Migne Patrologia Latina Tomus 121
De praedestinatione Dei
De praedestinatione Dei (Ratramnus Corbeiensis), J. P. Migne 121.0080A
VETERUM AUCTORUM DE HIS RATRAMNI LIBRIS TESTIMONIA.
121.0011C| Hincmarus Rhemensis archiepiscopus, de Praedestinatione, ad Carolum regem, cap. 5.
Ratramnus nihilominus, monasterii Corbeiae monachus, libellos duos, quos nobis examinandos dedistis, ea intentione elaboratos porrexit, ut ostendat quatenus sicut electi a Deo praedestinantur ad vitam, ita et reprobi a Deo praedestinantur ad mortem.
Sigibertus, Gemblacensis monachus, de Scriptoribus ecclesiasticis, cap. 95.
Bertramus scripsit librum de Corpore et Sanguine Domini; et ad Carolum, librum de Praedestinatione.
Joannes Trithemius, abbas Spanhemensis, de Scriptoribus ecclesiasticis.
Bertramus, presbyter et monachus, in divinis Scripturis 121.0012C| valde peritus, et in libris saecularium disciplinarum egregie doctus, ingenio subtilis et clarus eloquio, nec minus vita quam doctrina insignis, scripsit multa praeclara opuscula, de quibus ad meam notitiam pauca pervenerunt. Ad Carolum regem, fratrem Lotharii imperatoris, scripsit commendabile opus.
De Praedestinatione I.
De Corpore et Sanguine Domini lib. I.
Claruit temporibus Lotharii imperatoris, anno 830.
Idem Trithemius in Chronico Hirsaugiensi.
Bertramus monachus, in omni litteratura doctissimus, scripsit ad Carolum regem de Praedestinatione. Item de Corpore et Sanguine Domini, cum aliis multis quae ad notitiam nostrae lectionis non venerunt.
PRAEFATIO AUCTORIS. 121.0013|
121.0013A| Domino glorioso atque praecellentissimo principi CAROLO RATRAMNUS.
Cum virtus et sapientia regiam majestatem illustrent, virtus videlicet qua adversarios expugnet, sapientia qua reipublicae corpus omne disponat, magnificentiam vestram haec duo clarius attollunt, quod coelestis sapientiae secreta perquiritis et religionis amore flagratis. Haec enim vos prioribus comparant principibus, qui virtutum potentia hostium colla subegerunt, et sapientiae fulgore et religionis honore amici Dei facti sunt: David dicimus et Salomonem, Ezechiam, et Josiam, quibus sicut fuit studium circa divinae sapientiae mysteria detineri, ita eorum fama et immortalis existit, et stipendiis aeternae beatitudinis ornata refulget. Quorum imitatores 121.0013B| effecti, admirabili prudentia reipublicae vestrae statum disponitis, et potenti virtute hostium vires subigitis; et ineffabili religionis amore coelestium sapientiam secretorum disquiritis, et quemadmodum catholicae fidei status inviolabilis perseveret, omni vigilantia elaboratis. Hoc autem studium et haec virtutum insignia non tanquam peregrina et laborum studiis comparata vobis adsunt, sed veluti naturalia: siquidem gloriosae memoriae Augusti pater et avus, et virtutum armis, et sapientiae decore, et religionis sublimitate adeo effulserunt, ut virtutum magnificentia et priores ante se reges incomparabiles sibi monstrarent, et posteris imitationis exempla relinquerent; a quibus ut originem sanguinis ducitis, ita utriusque parentis et virtutem et religionem possidetis. 121.0013C| Sed si altius volumus nobilitatis vestrae progeniem speculari, videmus originis vestrae stemmata saecularis potentiae gloriam semper religionis honore decorasse. Unde constat vos non solum regali dignitate insignitatem habere, sed et sanctae stirpis propagine religionis studium possidere. Cujus quoque religionis amore humilitati nostrae majestas vestra 121.0014A| jungere dignata est, ut de nuper exorta quaestione, sed olim jam a sanctis Patribus determinata, collecta ex sanctorum libris capitula vobis dirigerem, quibus qualiter de ea sentirent manifestius vobis eluceret. Cum enim universa caute disquiritis et diligenter disponitis, tum quoque in hac quaestione, cujus profunditas multos caligare facit, studiose valde et modeste inceditis, ut sanctorum sententias ex ea cognoscentes, quid postea prudentiam vestram agere oporteat deliberetis. Ego autem, cupiens parere magnitudinis vestrae imperio, colligere studui ex catholicorum doctorum sententiis, quae pro brevitate sui occupationibus vestris non fiant onerosae, et pro sententiarum plenitudine rei veritatem non abscondant. Et quia hujus quaestionis, id est de praedestinatione, 121.0014B| profundum valde mysterium est, statui prius de divina dispositione sanctorum Patrum proferena testimonia dicere, deinde ad praedestinationis narrationem venire: ut cum probatum fuerit universa quae geruntur in mundo divinae dispensationis secretis moderari, facilior intelligentiae via pareat ad praedestinationis manifestationem. In quo opere sicut magnitudinis vestrae jussionem exsequi cupimus, ita clementiam exoramus ut eorum quae dixerimus et probator sitis et judex: et si quid bene dictum fuerit, vestra sententia confirmetur; si quid vero aliter vobis visum fuerit, per vos redarguatur, nobisque correctionis vestrae sententia propter pietatis vestrae clementiam non abscondatur, nec ad multorum conspectum veniat, nisi sapientia vestra comprobaverit 121.0014C| recte dicta esse quae protulerimus. Et quod haec postulare praesumimus, non temerariae praesumptioni deputet magnitudo vestra, sed humilitati et verecundiae, quae non solum pro erratis timent publice discuti, verum etiam in bene dictis verentur publicari.
LIBER PRIMUS. DE DIVINA DISPOSITIONE. 121.0013|
121.0013C| Sed jam ad propositum veniamus. Nemo quisquis bene credit in Deum, dubitat praesentia illius coelum terramque contineri, mundumque providentia divina regi; et sicut nihil latet sapientiam ejus, ita dispositio 121.0013D| illius universa moderatur et regit. Sicut enim nulla est creatura occulta in conspectu illius, ita et actiones hominum et cogitationes novit, quia, secundum Scripturae divinae auctoritatem: « Nulla est creatura invisibilis in conspectu illius; sed omnia 121.0014C| nuda sunt et aperta oculis ejus: et qui omnia novit, disponit universa (Hebr. IV). » Unde liber Sapientiae loquitur: « In manu enim illius et nos, et sermones nostri, et omnis sapientia, et operum scientia, et 121.0014D| disciplina: ipse enim dedit mihi omnium quae sunt scientiam veram, ut sciam dispositionem orbis terrarum, et virtutem elementorum; initium et consummationem et medietatem temporum, vicissitudinum permutationes, et consummationes temporum, 121.0015A| morum mutationes, et divisiones temporum: anni cursus et stellarum dispositiones, vim ventorum et cogitationes hominum, differentiam arborum et virtutes radicum; et quaecunque sunt absconsa et impraevisa didici: omnium enim artifex docuit me sapientia (Sap. VII). » Haec dici non de aliquo mortali manifestum est, nisi de solo mediatore Dei et hominum, qui ex eo quod virtus et sapientia Dei Patris est, ex eo autem quod homo factus est, accepit universorum scientiam et intelligentiam; quia secundum Evangelii protestationem plenus gratia et veritate consistens, sicut ex eo quod homo factus est, corpore circumscriptus fuit, ita ex eo quod Verbum caro factum est, omnia quaecunque sunt absconsa et impraevisa novit, et omnia prospicit, et capit omnes 121.0015B| spiritus intelligibiles, et sicut novit omnia cum Patre, ita disponit universa cum illo. De ipsa autem sapientia subsequenter in eodem libro scribitur ita prosequendo: « Attingit autem ubique propter suam munditiam (Ibid.); » item: « Attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter (Sap. VIII). » Qui ergo omnia novit, et omnia concludit, continet atque disponit, praeterita, praesentia et futura nequaquam eum latent, sicut et superius ait, quia dederit homini, ut cognosceret « initium et medietatem et consummationem temporum. » Si enim hoc homo ex dono Dei promeruit, quanto magis ille, qui haec tribuit cognoscit: ergo quia novit et praeterita, et praesentia, et futura, dispensat illa atque disponit; et qui novit « cogitationes hominum, » 121.0015C| ipse utique disponit eas non solum bonas, verum etiam et malas. Quamvis enim pravae cogitationes hominum non sint a Deo, non tamen ejus cogitationem effugiunt, aut voluntatis ejus dispositionem transgrediuntur; unde bonarum cogitationum et auctor est et ordinator, malarum vero ordinator tantum, non vero auctor, quia « attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. » Sicut ergo haec, ita etiam et electorum numerum et reproborum cognovit, et sicut universorum ordinator est, sic etiam et eorum: nec tantum horum acta quae gerunt in praesenti vita, sed et fines eorum et novit et disponit. Qualiter autem de singulis agat, non novo consilio, nec nova cogitatione concipit, sed in aeternitate dispositiones suae universa quemadmodum 121.0015D| geruntur per successiones temporum disposita sunt; quia, sicut ait Apostolus, « apud Deum non est ulla commutatio, nec vicissitudinis obumbratio. » Sicut enim aeternus est, ita et aeternaliter omnia novit; et sicut omnia comprehendit, ita scientiae suae lumine quaecunque sunt, et fuerunt, et futura sunt, uno intuitu contuetur. Et sicut nihil novi est apud illum, ita in aeterna dispositione consistunt immobiliter fixa qualiter creaturarum ordo per successiones temporum agatur: in qua sempiternitatis dispositione et electorum finem et reproborum cognovit, et de singulis quid agendum sit sempiterno consilio immutabiliter determinatum est. Haec autem sempiterni consilii dispositio praedestinatio est operum Dei, qua praedestinatione 121.0016A| et electos disponit ad regnum, et reprobos ad poenas.
De qua dispositione Dei B. Augustinus in libro de libero Arbitrio loquitur (cap. 20), demonstrans quod universorum voluntates, non solum bonas, sed et malas, quocunque voluerit inclinat, et ejus dispositioni serviunt, ita dicens: Scriptura divina, si diligenter inspiciatur, ostendit non solas bonas hominum voluntates, quas ipse facit ex malis, et a se factas bonas ad actus bonos et ad aeternam dirigit vitam, verum etiam illas quae conservant saeculi creaturam, ita esse in Dei potestate, ut eas quo voluerit, quando voluerit, faciat inclinari, vel ad beneficia quibusdam praestanda, vel ad poenas quibusdam ingerendas, sicut ipse judicat, occultissimo quidem 121.0016B| judicio, sed sine ulla dubitatione justissimo. Nam invenimus aliqua peccata etiam poenas esse aliorum peccatorum, sicut « sunt vasa irae, » quae dicit Apostolus, « perfecta in perditionem (Rom. IX, 22); » sicut est induratio Pharaonis, cujus et causa dicitur « ad ostendendam in illo virtutem Dei (Exod. VII, 3); » sicut est fuga Israelitarum a facie hostium de civitate Hai (Jos. VII, 4, 5): in animo enim factus est timor ut fugerent; et hoc factum est ut vindicaretur peccatum eo modo quo vindicandum fuerat. Unde dixit Dominus ad Jesum Nave: « Non poterunt filii Israel subsistere ante faciem inimicorum suorum (Ibid., 12). » Quid est « non poterunt subsistere? » Quare non subsistebant per liberum arbitrium, sed per timorem turbata voluntate fugiebant, nisi quia 121.0016C| Deus dominatur et voluntatibus hominum, et quos vult in formidinem convertit iratus? Nunquid non hostes Israelitarum adversus populum Dei, quem ducebat Jesus Nave, sua voluntate pugnarunt? Et tamen dicit Scriptura, « quia per Dominum factum est confortari cor eorum, ut obviam irent ad bellum contra Israel, ut exterminarentur (Jos. XII, 20). » Nunquid non sua voluntate homo improbus filius Gemini maledicebat regi David? Et tamen quid ait David plenus vera et alta sapientia? quid ait illi qui maledicentem percutere voluit? « Quid mihi, inquit, et vobis, filii Sarviae? Dimittite eum ut maledicat, quia Dominus dixit illi maledicere David; et quis dicet ei: Quare fecisti sic? » (II Reg. XVI, 10.) Deinde Scriptura divina plenam sententiam regis velut ab 121.0016D| alio initio repetendo commendans: « Et dixit, inquit, David ad Abizai et ad omnes pueros ejus: Ecce filius meus, qui exivit de utero meo, quaerit animam meam, et adhuc modo [ al., quanto magis nunc] filius Gemini. Sinite illum ut maledicat, quoniam dixit illi Deus, ut videat Dominus humilitatem meam, et retribuat mihi bona pro maledicto ejus in die isto (Ibid., 11, 12). » Quomodo dixerit Dominus homini huic maledicere David, quis sapiens et intelliget? Non enim jubendo dixit Deus, ubi obedientia laudaretur; sed quod ejus voluntatem proprio suo vitio malam in hoc peccatum judicio suo justo et occulto inclinavit, ideo dictum est, « dixit ei Dominus. » Nam si jubenti obtemperasset Deo, laudandus 121.0017A| potius quam puniendus esset, sicut, ex hoc peccatum [ al., peccato] postea novimus esse punitum. Nec causa tacita est cur ei Dominus isto modo dixerit maledicere David; hoc est cor ejus malum in hoc peccatum miserit vel dimiserit: « ut videat, inquit, Dominus humilitatem meam, et retribuat mihi bona pro maledicto ejus in die isto. » Ecce quomodo probatur Deum uti cordibus et malorum ad laudem atque adjumentum bonorum. Sic usus est Juda tradente Christum; sic usus est Judaeis crucifigentibus Christum. Et quanta inde bona praestitit populis credituris! Qui et ipso diabolo utitur pessimo, sed optime, ad exercendam et probandam fidem et pietatem bonorum, non sibi, qui omnia scit antequam fiant, sed nobis, quibus erat necessarium ut eo modo 121.0017B| ageretur nobiscum. Nunquid non sua voluntate Absalom elegit consilium quod sibi oberat? Et tamen ideo fecit, quia exaudierat Dominus ejus patrem orantem ut hoc fieret. Propter quod ait Scriptura: « Et Dominus mandavit dissipare consilium Achitophel bonum, ut inducat Dominus super Absalom mala omnia (II Reg. XVII, 14). » « Bonum consilium » dixit, quod ad tempus proderat causae, quia pro ipso erat contra patrem ejus, contra quem rebellaverat, ut eum posset opprimere, nisi Dominus consilium dissipasset quod dederat Achitophel, agendo in corde Absalom, ut tale consilium repudiaret, et aliud quod ei non expediebat eligeret (Ibid., 21). Quis non ista divina judicia contremiscat, quibus agit Deus etiam in cordibus malorum hominum quidquid vult, 121.0017C| reddens eis tamen secundum merita eorum? Roboam, filius Salomonis, respuit consilium salubre seniorum quod ei dederant, ne cum populo dure ageret, et verbis coaevorum suorum potius acquievit, respondendo minaciter quibus leniter debuit (III Reg. XII, 6 seq.). Unde hoc nisi propria voluntate? Sed hinc ab eo recesserunt decem tribus Israel, et alium regem sibi constituerunt Jeroboam, ut irati Dei voluntas fieret, quod etiam futurum esse praedixerat. Quid enim Scriptura dicit? « Non audivit rex plebem, quoniam erat conversio a Domino, ut statueret verbum suum quod locutus est in manu Ahiae Silonitae de Jeroboam filio Nabath (Ibid., 159). » Nempe