Migne Patrologia Latina Tomus 51
ProAqu.EpExSeA 51 Prosper Aquitanus390-463 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
Praefatio.
615 Dum sacris mentem placet exercere loquelis, Coelestique animum pascere pane juvat: Quosdam, ceu prato, libuit decerpere flores, Distinctisque ipsos texere versiculis. Ut proprias canerent epigrammata singula causas, Et pars quaeque suo congrueret titulo. Nec nostrae hoc opis est, sed ab illo sumitur hic ros, Qui siccam rupem fundere jussit aquas. Ut quod in affectum cordis, pietate magistra, Venerit, hoc promat carmine laeta fides.
INCIPIT LIBER. I. Quae sit vera innocentia.
Innocentia vera est, quae nec sibi, nec alteri nocet. Quoniam qui diligit iniquitatem, odit animam suam. Et nemo non prius in se, quam in alterum peccat. Perfecte bonus est, et vere dicitur insons. Nec sibi, nec cuiquam quod noceat faciens. Nam quicumque alium molitur laedere, primum Ipsum se jaculo percutiet proprio. 617 Et cum forte animum non sit subitura facultas, Non dubium in cordis viscere vulnus habet. Nec fugit infecti sceleris mens prava reatum, Cui nimis hoc solum quod voluit nocuit.
II. De hominibus diligendis. Sic diligendi sunt homines, ut eorum non diligantur errores, quia aliud est amare quod facti sunt, et aliud est odisse quod faciunt. Naturae quisquis propriae non spernis honorem, In quocumque hominum quae tua noscis ama. Sic tamen, ut pravos vitet concordia mores, Nullaque sint pacis foedera cum vitiis. Namque quod artificis summi fecit manus, unum est: Quaeque auctore bono condita sunt, bona sunt. Divinum in nullo figmentum despiciatur, Sola malis studiis addita non placeant.
III. De vera aeternitate. Vera aeternitas et vera immortalitas non est nisi in Deitate Trinitatis: cui quod est esse perfectum est; quia natura initio carens, et incremento non indigens, sicut nullum finem, ita nullam recipit mutabilitatem. Creaturae autem, etiam illae quibus Deus aeternitatem dedit, vel daturus est, non penitus omnis finis alienae sunt, quia non sunt extra commutationem; dum illis finis est, et temporalis institutio, et localis motio, et ipsa in augmentum sui facta mutatio. Aeternus vere est solus Deus omnicreator, Vita in se vivens permanet esse quod est. Hoc Pater, hoc Verbum Patris, hoc est Spiritus almus, Quorum natura est una, eademque simul. Non coeptum, aut auctum, non hic mutabile quidquam est, Quod subeat leges temporis, aut numeri. Virtus, praeteritis prior ulteriorque futuris, Nil recipit varium, nil habet occiduum. Nam rerum, quas ut voluit sapientia fecit, Multis vita quidem est praestita perpetua. Sed quodcumque potest sese amplius aut minus esse Quodam fine ipsi quod fuerat moritur. Sic nihil aeternum quod commutabile factum est. Et quod cuncta super, semper idem Deus est.
IV. De patientia Dei. Patientia Dei vera est, qua parcit contemptus, parcitque negatus; et magis vult vitam peccatoris quam mortem; eruditio est poenitudinis, et oblatio correctionis. Nec ulla ipsius opera misericordia vacant, quando homini et indulgentia consulit, et flagello. 619 Multa diu summi differt patientia Regis, Suspendens aequi pondera judicii. Et dum plectendis parcit clementia factis Dat spatium, quo se crimine purget homo, Denique committunt homines mala crimina semper, Dat spatium, ut pereant crimina, non homines. Verbere nonnumquam castigans corde paterno, Ne cito consumant saeva flagella reos. Sic pietate Dei terrarum non vacat orbis, Et nihil est quod nos non trahat ad veniam: Cum Rex salvandis ipsa quoque consulit ira, Ut curat medicus vulnera vulneribus.
V. De ultione Dei. Divina bonitas ideo maxime irascitur in hoc saeculo, ne irascatur in futuro: et misericorditer adhibet temporalem severitatem, ne aeternam juste inferat ultionem. Cum Deus exserta peccantes verberat ira, Ut norint homines quid mereantur agit. Nam dum mortalis peraguntur tempora carnis, Auxilium miseris ipsa flagella ferunt. Et vindicta brevis sic noxia crimina finit: Ne sine fine habeat debita poena reos.
VI. De vera Dei laudatione. Vera est confessio benedicentis, cum idem sonus est et oris, et cordis. Bene autem loqui, et male vivere, nihil est aliud quam sua se voce damnare. Laus vera in Dominum depromitur ore precantis, Si quae voce fluunt, intima cordis habent. Non prodest cuiquam solis bona dicere verbis, Ni pia mens habeat, quod bene lingua sonat. Nam fari recte, miserum est, et vivere prave. Damnat nota malum regula justitiae.
VII. De virtute charitatis. Dilectio Dei et proximi propria et specialis virtus est piorum, atque sanctorum, cum caeterae virtutes et bonis et malis possint esse communes. Plurima sanctorum bona sunt communia multis, Et quiddam recti constat inesse malis, Sed pia pars summae tendens virtutis ad arcem, Omne operum meritum vincit amore Dei. Quo pariter quemcumque hominum sic diligit, ut se: Hoc optans aliis quod cupit ipse sibi. Unde istis geminis virtutum qui caret alis, Coelorum ad regnum non habet unde volet.
621 VIII. De doctrina apostolica. Doctrina apostolica tam salubris tamque vitalis est, ut pro capacitate utentium neminem sui relinquat exsortem. Quia sive sint parvuli, sive magni, sive infirmi, sive fortes, habent in ea et unde alantur, et unde satientur. Exueret Deus ut tetra caligine mundum, Doctrinae accendit lumen apostolicae: Quae nullis animis, nullis non congruit annis, Lacte rigans parvos, pane cibans validos. Non tempus, non sexus huic, non causa resistit, Omnes curat, alit, justificat, vegetat. Sumite quae magnae apposuit Sapientia mensae, Et variis pasci discite deliciis. Quarum pars totum est epulum, et quo quisque juvatur, Inde capit vitam, quam parit una fides.
IX. De quaerendo Deo. Deum quaerens, gaudium quaerit. Sic ergo quaerat, ut non in se, sed in Domino gaudeat. Accedendo enim ad Deum, illuminatur ignorantia et corroboratur infirmitas, data sibi et intelligentia qua videat, et charitate qua serviat. Scire Deum cupiens, gaudere et vivere quaerit, Si verum et summum norit amare Deum. Cui tribuat quidquid recte sapit, optat, agitque, Et sine quo carnis gloria pulvis erit. Non ergo in quoquam sua munera deserit auctor, Perque suum Dominus se manifestat opus. Inque illis habitat dives penetralibus hospes, Quae gaudent hoc se comta quod ipse dedit.
X. De fastidio spiritali. Sicut corpori noxium est corpoream escam non posse percipere, ita animae periculosum est spiritales delicias fastidire. Ut perdunt propriam mortalia corpora vitam, Si nequeunt escas sumere corporeas: Sic animae, nisi deliciis rationis alantur. Dum Verbi aeterni pane carent, pereunt. Nam quid erit quod dira procul fastidia pellat, Cum se ipso refugit mens saturare Deo?
XI. De bonorum et malorum finibus. Numquam multi sunt qui ad non esse tendunt. Quid enim tam obnoxium paucitati, quam quod est debitum perditioni? Esse Deo verum et proprium est, cui quisquis adhaeret, 623 Aeterni in regni lumine semper erit. Nam qui justitiam spernunt, non esse laborant, Inque nihil tendunt, et nihil esse queunt. Non ergo illorum poterit pars multa videri, Quorum in sanctorum nullus erit numero. Sed vere magni, et multi sine fine manebunt, In Christo quorum gloria perpes erit.
XII. De tranquillitate ultionis Dei. Non concupiscit Deus poenam reorum, tamquam saturari desiderans ultione. Sed quod justum est cum tranquillitate decernit, et recta voluntate disponit, ut etiam mali non sint inordinati. Nulla Deum oblectat miserorum poena reorum, Nec scelerum vindex ira movet placidum. Omnipotentis enim recta et tranquilla voluntas, Quidquid decerni convenit, hoc statuit. Ut nullis pateat Regis censura querelis, Cum juste accipiet debitus ordo malos.
XIII. De bono intellectu. Bonum intellectum habet qui quod faciendum recte intelligit facit. Alioquin talis est sine opere intelligentia, qualis est sine timore sapientia, cum sit scriptum, Initium sapientiae timor Domini. Scriptorum Domini plene videt omne profundum, Implet qui factis cognita verba piis. Nam nimis a sensu doctrinae devius errat, Si quae curavit scire, fugit facere.
