Migne Patrologia Latina Tomus 65
FulRus.DeRePe 65 Fulgentius Ruspensis462-527 Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
LIBER PRIMUS. 360
CAPUT PRIMUM.
Explicare nequeo verbis, Euthymi carissime, quantum studio tuo congaudeam: quod non solum in domo tua positus coelestibus animum Scripturis indulges, sed etiam sanctam vigili corde frequentas ecclesiam, ut cum divinis eloquiis corporis exterior pulsatur auditus, interior animae tuae pascatur affectus. Gratiae quippe divinae opus agnoscitur, quod in domo Dei illorum colloquio spiritaliter frueris quos in amore divinae legis fervere cognoscis; nec cum quibusdam delectaris inutilem miscere sermonem, qui ad vitale coelestis verbi convivium sine sua utilitate conveniunt, et, secundum veracem coarguentis apostoli Pauli sermonem, a veritate quidem auditum avertunt, ad fabulas autem convertuntur (II Tim. IV, 4). Quos non immerito dixerim similes illis quorum stomachus, mortifero superatus fastidio, inedia magis invenitur delectari quam cibo; et ob hoc frustra sibi medicinales divitias appositas cernunt; quas dum recusant percipere, nec virtutis aliquid inde, nec sanitatis acquirunt; atque in domo medici spernentes oblatum medelae spiritalis sibi antidotum, ad hoc cum infirmitatibus suis intrant, ut deterius infirmi recedant. Quibus tamen potens est Dominus verbi sui delectationem cognitionemque largiri, ut bonorum inflammentur exemplis. Quibus admoniti negligentiam suae cunctationis abjiciant, et effectum salutis in ipsius medici salubribus praeceptis quaerant: ut cum his qui, perscrutantes testimonia Domini, exquirunt eum, ipsi quoque pro salute sua non desistant quaerere quod possit a quaerentibus inveniri. 361
CAPUT II.
Epistola itaque quam mihi misisti, licet de corde tuo non aliquid nobis intimarit incognitum, cordi tamen nostro magnum incrementum laetitiae in Domino subrogavit. Cognitum quippe nobis est, divinam in te gratiam misericorditer operari, te saepe ac multum de remissione peccatorum cogitare. Verumtamen ideo nostram dixi crevisse laetitiam, quia sic adipisci remissionem peccatorum desideras, ut ejusdem remissionis effectum frequenter ac vigilanter inquiras. Dicis igitur inter vos natam esse quaestionem, quam licet ipse recolas, malui tamen verba quae in tua continentur epistola, ipso quo a te sunt tenore posita huic opusculo inserere: ut non solum tu ex propria dictatione recognoscas, sed etiam quisquis alius legerit, dum cognitionis percunctatione imbuitur, ad intelligentiam responsionis commodius instruatur. Quaeris itaque utrum rerum conditor Dominus in hoc saeculo tantummodo quibus voluerit peccata dimittit, et sic hinc quisquam solutus exeat; an per omnipotentiam suam quibus in saeculo praesenti non dimisit, exeuntibus de corpore ante diem judicii peccata dimittat, vel in eodem die futuri saeculi. Haec nempe verba quae posui recordaris profecto tuis, ut jam dixi, contineri
CAPUT III.
In hujus absolutione quaestionis flagitare vos video parvitatis nostrae sententiam. Proinde spero in abundantia bonitatis Dei, qua sic est ille semper dives, ut exinde nostra quoque possit ditari pauperies, et ex qua caeteris quantum vult sic donat, ut in ea plenius ipse permaneat; quia talia nostro cordi spiritaliter dignabitur infundere, quae et nobis dicere prosit, et vobis audire. Sermo enim quem vobis in Dei gratia ministramus, tunc etiam nobis prodest, si quod vobis pro salute verbo styloque foris dicimus, nos intus mites et humiles audiamus. Non enim frustra David sanctissimus dicit: Audiam quid loquatur in me Dominus Deus (Psal. LXXXIV, 9). Qui auditus proprie ad humiles pertinet. Propter quod alio loco idem propheta dicit: Auditui meo dabis gaudium et laetitiam, et exsultabunt ossa humiliata (Psal. L, 10). Alio loco majestas ipsa sic loquitur: Super quem requiescet Spiritus meus, nisi super humilem et quietum, et trementem verba mea (Isai. LXVI, 2)? Nec vero iste Spiritus Dei sic super humilem et quietum requiescit, ut non ipse quietum humilemque faciat, sed tanquam humilem quietumque requieturus inveniat. In eo quippe super humilem et quietum dignatur requiescere, quia super quem requiescit, quietum et humilem facit. Hoc ergo Spiritus sanctus operatur, ut vitium superbiae atque inquietudinis ab homine in quo requiescit, expellat; ac sic praeveniente sancti 362 Spiritus operatione, hominis voluntatem misericorditer immutante, omne praeteritae humanae iniquitatis vinculum gratis data solvat remissio peccatorum.
CAPUT IV.
Non itaque de re parva disserimus, nec vile aliquid quaerimus, cum de remissione peccatorum, quantum divina largitas adjuvat, disputamus. Per hanc enim de potestate tenebrarum eripiuntur quos Deus transferet in regnum filii dilectionis suae (Colos. I, 13). Per ipsam ( al. hanc) liberantur ab aeterna poena, ut potiantur aeterna laetitia. Per illam deponitur onus, seu quod nativitas vitiosa traxit, sive quod iniquitas vitiosae juventutis adjecit. Per eam Christus eos qui laborant et onerati sunt venientes ad se reficit, quibus lene ( al. leve) jugum levemque sarcinam suae caritatis imponit (Matth. XI, 28). Per ipsam gratis justificatur ( al. justificabitur) impius, ut reputetur fides ejus ad justitiam. Per illam caret mala vita, qua fuerat implicatus; et accipit gratis bonam, qua fuit indignus. Per ipsam fit ut in bona vita deinceps, dono misericordiae praevenientis illuminatus ambulet, et in ea deductus misericordiae subsequentis munere perseveret: ut indebita gratia bene vivendi donum inchoet in homine, peccatorum remissione donata; quod perficiat perseverandi virtute concessa. Per remissionem peccatorum gratis homines discernuntur ab illis qui cruciabuntur in aeternum cum diabolo, et adjunguntur his qui sine fine regnabunt cum Christo. Postremo talis est remissio peccatorum, ut pro ipsa fieret homo Unigenitus Dei, pro ipsa etiam sanguis ejus fuisset effusus. Unum horum vox angelicae visionis aperuit; alterum vero ipse Dominus indicavit. Nam cum desponsata esset Maria mater ejus Joseph, et, sicut evangelista testatur, priusquam convenirent, inventa esset in utero habens de Spiritu sancto, conceptionis illius causa nescienti Joseph istis est verbis ab angelo nuntiata: Joseph fili David, noli timere accipere Mariam conjugem tuam: quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est. Pariet autem filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum (Matth. I, 18, et seq.). Quid vero aliud est a peccatis salvare, nisi peccata dimittere? Nam et ipse Salvator noster, qui venit salvum facere quod perierat (Matth. XVIII, 11), ob hoc se venisse testatur, ut vocaret peccatores in poenitentiam.
CAPUT V.
Vocationis autem hujus ad poenitentiam principale est beneficium, gratuita remissio peccatorum. Pro qua idem Redemptor noster, peracto paschalis coenae convivio, sanguinem suum enuntiat effundendum. Bibite, inquit, ex hoc omnes. Hic est enim sanguis meus novi Testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum (Matth. XXVI, 28). 363 Hanc igitur, sicut arbitror, aut omnes, aut pene omnis qui quolibet modo appellatur Christiano nomine, invenire desiderat; sed interest ubi quisque, vel quando, vel qualiter quaerat. Neque enim ad remissionem peccatorum poterit pervenire, si quis aut veram non teneat fidem, aut negligat bonae operationis officium, aut rectae credulitatis bonae operationi concessum divinitus tempus mortifera praeoccupatus vanitate contemnat. Haec namque tria, id est, fides, opus et tempus, ita sunt simul hominibus in hac vita necessaria, ut si cui unum ex his tribus in praesenti saeculo defuerit, aeternae vitae particeps esse non possit; ac per hoc nec remissionem peccatorum consequetur, per quam ad aeternae vitae praemium pervenitur. Quod necesse est, Domino adjuvante, divinorum testimoniorum attestatione monstremus.
CAPUT VI.
Prae omnibus itaque, nobis est firma credulitate retinendum, misericordem et justum esse Dominum Deum nostrum. Hinc enim facile potest inquirentibus apparere, qualibus peccata Deus dimittat, ubi dimittat, quando dimittat. Quibus cognitis, nec pravam quisquam retineat de Deo sententiam, nec conversionem suam negligat, nec a catholica Ecclesia discedat; aut si quis discessit, celeriter revertatur; nec de tempore sibi velit insulsa cogitatione blandiri, si ad Deum in hac vita quisquam converti nolens, et usque ad mortem iniquitatibus serviens, post hanc vitam se credat adepturum remissionem peccatorum, quando jam praejudicatus tempore tribulationis ( forte retributionis) divinae non peccatum possit vitare conversus, sed supplicii maneat aeternitate damnandus. Multis enim multiplicibusque fraudibus viam coelestis itineris diabolus claudere nititur et celare, cujus hoc est incessabile studium, ut ad cruciatus sui societatem miserorum turbam, quantumcunque potuerit, vel trahat illectam, vel cogat invitam. Nonnullos quippe facit, abjecta consideratione divinae justitiae, solam Dei misericordiam cogitare; ut conversionem suam negligant, existimantes se, etiamsi usque in finem criminosam duxerint vitam, remissionis beneficio potituros esse. Alios autem ( al. aut) cogit aut illicit, Ecclesiae catholicae gremio derelicto, ad haereses vel schismata depravati cordis caecitate transire. Quorum animos deceptione falsae promissionis illaqueat, ut vel putent se recto fulciri dogmate, vel sperent sibi pro sola cordis credulitate futurum remissionis beneficium, etiamsi ficto animo, pro temporis vel commoditate vel metu, mortifero haereticorum consortio usque ad mortem teneantur innexi; minus considerantes illam Salvatoris nostri sententiam dicentis: Qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui in coelis est; et qui me negaverit coram hominibus, negabo et ego eum coram Patre meo, qui in coelis est (Matth. X, 32). Et alio loco: Qui me erubuerit, et sermones meos, hunc Filius hominis erubescet, cum venerit in majestate sua, et Patris, et sanctorum angelorum (Luc. IX, 26). Plerisque vero humani generis inimicus ad hoc peccatorum 364 suorum recordationem molitur ingerere, ut vel obduratis desperationem remissionis injiciat, et eos remedio conversionis excludat. Haec autem omnia non ob aliud fraudulenta semper agit obtectus fallacia, nisi ut opportunitatem temporis adimat, qua conversis potest donari remissio; ac sic, quantum ad ejus attinet malignitatem, si fieri possit, nemo perveniat ad salutem. Deum namque misericordem justumque esse cognoscit, nec ignorat quod peccatorum remissionem sola de Deo possit elicere cordis vera conversio. Scit etiam quod non alibi quam in solo gremio Catholicae Matris dimitti possint peccata conversis; nec eum latet in praesenti tantum saeculo remissionem omnium peccatorum conversis posse concedi: ubi humanum genus, per constitutum divinitus ordinem decessione morientium, successioneque nascentium, carnalis nativitatis nexu non injuste constringitur, atque spiritali nativitate gratis enodatur: ubi etiam omnem reatum aut solvit conversio, aut insolubilem facit, seu vanae spei neglectio nutrita, sive desperatione roborata et usque in finem retenta cordis obdurati nequitia.
CAPUT VII.
Sed jam suscepti operis compellit instantia ut omnia quae superius intimavi, debita disputatione atque Scripturarum sanctarum attestatione perdoceam. Enimvero utriusque veridica series Testamenti cuncta quae ad proventum pertinent humanae salutis non tacet; ut nihil sit quod in posterum contemptor damnandus excuset. Principaliter igitur omnis Scriptura divinitus inspirata unum verum ac solum Deum, illam scilicet Trinitatem, id est, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, tam misericordem praedicat esse quam justum. Ipsi enim ex persona Ecclesiae dicitur: Misericordiam et judicium cantabo tibi, Domine (Psal. C, 1). De illo etiam canitur: Misericors Dominus et justus, et Deus noster miserebitur (Psal. CXIV, 5). Alio quoque loco: Quoniam justus Dominus et justitias dilexit, aequitatem vidit vultus ejus (Psal. X, 8). Denuo dicitur: Universae viae Domini misericordia et veritas (Psal. XXIV, 10). Et rursus: Quoniam misericordiam et veritatem diligit Dominus (Psal. LXXXIII, 12). In primo quoque decalogi praecepto justum se idem Dominus ( al. Deus) misericordemque sic intimat: Ego sum Dominus Deus tuus, Deus zelans, qui reddo peccata patrum in filios, in tertiam et quartam progeniem, in his qui oderunt me; et faciens misericordiam in millia millium his qui amant et custodiunt praecepta mea (Exod. XX, 5). Propterea Moyses dicit: Dominus Deus indulgens et misericors, patiens et multae misericordiae et verax, justitiam custodiens et misericordiam in millia, auferens iniquitates et injustitias et peccata. Et non purificabit reum, adducens peccata patrum in filios filiorum in tertiam et quartam progeniem (Exod. XXIV, 6). Per Esaiam quoque suam Dominus misericordiam justitiamque commemorat, dicens: Ego Deus, et non alius praeter me, justus, et salvans: non est alius praeter me. Convertimini ad me, et salvi eritis (Isai. XLV, 21). 365
CAPUT VIII.
His igitur atque innumeris hujusmodi testimoniis, quibus Dominus Deus noster misericors praedicatur et justus, ostenditur quantum diligenda sit ejus misericordia, quantumque justitia metuenda monstratur. Misericors enim et miserator Dominus, patiens et multum misericors et verax, sicut novit a converso submovere supplicium, sic in eo qui converti noluerit, nullatenus sinit inultum remanere peccatum. Idcirco si quos in praesenti saeculo pia Dei bonitas a dominatione peccati non liberat, ipsos in futuro severitas justa condemnat. Hinc est quod divinis indesinenter eloquiis mali salubriter admonentur, ne remaneant in servitute peccati, sed misericordiam justi Dei, dum sunt in hac vita, requirant. Bonis quoque praecipitur (Psal. II, 11, 12, 13), ut servientes Domino in timore, et exsultantes ei cum tremore, apprehendant disciplinam; ne quando irascatur Dominus et pereant de via justa. Ipse itaque Deus qui est misericors et justus, sicut admonet, ut propter justitiam et misericordiam timeatur et diligatur a malis, ut conversi careant poena quam justitia minatur, et accipiant indulgentiam quam misericordia pollicetur, sic admonet ut propter justitiam et misericordiam diligatur et timeatur a bonis, quo possint qui ejus praeventi misericordia boni sunt, et dilectione misericordiae in bonis operibus permanere, et timore justitiae a peccatis semetipsos sollicite custodire; et consideratione propriae infirmitatis instructi nunquam de suis viribus confidant, sed divinae virtutis auxilium jugiter et humiliter poscant.
CAPUT IX.
Debet ergo et a bonis et a malis tam misericordia diligi quam justitia formidari: ne vel boni diligentes misericordiam Dei, justitiam non timeant, et laqueos diaboli seducentis incurrant; vel mali solam justitiae severitatem considerantes, non quaerant, cum invenire possunt per conversionem, misericordiae beneficium, ac sic obdurati non solum remissionem peccatorum denegent, quin etiam peccata multiplicare non cessent. Hoc enim bicipiti laqueo frequenter diabolus captivat incautos; ut aut spe vana futurae remissionis obtusi, nolint justitiae timore converti; aut remissionem omnimodis desperantes, conversionem negligant, et habenas iniquitatibus relaxantes, dum desperant indulgentiam, currant praecipites in gehennam. Ac sic ille callidus humani generis inimicus, alios desperationis temeritate praecipitat, alios autem fallacis spei deceptione supplantat. Propter quod beatus Paulus (II Cor. XIII, 3), in quo locutus est Christus, bene viventibus scribens, sic eorum commendat obedientiam, ut cum metu et tremore salubris operationis jubeat talibus inesse cautelam. Dicit enim Philippensibus: Itaque, carissimi mei, sicut semper obedistis, non ut in praesentia mea (al. mei) tantum, sed multo magis nunc in absentia mea, cum metu et tremore vestram salutem operamini. Deus est enim qui operatur 366 in vobis et velle et perficere, pro bona voluntate (Philip. II, 12). His verbis beatus Paulus justum utique Deum insinuat, cum metum tremoremque servandum fidelibus praecepit in operibus bonis. Misericordem quoque praedicat, quem in eis operari dicit et velle et perficere, pro bona voluntate. Neque enim a bene operantibus juste timeretur, si justus non esset; nec omne bonum voluntatis et operis ipse in eis operaretur, si misericors non fuisset. Hunc justitiae divinae timorem terribili denuo praedicatione justis vehementer apostolus Paulus inculcat, dicens: Qui se existimat stare, videat ne cadat (I Cor. X, 12). Et rursus: Fratres, si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos qui spiritales estis, instruite hujusmodi in spiritu lenitatis, considerans teipsum, ne et tu tenteris (Galat. VI, 1). Ipsis quoque apostolis cum magisterio coelesti denuntiatur infirmitas propria, cum congrui timoris demonstratur in humilitate cordis cautela retinenda, dicente Domino: Vigilate et orate, ne veniatis in tentationem. Spiritus quidem promptus, caro autem infirma est (Matth. XXVI, 41).
