 Caput III |
Caput V  |
caput iv.
Michaëlem Telechium, primum Regni Transylvanici Administrum, infensissimum hactenus Caesaris hostem, ad ejusdem partes convertit. Magno frumenti modo a Transylvanis donatur; quod is militi optatum, eidem servat. Praeclaris regni artibus Transylvanorum animos sibi conciliat.
In ineundis provinciis Imperii reverentia incutienda.Utile tamen ratus in ineunda provincia imperii reverentiam incutere, simul ac Cibinium pervenit tormenta expedivit, tanquam vim inlaturus; ut asperorum objectu mansueta consilia gratiora sequerentur: mox ad Transylvanum Principem scribens, Certiorem facit Transylvanum de suo adventu et munere
Vult doceri de Transylvaniam securitate,
Et de ratione stipis militi conferendae.se a Caesare armorum in Hungaria et Transylvania summum ducem, et graviorum ejus rerum procuratorem creatum narrat: hinc petit ut quamprimum sibi significet, quis ejus, quis Primorum sit erga Caesarem anmus; deinde ut Transylvania a Tartaricis inruptionibus tuta sit: postremo qua ope quove auxilio Germanum exercitum juvare possit: quod ni faciat, se eum pro Caesaris hoste habiturum
Apaffius Caraphaeo per Ablegatum respondet.
Docet eximia Transylvanorum in Caesarem studia.
Unde graves Turcarum in ipsos minae,Apaffius per Michaëlem Vayium Ablegatum Caraphaei gratulatur adventum, docetque, se et Regni Primores rebus ipsis sat significasse sua in Caesarem studia; cujus copias tam liberaliter in sua exceperint munimenta, et satis largiter pro re copiaque sustentent: ut Transylvani Legati, qui Constantinopoli agunt, scripserint, Turcas Transylvanis pessima minatos, quod citra vim omnem Germano militi in munitissimis oppidis arcibusque suis sint hyberna gratificati: et Tartaros ad foederis secum icti vindicias jam emittere decrevisse: sed dexteritate et solicitudine Legatorum de sententia aegre vixque tandem demotos esse: urgere tamen ut superioris anni tributum absolvant; et monere simul ut obsequium ex foedere sibi promissum porro praestent: quod ni faciant, sibi omnique suae posteritati funestissimum in se passuros exemplum. De provinciae securitate, et conferenda militi stipe, Michaëlem Telechium summum armis Transylvanicis Praefectum, qui eum doceat, brevi missurum respondet.
Princeps et Respublica Transylvana Legatos mittunt ad Caraphaeum.
Princeps Legationi Telechius superbus ingenio,
Ingens visu senex,
Vultu graviter comi,
Sermone ad fidem faciendam facto.
Gravis ejusdem oratio.Paucis post diebus Princeps Telechium, populus Tran
sylvanus Alexium Bethlenium aliosque primos domi viros ad Caraphaenm legarunt: qui, gnarus Telechium superbi ingenii virum, maxima honoris significatione uti Legationis principem excipit: observatque oris dignitate spectandum senem, gravem comitatem inesse vultu, et in verbis neque expromptis, neque obluctantibus fidem. Is sermone ad officium exornandum absoluto, orationem cujus caussâ venerat ingressus, ait: Transylvaniam universa omnium studia in Caesarem convertisse: super sua fide optima Germanis copiis licere ociosis hyberna inter suos degere: ad Turcicum enim Senatum scripsisse ut ab Transylvania Tartaros contineret, quod ex Lotharingico foedere Germani ex provinciae hybernis primo ineunte vere deducerentur, et retulisse impetratum: militi autem intra paucos dies stipendium absolutum iri adpromittit.
Brevia et momentosa Caraphaei ad eum dicta.Ibi Germani militis imperator replicavit, se foederis Lotharingici observantem vanis delatoribus non praebuisse aures; rumorem tamen non temerarium obortum, Tartaros provinciam invasuros. Spem ostentat, intentat metum: Principem apud Turcas in invidiam trahi: regni ambitiosos non deesse: in praesens salutem, posteris securitatem; ad Caesaris fidem confugere.