XIV. De requie adhuc in carne viventis. Habet jam in hac vita requiem suam anima quae de morte infidelitatis exempta est, et non ab operibus justitiae, sed ab iniquitatis se abstinet actione, ut vivens Deo, et mundo mortua, in humilitatis et mansuetudinis placida tranquillitate requiescat. Est et in hac vita multis requies data sanctis, Quorum animas mundus non tenet occiduus: Quos desideriis nullis peritura fatigant, Et quibus omne bonum est Christus, et omnis honor. Utuntur terra ut coelo, fugientia temnunt, Quod credunt, quod amant, quod cupiunt, Deus est.
XV. De vovendo Deo. Quisquis bene cogitat quid Deo voveat, et quae vota persolvat, seipsum voveat, et reddat. Hoc exigitur, hoc debetur: imago Caesaris reddatur Caesari, imago Dei reddatur Deo. Sed sicut videndum est quid et cui offeras, ita etiam considerandum est ubi offeras. Quia veri sacrificii extra catholicam Ecclesiam locus non est. 625 Quid voveat Domino quisquis bene corde volutat, Ipsum se totum praeparet et voveat, Major enim offerri nequit hostia mentis in ara, Nec Christi ex templo suavior exit odor, Quam cum homo castorum profert libamina morum, Et de virtutum munere sacra litat. Sic tamen, ut norit qui reddit vota Tonanti Unum divinis cultibus esse locum, In toto mundo quem vera Ecclesia praebet, Et sine quo nullum justitiae est meritum.
XVI. De justitia et gratia. Duae sunt retributiones justitiae, cum aut bona pro bonis, aut mala redduntur pro malis. Tertia est retributio gratiae, cum per regenerationem remittuntur mala, et retribuuntur bona. Atque ita manifestatur quia universae viae Domini misericordia et veritas. Illam autem impiorum retributionem, qua pro bonis mala restituunt, Deus nescit; qui nisi retribueret bona pro malis, non essent quibus retribueret bona pro bonis. Justitiae merces gemina est, vel cum bona rectis, Vel pravis digne cum mala restituit. Salvatrix autem cunctorum gratia Christi, Non pensans meritum, diluit omne malum. Credentesque omnes renovans baptismate sacro, Dat bona, quae propter det meliora bonis.
XVII. De supernae patriae civibus. Omnis qui ad supernam pertinet civitatem, peregrinus est mundi: et dum temporali utitur vita, in patria vivit aliena, ubi inter multa illecebrosa et multa fallacia Deum nosse et amare paucorum est, quibus fit praeceptum Domini lucidum illuminans oculos, ut nec in Dei, nec in proximi charitate fallantur. Coelestem ad patriam Christo redimente vocatus, Vitam labentis temporis hospes agit. Dumque ad promissam requiem non per sua tendit, Mundanae patitur multa pericla viae, Quae nunc obsessa adversis, nunc plena secundis Aut frangit trepidos, obligat aut dubios. Inter quos laqueos currentem ad gaudia vera, Non capiet mundus, cui via Christus erit.
XVIII. De carnis cupiditate vincenda. Nemo est cujus animam corruptibile corpus et inhabitatio terrena non aggravet. Sed annitendum est ut cupiditates carnis spiritus vigore superentur; et interior homo, qui semper sibi sentit resisti, semper se divino exspectet auxilio adjuvari. Nulla anima est, quae non mortali carne gravetur, Nec de corporea conditione gemat. 627 Sed confirmare invalidam, et frenare rebellem, Legitimum et proprium est mentis opus dominae. Quae jus naturae, ut moderamine temperet aequo, Et subdat sceptris noxia quaeque suis, A Domino auxilium, et vires petat, ut valeat se Vincere, nec sensus incitet ipsa suos. Nam nullos famulae poterit compescere motus, Ni fuerit Christi semper amore potens.
XIX. De angusta vitae via. Angusta est via quae ducit ad vitam. Et tamen per ipsam, nisi dilatato corde, non curritur, quia iter virtutum, quo gradiuntur pauperes Christi, amplum est fidelium spei, etiam si arctum sit infidelium vanitati. Arcta via est verae quae ducit ad atria vitae, Nec recipit carnis gaudia mentis iter. Amplis incedit spatiis terrena voluptas, Augusto virtus limite celsa petit. Et tamen hi calles, quos mundi vana pavescunt, Quaedam magnificis aequora sunt animis. Difficilisque nimis per dura, per ardua gressus, Commendat fidei quod tolerare juvat.
XX. De praemio Christianae religionis. Hoc affectu et hoc desiderio colendus est Deus, ut sui cultus ipse, sit merces. Nam qui Deum ideo colit, ut aliud magis quam ipsum promereatur, non Deum colit, sed id quod assequi concupiscit. Hac desiderii Deus est pietate colendus, Justitiae ut merces tota sit ipse Deus. Nam sperans alio se munere posse beari, Non quod poscit amat, sed quod habere cupit.
XXI. De occultis non judicandis. De occultis cordis alieni temere judicare peccatum est; et eum cujus non videntur opera nisi bona, ex suspicione reprehendere iniquum est. Cum eorum quae homini sunt incognita solus Deus judex sit justus, qui et inspector est verus. Culpare in quoquam quae non sunt nota, malignum est, Praesertim si quae cognita sunt bona sunt. Non pateant faciles saevis rumoribus aures. Quae nescire juvat, credere non libeat. Linquantur secreta Deo, qui si quid opertum est Inspicit, et nullis indiget indiciis.
XXII. De adjutorio Dei. Divini est muneris, cum et recta cogitamus, et pedes nostros a falsitate et injustitia continemus. Quoties enim bona agimus, Deus in nobis atque nobiscum ut operemur operatur. 629 Non dubie nostri Deus est et rector, et auctor, Cum toto affectu quae bona sunt gerimus. Ex operum specie clarebunt intima cordis, Quisve hominis mentem spiritus intus alit. Sanctus enim sanctos facit, et de lumine lumen Exoritur: nullus fit bonus absque Bono.
XXIII. De passionibus sanctorum. Justo judicio Dei datur plerumque peccatoribus optata potestas qua sanctos ipsius persequantur, ut qui Spiritu Dei juvantur et aguntur, fiant per laborum exercitia clariores. Quod plerumque mali in sanctos saevire sinuntur, Quodque bonis pravi saepe nocere queunt; Absque Dei nutu non fit, qui corda suorum, His etiam bellis glorificanda probat. Crescunt virtutum palmae, crescuntque coronae, Mutantur mundi praelia pace Dei.
XXIV. De scientia boni. Non est vera scientia boni, nisi ad hoc comprehendatur, ut agatur. Non enim utiliter meditatur legem Dei, qui laborat ut memoria teneat quod actione non implet. Scit legem, docteque tenet jussa Omnipotentis, Qui quod novit agens, diligit id quod agit. Non satis est Domini praeceptum volvere lingua: Is meminit legis, qui memor est operis.
XXV. De amore legis. Qui legem Dei diligit, probat se in omnibus iniquis id quod contra legem est odisse, non homines. Legem spernentes odit cum legis amator, Non homines odit, sed reprobat quod agunt.
XXVI. De scrutandis mandatis Dei. Mandata Dei scrutari nisi quieta mens non potest. Ut ergo religiosum exerceatur studium, abigenda sunt jurgia malignorum. Scrutari legem possunt utcumque quieti, Si mundi a strepitu libera corda vacent. Ut mens ergo piis studiis intenta juvetur, Praelia divinus carnea vincat amor. Nam templum Domini per sacra silentia crescit, Et tacite struitur non ruitura domus.
XXVII. De proficiendo. Nemo tam eruditus, nemo tam doctus est, qui superna illustratione non egeat. Non enim ita 631 ulla divinorum bonorum augmenta sufficiunt, ut non semper supersit aliquid quod mens rationalis et intelligendum desideret et gerendum. Doctrinae Domini penetralia, tempore in isto, Ad plenum nulli pervia sunt homini. Semper enim sanctis superest quo crescere possint: Et perfectorum gloria principium est. Virtutem virtus pariat, de lumine lumen Prodeat, atque omnis palma gradum faciat. Nam cur non cupide mens quaerat quae Deus offert, Cui danda ut recte posceret ipse dedit?
XXVIII. De duplici opere Dei. Si omnes homines simul consideremus, quorum alii misericordia salvi fiunt, alii veritate damnantur, universae viae Domini, id est, misericordia et veritas, suo fine distinctae sunt. Si autem solos sanctos intueamur, non discernuntur hae viae Domini. Individua enim ibi est et a misericordia veritas, et a veritate misericordia, quia beatitudo sanctorum et de munere gratiae est, et de retributione justitiae. Omnibus in rebus geminum est opus Omnipotentis. Totum aut justitia est quod gerit, aut pietas. Quae simul in terras descendunt lucis ab arce, Ne cuiquam parti desit utrumque bonum. Et quoniam cuncti auxilio miserantis egemus, Praecedit semper gratia justitiam, Damnantem elatos, salvantem justificatos, Quos Deus et donis auxerit et meritis.
