Migne Patrologia Latina Tomus 121
Milo S. Amandi
De vita S. Amandi
De vita S. Amandi (Milo S. Amandi), J. P. Migne 121.0967A
EPISTOLA MILONIS AD HAIMINUM. 121.0927C|
Reverentissimo Patri HAIMINO MILO, devotissimus filiorum, indelebilem aeternae felicitatis jucunditatem.
Perfruitus quondam vestrae mansuetudinis benignissimo affatu, eo scilicet tempore, quo susceptus a vobis, vestra immeritus merui jucundari allocutione, ac melliflua perfoveri dulcedine, gratiarum actionem persolvo. Siquidem erga exiguitatem meam tanta vestrae excellentiae benignitas viguit, ut deinceps non cessaret, quod inflammatum erat in corde meo vestri amoris ardere incendium. Et non immerito: quippe melle pleni sincerissimae dilectionis cordis ac corporis gesta eructantes, quae interiora vestri pectoris habebant cubilia, facile obtinuistis, ne de fibris meis ullo unquam tenore vestra labatur 121.0927D| amabilis mentio; sed aeternaliter innovata conservetur et perduret flore immarcescibili. Qua de re fidens in tam laudabili paternitate vestra, ceu filius indidi manibus vestris ineptas meae imprudentiae naenias, praeexercitatem ( sic ) scilicet ingenioli mei in vita beatissimi Amandi; suppliciter obsecrans, ut si in his aliquid fidei Catholicae minus consonans, vel incongruum legi metricae inveneritis, ad certae normam regulae misericorditer, more paterno reducatis, nec me meo dimittatis errori; contestor et obsecro per sanguinem Christi, qui fusus est pro salute populi Christiani. Quod si, misericordia supernae majestatis 121.0928C| praeeunte, aequas textus carminis mei obtinuerit partes; tunc una mecum hujus doni largitori, sancto scilicet Spiritui, gratiarum laudes debita exsultatione persolvite, cujus munere tantum opus quivi utcunque compingere. Rusticitati autem meae veniam dare necesse est, quia rusticatio, ut quidam ait, ab Altissimo creata est. Et quamvis difficilioribus uti potuerim aliquibus in locis verborum ambagibus, ne id facerem sum prohibitus, qui etiam credidi futurum opus istud gratius, si omnium Fratrum pateret auditibus. Faveat ergo excellentia vestra non vitiis meis sed laboribus; ut illud percipiatis in coelestibus quod mortalis non vidit oculus. Valere vos optamus ad omnium fidelium profectum aeternaliter.
RESCRIPTUM HAIMINI AD EUMDEM.
121.0928D| Infimus servus Christi Haiminus Miloni suo salutem.
Carmen quod mihi, Frater amantissime, porrexisti, avida mente perlegi; sed quia non satis est legisse semel, juvit usque videre. Unde repetens a principio non sine judiciali censura, quod ante summotenus tetigi, totum ex integro legens et inculcans, omnes in eo intentionis meae vires impendi. Nam primo putavi me, fateor, in planum posuisse pedem; sed ut comperi meam exiguitatem non modo poculo fontis irrigari, sed fluctibus eloquentiae obrutum iri, non sine cautela deinceps totum in flumen Fratribus, 121.0929A| qui mecum sunt, quomodo sit navigandum ostendi. Et, quia in eo nec scopulum qui fidei obstet, offendi, nec, quod legi metricae refragetur, inveni, hortor Fratres nostros, qui a talibus studiis non abhorrent, munus hoc libenter suscipere, et obsecro ut satius velint ad simile studium provocari, quam invidiae facibus concremari. Novimus siquidem semper cives civibus invidere, et secundum Salvatoris dictum neminem Prophetam, sive, ut tu solitus es dicere, nullum Poetam acceptum esse in patria sua (Luc. II, 34). Sed quia parvulum occidit invidia, minor esse cognoscitur qui invidet quam ille cui invidetur. Papae! miror opiparum valuisse divitibus praeparare convivium, quem putabam vix posse pauperibus exhibere vel gustum. Plane amantissimi Amandi ego 121.0929B| quidem id meritis imputo, de cujus praeconiis exsultare ac Christum laudare non cesso. Est igitur eloquium suave et carmen salibus dulce, leni lapsu et plano sermone decurrit oratio. Quid amplius? Dicant et judicent sodales ut velint; ego autem arcanum cordis mei pervulgo; quia praeconia tanti Patris, mi dilecte, satis abundeque tuo carmine illustrasti. Noli tamen, obsecro, ab incepto desistere, noli desidiae aut inerti otio succumbere; noli gratiam, quae tibi adjacet, negligere; sed, dum vacat, semper te bonis studiis exerce: et noli quod gratis accepisti aliis denegare; noli solus bonum commune possidere velle. Haec sola pecunia est, quae novit expensione augeri; haec sola est, quae sparsa crescit, et erogata emolumenta capit; haec est etiam, 121.0929C| quae absconsorem suum poenis addicit, et bonum dispensatorem aeterni muneris gloria insignit.
Macte nova virtute, vale Milo optime vates, Haiminique tui, dic, miserere Deus.
PROOEMIUM OPERIS SEQUENTIS.
Festa propinquabant nostri veneranda Patroni,
Instabatque dies terrigenis celebris.
Ornabat nitidi praecelsa habitacula templi
Pervigili cura sancta caterva gregis.
Candentes tunicas atque ornamenta per aras
Ponebant texta stamine purpureo.
More parabantur solito pavimenta decenter
Marmore commixtis ordinibus variis.
121.0930A| Pars aliqua aptabat redolentia lumina ceris,
Formabatque chorus cantica mellifluus.
Pars et oliviferis appendens vasa coronis,
Fundebat lucem corde, manu rutilam.
Tunc me sollicitum, ne in tantis munere turmis
Parerem vacuus, istud opus rapuit,
Laudibus apta piis, florentia gesta venusti
Praesulis ut metro dulcisono canerem.
Dulce decus, pietatis opus, compingere versu
Pontificis vitam suasit amor fidei.
Quorumdam monitis Fratrum compulsus, enorme
Suscepi pondus viribus exiguis.
Antiquos, proh! non puduit reticere poetas,
Quis doctrina inerat vana, caduca, levis.
Fallendi studium quos cunctum lusit in aevum,
121.0930B| Totaque vita fuit dedita criminibus.
Carmine distincto verborum ferre cothurno,
Ac nomen laudis quaerere per facinus.
Dumque per errores variis anfractibus irent,
Perfecere aliud nil, nisi mortis opus.
A qua decepti, inferno tumulisque reposti,
Fletibus assiduis talia facta luunt.
Muta mihi et sicco languebit lingua palato,
Falsaque qui damno, vera tacere queo.
Nam meliore via Christi celebrare tropaea
Muneris intuitu spes bene fida monet.
Laus ut summa Deo, veneratio debita Sancto,
Exemplum populis sit quoque Christicolis.
Et mihi succrescat cumulato foenore merces,
Transferat et Justi hujus ad astra prece.
121.0930C| Intentata tamen prius isto schemate res est,
Et quae non didici, conor amando loqui.
Ergo Dei fidens bonitate et munere sancti
Flaminis aggredior inscius istud iter.
Quisquis erit, nostrum qui carmen rodere mavult,
Verme fero justae roditur invidiae,
Et qui tam justo cupit aggaudere labori,
Patre Deo genitus, patris amator hic est.
Ergo evangelicum primo percurrere textum,
Illius et septem sacra sigilla juvat.
Tunc melius Sancti potero properare per actus,
Principium tale si pia membra habeant.
LIBER PRIMUS. 121.0929|
Capitula libri I ab auctore praefixa.
1. Humana Christi nativitas, et quod hunc omnia elementa Dominum fore cognoverint exponitur.--2. Apostolorum electio, passio ac resurrectio et ad coelos Christi ascensio, Spiritus quoque sancti emissio breviter indicatur.--3. Quibus in locis Apostoli evangelium praedicaverint.--4. Commemoratis Apostolorum successoribus B. Amandus subnectitur.--5. Editor operis confitens inscientiam, sancti Spiritus postulat gratiam.--6. Patria parentesque Beati commemorantur.--7. Ubi Sanctus cognatos relinquens, Ogiam petiit.--8. Ubi serpentem validum prece et crucis vexillo fugavit.--9. Responsio ad patrem.--10. Quod ad sepulcrum S. Martini orans caput sibi totondit.--11. Qualiter 121.0931| Bituricas adiit, et de abstinentia et conversatione ipsius.--12. Ubi Romam fidei ardore proficiscitur.--13. Ubi a custode de ecclesia pellitur.--14. Apparente Petro admonetur ad Gallias redire.--15. Reditus Sancti refertur, simulque libellus cum prece finitur. CAPUT PRIMUM. Introductio poetica, a Christo et Apostolis ad S. Amandum. Hujus ortus. 121.0931A|
1.
Arbiter omnipotens, hominum rerumque Creator,
Errorum tenebris mundo pereunte, misertus,
Virginis intravit thalamum, intactumque paravit
Hospitium sibimet, clausae quo nomine portae
Hezechiel signat quam nullus conditus intrat,
Ni solus, cui clausa patent habitacula, Christus,
Utque magis stupeas quodque est mirabile dictu,
Coelestis clausam penetravit janua portam;
Unde Maria sui genitrix effecta parentis,
Virginis antiquae delictum deluit Evae,
Protulit et mundo verum sine semine fructum.
121.0931B| Ergo ubi conspicuo processit honore Redemptor
Et mundo effulsit Phoebo rutilantior ipso;
Pastores pecorum primi, pressique pavore,
Conspicuos cives carmen coeleste canentes
Audivere astris arrectis auribus: Auctor
Ad terras rerum quod venerit et Reparator,
Cujus in exortu coelesti gloria regno
In terrisque foret homini pax sancta volenti.
Astra poli censere suus quod conditor esset,
Ad cujus cunas stellam misere coruscam,
Huncque suum Dominum pelagus cognoverat esse,
Se plantis cujus calcabile praebuit. Almus
Sol quoque condoluit, cum fixum stipite vidit
Flens famulus Dominum furvo velatus amictu.
Terraque cognovit, quando est concussa tremore
121.0931C| Horribili fractis Sanctorum rite sepulcris.
Infernusque pavens tremuit, cum claustra revulsa
Vidit, conspicuo contractis lumine valvis.
2.
Sed quia terrigenae Regem super omnia necdum
Hunc fore credebant, simulacra nefanda putantes,
Pro dolor! esse Deos; non amplius ista manere
Passus, et antiquae nec damna videre ruinae,
Elegit quosdam, quos gratia sola beavit,
Per quos quadrifido mundi sub cardine gentes
Salvaret; quibus ostendit miracula magna,
Defunctis vitam tribuens, dans lumina caecis.
Venerat et quoniam supra de sede Redemptor,
Ut proprio totum salvaret sanguine mundum,
Illusus, caesus, damnatus, dispoliatus,
Judicio injusto Judex justissimus, index
121.0931D| Justitiae, extremo crucifixus, et inde sepultus,
Multimodum superas spolium relevavit ad auras.
Inde polum penetrans, jam dictis dona remisit
Discipulis promissa suis, quis Spiritus ignis
Affuit in specie sanctus, dans munia linguae,
Qua possent mundo magnalia visa referre.
3.
Hi quoque pervigili complentes jussa labore,
121.0932A| Partitas sibi terrarum partes adierunt,
Lumine conspicuo rutilantes more lucernae
Praecelsi Proceres Petrus, Paulusque priores
Ardua Romuleae properant ad moenia Romae,
Romanosque lavant melius quam gurgite Tibris
Atque ibi constituunt primi fundamen honoris.
Hinc petit Andreas properando virilis Achaiam
Ac nomen proprium patrando viriliter implet.
Hinc Jacobi geminis Judaeam legibus ornant.
Prisca docent simili resonare tenore novellis.
Inde Asia accedit monitis conversa Joannis,
Quam paradisiaco sitientem flumine potat
Lampadis et Scythiae resplenduit ore Philippus,
Atque ibi complevit proprio quod nomine signat.
Matthaeus Aethiopas torrente ardore crematos
121.0932B| Ut Geon eximius sacrato diluit amne,
Et facit in speciem lotos candere nivalem.
Indorum tenebras discussit Bartholomaeus,
Fecit et egregia splendoris luce coruscos.
Parthos sollicitus cognato more beatis
Explorat Thomas digitis, et vulnera narrat
Quae Domini vidit post mortem in corpore vivi.
Simon Persidem dulci comitatus Iuda,
Bellica quae fuerat, verbi mucrone subegit.
Aegyptum terram, melius quam Nilus inundans,
Fruge Evangelii complet quoque Marcus opima,
Semina sancta ferens. Sanctus sermone superno
Vivifico mundat populos baptismate Lucas,
Hos quoque post missi doctores rite sequentes,
Per mundum sparsi sparserunt verba salutis;
121.0932C| Actus prosaico quorum sermone notati,
Et nunc usque manent, et in omnia saecla manebunt,
Carmine quinetiam quorumdam facta canuntur;
Versibus et brevibus nunquam brevianda ligantur.
4.
De quorum numero Confessor fulsit Amandus,
Ad cujus modo gesta manum calamumque novellum
Mittimus, et nisu praegrandia tangimus arcto,
Inspirante Deo; quia magna est portio laudis,
Illius calamo varios replicare labores.
Ac genus et patriam seu fortia scribere gesta
Ad laudem Domini, haec cujus virtute peregit,
Quidquid enim caninus servorum in laude bonorum,
Respicit ad Dominum; cujus hoc munere sumunt
Cum bene qui produnt justum et laudabile sancti
Mente manu lingua, meditando, operando, loquendo,
121.0932D| Quo sine pulvis homo est; quo cum nil charius exstat.
5.