sic factum illud est per hominis voluntatem, ut tamen « conversio » esset « a Domino. » Legite libros 121.0017D| Paralipomenon, et invenietis in secundo libro scriptum: « et suscitavit Dominus super Joram spiritum Philistiim et Arabum, qui finitimi erant Aethiopibus: et ascenderunt in terram Juda, et dissipaverunt eam, et ceperunt omnem substantiam quae in domo regis inventa est (II Par. XXI, 16, 17). » Hic ostenditur Deum suscitare hostes eis terris vastandis quas tali poena judicat dignas. Nunquid tamen Philistiim et Arabes in terram Judaeam dissipandam sine sua voluntate venerunt, aut sic venerunt sua voluntate, ut mendaciter scriptum sit quod « Dominus » ad hoc faciendum eorum « spiritum suscitavit? » Imo utrumque verum est, quia et sua voluntate venerunt, et tamen spiritum eorum Dominus suscitavit. Quod etiam sic dici potest, 121.0018A| eorum spiritum Dominus suscitavit, et tamen sua voluntate venerunt. Agit enim omnia potens in cordibus hominum etiam motum voluntatis illorum, ut per eos agat quod per eos agere ipse voluerit, qui omnino injuste aliquid velle non novit. Quid est quod homo Dei dixit ad Amaziam regem: « Non veniat tecum exercitus Israel: non est enim Dominus cum Israel et omnibus filiis Ephrem: quoniam si putaveris obtinere te in illis, in fugam convertet te Deus ante inimicos, quoniam est virtus Deo vel adjuvare vel in fugam vertere? » (II Par. XXV, 7, 8.) Quomodo virtus Dei alios adjuvat in bello dando eis fiduciam, alios immisso timore vertit in fugam, nisi quia ille « qui in coelo et in terra omnia quaecunque voluit fecit (Psal. CXXXIV, 6), » etiam in hominum cordibus 121.0018B| operatur. Legimus quid dixerit Joas, rex Israel, mittens nuntium ad Amaziam regem volentem pugnare cum illo. Nam post aliqua dixit: « Nunc sede in domo tua. Quid provocas in te malum, et cades tu et Judas tecum? » (IV Reg. XIV, 9, 10.) Deinde Scriptura subjunxit: « Et non audivit Amazias, quoniam a Deo erat ut traderetur in malum [ al., in manus ejus] (II Par. XV, 19, 20), quoniam quaesierunt deos Edon. » Ecce Deus volens idololatriae peccatum vindicare, hoc operatus est in ejus corde, cui utique juste irascebatur, ut admonitionem salubrem non audiret, sed ea contempta iret in bellum, ubi cum suo exercitu caderet. Per Ezechielem prophetam dicit Deus: « Et propheta si erraverit, et locutus fuerit, ego Dominus seduxi prophetam illum, et extendam manum 121.0018C| meam super eum, et exterminabo eum de medio populi mei Israel (Ezech. XIV, 9). » In libro Esther scriptum est quod mulier ex populo Israel in terra captivitatis facta erat uxor alienigenae regis Assueri: ergo in ejus libro scriptum est (cap. III, IV) quod cum haberet necessitatem interveniendi pro populo suo, quem rex ubicunque in regno ejus esset, jusserat trucidari, oravit ad Dominum: cogebat enim eam magna necessitas, ut praeter jussum regis et praeter ordinem suum ad illum auderet intrare, et vide quid Scriptura dicat: « Et intuitus est eam tanquam taurus in impetu indignationis suae, et timuit regina, et conversus est color ejus per dissolutionem, et inclinavit se super caput delicatae suae, quae praecedebat eam. Et convertit Deus, et transtulit 121.0018D| indignationem ejus in lenitatem (Esther V, sec. LXX). » Scriptum est et in Proverbiis Salomonis: « Sicut impetus aquae, sic cor regis in manu Dei; quocunque voluerit declinabit illud (Prov. XXI, 1). » Et in psalmo CIV legitur dictum de Aegyptiis quid fecerit eis Deus: « Et convertit cor eorum ut odirent populum ejus, et dolum facerent in servos ejus (Psal. CIV, 25). » In litteris etiam apostolicis vide quae scripta sunt in Epistola Pauli apostoli ad Romanos: « Propterea tradidit illos Deus in desideria cordis eorum in immunditiam. » Item paulo post: « Propter hoc tradidit illos Deus in passiones ignominiae. » Item paulo post: « Sicut non probaverunt habere Deum in notitia, tradidit illos Deus in reprobam 121.0019A| mentem, ut faciant quae non conveniunt (Rom. I, 24, 26, 28). » Et ad Thessalonisences in Epistola secunda ait de quibusdam: « Pro eo quod dilectionem veritatis non receperunt, ut salvi fierent, ideo mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio, et judicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati (II Thess. II, 10, 11). » His et talibus testimoniis divinorum eloquiorum, quae omnia commemorare nimis longum, satis, quantum existimo, manifestatur operari Deum in cordibus hominum ad inclinandas eorum voluntates quocunque voluerit, sive ad bona pro sua misericordia, sive ad mala pro meritis eorum, judicio utique suo aliquando aperto, aliquando occulto, semper tamen justo. Fixum enim debet esse et immobile 121.0019B| in corde vestro quia « non est iniquitas apud Deum (Rom. IX, 14). » Ac per hoc quando legitis in litteris veritatis a Deo seduci homines, aut obtundi vel obdurari corda eorum, nolite dubitare praecessisse mala merita eorum, ut juste ista paterentur, ne incurratis illud proverbium Salomonis: « Insipientia viri violat vias ejus, Deum autem causatur in corde suo (Prov. XIX, 3, sec. LXX). »
His beati Augustini verbis manifestissime docemur cogitationes hominum et actus divinae obtemperare dispositioni, quamvis ipsi homines hoc nolint, nec eorum intentio ejus voluntati et imperio velit obedire. De hac dispositione divina beatus Gregorius in libro Moralium XXIX (cap. ult.) ita loquitur: [Ordinem coeli nosse est supernarum dispositionum occultas praedestinationes 121.0019C| videre; rationem vero ejus in terram ponere, est ante humana corda talium secretorum causas aperire. Rationem videlicet coeli in terra ponere, est supernorum judiciorum mysteria vel considerando discutere, vel loquendo manifestare. Quod utique facere in hac vita positus nullus potest. Ut enim a parvis ad majora veniamus, quis intelligat quae esse ratio secretorum potest, quod saepe vir justus a judicio non solum non vindicatus, sed etiam punitus redeat; et iniquus ejus adversarius non solum non punitus sed etiam victor abscedat? Quis intelligat cur vivit alius insidians mortibus proximorum, et moritur alius qui profuturus esset vitae multorum? Alius culmen potestatis assequitur, qui non nisi laedere studet, alius tantummodo laesos defendere 121.0019D| concupiscit, et tamen ipse oppressus jacet. Alius vero vacare appetit, et innumeris negotiis implicatur: alius negotiis implicari desiderat, et coactus vacat. Alius male inchoans usque ad vitae suae terminum ad pejora protrahitur: alius bene incipiens per longitudinem temporum proficit ad augmenta meritorum. Atque econtra alius male vivens diu reservatur, ut corrigatur: alius vero bene quidem videtur vivere, sed in hac vita eo usque durat quoad perversa prorumpat. Alius in errore infidelitatis natus, in errore deficit: alius in catholicae fidei rectitudine genitus, in catholicae fidei rectitudine consummatur. Econtra vero alius catholicae matris ventre editus, juxta vitae terminum erroris voragine 121.0020A| devoratur: alius autem vitam suam in catholica pietate consummat, qui ortus in perfidia, cum lacte matris hauserat virus erroris. Alius celsitudinem bene vivendi appetere et volet et valet: alius nec volet nec valet: alius volet et non valet: alius valet et non volet. Quis ergo ista judiciorum coelestia secreta discutiat? Quis intelligat discretam lancem aequitatis occultae? Ad cognoscendos quippe istos judiciorum secretorum sinus nullus ascendit. Dicatur ergo homini ut se nescire cognoscat; nescientem vero se cognoscat, ut timeat: timeat, ut humilietur; humilietur, ne praesumat in se; non praesumat in se, ut Conditoris sui auxilium requirat; et qui in se fidens mortuus est, auctoris sui appetens adjutorium vivat. Audiat itaque vir justus jam 121.0020B| quidem se sciens, sed adhuc quae supra se sunt nesciens: « Nunquid nosti ordinem coeli, et pones rationem ejus in terra? » (Job XXXVIII, 33.) Id est nunquid occultos ordines judiciorum coelestium comprehendis, aut aperire humanis auribus sufficis? Beatus igitur Job de judiciorum incomprehensibilium investigatione requiritur, ac si ei aperte diceretur: Cuncta quae pateris tanto tolerare patientius debes, quanto, secretorum coelestium ignarus, cur haec pateris nescis.]
De qua occulta secretorum judiciorum dispensatione loquens (cap. 29) monstrat Judaicum populum repulsum et gentilem susceptum, ita dicens: « [In similitudinem lapidis aquae durantur (Job XXXVIII, 30). » Aquas enim populos accipi jam saepius edocuisse me 121.0020C| memini. In lapide vero pro ipsa duritia aliquando gentiles populi designantur. Ipsi quippe lapides coluerunt, et de eis per Prophetam dictum est: « Similes illis fiant qui faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis (Psal. XIII, 8). » Unde Joannes Judaeos aspiciens se de stemmate generationis extollere, et gentiles praevidens ad Abrahae prolem fidei cognatione transire, ait: « Ne velitis dicere inter vos: Patrem habemus Abraham. Dico enim vobis quia potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae (Matth. III, 9); » lapides utique duros perfidia gentiles vocans. Quia ergo primum Judaea Deo credidit, gentilitate omni in perfidiae suae obstinatione remanente, postmodum vero ad fidem corda gentilium mollita sunt, et Judaeorum infidelitas obdurata, 121.0020D| bene dictum est, « in similitudinem lapidis aquae indurantur. » Ac si diceret: Illa mollia et penetrabilia fidei corda Judaeorum in insensibilitate vertuntur gentium. Cum enim misericors Deus gentes traxit, iratus Judaeam repulit. Actumque est ut sicut dudum, ad percipiendam fidem gentilitas fuerat obdurata, ita postmodum ad fidem gentilitate suscepta, Judaeae populus perfidiae torpore duresceret. Unde Paulus apostolus eisdem gentibus dicit: « Sicut aliquando vos non credidistis Deo, nunc autem misericordiam consecuti estis propter illorum incredulitatem: ita et isti non crediderunt in vestra misericordia, ut et ipsi misericordiam consequantur. Conclusit enim, Deus omnia in incredulitate, ut omnium misereatur 121.0021A| (Rom. XI, 30-32). » Quam sententiam suam primo quidem de vocatione Judaeorum et repulsione gentium, postmodum vero de vocatione gentium et repulsione Judaeorum, subtiliter pensans, seque occulta Dei judicia comprehendere non posse considerans, exclamando subjunxit: « O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! » (Ibid., 33.) Unde hic quoque cum de Judaeorum perfidia Dominus diceret: « In similitudinem lapidis aquae durantur, » ut de repulsione eorum occulta esse sua judicia demonstraret, apte subdidit: « Et superficies abyssi constringitur (Job XXXVIII, 30), » quia superjecto quodam ignorantiae nostrae velamine, incomprehensibilitas divini judicii humanae 121.0021B| mentis oculo nullatenus penetratur. Scriptum quippe est: « Judicia tua abyssus multa (Psal. XXXV, 7). » Nemo ergo perscrutari appetat cur cum alius repellitur, alius eligatur; vel cur cum alius eligitur, alius repellatur: quia superficies abyssi constringitur, et, attestante Paulo, « inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus.] »
Item in eodem libro (cap. 9) de eadem dispositione cum tractaret sententiam beati Job qua dicitur ei a Domino: « Indica mihi si nosti omnia: in qua via habitet lux, et tenebrarum quis locus sit (Job XXXVIII, 18, 19). » [Ac si dicatur ei: Si plenam te habere scientiam suspicaris, dic vel in cujus corde ea, quae nunc deest, innocentia veniat, vel in cujus corde ea, quae nunc est, malitia perseveret. « In qua 121.0021C| via habitet lux, » id est cujus mentem veniens justitia impleat. « Et tenebrarum quis locus sit, » id est in quo iniquitas caeca perduret. « Ut ducas unumquodque ad terminos suos, » id est, ut dijudices si vel is qui nunc iniquus cernitur, in iniquitate vitam finiat; vel is qui justus cernitur, extremitatem vitae suae cum justitiae perfectione concludat. « Et intelligas semitas domus ejus, » id est consideres atque discernas vel cui bona actio perseverans aeternam mansionem praestet in regno, vel quem usque ad terminum suum actio prava constringens in aeternum damnet supplicium. Domus quippe pro mansione ponitur, semita pro actione. Semita igitur ad domum ducit, quia actio ad mansionem pertrahit. Sed quis hominum ista discussus dicat? quis ista 121.0021D| saltem imperterritus audiat? Multos enim videmus quotidie qui justitiae luce resplendent, et tamen ad finem suum nequitiae obscuritate tenebrantur. Et multos cernimus peccatorum tenebris obvolutos, et tamen juxta vitae suae terminum repente reddi luce justitiae liberos. Multos etiam novimus semel inventam viam justitiae illibate usque ad obitum tenuisse, et plerosque conspeximus usque ad exitum coepta semel crimina sine cessatione cumulasse. Quis vero inter ista occultorum judiciorum nubilas mentis suae radium mittat, ut aliqua consideratione discernat vel quis perduret in malo, vel quis perseveret in bono, vel quis ab infimis convertatur ad summa, vel quis a summis revertatur ab infima? Latent haec 121.0022A| sensus hominum nec quidquam de cujuslibet fine cognoscitur, quia divinorum judiciorum abyssus humanae mentis oculo nullatenus penetratur. Vidimus namque quod illa Deo aversa gentilitas justitiae luce perfusa est, et Judaea dudum dilecta perfidiae est nocte caecata. Scimus etiam quod latro de patibulo transivit ad regnum, Judas de apostolatus gloria est lapsus in tartarum. Rursumque quia sortes aliquando quae coeperint non mutantur, et latronem novimus alium pervenisse ad supplicium, et apostolos scimus percepisse propositum quod desideraverant Regnum. Quis ergo discutiat in qua via habitet lux et tenebrarum quis locus sit, ut ducat unumquodque ad terminos suos, et intelligat semitas domus ejus? Video Paulum ex illa persecutionis saevitia 121.0022B| ad gratiam apostolatus vocatum (Act. IX, 1), et tamen sic inter judicia occulta formidat, ut reprobari se etiam postquam vocatus est timeat. Ait enim: « Castigo corpus meum et servituti subjicio: ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiar (I Cor. IX, 27). » Et rursum: « Ego me non arbitror comprehendisse; unum autem quae retro oblitus, in ea quae sunt priora extendens me, ad destinatum sequor, ad palmam supernae vocationis Dei in Christo Jesu. Sequor autem si comprehendam, in quo et comprehensus sum (Phil. III, 13, 14). » Et certe jam de illo voce Dominica dictum fuerat: « Vas electionis mihi est (Act. IX, 15), » et tamen adhuc castigans corpus suum metuit ne reprobetur. Vae miseris nobis, qui de electione nostra nullam adhuc Dei vocem cognovimus, 121.0022C| et jam in otio quasi de securitate torpemus.]
