereis late circumdata saxis!
Quot Pompejanos alta sepulcra tegunt!
Ast hi non gemitus, non tristia dona, viator,
Debita non poscunt manibus officia.
Felices nimium! quîs mitia fata dedere
Incolumis patriae tempore posse mori.
Non illi patriam penitus considere in ignem
Spectarunt, urbis flebile et excidium!
LXXVI.
La dimora in campagna
Venit hyems: pluvias glomerat, nimbosque december:
Mons, valles, campi jam riguere nive.
Quaeris, cur maneam ruri, velut exul ab urbe?
Ne spectem vultus, Æmiliane, tuos.
LXXVII.
Ermione
Sculpere Alexandrum poterat Lysippus; at unus
Blandus Amor puleram sculperet Hermionen.
LXXVIII.
Un poeta Arcadico, ed un Lucreziano
Arcadicos flores jactat se temnere Luccus,
Altaque Lucreti carmina velle sequi.
Ipse fidem tenuit! nam spinea carmina texit
Spinifer, ac spinis horrida scripta facit.
LXIX.
Un secondo Omero
Se merito aequiparat magno Quintillus Homero:
Expers luminibus magnus Homerus erat.
LXXX.
L’anello
Dulcis amicitiae ne quae mihi saepe dedisti
Pignora, Lethaeis mersa ferantur aquis,
En tibi gemmanti candescens annulus orbe:
Haereat hic digito, Callianira, tuo.
Sic tibi non luctu, non ullis anxia curis
Alite felici candida vita fluat.
LXXXI.
Fidia a Lord Elgin,
recante a Londra le sculture del Partenone
Mittis ad extremos, vecors Elgine, Britannos
Marmora Phidiacâ tam bene sculpta manu?
Proh scelus infandum! si laevi numinis ira
Haec procul Actaeo jussit abire solo,
Itala, Graecorum ingeniis aptissima tellus,
Has habeat tellus itala semper opes.
LXXXII.
La Costanza
Loyolae quondam soboles ad moenia Rhegî
Venerat, antiquo restituenda lari.
Excipiunt cupide patres, juvenumque catervae,
Et pueri et matres, virgineique chori:
Undique circumstant, Loyolae gesta canentes;
Tu modo Rheginis o pia turba, places.
Libertas nata est! ac rubro tegmine fulgens
Ad litus Rhegî mox, Garibalde, venis:
Te cupide excipiunt patres, juvenumque catervae,
Et pueri et matres, virgineique chori!
Insontes pellunt socios, te laudibus ornant;
Tu modo Rheginis o Garibalde, places.
Quare age, desertam Libyae sitientis arenam
Desere, et huc raptim tu, Mahomete, veni:
Dispeream! si non cunctis cum civibus urbem
Devotam videas, o Mahomete, tibi!!
LXXXIII.
Vasi italo-greci, Tarentini nella biblioteca del poeta
Vascula Apelleis circum variata figuris,
Orgia thyrsigeri sunt ubi picta dei,
Quaeque imis olim veteres posuere sepulcris,
Manibus ut sanctis ultima dona forent;
E terrae latebris superas emergite ad auras:
In laribus statio vos manet apta meis.
Vosne Tarentinae placidum conclave puellae?
An tecta ornastis litigiosa senis?
Cuncta mihi, si graeca, placent: Danaumque libellos
Insignes minio scrinia nostra tenent;
Dumque eritis mecum, nunquam vos dixerit ullus
Omnino patrios deseruisse focos.
LXXXIV.
Il desiderio del ch. Mascheroni, ed Apicio, latino scrittore
de re culinaria
Si fors longa dies libros absumeret omnes,
Incolumem vellet Maschero Virgilium.
At mihi, Phannus ait, liber hic sit salvus Apicî;
Virgilio potior nam mihi venter erit.
LXXXV.
Al Padre
Parthenope primo vidit te flore juventae
Extemplo Aonios congeminare sonos.
Postea flexanimae pollens tu munere linguae,
Rheginae fueras gloria prima togae.
Ergo incinge, pater, binis jam tempora sertis,
Quae tibi dat Phoebus, quae tibi sancta Themis.
LXXXVI.
La Gloria
Quid plausus hominum, vel quid sit gloria quaeris?
Aura levis, fumus, sibilus, umbra, nihil.
LXXXVII.
Narcisso scolpito da Angenida
Nunc me lucidulo quoties in fonte viderem!
Pulcrior a scalpro redditus Angenidae,
LXXXVIII.