Nam quantus fuerit, cujus describitur actus;
Qualis in hoc virtus, pietas, devotio qualis,
Centenis nullus poterit depromere linguis,
Gutture millesono tonitrus si more boarit:
Quin minus haec gracili sermone referre valebo,
Qui rudis existens, apicum primordia vix nunc
121.0933A| Addidici, doctrina et verbi flumine siccus,
Quid faciam? loquar an taceam pia gesta Patroni?
Haec quia non possum compingere carmine digno,
Sed trepidum spes illa juvat, fiducia firmat,
Quod sanctus mihimet poterit praebere loquendi
Vires, qui valuit mutis conferre loquelam
Sacratis precibus, cum spes hanc firma rogaret,
Cujus et in manibus speciosis regius infans
Sermonem didicit, quem nunquam corporis usu
Respondit, modicumque fuit proferre latina
Verba, sed Hebraicae deprompsit famine linguae
Amen dulce, viri complens pia vota peccantis.
Ergo, ut rite queam laudes ac gesta notare
Pontificis magni, divini postulo supplex
Flaminis auxilium, quod continet omnia, complens
121.0933B| Astra, polum, pelagus, terras; quo cuncta reguntur;
Cum quo lingua valet; sine qua facundia muta est.
Si tua sunt quae narro, Deus, nunc oro precanti
Elingui mihimet da linguae munus honestae.
6.
Sed prius arce genus rutila celebrabile cretum
Pangere gestit amor, cursimque notare beatam
Progeniem Justi, primoque referre priora,
Quatenus infixam radicem pagina servans
Arboris eximiae, demum praecelsa propago
Ramorum et celsum tollatur ad astra cacumen.
Est regio antiquis Aquitania dicta colonis,
Bellipotens, et frugiferax, populosaque tellus,
Fertilior tamen et multum fecundior hinc est,
Quod talem fructum venerando protulit ortu.
Haec tibi, rite colis quem Gallia, misit Amandum,
121.0933C| Nobilis huic genitor fuerat, qui jure Screnus
Est dictus, quoniam meruit generare serenum.
Egregia et genitrix est cujus Amantia dicta.
Rem stupidus miror divino munere gestam,
Quod sibi conveniunt genitor, genitrix, genitusque
Nominibus dignis donorum munera fantes.
Namque Serenus ovans, genitrix et Amantia pollens,
Non mirum est generent si talem jure puellum,
Nomine qui sancti memoretur amoris Amandus.
O felix regio, quae talem promeruisti
Cernere, ferre virum, nutrire! hunc si tenuisses
Non tantae quaterent te nunc hinc inde procellae.
Ergo Serene pater tali pro pignore salve;
Inclyta mater ave, quae claro germine flores.
CAPUT II. Vita S. Amandi monastica in insula Ogia. Serpens fugatus. Promissa patris contempta.
121.0933D|
7.
Qui puer a cunis primordia forte minora
Sumere detrectans, signum dedit imperfectum
Se nil velle sequi; summam subvexit ad arcem
Justitiae gressum, crescens aetate Beatus.
Immodico fervens cum Christi arderet amore,
Deseruit patriam, sicut venerabilis Abram,
121.0934A| Cognatosque suos linquens peregrina petivit.
Est locus Oceani distans a littore magni,
Nempe quater denis, ut fertur, millibus aeque;
Insula quo praebet venientibus Ogia portum
Quo veniens agnus lanis candentibus albus,
Excipitur niveo grege congaudente benigne;
Emicuitque brevi meritis in tempore summis.
Et quia scripturas curavit discere sacras,
Quis labor est primo, sed post pretiosa laboris
Praemia, multiplici virtutum fruge replenda;
Quaeque cibant animas mortali carne gravatas,
Sanctificant, curant, salvant, vegetantque perornant;
Non sancto desiderio protectio Christi
Defuit; ad summum sed vexit culmen honorum
Talia quaerentem, sitientem, et amantem Amandum.
8.
Hinc majora sequens operum miracula, dicam
Qualia principio Domini devotus amator
Praelia praetulerit, et quantos inde triumphos
Corporis ac mentis superato sustulit hoste.
Forte dies aderat quaedam, qua instabat agenda
Causa monasterii jam dicti, quaque benignum
Eximii Fratres puerum complere volentes
Injungunt causas operis; quod protenus ille
Impiger exsequitur, cunctis servire paratus,
Subditus obsequio famulus celeranter in omni.
Sed dum forte minus loca sanctus cognita lustrat,
Obviat immanem horrendi corporis anguem
Saevum, squamigerum, dirum, vastum, truculentum,
Quem puer aspiciens, pariterque horrore pavescens
Terretur; stupet, admiratur, et anxius haeret,
121.0934C| Attonitusque tremit, quo gressum verteret, angit.
Coelica sed Domini mox hunc ut gratia fulsit,
Corruit in faciem, terram quoque corpore pressit,
Suppliciter stratus, sed mente ad sidera vectus.
Hinc quoque vexillum, nostrae quo summa salutis
Consistit, valida opposuit virtute chelydro
Jussit et ad notas illum remeare latebras.
Letifer ast hydrus signi virtute repulsus,
Effugiens rediit, notumque relapsus ad antrum,
Ulterius hominum nusquam comparuit ulli,
Ereptusque locus tanto jam dictus ab hoste est.
Fama est serpentes Marsos turbare suetos
Exigua sibimet vallum tellure parare,
Quod nequeat transire cohors numerosa nocentum.
Sed meliore via multum praestantius iste
121.0934D| Reppulit ignitos divino famine rictus
Serpentis, sanctus prostratus in aggere terrae
Per vexilla crucis, digitis quae pinxit in arvis,
Hoc primum patravit opus; quod rite notatum
Linquimus, hoc aliis post narret scheda futuris.
Ergo humili voto te, Pastor Amande, precamur,
Antiquum ut pellas anguem, qui corpora nostra
Non curans laniare, animis magis optat acerba
Vulnifico nostris infundere dente venena,
Flammivomus flammas et spirans igneus ignes.
121.0935A| Qui tibi, sancte Pater, proprium transmisit alumnum
Serpens serpentem saevum (sed saeva serendo
Saevior advenit, cujus fuit ille minister)
In Centumcellensem urbem; quod tunc duce Christo
Ordine rite suo, cum illuc pervenero, pangam.
Nunc iter inceptum gradior, hydrumque relinquo,
Cresce puer virtute nova, sic ibis ad astra.
9.
In puerilis adhuc aetatis flore beatus
Succrescens, studiis virtutum intentus honestis,
Corpore erat juvenis, senior sed canus in actu.
Quem genitor verbis compellans pluribus ambit,
Ammonet, hortatur, blanditur, postulat, orat
Sacra monasterii quo linquens atria sancti,
Vertat iter retro, et mundana negotia curet.
Quis labor omnis inest, quo sint sine cuncta quiete,
121.0935B| Fraus, furor, invidiae, violentia, cura, tumultus,
In varios casus hominum mergentia mentes.
Verba patris Sanctus, ceu spicula toxica, temnens,
Rejicit, opposito fidei munimine fretus.
Anxius at genitor casso conamine fusa
Cernens verba, minis homo vincere talibus instans:
Ni coeptum testatur opus, habitumque relinquat,
Mundanosque citus sese convertat ad actus,
Jam cunctis rebus, fuerant quae more paterno
Praebendae, haeredem faceret contemptus inanem;
Sed sacer ista puer verborum verbera spernens,
Doctrina plenus divini flaminis, inquit:
Nil, pater, esse mihi proprium tam, chare, memento,
Quam summo servire Deo dum vixero; quique
Pars mea cum fuerit, pars illius esse merebor,
121.0935C| Sacra evangelici memoratur voce libelli,
Promisisse Deum quaerenti talia Petro:
Omnibus abjectis vos, qui mea jussa sequentes,
Cuncta caducorum sprevisti culmina honorum,
Cum Deus aethereum mundi sub fine tribunal
Sederit, et rapidus cunctum subverterit orbem,
Exurens igni terras, pontumque, polumque,
Tunc vos bisseni residere in sedibus, atque
Judicio faciet recto disquirere mundum.
Omnis enim, quicunque meo conductus amore
Postponit mundum, seu nomina cara parentum,
Centuplicata gerens capiet, vitamque perennem.
Inde, Serene pater, non auribus audio surdis,
Egregii memorat quae pagina sancta libelli,
121.0935D| Psalmicani tibimet breviter quoque dicta citantur
Illa, quibus recinit: Dominus mea portio solus,
Lex inscripta jubet tabulis de rupe recisis
Levitas inter fratres non tollere partem.
Unde, pater, curo proprium nil, nilque requiro
Terrenum, candens ac fulvum sperno metallum.
Terrigenae teneat terras tellure tenendi.
Quid mihi cum mundo, genitor, cui mortuus exsto.
Alma Maria Deum velatum tegmine carnis,
In cunis texit vilis velamine panni;
Et vestis mihimet fulvo texenda metallo est?
Vulpibus est fovea; coelique volucribus umbra;
121.0936A| Ac Dominus noster, qui totam condidit orbem,
Non habet exiguum tectum, quo membra reclinet;
Et mihi magna domus vario pingenda colore est?
Namque bonus non miles hic est, qui jure colendum
Deserit aerio solum sub tegmine Regem,
Et petit ipse fugax umbrosa cacumina tecti:
Urbibus ille decem praeferri nempe nequibit,
Palma et quae fuerit capulo sine palma neganda est.
Rex meus est Christus, regnumque illius Olympus;
Ast ego sum miles nunquam vincendus Amandus,
Militiam si servo meam; complector at illum,
Illum et jure sequor, cujus cognomine dicor.
Invideas mihi ne tantos, pater, obsecro honores,
Est mihi Christus amor, vestis, possessio, victus,
Et domus, et patria, et locus, et substantia, et aurum.
121.0936B| Viventi mihi vita est, ac lucrum morienti;
Quo sine nil cupio, et quocum bona cuncta tenebo.
Haec patri attonito rescrebat verba beatus
More apis excerpens Scripturae germine flores.
Plurima praeteriens studio brevitatis omitto,
Adque ea quae restant veloci famine curro.
CAPUT III. S. Amandi clericatus. Vita anachoretica. Iter primum Romanum.
10.
Hinc desiderio quo coeperat amplius aucto,
Sanctus Amandus adit Turones, sacrumque sepulcrum
Martini petit, a sacris prostratus in arvis,
Affectu cordis lacrymans, et pectus honestum
Verberibus tundens, suspiria longa trahendo,
121.0936C| Has orans imo fundebat pectore voces:
O Martine sacer, quem coelica regna retentant,
Obsecro ut obtineas apud illum, cujus haberis,
Cujus et obsequiis jugitur copulatus adhaeres,
Ne repetam natale solum, notosque relictos
Dirigat utque meos gressus in calle salubri,
Ut coeptum peragam cursum peregrinus et exsul,
Finetenus carnis donec de carcere solvar.
Haec sanctus tumulo sacrati corporis haerens,
Promebat multis vario et sermone querelis,
Ex oculis lacrymas fundens, ex ore loquelas.
Inde comam capitis ferro decidit ibidem,
Mutavitque habitum cleri sortitus honorem.
Atque velut miles terreni Regis in aula
Cingula suscipiens, pondus perferre laboris
121.0936D| Ferrata sub veste solet, sic belliger iste
Ingrueret quodcunque malum laturus in orbe
Sustulit arma Crucis victricia signifer almus:
Corporis et mentis contra hostes fortis utrinqu
Multimodos revehens hinc atque hinc rite triumphos.
Atque ut apes prudens intendens floribus almis
Exquirit violam, quae terrae proxima surgit.
Sed tamen egregium praebet tingendo colorem,
Purpureosque facit reges, populisque tremendos.
Sic humilem tenuit mentem, quae proxima terrae est,
Sed tamen Angelicum praestat servata decorem:
121.0937A| Comit et eximium coelesti in sede senatum,
Qua sacer hic cordis penetralia pulchrius ornans,
Lilia lustrabat hinc, inde rosaria adibat,
Alternis vicibus per singula castra recurrens;
Quidquid conspicuo virtutum flore vigere
Vidit, hoc proprios sitientem traxit ad actus.
11.
Dumque iter inceptum felici tramite adiret,
Urbis Bituricae quo pollent moenia venit;
In qua conspicuo vernabat pontificatu
Sanctus sanctificans plebem Austrigisilus illam,
Magnificus praesul, rebusque insignis honestis
Cujus et obsequiis sociatus in aede vigebat
Sulpitius, qui tunc erat archidiaconus, et post
Exstitit illustris meritis atque ordine praesul,
Noverat hic digitis ignes placare furentes,
121.0937B| Ingentesque crucis signo compescere flammas.
Qui Sancti pariter Sanctum clementer Amandum
Suscepere, pie pietatis amore colentes:
Urbis et in muro cellam struxere benigne,
In qua vir Domini conclusus propter amorem,
Perpetuae vitae degebat ad ardua tendens,
Cilicio tectus, cineris conspersus acervo.
Quales tunc poteras urbs formidare ruinas
Tam validis fueras quae sustentata columnis?
Qualia bellantum quibus tunc tela pavere,
Quae praefulgebas tantis defensa patronis?
Quid fecere alii tu scis: nam belliger iste
Fortis in arce tua quindenis constitit annis;
Firmavitque tuos ejus constantia muros.
At si conspicuis renites confisa magistris
121.0937C| Non nos praecellis; micat hic speciosus Amandus
Candidior Phoebo, cuncto rutilantior auro,
Qui in te conclusus pepulit vini ore liquorem,
Non somno satur et non ullis vitae alimentis,
Hordea qui seram sumebat pabula in escam,
Post sitiens tenuis hauribat pocula lymphae,
Coelestemque solo vitam constanter agebat;
Et corpus crucians, animam pascebat honestis
Virtutum dapibus, Christi praecepta secutus;
Pro quo multiplices terra pelagoque labores
Anxius, afflictus, contemptus, egenus, anhelus,
Suppliciter Christo laudum praeconia reddens,
Pertulit, atque ideo fruitur modo luce perenni;
Qui saepe esuriit, modo coeli pane cibatur;
121.0937D| Crebrius et sitiens, potatur fonte superno,
Ac quondam nudus, nunc agni est vellere tectus;
Qui olim pauper erat, modo regni munere dives,
Qui memor ut nostri sit, corpore, corde precamur.