CAPUT X.
Verumtamen quia cuncta quae divinis continentur eloquiis, ad custodiam vel reparationem dicuntur humanae salutis; providit sermo divinus, ne dum justis divinae metus indicitur aequitatis, econtrario mortifera peccatoribus desperatio nasceretur, si spes indulgentiae minime monstraretur. Ipsa enim errantes ad viam veritatis revocat, dum propitiatione divina converso relaxandum promittit, quidquid mali, priusquam converteretur admisit. Ideo apostolus Paulus in Epistola quam ad Romanos scripsit, sicut fideles et bonos ad insinuationem severitatis divinae terrificat, sic infideles et malos ad conversionem spe certissima supernae bonitatis invitat, ut scilicet tam boni discerent non altum sapere, sed timere, quam mali possint remedium salutis aeternae sine quolibet impedimento dubitationis acquirere. Dicit igitur beatissimus Paulus: Vide ergo bonitatem et severitatem Dei: in eos quidem qui ceciderunt, severitatem; in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate: alioquin et tu excideris; et illi, si non permanserint in incredulitate, inserentur. Potens est enim Deus iterum inserere illos (Rom. XI, 22, 23). Itaque cum dicat Apostolus illum excidendum qui in bonitate non permanserit, et illum qui in incredulitate non permanserit inserendum; quis homo justus non tremefactus justitiam metuat, vel quis iniquus non ad Dei misericordiam confirmatus accurrat? Quis non compellatur bono cuilibet impii, si toto corde conversus fuerit, audeat desperare, cum coelestis medicina praeceptis salubribus aequaliter sanis consulat et infirmis; illis timorem justitiae indicens, tanquam salutis acceptae custodem; istis misericordiae beneficium pollicens, ut, spei remedio sublevati, recipiant quam perdiderant sospitatem. Timor enim justitiae praecipitur sanato, cui 367 dicitur: Ecce sanus factus es, jam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat (Joan. V, 14). Spes quoque misericordiae demonstratur infirmis, cum dicitur: Non est opus sanis medicus, sed male habentibus: non veni vocare justos, sed peccatores in poenitentiam (Luc. V, 32). Sermo quoque propheticus misericordiam Dei justitiamque commendare non desinit, sic Deo per Ezechielem prophetam dicente: Iniquus si se convertat ab omnibus iniquitatibus suis quas fecit, et custodierit omnia mandata mea, et fecerit justitiam et misericordiam, vita vivet, et non morietur. Omnia delicta ejus quaecunque fecit, non erunt in memoria. In sua justitia quam fecit, vivet. Nunquid voluntate volo mortem peccatoris, dicit Dominus, quam ut avertatur de via sua mala, et vivere eum (Ezech. XVIII, 21)? Ostenso itaque ad impios convertendos divinae longanimitatis ac benignitatis beneficio, ad justos quoque deterrendos ita propheticus sermo dirigitur: Cum se autem averterit justus a sua justitia, et fecerit iniquitatem, secundum omnes iniquitates quas fecit ille iniquus, omnes justitiae ejus quas fecit, non erunt in memoria. In delicto suo quo deliquit, et in peccatis suis quibus peccavit, in ipsis morietur (Ibid. 24).
CAPUT XI.
Innumerabilia sunt divinarum testimonia Scripturarum quibus Deus misericors praedicatur et justus, nec est aliud quod omnis textus agat coelestis eloquii, nisi ut malos admoneat timore justitiae Dei celeriter malis operibus finem ponere, et bonos in bonis operibus sollicite atque humiliter permanere. Ut scilicet et omnis iniquus aequitatem Dei metuens, ad misericordiam currat justae bonitatis, et omnis justus, de Dei misericordia gaudens, judicium benignissimae non negligat aequitatis. Quia ubi est misericordia justitiaque perfecta, nec favorem potest justus peccatis impendere, nec indulgentiam conversis misericors abnegare. Ex hoc igitur quod justus et misericors praedicatur, facillime cognoscitur ( al. cognoscimus) non nisi conversis remissionem tribui peccatorum, nec nisi permanentibus in peccato supplicium sempiternae damnationis inferri. Propter quod Psalmista sic canit: Nisi convertamini, gladium suum vibravit, arcum suum tetendit, et paravit illum, et in eo paravit vasa mortis (Psal. VII, 13). Per Esaiam quoque non dissimilis adversus contumaces et divinae clementiae contemptores lata reperitur ore divino sententia, in qua cognoscitur, nec inaniter quemquam divinis imperiis obedire, nec impune in iniquitatibus permanere. Sic ergo dicit: Lavamini, mundi estote, auferte nequitias vestras ab animis vestris e conspectu oculorum meorum; desinite a malitiis vestris, discite bonum facere, inquirite judicium, eripite injuriam accipientem, judicate pupillo, et justificate viduam, et venite disputemus, dicit Dominus. Et si fuerint delicta vestra ut phoenicium, ut nivem dealbabo. Si autem ut coccum, ut lanam candidam efficiam. Et si volueritis et obaudieritis me, quae bona sunt terrae, edetis. Si autem nolueritis, neque obaudieritis me, gladius vos comedet. Os enim Domini locutum est hoc (Isa. I, 16 et seq.). Quis rogo est tam durus aut omnino stolidus, qui in hoc sermone monitionis supernae, si ad conversionem non invitatur 368 delectatione promissi, non saltem compellatur terrore supplicii? Contemptorem quippe divini sermonis non excipiet salus, sed comesturus est gladius. Hinc est quod alio loco in ejusdem prophetae volumine demonstratur, quia nisi per conversionem nemo perveniet ad salutem. Sic enim dicitur: Si conversus fueris et ingemueris, salvus eris (Isai. XXX, 15, sec. LXX). In hoc testimonio conditionali Deus et praecepto utitur, et promisso. Dicens quippe, Si conversus fueris et ingemueris, salvus eris, ostendit ex conversionis conditione promissionem salutis omnino pendere. Haec est igitur inter Deum hominemque conditio, id est, inter praecipientem Dominum servumque poscentem, inter judicem qui sine justitia misericordiam praerogat, et peccatorem qui misericordiam juste judicantis exspectat. Dicit igitur iste Dominus, misericors et justus, severus et pius: Si hoc feceris, hoc habebis; si quod dico custodieris, dabo quod poscis; ego tibi praecipio conversionem, tu poscis a me salutem; si parueris praecepto, potieris beneficio; si jussa fieri videam, postulata concedam: Si conversus fueris et ingemueris, salvus eris.
CAPUT XII.
Cum dicitur ergo peccanti beneficium salutis accipere cupienti, quia si conversus fuerit et ingemuerit, salvus erit; consequenter intelligitur quia, ETIAMSI INGEMUERIT, tamen conversus non fuerit, salvus non erit. Non enim frustra utrumque divinus sermo complexus est, nisi ut haec duo, id est conversionem et gemitum, necessaria cognosceremus ad consequendum salutis effectum. Nonnulli enim scelerum suorum consideratione perterriti, pro iniquitatibus quidem suis in oratione gemunt, nec tamen ab iniqua operatione discedunt. Fatentur se male fecisse, nec ullum finem volunt malis factis suis imponere. Accusant humiliter in conspectu Dei peccata quibus tenentur oppressi, et eadem peccata quae humilitate sermonis accusant, corde perverso contumaciter cumulant. In dulgentiam quam lacrymosis gemitibus poscunt, ipsi sibi pravis operibus adimunt. Medelam postulant a medico, et in perniciem suam subrogant adjutorium morbo. Ac sic inaniter verbis quaerunt placare justum judicem, quem factis iniquis magis irritant ad furorem. Tales enim nunquam diluunt gemendo peccatum, quia non desinunt peccare post gemitum. Pro criminibus namque gemunt; et post gemitum ad crimina redeunt. De talibus in libro Ecclesiastico Scriptura divina sic loquitur: Qui baptizatur a mortuo, et iterum tangit illum, quid proficit lavatio ejus? Sic homo qui jejunat pro peccatis suis, et iterum eadem faciens, quid proficit humiliando se? Orationem ejus quis exaudiet (Eccli. XXXIV, 30, 31)? Rectissime igitur dicit Deus homini: Si conversus fueris et ingemueris, salvus eris. Apud Deum quippe severum et bonum tunc oratio gementis auditur, tunc poscentis fletus attenditur, tunc flenti conceditur salus, si fuerit ad Deum contriti cordis humilitate conversus. Necesse est enim ut Deus peccatori misertus ignoscat, si tamen peccator iniquitatem suam conversus agnoscat. Denique divinam misericordiam 369 propterea David sanctus efficaciter invenit, quia conversus per humilitatem contriti cordis, quod male fecerat agnoscendo damnavit, nec distulit punire poenitendo mali operis cupiditatem in qua fuerat lapsus; quia si non puniret unde reus tenebatur, procul dubio ipse puniretur. Suum ergo facinus agnovit conversus in poenitentiam, metuit ne damnatus agnovisset poenam. Ipse in se poenitens vindicabat agnoscendo, quod ignosci sibi volebat a Domino. Denique cum dixisset: Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam, et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam; Magis magisque lava me ab injustitia mea, et a delicto meo munda me (Psal. L, 1, 2); statim secutus adjunxit: Quoniam iniquitatem meam ego agnosco, delictum meum coram me est semper (Ibid., 4). Agnoscebat iniquitatem suam, non ut peccando magis augeret, sed ut poenitendo dilueret; atque ita dominationem peccati, quam delectatio culpabilis invexit, conversio vera submovit. Et quia ingemuit David ex toto corde conversus, continuo salvus est factus, atque ita in eo completum est quod per prophetam praecipitur: Si conversus fueris et ingemueris, salvus eris.
CAPUT XIII.
Porro conversio et ab impietate et ab iniquitate praecipitur. Utraque enim adversum se iram Dei provocant: quia utrumque Deus exsecratur et damnat, dicente Paulo: Revelatur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem et injustitiam hominum (Rom. I, 18). Et Salomon ait, quod etiam beatus Petrus suis dictis inseruit: Si justus vix salvabitur, peccator et impius ubi parebunt (Prov. XI, 31, juxta LXX; I Petr. V, 18). Unde non immerito Vas electionis, quod divinae plenum erat caritatis, sicut pro his qui in fide peccabant tristitia magna concutiebatur et dolore cordis, sic illos qui, intra Ecclesiam constituti, et impudice luxurioseque viventes poenitentiam non agebant, lugere se testatus est. De Judaeis enim quos increduli cordis impietas possidebat ita dicit: Veritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea, in Spiritu sancto, quoniam tristitia mihi est magna, et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem, qui sunt Israelitae (Rom. IX, 1, 2, 3, 4). De illis vero qui intra Ecclesiam positi malis operibus insistebant, sic ad Corinthios loquitur medicinali sermone: Ne iterum cum venero humiliet me Deus apud vos, et lugeam multos ex his qui ante peccaverunt, et non egerunt poenitentiam, super immunditia et fornicatione et impudicitia quam gesserunt (II Cor. XII, 21). Nec istos utique tristis doleret, nec illos humiliatus doleret Apostolus, si impiis et iniquis exacerbantibus divinam justitiam sine conversione cordis remissionem peccatorum crederet conferendam; cum ipsa remissio peccatorum non nisi in conversione cordis sortiatur effectum; in illis duntaxat qui propriae jam voluntatis utentes arbitrio, divini muneris opitulatione conversi mutata in melius vita, non desistunt ad poscendam remissionem peccatorum currere, ad quorum 370 perpetrationem sive nescientes ignorantia impulit, seu, quod est deterius, scientes contumacia voluntatis illexit. Propter quod Propheta orat Deum: Delicta juventutis et ignorantiae meae (al. ignorantias meas) ne memineris (Psal. XXIV, 7). Et Salvator noster ait: Servus nesciens voluntatem domini sui, et faciens indigna (al. digna), vapulabit paucis, et servus sciens voluntatem domini sui et faciens indigna, plagis vapulabit multis (Luc. XII, 47). Unde et Apostolus in ignorantia se peccasse confitetur his verbis: Gratias ago ei qui me confortavit Christo Jesu Domino nostro; quia fidelem me existimavit, ponens in ministerio, qui prius fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus; sed misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci in incredulitate (I Tim. I, 12, 13). Ne quis ergo sibi de ignorantia blandiatur, attendendus est Apostoli sermo, qui se ignorantia quidem fecisse pronuntiat, sed tamen se peccasse non negat; imo primum se dicit (Ibid., 15) omnium peccatorum: primum scilicet, non temporis cursu, sed iniquitatis excessu. Misericordiam itaque in hoc consecutus est, ut peccata quae in ignorantia fecerat, illuminatus agnosceret, et conversus protinus abdicaret. Hoc autem fit, ut, sicut nos docet apostolus Jacobus, omne datum optimum, et omne donum perfectum, desursum descendere a Patre luminum (Jac. I, 17) cognoscamus. Qui cum in peccatore hoc inveniat pro quo debeat juste damnari, conversionem ipse gratis tribuit peccatori, per quam justae damnationis possint tormenta submoveri.
CAPUT XIV.
In omni ergo peccatore qui arbitrio jam propriae voluntatis utitur, per conversionem cordis beneficium divini muneris inchoatur. Caeterum parvulos novimus non propria voluntate, sed fidelium pro eis confitentium recta credulitate salvari. Convenit enim judicio veritatis parvulos ministerio alienae confessionis absolvi, quos vinculo constat alienae iniquitatis obstringi: ut, aliis spiritaliter confitentibus, accipiant justificationis beneficium, qui, aliis carnaliter generantibus, portant originale peccatum; et sicut ad primam nativitatem obfuit nondum natis nec aliquid agentibus parentum carnalis concubitus, sic eis nescientibus prosit ad secundam nativitatem fidelium pro eis confitentium spiritalis affectus. Quantum ergo ad illos attinet qui propriorum jam possunt actuum reddere rationem, nullus efficietur beatus, nisi qui malis actibus renuntians, ad Deum fuerit tota cordis humilitate conversus. Beati enim quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata (Psal. XXXI, 1). Quisquis igitur propriae voluntatis et operationis iniquitatem portat, non potest aliquam accipere beatitudinem, nisi fuerit ad ipsum conversus beatitudinis largitorem. 371
CAPUT XV.
Peccatis enim excaecatur cor, remissione vero illuminatur. Quia sicut nihil est aliud excaecari quam lumine privari, ita curatus oculus in quantum potiri valet visione luminis, in tantum caret vitio caecitatis. Qui tamen oculus videre lumen nullatenus valebit, nisi se illi lumen infuderit. Oculus igitur per luminis infusionem potest percipere luminis visionem. Sic et remissio peccatorum cum hominibus datur, procul dubio caecitas cordis expellitur, ut lumen justitiae oculo interiore cernatur. Caeterum quomodo fieri potest ut obscuritas tenebrarum removeatur, si luminis infusio non donetur? Deus ergo quibus propria peccata dimittit, lumen verae conversionis infundit. Quocirca sicut caecus quilibet, quandiu caecus est, non potest lumen videre; sic iniquus quilibet aut impius remissionem non accipit peccatorum, nisi praeventus gratuitae justificationis munere toto corde convertatur ad Deum: ipsius enim remissionis effectus in cordis conversione consistit. Caeterum cui conversionis gratia non conceditur, peccatorum remissio non donatur. Quid est enim aliud peccatorum remissionem consequi, nisi a peccati dominatione liberari? Omnis enim (sicut Veritas dicit) qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII, 34). Quomodo autem potiri creditur splendifico liberationis munere, qui peccati non caret teterrima servitute? Propter quod eorum qui dicunt: Faciamus mala, ut veniant bona (Rom. III, 8), justam esse damnationem, Magistro gentium docente, cognovimus, quo praedicante similiter audivimus: Quia neque fornicarii, neque idolis servientes, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores, neque fures, neque avari, neque ebriosi, neque maledici, neque rapaces, regnum Dei possidebunt (I Cor. VI, 9, 10). Galatae quoque sic idem doctor eximius monet: Manifesta autem sunt (inquiens) opera carnis. Quae sunt fornicatio, immunditia, luxuria, idolorum servitus, veneficia, inimicitiae, aemulationes, irae, rixae, dissensiones, haereses, invidiae, homicidia, ebrietates, comessationes, et his similia, quae praedico vobis, sicut praedixi, quoniam qui talia agunt, regnum Dei non consequuntur (Gal. V, 19 et seq.). Quia igitur justus est Deus, quandiu isti talia agunt, regnum Dei non consequuntur; quoniam vero idem Deus misericors est, propterea mali, si talia agere desinant in quibus Deum contumaciter exacerbant, et humiliati atque correcti ad Deum convertantur, regnum Dei sine dubio consequentur. Sicut enim opus justitiae non vincitur, sic nec opus misericordiae submovetur. Et ideo sic Deus possessionem regni sui disposuit, ut eam, quia justus est, impio et iniquo non donet; quia vero misericors est, omni veraciter converso non deneget. 372
CAPUT XVI.