XXIX. De observantia pacis. Christianae perfectionis est pacificum esse, etiam cum pacis inimicis, spe correctionis, non consensu malignitatis; ut si nec exemplum, nec cohortationem dilectionis sequantur, causas tamen non habeant quibus odisse nos debeant. Moribus in sanctis pulchra est concordia pacis, Cum multis unum convenit, atque placet. Nec tamen hoc cohibenda modo sunt foedera amoris, Ut solis pax haec sit tribuenda bonis. Injustis etiam praestetur justa voluntas, Nec quemquam spernant vota benigna hominem. Non ut amicitiae vitiis socientur iniquis, Adsit sed pravis ut medicina animis. Quae si pace sua non sedat turbida corda, Nobis non possit nostra perire quies.
XXX. De custodia Dei. Custodit nos Dominus ab omni malo, non ut nihil patiamur adversi, sed ut ipsis adversitatibus anima non laedatur. Cum enim tentatio adest, fit quidam in id quod nos impugnat introitus; et cum bono fine, id est, sine vulnere animae, tentatio consummatur, ad aeternam requiem de profundo temporalis laboris exitur. 633 Saepe quidem Dominus sic cuncta adversa repellit, Ut nullo attingi vulnere possit homo. Sed mirabilior tunc est manus Omnipotentis, Illata afflictum cum mala non superant. Laudetur custos, virtutem dans toleranti, Intima corrumpat ne furor exterior. Nam non certanti nulla est speranda corona, Palmam, qua capitur gloria, finis habet.
XXXI. De adjutorio Dei. Ad coelestis Jerusalem consortium non ascendunt, nisi qui toto corde profitentur non esse proprii operis sed divini muneris quod ascendunt. Coelestem ad patriam tendens, cognosce vocantem, Cujus proveheris, si bene curris, ope. Nam si te virtute tua ad coelestia credis Scandere, de superis pulsus ad ima cades.
XXXII. De odiis mundi in Christianos. Omnes qui in Christo volunt pie vivere, necesse est ut ab impiis et dissimilibus patiantur opprobria; et despiciantur tamquam stulti et insani, qui praesentia bona perdant, et invisibilia sibi ac futura promittant. Sed haec despectio et haec irrisio in ipsos retorquebitur, cum et abundantia eorum in egestatem, et superbia transierit in confusionem. Impia pars mundi parti est infesta piorum, Nec tolerare potest dissimiles animos: Ridens nolentes opibus praesentibus uti, Sperantesque sibi credita posse dari. Sed spernenda haec sunt populis opprobria sanctis, Quae stulte jaciunt corda aliena Deo. Nam spes nostra ex hoc visu fit certior omni, Quod spondens quidquid credimus, hoc Deus est.
XXXIII. De patientia fidelium. Tota fidelium salus, tota patientiae fortitudo ad eum qui in sanctis suis est mirabilis referenda est; quia nisi in illis Deus esset, furori impiorum fragilitas humana succumberet. Cum constans anima adversis non frangitur ullis, Et fidei virtus intemerata manet: Norit inesse sibi Dominum patientia fortis, Inque ejus donum quod steterit referat. Nam quod non cecidit propriis si viribus aptat, Hoc ipso quo se stare putat cecidit.
XXXIV. De obsequiis debitis. Ita et a plebibus principes, et a servis domini sunt ferendi, ut sub exercitatione tolerantiae sustineantur temporalia, et sperentur aeterna. Auget enim merita virtutis, quod propositum non violat religionis. 635 Reddendum est quidquid mundi bene postulat ordo, Propositumque piae non violat fidei. Mitibus et sanctis nulla est spernenda potestas: Aequum servire est regibus, et dominis. Ut Christi famulis ad verum prosit honorem Dilexisse bonos, et tolerasse malos.
XXXV. De toleranda varietate mundana. Recti corde de praeceptis Dei et constitutionibus mundi non queruntur, quia justum est aequanimiter omnia accipi, quae judicaturus voluit tolerare. Dum mutabilium decurrunt tempora rerum, Dumque suis mundus motibus atteritur: Rectorum est adversa pati, et tolerare modeste Nec querula in quoquam voce movere Deum. Cujus judicio nulli parcetur iniquo, Et perpes justos gloria suscipiet.
XXXVI. De aedificatione domus Dei. Omnis sancti aedificii status, sicut Deo cooperante proficit, ita Deo custodiente consistit. Quoniam utilis praepositorum custodia est, cum Spiritus Dei populo suo praesidet, et non solum greges, sed etiam ipsos dignatur custodire pastores. Cum lapides vivi pacis compage ligantur, Inque pares numeros convenit una domus, Claret opus Domini, qui totam construit aulam. Effectumque piis dat studiis hominum. Quorum perpetui decoris structura manebit, Si perfecte auctor protegat, atque regat.
XXXVII. De aeternis gaudiis. Aeternae civitatis aeterna sunt gaudia, et stantium dierum perpes infinitas nec variabitur nec labetur, quia incommutabili pace potientur, quorum omnium erit bonum, quod fuerit etiam singulorum. Semper erunt quod sunt aeternae gaudia vitae: Gaudendi quoniam causa erit ipse Deus. Nec varios pariet motus diversa voluntas. Unum erit in cunctis lumen, et unus amor, Inque bonis summis posita experientia felix, Nec volet augeri, nec metuet minui.
XXXVIII. De lege charitatis. Lex Christi perfectio charitatis est, qua Deus proximusque diligitur: et per quam dicitur Conditori legis, Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Bene enim exspectat promissionem Dei, qui mandatum ejus exsequitur: nec frustra sperat parcendum peccatis suis, qui ignoscit alienis. Verus amor Christi vera est custodia legis, 637 Et mandata Dei complet amans homines. Quorum ignoscentes culpis sua crimina solvunt, Quodque aliis tribuunt, hoc sibi prospiciunt. Det peccatori veniam peccator, et aequa Conciliet Dominum conditione sibi. Cujus judicium de nostro examine pendet, Quod serimus metimus, quod damus accipimus.
XXXIX. De jussionibus Dei. Nihil Deus jubet quod sibi prosit, sed illi cui jubet. Ideo verus est Dominus, qui servo non indiget, et quo servus indiget. Non ideo quidquam mandat Deus, ut sibi prosit, Nec servi officio verus eget Dominus. Cujus praeceptis augetur qui famulatur, Fitque minor quisquis negligit imperium. Nam Deus omnipotens, simul omnitenensque potestas, Nil perdit proprium, nil capit occiduum. Numquam non habuit quod habet, dans quidquid haberi Proderit, et sumens non nisi quod dederit.
XL. De intemporali scientia Dei. Id quod in tempore novum est, non est novum apud Deum qui condidit tempora, et sine tempore habet omnia, quae suis quibusque temporibus, pro eorum varia aetate, distribuat. Insolitum si quid labentia tempora promunt, Hoc mirum mundus dicit, habetque novum. Sed rerum Auctori nullus non cognitus ordo est, Cernenti quidquid saecula cuncta ferunt, Quae non incerto volvunt magna agmina motu. Sed sub judicio stantque fluuntque Dei, Ut nihil existat naturae in partibus ullis, Quod non ille suo temperet arbitrio.
XLI. De providentia Dei. Mutabilium dispositionem immutabilis ratio Dei continet, ubi sine tempore simul sunt quae in temporibus non simul fiunt quia tempora non simul currunt. Lex aeterna Dei stabili regit omnia nutu, Nec mutat vario tempore consilium. Utque locis praesens simul est Deus omnibus unus, Sic aevi metas secum habet, et numeros. Nec serum aut properum sibi sentit in ordine rerum, Cui cuncta assistunt acta, et agenda simul.
639 XLII. De impunitate peccantium. Nihil est infelicius felicitate peccantium, qua poenalis nutritur impunitas, et mala voluntas, velut hostis interior, roboratur. Qui se peccatis gaudet feliciter uti, Infelix nimis est prosperitate sua. Dumque capit miseros effectus prava voluntas, A vera semper luce fit exterior. Sumens pestifera de consuetudine robur, Et sua complectens vincula mortis amor. Deficiant potius vana oblectamina mundi, Subdanturque pio colla domanda jugo, Inque putres fibras descendat cura medentis: Ut blandum morbum pellat amica salus.
