 Caput II |
Caput IV  |
caput iii.
Status rerum in occidente et oriente plaga, ut et cetera pacis argumenta quae Caraphaeus est adlaturus, et conditionum quas Tureis dandas censet, aequitas cognoscatur.
Nunc autem operae precium est nosse et belli socialis res in quem statum pervenerint, et quae commoda incommodave ad id prosequendum alia aliunde per terrarum Orbem extiterint, quo tempore Caraphaeus Caesari de pace deliberanti eam suadet; ut cum alia quae adfert ad eam faciendam argumenta, tum an conditiones, in quas dandam censet, pro temporibus sapienter datae repudiataeque intelligantur.
Polonicae expeditiones in Tartaros inritae.
Magnanimitas Regis.Polonus Rex, quot hujus belli numerantur anni, totiens Budziacensem provinciam tentavit: ingens animi, per Podoliam agmine ducto, flumen Niester appellatum trajecturus; ut inde Bessarabiam, inter ejus maximi fluminis, Danubiique hostia et Euxini maris litora sitam, penetraret, lustraretque Tartarorum latibula, unde Polonos aliasque conterminas gentes pessime infestatum erumpunt; et arce Bialogrodo in Euxini litore extracta potitus, liberum Cosaccis ferocissimae genti panderet in ipsius Euxini oras excursum; qui eas Constantinopolim usque praeterlegerent, infestarent, depraedarentur. Comitiorum difficultates, vel morae.Sed semper usus infelici marte: nam suetâ Comitiorum vel difficultate vel morâ, serae vel impeditae expeditiones: belli genus exitiosumAsperrimum belli genus.; ductandi exercitus per ingentes terrarum tractus omni naturâ benignâ sterilissimas; res gerenda cum hoste velocissimo ad insultus et fugam: unde, inter longe lateque vasta et intuta, militi in castris communiendis plurimum operis et laboris; pervigil, semperque instructa et intenta quies; motoriae pugnae anhelaeque; agmina famelica et sitibunda; infestati semper receptus. Moschi expeditiones in Tartarum a Polonicis non absimiles.Moschus in belli societatem adscitus, sive cum paucis sive cum maxime formidandis auxiliis praesto fuerit, per Polonorum moras vel innoxius hostibus, vel damno auctus ab hostibus. Hinc Camenecum Podoliae caput in Moldaviae finibus sita saepius tentata, inrito semper conatu. Reipublicae Polonicae generosa in Germanos invidia.Unde Reipublicae Polonicae animos generosa invidia carpebat, Caesarem de Turcis tot tantasque in Hungaria victorias reportare; se vero quinque perpetuis annis cum ingenti intertrimento una arce vel Bialogrodo vel Cameneco potiri non posse. Regis praeclara socii fides;
Et egregium in Caesarem studium.At Rex adversam belli solabatur fortunam, et fidei socialis, quam praestabat, gloriâ; et spe domum inducendi foeminam Neoburgensis domus Principem, qua Jacobo primo filiorum amplissimam cum Caesare conciliaret nuptiarum necessitudinem.
Venetorum sapientia.Veneti contra, gnari temporis opportunitate uti, dum Caesar virtute et fortuna belli Turcicarum virium robur in Hungaria atterit, sub Francisco MaurocenoFrancisci Mauroceni laus.
Ingentes victoriae a Venetis de Turcis relatae., jam bello
Cretensi spectatae virtutis duce, cum sua et Hetrusca, Melitensi Pontificiaque classe sociis, suo et alieno milite in Jonio mari peninsulam Sanctam-Mauram, in Peloponneso autem Coronem, Navarinum, Modonem, Neapolim, Mistram ad Spartae ruinas adsitam, Patrassum, Lepautum, hinc Corinthum ejus Regni claustrum, in Attica porro Athenas, rursum in Dalmatia Castrum Novum vi et armis, inoffenso per quatuor annos victoriarum cursu, cepere: Euboica expeditio improspera.hoc autem anno ad Insulam Euboeam, quam olim sub regno habuere, ab Turcarum ferocia eorum virtus retusa est. Nam in obsidione principis urbis, quae universae Insulae nunc dat nomen, plurimus manipularis effusus sanguis; ac satis multis qua nascendi sorte, qua belli virtute praeclarissimis viris funera oblata. Othonis Guilielmi Konismarchii morbus,
Mors,
Laus.