12.
Et quia sanctus amors emper succrescere novit,
Multiplicesque suo cumulare labore maniplos;
Vir Domini semper magno flagrabat amore,
Corpore lassatus, sed mentis robore fortis:
Quatenus ad celsae properaret moenia Romae,
Quo Petrus Paulusque solo coeloque venusti
Celsa sepulcra tenent, mundo splendentia toto,
Ecclesiae Proceres fulgentes more lucernae;
121.0938A| Quorum lingua valet reserare et claudere coelum.
Ergo iter aggressus, quodam comitante ministro,
Squalida perlustrans, et devia quaeque peragrans,
Romam pervenit miro flammatus amore.
Aspice nunc quales socios curavit habere;
Petrum, sidereae est cui clavis tradita portae,
Ac Paulum mundi egregium per saecla magistrum.
O si describi possent incendia amoris,
Littera vel sciret cordis suspiria fari!
Dicere conarer quantum dilexerit illos,
Postibus in quorum sacratis oscula fixit.
Quid credas faceret, si illos in carne videret?
Omnibus interea per singula templa diebus
Currebat, plures socians sibi honore sodales.
Principis et Petri sed in aedem intrabat anhelus,
121.0938B| Cum sol lucifluos pelago tingebat amictus.
13.
His ita decursis, superat quae gesta canamus:
Ad finem tendit quia jam pars prima libelli.
Fervens ergo fide dum sacras circuit aedes,
Intravit Petri perpulchram cernuus aulam:
Sol quoque flammicomus jam magnum innare parabat
Oceanum, et rutilo fulgebat Hesperus ortu.
Interea templi custodum cura repellit
Commistam plebem, foribusque patentia claudit;
Subsistensque parum vir sanctus in aede remansit,
In precibus noctem cupiens deducere totam;
Sed custos templi dum sacra altaria lustrat,
Pervigilem invenit psalmis precibusque beatum:
Felle igitur motus mitem violentius urgens
Caedibus insanis, patienter cuncta ferentem
121.0938C| Expulit, atque ipsum portis emisit apertis.
Nec valuit turbare virum dulcedine plenum
Ira tumens hominis, tulit haec quia cuncta libenter.
14.
Interea ante fores templi residente Beato
Mentis in excessu, et solium penetrante supernum;
Janitor aethereae mox Petrus Apostolus aulae
Veste alacris, vultu dulcis, sermone suavis,
Apparens, blandis solatur vocibus illum;
Hortaturque suum verbis pietatis amicum,
Ut repedaret iter, quo venerat inde revertens,
Gallorum et populis aeternae semina vitae
Divinis sereret verbis, coleretque, rigaret,
Conversosque sacri baptismatis amne lavaret.
Quatenus ad Dominum tanti mercede laboris
121.0938D| Frugifer accedens, messis portando maniplos
Sumeret uberius coelestis praemia regni.
15.
Sanctus Apostolico tandem sermone potitus,
Insignem Romam praecelso culmine linquens,
Deseruit, Gallosque adiit medicina salubris.
Quae spes, oro, fuit diverso limite clausas
Gentes tam saevas unum indubitanter adire,
Vaccejos, Gallos, Sclavos penetrare feroces?
In tanta fecit quid messe operarius unus,
Apparet; veniens etenim per multa laborum
Argumenta, malum tulit, impia quaeque revellens.
Sic populos evangelicos aptavit ad usus,
121.0939A| Verbaque sancta ferens in coelos lucra revexit;
Quo fruitur meritis aeterna in saecula donis.
Cujus gesta canens quanquam sermone poema
Conficiam stolidum, volui hoc complere libello,
Quae juvenilis adhuc sed non juveniliter egit.
Aptum opus ut juvenis juvenem laudare mererer,
Criminis immensi si magna mole carerem,
Qua tamen a Domino me fidens posse levari
Pontificis hujus precibus, meritisque beatis,
Qui sibi non solum, sed cuncto profuit orbi,
Obsecro, posco, precor, jugibusque expostulo votis
Suppliciter supplex, minimum ut miseratus alumnum,
121.0940A| Ignoscendo meae disrumpat vincula culpae
Christus cunctipotens hominum Reparator et Auctor,
Aurea, posco prius, propriae quam taenia vitae
Effluat, et funis fugiendo argenteus urnam
Confringat carnis, cunctum effundatque liquorem.
Justitiam metuo; ad pietatem curro benignam.
Sit pius, oro, mihi, et justis justissimus exstet.
Ergo boni meritam teneant in munere palmam.
At mihimet flammas satis est transisse gehennae,
Et veniam multo pro crimine promeruisse.
Nigra per albentes diffundens semina campos,
Lassus fasce gravi completa luce diei
Spargere jam cesso, factoque hic sine repauso.
LIBER SECUNDUS.
Capitula libri II.
1.
Viribus suis scriptor posthabitis, pro communi utilitate dicit se suos divisisse libellos, et naenias poetarum abominatus, libelli sui cursum et Spiritus sancti humili prece deposcit ingressum.--2. Ubi sanctus Episcopus ordinatur.--3. Editor hujus operis Galliam alloquitur.--4. De pueris emptis et instructione eorum.--5. Scriptis hujus metri Sanctum cum laude affatur.--6. Puerum Sanctus a diabolo in Centumcellis salvavit.--7. Auctor operis istius increpato hoste ad gesta narranda revertitur.--8. De tempestate in pelago orta Sancto navigante.--9. Apostolus Petrus in navi eum alloquens pelagus commotum sedat.--10. Gandavum pagum Sanctus pergit.--11. Devicto per ipsum erroris principe, populus credit.--12. Mentio Beati Bavonis discipuli illius debita cum laude agitur.--13. Scriptor hujus libri plebem regionis illius exhortans, se etiam commendat.
CAPUT PRIMUM. Ordo episcopalis S. Amando collatus. Ab eo redempti captivi, et instructi.
121.0939B|
1.
Viribus exiguis canerem cum, lector, Amandi
Inclyta gesta pii, communi hinc inde labori
Prospiciens pariter scribentis, sive legentis,
Quatuor in parvis partiri rite libellis
Haec eadem volui, capias quo fine levamen,
Et brevies tantum partito fasce laborem.
Lector enim prudens, poteris cognoscere, si vis,
Quod non grammatica decurrit lege loquela,
Rustica sed stolidis texuntur carmina verbis.
Non opus hoc orbis recitandum mitto magistris;
Quorum sermo fluit torrentis gurgitis instar,
Grandia qui oritoni ructantes verba Maronis
121.0939C| Vocis olorinae concentum gutture promunt;
Quique suum carmen dum musis suavibus aequant,
Ostendunt vanum, nullisque aptabile lucris.
Non his ergo meos versus transmitto citandos,
Sed monachis, quorum requiescit in ore salubris
Thesaurus psalmi et hymni, seu cantica, Christo
Quae per templa canunt tonitrus velut ore boantes,
Petrus piscator populos piscando poetis
Praefertur cunctis, qui sancto flamine plenus,
Vertit multiplices uno sermone catervas;
Quo facto docuit, quod non sermone paretur
Regnum, sed Domini solidum virtute levetur.
I liber, i carmen. Tu Spiritus alme, venito,
Pectoris et nostri penetralia pleniter intra,
121.0940B| Digno quo valeam, quae sunt pangenda, relatu
Scribere gesta viri, mundum spargenda per omnem.
2.
Romana interea vir Sanctus ab urbe revertens,
Gallorum ad populos directus coelitus ivit.
Et ceu sub modio rutilans contecta lucerna
Humanis nullum profectum visibus infert;
In base sed posita splendoris luce tenebras
Decutit, intrantique domum sua munera pandit;
Sic sic his Christi resplendens lumine Amandus,
Illius ut cunctis fulgeret in aede ministris,
Exueretque homines tetra caligine multos,
Principis imperiis compulsus, Pontificumque
Devictus monitis, est factus Episcopus; et quod
Jam pridem meritis fuerat, tunc ordine sumpsit.
Nec sedem propriam suscepit pontificalem,
Sed veluti Paulus populos aggressus Eoos,
121.0940C| Sic iste Occiduas partes transmissus adivit,
Gentibus et sparsis sparsit pia verba salutis.
3.
Gallia, gaude alacris, praeclarus Apostolus iste est
Donatus tibimet. Dominus cum mitteret orbi
Lumina Doctorum, ceu stellas luce nitentes;
Tunc tibi sorte pia nostrum servavit Amandum;
Quo radiata pio virtutum lumine facta es,
Splendida terrigenis quadro sub climate clausis.
Per quem celsithrono credens in saecula regi,
Semper eris sanctum, speciosum, et nobile regnum;
Qui te, conspicuus cum Judex venerit orbis,
Undique collectam, ceu pastor ovilia, ducet
Ad Christi solium; veniens quo, munera magni
Principes Domini, tanto praeeunte Patrono.
121.0941A| Audiet et summi vocem Pastoris Amandus.
Euge, serve bone, aeternis laetare tropaeis;
Et mihi qui quondam fueras in pauca fidelis,
Multa super statuam te, ad gaudia nostra perintra.
Tunc tibi caro populo Rex talia dicet:
Grex benedicte, veni, regnum jam sume paratum,
Quaesitum sacris meritis ab origine mundi.
Gallia tanta tui sumes tunc munera Regis,
Actus magnifici si nunc imiteris Amandi;
Qui docuit quodcunque suo complevit et actu,
Qui jugiter sacrum servans pietatis amorem,
Et qua plenus erat vultum bonitate serenans,
Visu prodebat, quae pectoris arca teneret.
Sobrius et sensu, renitebat pectore castus,
Largaque pauperibus praebebat dona benignus:
121.0941B| Hinc atque hinc medium dum se conformat ad omnes
Divitibus dives, pauper sociatur egenis;
Qui vigil et vigilans orandi deditus omni
Tempore, parcus erat sermone, animoque suavis.
4.
Qui Sanctus hominum dissolvens rite catenas,
Si pueros aliquos captivos forte videret,
Aut mare transvectos venales cernere quiret,
Mox pretio cupidus redimebat mercifer amplo,
Vinctorum duras rumpens miserando catenas.
Nec tamen hic studio coeptoque labore carebat;
Sed quorum vinclis solvebat corpora, cunctis
Internas cordis tenebras radiando fugabat,
Pellebatque omnes sacro baptismate sordes.
Ac vasis nitidis sanctum infundendo liquorem,
121.0941C| Dulcia rorigeris indebat mella canistris,
Perfundens natos doctrinae fonte novellos;
Hosque per Ecclesias linquebat Sanctus amicas,
Libertate tamen permissa more salubri;
Ex quibus eximias plures tenuere cathedras
Pontifices, sanctoque viros actu, ore venustos,
Abbatesque almos audivimus auribus auctos.
Talia dona omnem spargebat Sanctus in orbem.
5.
O memorande Pater, qua te nunc laude celebrem
Nescio, tantarum mirans insignia rerum.
Largiris pretium, captorum vincula solvis,
Ad coelumque hac arte facis conscendere numos;
Et pretium et captos pretio super astra reponis.
Et vacuas saccum, dum comples munere coelum,
Et quia mercator fueras, talem esse decebat.
121.0941D| Nam tibi dona viri si mittunt religiosi,
Non majora paras servandis claustra crumenis;
Nec te, sancte Pater, solum servire supernis
Obsequiis satis est, gentesque hinc inde vocatas
Collegisse, sacro vivoque et fonte novasse;
Nec speciosa tuum jam Francia complet amorem,
Angusta et tibi terrarum venatio facta est.
121.0942A| Quin pelago allatos ac vasta per aequora vectos
Colligis, et pretii cupidus non tardat avarus
Te, celebrande Pater, neque carus venditor ullus.
Ille capit Regis signatam nomine dragmam;
Dragmam tuque refers, quam Christi nomine signes.
Venditor ille suam lucra ad terrena reportat;
Emptor tuque tuam lucra ad coelestia servas.
Ille suam perdit, vel clausis abdit in arcis,
Tuque tuam Regi Christo servando coronam
Egregiam fabricas, celsoque in vertice ponis.
Crudelesque lupos mites convertis in agnos,
In caulisque jubes sacris astare melodos,
Praedonesque feros, quibus olim vita rapinae
In studio fuerat, dulces sine felle columbas
Efficis, ut propria expendant qui aliena vorabant.
CAPUT II. S. Amandi iter 11. Romanum. Puer a submersione liberatus. Tempestas sedata.
121.0942B|
6.
Te neque praetereo, urbs, sed carmine visito nostro
A Centumcellis tali cognomine dicta;
Quae pelagi solita es discrimina saepe levare,
Et nautas reparas, et lassos erigis artus.
Nec te praeteriit, dum Sanctus ab urbe secundo
Digreditur Roma, navi progressus ab illa,
Ad te pervenit, solitos laturus agones,
Atque ibi more suo tenebris cum noctis opacae
Oraret solus; jam, credo, advertis IESU
Exemplo similem famulum portasse laborem.
121.0942C| Nox horrorifera et terra caligine noctis
Tetrior advenit, Domini fulgore lucernam
Splendentem fumo cupiens fuscare nocivo.
Et quanquam solita semper feritate rebellet,
Et cupiat radios reparare scelestus iniquos;
Tunc tamen egregium non ausus tangere Amandum est.
Forte memor fuerat, quod quondam miserit hydrum.
Ad puerum, celerique fuga conspexerit illum
Aligeris pedibus tremulum repedare retrorsum;
Cum digitis geminis traheret ceu spicula Sanctus
Signum forte crucis cunctis penetrabile muris.
