 Caput V |
Caput VII  |
caput vi.
In superiore Hungaria mereri pergit, et amplioribus militiae ordinibus insignitur.
Bellorum civilium foeda atroxque conditio.Hinc Caraphaeus Hungariam repetens mereri pergit adversus hostis genus, a quo cum nulla armorum honestas staret, ommia saeva nefariaque cavenda erant. Nam civilium bellorum auctores provulgatis sceleribus suas solent firmare partes: cumque earum duces quasi precaria gerant imperia (nam mobilis vulgi incertis studiis sustinentur) infinita est multitudinis armatae licentia: quae caedibus altro ferociens nullum habet irarum modum: neque ducibus, ut maxime velint, licet clementia uti; ne a plebe sibi sceleris conscia, rerumque imperita, et utramque ob caussam suspiciosa perfidiae arguantur. Accedit, quod poenarum severitas, quae perduelles victos manent, ipsis, si forte vincant, ad crudelitatem animos acuant. At in bellis externis communes fere plerumque irarum caussae, gloria nominis, vel Imperii amplitudo; quas res victoria, ab utra stet parte, decernit: cum in civilibus bellis privatae odiorum rationes quamplurimae nec proeliorum exitu terminantur. Cum hoste externo, si stet a civibus obsequii fides, agri, tecta, ceteraque inanima pugnant; at inter perduelles infensa, et infesta vel ea ipsa, quae tibi pacata esse
videantur.
Ob haec omnia Caraphaeus cum gente insuper ad incursus pernicissima, cum insidiosissimo Duce bellum gerens, multi agminis labore, plurima explorandi solicitudine, continentibus vigiliis exercebatur; ut victoriae loco haberetur, in partibus sibi attributis ditionem in Caesaris obsequio obtinuisse. Germanae equitum legionis ductor creatus.
Qui militum ab eo parentes.
Qui militum ab eo delectus.Hinc Germanorum equitum legionis ductor creatus: is ibi duorom millium et quingentum virorum rigidum se factum parentem ratus est; quos esset in bellicis meditationibus, aut aerumnis aspere, in laborum ocio lenitate recturus. Principio itaque usque ad fastidium curiosus valentes procerosque corpore, ipso aetatis flore, feroces aspectu legere: militem in corporum cura, lautitia vestium et elegantia, equorum cultu sedulo observare: intelligebat enim squalorem, ac situm, uti equorum, ita hominum robori obesse; ita ut quod in copiis recensendis explicandisque nitentes equos virosque in speciem honestos, idem ad victoriam utiles faciat. Adversus disciplinae quaestum obviam ibat.Invigilabat Centurionibus ne disciplinae vilem facerent quaestum; neve miles ab iis justi vacationem muneris, nedum aerumnam ullam redimeret; ut opere aut opera militari omnibus ex aequo tributà, omnes aequo animo rempublicam gererent. Ordinis militarsi diligentissimus erat.Cavebat, ne in agmine, aut acie quicquam in motu, statuve virorum equorumque inaequale unquam offenderet; unde ejus legio unum corpus uno spiritu moveri aut stare videbatur: Ordinis militaris virtus.qua una in re omnis militiae bonus ordo continetur, ut una mole in hostes ingruat, et quasi objectus murus adversus insnltantes obsistat. Praemia ex merito et ultro; poenas severe et citas tribuebat.Praemia vero sine ulla ambitione offerebat virtuti; praesentes quoque poenas cum summa severitate in flagitia exercebat: neque ad ordinem militarem viros aut ab Augusti matre, aut Poloniae Regina Lotharingii Ducis uxore[1], aut aliis Principibus summis[2] commendatos, nisi meritos eosdem provehere: itaque apud eum una virtus sola non erat; et spectata pro commendata satis superque habebatur. Immeritos praemiis affici in rebus belli periculosissimum.Cogitabat enim si urbanos honores non pro dignitate tribueris, quamquam id rempublicam labefactet, dari tamen emendandi vicii moras et appellationum temperamenta: at in rebus belli, si una cohors aut turma inter proelia, aut imperitiâ aut degeneri Ductoris animo, summi Ducis imperium praevertat, irreparabilem summae rei calamitatem afferre posse. Vanitatem numerorum a sua legione prohibuit;Praeter cetera illam avarae militiae malam fraudem, quae saepe maxima bella perdidit, a sua legione omnino abesse curavit, vanitatem scilicet numerorum. Gravium in bellis malorum caussam.Nam saepe Reges decepti, cum multo plus virorum in exercitu, quam re ipsa habuerunt, se habere putarent, inani virium fiducia proelia commiserunt; qui si veram copiarum rationem tenerent, detrectando pugnam, rempublicam conservassent. Itaque supplendi militis diligentissimus erat, nec vel unum in ulla suae legionis turma inanem numerum recenseri passus est.