Belli difficultates.Sed gravi Othonis Guilielmi Konismarchii exercitus imperatoris morbo prorsus impedita expugnatio; unde et solutum obsidium, et importunum praeclarissimi sua tempestate ducis funus Venetarum rerum felicitatem non mediocriter conturbavit. At enim vel secundante belli fortuna, per diuturnum asperumque Cretense bellum aerarium nuper exhaustum: et quanquam aurum extra ordinem sapienter Senatus conquireret, et ex fide Quaestores exercitus erogarent; tamen ob longinquas etMaritimae expeditiones dispendiosae., ut maritimae solent, dispendiosas expeditiones cum sociis classibus, et conducto milite, sat rerum suarum agebat
Caeteri socii Turcis molesti, sed Caesar unice formidandus.Ita ob adversa belli, quae Venetis hoc anno ad Euboeam acciderant, et per eorundem prospera at dispendiosa; ob totiens inrios et ipsis intertrimentosos Polonorum conatus; ob magnificas Moschorum expeditiones, innoxias tamen; erat Turcis quod adflictos erigerent animos. Nam in Slavonia Costanissa, Gradisca, Brodtum a Badensi captae cum Bozinae Rectore fuso leviores jacturae erant. Bellogradi jactura Regiam Turcarum concutit.
Novae Constantinopolitani populi turbae.At vero Bellogradum amissum acerbe populum Constantinopolitanum graviterque commovit. Inde nova turbarum fomenta dux Janicsarorum aliique militum duces, quibus ea Respublica ingrata erat, arripuerunt, ut ex communi pernicie privatum compendium facerent: et Soleymanem in ordinem redigere, Mehmedem summae rei restituere, Primum Vezirium interficere, et ejus factione dissipata, magistratus et imperia inter se partiri conjurarunt. Conjuratio indicata;At ab uno ex consciis, cui non ex aequo tributum facinoris praemium videbatur, conspiratione indicata, Oppressa.Primus Vezirius turbida consilia multorum supplicio oppressit; auctorque Soleymani est, Soleymanes Hadrianopolim commigrat.ut numerosissimum resoluti jam obsequii populum vitet; ac Hadrianopolim commigret; eoque secum Mehmedem, ejusque subolem, inlecebras novarum rerum in arctiorem custodiam abducat. Caesar Turcici Imperii terror et clades.Tanta felicitate Caesar bellum in Hungaria quinque perpetuos gesserat annos, ut Orientis Imperium victoriis adfligeret foris, per quas id ipsum seditionibus domi convelleretur.
Belli initia ab Occidente.Sed jam extiterant ab occidente plaga importunissimi belli initia, quod cunctas Caesaris prosperas res interrumperet et conturbaret, mors Caroli Rhenani Palatini, Imperii Septemviri, Foedus Augustanum et Pontificis Coloniensis creatio.
Controversia super hereditate Palatini Rhenani.Super Palatini hereditate controversia inter ejus sororem, quae Philippo Aurelianorum Duci nupta erat, et Philippum Guilielmum Neoburgensium Ducem extiterat. Huic Caesar gener, illi Rex Galliarum ex fratre germano adfinis: Guilielmo proximum succedendi ex adgnatione jus aditione firmatum; Aurelianae Duci petitio relicta est.
Foedus Augustanum.Ad haec inter plures Germaniae Principes ac liberas Respublicas adversus externam vim mutuae tutelae Foedus Augustae Vindelicorum sancitum: Quod Galliae speciem formidolosam praebet.
Gallia Germaniae perpetuam pacem intra mensem paciscendam offert.quod Galliarum Rex ubi rescivit, per amplissimum Cardinalem Etraeum apud Summum Pontificem suos metus exhibens, ne Caesar pace cum Turcis facta contra se arma converteret, ab eo petiit, ut ejus dissolvendi auctor fieret: et vicennales inducias Ratisbonae inter ipsum et Imperatorem depactas in perpetuam pacem intra mensem commutandas offerebat. Summus Pontifex per amplissimum Pium Cardinalem Caesari haec Galli Regis desideria significavit. Caesar Foederis Augustani jus per epistolam Summum Pontificem docet.Sed Caesar hos metus discutere; nam Austriae Domus id proprium, sancte foedera custodire: et nunc maxime a Turcis per vanas artes de praesentis belli societate tentatum abstrahi, in ea constanter perstare; et dispendiosissimo bello, quo Regna hereditaria aere virisque exhauserat, et quinque perpetuos annos per solitudines et vastitates gesto, non novum serere, sed longo ocio et pace refici necessarium sibi sit. Nihil novi, nec quidquam ulli metuendum eo foedere sancitum; sed innoxiam et ab omni jure permissam mutuam opem, ubi armis petantur ii qui sibi auxilia conferunt contra Turcas. Cautam defensionem, nisi ei qui nocere velit, praeterea gravem nemini. Ad haec auxiliorum tam parvum depactum numerum, ut vix suae ipsorum