Migne Patrologia Latina Tomus 99
De restauratione monasterii Centulensis (Angilbertus Centulensis), J. P. Migne
(0841B)Ego Angilbertus considerans ac diligentissima investigatione (0841C)et mentis affectu pertractans, qualiter una cum consensu fratrum meorum et omnium fidelium sanctae Ecclesiae caeterorumque bonorum hominum, hunc sanctum locum, mihi licet indigno ab omnipotente Deo, et excellentissimo domino meo Carolo serenissimo Augusto ad gubernandum commissum, auxiliante Domino in melius reaedificare voluissem; ut monachi et caeteri famuli ibidem consistentes, vel etiam successores nostri, qui per diversa temporum spatia successuri erunt, Deo militare pro me et pro praedicto domino meo ejusdem Dei clementiam attentius valeant implorare, quatenus illis facta nostra ad perpetuam consolationem, nobisque, qui pro Dei amore laboravimus, illis orantibus (0841D)ad mercedem proficiant sempiternam; secundum quod ratio permisit, et possibilitas nostra administravit, non tamen quantum voluimus, sed quantum occurrimus, sicut in sequentibus declaratur, laborare curavimus.
Quia igitur omnis plebs fidelium sanctissimam atque inseparabilem Trinitatem confiteri, venerari et mente colere, firmiterque credere debet, secundum (0842B)hujus fidei rationem in omnipotentis Dei nomine (0842C)tres ecclesias principales, cum membris ad se pertinentibus, in hoc sancto loco, Domino cooperante, et praedicto domino Augusto juvante, fundare studuimus: quarum major et prima est in honore sancti Salvatoris et sancti Richarii; alia in honore sanctae genitricis semperque virginis Mariae et sanctorum apostolorum; tertia vero in claustro fratrum in honore sancti Benedicti abbatis et reliquorum sanctorum regularium abbatum; quae etiam mirifico ordine dedicatae sunt a venerabilibus duodecim sanctis episcopis, quorum nomina ob venerationem et memoriam illorum huic opusculo adnectenda esse judicavimus. Hi sunt Megimhardus Rodomensis Ecclesiae sedis venerabilis archiepiscopus, Georgius, Absalon, Gerfridus, Pleon, Hildiguardus, Theodoinus, (0842D)Ydelmarus [ Leg. Hidelmarus], Benedictus, et Kellanus praeclarissimi episcopi: Joannes vero et Passivus sanctae Dei Romanae Ecclesiae legati, praesules nobilissimi. Nam altare sancti Salvatoris, in quo positae sunt reliquiae ejus et sanctorum Innocentium, qui pro eo passi sunt; et altare sancti Richarii, in quo sunt reliquiae sanctae genitricis Mariae et (0843A)ejusdem sancti Richarii; altare sancti Petri, in quo reliquiae ejus et sancti Pauli sanctique Clementis; altare sancti Joannis Baptistae, in quo reliquiae ejus, et Zachariae patris ipsius; altare sancti Stephani, in quo reliquiae ejus et Simeonis, qui Dominum in ulnas suscepit; altare sancti Quintini, in quo reliquiae ejus et sanctorum Crispini et Crispiniani: altare sanctae Crucis, in quo reliquiae ligni ipsius; altare sancti Dionysii, in quo reliquiae ejus, Rustici et Eleutherii; altare sancti Mauricii, in quo relinquiae ejus, Exsuperii et Candidi; altare sancti Laurentii, in quo reliquiae ejus, Sebastiani et Valeriani; et altare sancti Martini, in quo reliquiae ejus, et Remedii, Vedasti, Medardi, Gualarici, Lupi, Servatii, Germani atque Eligii. In ecclesia vero sancti Benedicti (0843B)altare ipsius, in quo sunt reliquiae ejus, et Antonii et Columbani; altare sancti Hieronymi, in quo sunt reliquiae ejus, Ephrem et Aequitii; et altare sancti Gregorii, in quo reliquiae ejus, Eusebii et Isidori; ab eisdem jam dictis electissimis viris condigne ac diligentissime cum ingenti gaudio sub die Kalendarum Januarii fuerunt Domino consecrata. In ecclesia etenim beatae Mariae virginis altare ipsius, in quo reconditae sunt reliquiae ejus et sanctae Felicitatis, Perpetuae, Agathae, Agnetis, Luciae, Caeciliae, Anastasiae, Geretrudis, et Petronillae; altare sancti Pauli, in quo reliquiae ejus, Barnabae et Timothei; altare sancti Thomae, in quo reliquiae ejus, Ambrosii