Quid enim his occultorum judiciorum abditis sanctus Gregorius nos edocet, nisi quod uniuscujusque actus et finis divina moderatione disponitur, et humanas quidem mentes erroris nubila confundunt, ne vel de se, vel de aliis scire possint quid apud se in judiciis secretis agatur: cum tamen scire omnimodo debent coelesti dispensatione omnia geri, et singulorum actus ad finem, quo coelestis sapientia judicaverit, perduci. Item in libro XXX (cap. 5), sumens testimonium psalmi XLI: « Ingrediar in locum tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei, in voce exsultationis, et confessionis sonus epulantis. » [Qui igitur intus voce exsultationis et confessionis ac sonum 121.0022D| civitatis epulantis audierat, quid illum aliud nisi coeli concentus excitavit? Qui tamen concentus reprobis dormit, quia eorum cordibus nequaquam per vocem compunctionis innotescit. Non enim considerare illam desiderabilem supernorum civium frequentiam student, nullo ardoris radio illa solemnitatis internae festa conspiciunt, nulla in intimis contemplationis penna sublevantur. Solis namque visibilibus serviunt, et idcirco nihil supernae suavitatis intrinsecus audiunt: quia eos, sicut et superius diximus, in aure cordis curarum saecularium surdi tumultus premunt.] Quia igitur occulti dispensatione judicii quod aliis aperitur, aliis clauditur, quod aliis detegitur, aliis occultatur, dicitur 121.0023A| recte: « Quis narrabit coelorum narrationem, et concentum coeli quis dormire faciet? » (Job XXXVIII, 37.) Quod haec vox exsultationis et confessionis aliorum cordibus insonet, aliorum vero abscondatur, occulti dispensatione judicii manifestat fieri demonstrans universa supernis dispositionibus moderari. Item in eodem libro (cap. 6): « Quando fundebatur pulvis in terra et glebae compingebantur. » Ac si diceret: Cum primo [ al., tunc primum] vocatione et discretione manifesta, secreta spiritalia et non sine misericordia aliis aperui, et non sine justitia aliis clausi, cum alios respuerem et alios intra Ecclesiam concordia charitatis adunarem. Et hic quod alii respuuntur, et alii recipiuntur, divini docet esse dispensationem judicii. Item in lib. XXXII sub Behemoth 121.0023B| persona de adversario hominum loquens, ejus saevitiam divina docet moderatione frenari, ne amplius noceat quam superna dispositio permittit, ita dicens: « Qui fecit eum, applicavit gladium ejus (Job XL, 14). » Gladius quippe Behemoth istius ipsa nocendi malitia est. Sed ab eo a quo bonus per naturam factus est, ejus gladius applicatur, quia ejus malitia divina dispensatione restringitur, ne ferire tantum mentes hominum quantum appetit permittatur. Quod ergo hostis noster et multum potest, et minus percutit, ejus gladium pietas Conditoris astringit, ut replicatus intra ejus conscientiam lateat, et ultra quam desuper juste disponitur sese in mortes hominum ejus malitia non extendat. Quod igitur ad multa fortiter praevalet, hoc de principio 121.0023C| magnae conditionis potest; quod vero a quibusdam vincitur, ejus nimirum gladius ab auctore replicatur. Iste namque Behemoth, quia « principium viarum Dei est, » cum contra sanctum virum licentiam tentationis accepit, gentes movit, greges abstulit, ignem de coelo deposuit, perturbato aere ventos excitavit, domum concutiens subruit, convivantes filios exstinxit, uxoris mentem in dolo pravae persuasionis exercuit, mariti carnem inflictis vulneribus confodit; sed ejus gladius a Conditore replicatur, cum dicitur: « Animam illius serva (Job II, 6). » Qui replicato gladio quantae infirmitatis sit, Evangelio attestante describitur: quia nec manere in obsesso homine potuit, nec rursus invadere bruta animalia non jussus praesumpsit dicens: « Si ejicis nos, mitte nos in 121.0023D| gregem porcorum (Matth. VIII, 31). » Malitiae quippe ejus gladius quam sit replicatus ostenditur, cui si potestas suae malitiae non praebetur, grassari nec in porcos valet. Quando ergo iste sua sponte nocere factis ad Dei imaginem hominibus audeat, de quo nimirum constat quod non jussus contingere nec porcos praesumat. Item in lib. XXXIII (cap. 13), qualiter antiqui hostis nequitia nequaquam a divino judicio discordando discrepet, demonstrat, cum sententiam tractaret quae dicit de eo: « Nunquid feriet tecum pactum, et accipies eum servum sempiternum? » (Job XL, 23.) Subaudis ut ego. Sed valde solerter intuendum est quod pactum cum Domino Leviathan iste feriat, ut sempiternus ab eo servus habeatur. 121.0024A| In pacto namque discordantium partium voluntas impletur, ut ad votum suum quaeque perveniat et jurgia desiderato fine concludat. Antiquus itaque hostis a sinceritate divinae innocentiae malitiae suae succensus face discordat, sed ab ejus judicio etiam discordando non discrepat. Nam viros justos semper malevole tentare appetit, sed tamen Dominus hoc vel misericorditer fieri vel juste permittit. Haec ipsa ergo tentationis licentia pactum vocatur, in qua et desiderium tentatoris agitur, et tamen per eam miro modo voluntas justi dispensatoris completur. Erudiendos enim electos suos Dominus saepe tentatori subjicit, sicut post paradisi claustra, post tertii coeli secreta, ne revelationum magnitudine Paulus extolli potuisset, ei Satanae angelus datus est (II 121.0024B| Cor. XII, 7). Sed, ut praefati sumus, ipsa hac tentatione disponitur ut qui elati perire poterant, humiliati a perditione serventur. Secreto ergo dispensationis ordine, unde saevire permittitur iniquitas diaboli, inde pie perficitur benignitas Dei. Et bene ex hoc pacto quod cum Domino ferire dicitur, servus accipi perhibetur, quia inde obtemperat nutibus supernae gratiae unde exercet iram nequissimae voluntatis suae. Servus ergo ex pacto est, qui dum voluntatem suam implere permittitur, a superni consilii voluntate ligatur, ut electos Dei, sicut dictum est, volens tentet, in tentando nesciens probet.
Quid ergo hac sententia docemur, nisi quod antiqui hostis tentamenta, dum nocere sanctis properant, unde eis nocere callidus hostis appetit, inde 121.0024C| disponente superna gratia eorum merita multiplicat? Secreto ergo dispensationis ordine et saevire permittitur diabolus, et tamen ex ejus accepta potestate dum fideles probantur, benignitas Dei commendatur, et inde servit invitus, unde malitiose nititur opprimere Dei servos. Quoniam potestas inimici nihil valet, nisi quantum superna potestas concesserit. Unde voluntas inimici est iniqua: sed dum servit superni judicis dispositioni, justa comprobatur. Item in libro XII (cap. 2). Nulla quae in hoc mundo hominibus fiunt, absque omnipotentis Dei consilio occulto veniunt. Nam cuncta Deus secutura praesciens, ante saecula decrevit qualiter per saecula disponantur. Statutum quippe jam homini est vel quantum hunc mundi prosperitas sequatur, vel quantum adversitas 121.0024D| feriat, ne electos ejus aut immoderata prosperitas elevet, aut nimia adversitas gravet. Statutum quoque est quantum in ipsa vita mortali temporaliter vivatur. Nam etsi annos quindecim Ezechiae regi ad vitam addidit omnipotens Deus (IV Reg. XX, 1), cum eum mori permisit, tunc eum praescivit esse moriturum. Qua in re quaestio oritur, quomodo ei per prophetam dicatur: « Dispone domui tuae, quia morieris tu, et non vives; » cui cum mortis sententia dicta est, protinus ad ejus lacrymas est vita addita. Sed per prophetam Dominus dixit quo tempore mori ipse merebatur; per largitatem vero misericordiae illo eum tempore ad mortem distulit, quod ante saecula ipse praescivit. Nec propheta igitur 121.0025A| fallax, quia tempus mortis innotuit, quo vir ille mori merebatur: nec Dominica statuta convulsa sunt, quia, ut ex largitate Dei anni vitae crescerent, hoc quoque ante saecula praefixum fuit; atque spatium vitae quod inopinate foris est additum, sine augmento praescientiae fuit intus statutum. Bene ergo dicitur: « Constituisti terminos ejus, qui praeteriri non poterunt. » Quod tamen intelligi etiam juxta spiritum valet, quia nonnunquam in virtutibus proficere conamur, et quaedam dona percipimus, a quibusdam vero repulsi in imis jacemus. Nemo enim est qui tantum virtutes apprehendat quantum desiderat, quia omnipotens Deus, interiora discernens, ipsis spiritalibus profectibus modum ponit: ut ex hoc homo quod apprehendere conatur, et non valet, in illis se 121.0025B| non elevet quae valet. Unde ille quoque egregius praedicator, qui raptus ad tertium coelum fuerat, paradisi arcana penetraverat, esse post revelationem tranquillus atque intentatus non valebat (II Cor. XII, 1). Sed quia omnipotens Deus terminos constituit homini, qui praeteriri non poterunt, et elevavit hunc ad cognoscendum sublimia, et reduxit iterum ad infirma toleranda, ut modi sui mensuras aspiciens dum securitatem comprehendere conaretur et non posset, ne per elationem extra se iret, per humilitatem cogeretur intra suos semper terminos redire. Quibus verbis beatus Gregorius non solum in his quae secundum corpus homines patiuntur, divinam dispensationem moderatricem ostendit, verum etiam in spiritalibus profectibus divinae dispositionis 121.0025C| mensuram esse demonstrat: ut universa quae sive secundum corpus, sive secundum animam aguntur, divinae moderationis constituta nequaquam transgredi comprobentur. Item in eodem libro (cap. 52). Praefixi dies singulis ab interna Dei praescientia, nec augeri possunt nec minui, nisi contingat ut ita praesciantur, ut aut cum optimis operibus longiores sint, aut cum pessimis breviores. Sicut Ezechias augmentum dierum meruit impensione lacrymarum (IV Reg. XX, 6); et sicut de perversis scriptum est: « Indisciplinatis obviat mors (Prov. XXIX, 1). » Sed saepe iniquus, quamvis in occulta Dei praescientia longa vitae ejus tempora non sint praedestinata, ipse tamen quia carnaliter vivere appetit, longos animo dies proponit. Et quia ad illud tempus pervenire non 121.0025D| valet quod exspectat, quasi antequam dies illius impleantur perit. Et hic dum dies humanae vitae docet ex divina praedestinatione definitos, monstrat actus humanae vitae divina dispensatione deservire. Item in libro XVI (cap. 10), cum tractaret sententiam qua de iniquis dicitur: « Qui sublati sunt ante tempus suum, et fluvius subvertit fundamenta eorum (Job XXII, 16), » haec subsecutus est: Cum tempus vitae a divina praescientia nobis sit procul dubio praefixum, quaerendum valde est qua ratione nunc dicit quod iniqui ex praesenti saeculo ante tempus proprium subtrahantur. Omnipotens enim Deus, etsi plerumque mutat sententiam, consilium nunquam. Eo ergo tempore ex hac vita quisque 121.0026A| subtrahitur, quo ex divina potentia ante tempora praescitur. Sed sciendum quia creans et ordinans nos omnipotens Deus, juxta singulorum merita disponit et terminum: ut vel malus ille breviter vivat, ne multis bene agentibus noceat, vel bonus iste diutius in hac vita subsistat, ut multis boni operis adjutor existat; vel rursum malus longius differatur in vita, ut prava adhuc opera augeat, ex quorum tentatione purgati justi verius vivant, vel bonus citius subtrahatur, ne, si hic diu vixerit, ejus innocentiam malitia corrumpat. Sciendum tamen quia benignitas Dei est peccatoribus spatium poenitentiae largiri; sed quia accepta tempora non ad fructum poenitentiae, ad usum vero iniquitatis vertunt, quod a divina misericordia mereri poterant, amittunt. Quamvis 121.0026B| omnipotens Deus illud tempus uniuscujusque ad mortem praesciat quo ejus vita terminatur, nec alio in tempore quisquam mori potuit, nisi ipso quo moritur. Nam si Ezechiae anni additi ad vitam quindecim memorantur, tempus quidem vitae crevit ab illo termino quo mori ipse merebatur. Nam divina dispositio ejus tempus tunc praesciit, quod hunc postmodum ex praesenti vita subtraxit. Cum ergo ita sit, quid est quod dicitur, « quia iniqui sublati sunt ante tempus suum? » Nisi quod omnes qui praesentem vitam diligunt, longiora sibi ejusdem vitae spatia promittunt. Sed cum eos mors superveniens a praesenti vita subtrahit, eorum vitae spatia, quae sibi longiora quasi in cogitatione tendere consueverant, intercidit. Item in eodem libro (cap. 37, 38), cum tractaret 121.0026C| sententiam beati Job dicentis: « Et nemo avertere potest cogitationem ejus (Job XXIII, 13), » haec subjungit: [Sicut enim immutabilis naturae est, ita immutabilis voluntatis. Cogitationem quippe ejus nullus avertit, quia nemo resistere occultis ejus judiciis praevalet. Nam etsi fuerunt quidam qui deprecationibus suis ejus cogitationem avertisse viderentur, ita fuit ejus interna cogitatio, ut sententiam illius avertere deprecando potuissent, et ab ipso acceperunt quod agerent apud ipsum. Dicat ergo: « Et nemo avertere potest cogitationem ejus, » quia semel fixa judicia mutari nequaquam possunt: Unde scriptum est: « Praeceptum posuit, et non praeteribit (Psal. CXLVIII, 6); » et rursum: « Coelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt (Luc. 121.0026D| XXI, 33); » et rursum: « Non enim cogitationes meae sicut cogitationes vestrae, neque viae meae, vestrae (Isa. LV, 8). » Cum ergo exterius mutari videtur sententia, interius consilium non mutatur, quia de unaquaque re immutabiliter intus constituitur, quidquid foras mutabiliter agitur. Sequitur: « Et anima ejus quodcunque voluit, fecit. » Cum sit cunctis corporibus exterior, cunctis mentibus interior Deus, ea ipsa vis ejus, qua omnia penetrat, cuncta disponit, anima illius appellatur. Cujus videlicet voluntati nec illa obsistunt quae contra voluntatem illius fieri videntur, quia hoc nonnunquam permittit fieri etiam quod non praecipit, ut per hoc illud certius impleatur quod jubet. Apostatae quippe angeli perversa voluntas 121.0027A| est, sed tamen adeo mirabiliter ordinatur, ut ipsae quoque ejus insidiae utilitati bonorum serviant, quos purgant dum tentant. Sic itaque ejus anima quodcunque voluit hoc fecit, ut inde quoque voluntatem suam impleat, unde voluntati illius repugnare videbatur.]