Ergo unum ex famulis temerarius arripit hostis,
Et trahit ad pelagus, quaeris cur? mergat ut illum;
Ac lupus ut saevus niveo cum de grege raptam
121.0942D| Lanigeram pecudem trahit atra fauce vorandam,
Non secus hic raptor dum praede arderet amore,
Ferret et arreptam saeve ad discrimina mortis;
Ille dabat puer hac repetitam voce loquelam:
Christe, juva me; Christe, juva. Mox ille protervus,
Qualis Christus? ait, nec verbum reddere victus
Audebat juvenis; donec bellator Amandus,
121.0943A| Se praesente, fera non passus fauce vorari,
Discipulum pelagique undis submergier atris,
Corripit arma, capit pharetram, jactatque sagittam
Salvificam puero, Satanae sed rite superbo
Vulnificam, victor vi vincens verbere verbi:
Fili qui traheris, dic hosti, dixit Amandus;
Filius ipse Dei est vivi Christus crucifixus.
Quem sonitum summo extimuit horrore pavescens
Hostis iners, nec stare loco praesumpsit in illo;
Sed vagus in vacuas fugiens evanuit auras.
Et praeda incolumis, pulso procul hoste, remansit.
Belliger insignis sic Sanctus in orbe triumphat.
7.
Hostis iners, maledicte, ferox, crudelis, inique,
Cujus nunc nomen solita feritate rebellans
Despicis, is quondam tulerat tibi, saeve tyranne,
121.0943B| Imperium mundi, quod captum fraude tenebas.
Nec locus est coelo, tibimet quoque terra negatur;
Tartara sola patent, intranti limina aperta
Quae fuerant, nunc clausa manent exire volenti.
Quo tu flammivomi sine fine ardore camini
Horrore in piceo vinclis religatus acerbis
Ureris, vae vaeque gemens plorando sonabis.
Et si nunc aliquos deceptor callidus auges,
Consociasque ferae torrendos ignibus ollae,
Quot crescis lucris, tantas sibi crescere poenas
Scito, tibi plus noxie, ter maledicte vorator.
Ille locus tibi condignus, sunt praemia digna haec.
Haec sibi regna parant, qui non tibi fortiter obstant.
Et quanquam jugibus tecum contendere bellis
121.0943C| Debitor existat, qui coelum scandere curat;
Ne tamen hoc nostro inlaudatus carmine abires,
Condignas tibimet prompsi carbone camoenas.
Et merito: quia carbo manes per saecla perustus.
Effuge, regna parata petens ab origine mundi.
Hactenus ergo, Pater, communi ingessimus hosti
Probra, alapas, risus, iras, maledicta, cachinnos,
Ac sputa, non versus dedimus. Nunc quaesumus omnes,
Ut quondam pueri protector, ubique tuorum
Servorum sic sis semper salvatio salvans.
Pastor noster, ades, grex devotissimus iste est,
Protege, fer curam, custodi, dilige, serva
Nos de dente lupi, prisci de fauce chelydri;
Et, quia te fretum Domini virtute nequivit
Vincere, terrere, prosternere, habere, vorare;
121.0943D| Eripe, Pastor, oves, quas in praesepe verendo
Pascis ab insidiis, qui caulas circuit istas,
Ne quondam per te victor vincaris ab illo
In nobis, si nos imbelles devoret hostis.
8.
Navigio quondam medium sulcando per aequor
Ibas, o benedicte Pater, divina monendo
Verba dabas nautis, et semina sancta serebas
Per mare fluctivagum, neque tunc operando vacabas:
Esse imitanda tui credens exempla Magistri,
Qui quondam residens turbas de puppe docebat.
Talibus intento gestis, velut acta loquuntur.
121.0944A| Apparens piscis nautarum visibus ingens
Laetitiam stupidis infudit mentibus amplam,
Retibus et jactis fluidam cepere rapinam.
Quis piscis, Pater alme, tuos non iret ad usus?
Coetus forte prior gaudens procurreret omnis
Obsequium praebere, suum si crederet aptum,
Felix ille foret; maculis conclusus in amplis,
Gaudet nauta, vorax sibi sit quod praeda reperta,
Exsultatque tuam piscis quia venit in escam.
Laetantur remi, depromit gaudia rete;
Nullus non alacer, quia nullus parte carebat.
Lividus ast hostis non passus ut illa manerent
Laetitiae pia vota viris, turbare tridenti
Aggreditur pelagus, fundoque revolvit ab imo
Tempestas inopina ruit, magnusque tumultus
121.0944B| Ingruit, assurgunt undae, quatiturque carina;
Nauta volat sursum, fluctu portatur ad astra,
Inde profunda petit, bibulasque resulcat arenas.
Gaudia tristitia mutant, laetoque propinqui
Omnia dispergunt, jactant amplustria navis,
Corpora nituntur saltem subducere morti.
Servatum Sancto sed hoc pro munere donum est,
Illius ut virtus meritumque nitesceret amplum;
Et quanquam validis turbentur motibus omnes,
Ac proreta suis et quassae impendere cymbae
Auxilium nequeat; non perdunt funditus omne
Consilium, Sanctum sed enim celeranter Amandum
Unanimes adeunt, et opem sibi ferre precantur;
Famine qui dulci pavidos animare suetus
Solatur nautas, promittens experiendum
121.0944C| Clementem Dominum, pellendum pace periclum.
Lassati tandem somno sternuntur inerti.
Ipse etiam justus residens in puppe quiescit.
9.
Ne tamen, immensis submersus in aequoris undis,
Forte minor meritis, charusque lateret in astris;
Inclytus aethereae mox Petrus claviger aulae
Se sine non passus fluctus portarier illos,
In puppi recubum fraterna voce salutans
Affuit, in tanto securior inde periclo
Naufragio simili quod jactus, ita orsus amico:
Frater Amande, tuo Regi per saecula chare,
Ne timeas, quia turpe tibi est timuisse timore.
Nam, quanquam tumidi tollantur ad aethera fluctus,
121.0944D| Non te submergent, nec nunc, mihi crede, peribis
Tu neque nauta tuus, qui praesens navigat aequor.
Dextera, sed quondam quae me ne mergerer undis,
Eripuit, te nunc isto discrimine salvat.
Mox quoque ventus abit, tempestas pellitur omnis;
Placaturque salum cito missa pace per aequor,
Laetaque tunc redeunt, cum nox tenebrosa recedit.
Incolumes udas nautae celeranter arenas
Impressere suis plantis. Celeuma canentes,
Voce Deo plaudunt, famulique in laudibus almi
Magnificant illum, quo praecipiente procellae
Cesserunt validae, pontus stetit, unda quievit. 121.0945A|
Quod si coerulei perterruit unda profundi,
Sorbuit ex illis quemquam non fauce voraci.
CAPUT III Gaudenses a S. Amando ad fidem conversi. Ejus discipulus Bavo sanctitate celebris.
10.
Inde salutiferis dum Sanctus gressibus iret,
Spargebat verbum populis, et sancta docebat,
Gentibus insinuans aeterni proemia regni,
Christicolis turmis quae dona parentur in astris;
Atque malis poenae quae conserventur in antris;
Sicque plagas alacer discurrens ibat in omnes,
Sedulus ut quaestus animarum ferret Olympo;
Haec sua luca putans, has secum ducere curans.
121.0945B| Ergo avidus horum dum circuit arva Beatus,
Gandavum pagum, quem Scald praeterfluit amnis,
Audivit vinclis hoste innectente teneri
Criminis, et nimia peccati mole gravari;
Nec lumen verum, quod mundum fulsit in omnem,
Caecatos tenebris quivisse agnoscere priscis.
Robore de nemorum flammatibus apta caminis
Idola compta manu artificum et simulacra colebant
Supplicibus votis divini nomine honoris.
Heu pudor est coluisse deos, quos flamma crematos
In prunas mutare valet cineresque perustos;
Arboris et rigidis ramis flexisse verenter
Colla superba Deo, hosti substrata maligno.
Nullus enim hanc terram fidei sulcavit aratro;
Nullus in hac jecit divini semina verbi.
121.0945C| Namque ferox regio et terra infoecunda removit
Pontifices cunctos, nec quisquam est ausus adire
Silvicolas apros, saevas feritate cohortes.
Sed labor iste gravis nostro servatus Amando est.
Quaerens ergo modum quo tantos tollere posset
Hostis ab insidiis populos, saevoque tyranno
Qualiter excuteret praedam, spoliumque referret;
Dantem jura gregi Noviomi ex urbe regendo
Aycharium petiit, quo cernuus iret in aulam
Regis, tunc etenim validis tractabat habenis
Francorum regnum Dagobertus Rectum opimum,
Illius et jussu sibimet mandata referret:
Quatenus in sacro qui se non fonte lavare
Ex illis vellet, compulsus dilueretur.
Dante Deo citius sua vota meretur Amandus.
121.0945D| Gandavum properat fretus virtute superna.
11.
Qualibus ergo queam scriptis monstrare labores,
Quos ibi, dum Verbum turbis crudelibus infert,
Pertulit, immersus fluviorum crebrius undis?
Nec tamen, ut caeptis unquam desisteret ille,
Compelli potuit, populoque furente fugari,
Vulnera non curans, nec verbera ferre recusans;
Donec aetherea depulsis luce tenebris
Vivifico gentem vice versa in fonte lavaret.
121.0946A| Nam si Sanctus ovans, correptis fortiter armis,
Expetiit hostem saevum, fortemque tyrannum
Jam dicto in castro, quo tunc caput arcis habebat;
Quo pulsus cunctis Gallorum finibus olim
A ducibus Jesu variis multisque tropaeis
Venerat, ut muris, fluviis sic undique septus;
Non tamen ille sua fraudatus funditus arte est.
Innumeris etenim lectis hinc inde maniplis,
Principibusque quater geminis comitatus et ipse,
Extulit arma foras, laevamque cruore madentem
Ostentans, cecinit saevus fera classica cunctis
Viribus, et pugnam victus vincendus adivit,
Promptus ad omne malum. Bellanti cominus atrox
Exiit hinc bellis manifestis obvius hostis,
Inde dolis variis et mille coloribus anguis
121.0946B| Confusus, tremelus, lassus, devictus, anhelus
Obstitit, absconsis per terga reflexa venenis,
Insidiis sua bella gerens, quo forte latenter
Subripiens laetum per spicula caeca pararet.
Quid majora loquar? subtratis undique bellis,
Hostibus et tantis Christo moderante subactis,
Victor Amandus agens captivum nobilis agmen
Exiit, et Satanae pereunte tyrannide plebem
Deluit aeterno melius baptismate quam Scald
Flumine suppletus laeva de parte meanti.
Et ne forte iterum redivivus surgeret hostis,
Cerberus utque trifaux fervens ardore vorandi
Contra Christicolas caput exitiale levaret;
Lorica fidei vestitos, spe galeatos
Imbuit, instruxit, firmavit, consolidavit,
121.0946C| Urbem constituit, turresque erexit opimas
Praescius, et sacra in medio vexilla paravit,
Non ignes flantem patula de fauce draconem,
Sed crucis impressit digitis in fronte figuram;
Proque tubae sonitu signorum copia facta est,
Rex ubi Christus habet servos, sanctosque fideles.
12.
Haec quoque castra suo post commendavit amico,
Festinans alias ad partes belliger ire,
Fortis ubi populis ductor non deforet illis.
Bavo beate Dei, te praesens pagina signat:
A Duce tu Domini quondam conductus Amando,
Sprevisti mundum, calcasti labile saeclum,
Sumens arma crucis, propero pede bella petisti,
Ac multum spolium truculento ab hoste tulisti;
Inter quae praedam, quam gaudens abstulit, atque
121.0946D| In regno proprio cupiit, si forte fuisset
Possibile, ignifluis concludere carceris antris;
Sanctas tu lacrymas fundens, pia vota, precesque,
Belligerando boans bellis, benedicte, beatis
Salvasti, et Regi summo tua dona dedisti.
Quod loquor, agnoscis; quoniam tua gesta canuntur,
Scilicet ille hostis, cum telum missile vibrans
Impositum plaustro jecit, prostravit et unum
Ex famulis, canibusque feris venatio facta est.
Sed tamen incassum sua tunc tentamina fudit;
121.0947A| Tramite nam reduci quia post orando reductum
A mortis tenebris revocasti in luce bubulcum.
Multimodis aliis cum sanctis artibus usus
Hoc uno didicit vincendum te fore nunquam.
O quam magnificus fuerat tibi, Sancte, magister,
Qualibus ac signis praeceptor fulsit Amandus
Ille tuus! quae te talem fecere ministrum!
Namque tuis gestis Doctorem cernimus almum,
Egregium, pulchrum, mirandum, glorificandum.
Est mihi dulce tuae textum percurrere vitae;
Sed retrahit complenda meum modulatio gressum,
Ne tamen hi versus tibi sint sine foenore fusi;
Redde vicem, precibusque tuis me, quaeso, gubernans;
Obtineas veniam mihimet miserando reatus,
Atque tuo Regi junctus per saecla valeto.
13.
Tuque locus felix, regio fulgentior auro,
Illustrata pio justorum lumine, salve;
Plebsque decora satis, multo collecta labore
Patribus a geminis, dignum est ut amando sequaris,
Quos tibi Cunctipotens dulces pietate patronos
Attribuit, talesque dedit miseratus amicos;
Et si te noster migrans huc corpore Amandus
Deseruit, meritis, si credis, ubique gubernat.
Nos quoque dum precibus sacris meritisque tuetur,
121.0948A| Te memorans etiam, portas tibi pandit Olympi.
Plaudite dulcisonos tantis Pastoribus hymnos;
Ne ingratum reliquis gregibus videaris ovile.
Carmina commiscens chartis, currente camena,
Vobiscum recinam, praebens insignia amoris
Erga illos monita mei sine fine manentis,
Quos quia conspicuos virtutum penna levavit
Sidereum ad regnum, vobis properantibus illuc
Posse patere pie monstrarunt ostia vitae.
Ast ego delictis, ut setis horridus hircus,
Tegminis et nitidi candenti vellere nudus,
Saeva trahor miserae miserandus ad atria mortis.