Il tragitto dello stretto d’Abido
Nabat Abydenas Leander saepe per undas,
Cerneret ut vultus, Sesti puella, tuos.
Ast ego, ne informis videam Clitenidis ora,
Tranabo ingentem, Iuppiter!, oceanum.
LXXXIX.
La Culla
Dormi, care puer: somni sit lenis imago,
En ut Hymella soror jam tibi flabra ciet.
Dormi, care puer: quum post adoleverit aetas,
Fuscabit somnos plurima cura tuos!
XC.
L’abbandono della tomba di Virgilio a Posillipo
Exuviae dulces! divini busta Maronis,
Vos circum, rigidis sentibus horret humus?
Adsidet haec tantum vigilans ad limina pastor,
Caprigenumque pecus cannea septa tegunt?
Ergo, nequicquam vates moriturus, anhelans
Hoc sua mandârat condier ossa solo?
Illius ah Genius, Mincî divertat ad undas,
Ingratae fugiens litora Parthenopes!
XCI.
Canova
Saepe homines, fama est, mutasse in saxa Medusam:
At saxis animam dat tua docta manus.
XCII.
Amor conjugale
Amisso tantum doluit Phoenissa Sychaeo,
Quantum de incolumi conjuge, Nina, doles....
XCIII.
Epitaffio
Immunes forma et virtus si funeris essent,
Non hoc sub saxo, bellula Amina, fores.
XCIV.
Uno scrittor di tragedie
Quum labra in risum cupio dissolvere, Maena,
Quae dictas tragico carmine scripta lego.
LXCV.
Regolo a Cartagine
Mittor ego in patrios fines: tamen inde redibo,
Vel si, Carthago, lumine captus ero.
Lacrimulas sparget conjux, gnatique tenelli:
Carior at lacrumis est mihi sancta Fides.
XCVI.
Cicerone al triumviro Marco Antonio
En adsum: caput ense meum decide, triumvir,
Hanc linguam crebro, perfide, pungat acus.
Dum mea, quot scripsi, facunda volumina stabunt,
Haec stabit, sceleris nuncia lingua tui!
XCVII.
Medea
Abscidit ista suos, insontes femina natos?
Hyrcanis similis tigribus illa fuit!
Ast etiam tigris teneros alit ubere natos;
Saevior Hyrcanis tigribus illa fuit!
XCVIII.
Epitaffio
Insignis facie, virtute insignior, Henna,
Hîc stas, materno rapta puella sinu.
Heu! longum tumulo tentavi incidere carmen;
At vetuit grandis scribere plura dolor!
XCIX.
Metastasio ai romantici
Dira lues Italûm, fœdissima turba, poetae,
Tabida qui Gothicâ labra rigatis aquâ.
Non vobis adflant Veneres, grajaeque Camoenae,
Sordet et in latio lecta corolla solo.
At manes tumulique placent, aconita, novercae,
Et quae per tumulos saga pererrat anus.
Ite procul: vestros, furialia monstra, libellos,
Nudaque fastidit carmina posteritas.
At mea perpetuo mollissima musa manebit;
Tam bene pertentat pectoris illa vias!
C.
L’ottava meraviglia del mondo
Templum Ephesi, Babylon, Mausòli busta, colossus,
Signa Jovis, Cyri regia, pyramides;
Haec fuerant olim septem miracula mundi:
Octavum, nasus, Nasidiene, tuus!
CI.
Sotto un erme d’Ulisse
Hospes marmoreum ne contemplator Ulixen:
Marmoreus quanquam versat et ipse dolos.
CII.
Una tomba sulla spiaggia di Messina
Navita, quo properas? paulum deflecte carinam,
Et mea non siccis perlege fata genis.
Tiburis Argei quâ tecta madentia surgunt,
Omine non fausto nata Lysilla fui.
Quum pia me genitrix Siculas adduxit ad oras,
E partu nondum septima messis erat.
Vix patrem vidi, Zancle quem magna tenebat,
Vix patri misero basia prima dedi:
Dum Phario ludens captarem litore conchas,
Tortilis afflatu me necat hydra suo.
Nec me Tibur habet: jaceo prope saxa Pelori:
Audistin? felix carpe, viator, iter.
CIII.
Lo specchio
En speculum, Danaë: mendas tu conspice frontis;
Insedit fronti plurima ruga tuae.
Hinc discas formae contemnere dona caducae;
Unica nam virtus nescia mortis erit.
CIV.