In omnibus istis sententiis beati Gregorii, interni dispositio secreti mirabiliter insinuatur, ut quaecunque agi videntur in tempore circa electos, ejus aeternitatis consilio apud eum definita consistant: non solum actiones sanctae, quas ejus munere percipiunt electi, sed et tentamenta adversarii, quibus electi probantur, divinae dispositionis moderamine diriguntur, ut adversus sanctos non aliud possint hostis insidiae quam quod decrevit sententia Dominatoris. 121.0027B| Et quanquam pravae cogitationes et iniqua tentamenta sive hominum, sive daemonum, multa velint facere contra voluntatem Dei, ex eis semper tamen voluntas illius completur: quia etsi voluntates perversae ex iniquitate veniant rationalis creaturae a Deo apostatantis, actiones tamen serviunt coelesti dispositioni; quia, sicut ait beatus Gregorius: [Anima ejus quodcunque voluit hoc fecit, quoniam inde voluntatem suam implet, unde putatur ejus voluntati repugnari.] Quod adeo verum esse idem sanctus Gregorius confirmat: ut quaecunque sancti viri orando merentur obtinere, in praedestinatione ante fuisse dicat Divinitatis ut haec orando perciperent. Nec alia possunt a Deo precibus promereri, nisi quae Divinitatis consilio fuerint praedestinata ut obtinerentur. 121.0027C| In Dialogo namque suo (cap. 8) ita ait: [Obtinere nequaquam possunt, nimirum sancti, quae praedestinata non fuerint; sed ea quae sancti viri orando efficiunt, ita praedestinata sunt ut precibus obtineantur. Nam ipsa quoque perennis regni praedestinatio, ita est ab omnipotente Deo disposita, ut ad hoc electi ex labore perveniant, quatenus postulando mereantur accipere quod eis omnipotens Deus ante saecula disposuit donare.]
De hac iterum dispensatione divinorum operum Prosper in libro de Vocatione gentium (Lib. I, cap. 15) ita loquitur: [Multa enim sunt in dispensatione divinorum operum, quorum causis latentibus soli monstrantur effectus, ut cum pateat quod geritur, non pateat cur geratur, negotio in medium deducto, 121.0027D| et in occultum ratione subducta, ut in eadem re et de inscrutabilibus praesumptio comprimatur et de manifestis falsitas refutetur. Neque enim si nescio cur ille Graecus creetur, hic barbarus; iste in divitiis, ille in egestate nascatur; hunc valida proceri corporis pulchritudo sublimet, illum debilium membrorum exilitas contracta deformet; iste a catholicis editus in veritatis cunabulis nutriatur, ille haereticorum progenies cum ipso lacte matris hauriat virus erroris; si denique mille alias differentias in habitu corporum, in qualitatibus animorum, in conditione temporum, in more regionum dijudicare non possum, ideo quod omnium horum Deus sit conditor atque ordinator ignoro; qui utique singulorum hominum 121.0028A| ita et corpora creavit et spiritus, ut praeter illam secuturam ex uniuscujusque studio voluntariam diversitatem ipsa conditionis exordio dissimillima numerositate variaret. Turbarent autem nos et in diversum distraherent multae vaniloquorum opiniones, qui de incognoscibilibus definire inconvenientia praesumpserunt, et has originales inaequalitates fatis, quae nulla sunt, et sideribus deputarunt, nisi certissima notitia teneremus Deum creatorem de elementis originalibus, prout vult, vas unumquodque formare, et unam naturam animarum, unam naturam corporum placitis sibi temperare mensuris. Quae utique opera Dei humanae intelligentiae non subtraherentur, si innotescere debuissent, et manifestaretur cur ita quidque fieret, nisi quod ita fieret scire 121.0028B| sufficeret. Dicit Dominus ad Moysen: « Quis dedit os homini, et quis fecit mutum et non audientem, videntem et caecum? Nonne ego Dominus Deus (Exod. IV, 11). » Et per Isaiam: « Nonne ecce ego fecundam et sterilem feci? dixit Deus (Isa. LXVI, 9). » In libro Ecclesiastico legitur: « Bona et mala, vita et mors, paupertas et honestas a Deo sunt (Eccli. XI, 14). » Et Job dicit: « Abundant tabernacula praedonum, et audacter provocant Deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorum (Job XII, 6). » Et idem de omnium rerum humanarum profectu et defectu disputans, omnesque mutationes ad Dei judicia referens: « Apud ipsum est, » inquit, « sapientia et fortitudo: ipse habet consilium et intelligentiam: si destruxerit, nemo est qui aedificet; 121.0028C| si incluserit hominem, nullus est qui aperiat; si continuerit aquas, omnia siccabuntur; si emiserit eas, subvertent terram. Apud ipsum est fortitudo, et sapientia: ipse novit et decipientem et eum qui decipitur: adducit consiliarios in stultum finem et judices in stuporem. Balteum regum dissolvit, et praecingit fune renes eorum (Ibid., 13-18). » « Ducit sacerdotes inglorios, et optimates supplantat: commutans labium veracium, et doctrinam senum auferens; effundens despectionem super principes, et eos qui oppressi fuerant relevans: qui revelat profunda de tenebris et producit in lucem umbram mortis: qui multiplicat gentes, et perdet eas, et subversas in integrum restituet: qui immutat cor principum terrae, et decipit eos, ut frustra incedant 121.0028D| per invium: palpabunt quasi in tenebris, et non in luce, et errare eos faciet quasi ebrios (Ibid., 19-25). » Et iterum idem dicens voluntatem Dei irritam esse non posse: « Ipse enim, inquit, solus est et nemo avertere potest cogitationem ejus; et anima ejus quodcunque voluerit, hoc fiet. » ]
Item Salvianus episcopus in libro tertio ( sub. init. ) de Gubernatione Dei omnia quae in mundo geruntur, cura et gubernaculo et judicio Dei moderari talibus verbis protestatur. [Quaeritur itaque si totum quod in hoc mundo est, cura et gubernaculo et judicio Dei agitur, cur melior multo sit barbarorum conditio, quam nostra? cur inter nos quoque ipsos sors bonorum durior quam malorum; cur probi jaceant, 121.0029A| improbi convalescant; cur iniquis vel maxime potestatibus universa succumbunt? Possim quidem rationabiliter et satis constanter dicere, Nescio: secretum enim consilium Divinitatis ignoro. Sufficit mihi ad causae hujus probationem dicti coelestis oraculum, Deus a se, ut libellis superioribus probavimus, omnia dicit aspici, omnia regi, omnia judicari. Si scire vis quid tenendum sit, habes litteras sacras. Perfecta ratio est hoc tenere quod legeris. Qua causa autem Deus haec de quibus loquimur, ita faciat, nolo a me requiras: homo sum, non intelligo; secreta Dei investigare non audeo, et ideo etiam attentare formido: quia ex hoc ipsum genus quasi sacrilegae temeritatis est, si plus scire cupias quam sinaris. Sufficiat tibi quod Deus a se agi ac dispensari 121.0029B| cuncta testatur. Quid me interrogas, quare alter sit major, alter minor; alter miser, alter beatus; alter fortis, alter infirmus? Qua causa quidem haec Deus faciat non intelligo, sed ad plenissimam rationem abunde sufficit quod a Deo agi ista demonstro. Sicut enim plus est Deus quam omnis humana ratio, sic plus mihi debet esse quam ratio, quod a Deo agi cuncta cognosco. Nihil ergo in hac re opus est novum aliquid audire, satis sit pro universis rationibus auctor Deus. Nec licet ut de his quae divino aguntur arbitrio aliud dicas justum, aliud injustum; quia quidquid a Deo agi vides atque convinceris, necesse est plus quam justum esse fatearis. Nec ergo de gubernaculo Dei atque judicio expeditissime ac fortissime dici possunt: neque enim necesse est ut argumentis 121.0029C| a me probetur quod hoc ipso quia a Deo dicitur, comprobatur. Itaque cum legimus dictum a Deo quia aspiciat jugiter omnem terram, hoc ipso probamus quod aspicit, quia aspicere se dicit. Cum legimus quod regat cuncta quae fecit, hoc ipso approbamus quod regit, quia se regere testatur. Cum legimus quod praesenti judicio universa dispenset, hoc ipso evidens est quod judicat, quia se judicare confirmat. Alia enim omnia, id est humana dicta, argumentis ac testibus egent; Dei autem sermo ipse sibi testis est: quia necesse est quidquid incorrupta veritas loquitur, incorruptum sit testimonium veritatis.]