tutelae sufficiant, nedum ab iis Galliarum potentissimus florentissimusque Rex metuat. Antiquum Germanici Imperii, et legibus, quibus fundatum, consentientem morem, uti paries in summae salutem provideant. Id enim in minutos Principes Respublicasque divisum, et per Comitia regi, quorum satis cum damno saepe spectantur morae. At Galliae Regem suo unius arbitrio regere cuncta; extemplo exercitus maxime formidandos, ingentesque classes comparare et instruere. Ab iis autem, qui non alios opprimere, sed de sua salute cogitare conantur, quid vereatur Rex, qui Luxemburgo Hollandensibus, Rheni accolis Argentorato, arce Casali Pedemontanis ac Mediolanensibus imminet? Ei, si lubet, licere Imperii Principes in bellorum aliis inferendorum societatem vocare: queri quod Germania de suo corpore lectis ad externam arcendam vim foederatisque sociis sibi prospiciat. Induciarum finem, ut Gallia occupatis ociose inierim insisteret, ac Caesar de occidente securus ageret, dum ad orientem plagam gereret bellum, et per omne id tempus controversiae sedato jure componerentur. Ipsumque adeo Galliae Regem earum adsertorem fore pollicitum, aliosque Principes ad eas vindicandas adpellaturum. Cur Germania pacem a Gallia oblatam repudiat?Si igitur sincere ex Westphalicae et Neomagensis pacis mente, et more inter Reges summos Respublicasque usurpato, velit inducias in aeternam pacem transfundere, se nihil facilius lubentiusque facturum. Sedet in iis cautum ut in convento loco de finibus regundis aequo jure disceptaretur. Rectis jam finibus, quidni aeterna pax consequatur? Sed ad eam rem ipsum induciarum tempus praestitutum. Quare Galliarum Regem non aequum facere, cum intra mensem de ea ra transactum postulet; in qua tot Electorum, Principum, Rerumpublicarum res versatur; quos per Germaniam dissitos, ne certiores quidem facere, per id brevissimum tempus licet. Sibi uni ex multis in id convenire ex gentium jure negatum. Eum igitur, pacifico colore inducto, id agere ut, omni disceptatione praecisa, omnibus omnium rationibus inauditis, cunctos temporis articulo opprimat; et omnia, ante et post inducias occupata, quae sextam Germaniae pariem describunt, optimo obtineat jure. Itaque si ejus quod Gallia petit speciem videas, id vanum dissidensque animadvertas, et quod per rerum naturam omnino fieri non possit; sin penitius rimeris, id velle ejus Aulae ministros, progressus contra Turcas sisti, nec Germaniam concordiâ coalescere. Sed si Rex pro sua animi magnitudine haec judicet, se certo sperare, eum neque sui nominis gloriam, neque foederum sanctitatem hoc facto maculaturum. Id rogat Innocentium, ut sua sanctissimi Pontificis auctoritate Regem moneat, ne Turcae Christianissimi Principis beneficio sui Imperii salutem imputent: sin Galli in contraria sint animati, se ad Summum Numen fractorum foederum ultorem provocare, quod sibi Europae ab Turcico jugo prorsus liberandae facultas praerepta sit.
Hae Caesaris rationes a Summo Pontifice Etraeo, et ab Etraeo Galliarum Regi communicatae nihil magis inter Christianos Principes pacem firmarunt; et novissima belli materia quaesita Leodiensis Pontificatus. Leodiensis Pontificatos petitio.
Guiliulmus Frustembergius Bavarus competitores.Ejus enim competitores Guilielmus Cardinalis Frustembergius et Clemens Bavarus Maximiliani Septemviri frater; ille Argentoratensis, hic Ratisbonensis Pontifex: uterque jure petere prohibitus; sed Innocentii Pont. Max. singulari lege cautum ut in iis Comitiis de Clemente ratio haberetur. Frustembergio Rex Galliae,Frustembergium Galliae Rex et officiis et armis in Coloniensem agrum admotis promovebat: Bavaro Caesar favet.Bavaro favebat Germania studiis; et Caesar fide, in quam omnem eam Domum receperat, tuebatur: itaque Bavarus creatus est.
Galliae Rex bellum indicit.Ab hac ultima caussa Galliae Rex bellum exorsus, per edictum questus, Frustembergiurn spretis Comitiorum legibus repulsum; Aurelianam Ducem injuriâ a suae familiae successione prohibitam; aeternam pacem a se Germaniae oblatam, ab ea repudiatam; et adventantibus jam Turcis Legatis metum, ne pacato Danubio Caesaris armis turbetur Rhenus; Sub Galliarum Delphini ductu Philisburgum capit,cum exercitu maxime formidando Galliarum Delphini ductu Philisburgum, tanquam illae essent arma, Germanica in Galliam inruptura, intra mensem obsidet, oppugnat, capit. Mox Treveros, Heidelbergam, Wormatiam,
Palatini ditionem exscindit.