Tendite, posco, manus, et me de fauce vorantis
Tollite: raptus enim propria virtute redire
Non valeo; et quanquam patulum maxilla foramen
Hujus habet, forsan per hoc procedere possum,
121.0948B| Si juver auxilio vestro precibusque reducar,
Hoc quoque pro Christi faciendum nomine posco.
Ut cum vestra sagax industria juncta supernis
Sedibus exstiterit, pavitans ego, quaeso, requirar
Ultimus, et Petri concludar clave beati,
Quo cum vita, salus, et perpes gloria palmae
Vobiscum fuerit feliciter omne per aevum,
Tunc mihi sit misero, precor, indulgentia saltem
Per Christum Dominum, qui saecla per omnia regnat.
LIBER TERTIUS.
121.0947|
Capitula libri III.
1.
Mediam se poeta laetatur carminis sui tetigisse viam, seque arduum opus scribere ostendens, lectorem suum, ut vivifica praecepta Christi meditetur, et hortatur eloquio et docet exemplo.--2. De mortuo suscitato.--3. Quod factum illud celare voluerit.--4. De fanis destructis et gentibus conversis ac baptizatis.--5 Quod caussa praedicationis ad Sclavos perrexerit.--6. Sermo laudis ad ipsum.--7. Qualiter Regem increpans repulsus sit.--8. Eidem Principi veniam postulanti facinus indulsit.--9. Quod idem Rex filium suum Sancto commendare volens impetrare non potuerit,--10. Ejusdem Regis parvulus dum a Sancto catechizatur eloquitur.--11. Res eadem laude celebratur. --12. Ubi Sanctus Ecclesiam Trejectensem ad regendum suscepit.--13. Quod ab eadem repulsus insulam Calolo petiit.--14. Ad contemptores Sancti sermo dirigitur.
CAPUT PRIMUM. Mortuus a S. Amando suscitatus.
121.0947C|
1.
Aspirante Deo describens carmine vitam
Praesulis egregii sanctam celeranter Amandi,
Quae longis fuerat periodis jure notanda,
Si fandi mihi larga foret seu magna facultas.
Jam mediam breviore via festinus eundo
Transgredior, binosque pedes ponendo vicissim
Computo ter geminos, dum per compendia curro.
Sic iter emensum est; reliquae et praeconia laudis,
Rhetoricus cui sermo jacet, facundia marcet,
Hinc conor brevibus temerarius arbiter horum
Pangere versiculis, nullo complenda relatu;
Orbis verbifluus si isto conspiret in actus,
121.0947D| Conveniantque omnes una sub sede poetae,
Argumententur, modulentur, philosophentur.
Vera quidem fateor, non omnes promere versu
121.0948C| Virtutum laudes, ut dignum est, credo, valebunt;
Ac, si utcunque queunt extrinsecus acta referre,
Confiteor, nullo poterunt modulamine vocis
Promere pro meritis, quae sumpsit praemia in astris,
Altius ille volat, quam garrula lingua recurrat.
En figmenta canunt lyrico sermone poetae;
Quae relegis cur, lector amans, cum nulla salutis
Lucra gerant animis, labor oris, pastio venti?
Quid tibi pugnaces poterunt praestare phalanges?
Qua te veste teget palla discordia scissa?
Cur doleas illa caesas sub clade catervas?
Functi functa canant, vivens vitalia pange.
En meliora meo narrantur carmine gesta:
Non gladios, nec tela refert pharetramque Camillae;
Sed memorat victam Christo sub Praesule mortem:
121.0948D| Et quae dona dedit caro dignanter amico.
Qualiter et quondam Domini dilectus Amandus
Mortis adhuc sub lege manens, et carne gravatus,
121.0949A| Mortis jura tulit; clausum quoque carcere Averni
Eripuit, vitaeque hominem de more reduxit,
Commemoro stupidus tanti formidine facti.
2.
Urbs fuerat quondam, quod adhuc vestigia monstrant,
Tornacus, nunc multiplici prostrata ruina
Funditus, ac turres deflet cecidisse superbas.
Est tamen inde frequens, quod aquis et merce redundat;
Nititur et geminis jam non lapsura columnis,
Namque arce in media templo surgente venusto
Pontificale tenet solium; nec longe remota
Nicasius recubat pretiosa Martyr in urna
Remorum Praesul, felix cui vita coronam
Praebuit, et rutilam fuso pro sanguine palmam.
121.0949B| Quid? multo ad castrum Francorum milite septus,
Dotto Comes rigidus, regali missus ab aula,
Venerat; et quaerulis impleta est curia turmis.
Ecce trahebatur, magna stipante caterva,
Fur vinctus multis multo pro crimine nodis;
Conclamant cuncti; plebs omnis cominus astans
Concinit esse reum: nihil his veniale fatetur.
His turbis Sanctus medium se injecit Amandus:
Flet, gemit, implorat, dolet, ejulat, obsecrat, orat:
Quatenus huic misero misereri et parcere vellent;
Illi cunctipotens misereri ut Christus haberet.
Sed non obtinuit Sanctus quod flendo rogabat.
Dotto Comes tumidus quoniam crudelior omni
Bellua erat, jussitque suo pro crimine furem
Stipite confixum meritas exolvere poenas.
121.0949C| Interea est ductus, suspensus; mox quoque victus
Morte fera tetras animam transmisit ad umbras.
Quid tu, sancte Pater, totum memorande per orbem,
Tunc agis? agnellus pedibus prostratus adhaeres
Saevi nempe lupi, fuge ne te sorbeat ipsum
Erigere ad Dominum; nam quae petis, ipse verenter
Concedens stabilem tribuet dignanter honorem.
Ergo domum Dotto est populo comitante reversus;
Ocyus ad hominem Sanctus celeravit anhelus,
Atque ubi defunctum miserum miseratio vidit
Vivifici mentem firmans spiramine flatus,
Depositum propere cognotam vexit ad aedem:
Quo fuerat solitus portam pulsare supernam,
Sternitur hinc arvis, magis inde propinquior astris;
Atque preces simul et lacrymarum flumina fundit:
121.0949D| Quae quamvis vicina rigent confinia terrae,
Altius ad celsum volitant scandendo tribunal,
Angelico plaudente choro super aethera vectae.
121.0950A| Dicta haec facta probant; verbum completio firmat,
Sanctus enim incubuit precibus, prostratus in arvis;
Nec prius ad finem felix oratio venit,
Donec ambo simul diversis cominus horis
Surgentes starent juncti (mirabile visu)
Mortuus a morte, et Sanctus de pulvere terrae.
3.
O quam conspicuum Dominus dilexit alumnum,
Cui tam multa sui tribuit signacula amoris.
Denique ceu praesens nobis scriptura revelat,
Praevaluit precibus sacris meritisque beatis
Reddere distractam multo pro crimine vitam
Defuncto, atque animae jam jamque in tartara lapsae
Obtinuit veniam, Christo miserante, salubrem.
Sit laus summa Deo, qui dona fidelibus addens,
Ut possint exire animae de carcere Averni,
121.0950B| Tartara disrumpens, obstacula cuncta revellit.
Interea madido discussis rore capillis
Praevia venturum jam post sua lumina Phoebum,
Terrigenis aurora suo monstraverat ortu.
At virtus complens redivivi corporis artus,
Addiderat reduces solidato robore vires.
Ergo suos laeti victor, vitaeque reductor,
Confessor Domini signis insignis honestis
Poscit aquas; currunt celeres, tumulanda putantes
Membra viri, peteret lymphas quod more lavacri.
Ingressi incolumem inveniunt (mirabile dictu)
Ordine converso cernunt residere verenter.
Quis stupor hic fuerit, facti excellentia prodit.
Fur redivivus enim vitam veniamque renarrat,
Largitumque sibi Sanctus laetatur honorem.
121.0950C| Tunc igitur Fratrum sub Christi nomine plebi
Ne populis prodant factum, obtestatur Amandus.
Donec completo decedat tempore vitae.
Cujus sancta manus dum singula vulnera palpat,
Restituit celerem felix medicina salutem;
Nec remanet sulcus, digitus quo currit honestus.
Dicite doctiloqui, depromite digna diserti.
Qualis est medicus? quo contingente, cicatrix
Nulla patet plagis, conclusis undique cunctis.
Quo meat ista salus? quo manat ab unguine virtus?
Cessa lingua loquax; opus est hoc Omnipotentis,
Per quem tanta valet quisquis famulabilis illi est.
CAPUT II. Fides per S. Amandum propagata. Sclavi additi. Exsilii poena irrogata.
121.0950D|
4.
Ergo ubi fama volans sparsit memorabile signum,
Fit populi subito multus concursus ad ipsum;
121.0951A| Fervere ut miraris apes per prata, per hortos
Erga purpureos flores, ac carpere morsu
Quod referant pedibus cara ad praesepia curvis.
Non secus has videas gentes insistere Amando,
Conspicuo flori, hyeme atque aestate virenti;
Quo sacrosanctum valeant baptisma referre,
Virtutumque dapes ut dulcia mella reportent,
Quis mundi Dominus praedulci pascitur haustu.
Fana dehinc vacuo nudantur honore profana,
Illorumque cadunt, quorum crevere labore.
Inde ubi fana ruunt, vir sanctus templa reformat,
Basilicas statuens et claustra monasteriorum;
Perfidiam fidei contundit acumine fido.
O quam magna viro concessa est gratia justo,
Multiplicem meruit fructum qui germine ab uno!
121.0951B| Incola vivifico sacratur fonte renascens,
Praeclara Ecclesiae praecelsae moenia surgunt.
Felix ille obitus, moritur quo plurima pestis;
Sed tamen illa salus multum felicior exstat,
Qua surgente uno plures in corde resurgunt.
Haec est, ni fallor, celsae mutatio dextrae.
Crescit amor Sancto, laudum celebratio Christo,
Cujus in auxilio dum verbum praedicat omni
In populo, foecunda seges de cespite surgens,
Reddit centuplicem virtutum gramine frugem.
5.
Te neque Apostolica nunquam purgata securi,
Ac fidei sulcis, ullo neque vomere culta,
Pertransisse virum doleas, Sclavinia tellus.
Sicut avaro etenim cum muta pecunia crescit,
Crescit amor, summamque famem completio gignit,
121.0951C| Sic hic, si liceat fatuis conferre benigna,
Crescere, quo crevit, virtutum lucra bonarum
Accumulare parans, et avarior amplius exstans.
Partibus et multis cum sparso semine verbi
Surgeret hinc atque hinc feliciter inclyta messis,
Comperit astrictos Sclavos errore inimici:
Quo se martyrium pro Christo posse mereri
Confidens Sanctus, glacialem transiit Istrum.
Incipit et glebas durae proscindere terrae,
Inde Evangelii semen dispergit ubique,
Per loca, perque domos, per rura et compita jactans;
Fundit aquas siccis superis de fontibus arvis,
Suggerit, immittit, concludit, compluit, ambit.
Nil facto superest, quod dignum duxit, agendum.
Is tamen ut segetem pleno non gramine votis
121.0951D| Respondere videt propriis, cassumque laborem
Se saxis inferre dolens, resilire retrorsum
Cernens conspicuum ferrum sulcantis aratri;
Per vacuumque tuens in spinis quaerere messem,
Martyriique piam nec palmam prendere posse;
Ad proprias iterum Christo est comitante reversus
Pastor et agnus oves, ovium dux ipse suarum;
Ne tamen incassum tantos fudisse labores
Poeniteat, longumque iter properanter adisse.
121.0952A| Nec quivisse aliquem, vel parvum, sumere fructum;
Paucula grana legens coelestibus indidit horreis.
6.
Te quoque, sancte Sator, dum nos comitamur euntem,
Atque tuum sequimur felicem carmine cursum,
Ignotum transimus iter, sermone meantes,
Quo nullus missus milleno ex agmine Jesum
Vivificam jecit cornu curvante sagittam.
Non Petrus, Paulus neque seminiverbius olim,
Propter opus solitum veraci errore vocatus.
Nemo alius validis quanquam confisus in armis
Cuspidis eximiam jactavit acumen in illam.
Servatum tibimet sed hoc certamen, Amande, est:
Quoque jugo Regis regidos non subdere quisti,
Ille amor haec tenuit; haec duxit honesta voluntas.
121.0952B| Quatenus ad Dominum perfusus fonte cruoris
Victus morte quidem, sed victor amore redires.
Qualis forte tuum texit constantia pectus?
Qualis et invictum retinens audacia robur
Fecit in ignotam regionem tendere gressum?
De qua pro donis veniebant vulnera Francis,
Rex quibus armorum valido munimine septus
Terga dabat fugiens Franco comitante feroce,
Tu socio sine per markas clusasque ruebas.
Sed mihi parce, precor, quod servulus audeo supplex
Suppliciter tecum querulam conferre loquelam.
Ac votiva tui devoti sumito vota,
Inde palatinam quia nunc intramus in aulam,
Respice, Sancte, precor me nunc miseratus euntem.
Dirige tu calamum, ne promat inania, nostrum,
121.0952C| Ne, dum rite tuos cupimus narrare triumphos,
Offensa inveniat regalis virga locellum;
Huc fraterna cohors precibus concurre canenti.
7.
Rex Dagobertus erat, Francorum, et jura tenebat:
Sed tumidus rigida populos ditione premebat,
Quique potestatis praecellens culmine cunctos,
Qui ante ipsum sceptrum gentem tenuere per illam;
Principibus durus, vitiis subjectus alumnus,
Turpiter obsceno luxu maculatus ubique
Infusum Veneris portabat in ossibus ignem.
Ne tamen in messe hac spinae compunctio surgat,
Ac coeptum deturpet opus, caussatio cesset,
Non tulit hos similesque modos constantia nostri
Pontificis, querulam sed prompsit mota loquelam;
121.0952D| Nec timuit renitens saevi mucronis acumen;
In multis didicit quia victor fidere bellis;
Nec pavitare ferum terreno in Rege furorem,
Quem his aggressum studuit pulsare loquelis:
Scilicet aeterni si limina tangere regni
Curaret, meliora suae commercia vitae
Crimine semoto faceret, ne forte repulsus
In chaos inferni scelerum tormenta subiret.