Multis igitur catholicorum doctorum sententiis credimus approbatum mundum, et universa quae aguntur in mundo, divina dispensatione regi, et 121.0029D| judiciorum ejus statera appendi, et secundum voluntatis ejus consilium moderari. Quod si ita est, imo quia ita est, quis negare potest et electorum et reproborum finem a Deo nosci, et quod de singulis eorum agendum sit, divino jam examine determinatum haberi? Sicut enim novit opera singulorum, id est electorum et reproborum, sic quoque nec numerum eorum ignorat. Quapropter is qui singulorum actus intuetur, qui finem aspicit universorum, qui novit quid singulis retribuat, jam apud se praedestinatum habet quid ex eis sit acturus, et qui in fine gloria regni donentur, vel qui poenarum supplicio ferientur. Ut autem haec manifestioria fiant, de praedestinatione sanctorum quaedam subjicere 121.0030A| placuit, quae brevitati sufficiant et divinam gratiam commendent, et praedestinationis consilium non abscondant. Quod fides donum Dei sit, et nullus pereat praedestinatorum, beatus Augustinus in expositione Evangelii Joannis (Tract. LXXII) ita confirmat: [ « Credendi, inquit, in eum qui justificat impium, deputatur fides ejus ad justitiam (Rom. IV, 5). » In hoc opere faciamus opera Christi, quia et ipsum credere in Christo, opus est Christi. Hoc operatur in nobis, non utique sine nobis. Audi ergo jam et intellige: « Qui credit in me, opera quae ego facio et ipse faciet (Joan. XIV, 12)? » Prius ego facio, deinde ipse faciet; quia facio ut faciat. Quae opera, nisi ut ex impio justus fiat? Et majora horum faciet. Quorum, obsecro? Nunquidnam omnium operum Christi majora 121.0030B| facit, qui cum timore et tremore suam ipsius salutem operatur; quod utique in illo, sed non sine illo Christus operatur? (Philip. II, 12.) Prorsus majus hoc esse dixerim, quam est coelum et terra, et quaecunque cernuntur in coelo et in terra. Coelum enim et terra transibunt: praedestinatorum autem, id est eorum quos praescit, salus et justificatio permanebunt. In illis tantum opera Dei, in his autem est etiam imago Dei.] Item quod opera sanctorum donum Dei sit, sic idem doctor in eodem libro (Tract. LXXXI) confirmat: « Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in vite: sic nec vos, nisi in me manseritis (Joan. XV, 4). » Magna gratiae commendatio, fratres mei: corda instruit humilium, ora obstruit superborum. Ecce cui si audent respondeant, 121.0030C| qui « ignorantes Dei justitiam, et suam volentes constituere, justitiae Dei non sunt subjecti (Rom. X, 3). » Ecce cui respondeant sibi placentes, et ad bona opera facienda Deum sibi necessarium non putantes. Nonne huic resistunt veritati homines mente corrupti, et reprobi circa fidem, qui respondent, et loquuntur iniquitatem, dicentes: A Deo habemus, quod homines sumus, a nobis ipsis autem quod justi sumus. Quid dicitis? quid vos ipsos decipitis? non assertores sed praecipitatores liberi arbitrii, ex alto elationis, per inania praesumptionis in profunda submersionis. Nempe vox vestra est, quod homo ex semetipso facit justitiam: hoc est altum elationis vestrae; sed veritas contradicit: « Palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit 121.0030D| in vite (Joan. XV, 4). » Ite nunc per abrupta, et non habentes ubi figamini, ventosa loquacitate jactamini. Haec sunt inania praesumptionis vestrae, sed quid vos sequatur videte, et si est in vobis ullus sensus, horrete. Qui enim a semetipso se fructum existimat ferre, in vite non est; qui in vite non est, in Christo non est; qui in Christo non est, Christianus non est. Haec sunt profunda submersionis vestrae. Etiam atque etiam considerate quid adhuc Veritas adjungat, et dicat: « Ego sum, inquit, vitis, vos palmites; qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum: quia sine me nihil potestis facere (Ibid., 5). » Ne quisquam putaret, saltem parvum aliquem fructum posse a semetipso palmitem ferre, cum dixisset. 121.0031A| « Hic fert fructum multum, non ait, quia sine me parum potestis facere, sed nihil potestis facere. » Sive ergo parum, sive multum, sine illo fieri non potest, sine quo nihil fieri potest. Si ergo nihil fieri potest boni sine gratia Dei, omne opus bonum referendum est ad gratiam Dei. Item quod nos non eligimus Christum, sed Christus nos primus elegit, et cum essemus mali de malis effecit bonos, in eodem libro (Tract. LXXXVI) doctor praefatus nos instruit: « Non vos me elegistis, inquit, sed ego elegi vos (Joan. XV, 16). » [Haec est illa ineffabilis gratia. Quid enim eramus quando Christum nondum elegeramus, et ideo non diligebamus? Nam qui eum non elegit, quomodo diligit? Nunquid jam in nobis erat, quod in psalmo canitur: « Elegi abjectus esse in domo Domini mei magis, quam habitare 121.0031B| in tabernaculis peccatorum? » (Psal. LXXXIII, 11.) Non utique. Quid ergo eramus, nisi iniqui et perditi? Neque enim jam credideramus in eum, ut eligeret nos. Nam si jam credentes elegit, electos elegit. Cur ergo diceret: « Non vos me elegistis, » nisi quia: « Misericordia ejus praevenit nos? » (Psal. XVIII, 11.) Hic certe vacat vana illorum ratiocinatio, qui praescientiam Dei defendunt contra gratiam Dei, et ideo dicunt nos electos ante mundi constitutionem (Eph. I, 4), quia praescivit nos Deus futuros bonos, non seipsum nos facturum bonos. Non hoc dicit, qui dicit, « Non vos me elegistis; » quoniam si propterea nos elegisset, quia bonos futuros esse praesciverat, simul etiam praescisset quod eum nos fuissemus prius electuri. Non 121.0031C| enim aliter esse possemus boni: nisi forte dicendus est bonus, qui non eligit bonum. Quid ergo eligit in non bonis; non enim electi sunt, quia boni fuerunt, qui boni non essent nisi electi essent: « Alioquin gratia jam non est gratia (Rom. XI, 6), » si praecessisse contendimus merita. Haec quippe electio gratia est, de qua dicit Apostolus (Rom. XI, 5, 6): « Sic ergo et in hoc tempore reliquiae per electionem gratiae salvae factae sunt. » Unde subjungit. « Si autem gratia, jam non ex operibus, alioquin gratia jam non est gratia. » Audi, ingrate, audi: « Non vos me elegistis, sed ego vos elegi (Joan. XV, 16). » Non est ut dicas, ideo electus sum, quia jam credebam. Si enim credebas in eum, jam elegeras eum. Sed audi: « Non vos me elegistis. » Non est ut dicas: Antequam 121.0031D| crederem jam bona operabar, ideo electus sum. Quid enim est boni operis ante fidem? cum dicat Apostolus: « Omne quod non est ex fide, peccatum est (Rom. XIV, 23). » Quid ergo dicturi sumus audiendo: « Non vos me elegistis, » nisi quia mali eramus, et electi sumus, ut boni per gratiam nos eligentis essemus. Non est enim gratia, si praecesserant merita: est autem gratia. Haec igitur non invenit, sed efficit merita. Et videte, charissimi, quemadmodum non eligat bonos, sed quos eligit faciat bonos. « Ego, inquit, elegi vos et posui vos ut eatis, et fructum afferatis, et fructus vester maneat (Joan. XV, 16). » Nonne iste est fructus, de quo jam dixerat: « Sine me nihil potestis facere? » (Ibid., 5.) Elegit ergo 121.0032A| et posuit, ut eamus et fructum afferamus. Nullum itaque fructum unde nos elegit habebamus. « Ut eatis, inquit, et fructum afferatis. » Imus ut afferamus, et ipse est via qua imus, in qua nos posuit, ut eamus. Proinde misericordia ejus in omnibus praevenit nos. Si in omnibus, profecto non solum in factis, verum ut et fidem habeamus, et ut voluntatem boni ejus misericordia praeveniente consequamur. Nec cogitare enim bonum, nec velle, nec credere, nisi misericordia praeveniente possumus; quia in omnibus misericordia Dei praevenit nos.] Item quia de mundo damnato eligitur mundus qui salvatur, sic idem doctor in eodem libro (Tract. LXXXVII) astruit: « Si de mundo, inquit, essetis, mundus quod suum erat diligeret (Joan. XV, 19). » Universae utique hoc dicit 121.0032B| Ecclesiae, quam plerumque etiam ipsam mundi nomine appellat; sicut est illud: « Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19). » Itemque illud: « Non venit filius hominis ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum (Joan. III, 17). » Et in Epistola sua Joannes ait: « Advocatum habemus ad Patrem Jesum Christum justum, et ipse propitiator est peccatorum nostrorum, non tantum nostrorum, sed etiam totius mundi (Joan. II, 1, 2). » Totus ergo mundus Ecclesia est, et totus mundus odit Ecclesiam. Mundus igitur odit mundum, inimicus reconciliatum, damnatus salvatum, inquinatus mundatum: sed iste mundus, quem Deus in Christo reconciliat sibi, et qui per Christum salvatur, et cui per Christum peccatum omne donatur, de mundo 121.0032C| electus est inimico, damnato, contaminato. Ex ea quippe massa quae tota in Adam periit, fiunt « vasa misericordiae, » in quibus est mundus pertinens ad reconciliationem: quem mundus odit, ex eadem massa pertinens ad « vasa irae, quae perfecta sunt ad perditionem (Rom. IX, 22, 23). » Denique cum dixisset, « Si de mundo essetis, mundus quod suum erat diligeret, » continuo subjecit: « Quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo; propterea odit vos mundus. » Ergo et ipsi inde erant, unde ut non essent, electi sunt inde, non meritis suis, quorum nulla praecesserant bona opera, non natura, quae tota fuerat per liberum arbitrium in ipsa radice vitiata: sed gratuita, hoc est vera gratia. Qui enim de mundo mundum elegit, fecit quod eligeret, non invenit; 121.0032D| quia, « reliquiae per electionem gratiae salvae factae sunt. Si autem, inquit, gratia, jam non ex operibus, alioquin gratia jam non est gratia (Rom. XI, 5, 6). » Hic monstratur et eos qui non salvantur in perditionis massa relinqui, et eos qui salvantur, de ipsa perditionis massa liberari, non suo merito, sed gratia Christi; quia si consideretur meritum, tales fuerunt qui salvantur quales et illi qui salute indigni habentur. Omnes enim erant « filii irae; » sed qui salvantur fiunt de filiis irae, filii gratiae. Item in eodem libro (Tract. CIV), cum loqueretur de eo quod ait Filius ad Patrem: « Pater, venit hora, clarifica Filium tuum (Joan. XVII, 1), » hoc interponitur: Quapropter hoc quod ait, « Pater, venit hora, clarifica 121.0033A| Filium tuum, » ostendit omne tempus, et quid quando faceret, vel fieri sineret, ab illo esse dispositum, qui tempori subditus non est, quoniam quae futura fuerant per singula tempora in Dei sapientia causas efficientes habent, in qua nulla sunt tempora. Quibus verbis docemur quidquid fieri diversis temporibus videmus, vel certe facienda sunt, in Dei praedestinatione causas, cur fiant haberi, et secundum quod ipse qui ordinator est temporum disponit, universa fieri. Unde etiam et in consequentibus ait (Tract. eod.): Qui enim certis et immutabilibus causis omnia futura praedestinavit, quod facturus est fecit. Nam et per prophetam de illo dictum est: « Qui fecit quae futura sunt (Isa. XLV, 11). » Si ergo omnia quae facturus est Deus, in praedestinatione jam fecit, 121.0033B| profecto quibus largiturus est regnum, in praedestinatione jam dedit; et quos judicaturus ad poenam, in praedestinatione jam judicavit.
Item quod electi secundum Dei propositum praedestinati, et vocati sunt, idem doctor in libro de gratia et correptione (cap. 6 et 7) sic loquitur: [Quid est etiam quod in apostolorum Actibus legimus: « Audientes autem gentes gavisae sunt, et exceperunt verbum Domini, et crediderunt quotquot erant praeordinati in vitam aeternam (Act. XIII, 48). » Quis operatus est eos in vitam aeternam, nisi qui vasa misericordiae operatus est eos? qui et « elegit illos in Filio suo ante constitutionem mundi (Ephes. I, 4) » per electionem gratiae. « Si autem gratia, jam non ex operibus, alioquin gratia jam non est gratia 121.0033C| (Rom. XI, 6). » Non enim sic sunt vocati, ut non essent electi; propter quod dictum est: « Multi enim vocati, pauci vero electi (Matth. XX, 16). » Sed quoniam secundum propositum vocati sunt, profecto et electi sunt per electionem, ut dictum est, gratiae, non praecedentium meritorum suorum; quia gratia illis est omne meritum. De talibus dicit Apostolus: « Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum his, qui secundum propositum vocati sunt: quoniam quos ante praescivit, et praedestinavit conformes imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus: quos autem praedestinavit, illos et vocavit; quos autem vocavit, ipsos et justificavit; quos autem justificavit, ipsos et glorificavit (Rom. VIII, 28-30). » Ex istis nullus perit, 121.0033D| quia omnes electi sunt. Electi sunt autem, quia secundum propositum vocati sunt: propositum autem non suum, sed Dei.] Item quod nullus electorum qui praedestinati sunt, perire potest, et de Juda, quod electus in apostolatus honorem per judicium, vel ad effundendum sanguinem Christi, cum loqueretur praefatus doctor in eodem libro (cap. 7) de capitulo apostoli, in quo ait: « Quos autem praedestinavit, illos et vocavit, » ita subjunxit: [Eos itaque vult intelligi, quos « secundum propositum vocavit, » ne putentur in eis aliqui esse vocati, et non electi, propter illam Dominicam sententiam: « Multi vocati, pauci electi (Matth. XX, 16). » Quicunque enim electi, sine dubio etiam vocati: non autem quicunque vocati, 121.0034A| consequenter electi. Illi ergo electi, ut saepe dictum est, qui secundum propositum vocati, qui etiam praedestinati atque praesciti. Horum si quisquam perit, fallitur Deus; sed nemo eorum perit, quia non fallitur Deus. Horum si quisquam perit, vitio humano vincitur Deus: sed nemo eorum perit, quia nulla re vincitur Deus. Electi enim sunt ad regnandum cum Christo, non quomodo electus Judas ad opus cui congruebat. Ab illo quippe electus est, qui novit bene uti etiam malis, ut et per opus ejus damnabile, illud propter quod ipse venerat, opus venerabile compleretur. Cum itaque audimus: « Nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis diabolus est (Joan. VI, 71), illos debemus intelligere electos per misericordiam, illum per judicium; illos ad obtinendum 121.0034B| regnum suum, illum ad fundendum sanguinem suum.] Et in hac sententia duplicem ostendit electionem, quod alii scilicet eligantur non permansuri in operibus justitiae, de quibus dicitur: « Multi vocati; » alii vero sic eliguntur, ut permaneant, de quibus ait Apostolus: « Quos praedestinavit, illos et vocavit (Rom. VIII, 29). » Ex istis autem nullus perire potest: nam et Judam dicit electum, sed non ad regnum, sed ad apostolatus honorem. Quod autem illum dicit electum ad fundendum sanguinem suum, propter illum occultae praedestinationis ordinem dicit, qua universorum actus, id est bonorum et malorum, occulto judicio disponit. Quia etsi bona opera, et cogitationes bonae a Deo sunt tantum, malae autem cogitationes ex concupiscentia rationalis creaturae, 121.0034C| sicut et mala opera ex mala concupiscentia, non autem a Deo. Attamen divinae dispositionis ordine moderantur: quia in hac republica, quae est universus mundus, omnipotens Deus, sicut et rector, ita et dispositor est, et omnia quae fiunt, illius dispositioni serviunt. Nam quamvis multa fiant, quae contra illius voluntatem fieri videantur, unde tamen illius voluntati repugnare videntur, inde etiam ejus dispositioni serviunt. Item quod qui pereunt, de numero electorum non sunt, in eodem libro (cap. 7) sic docemur: [Horum, inquit, fides quae per dilectionem operatur, profecto aut omnino non deficit, aut si qui sint quorum deficit, reparatur antequam ista vita finiatur, et deleta quae intercucurrerat iniquitate, usque in finem perseverantiae deputatur. Qui vero perseveraturi 121.0034D| non sunt, ac sic a fide Christiana et conversatione lapsuri sunt, ut tales eos vitae hujus finis inveniat, procul dubio nec illo tempore, quo bene pieque vivunt, in istorum numero computandi sunt. Non enim sunt a massa illa perditionis praescientia Dei et praedestinatione discreti, et ideo nec secundum propositum vocati, ac per hoc nec electi, sed in eis vocati sunt, de quibus dictum est (Matth. XX, 16): « Multi vocati, et non in eis de quibus dictum est, pauci vero electi. » Et tamen qui eos neget electos cum credunt, et baptizantur, et secundum Deum vivunt? Plane dicuntur electi a nescientibus quid futuri sunt, non ab illo qui eos novit non habere perseverantiam quae ad beatam vitam perducit 121.0035A| electos, scitque illos ita stare, ut praescierit esse casuros (Ibid., c. 8). Hic si a me quaeratur, cur eis Deus perseverantiam non dederit, qui eam, qua Christiane viverent, dilectionem dedit, me ignorare respondeo. Non enim arroganter, sed agnoscens modulum meum, audio dicentem Apostolum: « O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? » (Rom. IX, 20.) Et: « O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! » (Rom. XI, 33.) Quantum itaque nobis judicia sua manifestare dignatur, gratias agamus: quantum vero abscondere, non adversus ejus consilium murmuremus.] Et hic geminam electionem exponens, alios sic dicit electos, alios vero ad tempus electos, sed non usque in finem permansuros. Quare 121.0035B| autem illi sic eligantur, et isti sic, sicut ignoratur a nobis, ita nec discutiendum. Item quod filiis infidelium dat Deus perseverantiam, et filiis infidelium non dat, inscrutabilia esse judicia Dei idem doctor ostendit in eodem libro (cap. 8) dicens: [Mirandum est quidem, multumque mirandum, quod filiis suis quibusdam Deus, quos regeneravit in Christo, quibus fidem, spem, dilectionem dedit, non dat perseverantiam, cum filiis alienis scelera tanta dimittat, atque impertita gratia suos faciat filios. Quis hoc non miretur? quis hoc non vehementissime stupeat? Sed etiam illud non minus mirum est, et tamen verum atque ita manifestum, ut nec ipsi inimici gratiae Dei, quomodo id negent valeant invenire, quod filios quosdam amicorum suorum, hoc est regeneratorum, 121.0035C| bonorumque fidelium, sine baptismo hinc parvulos exeuntes, quibus utique si vellet, hujus lavacri gratiam procuraret, in cujus potestate sunt omnia, alienat a regno suo, quo parentes mittit illorum, et quosdam filios inimicorum suorum facit in manus Christianorum venire, et per hoc lavacrum introducit in regnum, a quo eorum parentes alieni sunt: cum et illis malum, et istis bonum meritum nullum sit parvulis ex eorum propria voluntate. Certe haec judicia Dei, quoniam justa et alta sunt, nec vituperari possunt, nec penetrari. In his est et illud de perseverantia; de qua nunc dubitantes disputamus; de utrisque igitur exclamemus: « O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt judicia ejus! » (Rom. XI, 121.0035D| 33.) ] Item quod qui pereunt non erant de numero filiorum; in eodem libro (cap. 9). [Cum ergo filii Dei dicunt de his qui perseverantiam non habuerunt: « Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis; » et addunt: « Quod si fuissent ex nobis, permansissent utique nobiscum (I Joan. II, 19), » quid aliud dicunt nisi non erant filii etiam quando erant in professione et nomine filiorum?] Item quod praedestinati, etsi nondum renati, jam tamen filii Dei sunt, et perire non possunt, in eodem libro. [Quicunque ergo in Dei providentissima dispositione praesciti, praedestinati, vocati, justificati, glorificati sunt, non dico etiam nondum renati, sed etiam nondum nati, jam filii Dei sunt et omnino perire non possunt. Hi 121.0036A| vero venient ad Christum, quia ita veniunt quomodo ipse dicit: « Omne quod dat mihi Pater, ad me veniet; et eum qui venit ad me, non ejiciam foras (Joan. VI, 37.) » Et paulo post: « Haec est, inquit, voluntas ejus qui misit me, Patris, ut omne quod dedit mihi Pater, non perdam ex eo (Ibid., 39). » Ab illo ergo datur etiam perseverantia in bono usque in finem. Neque enim datur, nisi eis qui non peribunt, quoniam qui non perseverant, peribunt. Talibus Deum « diligentibus omnia cooperantur in bonum: » usque adeo prorsus omnia, ut etiam si qui eorum deviant et exorbitant, etiam hoc ipsum eis faciat proficere in bonum, quia humiliores redeunt atque doctiores: discunt enim in ipsa via justa cum tremore se exsultare debere, non sibi arrogando tanquam 121.0036B| de sua virtute fiduciam permanendi.] Item quod qui sic cadunt ut pereant, de praedestinatorum numero non fuerint, in eodem libro (cap. 12), cum Joannis apostoli sententia tractaretur dicentis: « Est peccatum ad mortem non pro illo dico ut roget quis (I Joan. V, 16), » haec verba beatus Augustinus subjungit: [De quo peccato, quoniam non expressum est, possunt multa et diversa sentiri. Ego autem id esse peccatum fidem, quae per dilectionem operatur, deserere usque ad mortem; huic peccato ultra non serviunt non prima conditione, sicut ille, liberi, sed per secundum Adam Dei gratia liberati, et ista liberatione habentes liberum arbitrium, quo serviunt Deo, non quo captiventur a diabolo; « liberati enim a peccato servi facti sunt justitiae (Rom. VI, 18), » 121.0036C| in qua stabunt usque in finem, donante sibi perseverantiam illo qui « eos praescivit et praedestinavit, et secundum propositum vocavit et justificavit, » quoniam illa, quae de his promisit, etiam futura jam fecit. Cui promittenti « credidit Abraham, et deputatum est illi ad justitiam; dedit « enim » gloriam Deo plenissime credens, » sicut scriptum est, « quia quae promisit potens est et facere (Rom. IV, 3, 20, 21). » Ipse ergo bonos illos facit, ut bona faciant. Neque enim eos propterea promisit Abrahae, quia praescivit a se ipsos futuros bonos. Nam si ita est, non suum, sed eorum est quod promisit; non autem sic « credidit Abraham, sed non est infirmatus in fide, dans gloriam Deo, plenissime credens quia quae promisit, potens est facere. » Non ait, quae praescivit, potens 121.0036D| est promittere, aut, quae praedixit, potens est ostendere, aut, quae promisit, potens est praescire. Ipse igitur eos facit perseverare in bono, qui fecit bonos; qui autem cadunt et pereunt, in praedestinatorum numero non fuerunt. Quamvis ergo de omnibus regeneratis et pie viventibus loqueretur Apostolus dicens: « Tu quis es, qui judicas alienum servum? suo domino stat aut cadit, » continuo tamen respexit ad praedestinatos et ait: « Stabit autem, » et ne hoc sibi arrogarent: « Potens est enim Deus, inquit, statuere eos (Rom. XIV, 4). » Ipse itaque dat perseverantiam, qui statuere potest eos qui stant, ut perseverantissime stent, vel restituere qui ceciderant: « Dominus enim erigit elisos (Psal. CXLV, 8). » ] 121.0037A| Item quod certus est numerus praedestinatorum, in eodem libro, cum de his loqueretur qui perseverantiam a Deo acceperunt, ut perire non possint, haec inter, locutus est. [Haec de his loquor qui praedestinati sunt in regnum Dei, quorum ita certus est numerus, ut nec addatur quisquam nec minuatur ex eis: non de his qui cum annuntiasset et locutus esset, « multiplicati sunt super numerum (Psal. XXXIX, 6): » ipsi enim vocati dici possunt, non autem « electi, quia non secundum propositum vocati. » ]
Item quod omnis qui audit a Patre venit ad Christum, in libro de Praedestinatione (cap. 8) praefatus ita loquitur doctor: « Omnis qui audivit a Patre et didicit, venit ad me (Joan. VI, 45). » Quid est « omnis qui audivit a Patre et didicit, venit ad me? » 121.0037B| nisi nullus est qui audiat a Patre, et discat, et non veniat ad me. Si enim « omnis qui audivit a Patre et didicit, venit, » profecto omnis qui non venit, non audivit a Patre, et non didicit; nam si audisset et didicisset, veniret. Neque enim ullus audivit, et didicit, et non venit. Sed « omnis, » ut ait Veritas, « qui audivit a Patre et didicit, venit. » Item quod divina gratia a nullo duro corde respuatur, paulo infra: [Multos videmus venire ad Filium, quia multos credere videmus in Christum; sed ubi et quomodo a Patre hoc audierint et didicerint, non videmus. Nimium gratia ista secreta est, gratiam vero esse quis ambigat? Haec itaque gratia, quae occulte humanis cordibus divina largitate tribuitur, a nullo duro corde respuitur: ideo quippe tribuitur, ut cordis 121.0037C| duritia primitus auferatur. Quando ergo Pater intus auditur et docet ut veniatur ad Filium, « aufert cor lapideum, et dat cor carneum, » sicut propheta praedicante promisit (Ezech. XI, 19). Sic quippe facit « filios promissionis, et vasa misericordiae quae praeparavit in gloriam. » Cur ergo non omnes docet, ut veniant ad Christum, nisi quia omnes quos docet, misericordia docet: quos autem non docet, judicio non docet; quoniam « cujus vult miseretur et quem vult obdurat (Rom. IX, 18); » sed miseretur bona tribuens, obdurat digna retribuens.] Item quod quoscunque vult docere Pater, veniant ad Christum, in eodem libro (cap. 8): [Cur autem non omnes doceat aperuit Apostolus quantum aperiendum judicavit: « Quia volens ostendere iram, et demonstrare potentiam 121.0037D| suam, attulit in multa patientia vasa irae, quae perfecta sunt in perditionem, et ut notas faciat divitias gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam (Rom. IX, 22, 23). » Hinc est quod « verbum crucis pereuntibus stultitia est, his autem qui salvi fiunt, virtus Dei est (I Cor. I, 18). » Hos omnes docet venire ad Christum Deus; hos enim « omnes vult salvos fieri, et in agnitionem veritatis venire (I Tim. II, 4). » Nam etsi illos quibus « stultitia est verbum crucis, » ut ad Christum venirent docere voluisset, procul dubio venirent et ipsi. Non enim fallit aut fallitur, qui ait: « Omnis qui audivit a Patre, et didicit, venit ad me (Joan. VI, 45). » Absit ergo ut quisquam non veniat, qui a Patre audivit 121.0038A| et didicit. Quare, inquiunt, non omnes docet? Si dixerimus quia nolunt discere, quos non docet, respondebitur nobis, et ubi est quod ei dicitur: « Deus, tu convertens vivificabis nos? » (Psal. LXXXIV, 7.) Aut si non facit volentes ex nolentibus Deus, ut quid orat Ecclesia secundum praeceptum Domini (Matth. V, 44), pro persecutoribus suis?] Item quod aliis detur fides qua salvantur, et aliis non detur, non esse discutiendum, in eodem libro (cap. 9): fides igitur et inchoata et perfecta donum Dei est: [Et hoc donum quibusdam dari, quibusdam non dari, omnino non dubitet, qui non vult manifestissimis sacris litteris repugnare. Cur autem non omnibus detur fidelem movere non debet, qui credit « ex uno omnes esse in condemnationem » sine dubitatione 121.0038B| justissimam: ita ut nulla Dei esset justa reprehensio, etiamsi nullus inde liberaretur. Unde constat magnam esse gratiam, quod plurimi liberantur, et quid sibi deberetur in eis qui non liberantur, agnoscunt, ut « qui gloriatur » non in suis meritis, quae paria videt esse damnatis, sed « in Domino glorietur (I Cor. I, 31). » Cur autem istum potius quam illum liberet, « inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus (Rom. XI, 33). » Melius enim et hic audimus aut dicimus: « O homo, tu quis es qui respondeas Deo? » (Rom. IX, 20) quam dicere audemus, quasi noverimus, quod occultum esse voluit, qui tamen aliquid injustum velle non potuit.] Item argumentum de parvulis, adversus eos qui gratiam repellunt, in eodem libro (cap. 12): [Sed omnis 121.0038C| haec ratio, qua defendimus gratiam Dei per Jesum Christum Dominum nostrum vere esse gratiam, id est non secundum merita nostra dari, quamvis evidentissime divinorum eloquiorum testimoniis asseratur, tamen apud eos, qui nisi aliquid sibi assignent quod priores dent, ut retribuatur eis, ab omni studio pietatis reprimi se putant, laborat aliquanto in aetate majorum jam utentium voluntatis arbitrio; sed ubi venitur ad parvulos, et ad ipsum Mediatorem Dei et hominum, hominem Jesum Christum, omnis deficit praecedentium gratiam Dei humanorum assertio meritorum. Quia nec illi ullis bonis praecedentibus meritis, cum et ipse sit homo, liberator factus est hominum.]