et Sulpicii; altare sancti Philippi, in quo reliquiae ejus, Silvestri et Leonis; altare sancti Andreae, (0843C)in quo reliquiae ejus, Georgii et Alexandri; altare sancti Jacobi, in quo reliquiae ejus, Xysti et Apollinaris; altare beati Joannis Evangelistae, in quo reliquiae ejus, Lini et Cleti; altare sancti Bartholomaei, in quo reliquiae ejus, Ignatii et Polycarpi; altare sancti Simonis, in quo reliquiae ejus, Cosmae et Damiani; altare sancti Matthaei, in quo reliquiae ejus, Marci et Lucae; altare sancti Thaddaei, in quo reliquiae ejus, Nazarii et Vitalis; altare sancti Jacobi fratris Domini, in quo reliquiae ejus, Gervasii et Protasii; altare sancti Matthiae, in quo reliquiae ejus, Hilarii et Augustini; sexto Idus Septembris in ejus sacratissima Nativitate a venerabilibus episcopis, Georgio videlicet, Absalone, Pleone, et Gerfrido honore dignissimo sunt dedicata. Sed et altare beati archangeli (0843D)Gabrielis, quod est situm in porta meridiana, octavo Kalendas Aprilis in Annuntiatione sanctae Mariae; Michaelis vero quod est in porta occidentali, octavo Kalendas Octobris ab Hildegualdo venerabili episcopo; Raphaelis autem, quod est in porta septentrionali, secundo Nonas Septembris in honore ipsorum archangelorum, omnium Virtutum coelorum, a Jesse religioso episcopo optime sunt consecrata.
Reliqua vero moenia ipsius monasterii eodem Domino (0844A)cooperante quae hactenus conspiciuntur constructa, sicuti cernuntur, omnia a fundamentis studuimus reaedificare, et ut habitatores illius in eo missarum solemnia frequentare, et omnipotenti Domino delectentur deservire, ipso adjuvante, muro curavimus firmiter ambire.
Dum enim praescriptas ecclesias prudenti consilio in honore Domini nostri Jesu Christi, suaeque gloriosae genitricis, et omnium sanctorum ejus, sicut supra scriptum est, fundatas perspiceremus, magno desiderio nimioque amoris ardore sumus accensi, ut secundum possibilitatem nostram, eodem Domino miserante, partem reliquiarum illorum sanctorum ad ornandas easdem sanctas Dei ecclesias adipisci mereremur. Quapropter totis viribus totaque mentis (0844B)intentione laborare contendimus, qualiter per auxilium omnipotentis Dei et adjutorium gloriosi domini mei magni imperatoris de diversis partibus totius Christianitatis, quantas et quales vel unde allatas recondere in hoc sancto loco valuissemus prout in consequentibus patet: id est in primis de sancta Romana Ecclesia, largiente bonae memoriae Adriano summo pontifice, et post eum venerabili Leone papa Romano; de Constantinopoli, vel Hierosolymis per legatos illuc a domino meo directos, ad nos usque delatas; deinde de Italia, Germania, Burgundia atque Gallia a sanctissimis Patribus, patriarchis videlicet, archiepiscopis, necnon episcopis atque abbatibus nobis directas, seu etiam de sacro palatio, quae per tempora ab anterioribus regibus, et postea (0844C)a jam dicto domino nostro maxime sunt congregatae, per ejus eleemosynam de omnibus partem habere, atque in hoc sancto loco condigne recondere meruimus. Sed de his de quibus certi fuimus, et a praedictis sanctissimis viris breves recepimus, omnium illarum nomina in hoc opusculo inserere non negleximus: quatenus a nobis et a cunctis successoribus nostris, qui per tempora in hunc sanctum locum successuri sunt, et hoc nosse voluerint, magis nomen Domini nostri Jesu Christi per quem nobis haec, licet indignis, et caetera bona largita sunt, per omnia et in omnibus semper glorificaretur, qui est benedictus in saecula. De caeteris vero reliquiis, de quibus incerta sunt nobis nomina, ab eisdem sanctis (0844D)Patribus receptis, minime scripsimus: caeterarum autem, sicut decrevimus, nomina isto ordine notari curavimus. Primum reliquias Domini et Salvatoris nostri, et ejus gloriosae genitricis, et sanctorum apostolorum, et caeterorum martyrum; postea confessorum, necnon autem sanctarum virginum atque continentium subsecuti sumus.