Conversio autem tunc vera probatur in homine, si impietas et iniquitas pellatur ex corde. Verumtamen inter impietatem et iniquitatem haec solet pronuntiari differentia, quod impietas, aut pravam in Deum fidem gerit, aut nullam; iniquitas autem malis moribus polluit vitam. Blasphemat impietas Deum, laedit iniquitas proximum. Impietas autem ex humilitate carnis mentitur ( forte metitur) altissimum, nitens sacramentum pietatis invictae ad divinae naturae contumeliam praedicare, aut in humana carne Deum Dei Filium conceptum natumque denegat, et Deo vero non carnis veritatem, sed ostentationem solam falsae visionis assignat; aut ita carnem Christi fatetur de carne Virginis, ut eam neget in carnis susceptione conceptam; aut eumdem Patrem quem Filium Spiritumque sanctum dicit confusione impia; aut Patris, et Filii, et Spiritus sancti diversas naturas inducit separatione perversa, aut non credit carnem Filii Dei de carne Mariae Virginis sumptam, sed de coelo non dubitat asseverare depositam; aut aliquid humanae naturae vult Christo subtrahere, ut accepta humana carne animam rationalem, id est animam plenam hominis Unigenitum Deum deneget accepisse. Impietatis est crimen, si quis dicat, non omnem spiritalem corporalemque a Deo bonam conditam naturam; sed ex adverso propriam mali velit assignare substantiam: cum omne malum, non ex ortu neque statu naturalis proprietatis existat, sed ex defectu voluntariae cogitationis eveniat: non quia bona natura malam naturam recipit, cum mala natura nulla sit, sed quia dilectionis ordine derelicto, creatura rationalis, quae ad dilectionem Creatoris facta est, dum contempto Creatore, aut rebus inhaeret creatis, aut cogitationibus falsis, deterior facta, temporalia sempiternis, ima summis, mutabilia immutabilibus anteponit. Similiter illi qui justos et iniquos, non ex operum diversitate, sed ex sacramentorum dicunt communione censendos, nihil volentes unicuique prodesse, si inter injustos juste vivat in Ecclesia catholica tanquam unumquemque non pro qualitate facti, sed pro societate sacramenti aeterna retributio, sive supplicii sit exceptura, seu regni. Haec ergo quae sunt a nobis superius intimata, et alia multa quae adversum catholicam et apostolicam fidem ab haereticis atque schismaticis proferuntur, impietatis vitio deputantur. Ipsa enim separatio impios ostendit, quae tales ecclesiastico corpori, non socios, sed adversarios facit. Neque enim a conventu ecclesiasticae unitatis corpore separarentur, ac loco, nisi prius ab ecclesiastica fide descenderent ( forte discederent) corde corrupto; neque a legitimo verbi Dei conjugio aperta impietate sejungerentur, nisi perfidas ac perversas cogitationes adulterina diabolicae constuprationis seminatione conciperent; quas nequiter interno foventes assensu, ad hoc postmodum nefaria locutione parerent, ut viperea similitudine propriis disrupti fetibus interirent. Viperis quippe hoc est parere, quod perire. Quarum filii, sicut fertur, disruptis quibus sunt concepti visceribus, sic egrediuntur 373 in lucem, ut parentibus inferant mortem. Cum igitur impia quaelibet pravitas, vel assensu concipitur, vel etiam professione generatur, aeterna morte animam interimit. Quae corruptioni consentiens, ob hoc internae conceptu infidelitatis inflatur, ut suo postmodum rupta partu moriatur. Tales apostolica his verbis designat auctoritas: Sicut autem Jamnes et Mambres restiterunt Moysi; ita et his resistunt veritati, homines corrupti mente, reprobi circa fidem (II Tim. III, 6). Si quis igitur contraria disputans, et a bonitate semetipsum segregans, ecclesiasticae fidei perversus obsistit, iste procul dubio impius dicitur. Si quis autem in corpore unitatis catholicae perseverans sacramentorum societate conjunctus, flagitiis et criminibus deditus, is solet iniquus vocari, non impius. Unde nobis nunc non est disputandum. Hoc tamen dicimus, quia non omnis iniquus est impius, licet omnis impius sit iniquus.
CAPUT XVII.
Conversio ergo illa in conspectu Dei grata est et accepta, in qua simul et fidei rectitudo servatur, et vitae bonae regula custoditur: id est, ut principaliter recta teneatur de Deo sententia, deinde proximo exhibeatur caritas divinitus imperata. Tunc enim se homo recte diligit, cum dilectionem Dei sibi devotus et humilis anteponit. Tunc etiam diligit proximum, si proximo, quantum potest, consulat, ut ad Deum recta fide et bona conversatione perveniat. Proximi autem caritas duplici est ratione servanda, ut scilicet nec alii inferat quidquam quod sibi nollet inferri; nec indigenti opem boni operis in quantum potest deneget, quia nec sibi vellet negari, si similiter indigeret. Unde Salvatoris nostri sic nos agnoscimus informari sermone dicentis: Quae vultis ut faciant vobis homines, eadem et vos facite eis. Haec est enim lex et prophetae (Matth. VII, 12). Non dixit Christus, quae vobis fecerint homines, eadem et vos facite eis; ne malum crederemus pro malo reddendum ei qui nobis mali aliquid fecit, aut cuiquam negandum putaremus beneficium, a quo nobis nihil beneficii sciremus impensum: cum debeat Christianus omni homini benevolentiae adjutorium, vel praerogare, vel reddere; ut et bono bonum reddat, et malum bonitate praeveniat. Dicitur enim nobis a Domino: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui vos oderunt, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii patris vestri qui in coelis est, qui solem suum facit oriri super bonos et malos, et pluit super justos et injustos (Matth. V, 44, 45). Boni autem fideles, non solum ab illis persecutionem patiuntur qui foris positi latratibus perfidis ac perversis Ecclesiae catholicae dogmatibus obnituntur; sed etiam ab illis qui videntur quidem intra Ecclesiam esse, sed male viventes inveniuntur ecclesiasticae traditioni non ore, sed opere repugnare. Quos cum boni conspiciunt, graviter gemunt, et sancto affectu permotus cruciatur bonus animus, quando alienae perversitatis non fugit sensum, quamvis tenere non possit assensum. 374
CAPUT XVIII.
Intra catholicam quippe Ecclesiam in praesenti saeculo justi et iniqui tenentur admixti sacramentorum scilicet communione, non morum, id est societate credulitatis, non similitudine conversationis. Non ergo corde, sed corpore; quia professione, non opere. Nunc igitur quandiu, secundum beati Pauli praedicationem, in magna domo non solum sunt vasa aurea, sed et lignea et fictilia, et quaedam quidem sunt in honorem, quaedam vero in contumeliam (II Tim. II, 20); intra Ecclesiam quidem sunt iniquus et justus, extra Ecclesiam vero nullus est justus. Et intra dominicam aream, donec ventilatoris metuendus exspectatur adventus, et discretio ventilationis novissime differtur, palea frumento locali communione miscetur. Quisquis autem extra dominicam aream locus est, quamvis ibi vocabulum nominetur agricolae, sola ibi potest quae vento raptatur palea residere. Verum quia tanta est agricolae nostri omnipotentia, ut nullus valeat ejus vincere voluntatem; quisquis in praesenti vita conversus recurrerit ad areae dominicae locum legitimum, si perseveranter teneat in fide recta bonae vitae propositum, non erit palea, sed frumentum, nec ignibus tradetur arsurus, sed in horreo congregabitur placitis Deo fructibus opimatus.
CAPUT XIX.
In sola ergo Ecclesia catholica datur et accipitur remissio peccatorum, quam ipse sponsus unam dicit esse columbam suam, unam electam suam, quam super petram fundavit, cui claves regni coelorum dedit, cui etiam potestatem ligandi solvendique concessit, sicut beato Petro Veritas ipsa veraciter repromittit, dicens: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferorum non praevalebunt adversus eam; et tibi dabo claves regni coelorum, et quodcunque alligaveris super terram, erit ligatum et in coelo; et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelo (Matth. XVI, 18, 19). Ab hac Ecclesia quae claves regni coelorum accepit, quisquis foris est, non coeli viam graditur, sed inferni; nec tendit ad aeternae vitae domum, sed currit ad mortis aeternae supplicium; non solum si remaneat sine baptismo paganus, sed etiam si in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti baptizatus perseveret haereticus. Neque enim per baptismi meritum adipiscitur veram vitam, si quis in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, sive intra Ecclesiam, sive extra Ecclesiam baptizatus, non tamen intra Ecclesiam catholicam terminarit hanc vitam; nec vivet per ecclesiastici baptismatis sacramentum, qui non tenuerit ecclesiasticae 375 fidei caritatisque consortium. Ille enim salvatur sacramento baptismatis, quem intra Ecclesiam catholicam usque ad obitum praesentis vitae tenuerit unitas caritatis.
CAPUT XX.
Caeterum si quis aut de Ecclesia baptizatus egreditur, aut extra Ecclesiam in Patris, et Filii, et Spiritus sancti nomine baptizatus, si ante finem praesentis vitae non fuerit catholicae restitutus Ecclesiae, non carebit morte, sed requie: quia et tempore diluvii si quis in arcam Noe (Genes. VII, 21) non est ingressus, non est salvatus diluvio, sed necatus, nec salutem invenit in aqua, sed mortem. Aqua quippe illa, in qua praefigurabatur baptismatis sacramentum, quoscunque in arca reperit, a terra suspensos ad coelestia sublimavit; residuos autem oppressos occidit, quos foris invenit. Et pereunte Hiericho, si quos domus Raab meretricis inclusit, incolumes Jesus servare praecepit (Josue VI, 25); reliquos vero quos illa non continebat domus, unius mortis consumpsit interitus. In illa igitur arca, et in illa domo una eademque praefigurabatur Ecclesia; sed in his qui extra arcam diluvio perierunt, et in eis qui extra illam domum gladio mortui sunt, geminae significationis potest considerari mysterium. Existimo enim quantum mihi nunc interim videtur, non incongrue credi in diluvii significatione praecessisse baptisma Christianae confessionis; ut agnoscamus haereticos, si extra Ecclesiam permanserint, baptismo poenam mereri, non vitam, et eos qui Christum negantes de Ecclesia catholica discedunt, aeterno supplicio perituros. Arcae quippe sacramentum beatus Petrus his verbis exponit: In diebus quando exspectabat Dei patientia in diebus Noe, cum fabricaretur arca, in qua pauci, id est octo animae salvae factae sunt per aquam: quod et vos nunc similis formae baptisma salvos facit, non carnis depositio sordium, sed conscientiae bonae interrogatio in Deum (I Petr. III, 20, 21). Ubi est autem conscientia bona, nisi ubi est et fides non ficta? Docet enim apostolus Paulus: Quia finis praecepti est caritas de corde puro, et conscientia bona, et fide non ficta (I Tim. I, 5). Quid ergo aqua diluvii non salvavit extra arcam positos, sed occidit? Sine dubio praefigurabat omnem haereticum, licet habentem baptismatis sacramentum, non aliis, sed ipsis aquis ad inferna mergendum, quibus arca sublevatur ad coelum. Neque enim ob aliud eis interitus per aquam nascitur, nisi quia eos arcae non continet sinus: in quo solo potest vivere quisquis non vult aquis vitalibus interire.
CAPUT XXI.
Hujus arcae mysterium Cyprianus beatissimus martyr scribens in libro de Simplicitate praelatorum, vel potius secundum vetusta exemplaria de Unitate catholicae Ecclesiae, exponit: Adulterari non potest sponsa Christi: incorrupta est et pudica; unam domum novit, 376 unius cubiculi sanctitatem casto pudore custodit. Haec nos Deo servat, haec filios regno quos generavit assignat. Quisquis ab Ecclesia segregatus, adulterae jungitur, a promissis Ecclesiae separatur: nec perveniet ad Christi praemia, qui relinquit (al. reliquit) Ecclesiam Christi: alienus est, profanus est, hostis est. Habere non potest Deum patrem, qui Ecclesiam non habet matrem. Sicut non potuit evadere quisquis extra arcam Noe fuit, sic et qui extra Ecclesiam foris fuerit, non evadet. Certum est igitur tam praedicatione beati apostoli Petri quam expositione sancti martyris Cypriani, in arca Noe figuram Ecclesiae, et in aquis diluvii figuram baptismatis exstitisse. In illa quoque domo Raab meretricis, quae, pereunte Hiericho, sola est jubente Jesu cum omnibus quos intra se habuit incolumis reservata, in sacramento Christianae confessionis, quantum mihi videtur, catholica ex gentibus significabatur Ecclesia. Quae scilicet rejecta pristinae fornicationis illuvie, duos exploratores Jesu latenter excepit: hoc est, sive utriusque Testamenti castam cognitionem, sive Dei et proximi caritatem: quia et in illis duobus Testamentis Dei et proximi caritas intimatur, et in his duobus praeceptis tota lex cum prophetis pendere cognoscitur (Matth. XXII, 40). Haec quae prius idolis prostituta fuit meretrix impia, suscipiens exploratores Jesu, facta est fidelis et casta: quos custodiens a persequentibus inimicis, non in inferioribus depositos obruit, sed in solario domus suae levatos latenter abscondit. Solarium vero propterea dicitur, eo quod solis lumine perfundatur. Quis est autem sol humani cordis, nisi ille de quo dictum est per prophetam: Timentibus autem nomen meum orietur sol justitiae, et sanitas in pennis ejus (Malac. IV, 2)? De ipso sole oriente Zacharias in Evangelio sic prophetat: Quia visitavit nos oriens ex alto, illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent (Luc. I, 78, 79). Nam et Abacuc propheta Christi ascensionem et ordinis ecclesiastici firmitatem sub nomine solis lunaeque sic praedicat: Elevatus est sol, et luna stetit in ordine suo (Abac. III, 11, sec. LXX). Cor ergo uniuscujusque fidelis non incongrue spiritale solarium dicitur, quod solis illius superni radiis salubriter illustratur. Raab itaque meretrix quos exploratores Jesu in solario suae domus abscondit, utique in superioribus, hoc est spiritali scientia illuminati cordis intima dilectione continuit, ut propheticum illud eloquium operis veritate cantaret: In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi (Psal. CXVIII, 11). Vera itaque fides, quae divinis eloquiis intimatur, tunc persequentibus non traditur, tunc in corde fidelium inviolata et incolumis custoditur, si non terrenis, et caducis, atque carnalibus, sed coelestibus et spiritalibus promissis animus perseveret affixus, nec contempletur quae videntur, sed quae non videntur: Quae enim videntur temporalia sunt, sicut ait Apostolus; quae autem non videntur, aeterna sunt (II Cor. IV, 18). Caeterum quisquis propterea Christianam fidem tenet, ut res terrenas et transitorias acquirat, iste exploratores Jesu, non in superioribus domus suae, sed in inferioribus collocat; ubi cum fuerint positi, facilius et inveniri possunt ab inimicis et perimi. Omnis enim persecutor et inimicus 377 Ecclesiae illos spiritaliter interimit, et ipsis ingerit aeternae mortis interitum, quorum cor invenerit terrenis et caducis rebus innexum. Hi enim dum terrenas divitias, aut perdere metuunt, aut acquirere concupiscunt, praecepta Christi, hoc est exploratores Jesu non abscondunt in solario cordis, sed tradunt persequentibus inimicis, aut metu scilicet territi, aut igne pravae cupiditatis accensi. Nec funiculum coccineum, in cujus signo domus illa salvata est, habent per fenestram domus suae suspensum, qui fidei suae non confitentur, sed denegant sacramenta. Funiculus enim coccineus sanguinis Christi mysterium praeferebat: quem ille per fenestram domus suae suspensum habet, qui fide contra paganos seu contra quoslibet haereticos Deo protegente firmatus, ac fidem suam sollicite custodiens, Christi se redemptum sanguine confitetur. Propter quod ipse Salvator ait: Qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui est in coelis; qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et ego eum coram Patre meo, qui est in coelis (Matth. X, 32). Quamvis igitur inimicus persecutor exploratores Jesu in inferioribus conetur occidere, id est robur Christianae fidei terrenis moliatur promissionibus sive terroribus enervare; si quis tamen Trinitatis fidem, qua Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum unum Deum substantialiter credit, in superioribus habuerit collocatam, omnes persequentis atros errores ( forte terrores) omnesque seductoris insidias non timebit.