XLIII. De legis littera. Legis littera quae dicit non esse peccandum, si Spiritus vivificans desit, occidit. Sciri enim peccatum facit potius quam caveri: et ideo magis augeri quam minui, quia malae concupiscentiae etiam praevaricatio legis accedit. Index peccati lex est plectenda vetando, Quae, nisi cor mundet Spiritus, interimit. Nullus enim est insons sola formidine poenae, Qui sanctum et justum non amat imperium, Hunc tamen affectum non lex, sed gratia confert: Quodque jubet legis littera, velle facit.
XLIV. De lege et gratia. Lex data est ut gratia quaereretur, et gratia data est ut lex impleretur. Neque enim suo vitio non implebatur, sed vitio prudentiae carnis, quod vitium per legem demonstrandum, per gratiam sanandum fuit. Non servit jussis legis prudentia carnis, Peccati stimulos nec superare potest. Sed quia mens anceps patitur mala corporis aegri, Quaerere divinum cogimur auxilium. Lex igitur facit ut poscatur gratia Christi, Ardua qua legis jussa queant fieri. Nec jam non valeant carnales vincere sensus, Quos justae legis conditor ipse juvat.
XLV. De promissione Dei. Hoc promittit Deus, quod ipse facit. Non enim ipse promittit, et alius facit, quod jam 641 non est promittere, sed praedicere. Ideo non ex operibus, sed ex vocante; ne ipsorum sit, non Dei, et merces non imputetur secundum gratiam, sed secundum debitum, atque ita gratia jam non sit gratia. Quae Deus omnipotens promittit, perficit ipse, Nec proprium externis viribus implet opus. Hinc secura fides sperat quod credit, amatque Auctorem, qui quod spondet, et efficiet. Nam si quae Dominus promittit, non operatur, Sed solum humanum praevidet arbitrium: Non haec dona ejus, sed sunt praedicta vocanda. Ceu quisquam ex proprio sit bonus, absque Deo. Quod quia non recipit pietas, veroque repugnat, Gratia non reparet, gratia justificet. Quae sic in cunctis implet sua dona vocatis, Ut quorum dux est, fiat et ipsa comes.
XLVI. De fidelium culpis et infidelium bonis. Sicut non impediunt ab aeterna vita justum quaedam peccata venialia, sine quibus haec vita non ducitur, sic ad salutem aeternam nihil prosunt impio aliqua bona opera, sine quibus difficillime vita cujuslibet pessimi hominis invenitur. Ut quaedam tenues maculae in splendore piorum, Major virtutum quas vacuat numerus, Aeternae donis nequeunt obsistere vitae, Nec merita obscurat grandia culpa levis: Sic aliquid plerumque boni pars impia gestat, Magni mole mali quod facile obruitur. Nec prodest quiddam recti sapuisse malignis, Si verum et summum non coluere Deum. Una fides igitur, spes una est, atque amor unus, Quo fiat justus, sitque beatus homo. Nam bona, quae pravis naturae ex dote supersunt, Augent peccati pondera, non minuunt.
XLVII. De malae voluntatis effectu. Cum mala voluntas potestatem accipit efficiendi quod cupit, ex judicio Dei venit, apud quem non est iniquitas. Punit enim etiam isto modo, nec ideo injuste quia occulte. Caeterum iniquus puniri se ignorat, nisi cum manifesto supplicio senserit nolens, quantum mali sit, quod perpetravit volens. Cum datur injusto peccandi optata potestas, Ut mala mens prave quod cupit efficiat, Ira Dei magna est, qua multos sic quoque punit, Ut quibus exsultant criminibus pereant. Crescit enim occulte cum longo poena reatu, Ausibus illicitis si nihil obstiterit. Et magis erranti ne parcant flagra timendum est, Quam ne non fiat quod voluisse nocet.
XLVIII. De superbia. Omnia vitia in male factis tantummodo valent; sola superbia etiam in recte factis cavenda est. 643 Omne genus vitii proprio tantum valet actu, Et peccata suam quaeque gerunt speciem. Sola est innumeris armata superbia telis, Cui possunt vires, et bene gesta dare.
XLIX. De impari usu fortunae. Interest plurimum qualis sit usus, vel earum rerum quae prosperae dicuntur, vel earum quae dicuntur adversae. Nam bonus temporalibus nec bonis extollitur, nec malis frangitur; malus autem ideo hujusmodi infelicitate punitur, quia felicitate corrumpitur. In rebus mundi non idem est omnibus usus, Nec cuncti paribus cuncta ferunt animis. Namque bonos non blanda inflant, non aspera frangunt. Sed fidei invictae gaudia vera juvant. Terrae autem, et feni breviter florentis amator Seu caret optatis, seu fruitur, miser est.
L. De morte sanctorum. Mala mors putanda non est, quam bona vita praecesserit. Non enim facit malam mortem, nisi quod sequitur mortem. Non itaque multum curandum est necessario morituris, quid accidat ut moriantur, sed moriendo quo ire cogantur. Cuncta bonis prosunt, quos et mors ipsa beatos Efficit, ut sumant praemia principium. Ille igitur finis malus est, quem poena sequetur, Et qui perpetui porta doloris erit. Non quo absumentur lacrymae, cunctique labores: Ut veteris pereant omnia signa mali.
LI. De puritate quam non perdit invitus. Ita non amittitur corporis sanctitas, manente animi sanctitate, etiam corpore oppresso: sicut amittitur sanctitas corporis, violata animi puritate, etiam corpore intacto. Mens illaesa nihil violato corpore perdit: Invitam carnis vulnera non maculant. Nec crimen facti recipit non mixta voluntas: Velle magis facinus, quam tolerare nocet. Sic autem ad cordis penetralia cuncta recurrunt, Ut plerumque animus sit sine carne reus. Dum, quod ab intacto semotum est corpore, solus Concipit, et tectis motibus intus agit.
LII. De fortitudine tolerantiae. Major animus merito dicendus est, qui vitam aerumnosam magis eligit ferre quam fugere; 645 et humanum judicium, maximeque vulgare, quod plerumque caligine erroris involvitur, prae conscientiae luce ac puritate, contemnere. Qui valet adversis oneratam ducere vitam, Et tolerare magis vult mala, quam fugere, Majoris multo est animi, quam ferre pavescens Indocti injustum judicium populi. Mens etenim recta, et puri sibi conscia cordis, Hoc plus splendescit, quo magis atteritur.
LIII. De humilitate justorum. Justis quidquid malorum ab iniquis dominis irrogatur, non poena est criminis, sed virtutis examen. Nam bonus, etiam si serviat, liber est. Malus autem, etiam si regnet, servus est; nec unius domini, sed quod est gravius, tot dominorum quot vitiorum. Oppressis quoties justis dominantur iniqui, Non est puniti supplicium meriti; Sed virtus fidei sub tali examine crescit, Nec servile gravat libera corda jugum. Solus peccator servit male; qui licet amplo Utatur regno, sat miser est famulus; Cum mens carnalis, nimium dominante tyranno, Tot servit sceptris dedita quot vitiis.
LIV. De oblatione votorum. Nemo quidquam Domino recte voveret, nisi ab ipso acciperet quod voveret. Optima vota Deo, quorum est dator ipse, voventur. Hoc sursum dignum est ire, quod inde venit.
LV. De essentia Deitatis. Omnis substantia quae Deus non est, creatura est; et quae creatura non est, Deus est. Nulla igitur differentia est in deitate Trinitatis: quoniam quod Deo minus est, Deus non est. Natura omnipotens una est, quae cuncta creavit, Et proprie quod sunt, omnibus esse dedit. Quodque Deo minus est, non est Deus. A Patre natum Verbum, et qui amborum Spiritus est, Deus est. Una eademque trium quoniam est essentia, quae se Numquam vel major, vel minor esse potest.
LVI. Quales nos diligat Deus. Tales nos amat Deus, quales futuri sumus ipsius dono; non quales sumus nostro merito. Tales a Domino, quales formamur, amamur; Non quales nostris exstitimus meritis. Sanctificet, doceat, plantet, riget, excolat, ornet: 647 Et sibi perpetuo quod placeat, faciat. Nam nihil est hominis, quod digne possit amari, Perficiat proprium ni bonus auctor opus.
LVII. De intemporali opere Dei. Ordo temporum in aeterna Dei sapientia, sine tempore est, nec aliqua sunt apud illum nova, qui fecit quae futura sunt. Artifice in summo sine tempore temporis ordo est, Inque Deo rerum non variat series. Aeterno auctori simul adsunt omnia semper, Cum quo in factorum est ordine, quidquid erit.