De ligno Domini, de veste ejus, de sandalis ejus, de praesepe ejus, de spongia ejus, de Jordane ubi baptizatus est; de petra ubi sedit, quando quinque (0845A)millia hominum pavit; de pane unde distribuit discipulis suis; de templo Domini; de candela quae in nativitate ejus accensa est; de monte Oliveti ubi oravit; de mensa ejus; de monte ubi transfiguratus est; de columna ubi flagellatus est, de ligaminibus unde ligatus est; de petra unde crucem adscendit; de clavis unde crucifixus est; de loco Calvariae; de buccella ubi fel et acetum mistum fuit; de petra super quam sanguis de latere ejus stillavit; de sepulcro Domini; de lapide revoluto ab ostio monumenti; necnon et de sepulcro Innocentium, qui pro eo passi sunt; de monte Horeb, de lignis trium tabernaculorum.
De lacte sanctae Mariae, de capillis ejus, de veste ejus, de pallio ejus. De barba sancti Petri, de sandaliis (0845B)ejus, de casula ejus, et de mensa ejus. De mensa sancti Pauli, de orario ejus, de cippo in quo missus fuit. De cruce sancti Andreae. De manna sancti Joannis evangelistae. De reliquiis apostolorum Jacobi, Philippi, Thomae, Bartholomaei, Matthaei, Simonis, Thaddaei, Matthiae, Barnabae et Timothei. De ossibus Zachariae patris sancti Joannis Baptistae. Reliquiae beati Simeonis, qui Dominum in ulnas suscepit. De capillis beati Joannis Baptistae, de sanguine ejus, de veste ejus.
De costis sancti Stephani, de lapide unde lapidatus est; de craticula sancti Laurentii. Digitus sancti Apollinaris; de spongia sancti Symphoriani, et de veste matris ejus. Reliquiae sancti Pancratii, Vigihi, Sisinnii, Martyrii, Pamphili, sanctorum Geminorum, (0845C)Fabiani, Valerii, Pergentini, Cosmae, Damiani, Anastasii, Georgii, Alexandri, Cassiani, Magni, Vitalis, Nazarii, Naboris, Celsi, Gervasii, Protasii, Innocentis, Laurentii, Tiburtii, Valeriani, Hippolyti, Christophori, Felicis, Mauricii, Candidi, Exsuperii, Victoris, Innocentii, Benigni, Dionysii, Rustici, Eleutherii, Cornelii, Leodegarii, Sixti, Firmini, Saturnini, Quintini, Valentini, Marcelli, Luciani, Crispini, Crispiniani, et de ossibus quadraginta martyrum, et de sanguine aliorum multorum.
Sancti Hilarii, Martini, Germani, Medardi, Audoeni, Eligii, Amandi, Lupi, Aventini, Sulpicii, Remedii, Maurilionis, Albini, Servatii, Hieronymi, Aequitii, Ephrem, Gregorii, Augustini, Leonis, Silvestri, (0845D)Felicis, Isidori, Donati, Benedicti, Columbani, Isaac, Vincentii, Antonii, Paulini, Fortunati, Simpliciani, Gualarici, Vedasti. Reliquiae ex corporibus sanctorum, quae condidit Paulinus papa [ id est, episcopus seu patriarcha Aquileiensis]. Reliquiae sancti Megimboldi, Prasci, Eugenii, Fronti, Fidelis, (0846A)Asterii, Simpliciani, Faxidi, Astogii, Gislarii, Sperati, Roberti, Galemeri, Osqualdi [ Forte, Oswaldi].
Felicitatis, Perpetuae, Agathae, Eugeniae, Theclae, Caeciliae, Petronillae, Euphemiae, Faustae, Eufrasiae, Aldegundis, Columbae, Feliculae, atque Scholasticae. Huc usque de certis sanctorum reliquiis, de quibus a sanctis Patribus, qui eas nobis largiti sunt, nomina certa recepimus, separatim martyres vel confessores descripsimus. Deinceps autem distincte aliorum sanctorum nomina, sive martyrum vel confessorum, quia non invenimus, minime scripsimus.