CAPUT XXII.
Proinde non solum quos iterati baptismi tenet reatus innexos debent celeriter ad Ecclesiam recurrere, et Deum lacrymis ac eleemosynis pro tanto scelere deprecari; verum etiam si qui forsitan sine iteratione baptismatis delectatione munerum seu timore poenarum negantes catholicae fidei sacramentum, ad haereticorum sunt mortiferum dilapsi consortium, resumant fidem quam negaverunt, et ad Ecclesiam celeriter revertantur, ut Jesu veniente, intra illam domum possint inveniri extra quam nullus potest ab interitu liberari: quia sicut in Hiericho quisquis extra illam domum fuit nullum potuit adipisci vitae subsidium, sic extra Ecclesiam catholicam nullus accipiet indulgentiam peccatorum; et sicut intra Ecclesiam catholicam corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10), sic extra eamdem Ecclesiam mala credulitas non reputatur ad justitiam, sed ad poenam, et prava confessio non ac quirit salutem confitenti, sed ingerit mortem. Extra hanc Ecclesiam nec Christianum nomen aliquem juvat, nec baptismus salvat, nec mundum Deo sacrificium offertur, nec peccatorum remissio accipitur, nec aeternae vitae felicitas invenitur. Una est enim Christi Ecclesia, una columba, una dilecta, una sponsa: in qua Trinitas unus Deus, unius naturae atque substantiae creditur; in qua nec Filio, nec Spiritui sancto contumelia minorationis ingeritur; in qua unus atque idem cultus, et honor unus uni Trinitati, quae Deus verus est, exhibetur. Haec est una vera 378 Ecclesia, quae sic credit et praedicat unam Trinitatis essentiam, ut in tribus unam quamlibet non audeat alteri praeferre personam. Sic enim nihil se diversum colere in substantia divinitatis ostendit, ut Patrem et Filium, et Spiritum sanctum, hoc est ipsam Trinitatem unum verum et solum confitens Deum, nec in unitatis nomine Sabellianae confusionis incurrat errorem, et in Trinitatis vocabulo meminerit Arianae diversitatis mortiferam vitare perniciem. Apostolicae quippe praedicationis retinens normam, quemadmodum Trinitatem cognoscit in personis Patris, et Filii, et Spiritus sancti; sic unius Dei rectam praedicat fidem, quia in Patre, et Filio, et Spiritu sancto naturalem praedicat unitatem.
CAPUT XXIII.
Ab hac Ecclesia si qui foris sunt in diversis erroribus constituti, tunc accipient indulgentiam peccatorum, si ad eamdem Ecclesiam, dum sunt in hoc saeculo constituti, recta credulitate fuerint et contriti cordis humilitate conversi. Ergo currant, dum tempus est, ad legitimam matrem, quae, sicut ex utero suo natos filios continet diligenter et nutrit, sic ex ancilla natos, non solum redeuntes non respuit, quin etiam misericordiae visceribus errantes inquirit, et pro affectu incessanter invitat, quos in societatem paternae haereditatis inducat. Neque enim in eis attendit ancillaris uteri conditionem, sed paterni recognoscit seminis veritatem. Quae est enim veritas paterni seminis, nisi baptisma perceptum in nomine Trinitatis? Hoc illa in quocunque repererit, tanquam legitima mater sui juris esse cognoscit. Novit enim, sicut Rachel (Genes. XXX), non solum proprio utero filios parere, verum etiam ex ancilla progenitos suo nomine tanquam genitrix legitima vindicare. Hoc opus est, ut illi non negligant fraternam societatem repetere, si volunt paternae haereditatis munere non carere. Igitur haeresim relinquentes ad catholicam Ecclesiam celeriter revertantur; nec de haereditatis possessione dubitent, nec de peccatorum remissione desperent. Qui enim non credit intra Ecclesiam catholicam cuncta relaxari posse peccata, ipse sibi remissionem peccatorum denegat, si de hoc saeculo in eadem cordis impoenitentis duritia perseverans, alienatus ab ecclesiastica societate discedat.
CAPUT XXIV.
Talis igitur adversus Spiritum sanctum dicit verbum, quod neque in hoc neque in futuro sit saeculo remittendum (Matth. XII, 32). Caritas enim Dei, quae cooperit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8), diffusa est, sicut Apostolus dicit, in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 5). Haec caritas, quia incorruptum tenet unitatis fraternae consortium, propterea multitudinem peccatorum cooperit, et in unitate spe certissima perseverantes perire non sinit. Si quis igitur tenens fidem, quae per caritatem operatur (Galat. V, 6), sic agit poenitentiam 379 pristini cujuslibet erroris, ut eum nec erroris ulterius societas teneat, nec catena mortiferae desperationis obstringat, liber erit ab illo verbo quod adversus Spiritum sanctum dicitur, quod dicenti non dimittitur, neque in hoc saeculo neque in futuro. Hoc enim verbo Dominus et Salvator noster non aliqua peccata insinuavit in futuro saeculo dimittenda quae in hoc saeculo dimissa non fuerint; sed bene intelligentibus ostendit non alia, sed illa tantum in futuro saeculo dimittenda quae in hoc saeculo in una et vera Ecclesia catholica fuerint unicuique dimissa. Soli enim illi Dominus ligandi solvendique tribuit potestatem, dicens: Tibi dabo claves regni coelorum; et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis; et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis (Matth. XVI, 19). Quod ergo sancta Ecclesia in hoc saeculo non solverit ita insolubile permanet, ut etiam in futuro saeculo solvi nullatenus possit. Ligatus est autem omnis homo quem ista non solverit; nec consequetur aliquod solutionis beneficium, qui non conversus ad poenitentiam in Ecclesia sibi dandam speraverit indulgentiam peccatorum. Ille igitur dicit irremissibile verbum adversus Spiritum sanctum, qui divitias bonitatis Dei, et patientiae, et longanimitatis contemnens, secundum duritiam suam et impoenitens cor thesaurizat sibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua (Rom. II. 4).
CAPUT XXV.
Etenim sive caritas, et ea de corde puro, sive unitatis fraternae communio, sive haereditatis coelestis paterna possessio, in sancti Spiritus donatione consistunt. De caritate quippe Doctor gentium dicit: caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 5). Unitatem quoque Spiritus cum eadem caritate commendat, dicens: Obsecro itaque vos ego vinctus in Domino, ut digne ambuletis vocatione qua vocati estis, cum omni humilitate et mansuetudine, cum patientia supportantes invicem in (al. cum) caritate, solliciti servare unitatem Spiritus in vinculo pacis (Ephes. IV, 1, 2, 3). Ipsam quoque communionem Spiritus sancti esse confirmat, dicens: Gratia quoque Domini nostri Jesu Christi, et caritas Dei, et communicatio Spiritus sancti sit cum omnibus vobis (II Cor. XIII, 13). De haereditate quoque nostra sic loquitur: Signati estis Spiritu promissionis sancto, qui est pignus haereditatis nostrae (Ephes. I, 13, 14). Spem quoque ipsam, quae vitium desperationis expellit, sancto Spiritui beatus assignat Apostolus dicens: Deus autem spei repleat vos omni gaudio et pace in credendo, ut abundetis in spe et virtute Spiritus sancti (Rom. XV, 13). Ille itaque coelestis haereditatis adipiscitur perenne consortium, qui intra Ecclesiam catholicam fraternae caritatis custodiens unitatem, priusquam praesentem finiat vitam, deponit mortiferam cordis impoenitentis duritiam, nec desperat in Ecclesia una et vere catholica remissionem omnium peccatorum conversis dari per Spiritum sanctum. 380 Quod etiam ipse Salvator noster ostendit. Postquam enim resurrexit, insufflans in discipulos, et eis donum sancti Spiritus tribuens, remittendorum eis potestatem tribuit peccatorum, dicens: Accipite Spiritum sanctum. Si cujus peccata dimiseritis, dimittentur ei; cujus retinueritis, retinebuntur (Joan. XX, 22, 23).
CAPUT XXVI.
Non itaque adversus se mortifera desperatione claudant ostium indulgentiae, qui, ab Ecclesia catholica segregati, cujuslibet haeresis sive schismatis tenentur errore obstricti. Deponant duritiam cordis, si nolunt malis interminabilibus cruciari. Scriptum namque est quia Cor durum male habebit in novissimo, et qui amat periculum in illo peribit (Eccli. III, 27). Quid autem periculosius quam divinis obedientiam non exhibere sermonibus, et vocantis Dei spernere voluntatem? Propter quod in libro sancti Job, sicuti his qui convertuntur aeternitas promittitur gloriosa, sic impiis, pro eo quod non obediunt, salutis munera denegantur. Sic enim scriptum est: Qui convertuntur ab iniquitate, si audierint et servaverint, complebunt dies suos in bonis, et annos suos in gloria. Impios vero non facit salvos, eo quod noluerunt scire Deum, et cum monerentur, inobedientes erant (Job XXXVI, 11 et seq.). Non ergo spernant obedientiae tempus indultum, sed ad Ecclesiam catholicam revertantur; in qua sola per sancti Spiritus donum caritas cooperit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8). Si qui etiam in Ecclesia catholica sunt, et male vivunt, priusquam istam vitam finiant, festinent ut a mala vita discedant; nec sibi putent ad salutem sufficere catholicum nomen, si Dei non faciant voluntatem. Dicit enim Salvator noster: Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum; sed qui fecerit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse intrabit in regnum coelorum (Matth. VII, 19). Nam et in libro Psalmorum scriptum est: Quia prope est Dominus omnibus invocantibus eum in veritate; voluntatem timentium se faciet, et preces eorum exaudiet, et salvos faciet eos (Psal. CXLIV, 18, 19). Propter quod et in Proverbiis unusquisque nostrum et timere Dominum jubetur, et a malo discedere. Ibi quippe dicitur: Time Dominum, et declina ab omni malo, et erit pax corpori tuo, et diligentia ossibus tuis (Prov. III, 7, 8). Nam et in libro Ecclesiastico, ne mala faciat unusquisque fidelium sic admonetur: Noli facere mala, et non apprehendent te. Discede ab iniquo, et discedent mala ab te. Ne semines mala in sulcis injuriae, et non metes illa in septuplum (Eccli. VII, 1, 2, 3). In eodem libro rursus ne quisquam peccata peccatis adjiciens de misericordia Dei velit sibi vana cogitatione blandiri, hujuscemodi verbis doctrina salutaris occurrit: Ne adjicias peccatum super peccatum, et dicas: Miseratio Dei magna est; misericordia enim et ira ab illo, et in peccatores respiciet ira illius (Eccli. V, 5, 6, 7). Et rursus sanctus Job dixit: Nonne perditio erit iniquo, et alienatio facientibus iniquitatem (Job XXXI, 3)? In Proverbiis scriptum est: Iniquitates suae capient impium; funiculis autem peccatorum suorum unusquisque constringitur. Hic moritur cum indisciplinatis, 381 de multitudine autem vitae suae projectus est, et perit pro insipientia (Prov. V, 22, 23).
CAPUT XXVII.
Et ne quis putet aliqua peccata hominum latere Deum posse, sancti Job sermonibus instruamur dicentis: Cogitationes meas dinumerasti, et nihil te latuit peccatorum meorum. Signasti quasi in sacculo iniquitates meas, adnotasti si quid invitus erravi (Job XIV, 16, 17, juxta LXX). Ne vero aliquis impunitum se futurum putet, si converti noluerit, ejusdem sancti viri verbis intentus auscultet dicentis: Imo vero nullus confidat cum sit nequam, se impunitum futurum, quidquid in iracundia provocet Deum, tanquam inquisitio in eo non sit futura. Propter hoc in Ecclesiastico salubris deprompta monitio, ut nec conversio nobis desit qua vitentur peccata, nec deprecatio, qua possint dimitti praeterita. Sic enim dicitur: Fili, peccasti? Ne adjicias iterum; sed et de pristinis deprecare, ut tibi dimittantur. Quasi a facie colubri fuge peccata. Si accesseris ad illa, suscipient te, et quasi dentes leonis in vorando interficient te (Eccli. XXI, 1, 2). Sed nec illud siletur, quod impii et peccatores qui poenitentiam impietatis sive iniquitatis agere noluerint, aeternis sint in fine deputandi suppliciis, misericordiam vero his qui poenitentiam gesserint Dominus noster largiatur. Quippe in libro Ecclesiastico sic positum est: Quoniam et Altissimus misertus est poenitentibus, et impiis et peccatoribus reddet vindictam (Eccli. XII, 7). Rursus in eodem volumine sic dicitur: Memento quoniam ira non tardabit. Humilia valde spiritum tuum, quoniam vindicta carnis impii ignis et vermis (Eccli. VII, 18, 19). Esaias quoque dicit: Quia ignis eorum non exstinguetur, et vermis eorum non morietur (Isai. LXVI, 24). Rursum in Ecclesiastico positum est: Stuppa collecta synagoga peccantium, et consummatio eorum flamma ignis. Via peccantium plena offensis, et in fine illorum inferi, et tenebrae, et poenae (Eccli. XXI, 10, 11).
CAPUT XXVIII.
Haec est mors, quae secundum carnem viventes excipiet, sicut beati Pauli praedicatio sancta testatur, ita dicentis: Ergo, fratres, debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus. Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini; si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis (Rom. VIII. 12, 13). Facta autem carnis sequitur, si quis aut obsequitur desideriis saecularium, aut in impietate vult remanere captivus: cum nos non aliud doctrina spiritalis erudiat, nisi ut abnegata impietate, desideria quoque saecularia deponamus. Quod gentium Doctor his verbis insinuat: Apparuit autem gratia Domini omnibus hominibus, erudiens nos, ut abnegantes impietatem et saecularia desideria, sobrie et juste et pie vivamus in hoc saeculo, exspectantes beatam spem, et adventum gloriae magni Dei, et Salvatoris nostri Jesu Christi (Tit. II, 14 et seq.). Illorum 382 est igitur spes beata, illorum exspectatio certa, illorum felicitas futura, qui abnegantes impietatem et saecularia desideria, sobrie et juste et pie vixerint in hoc saeculo. Sobrietas itaque et justitia et pietas debent a Christianis intentissime custodiri. Sobrietatem autem custodit quisquis mores suos vitamque componit. Et ille juste vivit, qui proximo nec mali aliquid ingerit, et in quantum potest, adjutorium bonae operationis impendit. Ille etiam pie vivit, qui perversum aliquid nec credit de Deo, nec dicit. Quisquis ergo vult ad regnum pervenire coelorum, vivat sobrius in semetipso, justitiam servet in proximo, pius perseveret in Deo.
CAPUT XXIX.
Haec autem tunc in futura vita proderunt, si in vita saeculi praesentis habeantur. Hoc enim beatus et sciebat et docebat Apostolus, qui praecipiebat ut sobrie et juste et pie vivamus in hoc saeculo (Ibid.): docens scilicet illos adepturos in judicio misericordiam, qui ante judicium in hoc saeculo justam gesserint vitam. Propter quod nos in libro Ecclesiastico divina praemonet Scriptura, dicens: Ante judicium para justitiam tibi, et in conspectu Dei invenies propitiationem (Eccli. XVIII, 19). Debet itaque hic sibi justitiam praeparare, quisquis in conspectu Dei propitiationem desiderat invenire. Quod enim in praesenti saeculo sibi homo non thesaurizaverit, futurae retributionis tempore non habebit. Quod ut divinarum testimoniis Scripturarum quantum sat est possit ostendi, primum terminemus librum, ut consequenter parti residuae quaestionis congruum dare possimus exordium.
LIBER SECUNDUS. 383
CAPUT PRIMUM.
Non ignoro libri superioris initio sic nos quaestionem de remissione peccatorum tractandam in Dei nomine atque adjutorio suscepisse, ut trina fieret disputationis inchoatae partitio. Etenim cum Domino nostro, hoc est Deo vero, nec misericordiam deesse, nec justitiam diceremus (quod etiam Scripturarum divinarum manifestissima curavimus attestatione monstrare), hinc diximus facilius veritatem posse quaerentibus apparere, qualibus Deus peccata dimittat, ubi dimittat, quando dimittat. Hujus tripartitae divisionis cum jam geminam persolverim partem, tertiae me non nescio debitorem. Qualibus etenim Deus peccata dimittat, et ubi dimittat, quantum nobis Deus suae pietatis condonavit auxilium, arbitror superiore libro competenter ostensum. Constat namque peccatorum remissionem non tribui nisi conversis intra Ecclesiam catholicam constitutis. Ibi enim potest conversio esse vera, ubi fides vera comitatu sanctae conversationis ornatur, et bene vivendi studium nulla pravae credulitatis maculatione polluitur. Vita enim bona non veraciter dicitur, quae perversae credulitatis vitio depravatur; neque sufficit ad salutem fides recte credentis, si conversatio moribus atque operibus turbatur obscenis. Propter quod sicut mortuam sine operibus fidem beatus Jacobus praedicat (Jac. II, 17), sic omne quod non est ex fide peccatum esse Paulus sua praedicatione confirmat (Rom. XIV, 23). 384
CAPUT II.