Trasibulo vincitore dei XXX tiranni, e Catone Uticense
Tu, Cato, servitium patriae ne forte videres,
Abjiciens animum, das tibi sponte necem.
Libera quo fieret per me, mea patria vixi:
Major ego magno nonne Catone fui?
CV.
In morte di Corinna Secondina
affetti della sorella Placidia
Nox operit terras : immania limina Ditis
Linque, et cum bellâ lude sorore, soror.
Ut quondam (memini!) quum tu, surgentibus astris,
Ducebas faciles, docta Corinna, choros.
Tu mecum Phrygio varians subtemine peplum,
Fallebas longae taedia noctis acu.
Mecum etiam, primos quum sol accenderet ignes,
Cantabas blandâ carmina culta lyrâ:
Inter odoratas laurus quandoque solebas
Dormire, ad rivum subsilientis aquae.
Ah mors! ah hominum semper tu gaudia turbas;
O soror, o oculis semper adempta meis!
Rivulus ipse fluit: pergunt frondescere lauri;
Non tamen hîc vultus ridet, ut ante, tuus.
Ingemit obscaenus tantum de culmine bubo,
Noctuaque infelix ad tua busta canit!
CVI.
I papiri Ercolanesi
Ingemis evolvens nigrantes igne papyros:
Parce, Blesille, metu: pone, Blesille, metus.
Non tua sulphureo torrebit Vesvius igne
Scripta, giganteis sparsa voluminibus;
Nam folia in tutâ mercator condidit arca:
Servandis salsis piscibus illa vacant!
CVII.
Caulonia
Turrigera o Caulon, mediis e vallibus exstans,
Fama perennat adhuc nominis alta tui!
Te quondam Siculus potuit vastare tyrannus;
Te quoque Campanae diripuere manus.
Attamen adsurgis longe florentior armis;
Deliciis, opibus, legibus, arte, viris.
Incubuit tandem tempus, fecitque ruinas;
Quippe urbes etiam funeris hora manet.
Et tu nativis cecidisti in vallibus, Aulon,
Ut jacuit Sybaris, Temsa, Celenna, Rhodos!
CVIII.
Il serto poetico
Vatibus antiquis velabat Delphica laurus
Tempora, cum baccis conspicienda suis.
At, quum pelliciant somnos tua dramata, Maevî,
Fronde papavereâ jam tibi serta dabo.
CIX.
Annibale e Napoleone I
Maximus ipse armis fueram: tu maximus armis:
Signa per Alpinas movit uterque nives:
Gessi ego perpetuum bellum cum gente Quirini:
Pressit te bellis Anglia perpetuis:
Tandem post centum pugnas, altosque triumphos,
Occidit, e patrio pulsus uterque solo.
At non aequali famâ cantabimur ambo,
Tu pro te pugnans, Hannibal ob patriam!
CX.
«In voi farò ritorno: ove declina
Ombrò dall’Appennino al pian fecondo.»
Salvete, herbiferae valles, quas algidus Umbro
Lene sonans, lymphâ praetereunte rigat!
Vagiit hac primum, nascens Sextinius orâ;
Pressit et haec tenero rura beata pede.
Ah! quoties populos, ac dissita regna pererrans
Vallibus in patriis maluit ille mori:
Ac meminit lusus patriis in vallibus actos,
Annuaque indigenis festa novata deis.
Irrita vota cadunt! longeque Umbronis ab undâ,
Sextinî cineres Gallica terra tenet!
CXI.
Bruttezza di Cilla
Si, quum Romulidae bellas rapuere Sabinas,
Una Sabinarum tu quoque, Pylla, fores:
Cernere jam poteras tuto spectacula Circi,
Tutaque Circensi, Pylla, sedere solo.
CXII.
Lettura di versi
Ad me chartarum sudans sub pondere vasto
Tu matutino tempore, Plance, venis.
Excitor e somno: mi longa poemata ructas:
Optarim somnos Endymionis ego!
CXIII.
Questi epigrammi
<poem style="padding: 50px">
Dum legis haec, Helene, ceratis scripta tabellis,
Cur habeant quaeris tristia mixta jocis?
Sic vita est hominum: luctus, mox rara voluptas;
Mox iterum luctus: fabula sic agitur!
CXIV.
Sotto una protome di Menandro
Plaude manu ridens: facies haec vera Menandri:
Quot dedit ille jocos! quot dedit ille sales!
CXV.
Ad una madre, che conduce a bagnarsi nel Sarno
il figlioletto
Sarnides ah nymphae rapient! Vannilia, nunquam
Abluat in vivo flumine membra puer.