His ita, sicut paulo superius scriptum est, honorifice decenterque reconditis, in nomine sanctae Trinitatis cum multa diligentia paravimus capsam (0846B)majorem auro et gemmis ornatam, in qua posuimus partem supra scriptarum reliquiarum, quam cum ipsis ob venerationem illorum sanctorum, quorum reliquiae in ea recondi videntur, subtus cryptam sancti Salvatoris ponere studuimus, nam caeterorum sanctorum reliquias, quae supra leguntur ascriptae, per alias tredecim capsas minores auro argentoque vel gemmis pretiosis honestissime paratas, quas a saepe dictis venerabilibus Patribus cum eisdem reliquiis, donante Domino, adipisci meruimus dividere, atque super trabem quam in arcu coram altare beati Richarii statuimus, ponere curavimus: qualiter in omnibus sicut dignum est, laus Dei et veneratio omnium sanctorum ejus, in hoc sancto loco semper adoretur, colatur, atque veneretur.
(0846C)Cumque praescriptorum sanctorum venerationi altaria ordinata atque de eorum reliquiis venerabiliter, ut supra legitur, a nostra parvitate essent ornata; diligenti cura tractare coepimus, qualiter ea ad laudem et gloriam Domini nostri Jesu Christi, ob venerationem sanctorum omnium, in quorum honore sunt consecrata, de donis Dei et largitate magni domini mei ejusque nobilissimae prolis, vel reliquorum bonorum hominum liberorum, mihi ab illis collatis, opere fabrili in auro, argento et gemmis ornare etiam, et ubi loca convenientia existerent, desuper ciboria ponere potuissemus, sicut, prout eodem Domino cooperante valuimus, facere studuimus, id sunt, in ecclesia sancti Salvatoris, (0846D)sanctique Richarii, altaria fabricata undecim, ciboria duo, lectoria auro, argento et marmoribus parata duo. In ecclesia sanctae Dei genitricis Mariae et sanctorum apostolorum altaria fabricata tredecim; ciborium unum, et lectorium optime paratum unum. In ecclesia sancti Benedicti altaria (0847A)parata tria. In ecclesiis vero sanctorum angelorum Gabrielis, Michaelis, et Raphaelis altaria tria, quae simul fiunt altaria triginta; et ciboria tria, et lectoria tria. Nam de aliis vasis et supellectilibus habentur in eisdem ecclesiis auro argentoque paratae septemdecim; coronae aureae duae; lampades argenteae sex; cuprinae auro argentoque decoratae duodecim; poma aurea tria; calices aurei cum patenis duo; calix unus aureus magnus cum imaginibus simul et patena; alii calices argentei cum suis patenis duodecim; offertoria argentea decem. Ad caput sancti Richarii tabula auro et argento parata una; ostia majora auro et argento parata duo, alia minora duo; alia ostiola similiter parata duo; balteum aureum unum; atramentarium optimum argenteum (0847B)auro paratum unum; cultellus auro et margaritis paratus unus; codex eburneus auro argento et margaritis optime paratus unus. Punga auro parata una; incensaria argentea auro parata quatuor. Hanappi argentei superaurati tredecim; concha argentea major cum imaginibus argenteis una; bocularis [ Vulgo bocar, lagenae genus ] argenteus unus; urcei argentei cum aquamanilibus suis duo; canna argentea una, eburnea una; situlae argenteae duae; clavis aurea una; scilla argentea una; coronae cum luminibus tredecim; columnae ante altare sancti Richarii auro et argento paratae sex; trabes minores cum arcubus suis argento paratae tres; cloccaria [ id est, campanilia] auro parata tria; cloccae [campanulae seu tintinnabula] optimae quindecim cum earum (0847C)circulis quindecim; skillae tres imagines aeneae sex, eburnea una; candelabra auro parata duo; ostia auro parata septem. Insuper donavimus ibi pallia optima septuaginta octo; cappas ducentas; dalmaticas viginti quatuor sericas; albas Romanas cum amictis suis auro paratas sex; albas lineas ducentas sexaginta; casulas de pallio triginta, de purpura decem, de storace sex, de pisce unam, de platta quindecim, de cendato quinque. Stolas auro paratas quinque, fanones [manipulos] de pallio auro paratos decem; cussinos de pallio quinque, saga de pallio quinque.