Nunc autem in quantum nobis a luce vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9), donatur illuminationis auxilium, aggredimur ostendere quando poenitentibus detur remissio peccatorum. Sterilis enim poenitentia remissionis fructu privabitur, si divinitus indulti temporis opportunitas omittatur. Propter quod beatus Petrus dicit: Non tardat Dominus promissum suum, sicut quidam tardantem existimant, sed patienter fert propter vos, nolens aliquem perire, sed omnes ad poenitentiam converti (II Petr. III, 9). Obsecro, Euthymi carissime, ne te pigeat intenta consideratione pensare quantum sit ponderis in hac apostolici virtute sermonis. Neque enim debet tanquam leve contemni quod beatus Petrus ob hoc dicit Deum patienter ferre, quia non vult aliquem perire, sed omnes in poenitentiam converti. Hic enim prodest poenitentia peccatori, ubi Deus peccantem damnare non festinat, ut remissionem peccatorum ad poenitentiam converso concedat. Quia si etiam post hanc vitam iniquorum poenitentia possit esse aliquatenus fructuosa, non diceret beatus Petrus, propterea Deum patienter ferre, quia non vult aliquem perire, eorum scilicet quos praesciit et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii ejus (Rom. VIII, 29). Istorum nemo perit. Voluntati autem ejus quis resistit? Isti ante finem praesentis vitae Dei misericordia gratis praeveniuntur, ipsi corde contrito et humiliato salubriter compunguntur, et omnes ad poenitentiam divino munere convertuntur, ad quam sunt divinitus praedestinati per gratuitam gratiam, ut conversi non pereant, sed habeant vitam aeternam. Hi procul dubio sunt omnes quos secundum beati Pauli praeconium Deus vult salvos fieri, et in agnitionem veritatis venire (I Tim. II, 4). Quia enim ille hoc vult qui omnia quaecunque voluit fecit, quod vult semper insuperabiliter facit. Hoc utique in eis impletur quod omnipotentis Dei voluntas incommutabilis et insuperabilis habet; cujus sicut mutari voluntas non potest in dispositione, ita nec prohibetur nec impeditur potestas in opere: quia nec aequitatem illius valet quisquam juste reprehendere, nec misericordiam ipsius potest aliquis obviare. Unde Salvator noster incredulae civitatis malevolentiam talibus verbis objurgat: Hierusalem, Hierusalem, quae occidis prophetas, et lapidas missos ad te, quotiens volui congregare filios tuos sicut gallina congregat pullos suos sub alas suas, et noluisti (Matth. XXIII, 37)! Hoc autem dixit Christus, ut illius malam voluntatem ostenderet qua insuperabili voluntati divinae frustra resistere nitebatur, cum bona voluntas Dei nec ab eis possit vinci quos deserit, nec aliquid non possit operari quod velit. Illa igitur Hierusalem, quantum ad ejus attinet voluntatem, suos filios ad Salvatorem congregari noluit, sed tamen ille omnes quos voluit congregavit. Ac per hoc illa resistere voluit Omnipotenti, nec valuit: quia Deus qui, sicut scriptum est, Omnia quaecunque 385 voluit fecit (Psal. CXXXIV, 6), quoscunque voluit ad se gratuita justificatione convertit, praeveniens scilicet superabundantis gratiae munere quos posset utique si vellet juste damnare. Ergo cum Petrus apostolus dicit quia Deus patienter fert, nolens aliquem perire, sed omnes in poenitentiam converti (II Petr. III, 9), non sic accipiamus omnes dictos, tanquam nullus sit qui congrue poenitentiam non sit acturus; sed illos hic omnes accipere debemus, quibus sic Deus poenitentiam hic donat, ut etiam perseverantiam donet: hoc est, qui sic divina praeveniente misericordia convertuntur, ut eadem misericordia subsequente ad crimina quibus renuntiant nullatenus revertantur. Hi sunt quibus, sicut Paulus ait, dat Deus poenitentiam ad cognoscendam veritatem, ut resipiscant a diaboli laqueis, a quo captivi tenentur ad ipsius voluntatem (II Tim. II, 25). Hanc poenitentiam quisquis curaverit in hoc saeculo gerere, ipse apud Deum poenitentiae suae fructum poterit invenire.
CAPUT III.
Caeterum legimus in libro Sapientiae quosdam in die judicii habituros quidem poenitentiam, non tamen indulgentiam divinitus accepturos. Scriptum denique sic habetur: Tunc stabunt justi in magna constantia adversus eos qui se angustiaverunt, et qui abstulerunt labores eorum. Videntes turbabuntur timore horribili, et mirabuntur in subitatione insperatae salutis, dicentes inter se, poenitentiam habentes, et per angustiam spiritus gementes: Hi sunt quos habuimus aliquando in derisum, et in similitudinem improperii; nos insensati vitam illorum aestimabamus insaniam, et finem illorum sine honore. Quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est (Sap. V, 1 et seq.)? Nemo autem, cum legit dictum quia mali mirabuntur in subitatione insperatae salutis, existimet illis qui in criminibus praesentem finiunt vitam, quandoque insperatam salutem divino munere conferendam. Justorum namque insperata salus, quae licet desperatur ab iniquis danda, tamen permanet sperantibus justis. Unde beatus David unam psalmi loco spem justorum cecinit et salutem, dicens: Salus autem justorum a Domino, et protector eorum est in tempore tribulationis: et adjuvabit eos Dominus, et liberabit eos, et eripiet eos a peccatoribus, et salvos faciet eos, quoniam speraverunt in eum (Psal. XXXVI, 39, 40). Hinc est quod iniqui aeternis deputandi tormentis dicturi sunt de justis: Hi sunt quos habuimus aliquando in derisum et in similitudinem improperii; nos insensati vitam illorum aestimabamus insaniam, et finem illorum sine honore. Haec est insperata salus, quoniam vitam justorum insaniam aestimabant; et cum ipsi essent insani, sanos se esse credebant, nec sperabant retributionem divinae justitiae, et propterea vitam suam corrigere negligebant. Etenim delectabantur hic luxuriose vivere diebus paucis, nec se credebant postmodum aeternis cruciandos esse suppliciis. Propterea cum justos viderint in illa gloria filiorum Dei de qua dicit beatus Paulus: In qua stamus et gloriamur in spe gloriae filiorum Dei (Rom. V, 2); tunc iniqui mirabuntur in gloria justorum, hoc est filiorum 386 Dei; quia ipsi justi sunt filii Dei. Propterea iniqui poenitentiam steriliter quia intemporaliter habentes, et per angustiam spiritus gementes: Quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est? Insperata ergo salus, id est quae sperata non est ab iniquis, profecto justis dabitur, non iniquis. Non enim dabitur illis qui eam desperando male vivunt, sed illis qui eam bene sperando, et a desideriis carnalibus abstinendo, beati Petri salubria mandata custodiunt, dicentis: Carissimi, obsecro tanquam advenas atque peregrinos abstinere vos a carnalibus desideriis, quae militant adversus animam; conversationem vestram inter gentes habentes bonam (I Petr. II, 11). Per ipsam bonam conversationem justi exhibent corpora sua hostiam viventem, sanctam, Deo placentem (Rom. XII, 1), quia per bonam conversationem ipsi sunt etiam templum Dei. Quod esse fideles testatur Apostolus dicens: Nescitis quia templum Dei estis, et spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. III, 16)? Hoc templum ne malis operibus polluatur, non solum diligenter praemonet, sed etiam vehementer nostros animos terret, dicens: Si quis autem templum Dei violaverit, disperdet illum Deus. Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos. Nemo se seducat (Ibid., 17, 18). Quis enim, rogo, male vivens, cum audit ab Apostolo, quia si quis templum Dei violaverit, disperdet illum Deus, si conversus in hoc tempore non fuerit, aliquam sibi spem remissionis futurae promittere audeat? Quis non tremefactus concidat? Quis non ante finem vitae praesentis ad poenitentiam compunctus et humiliatus accurrat? Clamat Apostolus: Quia si quis templum Dei violaverit, disperdet illum Deus, et vanus homo seducit sese cogitatione nequissima, dicens: Etiamsi templum Dei violavero, et usque in finem male vixero, salvus ero. Nunquid non talibus dicit Apostolus, quia dicunt: Faciamus mala, ut veniant bona, quorum damnatio justa est (Rom. III, 8). Nonne hi sunt quos sancta Scriptura infelices appellat, spemque illorum vacuam omnino pronuntiat, dicens: Sapientiam et disciplinam qui adjicit infelix est, et vacua est spes illorum, et labores sine fructu (Sap. III, 11)?
CAPUT IV.
Salus illa igitur non dabitur iniquis, sed justis: ante finem scilicet hujus vitae correctis atque conversis. Salus illa bonis dabitur, qui ad amicitiam Dei cucurrerint per conversionem, non malis, qui permanentes amici mundi, apostolica increpatione inimici Dei merentur congrue nuncupari. Tales enim beatus Jacobus subjurgat: Adulteri, nescitis quia amicitia hujus mundi inimica est Deo? Si quis ergo voluerit amicus esse hujus mundi, inimicus Dei constituetur (Jac. IV, 4). Quisquis igitur declinans a malo et faciens bonum, pro suis iniquitatibus in praesenti vita poenitentiam gesserit, et conversus ad Deum toto corde malis operibus renuntiaverit, spes ipsius vana non erit. Caeterum frustra seipsum seducit, quisquis per latam et spatiosam viam se perventurum arbitratur ad vitam: cum Dominus per arctam viam nos jubeat ambulare, atque angustae portae nobis demonstret introitum, 387 per quem venitur ad regnum. Dicit enim: Intrate per angustam portam. Quam lata porta et spatiosa via quae ducit ad perditionem, et multi sunt qui intrant per ipsam! Quam angusta porta et arcta via quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam (Matth. VII, 13, 14)! Via nostra praesens vita est, in qua si quis positus verbo Dei non consenserit, non accipiet remissionem peccatorum; sed in fletu et stridore dentium lugebit sine fine supplicium: nec immerito nunquam merebitur carere tormento, qui quandiu hic vixit, noluit renuntiare peccato.
CAPUT V.
Propter hoc unumquemque nostrum Salvator praemonet, dicens: Esto consentiens adversario tuo cito dum es in via cum eo, ne forte tradat te adversarius judici, et judex tradat te ministro, et in carcerem mittaris. Amen dico tibi, non exies inde donec reddas novissimum quadrantem (Matth. V, 25). Adversarium sibi quippe facit homo Dei verbum, quandiu illa facit quae divinus sermo prohibet. Cui dicitur in psalmo: Tu vero odisti disciplinam, et projecisti sermones meos post te (Psal. XLIX, 17). Huic sermoni divino si quis in via, hoc est si quis in hac vita cito consentiens non fuerit, missus in carcerem ignis aeterni ultra requiem non habebit. Bonus enim adversarius iste, qui salubri adversitate jugiter instat, ut a nobis adversitatem mortiferae iniquitatis expellat. Hinc est quod nos in alio loco Scriptura divina, ut celeriter convertamur, hortatur, ne tarditas mortifera perditionem differenti pariat, non salutem. Ait igitur: Ne tardaveris converti ad Deum, et ne differas de die in diem; ne subito veniat ira ejus, et in tempore vindictae disperdet te (Eccli. V, 8). Ostendit utique sermo divinus quia cum vindictae tempus advenerit, non jam conversio malum punitione subtrahet, sed ira vindex debita condemnatione disperdet. Illud etenim tempus non erit remissionis, sed retributionis; nec indulgentiae, sed vindictae. Quae idcirco divina longanimitate differtur, ut sanctorum numerus impleatur. Hanc enim vindictam beatus Joannes in Apocalypsi sanctos memoratur postulasse, quorum haec verba sunt: Quousque, Domine, sanctus et verus, non judicas, et non vindicas sanguinem nostrum de his qui in terra habitant (Apoc. VI, 10)? Et ut doceret pro his qui eorum sunt consortio copulandi, tempus vindictae superna ordinatione differri, sequitur dicens: Et datae sunt singulis stolae albae, et dictum est eis ut requiescerent brevi adhuc tempore, donec impleatur numerus conservorum et fratrum eorum (Ibid., 11). Noverat etiam beatus Paulus praesentis saeculi futurique distantiam. Sciebat in praesenti posse tantum beneficium salutis acquiri; in futuro autem non nisi mercedem justitiae singulis, pro bonorum seu malorum operum qualitate restitui. Unde cum propheticum posuisset testimonium quod dicit Deus: Tempore accepto exaudivi te, et in die salutis adjuvi te (II Cor. VI, 2); continuo ipse subsecutus adjungit: Ecce nunc tempus 388 acceptabile, ecce nunc dies salutis (Isai. XLIX, 8). De futuro autem dicit: Omnes enim nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bonum, sive malum (II Cor. V, 10).
CAPUT VI.
Non ergo in futuro tribuitur vita aeterna, nisi fuerit in hoc saeculo peccatorum donata remissio; neque hic accipiet remissionem peccatorum, nisi qui suis peccatis renuntiat, et ad Deum summum ac verum cordis vera conversione festinat. Illud etenim tempus non erit remissionis, sed retributionis. Non ibi misericordia justificabit impium, sed justitia discernet justum et impium. Scriptum namque continetur in psalmo: Dominus interrogat justum et impium (Psal. X, 6). Et ut ostenderet in iniquitatibus perditionem esse animae, non salutem, sequitur dicens: Qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam. Ne vero aliquam sibi misericordiam repromittant qui usque in finem praesentis vitae in iniquitate perdurant, subsequenter de Deo sic loquitur: Pluit super peccatores laqueos, ignis, sulphur et spiritus procellarum, pars calicis eorum: quoniam justus Dominus justitias dilexit, aequitatem vidit vultus ejus (Ibid. 7, 8). Quisquis igitur haec audiens in praesenti tempore misericordiam Dei noluerit per conversionem quaerere, in futuro eam nunquam poterit invenire. Hoc enim justus judex per beatum nobis apostolum Jacobum denuntiari praecepit, eodem dicente: Judicium sine misericordia illi qui non fecerit misericordiam (Jac. II, 13). Ordo autem misericordiae continet, ut misericordiam quam homo impendere jubetur alteri, prius exhibeat sibi, dicente Scriptura: Miserere animae tuae placens Deo (Eccli. XXX, 24). Proinde si quis placere Deo non vult, animae suae misericordiam denegat; et qui animae suae misericordiam in praesenti saeculo noluerit donare, nullatenus apud Deum misericordiam poterit invenire. Judicium enim sine misericordia illi qui non fecit misericordiam. Ac per hoc, quod subsequenter dicitur: Superexaltat autem misericordia judicium (Jac. II, 13), in illo fiet qui nunc miseretur animae suae placens Deo. Ipse namque Dominus dicit: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V, 7). Nam cum beatus Apostolus moneat, ut omnia honeste et secundum ordinem fiant (I Cor. XIV, 40), propter quod et in Cantico canticorum dicitur: Ordinate in me caritatem (Cant. II, 4): quomodo dicendus est aut caritatis aut misericordiae ordinem tenere, qui, non dico quemlibet hominem alium, sed ipse corpus suum reficit cibo, ne deficiat; munit indumento, ne algeat; dum est sanum, cavet ne infirmetur; dum est infirmum, satagit ut sanetur; carni suae alimentorum incessanter, vestimentorum, medicaminum ministrat sollicita intentione subsidium; et animae suae male vivendo conquirit interitum: carnem suam necessariis cibis nutrit, et animam suam operibus malis interficit; carni suae noxios cibos negat, et animae suae opera mala, tanquam venena mortifera subministrat; carni suae vitam prolongare desiderat, quae finitur diebus paucis, et animae suae procurat mortem, 389 cujus in supplicio non erit finis? Ac per hoc qui animam suam odisse convincitur, etiam animae suae crudelis adversarius invenitur: quia sicut boni actus faciunt carnem cum anima coelesti beatitudine perfrui, sic opera mala faciunt aeterno igni animam cum carne torqueri. Ipse sibi ergo est perniciosissimus inimicus, quisquis male vivens, vitam non mutat antequam finiat.