Caraphaei legio laudatur a Caesare.His de caussis Caesar, cum forte recensendis copiis adesset quae in Hungariam ibant militaturae, ubi Caraphaei legionem egregiis equis, delectis viris instructam, armis insignem, vestibus elegantem, aspectu praeferocem traduci spectaret, suo in eum beneficio collato letatus est: Ejusdem laus ex Lotharingii Ducis judicio.et Lotharingius postea praecipuam Caraphaei laudem esse dicebat, militis delectum et curam[3]. Itaque cum postea militum Tribunus creatus est, Caraphaeae legionis jus singulare.
Legionum per acies confectarum restitutor.singulare jus in eum a Caesare constitutum, ut ipsius legio ab eo nunquam abscederet. Ob id alii legionum ductores, aut Duces summi praeclare secum actum esse putabant, ubi eae sub Caraphaei imperio hyemarent; sub quo sciebant, militem suum recte curari, et ab eo recipere quam lectissimum[4]. Et is saepe querebatur, Sibi fere semper injungi ut alienas legiones perditas restituat; aliis autem foecundas gloriae provincias cum eo militum robore demandari.
Adversos Techelianos usquequaque furentes provinciam in partibus sibi commissam tuetur.Cum suo igitur hoc milite in superiore Hungaria contra Techelianos perstat: qui, bacchantium similes, qua pervadunt, cuncta igne ferroque corrumpunt; cumque in crebris cum Germano milite occursibus numero et insidiis victores fere semper extitissent, jam hostes imminebant toti Provinciae formidandi. Itaque Caraphaeus sedulo invigilabat fines suae tutelae permissos ab ejus lymphati hostis insultibus protutari.
Techelius contra Caraphaeum non temerarius.Ubi Techelius novit, difficile Caraphaeum nec opinantem insidiis patere; in oppida agrosque, queis praesidio erat, nihil temere audebat. Quare Antonio multa proeliis clarescendi praerepta copia: quod tamen aequo animo patiebatur, dummodo rebellionis incendium omnia depascens a finibus sibi commissis arceret. Ad Scepusii fines cum Techelio pugnat, fundit, castrisque exuit.Tandem evenit, dum Scepusiensi ditioni praeesset, Techelius satis fidens copiis, quibus instructus erat, in ejus fines irrumperet. Caraphaeus, pro solita vigilantia instructus intensusque, occurrit, adest: committitur proelium, acriterque pugnatur: hinc in minori numero virtus, illinc furor multitudinis, et desperatio diu anceps eventum substinuere. Germanae turmae caesae quatuor, quae ingruentem hostium vim sensim lassantes superstitibus victoriam pepererunt; et Techeliani castris exuti, ultra fines in fugam acti, ac Scepusii ditio servata.
Militum Tribunos creatur.