De libris, Evangelium auro scriptum cum tabulis argenteis auro et lapidibus pretiosis mirifice paratum unum; aliud Evangelium plenarium unum. De (0847D)aliis libris volumina ducenta.
Insuper etiam plurima ornamenta in fabricaturis, et diversis utilitatibus, in plumbo, vitro, marmore, seu caetera instrumenta quae longum fuit enumerare, prolixiusque scribere: quae tamen tunc temporis appretiata sunt a fidelibus Dei et sancti Richarii, qui vobiscum in Dei servitio laborantes exstiterant, haec omnia valere potuisse libras quindecim millia vel eo amplius.
His et aliis, prout donante Domino valuimus, eleganter (0848A)dispositis, atque ex diversis praescriptis reliquiis supradictorum sanctorum ornatis ecclesiis, diligenti mentis affectu tractare coepimus, qualiter Domino donante ad hoc pervenire valuissemus, ut sicut in aedificiis marmoreis et in caeteris ornamentis oculis honeste clarescunt humanis, ita etiam in Dei laudibus, in doctrinis diversis et canticis spiritualibus Christo omnipotenti placere valeamus. Quapropter trecentos monachos in hoc sancto loco regulariter victuros auxiliante Deo constituimus: optantes et ordinantes, ut si non plus, istius numeri congregatio in perpetuum habeatur. Centum etiam pueros scholis erudiendos sub eodem habitu et victu statuimus, qui fratribus per tres choros divisis in auxilium psallendi et canendi intersint: ita ut (0848B)chorus sancti Salvatoris centenos monachos cum quatuor et triginta pueris habeat; chorus sancti Richarii centenos monachos, tresque et triginta pueros jugiter habeat; chorus psallens ante sanctam passionem centenos monachos, triginta tribus adjunctis pueris similiter habeat. Ea autem ratione ipsi chori tres in divinis laudibus personabunt, ut omnes horas canonicas in commune simul omnes decantent. Quibus lecenter expletis, uniuscujusque chori pars tertia ecclesiam exeat, et corporeis necessitatibus vel aliis utilitatibus ad tempus inserviat, certo temporis spatio interveniente ad divinae laudis munia celebranda denuo redeuntes. In unoquoque etiam choro id jugiter observetur, ut sacerdotum ac levitarum reliquorumque sacrorum ordinum aequalis (0848C)numerus teneatur. Cantorum nihilominus et lectorum aequali mensura divisio ordinetur, qualiter chorus a choro invicem non gravetur. Quin imo omnes unanimes sacrificium laudis Domino omnipotenti pro salute gloriosi Domini mei Augusti Caroli, proque regni ejus stabilitate, continua devotione jugiter exhibeant. Matutinali etenim seu vespertinali officio consummato, mox omnes chori ordinabiliter se ante sanctam passionem congregent, decem tantum psalmistis unicuique choro remanentibus: et sic per portam sancti Gabrielis, ac per salam [ Vulgo salle, aulam ] domni abbatis ambulando, per occidentalem claustri regionem cantando veniant ad sanctam Mariam: ubi oratione pro temporis ratione deposita, remeando veniant ad (0848D)sanctum Benedictum in orientali parte claustri situm; inde per gradus arcuum intrent ad sanctum Mauricium; sicque intrantes sancti Richarii basilicam, restituantur suis choris.
Illud etiam observari praecipua devotione mandamus, ut nulla dies praetereat absque sacrarum missarum decantatione, videlicet ut si non plus, vel triginta a fratribus diversorum chororum per diversa altaria missae quotidie agantur, exceptis illis duabus de conventu, quae mane et meridie solemnissime (0849A)celebrantur, in quibus quotidie memoria sanctissimi papae Adriani, et gloriosi domini mei Augusti Caroli, conjugis et prolis ejus teneatur: qualiter juxta verbum Apostoli pro regibus et omnibus (0850A)qui in sublimitate sunt constituti, Salvatori Deo nostro obsecrationum vel orationum gratias jugiter persolvamus.