LVIII. De principali rerum omnium causa. Voluntas Dei est prima et summa causa omnium corporalium, spiritaliumque motionum. Nihil enim fit visibiliter ac sensibiliter, quod non de invisibili atque intelligibili summi imperatoris aula aut jubeatur, aut permittatur, secundum ineffabilem justitiam praemiorum atque poenarum, gratiarum et retributionum, in ista totius creaturae amplissima quadam immensaque republica. Principium mundi Deus est, quo cuncta moventur, Et quae permittit, vel jubet auctor, agunt. Hinc mutabilium rerum immutabilis ordo, Aeterni servit legibus artificis. Inque suos fines procedit quaeque voluntas, Nec variis meritis arbiter aequus abest: Corda regens, vires tribuens, peccata remittens, Mitis subjectis, implacidus tumidis. Ut nec poena malum quemquam, nec gloria justum Suscipiat, nisi cum laude et honore Dei.
LIX. De finibus bonorum et malorum. Eam Deus innocentiam probat, qua homo non metu poenae fit innocens, sed amore justitiae. Nam qui timore non peccat, quamvis non noceat cui vult nocere, sibi tamen plurimum nocet, et abstinens ab iniquo opere, sola tamen reus est voluntate. Scire volens, in qua rerum sis parte locandus, Discute quid timeas, quidve sit id quod amas. Nam cuncti hoc gemino nascuntur fomite motus, Respondentque suis germina principiis. Et quod quisque bonum sibi tempore duxit in isto, Hoc summi Regis judicio capiet.
LX. De gaudio Christiani. Christiano recta gaudendi causa non praesens saeculum, sed futurum est. Et ita est utendum temporalibus, ne obsint aeternis: ut in via, qua peregrini ambulant, hoc placeat quod ducit ad patriam. Angelicos cives, et Christi in membra renatos, Non trahat ad veterem carnis origo hominem. 649 Multa quidem in nostros mundus bona procreat usus, Et pleno tellus servit opima sinu. Sed terrae hospitibus, coeli super astra vocatis, Virtutis palma est spernere blanda soli; Et sic praesentis spatium percurrere vitae, Ipsa peregrinis ne via sit laqueus. Nam declinantes pro summis ferre laborem, Terrenorum avidos infima suscipient.
LXI [ Alias LX]. De ineffabili excellentia Deitatis. Excedit supereminentia Deitatis non solum usitati eloquii nostri, sed etiam intelligentiae facultatem. Verius enim cogitatur Deus quam dicitur, et verius est quam cogitatur. Non parva autem notitiae pars est, si ante quam scire possimus quid sit Deus, possumus scire quid non sit. Nulla quidem mens est mortali in corpore vivens, Quae plena videat cognitione Deum. Sed miris operum signis ostenditur auctor, Rectoremque suum condita quaeque canunt. Unde licet fandi vires, animique vigorem Vincat, et excedat gloria lausque Dei, Nos tamen officio cordis gaudemus et oris, Et tanto oblectat succubuisse bono. Hinc fidei virtus, hinc flamma oriatur amoris, Quod latet, exercet; quod superat, reparat.
LXII [ Alias LXI]. De superbia diaboli, et Christi humilitate. Diabolus superbus hominem superbientem seduxit ad mortem; Christus humilis hominem obedientem reduxit ad vitam. Quia sicut ille elatus cecidit, et dejecit consentientem; sic iste humiliatus surrexit, et erexit credentem. Laetifer immodico naturae elatus honore Angelus, inde hominem subruit, unde ruit. Sed Christus miserans deceptum fraude maligni, In se illi ad vitam posse redire dedit: Si caveat pactis hostis servire superbi, Sectari et studeat formam humilis Domini. Qui Patris in Deitate manens Deus omnicreator, Verus de sacra Virgine natus homo est. Sic nostrum assumens Matris de corpore corpus, Esset ut assumptae carnis origo Deus: In quo per lavacrum, fidei virtute renata, Coeleste accipiet gens nova principium. Nil hominis primi retinens, sed plena secundi, Splendore in capitis glorificanda sui.
LXIII [ Alias LXII]. De vera beatitudine. Omnes beati habent quod volunt, quamvis non omnes qui habent quod volunt continuo sint beati. 651 Continuo autem sunt miseri, qui vel non habent quod volunt, vel id habent quod non recte volunt. Propior ergo est beatitudini voluntas recta, etiam non adepta quae cupit, quam prava, etiam si quod concupivit obtinuit. Non semper vere est felix impleta voluntas: Cum saepe injustis sint mala vota animis. Recta igitur cupiens, etiam si non sit adeptus, Persistendo tamen velle bonum, bonus est. At pravus, quod fert animo, si non habet actu, Tam miser est quam si quod cupit obtineat.
LXIV [ Alias LXIII]. Quid sit esse cum Deo. Magna hominis miseria est cum illo non esse, sine quo non potest esse. In quo enim est, sine dubio sine illo non est: et tamen si ejus non meminit, eumque non intelligit, neque diligit, cum illo non est. Majestate Dei concluditur omne quod usquam est: Qua sine nil rerum stare, vel esse potest. Huic homo si recte famulatur, proximus haeret; Si resilit, misero degit in exsilio. Omnia sic Dominus discriminat ordine justo. Quo sint summa bonis, ima parata malis.
LXV [ Alias LXIV]. De Incarnatione Verbi Dei. Divinitas Verbi aequalis Patri facta est particeps mortalitatis nostrae, non de suo, sed de nostro, ut et nos efficeremur participes divinitatis ejus, non de nostro, sed de ipsius. Omnipotens Genitor, Natusque, et Spiritus almus, Una in personis par tribus est deitas; Quae genus humanum, prostratum fraude maligni, Ad vitam hac fecit posse redire via: Naturae ut nostrae Christus causaeque Redemptor, Mortalis fieret, non minuens quod erat; Perque habitum servi vacuaret jura tyranni, Et lethum letho vinceret innocuo. Hinc Verbum carni insertum, carnemque receptans, Nec se confundit corpore, nec geminat: Sic naturam hominis virtute augente superna, Esset ut in vero lumine lumen homo. Qui vires mortis cum vitae absorbuit haustu; Factum est aeternum quod fuit occiduum.
LXVI. De eodem. Catholica fides Dominum Jesum Christum et verum Deum, et verum hominem credit et praedicat. Utrumque enim scriptum est, et utrumque verum est. Qui Deum tantummodo asserit Christum, medicinam negat qua sanatus est. Qui hominem tantum asserit Christum, potentiam negat qua creatus est, utrumque ergo, anima fidelis ac recta, suscipe. Et Deus Christus est, et homo Christus est. 653 Qualis Deus Christus? Aequalis Patri, unum cum Patre. Qualis homo Christus? Virginis filius, habens de homine mortalitatem, non habens iniquitatem. Quisquis consilio aeterno contraria sentis, Et Verbum in nostra carne manere negas, Divinae pietatis opus dissolvere quaeris, Speque sua mundum dispoliare cupis. Nam quis ventura quemquam salvabit ab ira? Quisve hominis primi crimine liber erit? Si deitas Verbi non nostrae est insita carni, Aut Christus falsi corporis umbra fuit? Quis genitus puer est intactae Virginis alvo? Quae natura annis crevit, et aucta cibis? In qua prole patrem mundi se credidit Abram? Quaeve ejus stirps est omnia sanctificans? Quod regale genus simul est et pontificale? Quisve idem David filius et Dominus, Peccati servis, et mortis compede vinctis, Unam est dignatus ferre Redemptor opem? Qui nostri generis carnem cum morte receptans, Nostra hosti, ut nobis vinceret, opposuit, Et carne exuta, dominantem perculit hostem: Ut caperet palmam praeda vestuta novam.
LXVII [ Alias LXV]. Quo odio odiendi sunt mali. Perfectum odium est, quod nec justitia nec scientia caret; id est, ut nec propter vitia homines oderis, nec vitia propter homines diligas. Recte ergo in malis odimus malitiam, et diligimus creaturam: ut nec propter vitium natura damnetur, nec propter naturam vitium diligatur. Recta volens animus sapiens, et amator honesti, Quosdam odio dignos judicat esse suo. Nec tamen hos toto depellit foedere, gnarus Naturam errantum dividere a vitiis. Sic generi indulgens proprio, ut peccata recidi Optet, et ut damnet crimina, non homines.
LXVIII [ Alias LXVI]. De labore fingentium mendacia. Difficilia et laboriosa sunt figmenta mendacii. Qui autem verum vult dicere non laborat. Quietiores enim sunt boni quam mali; et absolutiora sunt verba veridicorum quam commenta fallacium. Fallaces curis semper torquentur amaris, Et mala mens numquam gaudia pacis habet. Lubrica dum trepido mendacia plasmate fingit, Consumens totum tempus in arte mali. At simplex animus, commenti et liber iniqui, Nil amat injustum, nil gerit implacidum. Sectator veri potietur luce serena, Est quoniam mendax, noxque, dolorque sibi.