Egregiae Ducis artes.His promeritis militum Tribunus a Leopoldo creatur, ea singulari lege inrogata, ne ab eo ipsius legio unquam segrareretur. Is ad id amplissimum munus administrandum his se rationibus comparavit, ut prima curarum esset servare cives: deinde nihil fortunae committere, quod is prudentia cavere posset, dictitans, Quae in bello permittenda fortunae? Fortunam in bello dominari oportere quae in ipsius sunt ditione, casus nempe humano consilio majores; cumque Ducem, cui eae opportunitates secundant incoepta, fortunatum dici; cui autem incauta prospere eveniunt, temerarii subire notam: neque fortunae imputandum, quod ex prava belli administrandi ratione, si quam forte hostis instituerit, vincendi tibi captaveris occasionem; Sapientia est hostis stultitia recte uti. id enim ipsissimam sapientiam esse hostis stultitia recte uti. Hinc illud principio curare, ne te in eas angustias conjicias, ut tua de manu excidat libera rei gerendae potestas: tum, ubi gerenda est, omnia praecipere animo, quae cadere humanitus possint. Unde inter proelia Ducibus mentis contantia?Unde inter proeliorum turbas Duci nihil trepido aut festinanti summa mentis constantia et tranquillitus constat; quod nulla ei rerum facies nova Unde iisdem agendi patiendive modus?surgat, aut inopina: et destinato in utranque fortunae partem proeliorum fine, neque auscultare irae, et adverso Marte pessundante, se dare praecipitem; neque cupiditati obtemperare, qua saepe victores profligandi hostis avidi, ab eo abjecto perculsi sunt. Sapientia militaris Ducibus gignit auctoritatem.Eam militarem sapientiam existimabat Duci parare auctoritatem: cum enim de belli imperatore ea constet opinio, eum nihil temere aggredi, vel conari, inde fiduciam addi suis, metum hostibus incuti: unde imperatoria laus egregiaEximia imperatoris laus., magnas res metu armorum magis quam armis gerere. Ad hoc instar Caraphaeus amplissimum opuleutissimumque Transylvaniae Regnum, ut infra narrabimus, Caesari constabilivit.
His igitur rationibus obfirmatus sibi imperavit, vulgi sermones contemnere, cui suapte natura violento ac praecipiti facile audacia pro fortitudine imponit; et ob rempublicam lubens degeneris pusillique animi ab aemulis insimulationem subire. Belli Dux et vir politicus utilitate aestimandi.Nam saepe dicebat[5], belli Ducem et politicum virum utilitatibus partis aestimari oportere: utrumque bonum, qui rempublicam auxerit, idque adeo si virium compendio magnam rem fecerint:Scita Caraphaei comparatio. qui vero ob nullum aut exiguum fructum Orbem concutiunt, similes eorum esse qui precia rebus indicant, non ex ipsarum virtute, sed sua ex opinione: et apud multitudinem inanem captare famam, qui a sapientibus viris turbulenti homines dicerentur. Ob id eos non laudabat belli Duces, qui pro quavis expeditione Darii, ut dicebat[6], copiis, Croesique thesauris instrui postularent: eos vero unos suspicere, qui ita bella administrarent, ut pauciis copiis parvoque aere maximas provincias confecissent. Ita Agriam Mungactiumque subegit, quae munitissima oppida si quis alius tentare vi vellet, ingentes utrobique exercitus confecisset.
Cur Carapheus non perinde belli Dux ac vir politicus vulgo habitus.His de caussis apud homines scientiae militaris imperitos Caraphaeus politicus vir magis quam bonus belli imperator habitus est: qui tamen a Lotharingio, Caprara[7], aliisque praeclaris belli Ducibus, ac saniore bellici Senatus parte, quin et a Caesare ipso[8] optimi armorum Ducis honestissimas retulit laudationes.
| Caput V |
Caput VII |
- ↑ Ex pluribus earum Epistolis super ejusdem rebus ad Caraphaeum scriptis.
- ↑ Ex Epistolis Septemviri Palatini, Bonvisii Cardinalis de eodem argumento, ex lib. II Epist. Summorom Principum, bellique Ducum, aliorumque amplissimorum virorum ad eundem.
- ↑ Ex libro Epistolarum Lotharingii ad Caraphaeum.
- ↑ Ex Epistolis Bavari Ducis Hungaria hyberna habentem: ex Epistolis Marchionis Brandeburgici ad eum ipsum hyberna disponentem post Maguntiam Bonamque receptas, quae extant in vol. III Epist. quam summi Principes, summique belli Duces, aliique amplissimi viri ad eundem scripsere.
- ↑ Ex ejus Epistolis ad Kinskium.
- ↑ Ex ejusdem ad Kinskium Epistolis.
- ↑ Ex eorum Epistolis ad Caraphaeum.
- ↑ Ex lib. Epist. Kinskii ad eundem.