CAPUT VII. Ex hujus enim vitae fine illius vitae pendet initium, in qua quidquid retribuitur non finitur. Cum autem digne ab apostolo Joanne dicatur: Qui odit fratrem suum, homicida est, et scitis quia omnis homicida non habet vitam aeternam in se manentem (I Joan. III, 15). Cumque sanctus David dicat: Qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam (Psal. X, 6): si homicida est qui fratrem suum odit, quid est qui diligit iniquitatem et odit animam suam? et si ille qui odit fratrem non habet vitam aeternam in se manentem, quomodo ille qui in dilectione iniquitatis odio animae suae finit istam vitam, pervenire poterit ad indulgentiam peccatorum, per quam venitur ad vitam? cum ipse Dominus noster evidenter ostendat qualiter ad vitam unusquisque perveniat, dicens: Si vis venire ad vitam, serva mandata (Matth. IX, 17). Ille igitur veniet ad vitam qui mandata servat. Quis autem servat divina mandata, nisi qui ad Deum conversus ante finem vitae praesentis discesserit ab iniquitatibus pristinis? Propter quod beatus Paulus nos admonet, ut discedat ab iniquitate omnis qui invocat nomen Domini (I Tim. II, 18). Hoc autem dicebat, sciens quia in hoc tempore poenitentia fructuose agitur, in quo poenitentibus indulgentia condonatur. Caeterum in futuro erit iniquorum poenitentia, sed fructuosa non erit: quia iniquorum conversio nulla erit. Mittentur enim in tenebras exteriores, ubi erit fletus et stridor dentium. Ibi sine fine cruciabuntur non solum gehennali supplicio animae simul et corpora, sed etiam ipsis tenebris pessimae voluptatis. Hic erit enim talibus mala ipsa voluptas ad supplicii cumulum, pro qua manet eorum sine fine tormentum. Spernunt enim nunc opportunitatem temporis accepti; et in die salutis non quaerunt divinitus adjuvari. Quod tempus ita Deus prophetico nobis insinuavit, eloquio, dicens: Tempore accepto exaudivi te, et in die salutis adjuvi te: Hoc testimonium in Epistola sua cum beatus Apostolus indidisset, secutus adjunxit: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (II Cor. VI, 2). Hoc tempus alio loco sic evidenter idem commendat apostolus, ut quisquis divino illuminatus munere intente legerit et competenter intellexerit, non se decipiat, nec aliud sibi tempus conversionis aut remissionis inquirat: sciens quia quisquis in hoc tempore indulgentiam noluerit quaerere, nullatenus post istam vitam poterit invenire. Scribens ergo beatus Paulus ad Galatas haec loquitur: Nolite errare: Deus non irridetur. Quae enim seminaverit homo, haec et metet. Quoniam qui seminat in carne sua, de carne metet corruptionem; qui autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam aeternam. Bonum autem facientes, non deficiamus: tempore 390 enim suo metemus non deficientes. Ergo dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes; maxime autem ad domesticos fidei (Gal. VI, 7 et seq.). His Apostoli verbis quis piger ad operis boni non excitetur affectum? Quis errans a Deo non rectam viam tremefactus inquirat? Quis non seminationi bonae delectetur insistere, quando se non aliud quam quod seminat recepturum cognoscit in messe?
CAPUT VIII. Oportet igitur ut hunc apostolicae praedicationis sermonem paulo diligentius attendamus. Neque enim frustra cum tanto pondere praemonet dicens: Nolite errare; ac deinceps adjecit: Deus non irridetur. Postmodum vero aperuit, in quo nonnullos errare cognovit, inquiens: Quae enim seminaverit homo, haec et metet. Errat ergo quisquis se in retributione futura messurum putat quod in hujus temporis operatione non seminat. Verum quia ipsius seminationis ac messis diversitas fuit evidentius intimanda, idcirco eam subsequentibus verbis peritus discernendi agricola subjungens, haec ait: Quoniam qui seminat in carne sua, de carne metet corruptionem: qui autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam aeternam. Ille est ergo error quem in hujus sermonis interdixit exordio, quo se unusquisque aliud existimat messurum esse quam seminat. Errat igitur quisquis in carne seminat, de qua corruptio metitur, existimat messurum se vitam aeternam, quae in spiritu seminantibus reservatur. Sequitur vero Apostolus dicens: Bonum autem facientes, non deficiamus: tempore enim suo metemus non deficientes. Haec ( forte Hic) evidenter ostendit seminis nomine uniuscujusque opera designari. Superius enim dixerat: Quae enim seminaverit homo, haec et metet. Nunc dicit: Bonum autem facientes, non deficiamus: tempore enim suo metemus non deficientes. Vere Veritatis discipulus, et ob hoc magister egregius gentium, qui sicut justitiam non defuturam in retributione operum docuit, sic tempus seminationis et messis, id est operationis retributionisque discrevit: ne quis inepta cogitatione tempus seminationis et messis confundens, aut tempore seminationis deposcat futurae messis effectum, aut tempore messis concedendum sibi speret bonae seminationis initium; ac sic iners operarius et ignavus pigritiae vinculis irretitus, imo, quod est deterius, studio mortiferae seminationis intentus, non gaudeat in messe, sed lugeat, dum coeperit suae seminationis condigna tunc metere, quando jam non poterit qualitatem mali seminis immutare. Est praeterea diligentius attendendum tria quidem nobis in hoc loco apostolicae doctrinae sermonis ostendi: hoc est, ut bonum faciamus, et ut non deficiamus, quia tempore suo metemus non deficientes. Horum trium duo in praecepto sunt operis, tertium in promissione mercedis. Duobus labor operariis indicitur, tertio spe futurae messis laborantium animus sublevatur. Assolet enim qui certam sperat pro sui laboris qualitate mercedem, sumere magis ex labore virtutem. Bonae igitur operationi Apostolus perseverantiam jungit, ut non deficiat in semine quisquis in messe delectatur sine fine gaudere. Proinde secundum dictum beati Apostoli ille necesse est ad 391 futurae messis gaudium perveniat, qui praesenti tempore in bonae operationis semine perseverat. Caeterum multum seipsum seducit, sive qui nulla mittens usque in finem praesentis vitae semina operum bonorum, putat bona quandoque messurum; seu qui depravatus caret perseverantia bonae operationis, et laetitiam sperat in retributione mercedis: cum beatus Apostolus hoc unumquemque recepturum testetur in messe quod perseveranter praemittit in semine. Talis namque est ille peritissimus ventilator (Matth. III, 12) qui permundabit aream suam, ut in discretione tritici atque palearum nulla subreptione fallatur; nec in horreum mittit paleas ignibus dandas, nec tradit flammis frumenta quae sunt horreo deputanda. Futurae quippe messis tempore boni seminatores, illi scilicet qui nunc perseveranter seminantes in lacrymis in gaudio metent, quique nunc euntes flent mittentes semina sua, tunc autem venientes venient in exsultatione portantes manipulos suos (Psal. CXXV, 5, 6). Sicut ille privabitur gaudio consortioque messorum qui, licet aliquando bona seminaverit, perseverantiam tamen bona seminandi non tenuit: sic etiam ille nec indulgentiae nec laetitiae poterit participatione gauere, quem seminatori nocturno, id est diabolo, in tantum famulari favereque delectat, ut usque in mortem non quiescat illa seminare quae angelorum metentium discretione collecta et in fasciculos colligata, Domini judicio, sine commutabili praecepto, inexstinguibili deputentur incendio (Matth. XIII, 25): quia et subsequentis vitio iniquitatis praeteritus justi frustratur omnis labor bonus, et iniquitatis meritum permanet, cujus labor est omnis malus. Dicit enim Apostolus: Quia unusquisque propriam mercedem accipiet, secundum suum laborem (I Cor. III, 8). Illum scilicet in quo unusquisque invenitur, quando de praesenti saeculo transire praecipitur. Proinde sicut Apostolus monet: Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei (Galat. VI, 10).
CAPUT IX. Nam et in Epistola quae ad Hebraeos scripta est, non solum conversio in praesenti tempore significatur necessaria, verum etiam praecipitur usque in finem perseverantia retinenda. Ait enim: Videte, fratres, ne forte sit in aliquo vestrum cor malum incredulitatis discedendi a Deo vivo, sed hortamini vosmetipsos per singulos dies, donec Hodie cognominatur, ut non obduretur quis ex vobis fallacia peccati. Participes enim Christi effecti sumus, si tamen initium substantiae usque ad finem firmum retineamus (Hebr. III, 12 et seq.). Quis autem non ipsius exemplo terreatur Apostoli, ut a malis operibus discedens, in poenitentia et conversione ( al. conversatione) currat ad Deum, et sollicitus caveat ne tenore perseverantiae derelicto, reprobus fiat? Considerandum namque est cunctis fidelibus qua sollicitudine ipse beatus Paulus cucurrerit, qua vigilantia pugnaverit, qua severitate corpus suum castigaverit. Ait ergo: Ego igitur sic curro, non quasi in incertum; sic pugno, non quasi aerem verberans: sed castigo corpus meum, et in servitutem redigo; ne forte cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiar (I Cor. IX, 26, 27). Haec autem dicebat, sciens per 392 Ezechielem divinitus dictum: In eo cum converterit se justus a sua justitia, et faciat delictum, et moriatur; in suo delicto quod fecit, in ipso morietur (Ezech. XVIII, 24). Frustra igitur sibi peccatorum remissionem vanis cogitationibus somniat, quisquis non usque in finem praesentis vitae in mandatis Domini perseverat, vel quisquis ante finem vitae praesentis non discedit ab itineribus pessimis. Oportet enim ut omnis justus cum timore et tremore suam salutem operetur (Philip. II, 12); et omnis iniquus desinat exhibere membra sua arma iniquitatis peccato; sed exhibeat semetipsum tanquam ex mortuis viventem, et membra sua arma justitiae Deo (Rom. VI, 13), ac desinat talia operari, quorum stipendium mors est, dicente Paulo apostolo: Stipendium enim peccati mors (Ibid., 23). Haec mors, etiam futura ira Dei dicitur, quae iniquis et in malo perseverantibus inferetur. Unde et Joannes Baptista Pharisaeos Sadducaeosque sic increpat, ut etiam Christianos male viventes sua increpatione perstringat. Dicit namque: Genimina viperarum, quis vobis demonstravit fugere ab ira futura? Facite ergo fructus dignos poenitentiae (al. poenitentia): et ne velitis dicere: Patrem habemus Abraham. Dico enim vobis quia potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Jam enim securis ad radices arborum posita est. Omnis arbor quae non facit fructum bonum excidetur et in ignem mittetur (Luc. III, 7 et seq.). Ista cum Praecursor dominicus diceret, procul dubio iniquis dicebat et malis, quos etiam propter imitationem serpentium, hoc est diabolici operis, Viperarum genimina nuncupabat. Quibus tamen ostendit quid in hoc saeculo facerent, quid etiam in futuro judicio formidarent. Praecipiens enim ut facerent fructus dignos poenitentiae, ostendit hic mutari posse homines, et a supplicii merito ad meritum regni, poenitentis animi conversione transire. Adjungens autem, quia omnis arbor quae non facit fructum bonum excidetur et in ignem mittetur, tempus praenuntiavit futuri judicii, quo malis usque in finem criminosam ducentibus vitam, sicut infructuosis arboribus, non remissio peccatorum misericorditer donabitur, sed aeterna combustio juste reddetur. Ideo quoque Salvatorem nostrum praedicit ad discretionem tritici palearumque venturum: qui habens ventilabrum in manu sua, permundabit aream suam, et congregabit triticum suum in horreum, paleas autem comburet igni inexstinguibili (Ibid., 17). Informat omnem praeterea Christianum tenore evangelicae lectionis, ut discretione habita consideret quid in primo Salvatoris adventu fuerit unicuique piissima largitate donatum, quid etiam singulis exspectetur in secundo, justa retributione reddendum.
CAPUT X. Ipse enim noster Salvator et judex, qui nunc venit ut salvet, tunc est autem venturus ut judicet; qui nunc venit ut bonos ex malis pia remissione faciat, tunc autem venturus est ut malos a bonis justa examinatione discernat. Primi adventus sui demonstrat beneficium dicens: Venit enim Filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat (Luc. XIX, 10). 393 Secundi vero adventus metuendam sic intimat aequitatem: Veniet Filius hominis, et tunc reddet unicuique secundum opera sua (Matth. XVI, 27). Primi adventus misericordiam rursus ostendens, ait: Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret: ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam. Non enim misit Deus Filium suum in mundum ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum (Joan. XIII, 6). Secundi vero adventus judicium sic pronuntians, dicit: Multa habeo de vobis loqui et judicare (Ibid., VIII, 26). Et alio loco: Sermo quem locutus sum vobis, ipse judicabit vos (Ibid., XII, 48). Et alio loco: Sicut audio judico, et judicium meum verum est (Ibid., V, 30). Rursus beneficium primi adventus sui, quo nullum inveniens vivum gratis suscitat mortuos, quos utique facit ex impiis justos, talibus intimat verbis: Amen, amen dico vobis, quia venit hora, et nunc est, quando mortui audient vocem Filii Dei, et qui audierint vivent (Ibid. V, 25)., Secundi vero adventus examen, quo judicaturus est vivos et mortuos subsequenter praenuntiat, dicens: Amen, amen dico vobis, quia veniet hora, quando omnes qui in monumentis sunt audient vocem ejus: et procedent qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae; qui autem mala egerunt, in resurrectionem judicii (Ibid., 28, 29). Praesentis itaque vocis ejus auditus donat vitam mortuis, cum fidei gratiam largitur incredulis, et quos malos invenit, bonos facit; praesentis autem vocis ejus auditus impios pie justificat, peccatores misericorditer salvat, caecos clementer illuminat. Secundae autem vocis ejus auditus, sicut justis coronam justitiae reddet, sic iniquis poenam pro iniquitate retribuet. In primae vocis ejus auditu, praevenit peccantes misericordia redimentis; in secundae vocis auditu, subsequetur operantibus retributio judicantis. Hic omnibus dicitur: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego vos reficiam (Matth. XI, 28). Illic autem dextris tantum dicetur: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum (Matth. XXV, 34); sinistris vero dicetur: Ite, maledicti, in ignem aeternum (Ibid., 41). Ubi est meritorum tanta certissima cognitio pastoralis, qua segregabuntur oves ab haedis, ut ita nullus haedus ponatur ad dexteram, sicut ovis nulla collocabitur ad sinistram. Illa quippe merita cum quibus homines ex hac vita discedunt, ipsa cum eis in illa vita indesinenter atque incommutabiliter permanebunt, sive bona quae hic divina pietas contulit, seu mala quae hic humana iniquitas comparavit. Ac per hoc nulla ibi erit remotio malorum, quamvis futura sit bonorum promotio meritorum. Illa enim manebunt in poena, ista perficientur in gloria. Istud est tempus quo Deus, sicut in psalmo scriptum est: Non secundum peccata nostra fecit nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuit nobis. Quoniam secundum altitudinem coeli a terra, confirmavit Dominus misericordiam suam super timentes eum. Quoniam sicut distat ortus ab occasu, elongavit iniquitates nostras a nobis (Psalm. CII, 10, 11, 12). In illo autem judicio coronam justitiae reddet justus judex, sicut Apostolus ait, his qui diligunt adventum ejus (II Tim. IV, 9); operantibus autem iniquitatem, sicut psalmus (XXVII, 4) ostendit, dabit 394 secundum opera eorum, et secundum nequitiam studiorum ipsorum, et secundum opera manuum eorum tribuet illis, reddet retributionem eorum ipsis: ea scilicet causa, quia qualis unusquisque de hac vita egreditur, talis futurae vitae sine dubitatione reddetur; nec de corruptione in incorruptionem in illo justo mutabitur judicio, qui ab iniquitate ad justitiam, et a mala vita ad bonam vitam non prius in hoc saeculo fuerit immutatus.
CAPUT XI. Propterea Paulus dicit: Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur (I Cor. XV, 51). Quod cum beatus dixisset Apostolus, ne sensus sermonis ejus apud aliquos penderet incertus, scivit subsequenter fidelibus ostendendum, quosnam futurae resurrectionis tempore dixerit immutandos. Profecto enim si dixisset: Omnes resurgemus, sed non immutabimur, nullius immutatio futura crederetur. Et iterum si dixisset: Omnes resurgemus, et immutabimur; sicut omnes creduntur resurrecturi, omnes etiam crederentur similiter immutandi. At cum omnium futuram resurrectionem praedixerit, nec tamen omnes asseveraverit immutandos, admonuit nos sollicite scrutari quinam sint in resurrectione futuri examinis immutandi. Hoc autem nolens relinquere beatus Paulus ambiguum, ne licentius iniqui delinquerent, si commune sibi cum justis munus futurae mutationis audissent, sequenti sermone curavit ostendere illius mutationis donum: In momento, in ictu oculi, in novissima tuba: canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti: et nos immutabimur (Ib., 52). Cum dicit, nos, ostendit illos secum futurae mutationis potituros dono, quos in hoc tempore cum Paulo sociisque ejus tenet ecclesiastica recteque vivendi communio. Ipsius vero mutationis insinuans qualitatem dicit: Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem (Ibid., 53). Ut ergo in talibus tunc sequatur mutatio justae retributionis, nunc praecedit mutatio gratuitae largitatis. Quam mutationem beatus propheta David ostendens, ait: Dixi, nunc coepi: haec mutatio dexterae Excelsi (Psalm. LXXVI, 11).