CXVI.
Il poeta Navagero, che abbrucia i volumi di Marziale
Efferus ah! nimium Naugerus tradere flammis
Vatis erat solitus carmina Bilbilici.
Non ipse incendam latialia carmina Naldi;
Nostra sed excipiet vasta latrina sinu...
CXVII.
La Fata Morgana
Obstupeant alii, quum coelo flava sereno
Aurora optatum rettulit orta diem;
Vel; quum se pluvium sinuans Thaumantis in arcum,
Iris septeno picta colore micat.
Ipsa oculis majora dabo spectacula, surgens
E Mamertino gurgite fluctisono:
Per me nam templa ac moles, et moenia mille
Nantia prospicies aëra per medium!
CXVIII.
La banderuola politica
Mane placet Flacco respublica sola: Catones
Ore crepat semper, Scipiades, Decios.
Moxque die medio, mutatis partibus, unum
En Flaccus regum deperit imperium!
Sub noctem, regi vult fraena imponere Flaccus,
Atque sinistra modo, pars modo dextra placet:
Sed redit aurora, et secum bene cuncta revolvens,
Turcarum regimen denique Flaccus amat!
Oh! quodcumque tibi saturet jejunia ventris,
Hoc est, Flacce, tibi sanctius imperium !
CIX.
La Vergine Erinna,
una delle nove poetesse greche
Cur mihi dividuos crines componere tentas?
Cur mihi tam belle pectora pingis, Amor?
Fida manet semper doctis Erinna Camoenis:
I procul; abde tuas, ales Amor, faculas.
CXX.
Un padre alla figlia nel natalizio di lei
Euge veni: redit ecce tuus Natalis, Amina:
Non erit hac patri laetior ulla dies.
Tu mihi delicium, requies tu sola senectae;
Tu mihi supremus, tu mihi primus amor.
CXXI.
Il sogno
En iterum, Sappho, latiâ dum ludit avenâ,
En mea te, Sappho, grata Camoena vocat.
Nox erat: in somnis laetissimus ipse videbar
Per Methymnaeas ire, redire vias.
Postmodo litoreâ myrto texisse corollam,
Pendula de templo staret ut ipsa tuo.
Heu! somno excutìor; nec me tenet aurea Lesbos,
At longe Ausonii detinet ora soli!
Pro me igitur, Charites, templi de poste corollam
Vellite: Sapphoni reddite blandiloquae.
CXXII.
Capri abitata da Tiberio
Insula, naturae centum ditissima donis,
Olim Sirenum facta beata domus!
Quandoquidem voluit Capreas habitare tyrannus,
Romanique ferox arbiter imperii,
Insula, naturae centum pulcherrima donis,
Diceris igniferûm tu domus Eumenidum.
CXIII.
Lodi giornalistiche
Quaeris, cur nostrum vellem disperdere carmen?
Laudarunt nostrum carmen ephemerides....
CXXIV.
I quattro grandi amici del Poeta
Scherzo Anacreontico
Jam novus exoritur laetis mortalibus annus:
I, puer, et cyathis quattuor adde merum.
In manibus, Blancarde, tuis sit primus; at alter
Æstuet in manibus, candide Dona, tuis.
Baggiolinus erit, qui tertia pocula miles
Ebibat, ac nobis bella peracta canat.
Quartus at, ambrosio qui sit mage plenus Iäccho,
Is Theodolindae proluat ora calyx.
CXXV.
Ad un celebre Romatico, che fatto vecchio
detta versi latini
Sancia, Marculpha, Elisabeth, Cunegunda, Wilelma
Hae fuerant juveni jam tibi solus amor.
Pone chelyn latiam, latias ne tange puellas:
I procul e nitidis fontibus Aonidum.
Te nunc fastidit Phyllis, te flava Corinna;
Respuit amplexus Lesbia pulcra senis.
CXXVI.
Una città della Penisola
Foeda bonis, jucunda malis, urbs invida, discors,
Non habitanda viris, non habitanda feris !
CXXVII.
Finale
Sic vivo, o lector, ventoso in litore Rhegî
Dulcia delibans oscula Pieridum.
Et procul a vulgo, vulgi praeconia temno:
Sat fuerit magnis complacuisse viris.
Huc aliquis forsan veniens de more viator
Quaeret, an hic vatis surgat amica domus:
Et florum nimbo conspergens limina, dicet:
Litore in extremo, care poeta, jaces!