655 LXIX [ Alias pars altera LXVI]. De eodem. Ad patriam vitae noctis de valle vocati, Virtutum gradibus scandite lucis iter. Arduus atque arctus fert ad coelestia callis: Devexa ad mortem ducit, et ampla via: Qua fallax tumidi incedit sapientia mundi Commentisque suis ludificata ruit, Et mala corporei sequitur dum gaudia sensus, Exsulat a vero lumine caeca procul: Nec falsarum habitu virtutum ornata juvatur. Perdit mens veri nescia, quiquid agit. Noverit ergo Deum sapiens, totisque medullis Diligat, inque ipso se quoque amator amet. Sit bonus et justus, sit verax, atque benignus, Sit forma et speculum, lux et imago Dei. In Christo factus novus, et jam carne vetusta Exutus, vilem mente relinquat humum. Ut sacri templi quacumque in parte locetur, Magnum erit, in capitis corpore quiquid erit. LXX [ Alias LXVII]. De divinis Scripturis. Bonae sunt in Scripturis sanctis mysteriorum Dei profunditates, quae ob hoc teguntur ne vilescant; ob hoc quaeruntur, ut exerceant; ob hoc aperiuntur, ut pascant. Quamvis in sacris libris, quos nosce laboras, Plurima sint, lector, clausa et opaca tibi, Invigilare tamen studio ne desine sancto. Exercent animum dona morata tuum. Gratior est fructus quem spes productior edit: Ultro objectorum vilius est pretium. Oblectant adoperta etiam mysteria mentem: Qui dedit ut quaeras, addet ut invenias.
LXXI [ Alias LXVIII]. De oratione Domini. Orans cum sudore sanguineo Dominus Jesus Christus, significabat de toto corpore suo, quod est Ecclesia, emanaturas martyrum passiones. Ferre parans Christus poenam, mortemque propinquam, Invictamque suis ingenerare fidem, Cum prece sanguineas fundebat corpore guttas, Et pretium mundi sudor erat Domini. Nec crucis asperitas poterat terrere volentem Quae regnaturae gloria carnis erat. Sed cruor ille pares sanctis spondebat honores, Orturis toto corpore martyribus. 657 Nam, cum sacra seges terrarum impleverit orbem, Omnis ab hoc uno semine messis erit.
LXXII [ Alias LXIX]. De sacramentorum perceptione. Sacramentum pietatis in judicium sibi sumit indignus. Bene enim esse non potest male accipienti quod bonum est. Magnum praesidium est sacro libamine pasci, Si cor participis crimina nulla premunt. Nam geminat sibimet peccati pondera quisquis Quae bona sunt sumit, quae mala non refugit.
LXXIII [ Alias LXX]. De laudando Deum. Qui laudat Deum in miraculis beneficiorum, laudet etiam in terroribus ultionum. Nam et blanditur, et minatur. Si non blandiretur, nulla esset exhortatio; si non minaretur, nulla esset correctio. Qui laudat Dominum de mundi conditione, Et rerum in specie praedicat artificem, Laudet et aeternam mortem, flammasque minantem, Et justi Regis judicium metuat. Spes de promissis nihil ambigat; omne dabit Rex Quod parat, et meritis gratia major erit; Si properent sontes peccati abrumpere nodos, Ante diem mortis, dum locus est veniae.
LXXIV [ Alias LXXI]. De acceleranda conversione. Remedia conversionis ad Deum nullis sunt cunctationibus differenda: ne tempus correctionis pereat tarditate. Qui enim poenitenti indulgentiam promisit, dissimulanti diem crastinum non spopondit. Converti ad mores rectos, et vivere sancte In Christo meditans, quod cupit acceleret. Cedant virtuti vanarum obstacula rerum, Ne perdat voti tempora lenta fides. Quid juvat in longum causas producere morbi? Cur dubium exspectat cras hodierna salus? Scimus correctis veniam non esse negandam, Sed nulli nostrum est ultima nota dies.
LXXV [ Alias LXXII]. De timore. Omnia quae timentur rationabiliter declinantur: Deus sic timendus est, ut ab ipso ad ipsum confugiatur. Utile prudenti est mundana adversa cavere, Et quod vitandum prospiciat, fugere. Sed cum peccati merito manus Omnipotentis, Omnia concludens arctat ubique reum: Unum profugium tutum est Deus ipse timenti, 659 A quo discedens, ne pereat, redeat. Converti namque ad Dominum certissima vita est, Et pacem offensi quaerere, sola salus, Qui terret, parcit; qui percutit, ipse medetur. Vivere vis, illi subdere, quem metuis.
LXXVI [ Alias LXXIII]. De virginitate. Virginitas carnis, corpus intactum; virginitas animae, fides incorrupta. Carnis virginitas intacto corpore habetur; Virginitas animae est intemerata fides, Qua sine corporei nil prodest cura pudoris; Sed mentis pietas auget utrumque bonum.
LXXVII [ Alias LXXIV]. De modo habendi. Multa nos in facultatibus nostris habere superflua probabimur, si necessaria sola retineamus. Nam vana quaerentibus nihil sufficit; et alienorum quodam modo retentor est, qui profutura pauperibus inutiliter habet. Magnum peccatum est amor immoderatus habendi, Et plus quam vitae sufficiat, cupiens. Nam quod nos vestit, quod pascit, cura salutis, Si vanis sit mens libera, non onerat. Si qua igitur superant, quorum non indiget usus, Debilibus prosint, atque juvent inopes. Quisquis enim cupide non expendenda recondit; Quae nulli tribuit, pauperibus rapuit.
LXXVIII [ Alias LXXV]. De divitiis. In magna egestate sunt qui de iniquitate sunt divites: justitiae opes et sapientiae thesauros non habent. Qui autem Domino serviunt, ea bona acquirunt, quae perire non possunt. Terrenis opibus cum dives gaudet iniquus, Veris se miserum nescit egere bonis. Nam quid erit, quod non momento temporis uno Perdere mundana conditione queat? Cui licet, adversis cessantibus, omnia parcant; Lege tamen mortis sit faciendus inops. At bona justorum nullis obnoxia damnis, Hostes, furta, ignes, et mare non metuunt. Indemnis servat proprium sapientia censum, Nec perdunt meritum paxque fidesque suum. Omnis virtutum semper substantia salva est, Invitis Christi munera nemo rapit.
661 LXXIX [ Alias LXXVI]. De vera bonitate. Non sufficit abstinere a malo, nisi fiat quod bonum est. Et parum est nemini nocere, nisi studeas, multis prodesse. Dignus laude quidem est, vitam sine crimine ducens, Et quaecumque sibi sunt nocitura, cavens. Sed non hoc pietas contenta est limite claudi, Nec justo, vetitis abstinuisse, sat est. Major cura boni est, fratrum relevare labores, Et ferre optatum tristibus auxilium: Pascere jejunos, nudos vestire, ligatos Solvere, discordes conciliare sibi, Et quaecumque homines miseri solatia quaerunt, Haec, ut possibile est, promere corde pio. Ut recti vere cupidus, vereque benignus, Quae mala sunt fugiat, quae bona sunt faciat.
LXXX [ Alias LXXVII]. De mali impunitate. Peccator cum peccat, non ideo a Domino non videtur, quia male agentis poena differtur: gravius autem in eum decernitur, cui etiam ipsa correctio denegatur. Gaudet transgressor peccato impune potitus, Si non infertur debita poena reo. Ceu nulla offendant hominum commissa Tonantem, Aut aliqua Excelsi notitiam lateant. Sed vetitorum avidis gravior tunc ira timenda est, Cum sese removent verbera justitiae. Nam quid erit morbi, quod non dominabitur illi, Cui supera auxilium jam medicina negat?
LXXXI [ Alias LXXVIII]. De gaudio recto. Non potest umquam fraudari delectationibus suis, cui Christus est gaudium. Aeterna enim exsultatio est quae bono laetatur aeterno. Felices fere faciunt, semperque beatos, De vero et summo gaudia nata bono. Nam mundi ex opibus brevis ac peritura voluptas, Edita perpetuae semina mortis habet. Non placeat vanis animum submittere rebus, Pestiferisque avidam mentem onerare cibis. Cor mundum et sapiens fructu virtutis alatur, Et Christi in nostro pectore regnet amor, Quo semel impletus, numquam vacuabitur illo. Aeterna aeterni flumina fontis erunt.
663 LXXXII [ Alias LXXIX]. Quid hominem Deo jungat. Deo, qui ubique est, non locis, sed actionibus, aut longinqui, aut proximi sumus, quia sicut separat dissimilitudo, ita nos illi conjungit imitatio. Ambitum mundi totum Deus implet et ambit, Nec praesens ulli desinit esse loco. A quo longinquus multum est, nimiumque remotus, Quisquis sincerae luce caret fidei: Cujus si radiis, depulsa nocte nitescat, Divino impletus lumine lumen erit. Non igitur terrarum orbis, non aequora ponti Invia circuitu sunt obeunda vago, Ut possit rerum dominator et auctor adiri, Quem templo in cordis mens pia semper habet. A quo ut dissimilis tetra in deserta recedit, Sic vitae merito proximus est similis.