Magnanimum Telechii responsum.Heic Telechius alto animo respondit: se in ea Regni administratione semper spectasse ut Respublica salva esset, et cum communi omnium suam semper salutem confudisse: sancte adpromittere, summam rem Caesari in Transylvania tutam fore, modo duo omnino eximantur, obsequium Principis et Religionis libertas. Fidem sibi adhibendam senio gravi, quem numerosae soboli rem statuminare, non incertas serere spes oporteat.
Telechius promissa ex fide praestat.Et Telechii sane promissa inlico adparuere: nam qui reliqui naturae fructus adhuc militi praestandi erant, pro iis est pecunia repraesentata: et quod hactenus in viris equisque alendis vel inique vel incommode peccatum fuerat, correctum et in melius quoque etiam mutatum.
Caraphaeus pro ducum more e provincia donari postulat.
Rogatus optat ingentem frumenti vim militi.Ad haec Caraphaeus impeditas aerarii rationes intelligens, a Telechio aliisque Ablegatis petit, usurpandum secum quoque morem munerandi summos armorum duces, qui pro Caesare in ea provincia imperarent. Ablegati rogant, ut optet. Is militi, non sibi, triginta millia modiorum frumenti petit. Ablegati tantae rei potestatem habere negant; curaturos tamen spondent, ut optatum referat donum. Quod mox liberaliter dono datum.De ea re habentur mox Comitia, atque in iis, uti rogatum est, ita jussum.
Egregiae civiles artes, quibus Caraphaeus Transylvaniam convertit Caesari.
Intentissima disciplinae militaris severitate,
Summa comitate in Transylvanos.
Qua arte Catholicos?
Qua Saxones?
Qua Ciculos?
Qua multitudinem universam adlicit?Interea Caraphaeus, ut Germani Transylvanique animis coalescant, qua terribilis erat, intenta severitate in militiae flagitiae diligentissime inquirit; in reos exasperat poenas, ut miles ne vultu quidem provinciae laederet libertatem: contra cum Transylvanis omnes comitatis mansuetudinisque artes adhibere. Catholicos conciliat, quod eorum cum Caesare communis religio apud se gratiâ praecipuos faciat: Saxones adprime charos habet, memoriâ communis cum Germanis originis: Ciculos ex inclyto Hunnorum sanguine miseratur, infra omnes Transylvanos haberi: plebe graves Primorum usuras expostulante, egestati contra avaritiam adest; et in quovis exorto certamine aut controversia, multitudinis jus contra paucorum potentiam, infirmitatem adversus vim protegit: Popularissimus.cultu comis, aditu facilis, cum tenui plebe liberalis, munificus cum primoribus; in audiendis precibus humanus, aequus in sententiis; asper dumtaxat rigidusque in criminibus atque adeo peccatis suorum.