CAPUT XII. His ergo qui in praesenti vita de malo in bonum fuerint immutati futurae mutationis retributio promittitur: qua fiet ut quisquis hic ad meliora conversus mutaverit vitam, in illa quoque mutatus retributione, donum potiatur aequalitatis angelicae; quam ipse Salvator, qui fidelis est in verbis suis, et sanctus in omnibus operibus suis (Psalm. CXLIV, 13), non iniquis aut impiis, sed solis promittit bene viventibus ac justis. Quia nec justi sunt qui bene non vivunt, nec injuste punientur, qui Deum diligentes mandata ejus contemnunt, quem 395 illi diligunt, qui ejus mandata custodiunt: sicut ipse Dominus dicit: Qui diligit me, mandata mea custodit (Joan. XIV, 23). Deum igitur, qui nec injuste diligi, nec juste potest aliquando contemni, illi vere diligunt qui ejus praeceptis obediunt. Isti sunt qui secundum sermonem Domini (Matth. XXII, 30) mutabuntur, et aequales angelis Dei, incorruptibiles scilicet atque immortales munere illius mutationis effecti, quorum non anima sola mutabitur in melius, ut jam peccare non possit, sed etiam caro quam corruptibilem atque mortalem habuerit, sic in resurrectione mutabitur, ut ipsa quidem sit quae nunc est, sed neque corruptibilis, neque mortalis possit esse, quod nunc est. Ac per hoc, caro et iniquorum et justorum, quae nunc moritur, ipsa est resurrectura. Resurget autem iniquorum in aeterno dolore, justorum vero in aeterna felicitate mansura. Et sicut illa resurget ad cruciatum, sic ista resurget ad gaudium. Illa ob hoc animabitur, ut in aeterna morte cum anima torqueatur; ad hoc ista vivet, ut cum anima perennis vitae beatitudine fruatur. Justorum ergo corpus, secundum Apostoli praedicationem: Seminatur in corruptione, surget in incorruptione; seminatur in ignobilitate, surget in gloria; seminatur in infirmitate, surget in virtute; seminatur corpus animale, surget corpus spiritale (I Cor. XV, 42 et seq.). Hoc ergo in eis agitur per gratiam, ut primum hic in eis per justificationem, in qua spiritaliter resurgitur, mutatio divini muneris inchoetur, et postmodum in corporis resurrectione, qua justificatorum immutatio perficitur, in aeternum manens perfecta glorificatio non mutetur. Ad hoc enim illos primum gratia justificationis, deinde glorificationis mutat, ut in eis ipsa glorificatio incommutabilis aeternaque permaneat. Mutantur hic enim per primam resurrectionem, qua illuminantur ut convertantur; qua scilicet transeunt de morte ad vitam, de iniquitate ad justitiam, de infidelitate ad fidem, de malis actibus ad sanctam conversationem. Ideo in illis secunda mors non habet potestatem. De talibus in Apocalypsi dicitur: Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima: in his secunda mors non habet potestatem (Apoc. XX, 6). In eodem rursus libro dicitur: Qui vicerit, a morte secunda non laedetur (Apoc. II, 11). Sicut ergo in conversione cordis prima consistit resurrectio, sic mors secunda in supplicio sempiterno. Festinet itaque hic primae resurrectionis particeps fieri, omnis qui non vult secundae mortis aeterna punitione damnari. Si qui enim in praesenti vita timore divino mutati, transeunt a vita mala ad vitam bonam, ipsi transeunt de morte ad vitam, qui etiam postmodum de ignobilitate buntur in gloriam.
CAPUT XIII. Caeterum miserorum atque infelicium, qui de malo ad bonum negligunt istius vitae tempore commutari, sicut David sanctissimus contumaciam culpat; sic futuram poenam divinae retributionis 396 praenuntiat dicens: Non enim illis est commutatio, et non timuerunt Deum (Psalm. LIV, 20). Ac ne sibi qui commutari noluerint, frustra promittant peccatorum indulgentiam, transacto hujus vitae limine conferendam, secutus adjunxit: Extendit manum suam in retribuendo (Ibidem). Hujus retributionis initium est cum iniquus, mercedem quam oportuit erroris sui in semetipso recipiens, justo judicio in suis iniquitatibus igne torquebitur sempiterno. Neque etiam ista parva putanda est retributio, qua iniquus justitiae luce privatus in suis tenebris errare permittitur, praejudicatus non carne, sed caecitate cordis: ubi etiam illud ad cumulum retributionis pertinet, si caecus lumen non solum non queat recipere, verum etiam cum delectatione studeat tenebras suae caecitatis augere. Talibus dicit Dominus in Psalmis: Et non audivit populus meus vocem meam, et Israel non intendit mihi; et dimisi illos secundum desideria cordis eorum, et ibunt in voluptatibus suis (Psalm. LXXX, 12, 13). De talibus etiam Doctor gentium dicit: Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiae (Rom. I, 26). Et rursus: Propterea tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant quae non conveniant (Ibid., 28). Traduntur ergo tales primum desideriis suis injustis, tradendi postmodum suppliciis justis. Traduntur hic convenientibus factis, tradendi postmodum convenientibus poenis. Neque enim quia delectabiliter peccat malus, ideo aestimandus est a tormento retributionis extraneus: quandoquidem graviter ipsa delectatione peccandi jam punitur, qui tali delectationi consensione subjicitur, ex qua meritum punitionis augetur. Ubi quanto magis perficitur quod injuste delectat, tanto magis recepturus est injustus quo amplius doleat. Si quis ergo hic noluerit ad Deum converti et a mala vita ad bonae vitae studia commutari, nec illic immutabitur, ubi feliciter mutatis justis immortalitas et incorruptio confertur. Proinde iniqui vel impii, hoc est vel qui perverse credunt, sive qui nequiter vivunt, nec ante praesentis vitae finem a sua infidelitate sive iniquitate discedunt, in futura retributione, nec immortales nec incorruptibiles erunt; sed corrumpentur, nec consumentur; morientur, nec exstinguentur. Permanebit enim cruciamentorum perennis sensus in mortuis, ubi miseris mori non conceditur in poenis. Ibi mors miserorum talis erit, quae non animam de corpore dolentis excludat, sed in dolenti corpore ad hoc jugiter teneat, ut animam simul et corpus aeternitate doloris affligat. Ac per hoc semper cum corpore suo morietur anima; cum quo sine fine cogetur aeterna communicare tormenta. Ibi mors animae corporisque non moritur, quia cruciatus corporis et animae non finitur. Haec quippe erit aeterna mors iniquorum, ut in igne non moriantur aeterno, ne quandoque possint carere supplicio. Nec ibi ardenti corpori aliquid demitur, quamvis infelix anima in suo corpore jugiter exuratur; sed ut totum corpus ardere non desinat, totum cum anima jugiter in incendio perseverat. In quo enim corpore anima juste vixerit, aut inique, in ipso recipiet aeternam poenam, aut sine fine laetitiam. 397
CAPUT XIV. Expedit igitur unicuique, priusquam praesentem finiat vitam, futuri supplicii timore converti, si vere non vult post hujus vitae finem sine fine torqueri. Quapropter inaniter in conspectu Dei malorum hominum permanens iniquitas remittenda creditur; in cujus conspectu inulta esse bonorum operum sterilitas non sinetur. Neque enim dicitur quisquam positus ad sinistram idcirco iturus in ignem aeternum, quia panem comedenti abstulit, sed quia esurienti non dedit; nec quia vestitum exspoliavit, sed quia vestimenta non tribuit; nec quia de domo propria quemquam pepulit, sed quia unum ex Christi minimis hospitio non recepit. Si ergo ibit in combustionem aeternam qui panem suum esurienti non dedit, quid recipiet qui alienum abstulit panem? Et si mittetur in stagnum ignis et sulphuris qui nudum vestimento non tegit, quid passurus est qui vestimento crudelis exspoliat? Et si rerum suarum avarus possessor requiem non habebit, quomodo alienarum rerum insatiabilis raptor, si in hac vita converti noluerit, postmodum sibi de judice justo indulgentiam frustra promittit? Consideremus divitem miserum purpura quondam byssoque vestitum, non ob aliud inexstinguibilibus flammis ardentem, nisi quia Lazaro pauperi continua esurie laboranti nunquam voluit saltem micas convivii sui mortifera praeditus iniquitate largiri. Qui cum interminabili cruciamento damnatus, etiam digiti pauperis in aeterna requie laetantis refrigerio remaneret indignus, evidenti responsione Abraham patriarcha monstravit post hanc vitam, nec bonos posse ad iniquos aliquatenus transmeare, nec malos a poenis ad beatorum requiem posse quandoque transire. Sic enim dicit: Fili, recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala. Nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris. Et in his omnibus inter nos et vos chaos magnum firmatum est, ut hinc qui volunt transire ad vos, non possint, neque huc inde transmeare (Luc. XVI, 25, 26).
CAPUT XV. Proinde bonum nobis est ut nunc operemur bonum, dum tempus est operis; et ut simus in messe ditissimi, nec segnes debemus remanere, nec steriles. Bonum est unicuique ut nunc vulneribus suis adhibeat conversionis ac poenitentiae remedium, dum conversus remissionem potest accipere peccatorum: quoniam futuri temporis poenitentia talis erit, ut indulgentiam mereri non possit. Neque vero tunc illi acturi sunt poenitentiam, quos Deus praedestinavit ad vitam. Ipsorum enim in praesenti tempore, secundum Apostoli dictum, quae secundum Deum est tristitia, stabilem salutem operatur (II Cor. VII, 10), ut in hoc tempore poenitentibus atque conversis, in futuro stabilis salus ac sempiterna reddatur. Illorum autem poenitentia non desinit in futuro, qui poenitentiam in praesenti vita non egerunt. Talis poenitentia non erit 398 ex largitate Dei, sed cruciatione supplicii. In tali poenitentia luctus aeternus erit, quia fructus ibi poenitentiae nullus erit. Non enim ibi mala voluntas ad bonum convertetur poenitendo; quando ad hoc tantummodo poenitentiam habebit iniquus in poena, ut nec poenitentia aliquando possit carere, nec poena. At sic illa voluntas quae hic iniquum usque in finem tenuit obduratum, ad hoc sine fine poenitentiam habebit de sceleribus suis, ut nec possit ultra converti, nec aeternitate valeat carere supplicii. Neque enim omnis poenitentia, ubi peccator gratia miserantis Dei praeventus sic poenitendo peccata sua pronuntiat, ut per conversionem gratiam remissionis inquirat. Caeterum sic est quem poenitet pro malis quae fecit, nec tamen ad Deum conversione mutatus accurrit, quomodo si quis in vulnere positus graviter doleat, et beneficium medici non requirat. Pronuntiat quidem dolorem quem patitur, sed non consequitur remedium quo sanetur. Propterea non omnis qui confitetur peccatum remissionem accipit, quia Deus noster non tantum attendit quod corde gestamus. De ipso enim psalmus dicit: Scrutans corda et renes Deus (Psal. VII, 10). Dicit etiam Salvator: Quid autem dicitis mihi, Domine, Domine, et non facitis quae dico (Luc. VI, 46)? Inde est quod in Scripturis divinis quosdam legimus aequaliter peccata sermone consecutos. Rex enim Saul ad praedandum Amalech a Deo directus (I Reg. XV, 3), peccatum incurrit quia praeceptum Domini minime custodivit. Ad quem increpandum cum propheta Samuel advenisset, ille perterritus peccatum suum confessus est, nec tamen est indulgentiam consecutus: quia cor ejus non erat rectum coram Deo (Ibid., 24). Illa enim peccati confessio ex timore fuit supplicii, non ex horrore peccati. Non odivit quod fecerat, sed timuit quod nolebat; nec culpam suam conversatione ( forte conversione) culpavit, sed ad praesens divini furoris percussus terrore contremuit. David quoque rex carnalis concupiscentiae devictus illecebra (II Reg. XI, 4), non solum militis sui adulteravit uxorem, sed ipsum quoque maritum peremit insontem, nec solum nullius criminis sui reum, quin etiam conculcatae uxoris ignarum. Ad quem tamen cum Nathan propheta destinaretur a Domino, ille prophetica increpatione perterritus exclamavit: Peccavi (Ibid., XII, 13). Cui sic propheta respondit: Et Deus abstulit peccatum tuum, et non morieris (I Reg. XV, 30). Ecce Saul dixit: Peccavi. David quoque dixit: Peccavi. Cum ergo in confessione peccati utriusque una vox fuerit, cur non una est utriusque concessa remissio? nisi quia in similitudine confessionis videbat Deus dissimilitudinem voluntatis; nec sonum sermonis attendit, sed intentionem cordis in utroque discrevit. Unus enim conversus peccandi protinus abjecit desiderium, et poenitendo ipse suum punivit admissum; alter vero confessionem quidem peccati sui verbo protulit, sed affectum peccandi perversi cordis obstrictus vitio non abjecit. 390
CAPUT XVI. Tunc ergo prodest peccati confessio, si confessus peccator quod male fecerat, ultra non faciat, et bonorum studio operum praeteritorum criminum merita superare contendat; ut secundum Apostoli dictum, ubi abundavit peccatum, superabundet gratia (Rom. V, 21). Nonnulli praeterea virtutem poenitentiae nescientes, non ad hoc poenitentiam gerunt, ut sperantes opem divinae misericordiae convertantur; imo poenitendo deterius peccant, cum de peccatorum remissione desperant. Talis fuit poenitentia Judae traditoris (Matth. XXVII, 3), quae poenitenti non acquisivit salutem, sed procuravit desperanti perniciem. Denique deteriore semetipsum vinculo iniquitatis obstrinxit, cum se occidit nocentem, quam tum cum Christum tradidit innocentem. Peccatum enim traditionis Christi poterat Judae, si vivens converteretur, dimitti; occisio vero sua nullatenus relaxatur exstincto. Post traditionem igitur Christi habuit traditor tempus quo per illum sanguinem qui effusus est in remissionem peccatorum, ipsius quoque Judae possit remitti peccatum: quoniam Christus, qui pro impiis mortuus est, non denegasset suo traditori remissionis beneficium, si non ille sibi desperando adimeret tempus remissioni concessum. Non ergo recte poenitentiam gessit, nec justum vindicem se sui sceleris pertulit. Auxit quippe, non abstulit supplicium meriti criminis sui ultor injustus, qui occisori suo tempus conversionis ademit occisus. Ac per hoc quia ipse se occidit, ipse sibi utique tempus conversionis se occidendo subtraxit. Miserrimus Judas, qui cum male crimen traditionis admiserit, pejus illius criminis poenitudinem gessit, quia penitus indulgentiam non quaesivit: ac sic illa gravis culpae poenitentia deterior est inventa quam culpa. Illud etenim dominicae traditionis peccatum habuit posterius tempus quo possit ablui; illum vero punit sententia, quae non conversionem habuit, sed desperationem. Ideo poenitentem non adjuvit, sed peremit: quia sibi conversionis tempus occisione abstulit, et indulgentiam desperatione subtraxit.