Et quia sunt stimuli justorum verba malignis,
121.0953A| Mox ut dicta furens arrectis auribus hausit,
Jure licere sibi cupiens, quidquid libuisset,
Derisum graviter Doctorem justa monentem
Reppulit, ac tali viduavit hospite regnum.
Quique repulsus abit, Dominum quoque Gentibus infert.
CAPUT III. Reditus S. Amandi ab exsilio. Baptismus S. Sigeberti.
8.
Et quanquam Princeps regali a semine jactet
In triviis, tamen huic prolis non surgit arista;
Ni veniant sicco stillae de nubibus arvo.
Quod tamen ut tandem potuit cognoscere, supplex
Auxilium superis a sedibus expetit, orans
Ut sibi nascatur, quo post sua sceptra regantur.
121.0953B| Dante Deo meruit, quod mens devota petivit.
Nuntius ut gaudens regalibus intulit aulis,
Quod puer ad lucem materna prodiit alvo;
Laudibus et votis auctorem prolis adorat.
Illa tamen mentem laetam cunctatio adurit,
Debeat in sancto qui fonte levare puellum.
Ut redit ad semet captiva memoria Regis,
Discursare jubet celeres per regna ministros:
Ac Sanctum merito adduci demandat honore.
Qui tandem inventus, monitusque palatia adire,
Regis jam dicti sese conspectibus infert,
Quique ut adesse virum cernit, mox desilit alto
E solio, rutilumque caput diademate terrae,
Stabat forte Pii qua pes tunc pacifer, aequat,
Inflectens rigidum sancta ad vestigia collum;
121.0953C| Purpura pulvereis prosternitur inde favillis,
Linquaque, quae variis dictabat jura phalangis,
Poscit, ut ignoscat scelus indulgentia sancta.
At mitis fuerat, cui dulce ignoscere probra,
Felle carens, placida jugiter dulcedine fervens,
Ocyus a terra prostratum in pulvere Regem
Elevat, et citius commissa piacla relaxat.
9.
Alloquiturque dehinc hos Princeps famine Sanctum:
Poenitet, alme, tuam, Doctor, sprevisse loquelam:
Displicet, atque meo quod jussu injuria facta est.
Sed nunc illa, precor, pietatis viscera cedant:
Est quoque, dante Deo, immerito mihi filius unus,
Quem tua consecret sancta ut benedictio, posco;
Vivifico ac Christi digneris fonte novare,
121.0953D| Utque illum doceas divina lege Magister.
Tuque Pater pueri merito dicare secundus,
Dum gignis sobolem praeclaro gemine fontis.
Sed Sacer, his dictis summo conamine fusis
Obstat, commemorans sibi jussum ut semina verbi
Spargeret, et gentes baptismatis amne sacraret,
Non uni tantum sed multis affore missum.
Egreditur, remanet cassata petitio Regis.
Qui quia non valuit contemptus jura mereri,
Credidit a proprii lateris custodibus ipsum
Flectendum, misit socialis amoris amicos,
121.0954A| Unam animam gemino sub pectore ut esse putares,
Dadonem illustrem Eligio comitante benigno;
In laicali habitu quos Principis aula tenebat.
Sed post sub pedibus sternentes labile seclum.
Ecclesias geminas stabiles texere columnae.
Inditus ille prior, sub cujus pontificatu
Floruit in titulis Rotomagus celsa beatis:
Compar et Eligius divino munere lectus,
Quo Noviomus ut urbs vivente Antistite fulsit,
Sic micat et tumulo multis virtutibus aucto.
Salva fida fides, felix concordia aveto,
Pontifices sancti meritorum luce corusci,
Non mihi tam tenuis de vobis sermo mearet,
Ni vos conspicuos scirem nutrisse poetas,
Qui possunt trimoda vobis pipare Camoena.
121.0954B| Nobile et auratis carmen cantare cicutis.
Vos tamen o nostros petimus revelate labores,
Et coeptum repetat jam linguae guttula cursum.
10.
Ergo preces missi devoto pectore fundunt,
Principis ut sobolem sacrato deluat amne,
Educet atque illum per libros rore nigrantes.
Qui si forte preces non Principis abnuat istas.
Hujus amicitiae tribuat conjunctio multum:
Errante in populo ut liceat conquirere lucrum,
Gentibus et multis divinum spargere verbum.
Assentit tandem charorum famine victus:
Intrat et invitus praecelsam Regis in aedem,
Clypiaco qui illo residebat tempore villa.
Offertur puer huic alienis vectus in ulnis
Ille, quater deno cui sol jam fulserat ortu.
121.0954C| Quem manibus sacris ut sumpsit Episcopus almus,
Et fusa est praestans oratio more sueto;
At consignatus catechumenis exstitit infans,
Et precis in finem nullus responsa referret.
Non confusa sonans alliso verba palato;
Sed labiis patulis et clara voce boando
Insonuit populis mirantibus ocyus: Amen.
Inde salutiferi baptismatis amne novatus,
Vivificis retulit Sigiberti nomen ab undis,
Ac post Austrasias domuit ditione catervas.
11.
Hic mecum, Lector, laudum concurre relatu,
Dicito sermonis si fons tibi largus abundat,
Et guttis pluviae se linguae comparat imber.
Quis docuit puerum, qui sensus quaeso suasit
Hebraico sonitu ignotos proferre fritillos?
121.0954D| Quis pedagogus eum hac jussit voce boare,
Quem vagitus adhuc puerili aetate tenebat?
Enarra mihi, quaeso; dedit quae schola loquelas
Ignaras? docili quo floruit ille magistro?
Scutica non teneros unquam ulla lacessit artus,
Nec graciles digiti parvam tenuere rebellam:
Et jam grandiloquos superat ratione sophistas.
Vocibus externis loquitur, spernitque Latinas.
A natura docet. Men quae suggestio fundit?
Hoc musto, o Judaea solens errare, calebant
Qui cunctas didicere brevi sub tempore linguas,
121.0955A| Hic, etymologia, tuus confunditur ordo,
Infans dum fatur, nomen tibi tollitur istud;
Ne dubites asinam stolidum increpuisse Balaam,
Huc ades, hoc opus est celebrandum laude perenni.
CAPUT IV. Episcopatus Trajectensis S. Amandi.
12.
His ita decursis, obeuntem missus ab alto
Angelus evexit celsi trans sidera coeli
Pontificem, cujus sedem Trajectus habebat:
Sumeret ut rectis meritorum praemia libris.
Quo Rex comperto sanctum accersivit Amandum,
Plurima Pontificum conducens agmina secum,
Praesulis ad tanti solemnia jungit honores.
121.0955B| Interea sanctus sacra sublimis in arce
Ducitur ac trahitur, jam dicta in sede locatur.
Obstat et indignum se tali clamitat actu.
Sed cum more suo lustraret luce venusta
Oppida, rura, casas, vicos, castella peragrans,
Triste nefas, qui debuerant agnoscere primi,
Ac verbum Domini plebi monstrare sequendum,
Ecclesiae gradibus praelati rite ministri,
Rejiciunt, spernunt, contemnunt, despiciuntque,
Postponunt, pelluntque probum per probra patronum,
Quo sibi nil lucri, sed maxima damna tulere.
Pulvis enim pedibus justis excussus in illis
Accusator erit, cum tempus venerit illud,
Praemia quo capient dextri, poenasque sinistri.
13.
Insula dicta nitet Calolo de vertice sancti
121.0955C| Scald juxta, et gyris curvo sinuamine flexis
Praebet secessum, nautis gratissimus amnis,
Quam sanctus, dictis cum pulsus abiret ab oris,
Reperiens, sibimet tam moesto in tempore credens
Sufficere, et mentis purum renovare vigorem
Secretus cupiens, aliquanto mansit in illa
Tempore multiplices studuitque levare labores.
Dum tamen ille pio frueretur coelitus actu,
Atque polum jugibus cuperet conscendere votis,
Alba velut geminis alis innixa columba;
Aequa repulsores non distulit ultio dictos
Pro meritis pulsare feros, ac digna rependens,
Qui volucre magis habilem quam reddere honorem.
Pressi multimodis ut possent scire flagellis,
Quam charus Christo fuerit, qui spretus abisset.
121.0955D| Plaga etenim coelo veniens, et terra resultans,
Proterit, inclinat rigida cervice rebelles,
Evertitque domos, mores cecidisse ruina
Testatur sonitu labens et pondere grandi:
Ac viduatus ager segete et nudatus arista,
His meritum spinae pungentis reddit acumen
Cum tribulis. Referunt commercia talia terrae,
121.0956A| Quae tanto cultore carent, nec vescitur illis
Incola, ferre cibum quia matris in ubere tempsit.
14.
Tu quoque, plebs. libeat si cursim tangere prisca,
Antiquis damnis prolata haec vulnera sentis.
Cladibus immensis non obstant moenia firma,
Sed sternuntur humi ceu pulvis flamine venti,
Labunturque domi, quae non custodia fulcit.
Nec mirum, compago ruat si turribus altis
Funditus evulsa, stabilis quam linquit Amandus,
Ecclesiae nostrae defensio, celsa columna,
Tabificos contra fremitus protectio perstans.
Quo offenso, tibi mors; nobis salvatio venit
Servatio servata tuo dum viveret; inde
Flebile ne funus seu moestum corde dolorem
121.0956B| Sumeret extremas in te cernendo favillas,
Transiit ad Dominum, nudam te in morte relinquens
Qui tibi post nostrum miseratus misit Amandum,
Ut solem radiis operum fulgore micantem.
Sed tu lippa tuos oculos dum vertis ab illo,
Et densas repetis noctis horrore tenebras,
In manibusque lutum retines, dum lumina tergis,
Ac luci adscribis quod tu minus inde tueris,
Si votis dimissa tuis in carcere caeco es.
Ni tamen huc redeas, et lumen amando requiras,
Quod tibi depellens, nobis miserando dedisti.
Non hinc probra tibi, nec jurgia reddimus ulla,
Illius reditu sed congaudemus ovantes.
Nunc nunc ergo tuam detergant carmina culpam,
Laudibus ejectum dignis revocare memento.
121.0956C| Poeniteat te jam sceleris, medicamina sunt haec.
Ac si, ut credo, tuam placarunt vulnera noxam,
Et sancti pietas crimen concessit enorme;
Astipulare meis, quia non sunt carmina, rhythmis.
Tu cantare vales, tu docta es plaudere versu:
Tu nosti lyrico chordas contingere plectro,
Tuque potens metrum centum reboare Camoenis:
Retia ceu filis sic libros texere verbis.
Ast mihi vix tenuis decurrit ab ore susurrus:
Dum tamen alma tuis aptatur musa libellis.
Ne taceam laudare Deum, cum debitor extem,
Noster honore Dei claudatur, posco, libellus.
Laus, decus, imperium, benedictio, gloria, palma,
Majestas, et honor, veneratio, gratia, virtus;
Sit Patri et Genito cum Flamine vivificante,
121.0956D| Et nunc et semper dum secla futura manebunt:
Pro meritis sanctum qui glorificavit Amandum,
Clare comes, curam claustris concludito cannam.
Sat sitiens etenim potavit, tollito rorem,
Flebilis et ne jam rumpatur anhelitus, istinc
Fige gradum, digitos dum tendo, quiesces parum per.
LIBER QUARTUS.
121.0957|
Capitula libri IV.
1.
Scripturus vates quo fine Sanctus astra petiverit, admodum contremiscit, suosque libellos quatuor Evangeliorum libros subdens, ad finem sancti Amandi suique operis et prece tendit et carmine.--2. Qualiter Vasconibus verbum Dei praedicans Sanctus repulsus sic, et de mimilogo a daemone arrepto.--3. De caeco ex aqua, in qua vir Dei manus lavit illuminato.--4. De reditu ipsius in Gallias et coenobio aedificato.--5. Quomodo pro eo quod municipium Nanto a Rege impetraverit, Mummulus insidias illi paraverit.--6. Quomodo carnificibus divinitus caecatis vir Dei mortem evaserit.--7. Conversio laudis per energiam ad Sanctum.--8. De muliere caeca Illuminata.--9. Allegorice eadem res repetitur.--10 De monacho pro inobedientia paralysi dissoluto et verbo Sancti sanato.--11. De obitu vel sepultura ipsius.--12. Laus loci et de elevatione corporis ipsius.--13. Oratio auctoris hujus operis.--14. Clausula finalis cum prece completur
CAPUT PRIMUM. Vascones a S. Amando edocti. Caecus illuminatus.
121.0957A|
1.
Hactenus eximios Sancti versatus in actus
Praesulis, et quanquam pede claudo, currere quivi.
Sed nunc res metuenda nimis tractanda, nec ullis
Viribus evolitare facit, super astra petendum est:
Ut sermone sequar, quo non licet ire pedestrem.
Primi namque mei properant hac lege libelli,
Ut labor et meritum sancti noscatur Amandi:
Quartus hic est nunc, qui in manibus cudendus habetur;
Quo Evangeliis subjeci rite quaternis.
Mattheus effudit donatus munere primus
Carne Deum natum, qui Virginis ubera suxit.
121.0957B| Hic quoque dum nostrae penetrat praecordia mentis,
Scripsi hominem genitum, qui matris ubera linxit,
Perfectum, purum, justum, dignum, immaculatum.
Excelsusque dehinc mandati famine Marcus,
Vox clamantis, ait, deserta per arva leonis
Insonuit, qui in morte oculis dormivit apertis.
Huncque sequens, quantum valui, sub carmine dixi,
Quadrifidum verbum sanctum sparsisse per orbem.
Consurgensque dehinc quod signat nomine Lucas
Jura sacerdotii veteris sermonibus infert,
Quo crucis, ut vitulus, Christus mactatur in ara.