Sed potissimum Proceribus, ut a quoquo eorum aut officii aut rei caussâ adiretur, per sermones occasione se dante natos narrabat, Summa arte praesentem rerum statum sub Turcarum fide incusat.Se antequam eam provinciam inisset, putasse Regnum aditurum cultum agri, hominibus frequens; opes ac nitorem observaturum, si non pro ejus amplitudine et majestat , quum centum ferme virorum millia legebat et instruebat ad bellum, saltem magnum pristinae potentiae opulentiaeque specimen spectaturum. Sed cam sub Turcarum protectione ab sua antiqua dignitate insigniter decidisse notaverat. Turcici regni arcanum.Enim vero Turcam, arcano regni illo suo, in limine provincias sub libertatis specie decipere, ut sint suum inter et aliena Imperia veluti in freto interjectae moles, quae primae excipiant frangantque bellorum procellas et fluctus; eoque pacto interea deterere, quousque tandem solitum ibi Imperii sui finem imponat, vastitatem. Miserae Valachorum fortunae.Facile ipsis e propinquo Valachiam, non perinde ut Moldavia, adflictam intueri: in ea duobus ante seculis ad sexaginia ferme praeclara oppida et munitissima celebrata; nunc unum omnino, idque semirutum Monasterium in edito superstare, ubi vix una atque altera cohors, turmave agitare praesidium possit. Principis ludibrium.Pro Principis Palatio duas semper Turcarum turmas in stationibus esse, a quibus perpetuo observatus nullum Ablegatum, neque adeo privatae conditionis externum admittit, quin de eo Turcicum Senatum edoceat: Tartaros semper ejus cervicibus imminere; et sive agros populationibus corrumpant, sive vicos diripiant, sive pecora abigant, eos non vi ulla vindicat ulcisciturve, sed subjectis ultro punitis placat: provinciam videre est funditus eversam, egentissimam nationem, Principem contemptissimum; quem si forte mercator, nedum Magistratus Turca adierit, ei se vili mancipio abjectius demitti. Hungariae splendor vivax.
Principum opes.
Regium ferme Palatini munus.Rursum Hungariam respiciant, et observent pristinas Primorum durare opes, Palatini amplissimum ac pene regium munus; ut qui eo fungitur, in summorum Germaniae Principum ordine censeatur, et celsissimi Principis praescriptione decoratus ipsis Transylvaniae Principibus loci dignitate praecedat: Quatuor cun summo imperio limitum duces:
Paullus Esterhasium Aurei velleris Torue,
Leopoldus Colonictius purpureo Cardinalium galero splendidissime decorati.quatuor limitaneos Regni duces aequo cum summis Germanorum ducibus armorum imperio pollere. Paullum Esterhasium, Hungariae Palatinum, Aurei velleris Torque insignitum conspiciant, quo Reges Principesque summi decorantur: Leopoldum Colonictium ob praeclara in rem Christianam merita in amplissimum Cardinalium ordinem, in quem Sigismundi Bathorei Transylvanorum Principes, et Casimiri Polonorum Reges, cooptatum: Caesaris egregia in Hungaros fides munificantia.
Foedissimum factum, Christianos bello inclytos ultro Turcis servire.
Varadinum compedes Transilvaniae.
Viennâ captâ, Turcae Transylvaniae Principatum extinxissent.
Turcarum potentia Regnorum proceribus maxime metuenda.
Arcanum regni Turcici quod Coloniarum arcano respondet.
Sub Caesare Turcarum victore major Hungaris munerum amplitudo speratur.atque adeo qui bellicam virtutem aut civilis rei prudentiam cum obsequio in Regem componunt, splendidissimos militiae ordines, amplissimaque aulae praemia referre. At hercule indignum, Christianam gentem bello inclytam Christiani nominis hosti obsequium debere; qui Mehmedanae superstitionis instinctu eos acri odio abominatur; et hactenus sinit inani quadam libertatis specie fruantur, dum ulterius suos Imperii fines producat. Vix Varadini potitum, eo munimento injecisse Transylvanis vincula servitutis, iisque superbe, avare crudeliterque imperitare: quid si ei Viennam capere, et ulteriori claustro Imperium munire contigisset? Scilicet jam ipsis, ut tot orbis Christiani altis splendidissimis regnis, infandi servitii compedes constrinxisset. Ea quae disserat omnibus Transylvanis, sed Proceribus maxime formidolosa; cum Turcarum Tyrannus in regni arcanis artibus habeat, nobilitatem omnem atque adeo Proceres redactarum provinciarum omnino delere, et ex eorum latifundiis suo militi adsignare timarros. At sub Caesare, dum felicibus Germanorum aerumnis longe lateque in Hungaria proferuntur fines, et limitum ducibus armorum imperia et principibus regni viris beneficia ampliora sperari.
| Caput III |
Caput V |