CAPUT XVII. Tantum igitur valet opportunitas concessi temporis ad indulgentiam peccatorum! Et cum multo gravius sit Christum tradidisse quam quemlibet hominem occidisse, occisores tamen Christi, quicunque sunt in praesenti vita toto corde conversi, remissionem peccatorum ipsius Christi sunt sanguine consecuti; quisquis autem, non dico haereticus seu paganus, de quibus nulla est dubitatio quod igne punientur aeterno, quo etiam Christianus catholicus, si homicidium admittat, aut adulterium faciat, alienave diripiat, vel si juramentum perjurio violet, aut falsum testimonium dicere non dubitet, nec ante praesentis vitae finem convertatur, cum multo minus videatur peccasse, 400 quam ille qui occidit Christum: tamen occisor Christi, si convertatur in praesenti vita, salvabitur; ille autem pro eo quod in praesenti vita non convertitur, post hujus vitae finem tormentis deputabitur quae non habent finem. Hoc autem fit, non quia iste plus peccavit quam ille impius qui Christum occidit, sed ideo ille consequetur vitam aeternam, quia omnipotentiam boni medici recognoscens, congruo tempore ad remedium sanitatis advenit; ille autem propterea morte condemnatur aeterna, quia desperans benevolentiam: atque ita cum ejus peccatum comparatum occisioni Christi levius crimen pronuntietur, ipse tamen in eodem leviore crimine multo deterius invenitur: quia licet non occiderit Christum, in eo tamen deterius peccavit quam si Christum occidisset, in quo tempus neglexit congruum quod est remissioni peccatorum divina longanimitate concessum. Ita cognoscitur nec remissionem peccatorum dari, si poenitentia in hoc tempore non agatur; nec in hoc tempore poenitentiam prodesse, si peccatorum remissio desperatur: in futuro vero nullam malis conversionem futuram, et talium poenitentiam continuam fore, sed vacuam. Sicut enim eis nunquam remissio dabitur, sic eorum nunquam poenitentia finietur. Negligunt enim tempus in quo poenitentia salubriter a peccatoribus agitur, et in quo peccatorum remissionem pietas divina largitur. Propter quod et ipse Dominus in Apocalypsi Joannis fideles suos consolans, et iniquis poenam futurae punitionis intentans, ita loquitur: Qui nocet, noceat adhuc; et qui in sordibus est, sordescat adhuc: justus autem adhuc justiora faciat, et sanctus sanctiora. Ecce venio cito, et merces mea mecum est, reddere unicuique secundum facta sua. Ego sum alpha et omega, primus et novissimus, initium et finis. Beati qui laverunt stolas suas, ut sit potestas eorum in ligno vitae, et per portas intrent in civitatem sanctam: foris autem remanebunt canes, malefici, fornicarii, et homicidae, et servientes idolis, et omnis qui amat et facit mendacium (Apoc. XXII, 11 et seq.). Quis, rogo, tam durae possit cervicis esse, aut quis ita incircumcisus corde reperiatur et auribus, qui verbis istis non terreatur, non prosternatur, non convertatur? Quis non fleat? Quis non intimis visceribus intremiscat? Quis non timore illius justi judicii ad conversionem tremefactus accurrat, ut remissionem peccatorum et gratiam perpetuae salutis inveniat? Vae illi qui ante tempus novissimi ventilabri non festinaverit ex palea triticum fieri! Vae illi qui, antequam veniant messores angeli de medio frumentorum comburenda zizania collecturi (Matth. XIII, 39), non curaverit ex zizaniis in frumenta converti! Neque enim divinae Scripturae benigna debet contemni monitio, quae nobis et celeritatem conversionis salubriter imperat, et tardantibus iram futuram vindictae divinae commendat. Sic enim dicit: Ne tardaveris converti ad Deum, et ne differas de die in diem, ne subito veniat ira ejus, et in tempore vindictae disperdet te (Eccli. V, 8). 401
CAPUT XVIII. Ut autem plenius agnoscamus praesentis tantum saeculi tempus humanae conversioni concessum, illos attendamus operarios quos Dominus vocavit ad vineam (Matth. XX, 6). Quorum vocationem licet diversis horis egerit ( al. egerint), hora tamen undecima, hoc est ante finem diei consummavit. In illis autem horis quibus vocati sunt operarii, cognoscuntur mundi hujus aetates, quibus Deus ad opus bonum vocavit quos ad se gratuita justificatione convertit. Accipitur enim mane hujus diei ab initio mundi usque ad diluvium; tertiae horae quippe vocatio fuit a diluvio usque ad Abraham; sextae horae vocatio, ab Abraham usque ad David; a David vero usque ad transmigrationem populi in Babyloniam, hora nona completa est; deinde hora undecima fuit in primo adventu Christi, quo venit humilis in carne mortali, in qua pro peccato mundi dignatus est immortalis occidi. Haec est operariorum postrema vocatio, quae nunc agitur usque ad praesentis saeculi finem, id est ab adventu humilitatis ejus usque ad adventum celsitudinis; ab adventu quo bonus venit judicandus a malis, ut misericorditer de malis faceret bonos, usque ad adventum quo juste judicaturus est et malos et bonos; ab adventu piae remissionis, usque ad adventum justae retributionis; ab adventu quo ex usuris et iniquitatibus liberavit animas pauperum (Psal. LXXI, 14), usque ad adventum quo veniet cum usuris exigere pecuniam suam, a quibus eam invenerit consumptam, aut nullo boni operis studio duplicatam (Matth. XXV, 27). Haec est hora quam novissimam beatus Joannes appellat: Pueruli, novissima hora est (I Joan. II, 18). Post hujus horae consummationem non ad vineam Dominus operarios vocat, sed veniet ut unicuique mercedem sui operis reddat, sicut ipse ait: Ecce venio cito, et merces mea mecum est (Apoc. XXII, 12). Ille sibi ergo speret divinae retributionis denarium tribuendum, qui antequam dies praesentis saeculi finiatur, in dominica vinea laudabiliter operatur. Neque enim aliud est illa operatio, nisi cordis vera conversio: ille vero sicut oportet ad Deum convertitur in quo est, sicut Apostolus dicit, fides quae per caritatem operatur. Illa quoque horarum diversitas digne accipiatur, sicut superius posuimus, aetatum mundi distinctio. Non tamen incongrue possumus in hac horarum diversitate etiam uniuscujusque hominis aetates accipere: ut mane sit hominis quousque finiatur infantia, deinde pueritiae finis consummet tertiam, adolescentiae terminus peragat sextam, juventutis consummatio perficiat nonam, gravitatis cursus peragat undecimam, et deinceps senectus tendens ad terminum, totius diei consignet occasum. In quacunque igitur vitae praesentis aetate omnis iniquus aut impius toto corde fuerit conversus ad Deum, statim praeteritorum omnium remissionem accipiet peccatorum. 402
CAPUT XIX. Quisquis autem potest invenire in Evangelio aut docere, post finem diei quemlibet operarium vocatum ad vineam, digne speret et certissime praedicet cuilibet iniquo qui in praesenti saeculo conversus non fuerit, facultatem boni operis aut gratiam remissionis futuri saeculi tempore concedendam. Item quisquis ostenderit cuilibet ad operationem vineae dominicae ante finem diei non vocato denarium jussu Domini datum, digne congrueque speret cuilibet ante finem praesentis vitae non converso regnum coelorum largitate Domini conferendum. Si vero illos quos diurni operis in vinea pius labor exercuit, ipsos tantum post finem diei denarii merces excepit; nos quoque si ad denarium aeternae vitae pervenire volumus, in vinea Dominica praesenti tempore laboremus; nec contemnamus imperium vocantis, si nolumus a largitate remunerantis excludi. Qui enim ante finem diei non operatur in vinea, finito die non poterit denarium accipere: quia tunc non erit tempus, cum unusquisque ad operationem vineae misericorditer vocetur, sed quo merces praeterita operatione ( forte praeteritae operationi) reddatur. Non ergo ibi erit pia vocatio, sed justa redditio. Ille denarius nec otioso dabitur, nec ei qui extra vineam foris operatur. Otiosus est autem catholicus qui non vult bene operari: Quia fides sine operibus, otiosa et mortua est in semetipsa (Jac. II, 17). Extra vineam vero ille operatur, qui constitutus in qualibet haeresi, bonorum quidem operum gerit studium, sed ipse sibi male credendo denegat salvationis effectum. Dicit enim beatus Paulus apostolus, quia omne quod non est ex fide, peccatum est (Rom. XIV, 23); et: Sine fide impossibile est placere Deo (Hebr. XI, 6). Uterque igitur sibi adimit denarium, uterque se ab operariorum consortio efficit alienum: iste quidem quia intra vineam dominicam constitutus noluit esse studio operationis attentus; ille vero quia foris operatus est quod ante finem diei intra vineam dominicam debuit operari. Ac per hoc ille, quia non est operatus unde salvari possit; ille autem, quia non ibi operatus est, ubi donum salutis acciperet: et idcirco finito die nec ille ad vineam intrare permittitur, et illi facultas bonae operationis aufertur; quia catholicus quidem malus in convivio Domini vestem nuptialem non habuit (quod Paulus fidelibus intimat formidandum, dicens: Si tamen vestiti, non nudi inveniamur (II Cor. V, 3): haereticus vero ad ipsum convivium tempore acceptabili venire contempsit. Et ideo ille projicietur, et illi facultas ingrediendi non dabitur. Nunc itaque tempus ut palea mutetur in triticum; nunc tempus ut omnis iniquus festinet ex zizaniis triticum fieri, si non vult inexstinguibilis ignis aeternitate comburi. Si quis enim praesentis temporis gratiam respuens, quo Dominus non ad judicandos, sed ad salvandos peccatores venire dignatus est, in suis crediderit iniquitatibus permanendum, nullam inveniet misericordiam in futuro judicio: quia nec tempore ventilationis paleam frumento misceri ventilator ille permittet, nec tempore reddendae rationis 403 talenti potestatem pigro, inutili famulo severitas divina concedet; sed sicut paleas tunc inexstinguibilis ignis exuret, sic nequam pigrumque servum tenebris exterioribus deputatum fletus et stridor dentium aeternus excipiet. Quid est enim aliud quod ille servus ligari manibus jubetur et pedibus, nisi ut in manibus mali operis reatus, in pedibus autem malae voluntatis puniendus ostendatur affectus?
CAPUT XX. Hujus opportunitatem temporis sanctus Isaias divinitus informatus agnovit, qui nos ad conversionem his verbis hortari non desinit: Quaerite Dominum dum inveniri potest, invocate eum dum prope est. Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationem suam; et convertatur ad Dominum, et miserebitur ejus; et ad Deum nostrum, quoniam multus est ad ignoscendum (Isai. LV, 6, 7). Nunc ergo Dominus quaerendus est, cum potest a quaerentibus inveniri. Nunc invocandus, cum est proximus invocanti. Nunc impietatis via, nunc est iniquitatis cogitatio relinquenda. Nunc est necessaria conversio peccatoris, qua potest beneficio divinae remissionis reatu totius carere peccati. Caeterum bona Dei non videbit in terra viventium (Psal. XXVI, 13), si quis in hac terra morientium remissionem non acceperit peccatorum. Hoc enim ipse praeordinavit hominum Salvator et judex, ut quibus peccata dimittit, in hac terra dimittat. Propter quod Judaeis incredulis dicit: Ut autem sciatis quia potestatem habet Filius hominis in terra dimittendi peccata (Matth. IX, 6). Quod non ideo dixit, quia transeuntibus hominibus de hac terra, hujus temporis peccata, si quibus vellet, relaxare non possit: sed ut homines agnoscerent tempus remissionis et retributionis divina incommutabiliter constitutione discretum, nec audire humana inaniter speraret vanitas quod divina promitteret ( forte non promitteret) veritas. Hinc est quod etiam beato Petro, hoc est Ecclesiae suae, in terra ligandi solvendique tribuit potestatem: ut agnosceremus in tempore hujus vitae gratuitam tribui in peccatorum remissione misericordiam, in futuro autem justam cunctis mercedem pro factorum qualitate reddendam; nec ambigeremus nunc omnia posse peccata dimitti, et nunc quaecunque non fuerint dimissa, tunc exigi. Quod etiam beatus David sancti Spiritus revelatione cognoscens, cui, sicut ipse testatur, incerta et occulta sapientiae suae manifestaverat Dominus (Psal. L, 8), priusquam de hoc saeculo eat ( al. exeat) remissionem postulat peccatorum, dicens: Remitte mihi ut refrigerer, priusquam eam, et amplius non ero (Psal. XXXVIII, 14). Beatus utique propheta non tam sollicite postularet ante vitae praesentis terminum remissionem sibi tribui peccatorum, si sciret post hanc vitam vel cuiquam profuturam poenitentiam, vel remissionem peccatorum tunc poenitentiam agentibus divino munere concedendam. 404
CAPUT XXI. Equidem post hanc vitam, licet poenitentia futura sit iniquorum, non illis tamen peccatorum remissio dabitur, sed ipsa quoque poenitentia punitionis generabit augmenta. Valebit enim ad cumulum cruciationis aeternae; ubi duritia perversi cordis, quae ante finem praesentis vitae non fuerit salubri confessione abolita, cum flammis ultricibus sine fine graviter uretur, sua gravius poenitudine punietur. Quid enim deterius quam sic de praeterito jugi poenitentia conteri, ut nunquam possit poenitens a tormento commissi criminis liberari? Neque enim hoc in homine praesentem vitam in suis malis operibus finiente considerabitur, ut quia finita videbuntur ejus opera mala, finiantur ejus quandoque tormenta: sed attendetur in eo iniquae voluntatis perversitas, quam usque in finem praesentis vitae diligit et tenet iniquus, licet ipsam vitam, quam pessime gerit, amittat invitus. Qui dum malam voluntatem ante finem praesentis vitae mutare non curat, ostendit proculdubio sic se iniquitates suas diligere, ut si posset hic sine fine vivere, sine fine vellet in iniquitatibus permanere. Non ergo propterea cuilibet iniquo parcetur, quia jam desideria malae voluntatis implere non poterit; sed ideo sine fine torquebitur, quia quandiu hic peccare potuit, peccare non destitit. Et ob hoc nullus dabitur iniquo terminus punitionis, quia priusquam terminaret hujus vitae cursum, non posuit criminibus suis terminum. Quamvis enim vitam suam malam quantum vellet prolongare non posset quisquis hic noluit converti dum viveret, eamdem, tamen si vellet, mutare posset in melius, priusquam malam vitam finiret invitus, in malis gehennae sine fine mansurus. Ut hac ergo in combustione aeterna crucientur qui praesentem vitam in malis moribus et operibus finiunt, ad justitiam pertinet justi Judicis reddentis unicuique secundum opera sua. Cujus utique non est injusta redditio, qua fit ut iniqui nunquam careant supplicio, quorum voluntas in hac vita noluit carere peccato. Tales enim magis delectantur peccare quam vivere; nec ob hoc peccant, ut semper vivant, sed ideo hic semper vivere cupiunt, ut nunquam desinant peccare dum vivunt. Nemo autem securus praesentem vitam terminat, nisi priusquam vitam finiat, ab iniquitate discedat; ne tunc inaniter sua velit deflere scelera, quando nullatenus poterit vitare tormenta. Non ergo inaniter in praesenti saeculo poenitentia universis indicitur, neque frustra in hac vita conversio praedicatur. Hic enim poenitentia remissionis invenit fructum, si peccator, dum hic vivit, peccandi deponat affectum. Praesentis namque saeculi tempus misericors Dominus et justus solum remissionis beneficio deputavit: futurum vero justae retributioni servat, quo unusquisque pro qualitate credulitatis et operis condigna, sed non finienda recipiat. 405
CAPUT XXII. Proinde nunc omnis iniquus intra Ecclesiam positus malam conversationem respuat, et bonae vitae cursum festinet arripere, ut ad aeternam vitam valeat pervenire. Nunc omnis impius pravam fidei sententiam deponat, et ad Ecclesiam venire non differat. Nunc sibi omnis homo dextrae partis comparet meritum, si non vult sinistrae partis perferre tormentum. Nunc ambulet justitiae viam, ut ad patriam veniat, in qua requiem habeat sempiternam. Nunc omnis qui Deum malis operibus exacerbat, transeat ad vitam bonam, per quam propitius Deus acquiritur, ut accipiat vitam aeternam, quam Deus bonis sine fine largitur. Nemo desperet misericordiam Dei, considerans atrocitatem cujuslibet criminis; nec tamen aliquis sub spe misericordiae Dei permaneat in peccatis, sed confidentia sperantis ita sine dubitatione petat poenitentiae portum, ut humilitas poenitentis fugiat desperationis lethale naufragium. Et sic Dei misericordiam diligat, ut ejus consideret cum timore justitiam. Totum sibi speret relaxari posse converso, nec dimittendum tamen aliquid existimet obdurato. Hoc tempore mutet iniquus vitam, et non inveniet poenam. Fugiat culpam, et accipiet veniam. In hoc enim tempore beneficium remissionis acquiritur, quando mutationem voluntatis, meriti quoque mutatio comitatur. Nunc omnis qui laborat et oneratus est, ad Deum vocantem reficiendus veniat: nunc super se lene ( al. leve) jugum Salvatoris levemque sarcinam tollat; nunc ab eo discat quia mitis est et humilis corde, si animae suae requiem desiderat invenire; nunc aversus ad conversionem currat; nunc iniquus ab iniquitate discedat, nunc errans ad viam veritatis redeat. Modo quaerat Domini misericordiam, qui non vult pati sine fine miseriam. Modo quaerat aeternam vitam, qui non vult in aeternum mori. Nunc praeveniat in confessione faciem Dei, qui non vult sempiterna punitione damnari. Nunc enim fructuose poenitentia geritur, nunc remissio peccatorum poenitenti conceditur; nunc converso regni coelorum possessio non negatur, in qua sine fine vivitur et sine fine gaudetur: ubi nec mors laetantibus adimit vitam, nec moeror viventibus potest auferre laetitiam. In quali enim fide et opere unumquemque hominum vitae hujus invenerit finis, talis ei retributio dabitur, cujus non erit finis. Quia sicut omnis qui ante finem vitae praesentis conversus non fuerit, et in malis suis finierit, ultra requiem non habebit: sic omnis qui in hoc tempore divinis praeceptis obediens, a malis suis conversus fuerit, si in fide recta et bona vita intra Ecclesiam catholicam perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Amen.