Quo lecto, sedem monstravi pontificalem,
Conscendisse virum, fuerat qui victima viva.
Flaminis et sacri quia gratia fusa Joanni est,
Evolat ut pennis aquilae super aethera vectus,
121.0957C| Principium canit, atque ante omnia tempora Verbum.
Estque via simili me nunc properare necesse:
Instat enim memorare itiner quo sanctus Amandus
Iverit ad Dominum, meritos sumpturus honores:
Viserit et requiem coelesti in culmine partam
Quo me nulla levat factorum penna bonorum.
Velle meos animos urit; sed posse retentat.
Currere lingua cupit; stridet sed nescia fari.
Cordis in aure tamen si sibilus ille resultet,
Impleat et mentem, calamum quo tingo liquore,
Qui facit humanas asinam formare loquelas,
Indocilemque virum querulo confundere rhythmo;
Carmine succincto quae restant gesta notabo,
2.
121.0958A|
Eia, age, Vacce jam late, mea Musa, vagantem,
Fidentem frenis, torquentem tela lacertis,
Pande, rogo et vulgo vulgari voce notato:
Si demas mutesque apices, Wasconia fertur.
Quae gens dura satis, variis incursibus instans,
Ictibus ac crebris hostilia tela rependens,
Extremis fuerat Francorum finibus hostis.
Sed tunc vulnificis substrata est pacifica armis,
Frenaque consilio tandem conducta salubri
Non laniat morsu, sed pacis in oscula tractat.
Illis temporibus, quis Sanctus in orbe manebat,
Ut Gallis fuerat saeva feritate rebellis,
Sic erat et Christo, reliquum qui straverat orbem.
Relligionis enim nudata decore jacebat
121.0958B| In noctis tenebris, nulla illustrata lucerna,
Horrendumque scelus, cui cuncta nocentia cedunt,
Quo gignente solent reliquiae concrescere pestes,
Cultum Christo habilem muta ad simulacra reflectens
Idola credebat numen Deitatis habere.
Hos ubi vesanos errorum comperit actus
Praesul Amandus, ab his, quos fratrum nomine dignos
Fecerat, accensus, horum celeranter adivit
Belliger insignis terras: ut praelia Christi
Bellaret, pariterque sui signacula Regis
Invictus miles praefatis inderet arvis.
Ut si multiplices non posset jure catervas
Vincere, vel pulchram caperet per vulnera mortem:
Dumque ibi vivificis inferret spicula contis,
Et multos aequaret humo, falsamque deorum
121.0958C| Sterneret ad terram constanter relligionem;
Unus iners, facilis, male lubricus, atque superbus,
Turpis et impurus scurrilia probra susurrans,
Quem merito vulgus vocitat cognomine mimum,
Obstitit infelix stolido bacchante cachinno.
Sed mox arreptus miser atro daemone, plenus
Quo fuerat pridem, cum vitae risit alumnum,
Ipse suis manibus male sano membra furore
Discerpit, scindit, disrumpit, diripit, urit,
Anteque quam patulos Erebi transcurrat hiatus,
Dat certum indicium, duce quo deductus abiret.
Ore uno stupeas millenas currere linguas.
Tandem distortus vacuatus et hospite et hoste,
121.0959A| Qui ingratus rediens animam violenter abegit,
Abducensque facit secum penetrare gehennam.
Qui fuit incentor culpae, fit tortor in igne.
Et quia sunt non laeta satis, quae scribimus, hinc jam,
Tristibus omissis, ad dulcia pergat arundo.
3.
Ergo ubi gens sancto vacuata decore relicta est
Antiquis tenebris, voluit quia spernere lucem
Transmissam sibimet, quam se substernere luci:
Lucifer ille nitens, cum jam repedaret ab illis,
Pervenit quamdam tandem lassatus ad urbem,
Cujus honorificis excepit episcopus illum
Obsequiis, meritoque colens reverenter honore,
In manibus sacris latices perfudit, et ipsos
Custodem monuit clausis inferre sacellis.
Antistes namque is sat fidens exstitit, illis
121.0959B| Optatam invalidis praeberi posse medelam.
Spes neque tam firmos animos certissima lusit.
Tempore quo quidam residebat ad ostia templi
Mendicus, rebus pauper, sed lumine frontis
Pauperior, quem hac affatur voce sacerdos:
O homo, si fidei retines in pectore lucem,
Ablue aqua clausos oculos, qua sanctus Amandus
Abluit ille manus: hoc spondeo te renovandum
Unguine, lux rediens caecis infusa fenestris
Monstrabit, Sancti quantum benedictio digna est:
Nec vacuus credens fidei virtute redibis.
Haec promissa, carens mox pauper lumine, credens
Sumpsit aquas, faciemque lavit, medicina lavacro
Est comitata pio. O rerum conversio! Caeci
Dum splendent oculi, fera mortis imago repulsa est.
121.0959C| Dic, rogo, quisquis ades, quanta virtute Beatum
Nunc fulsisse putas, cum praesens corpore adesset,
Ac prece quam celerem quivisse referre medelam,
Cujus lympha manus lucis largitur honorem?
Cede loco, medice, trito cum pulvere, quid stas?
Pulvere enim caecari oculos res notior exstat.
Haec si credis, aquae superant collyria cuncta,
Quam mundae sordes. O quam purgatio pura!
Quam doctus medicus, quo cuncta obscura refulgent,
De cujus digitis stillant medicamina pulchris!
Talia signa sui produnt vestigia regis
Quod sequitur, perpes hinc Christo gloria summo,
Dignus honor Justo, quo non pretiosior alter
Ad coeli regnum sociorum ex agmine venit.
121.0959D| Obvius ornata dum sponso lampade pergit,
Manat oliviferis mox igneus ardor ab ulnis,
Accendens propria reliquorum de face taedas,
Fulserit et quanto demonstrant facta decore.
CAPUT II. Monasteria a S. Amando exstructa. Periculum mortis coelitus depulsum.
4.
Dumque iter incoeptum variis virtutibus iret,
Francorum ad regnum felici tramite venit,
Elegitque locum, quo verbum spargeret aptum,
In quo, devota fratrum comitante cohorte,
Qui varias Christi tulerant pro nomine poenas,
Sacra monasterii construxit claustra novelli.
121.0960A| Felix illa fuit sub tanto schola magistro,
De qua multiplices procedunt jure sophistae,
Pontificum numerosa cohors, doctique Patroni
Ecclesiae, verbis puri, gestisque nitentes.
Gallia, jam rediit Sanctus, laetare, benignum est,
Sparge alacri flores, tibimet salvatio venit.
Hac etenim non parte cadis, qua turris Olympo
Contra sanguineas acies et bella Damasci
Forte tulit caput, ultra et sidera constitit ipsa.
Nam si pervalidae Oceani de parte procellae
Irruerint, nullo quibunt transcendere pacto,
Passibus egregiis qua gressum fixit Amandus:
Si tamen egregii secteris jussa Magistri.
Est neque, quod timeas ferventi in turbine, freta
Hoc ductore tuo, qui non debellat iniquos
121.0960B| Armis, sed meritis hinc usque ad sidera notis.
5.
Tempore quo princeps regnum Hildericus agebat
Invasasque gravi bello tractabat habenas,
Dum fremerent reliquae Martis certamine gentes,
Et gladii gladios, umbones redderet umbo;
Ac frater fratrem, genitus premeret genitorem,
Saevaque vastaret populos populatio multos,
Tempestate gravi totum grassante per orbem;
Non turbo hic tenuit, Justique ligamine vinxit
Brachia, nec tanta rerum vertigine victus,
Liquit opus coeptum, lucris fidelibus ardens.
Sed regem petit jam dictum cernuus ille,
Quatenus illi aliquem praeberet jure locellum.
Sacra monasterii strueret quae coepta venusti;
Quem mox ut petiit princeps dedit; inde repente
121.0960C| Talibus in rebus quoniam fuit impiger ille
Ecclesiae jecit fundamina more sagaci.
Dumque ibidem coeptis perstaret Justus in illis,
Mummulus invidiae facibus flammatus acerbis,
Urbs Ozindinsis cujus subjecta, sedile
Ornabat celsum variorum gramine florum.
Indignans graviter Sanctum impetrasse locellum.
Evomuit furiis conceptum mente venenum,
Direxitque suos stimulante furore ministros
Audaces animis atque armis amplius auctos:
Illi acuens gladios, qui pacis lator in omni
Orbe fuit, superi qui prompsit pascua regni.
Hunc, inimice ferox, cur tali fraude repugnans
Persequeris, carumque Deo insectaris alumnum?
Audieras, tibi quae scansurus ad astra magister
121.0960D| Pacificus dederit servandae foedera pacis:
Cur pignus hoc, dum meditaris inania, scindis?
Cur te tanta tenet sceleris scelerata cupido?
Nonne decens fuerat sudores tergere tantos,
Ac commune bonum sociali ornare labore?
Qui facient alii, dum quaeris, Episcope, bella,
Ac humana tuum si non natura reatum
Comprimit, ordo, gradus, neque te dilectio frenat?
Suspice, fulminei venient de nubibus imbres,
Placabitque tuos coelestis turbo furores,
Angelicas acies, armatas, auxiliantes,
Ferre videbis opem signis victricibus amplam.
Ferre necem telis cui nunc minitaris iniquis.
Carnifices quoque pulso loquens, qui jussa volebant
121.0961A| Patrare, et sceleris pariter consortia ferre:
Quos aliena reos adduxit missio noxae,
Qui callente dolo se fallere posse putantes
Illum, plenus erat qui puri fluminis haustu.
Fingebant falso fallaces famine falsa,
Aptaque rura satis se Sancto ostendere posse:
Si comitetur eos caussa studioque tuendi.
Callidus et quanquam miles simulaverit ore,
Finxerit et tanto mendacia dicta Prophetae,
Quem monstrante Deo nil clausum, nilque latebat
Occultum fibris, nil tectum pectoris antris.
Auribus in cujus sic mens ut lingua sonabat;
Non tamen injustis scelerum latoribus ipse
Obstitit, aut saevis monstravit terga ministris.
Tanta nec invictos animos formido pererrans
121.0961B| Dispulit, aut stabilem liquit constantia mentem:
Martyrii jugiter quoniam fervebat amore.
Et quanquam dederit nunc temporis optio votum
Martyris, emerito non est fraudatus honore.
Hinc superis magis est laudanda potentia Christi,
Quod dedit huic palmam gratis sine vulnere mortis.
6.
Jamque supercilium montis pia victima adivit
Percussorque ferus, ceu quondam sanctus Isaac,
Utque maligna manus nimium crudelis Iesum
Quando furore calens, ad montis culmina nostrae
Auctorem vitae pertraxit praecipitandum,
Si tunc posse, velut furibundum velle, habuisset.
Haud secus hic Justus, cum staret mitis, ut agnus.
Subvacuis pietate lupis, mox coelitus atrae
121.0961C| Collectae nubes oculos clausere malorum,
Nec phoebea patet digno satis ordine lampas:
His retrahit jubar et radios convertit in umbras,
Qui rutilo spoliare student splendore lucernam,
Lucida diffugiunt oculis, nox ingruit ampla:
Tempestasque ruit commisto grandine grandis.
Ergo solo strati culpam justumque fatentur
Supplicium, veniam rogitant: curvatur adorans
In terram Justus, pietatis amore repletus:
Ac membra herbigeris prosternit in aggere glebis;
Nec prius absistit studio votoque precandi,
Donec aetherei se submisere furores,
Nimborum tonitrusque etiam cessere fragores.
Dumque serena illis se reddunt aethra ministris,
Noscunt quam merito sit Sanctus honore verendus.
121.0961D| Ite domum missi, factumque referte Patrono,
Carnifices alios ne post vos mittat Amando.
7.
O nimium, dilecte Deo, cui militat aether,
Cujus in auxilio coelestis machina frendens
Bella parat, lumen retrahit, lethumque minatur.
Pro lituis tonitrus, pro telis igneus imber,
Pro parmis quassans immurmurat arduus axis.
Quid mirum est servisse tuis terrestria jussis,
Quando elementa simul quatiuntur, fervet Olympus.
Cum tibi, fida tuis spes, mors injusta paratur.
Et quanquam sint magna satis, quae gesserit ante,
121.0962A| Plus tamen ista nitent, quae coeli ex arce refulgent.
Pulcher ubique, polo, terra, pontoque coruscans,
Respice diffusos jamjam miserando fideles;
Hisque jugem precibus sacris deposce salutem;
Quatenus invictas retinentes pectore vires,
Nec mala nos frangant, nec mentem prospera raptent.
CAPUT III. Caecitate et paralysi puniti, sanantur ope S. Amandi.
8.
Instar iter, jamjamque sequentia gesta retorquent
Carminis excursum, canitur res digna relatu.
Mentio namque viri venerandis laudibus apta est,
Namque Evangelium populo dum praedicat omni,
Nescius incoepti curam laxare laboris,
121.0962B| Lassatosque artus modica reparare quiete,
Perlustrans pagi confinia Bellovacensis;
Rossontus locus est, quo Sanctus venit anhelus
Qua modicus ripis refluit, sed massus opimis
Ubere frumenti copiosi et munere Bacchi:
Nec procul a tractu, quem cursus complet Oronnae
Hic fuerat mulier geminis viduata lucernis:
Fronte subobscura noctis simulatio vera,
Cujus nempe modum dum Justus cominus instans
Scrutatur, didicit causas tempusque negatae
Lucis, et auguriis justas quaesisse tenebras,
Frondicomaeque Deae se deseruisse renarrans.
Ducit eam rigidis ramorum flexibus arbor,
Quo caput extulerat perversa fruge colonis
Noxia lethiferum gignens radice venenum,
121.0962C| Rustica plebs prisco quam consecraverat hosti.
Fudit et ut mulier plangens lacrymansque querelas,
Reddidit his Sanctus miseranti pectore voces:
Non miranda refers, mulier caecata reatu
Cum proprio plangis discrimina crimine creta.