Item cur aliis concedatur ut ex hac vita auferantur, 121.0038D| cum justi sunt; alii tandiu retineantur donec corruant, quod nemo judicium Dei comprehendere possit, in eodem libro (cap. 14): [De hac quippe vita legitur in libro Job: « Nunquid non tentatio est vita humana super terram? » (Job VII, 1.) Sed quare aliis concedatur ut ex hujus vitae periculis dum justi sunt auferantur, alii vero justi donec a justitia cadant, in eisdem periculis vita productiore teneantur? « Quis agnovit sensum Domini? » (Rom. XI, 34.) Et tamen hinc intelligi datur etiam illis justis qui bonos piosque mores usque ad senectutis maturitatem et diem vitae hujus ultimum servant, non in suis meritis, sed in Domino esse gloriandum, quoniam qui vitae brevitate rapuit justum, « ne malitia mutaret intellectum 121.0039A| ejus (Sap. IV, 11), » ipse in quantacunque vitae longitudine custodit justum, « ne malitia mutet intellectum ejus. » Cur autem hic tenuerit casurum istum, quem priusquam caderet hinc posset auferre, justissima omnino, sed « inscrutabilia sunt judicia ejus. » ] De gratia vero et praedestinatione unum sufficit exemplum Salvatoris, de quo in eodem libro (cap. 15) ita scribitur: [Est etiam praeclarissimum lumen praedestinationis et gratiae ipse Salvator, ipse Mediator Dei et hominum homo Christus Jesus: qui ut hoc esset, quibus tandem suis vel operum vel fidei praecedentibus meritis natura humana quae in illo est comparavit? Respondeatur, quaeso? ille homo, ut a Verbo Patri coaeterno in unitatem personae assumptus, Filius Dei unigenitus esset, unde hoc meruit? 121.0039B| Quod ejus bonum qualecunque praecessit? Quid egit ante? quid credidit? quid praeivit, ut ad hanc ineffabilem excellentiam perveniret? Nonne faciente ac suscipiente Verbo, ipse homo, ex quo coepit esse, Filius Dei unicus esse coepit? Nonne Filium Dei unicum femina illa gratia plena concepit? Nonne de Spiritu sancto et Virgine Maria Dei Filius unicus natus est, non carnis cupidine, sed singulari Dei munere? Nunquid metuendum fuit ne accedente aetate homo ille libero peccaret arbitrio? Aut ideo in illo non libera voluntas erat; ac non tanto magis erat, quanto magis servire peccato non poterat? Nempe ista omnia singulariter admiranda, et alia, si qua ejus propria verissime dici possunt, singulariter in illo accepit humana, hoc est nostra natura, 121.0039C| nullis suis praecedentibus meritis. Respondeat hic homo Deo, si audet, et dicat: Cur non et ego? Et si audierit: « O homo, tu quis es qui respondeas Deo? » nec sic cohibeat, sed augeat impudentiam, et dicat: Quomodo audio, « Tu quis es, o homo? » Cum sim quod audio, id est homo, quod est et ille de quo ago, cur non sim quod et ille? At enim gratia ille talis ac tantus est. Cur diversa est gratia, ubi natura communis est? Certe « non est acceptio personarum apud Deum (Col. III, 25). » Quis, non dico Christianus, sed insanus haec dicat? Appareat itaque nobis in nostro capite ipse fons gratiae, unde secundum uniuscujusque mensuram semper cuncta ejus membra diffundit. Ea gratia fit ab initio fidei suae homo quicunque Christianus, qua gratia homo ille 121.0039D| ab initio suo factus est Christus: de ipso Spiritu et hic renatus est, de quo ille est natus; eodem Spiritu fit in nobis remissio peccatorum quo Spiritu factum est ut nullum haberet ille peccatum. Haec se Deus facturum esse profecto praescivit. Ipsa est igitur praedestinatio sanctorum, quae in Sancto sanctorum maxime claruit, quam negare quis potest recte intelligentium eloquia Veritatis? Nam et ipsum Dominum gloriae, inquantum homo facto factus est Dei Filius, praedestinatum esse didicimus. Clamat doctor gentium in capite Epistolarum suarum: « Paulus servus Jesu Christi vocatus apostolus, segregatus in Evangelium Dei; quod ante promiserat per prophetas suos in Scripturis 121.0040A| sanctis de Filio suo qui factus est ei ex semine David secundum carnem; qui praedestinatus est Filius Dei in virtute secundum Spiritum santificationis ex resurrectione mortuorum (Rom. I, 1-4). » Praedestinatus est ergo Jesus, ut qui futurus erat secundum carnem filius David, esset tamen in virtute Filius Dei secundum Spiritum sanctificationis, quia natus est de Spiritu sancto ex virgine Maria. Ipsa est illa ineffabiliter facta hominis a Deo verbo susceptio singularis, ut Filius Dei et filius hominis simul, et filius hominis propter susceptum hominem, et Filius Dei propter suscipientem unigenitum Deum veraciter et proprie diceretur; ne non trinitas, sed quaternitas crederetur. Praedestinata est ista naturae humanae tanta et tam celsa et summa subvectio, ut quo attolleretur 121.0040B| altius non haberet: sicut pro nobis ipsa divinitas quousque se deponeret humilius, non habuit, quam suscepta natura hominis cum infirmitate carnis, « usque ad mortem crucis. » Sicut ergo praedestinatus est unus ille, ut caput nostrum esset, ita multi praedestinati sumus, ut membra ejus essemus. Humana hic merita conticescant, quae perierunt per Adam; et regnet quae regnat « Dei gratia per Jesum Christum Dominum nostrum, » unicum Dei Filium, unum Dominum. Quisquis in capite nostro praecedentia merita singularis illius generationis invenerit, ipse in nobis membris ejus praecedentia merita multiplicatae regenerationis inquirat. Neque enim Christo retributa est illa generatio, sed tributa, ut alienus ab omni obligatione peccati de Spiritu et 121.0040C| Virgine nasceretur. Sic et nobis, ut « ex aqua et Spiritu renasceremur » non retributum est pro aliquo merito, sed gratis tributum; et si nos lavacrum regenerationis fides duxit, non ideo putare debemus priores nos dedisse aliquid, ut retribueretur nobis regeneratio salutaris: ille quippe nos fecit credere in Christum, qui nobis fecit, in quem credimus, Christum; ille facit in hominibus principium fidei et perfectionem in Jesum, qui fecit hominem « principem fidei et perfectorem Jesum. » Sic enim est appellatus, ut scitis, in Epistola quae est ad Hebraeos (Hebr. XII, 2), vocat enim Deus praedestinatos multos filios suos, ut eos faciat membra praedestinati unici Filii sui.] Item infra (cap. 16 in fin.): [Ad hanc vocationem qui pertinent, « omnes sunt docibiles Dei 121.0040D| (Isa. LIV, 13), » nec potest eorum quisquam dicere: Credidi, ut sic vocarer: praevenit eum quippe misericordia Dei, quia sic est vocatus ut crederet. « Omnes enim docibiles Dei » veniunt ad Filium, quoniam audierunt et didicerunt a Patre per Filium, qui evidentissime dicit: « Omnis qui audivit a Patre, et didicit, venit ad me (Joan. VI, 45, 39). » Istorum autem nemo perit, « quia omne quod dedit ei Pater, non perdit ex eo quidquam. » Quisquis ergo inde est, omnino non perit, nec erant inde qui perierunt, propter quod dictum est: « Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis. Nam si fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum (I Joan. II, 19). » Intelligamus ergo vocationem qua fiunt electi, non qui eliguntur 121.0041A| quia crediderunt, sed qui eliguntur ut credant; hanc enim et Dominus ipse satis aperit ubi dicit: « Non vos me elegistis, sed ego vos elegi (Joan. XV, 16). » Nam si propterea electi erant quia crediderant, ipsi eum prius utique elegerant credendo in eum, ut eligi mererentur: aufert autem hoc omnino, qui dicit: « Non vos me elegistis, sed ego vos elegi. » Et ipsi quidem procul dubio elegerunt eum, quando crediderunt in eum; unde non ob aliud dicit: « Non vos me elegistis, sed ego vos elegi, » nisi quia non elegerunt ut eligeret eos, sed ut eligerent eum elegit eos, quia misericordia ejus praevenit eos secundum gratiam, non secundum debitum. Elegit ergo eos de mundo, cum hic ageret carnem [ al., in carne], sed jam electos in seipso ante mundi constitutionem: 121.0041B| haec est immobilis veritas praedestinationis et gratiae.]
Sicut enim ex his quae breviter de beati Augustini libris collegimus, intelligi datur omnia sanctorum facta, dicta et cogitationes rectae, quibus coelestis regni beatitudinem mereantur accipere, non a semetipsis habent, sed gratia superni muneris acceperunt, cumque liberum voluntatis humanae sit arbitrium, infirmum tamen et invalidum est ad opus justitiae, si non per Dei gratiam validum fiat et forte, quae Dei gratia non solum subsequitur nos, ut bona quae 121.0042A| novimus possimus operari, verum etiam praevenit in omnibus faciens in nobis et voluntatem qua velimus ut possimus facere bonum, et tribuens fidem qua non solum credamus in Deum, verum etiam per quam quaecunque postulaverimus, impetremus a Deo: id est et principium fidei, et plenitudinem ejus nobis donans: sed et omnia opera recta, ut possimus facere gratia largiente possibilitatem accipimus faciendi. Haec cum ex superioribus sententiis satis manifesta fiant, tum quoque ex sanctorum Patrum dictis, quorum hic testimonia propter brevitatem omisimus ponere, satis patescunt. Jam vero de praedestinatione sanctorum ita posita testimonia incunctanter loquuntur, ut omnium praedestinatorum numerum definitum esse doceant, et neminem eorum posse 121.0042B| perire. Quae cum ita sint, jam videndum est utrum mali praedestinati sint ad poenam: sed cum ex praedestinatione sanctorum hoc facile possit colligi, quia si illorum certa est praedestinatio, et nemo potest perire electorum, sequitur ut etiam reproborum definita procul dubio sit praedestinatio: neque enim Dei dispositio, quae sanctorum numerum ita constituit ut nemo ex eis perire possit, non etiam de reprobis aliquid judicavit; sed quid ex hoc sanctorum dicta loquantur sequenti libello monstrabitur.
PRAEFATIO LIBRI SECUNDI AD CAROLUM REGEM. 121.0041| 121.0041C| Superiore libello, rex religiose, qua valui brevitate sanctorum dicta decerpens, aperui, pro qualitate ingenii nostri, quod omnia divinis agantur dispensationibus; et licet iniquorum pravae sint voluntates et actiones perversae, nequaquam tamen effugere possunt divinorum dispensationem judiciorum: sed unde Deo adversantur, inde illius voluntati serviunt. Hinc quoque manifestum, quantum credimus, elicuit quia non solum quae sunt, sed et quae futura sunt dispensat coelestis sapientia, et unumquodque ad suam finem perducit, non solum bonos, verum etiam malos, secundum quod ante saecula aeternaliter disposuit, moderatur et agit; et sicut non est nova cogitatio apud Deum, ita nec novum consilium, et quid de singulis agatur, in aeterna sapientia illius dispositum est et immutabiliter determinatum. Ostendimus 121.0041D| etiam praedestinationem sanctorum divina gratia regi, nec electorum numerum aut posse minui aut vacillari: sed sicut ante saecula electi sunt, ita eorum electio inconvulsa manebit, quae omnia non 121.0042C| nostris verbis, sed sanctorum dictis monstravimus. Superest nunc ut de praedestinatione iniquorum, juxta quod magnificentia vestra dignata est nobis injungere, sanctorum dicta exempla colligamus: ubi etiam de sanctorum praedestinatione pariter loquemur. Quae cum fuerint a nobis explicita, breviter aperire conabimur quemadmodum cum Deus malos praedestinatos habeat ad poenam, non tamen auctor sit malorum, nec sit voluntatis ejus perditio impiorum: « Qui omnes homines vult salvare, et ad agnitionem veritatis venire (I Tim. II, 4). » Obsecramus autem celsitudinem majestatis vestrae, ut si quid in litteris nostris quod vobis displicuerit, inveneritis, misericorditer corrigatis, nobisque corrigenda significare non dedignemini: vel si quis deprehensor exstiterit earum, detur nobis defensionis locus, ut 121.0042D| vel acquiescamus juste reprehendenti, vel confirmemus quae vera fuerint dicta, vestramque pietatem circa humilitatem nostram semper mereamur habere propitiam.
LIBER SECUNDUS. DE PRAEDESTINATIONE DEI. 121.0043| 121.0043A| Antequam de malorum praedestinatione loquamur, quid sit praedestinatio, beati Augustini dictis doceamus. Ait enim Augustinus libro de Praedestinatione: [Praedestinatio quippe a praemittendo ( al., praevidendo) et praeveniendo vel praeordinando futurum aliquid dicitur.] Quibus verbis ostendit quod praemissio et praeordinatio, sive praeventio, praedestinatio sit, et in verbis differre, sensu vero non discrepare. Et Fulgentius in libro de Praedestinatione ita ait (Fulgent. ad Monimum de gemina Praedest., l. I, cap. 20): [Neque enim est alia Dei praedestinatio, nisi futurorum operum ejus aeterna praeparatio.] Et hic praeparationem praedestinationem nominavit: proinde sive praeparationem sive praedestinationem in sanctorum dictis positum invenerimus, unum 121.0043B| idemque significari docemur. Et de praedestinatione ita venerabilis doctor Augustinus in Expositione evangelii Joannis (tract. XIV) dicit: [ « Qui de coelo venit supra omnes est; et quod vidit et audivit hoc testatur; testimonium ejus nemo accepit. » Si nemo, ut quid venit? Quorumdam ergo nemo. Est quidam populus praeparatus ad iram Dei, damnandus cum diabolo: horum nemo accepit testimonium Christi. Nam si omnino nemo, nullus homo. Quid est quod sequitur? « Qui accepit testimonium ejus, signavit quia Deus verax est. » Certe ergo non nemo, si tu ipse dicis: « Qui accepit testimonium ejus, signavit quia Deus verax est. » Responderet ergo fortasse interrogatus Joannes, et diceret: Novi quid dixerim, Nemo. Est enim quidam populus natus ad iram 121.0043C| Dei, et ad hoc praecognitus. Qui sint enim credituri, et qui non sint credituri, novit Deus; qui sint perseveraturi in eo quod crediderunt, et qui sint lapsuri novit Deus: et numerati sunt Deo omnes futuri in vitam aeternam; et novit jam populum illum distinctum. Et si ipse novit, et prophetis dedit nosse per Spiritum suum, dedit et Joanni. Cum enim superius multis testimoniis monstratum sit sanctorum esse praedestinationem, et nunc dicitur: quidam populus praeparatus ad iram Dei damnandus cum diabolo, et praeparatio praedestinatio sit, sicut superius patefactum est, monstratur esse gemina praedestinatio, id est et eorum qui numerati sunt Deo, et pertinent ad vitam aeternam, et eorum qui praeparati sunt ad iram Dei damnandi cum diabolo. [Item in eodem 121.0043D| (tract. XLVIII): [ « Sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis (Joan. X, 26). » Jam supra didicistis quae sint oves: estote oves. Oves credendo sunt, oves pastorem sequendo sunt, oves Redemptorem 121.0044A| non contemnendo sunt, oves per ostium intrando sunt, oves exeundo et pascua inveniendo sunt, oves aeterna vita perfruendo sunt. Quomodo ergo istis dixit: « Non estis ex ovibus meis? » Quia videbat eos ad sempiternum interitum praedestinatos, non ad vitam aeternam sui sanguinis pretio comparatos]. Item inferius: « Vitam aeternam dabo eis, » id est ovibus meis, « et non peribunt in aeternum. » Subaudis, tanquam eis dixerit: Vos peribitis in aeternum, quia non estis ex ovibus meis. « Non rapiet eas quisquam de manu mea. » Intentius accipite: « Pater meus quod dedit mihi majus est omnibus. » Quid potest lupus, quid potest fur et latro? Non perdunt nisi ad interitum praedestinatos. De illis autem ovibus de quibus dicit Apostolus: « Novit 121.0044B| Dominus qui sunt ejus (II Tim. II, 19); » et: « Quos praescivit, ipsos et praedestinavit; quos autem praedestinavit, ipsos et vocavit: quos autem vocavit, illos et justificavit; quos autem justificavit, illos et glorificavit (Rom. VIII, 29, 30): » de ovibus istis nec lupus rapit, nec fur tollit, nec latro interficit. Securus est de numero earum, qui pro eis novit quod dedit. Et hoc est quod ait: « Non rapiet eas quisquam de manu mea; » et item ad Patrem: « Pater meus quod dedit mihi majus omnibus est (Joan. XI, 28, 29). »