Hinc Spiram, Maguntiam, Bonam pene vastat.
Saevissimus Gallorum furor.Hinc mense alio Treveros, Heidelbergam et Wormatiam occupat; et quadam furiata belli mente correptus miles omnem Palatini ditionem aut diripit, aut ferro flammaque corrumpit: et quanquam Spira, Maguntia, Bonna, nulla objecta vi, portas victoribus aperuissent, magna ex parte desolatae: demolita templa, direpta sacra, et Spirae religiosissima Germaniae Imperatorum sepulchra violata: quae Gallico nomine indigna facinora Rex in posterum correxit: adstrictiori ducibus armorum potestate permissa. Turcae certiores facti bellum Caesari a Gallo inlatum.Sed tamen interea Constantinopoli renunciatum, ab Gallia, jam bellum Caesari inlatum esse.
Germania interim arma aut intus sera ad expediendam vindictam, aut foris ad Serviam quam longe dissita. Tamen ejus exundantis inundantisque omnia armorum torrentis e Germania terra avertendi una spes, sed satis dubia trepidaque adfulgebat, Hollandi et Angli contra Reges Angliae et Galliae foederati.
Civilium in Anglia motuum caussae.quod Hollandia Brittanniaque contra Brittannum Gallumque Reges inter se foederatos bellum per idipsum temporis adparabant. Angli enim, gens in qua nihil mediocre, magno interno motu aestuabant. Nam Jacobus eorum regnator, Romanorum pietate sacrorum ductus, ea regno restituere palam conabatur. At Angli infensissimo contra Romanum Pontificem odio ab Henrico usque Rege duo ferme saecula imbuti, et monstrosa de Numine opinandi libertate ab Oliviero Cromwellio obfirmati, contra Regem conspirant, Guilielmi Nassavii imago.et ad Guilielmum Nassavium Arausicanorum Principem, Jacobi nepotem et generum, virum vi pari vastis cupiditatibus praeditum, convertuntur. Is a majori Guilielmo prognatus, qui Hollandiam ab Hispaniensi Monarchia sub Philippo II Austrio Rege per tutelam libertatis abstraxit, et in qua nunc perstat, Reipublicae formam instituit. Arausicani Principes in Hollandia domi tanquam Tribuni plebis, foris veluti Dictatores.Unde ex ea familia posteri Libertatis Hollandensis perpetui Protectores: et ab eo usque tempore sive sapientia, sive felicitate institutum duravit, ut qui ejus Reipublicae libertatem protegerent domi, iidem foris summum armorum imperium haberent; et tempore pacis Tribunitia potestate, bello autem grassante Dictatura perpetua fungerentur. Hollandiae Angliaeque necessitudo.Nam quanquam Hollandenses ab Anglis in auctu suarum cujusque rerum alieni, tamen libertatis necessitudine devinctissimi; et potissimum cum Jacobus exercitu et classe potens nuper cum Gallorum Rege belli societatem inisset: nam utraque ab utroque suae libertati metuebat: Populares Respublicae Regnis conterminis graves.Hollandia popularis Respublica Monarchae confini gravis, praeclusis Angliae auxiliis, Gertnaniâque ad Danubium longe conversâ; Angli praeferoces.Angli, ne Gallorum ope (quibus se navigationis audaciâ, animorum ferociâ, rebusque omnibus anteponunt, et unâ elegantiâ lubentes cedunt) Rex frenum sibi, ut dictitabant, religionis imponeret, quo mox regni compedes constringeret graviores. Sed quia tantae expediendae conjurationi taciturnitas necessaria; et ingenti classe exercituque opus erat, quam curiatis Comitiis decerni oportebat; Arausicanus edixit, maximam Hollandensium rem agitare, quam vulgari, et perdere juxta esset: quare tribus spectatae pietatis in patriam, fide integerrimis, auctoritate gravissimis viris rempublicam demandent, quibuscum agat. Singularis Hollandensium in Arausicanum fides.Et apud Hollandenses renovato insigni Atheniensium et Aristidis exemplo, fides habita est: et consilium intra quatuor omnino stetit; aes de aerario depromptum; ingens classis milite instructa. Jacobus futura veritus classem et exercitum auxit, validam sane Regni tutelam si terrestres copiae fidae, maritimae fortunatae. Quo tempore Caraphaeus Viennam pervenit?Interea Arausicanus ab Hollandiae littoribus solvit, dum Caraphaeus Viennam pervenit, quocum Caesar de pace deliberaret.
| Caput II |
Caput IV |