Magna sed admiror quam sit clementia Christi,
Cujus larga nimis te jam patientia portat.
Cujus ad offensam proprio famulabilis hosti
Emeritum retines damnum justumque pudorem.
At tibi si superest amissae cura salutis
Assensum nostris jam tunc praebere loquelis.
Ocyus audacter Dea quo stat pestifera, ito,
Spe stabili confirma animum, dextramque bipenni,
Arbor ut ad terras jam proruat acta securi,
Quam veneraris: enim citius promitto futurum
121.0962D| Credula si fueris, felicia vota reportans,
Quod capies celerem membrorum animaeque medelam,
Nec mora dum properat mulier, ducente puella,
Arboream truncare Deam, frondensque cacumen
Relligione carens succisum tradere flammis;
Perspiciens Sanctus fidei venerabile lumen
Interius fulgere, crucis celebrabile signum
In frontis medio gemina inter tempora sculpsit,
Mox quoque conspicuus delatus coelitus ignis
Splenduit, et clausae patuere in fronte fenestrae.
121.0963A| Sic veneranda manus jubar infert, atque relinquit
Nox oculos, exsulque dies illuminat orbes,
Ac mediis tenebris aurora crepuscula fundens,
Miratur radios frons illustrata serenos,
Quam tamen instructam veteres contemnere culpas;
Noxia quis pridem creverunt vulnera in illa,
Incolumem linquens, reliquos visurus amicos,
Dimisit Sanctus, tanti largitor honoris.
9.
Historiae manifesta fides, sed mysticus illi
Intellectus inest silvis umbratus opacis,
Quem tentabo loquens festino pangere versu:
Ut resonans antiqua novo symphonia flatu
Impleat arentes supero spiramine versus.
Arbor prisca fuit, qua vitam perdidit Eva,
Nomen habens vitae, si culpis abstinuisset.
121.0963B| Pro dolor! anguino nimium decepta suasu
In lethum lapsa est, vetitum dum sumpsit edendum,
Ad certum per lucra ruens male credula damnum.
Sed crucis in ligno vita moriente, piati
Sunt scelerum morbi, et vetiti transgressio pomi.
Aspicis antiquam praesenti in stipite formam,
Auguriis mulier cui dum famulatur ineptis,
Scire futura volens, et jam praesentia perdit,
Ac meritas caecata capit pro luce tenebras.
Sed Sanctus veniens errores dispulit atros,
Arboris et docuit flexus succidere ferro,
De quo magnificus cecinit Baptista Joannes,
Arboris eximiam radici instare securim
Fulgenti nocuos quae truncat acumine succos,
121.0963C| Et reparat celerem pia per collyria visum,
Unguifer et medicus sic lumina reddit Amandus.
10.
Hocque quod accumulans laudum praeconia Justus,
Magnificis gestis complevit, rite canamus.
In grege multiplici Domini quem fecit alumnus
Divium portare jugum, servire Tonanti,
Unus erat reliquis praelatus honore catervis,
Ut victum sociis et congrua cuncta pararet:
Qui dum monte tumens jussis parere magistri
Despicit et vinum plaustris portantibus utens
Ad Fratres deferre suos, Sanctoque negare,
Quod sibimet deessent quaesita vehicula, pergit,
Sternitur infelix subiti discrimine morbi,
Et fera paralysis vastans crudeliter artus
121.0963D| Occupat, et laxis in membris regnat habenis;
Elataque nimis sumptos cervice rigores
Ocyus excutiens herbis flaccentibus aequat:
Ac miserum corpus lethali clade gravatum
Pestis acerba feris stringit hinc inde catenis,
Sanguinis arebant siccato flumine venae,
Languida et attractis marcebant brachia nervis:
Ac tenuem flatum de nare frequentius efflans,
Singultus miseros mutus sermone iterabat.
Jam quoque progrediens animae calor ostia vitae
Transibat; sed adhuc medicus vivebat Amandus,
Cujus erat meritis aegro tribuenda medela.
Is monasterio Fratrum famulante cohorte.
121.0964A| Navigio deductus erat, cum rite peractis
Officiis, mensis resideret Sanctus, edendis
Esuriens epulis, dapibus, sed pastus olympi.
Discipulique Pater noscens miserabile vulnus,
Leniter arridens miseranti pectore fatur:
Magna quidem patitur, sed adhuc potiora meretur,
Hunc quoniam nobis jactantia vana rebellem
Contemptusque facit, nimium quis deditus extat.
Dixit et electum Fratrum de plebe benigna
Presbyterum, optatae gerulum jubet esse medelae,
Parte data panis, calicis quoque pocula laeti,
Vade, ait, et monacho fer haec mandata jacenti,
Hauriat ut calicem cum missi fragmine panis,
Crastina cumque dies nocturnas sparserit umbras,
Et sol flammicomus puro rutilaverit ortu,
121.0964B| Visurusque illum celeri properavero gressu;
Excussus propriis pulso languore grabatis,
Incolumis surgat solidatis, impero, nervis,
Obvius ac sano procedat corpore nobis.
Quid sermone morer, cum non medicina moretur?
Missa etenim monacho Patris benedictio vitam
Reddidit, et vires medico mandante recepit.
Hinc celer exiliit summo conamine (tellus
Jam prope functa, suis enisa adstare columnis)
Nec cunctatus iter jussum properare viator,
Adventante viro procedens obvius almo
Occurrit sanus, gratesque rependit opimas:
Linguaque percusso dum format verba palato,
Insonuit sermo clara de fauce loquentis,
Surrexisse dehinc vita remeante cadaver.
121.0964C| Admirans Fratrum cecinit cum laude caterva.
Qui tamen admonitus mores mutare protervos
Sospes cum venia sociis mirantibus ivit.
Materiae locus est triplicatum texere funem,
Pagina sed multo versu completa redundat.
Nec capit ulterius finalis clausula libri,
Pluribus et quanquam studuissem pangere verbis
Gesta viri, quivisse tamen non cuncta notare
Confiteor: nec enim tam parva peregit, ut ullis
Dicere sufficiam scriptis aut promere metris;
Quod fidei donum, meritum moresque benigni,
Quanta per aegrotos curatio, gratia quanta,
Virtus, bella, labor, patientia, palma, triumphus.
CAPUT IV. S. Amandi mors, sepultura. Elevatio corporis. Epilogus.
121.0964D|
11.
Hactenus ad finem celerans oratio ducta es
Tramite difficili, sed nunc per devia coeptum
Flectis iter, tumidis et te convertis habenis:
Forsan ob hoc, subtriste aliquid quia gesta loquuntur,
Proh dolor! est rutilo comptum fulgore beatum,
Egregios cujus mores descripsimus usque huc
Qualiter ad vitam per mortis limen eundo
Transierit, superi ponendus in aetheris aula,
Diffugere, et finem lacrymoso pangere cantu
Calcetenus ductum metuens concludere textum.
Si refugis functum, vel dic per saecula vivit:
121.0965A| Vivit enim angelicis sociatus rite catervis.
Tristitiam liquit moriens, planctumque per arva:
Laetitiam fecit coelestibus arcibus amplam:
Terra tenet terram, concrescit pulvere pulvis,
Mortuus in tumulo recubans per dona coruscat.
Ast speciosa choris anima est conjuncta supernis.
12.
Nempe monasteriis per rura per oppida sparsis
Celsior et melior sese structura levavit
Helnonis nostris. Locus est de flumine dictus,
Quod recipit largoque sinu Scarb purior effert:
Qui fonte ex gemino Jordanis more meantes,
Dulcia commistis conjungunt basia labris.
Quo tumulum retinet Sanctus virtutibus auctum.
Qui locus immenso decoratus honore nitescit,
Pax ibidem, pietas, bonitas, concordia pollet,
121.0965B| Spesque, fides, fraternus amor, dilectio summa.
Omne bonum retinens, ad coeli culmina tendit:
Omne malum vitans, discrimina noxia pellit.
Nulla pericla pavens, ubi debilis omnis et aeger
Vota petita, fide in medium currente, reportat.
O locus! o felix fecundo germine cespes!
Cunctis macte bonis aeterna in saecula salve.
Veste, ove, messe, bove, alite, melle, ape, flumine pisce,
Glande, sue, flore, fronde, imbre, gramine, vite,
Omnibus his polles tali moderante colono.
Omnibus his retines hoc fecundante Patrono.
Flumina dant pisces, segetes terrestria solvunt:
Escis nempe cares nullis, quia fruge redundas.
Incola namque famem non ore, sed auribus haurit.
121.0965C| Rem canimus miram, quae credula corda requirit,
Vivere post mortem poteris hac scire Beatum.
Curricula annorum centum vergente recursu
Transierant, numerus pariter partitus et idem.
Transiit aetheream quo vir venerandus ad aulam,
Cum corpus tumuli disjecta mole levatum
Incolume inventum est, et dens sublatus ab ore
Fudit sanguineas ut vivo e corpore guttas.
Abneget hoc facile est, quisquis de corpore Jesu
In cruce confixi percusso militis hasta,
Non credit manasse sacras cum sanguine lymphas.
Si quaeris testes, fidei virtute vacillans,
Huc venias, moneo; aspicies diversa virorum
Agmina multiplicesque senes aetate verendos:
Vas quoque susceptos poterit monstrare cruores.
13.
O genitor, pastor, doctor, nutritor, amator!
Quo locus iste nitet tantorum dives honorum,
Quem coeli regnum veneranda pace receptum
Exaltat, decorat, collaudat, honorat, adornat:
Intercede piis veniae commercia servis,
Ac largire tuis consortia lucis alumnis.
Cumque Deus veniens cunctum concusserit orbem,
Cum tremulam terram velox exusserit ignis,
Et sol detracta ceu saccus luce carebit,
Lunarisque globus furvo claudetur amictu,
121.0966A| Sulphur, pix, horror, tortor, tormenta, caminus,
Affuerint, Judexque sedens justissimus illic,
Sanctorumque cohors ornata sedilia habebit,
Inter et hos proceres cum celsum jure tribunal
Consulibus junctis consederis Arbiter orbis,
Judicium et justum libris pandetur apertis,
Eheu quid faciam tunc? me quis Sanctus ab ira
Conteget instanti? quae me defensio tantis
Cladibus eripiet? Cujus sub tegmine montis
Abscondendus ero, flammis ne exurar acerbis?
Quod me tunc operis justi velamen opertum
Eximet et tanti secernet ab igne camini?
Oro, tui tunc, sancte Pater, miserere poetae,
Dextris atque tuum turmis conjunge Milonem.
Extremum sat erit vel commeruisse locellum.
121.0966B| Est etiam mihimet fiducia magna misello,
Hoc opere horrendos exstingui posse furores,
Schemate quod vili scriptum est, sed vate fideli.
Parvus honor carmen stolidum est, sed grandia amoris
Sunt mihi vota tuis in laudibus, optime Pastor.
Et si respicias animi praecordia nostri.
In his quae fuerat nobis devota voluntas,
Non damnanda aderit, velut aestimo, parva facultas.
Orbis honor, nostrumque decus, Pater alme, valeto,
Ante tuum tumulum jugiter recinemus, Aveto,
Tu dignus salve, nobis praebeto valere.
14.
En opus, alme Deus, hominum Sator atque Redemptor,
Ad laudem obtulimus praeclari praesulis istud,
Acceptumque tuis ut sit conspectibus oro.
121.0966C| Omnis in ecclesiam mundus sua munera defert,
Ille nitet sensu velut auro, munus et alter
Argenti eloquio portans candescit honesto,
Cantorumque chorus vocali concinit aere,
Fertur ab hoc coccus gemino bis tinctus amore,
Offert et tortam carnis maceratio byssum,
Lignum incorruptum hic corpus gerit immaculatum,
Actibus ille piis ceu pulchro splendet olivo,
Perfususque bono ut thimiamato fragrat odore.
Ast ergo munificis commisti coetibus assum
Pauper, egenus, inops, trepidans, confusus, et angens:
Qui fero nil placitum, quod in ara ponere fas sit.
Pellis ob hoc mihi rubra genas verecundia pingit.
Hoc carmen textum caprinis offero pilis,
Meque simul hircum pro crimine mortificandum.
121.0966D| Sed qui pro minimo viduam quadrante beasti,
Munera quae solvo placato suspice vultu,
Et tua laus nostro perduret in ore per aevum,
Qui solum regnumque tenes per saecla supernum.
Chare, meum completur iter, requiesce, viator.
VERSICULI WLFAII IN CONFIRMATIONE OPERIS.
Carmina sideros merito scandentia campos,
121.0967A| Ut vigeant nostro, Milo favore petis.
Quorum vis tanta est, talique refulget honore,
Ut nequeant nostro dicier eloquio.
Aurea materies argento cingitur albo,
Ornat et eloquium lucida massa suum.
Non opus ut nostri decorentur famine verbi.
Ejus honore vigent, cujus amore nitent.
Haec archipraesul toto notissimus orbe
Hingmarus verbis sustulit eximiis.
Haec Pater et Dominus Cameracae gloria plebis
Mitis Adalardus extulit ore pio.
Teudricus tali laude beavit ovans:
Carmina dulcisono nimium currentia plectro,
Digna palere polo, macta valere Deo.
Praebuit his stipulam praeclarus Episcopus Emmo,
121.0968A| Affigens digitis pulchra elementa suis.
Haec pater et pastor clero gravissimus omni
Mitis Adalardus extulit ore pio.
Haec tuus haecque meus Haiminus jure magister,
Quo duce firmavit devia nemo petit.
Corpore praemodicus, sed mentis acumine magnus,
Teudingus dextram praebuit ipse suam,
Quae domus, oro, ruat tantis suffulta columnis,
Flumina nulla pavet, flamina nulla timet.
Sed tamen ut numerus septenus sit perfectus,
Septima sum tecto, Milo, columna tuo.
Sunt equidem nostro tua carmina digna patrono,
Judicio nostro, cujus honore micant.
Virgilii pulchro furas jam cinge cothurno,
Sed supera falsum vera canendo virum.