LXXXIII [ Alias LXXX]. Quod tota infidelium vita peccatum sit. Omnis infidelium vita peccatum est, et nihil est bonum sine summo bono. Ubi enim deest agnitio aeternae et incommutabilis veritatis, falsa virtus est, etiam in optimis moribus. Quamvis multa homini post vulnera prima supersint, Quae vitam hanc faciant laudis habere decus: Si tamen ingenio claro et probitatis amori Fons desit fidei, subdita corda rigans; Cunctarum frugum marcescit inutile germen, Nec fruitur vero lumine falsus honor. Ignoratus enim Deus, et non credita virtus, Quae vera ad summum provehit arte bonum, Non sinit eniti regna ad coelestia mentem, Obstructam vanis, occiduisque gravem. Perque omnes calles errat sapientia mundi, Et tenebris addit, quae sine luce gerit.
LXXXIV [ Alias LXXXI.] De sabbato. Male celebrat sabbatum, qui ab operibus bonis vacat. Otium autem ab iniquitate debet esse perpetuum, quia bona conscientia non inquietum, sed tranquillum facit. Non recto servat legalia sabbata cultu, Qui pietatis opus credit in his vetitum. Nulla dies actus hominum non damnat iniquos: Omnia conveniunt tempora justitiae. Nec corrumpuntur virtutibus otia sancta: Tantum a peccatis libera corda vacent.
LXXXV [ Alias LXXXII]. De vera libertate. Libera semper est servitus apud Deum; cui non necessitas servit, sed charitas. 665 Libertas nulla est melior, majorve potestas, Quam servire Deo, cui bene servit amor. Absque jugo posita est ditionis amica voluntas: Quae viget affectu, non gemit imperio.
LXXXVI [ Alias LXXXIII]. De superbia. Quo primum vitio superatus est homo, hoc ultimum vincit. Cum enim omnia peccata superaverit, manet periculum ne mens bene sibi conscia in se potius quam in Domino glorietur. Qua primum in mortem est homo pulsus fraude maligni, Hanc illi extremam bella peracta movent. Sublimes ut cum palmas clarasque coronas Sumpserit, atque hostem subdiderit pedibus, Virtuti propriae velit assignare triumphum, Non Domino, cujus munus opusque fuit. In quo uno semper superat qui non superatur; Quo dignante manum subdere, nemo cadit.
LXXXVII [ Alias LXXXIV]. De diligendo Deum. Non poterit hominis labor finiri, nisi hoc diligat quod ei non possit auferri. Ancipitis vitae qui vis superare labores, Dilige quod semper verus amator habet. Instant terrenis infesta pericula rebus, Fervent pro damnis praelia, proque lucris. Et nihil est inter carnalia vota quietum, Nec pax sollicitis, nec modus est cupidis. In solo est mens tuta Deo, quem linquere nolens, Numquam erit aeterno non opulenta bono.
LXXXVIII [ Alias LXXXV]. De adulationis vitio. Adulantium linguae alligant animas in peccatis. Delectat enim ea facere, in quibus non solum non metuitur reprehensor, sed etiam laudator auditur. Lingua assentatrix vitium peccantis acervat, Et delectatum crimine laude ligat. Nulla sit ut lapso reparandae cura salutis, Blanditur sonti dum malesuasus honor. Libera sit potius vox correctoris amici, Serpere nec fibris caeca venena sinat. Nec credens medici verbis fallacibus aeger, Noxia laudatae vulnera pestis amet.
LXXXIX [ Alias LXXXVI]. De martyribus non baptizatis. Qui etiam non percepto regenerationis lavacro, pro Christi confessione moriuntur, tantum eis valet ad abolenda peccata, quantum si abluerentur fonte baptismatis. Si mundo moritur divino fonte renascens, 667 Fitque novus vita, qui sepelitur aqua: Fraudati non sunt sacro baptismate Christi, Fons quibus ipsa sui sanguinis unda fuit. Et quidquid sacri fert mystica forma lavacri, Id totum implevit gloria martyrii.
XC [ Alias LXXXVII]. De venia, qua etiam justi indigent. Justitia nostra, quamvis vera sit, propter verum boni finem ad quem refertur, tamen tanta est in hac vita, ut potius remissione peccatorum constet quam perfectione virtutum. Magna quidem in multis est excellentia sanctis, Quorum animos superi gratia roris alit. Sed dum mens quaedam patitur mala corporis aegri, Et pugnam interius exteriora movent; Numquam ita perfecto capitur victoria bello, Vera ut securus pace fruatur homo. Inter discordes motus contagia serpunt, Ipsaque virtutum gaudia vulnus habent. Ut faciat cunctis longa experientia notum, Non esse hoc plenam tempore justitiam: Ni Dominus miserando lavet delicta suorum; Et dans virtutum munera, det veniam.
XCI [ Alias LXXXVIII]. De causis incognitis operum Dei. Incognitis causis operum divinorum, non nihil novimus, cum scimus non sine ratione Omnipotentem facere, unde infirmus humanus animus rationem non potest reddere. Divinorum operum secretas noscere causas Humanis non est possibile ingeniis. Nec nullo tamen intuitu speculatur operta, Qui multa ut lateant scit placuisse Deo. In quo mens imbuta fide simul omnia discit, Perque operum speciem suspicit artificem, Fingentem rebus formas, loca, tempora, motus, Mensuris, numeris, ponderibusque suis. Scrutari ne cura procax obstrusa laboret, Cui cuncta in Christo nosse, et habere datur.
XCII [ Alias LXXXIX]. De non desperandis peccatoribus. Non est desperandum de malis, sed pro ipsis, ut boni fiant, studiosius supplicandum. Quia numerus sanctorum de numero semper est auctus impiorum. Ut morbo oppressis praestanda est cura medendi, Donec in aegroto corpore vita manet; Sic pravis, multa et vitiorum mole gravatis, 669 Sanctarum pietas est adhibenda precum. Ut dum possibile est mutari corda malorum, Horrescat noctis devia lucis amor, Conversisque novam mentem det gratia Christi, Qua fiunt homines justificante boni.
XCIII [ Alias XC]. De quaerendis praesidiis in pace. In tranquillitate pacis comprehendenda est doctrina sapientiae, quae inter tribulationum turbines difficulter agnoscitur. Nec facile inveniuntur in adversitate praesidia, quae non fuerint in pace quaesita. Dum non perturbant animum discrimina mundi, Dumque diem pacis praelia nulla premunt; Exercere fidem divinis convenit armis, Consilioque omnes anticipare minas. Tranquillam et curis vacuam sapientia mentem Imbuet, et placidi pectoris hospes erit. Nam quod non fuerit conceptum corde quieto, Acquiri in saevo turbine non poterit.
XCIV [ Alias XCI]. De bonis quae nemo amittit invitus. Potest homo invitus amittere temporalia bona; numquam vero, nisi volens, perdit aeterna. Omne bonum mundo concretum, et tempore partum Quacumque amitti conditione potest. Et quamvis damnis vigilanter cura resistat, Saepe tamen propriis dispoliatur homo. At bona, quae vere bona sunt, nec fine tenentur, Semper habet, quisquis semper habere cupit. Nec vim ferre potest Christo subnixa voluntas, In quo persistens omnia vincit amor.
XCV [ Alias XCII]. De remediis tribulationum. Fideliter supplicans Deo pro necessitatibus hujus vitae, et misericorditer auditur, et misericorditer non auditur. Quid enim infirmo sit utile, magis novit medicus quam aegrotus. Si autem id postulat quod Deus praecipit et promittit, fiet omnino quod poscit. Quia accipit charitas, quod parat veritas. Inter mundanae mala conflictantia vitae, Saepe quibus Domini corripitur populus, Qui tempestatum varia sub clade laborant, Noscant se justi ferre flagella Dei: Atque ipsum toto gemitu planctuque precentur, Ut, qua scit, miseris auxilietur ope. Non etenim proprio arbitrio curabitur aeger. Nec vero leges ipse dabit medico. Morbida rimetur penetralia dextra salutis, Et depressa gravi viscera peste levet. 671 Absque dolore quidem nequeunt mala sueta repelli: Sed quod laeserunt dulcia, amara novant. Poeniteat morum, et vitiis virtute fugatis, Regnum peccati respuat aula Dei. Ad veniam tendunt justi pia verbera Regis. Ira brevis rectis gaudia longa dabit.
XCVI [ Alias XCIII]. De bello intestino. Actio in hac vita pia est, Deum colere et in ejus gratia contra vitia interna pugnare, eisque usque ad illicita instigantibus cogentibusve non cedere: et ubi ceditur indulgentiam, atque ut non cedatur adjutorium Dei, affectu religiosae pietatis exposcere. In paradiso autem, si nemo peccasset, non esset actio pietatis expugnare vitia, quia felicitatis esset permansio vitia non habere. Numquam bella bonis, numquam discrimina desunt, Et cum quo certet, mens pia semper habet. Quae carnem oblectant, sancto sunt noxia cordi, Contra animi legem praelia corpus habet. Pulsant exterius diversis motibus hostes, Intus civile est et sociale malum. Ut possit mundi illecebris vitiisque resisti, Vis est corporei mortificanda hominis. Sed quae mens recto famulam sub jure tenebit, Edomitae ut regnet carnis in officiis; Excelso nisi quae servit, bene subdita Regi, Unde est facta volens, fiat et inde valens?
XCVII [ Alias XCIV]. Nullam mali esse naturam. Omnia per Verbum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Cum itaque universae naturae per Verbum Dei factae sint, iniquitas per ipsum facta non est. Quia iniquitas nulla substantia est, et peccatum non natura est, sed vitium naturae, id appetentis quod non est ordinis sui. Per Verbum omnipotens Deus omnia condidit unus, A quo natura est nulla creata mali. Et quod non fecit dives sapientia Verbi, Non habet in rerum conditione locum. Nulla igitur vitiis substantia, nullaque vita est, Quae vegetet corpus, materiamque suam. Sed cum libertas discedit ab ordine recto, Nec servant proprium quae bona sunt, modulum, In culpa et vitio est vagus in contraria motus, Fitque malum veram deseruisse viam. In quam si toto properet quis corde reverti, Nullus neglecti limitis error erit: Totaque deleti peccati poena peribit, Condita in integrum restituente Deo,
XCVIII [ Alias XCV]. De petitionibus contrariis Deo. Deus cum aliquid male poscitur, dando irascitur, non dando miseretur. 673 Cum Deus effectum precibus non praestat iniquis, Multum concedit, quod nocitura negat. Errantes voto non vult delinquere facto, Iratus sineret, quod prohibet placidus. Discat felici supplex gaudere repulsa, Incipiatque animo pellere quod voluit. Parcentemque Deum noscat sibi, cum ruiturus Non exaudiri, ne rueret, meruit.
XCIX [ Alias XCVI]. De judiciis Dei. Nullo modo judiciis hominum comparanda sunt judicia Dei, quem non dubitandum est esse justum, etiam quando facit quod hominibus videtur injustum. Judicium humanum, quod falli saepe necesse est, Non semper recipit regula justitiae. At Domini in cunctis aequa est veraxque potestas, Aspectum cujus nulla remota latent. Talis laudetur judex, timeatur, ametur, Qui vere justus permanet atque bonus: Adversos revocans, conversis cuncta remittens, Atque malis veniam dando bonos faciens. Non ergo audacter mens veri nescia culpet, Quod placuit summi judicis arbitrio. Sed subdat sese justo ignorantia Regi, Qui numquam quae sunt non bona velle potest.
C [ Alias XCVII]. De cohibenda ira. Nulli irascenti ira sua videtur injusta: unde ab omni indignatione cito redeundum est ad mansuetudinis lenitatem. Nam pertinax motus facile in ejus odium transit, cui non celeriter ignoscitur. Nemo suae mentis motus non aestimat aequos, Quodque volunt homines, se bene velle putant. Unde animus celeri pace est revocandus ab ira: Ne robur saevis tempora dent odiis. Offensas sibimet parcentia corda remittant, Nam nemo est qui non indigeat venia: Quam nostri memores, mundi inter vana vicissim, Omnibus in causis, et damus, et petimus.
CI [ Alias XCVIII]. De fine sanctorum. Cultor justitiae, divinae et pacis amator, Quem vocat ad summum vita beata bonum: Scandere constanter dextros adnitere calles, Despiciens laevae noxia plana viae. Tutius est duros mundi tolerare labores, Infestique hostis praelia saeva pati, Quam victum officiis animum submittere blandis, 675 Captaque servili subdere colla jugo. Tempore in occiduo non longi est usus honoris, Et celeri lapsu gaudia falsa fluunt. Finem igitur proprii sapiens speculabitur aevi, Et via qua currit, quo ferat aspiciet. Nam mundo innexis pars est cum principe mundi; At servis Christi gloria Christus erit. CII [ Alias XCIX]. De desideriis carnis castigandis. Corporeos inter sensus, moribundaque membra Multa animus patitur carnis ab hospitio: Quae vitae, de qua vivit, contraria quaerens, Legem vult mentis solvere lege sua. Sed prudens praesul famulam frenare rebellem Aeterni Regis discat ab imperio; Et verum accipiens supero de lumine lumen, Noctem peccati cordis ab aede fuget. Nam quia cuncta Deus bona condidit, ipsaque nostri Exsilii regio est pulchra decore suo; Auditus, visus, gustus, contactus, odorque, Praeberi gaudent undique quod placeat. Fitque nocens homini praesentis temporis usus, Si captum blandis inferiora ligant. Mens igitur sapiens superas enitere ad arces, Et summis fieri suesce beata bonis, Delicias jam nunc promissi concipe regni, Virtute atque fide quod cupis esse tene. Neve ad spem dubiam frustra te currere credas; Naturae in Christo prospice liba tuae. A quo susceptum si te non ambigis esse, Totus homo in capitis corpore semper eris. Tantum ut jussa velis nutu observare docentis, Quis quod ait verbo, praevenit auxilio. CIII [ Alias C]. De altitudine fidei, spei et charitatis. In Deitate gradus, mensura et tempora non sunt: Et, quod idem est, majus non habet atque minus. Corporeae longe moles formaeque recedant, Virtus summa caret finibus et spatiis: Quod Pater, hoc simul est Verbum Patris, hoc utriusque Spiritus. Hic Deus est unus, et una fides: Per quam verorum spes non incerta bonorum Sublimem ignito scandit amore viam. 677 Et praegustata superi dulcedine roris, Doctrinis pasci gaudet apostolicis. Tu qui ergo indignas non vis incurrere curas; Innecti vanis occiduisque cave. Mortalis vitae brevitas non multa requirit, Paucorum exigui temporis usus eget. Esse volens, gaudere optans, scire abdita quaerens, Ut te non teneant infima, summa pete. Delectare Deo rege, in coelestibus esto, Et quae spe sequeris, credita amore tene. Nulla in te maneant hominis vestigia primi, Nec formam veteris gestet imago novi. Exsulta agnoscens te Verbi in carne renatum, Cujus si pars es, pars tua Christus erit. Qui, ne damnandi legeres mala gaudia mundi, Promissum ad regnum se tibi fecit iter. CIV [ Alias CI]. De confitendo uno Deo. Quod Pater cum Christo facit, Christus facit; et quod Christus cum Patre facit, Pater facit: nec seorsum aliquid agit inseparabilis charitas, majestas, potestas. Sicut ipse Dominus dicit, Ego et Pater unum sumus. Cum Pater in Verbo sit semper, et in Patre Verbum, Sitque unus Verbi Spiritus atque Patris; Sic de personis tribus est tibi non dubitandum, Unum, ut docta fides, confiteare Deum. Corde Patris genitum creat, et regit omnia Verbum, Nec tamen est aliquid quod sine Patre gerat. Unus enim amborum motus, ratio una volendi est, Par virtus, idem spiritus, unus amor.
CV [ Alias CII]. De eodem. Dei Filius Deus vitam habere in semetipso, sicut habet Pater, non participando adeptus est, sed nascendo. Vitam enim genuit Pater vita; nec differt in aliquo essentia gignentis et geniti, cum sic ex Patre sit Filius, ut consempiternae aequalitatis, non una quidem persona, sed una sit Deitas. Sic Deus est magnus, de se valet, et manet in se, Cui summum et proprium est, semper id esse quod est. Splendet enim verum vero de lumine lumen, Ut Genitum agnoscens noverit Ingenitum. Una trium Deitas, una est essentia cunctis. Idem est et Verbi Spiritus atque Patris. Nullum opus abjunctum, nulla est non aequa potestas, In cunctis unum, non tria, principium.
CVI [ Alias CIII]. De quaerendo perseveranter Deo. Nemo fidelium, quamvis multum profecerit, dicat, Sufficit mihi. Qui enim dixerit, remansit, et haesit in via ante finem, qui non perseverabit usque in finem. 679 Cum pia mens in laude Dei superata laboras, Gaude, quod tantum te bene vincit opus. Teque aliquid superi cognosce hausisse vigoris, Si tibi non satis est, quod cupis atque sapis, Quaere bonum sine fine bonum, et persiste reperto: Quaerere non habeant talia vota modum. Nam qui se nullo jam munere credit egere, Crescere non cupiens, perdit adepta tepens.