Et hic et superius dum qui non sunt ex ovibus Christi, ad interitum dicit praeparatos, ostendit geminam esse praedestinationem; quia et sancti praedestinati sunt ad vitam, et qui in peccatis suis perseveraturi sunt, ad interitum. Item in eodem (tract. 121.0044C| XLV): [Si catholici fideles erant, oves erant; si oves erant, quomodo vocem alieni audire potuerunt? cum Dominus dicat: « Non audierunt eos oves (Joan. X, 8). » Audistis, fratres, altitudinem quaestionis? Dico ergo: « Novit Dominus qui sunt ejus (II Tim. II, 19), » novit praescitos, praedestinatos: de illo quippe dicitur: « Quos autem praescivit, et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus: quos autem praedestinavit, ipsos et vocavit; et quos vocavit ipsos et justificavit? quos autem justificavit, ipsos et glorificavit. Si Deus pro nobis, quis contra nos? » Adde adhuc: « Qui proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum, quomodo non et cum illo omnia nobis donavit? » (Rom. VIII, 29-32.) Sed 121.0044D| quibus « nobis? » Praescitis, praedestinatis, justificatis et glorificatis. De quibus sequitur: « Quis accusabit adversus electos Dei (Ibid., 33). » « Novit ergo Dominus qui sunt ejus; » ipsi sunt oves. Aliquando 121.0045A| se ipsas nesciunt, sed pastor novit eas, secundum istam praedestinationem, secundum istam Dei praescientiam, secundum electionem ovium ante constitutionem mundi. Nam et hoc dicit Apostolus: « Sicut elegit nos in ipso ante constitutionem mundi (Eph. I, 4). » Secundum istam ergo praescientiam Dei et praedestinationem, quam multae oves foris et quam multi lupi intus, et quam multae oves intus et multi lupi foris! Quid est quod dixi, quam multae oves foris? Quam multi modo luxuriantur, casti futuri; quam multi blasphemant Christum, credituri in Christum; quam multi se inebriant, sobrii futuri; quam multi rapiunt res alienas, donaturi suas. Verumtamen modo alienam vocem audiunt, alienos sequuntur. Item quam multi intus laudant, blasphematuri; 121.0045B| casti sunt, fornicaturi; sobrii sunt, se vino postea sepulturi; stant casuri, non sunt oves. De praedestinatis enim loquimur; de his loquimur, quos « novit Dominus qui sunt ejus (II Tim. II, 19); » et tamen ipsi quandiu recte sapiunt, Christi vocem audiunt. Ecce audiunt ipsi, non audiunt illi, et tamen secundum praedestinationem non oves isti, et oves illi. Adhuc manet quaestio, quae mihi interim nunc videtur ita posse dissolvi. Est aliqua vox, est, inquam, aliqua vox pastoris, in qua oves non audiunt alienos, in qua non oves non audiunt Christum. Quae est ista vox? « Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22). » Hanc vocem non negligit proprius, non audit alienus: nam et ille hoc ei praedicat, ut perseveret apud ipsum usque in finem, 121.0045C| et non apud Deum perseverando, non audit hanc vocem: venit ad Christum, audivit alia et alia verba, illa et illa omnia, vera sana omnia, inter quae omnia est et illa vox: « Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. » Istam qui audierit ovis est. Sed audiebat illam nescio quis et desipuit, refriguit, audivit alienam: si praedestinatus est, ad tempus erravit, in aeternum non periit; redit ut audiat quod neglexit, faciat quod audivit. Si enim de his est qui praedestinati sunt, et errorem ipsius Deus praescivit, et conversionem futuram; si aberravit, redit, ut audivit vocem illam pastoris, et sequatur dicentem: « Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. » Bona vox, fratres, vera, pastoralis ipsa est: « Vox salutis in tabernaculis justorum (Ps. XI, 15). » Nam 121.0045D| facile est audire Christum, facile est laudare Evangelium, facile est acclamare disputatori; perseverare usque in finem, hoc est ovium vocem pastoris audientium. Tentatio accidit, persevera usque in finem. Usque in quem finem perseverabis? Quousque finias viam. Quandiu enim non audis Christum, adversarius tuus est in ista via, hoc est in ista mortali vita. Sed quid dicit? « Concorda cum adversario tuo cito, dum es cum eo in via (Matth. V, 25). » Audisti, credidisti, concordasti. Si adversabaris concorda. Si tibi praestitum est concordare, noli ulterius litigare. Quando enim finiatur via nescis, sed tamen scit ille. Si ovis es, et si perseveraveris usque in finem, salvus eris: ac per hoc istam 121.0046A| vocem non contemnunt sui, non audiunt alieni.] Et hic cum dicit secundum praedestinationem non oves istos, et oves illos, ostendit geminam esse praedestinationem. Item in eodem (tract. XLII). [Quod vero sequitur: « Propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis (Joan. VIII, 47), » eis dictum est qui non solum peccato vitiosi erant, nam hoc malum commune erat omnibus, sed etiam praecogniti quod non fuerant credituri ea fide, qua sola possent a peccatorum obligatione liberari. Quapropter praesciebat illos, quibus talia dicebat, in eo permansuros, quod ex diabolo erant, id est in suis peccatis atque impietate morituros, in qua ei similes erant, nec venturos ad regenerationem, in qua essent filii Dei, hoc est ex Deo nati, a quo erant homines creati. Secundum 121.0046B| hanc praedestinationem locutus est Dominus, non quod aliquem hominem invenerit, qui vel secundum regenerationem jam esset ex Deo, vel secundum naturam jam non esset ex Deo.] Et hic dum secundum praedestinationem dicit locutum esse Dominum, ut aliqui essent ex Deo, alii non ex Deo, geminam ostendit praedestinationem. Item in eodem (tract. CX), cum de mundo fideli et infideli loqueretur sic ait: [Isti autem omnes, quid est nisi mundus? Non hostilis utique, sed fidelis. Nam ecce, qui dixerat: « Non pro mundo rogo (Joan. XVII, 9), » pro mundo rogat ut credat, quoniam est mundus de quo scriptum est: « Ne cum mundo damnemus (I Cor. XI, 32). » Pro isto mundo non rogat: neque enim quo sit praedestinatus, ignorat. Et est mundus de quo scriptum 121.0046C| est: « Non venit filius hominis ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum (Joan. III, 17). » Unde et Apostolus: « Deus, inquit, erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19). » ] Cum enim dicit quia non ignorat quo sit praedestinatus mundus, pro quo non rogat, manifeste demonstrat praedestinationem reproborum. Et quia est praedestinatio electorum et reproborum, gemina esse monstratur praedestinatio. Item in eodem (ibid.): [Quandiu enim credimus quod non videmus, nondum sumus ita consummati quemadmodum erimus, cum meruerimus videre quod credimus. Rectissime igitur ibi, « ut credat mundus; hic, ut cognoscat mundus: » tamen et ibi et hic « quia tu me misisti (Joan. XVII, 21), » ut noverimus quantum pertinet ad Patris et 121.0046D| Filii insuperabilem charitatem, hoc nos modo credere quod tendimus credendo cognoscere. Si autem diceret, ut cognoscant quia tu me misisti, tantumdem valeret quantum hoc quod ait, « ut cognoscat mundus. » Ipsi sunt enim mundus, non permanens inimicus, qualis est mundus damnationi praedestinatus, sed ex inimico amicus effectus, propter quem « Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19). » Ideo dixi: « Ego in eis, et tu in me; » tanquam diceret: « Ego in eis » ad quos misisti me; « et tu in me, » mundum reconcilians tibi per me. Propterea sequitur etiam illud quod ait: « Et dilexisti eos, sicut et me dilexisti (Ibid., 23). » In Filio quippe Pater nos diligit, quia « in ipso nos elegit ante mundi constitutionem]. » 121.0047A| Et hic dicens mundum damnationi praedestinatum, geminam ostendit praedestinationem. Item in eodem (tract. XI): [Quomodo ergo non erimus cum Christo ubi est, quando in Patre cum illo erimus, in quo est. Neque hinc Apostolus nobis quamvis nondum rem tenentibus, sed tamen spem gerentibus tacuit: ait enim: « Si resurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextra Dei sedens; quae sursum sunt sapite, non quae super terram: mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo (Col. III, 1-3). » Ecce interim per fidem ac spem vita nostra ubi Christus est, cum illo est, quia cum Christo in Deo est. Ecce velut jam factum est quod oravit ut fieret dicens: « Volo ut ubi ego sum, et illi sint mecum 121.0047B| (Joan. XVII, 24). » Sed nunc per fidem, quando autem fiet per speciem? « Cum Christus, inquit, apparuerit vita vestra, tunc et vos apparebitis cum illo in gloria (Col. III, 4). » Tunc apparebimus quod tunc erimus, quia tunc apparebit non inaniter nos id credidisse ac sperasse antequam essemus facti, et cui Filius cum dixisset: « Ut videant claritatem meam, quam dedisti mihi, » continuo subjunxit « quia dilexisti me ante mundi constitutionem: » in illo enim dilexit nos ante mundi constitutionem, et tunc praedestinavit, quod in fine futurum est mundi. « Pater, » inquit, « juste, mundus te non cognovit » quia justus es, ideo te non cognovit: mundus quippe ille damnationi praedestinatus merito non cognovit; mundus vero, quem per Christum reconciliavit, non merito, 121.0047C| sed gratia cognovit. Quid est enim eum cognoscere, nisi vita aeterna? quam mundo damnato utique non dedit, reconciliato dedit. Propterea utique « mundus non cognovit, » quia justus es, meritis ejus, ut non cognosceret, tribuisti, et propterea mundus reconciliatus cognovit, quia misericors es, et ut cognosceret non ei merito, sed gratia subvenisti.] Et hic mundum damnationi praedestinatum dicens, geminam praedestinationem ostendit, quoniam praedestinationem eorum qui salvantur superius posita exempla satis superque demonstrant. Item in libro Enchiridion (cap. 100): [Haec sunt « magna opera Domini exquisita in omnes voluntates ejus (Psal. CX, 2), » et tam sapienter exquisita, ut cum angelica et humana creatura peccasset, id est non quod ille, sed quod 121.0047D| voluit ipsa fecisset, etiam per eamdem creaturae voluntatem, qua factum est quod Creator noluit, impleret ipse quod voluit, bene utens et malis, tanquam summe bonus, ad eorum damnationem quos juste praedestinavit ad poenam, et ad eorum salutem quos benigne praedestinavit ad gratiam.]
Item in libro quarto de Natura et Origine animae ad Vincentium Victorem (lib. IV, cap. 11): [Absit enim hoc volens diluere, ut dicam, quae ipse dixisti: Quod anima per carnem meruerit, inquinari, et esse peccatrix, nullum habens ante peccatum, quo recte id meruisse dicatur: et, Quod etiam sine baptismo originalia peccata solvantur: et, Quod regnum quoque coelorum non baptizatis in fine tribuatur. Haec 121.0048A| atque hujusmodi venena fidei, nisi dicere timerem, fortasse de hac re definire aliquid non timerem. Quanto melius igitur non separatim de anima disputo, et affirmo quod nescio, sed quod apertissime Apostolum video docuisse (Rom. V, 18), simpliciter teneo: « Ex uno homine omnes homines ire in condemnationem » qui nascuntur ex Adam, nisi ita renascantur in Christo, sicut instituit ut renascantur, antequam corpore moriantur, quos praedestinavit ad aeternam vitam misericordissimus gratiae largitor: qui est et illis quos praedestinavit ad mortem aeternam justissimus supplicii retributor.] In his duobus testimoniis manifestissime monstrat geminam venerabilis Augustinus praedestinationem.
Item in libro secundo de Baptismo parvulorum: 121.0048B| [Ut autem innotescat quod latebat, et suave fiat quod non delectabat, gratia Dei est, qua adjuvat hominum voluntates: qua ut non adjuventur in ipsis itidem causa est, non in Deo, sive damnandi praedestinati sunt propter iniquitatem superbiae; sive contra ipsam superbiam judicandi et eruditi filii sint misericordiae. Unde Jeremias cum dixisset: « Scio, Domine, quia non est in homine vita ejus, nec viri est ut ambulet, et dirigat gressus suos, » continuo subjungit: « Corripe me, Domine; verumtamen in judicio, et non in furore tuo (Jer. X, 23, 24). » Tanquam diceret: Scio ad correptionem meam pertinere, quod minus abs te adjuvor, ut perfecte dirigantur gressus mei: verumtamen hoc ipsum noli sic mecum agere, tanquam in furore quo iniquos damnare 121.0048C| statuisti; sed tanquam in judicio, quo doces tuos non superbire. Unde alibi dicitur: « Et judicia tua adjuvabant me (Psal. XVIII, 175). » Nullius proinde humanae culpae in Deum referas causam: vitiorum namque omnium humanorum causa superbia est.] Hac sententia ostendit venerabilis Augustinus malos propter iniquitatem superbiae damnationi praedestinatos, non autem ad peccatum: quoniam peccatum non est ex Deo. Neque enim auctor mali est Deus, poenae vero redditio ex Deo est. Quia justum est ut qui Deo per humilitatem subdi noluit, propter superbiam coelesti ultione feriatur. Unde praedestinatio Dei ad poenam est, quam subituri sunt mali, qui perseverabunt in iniquitate: non autem ad peccatum; quia Deus auctor mali non est, neque 121.0048D| placet Deo iniquitas, et eorum quae operatur Deus praedestinator est; videlicet, vel bonorum quae redditurus est sanctis, vel poenarum, quas iniquis puniendis illaturus est. At vero malorum sicut non est auctor, ita nec praedestinator. Non enim peccatum ex Deo est, sed ex diabolo. Atque propterea suorum operum quae vel misericorditer respicit, vel juste punit, praedestinator est: eorum autem quae non agit, sicut vindex est, ita praedestinator non est. Item in libro decimo quinto de Civitate Dei: [Arbitror nos satis jam fecisse magnis et difficillimis quaestionibus de initio vel de fine mundi, vel animae, vel ipsius generis humani: quod in duo genera distribuimus; unus eorum qui secundum hominem, alterum 121.0049A| eorum qui secundum Deum vivunt, quas etiam mystice appellamus civitates duas, hoc est duas societates hominum, quarum una est, quae praedestinata est in aeternum regnare cum Deo, altera aeternum supplicium subire cum diabolo.] Item in libro novissimo de Civitate Dei cum de bonis, quae largitur malis Deus, loqueretur, ait: [Quid igitur dabit eis quod praedestinavit ad vitam, qui haec etiam dedit eis quos praedestinavit ad mortem.] Item in expositione psalmi noni, sumens testimonium ex Evangelio: « [Qui autem non credit, » inquit, « jam judicatus est (Joan. III, 18): » id est, isto occulto judicio jam praeparatus est ad illud manifestum.] Item inferius: [Non in toto corde confitetur Domino, qui de providentia ejus in aliquo dubitat. Sed quia jam 121.0049B| cernit occulta sapientia Dei, quantum sit invisibile praemium ejus qui dicit: « Gaudemus in tribulationibus (Rom. V, 3), » et quemadmodum omnes cruciatus, qui corporaliter inferuntur, aut exerceant conversos ad Deum, aut ut convertantur admoneant, aut juste damnationi ultimae praeparent obduratos, et sic omnia ad divinae providentiae regimen referantur, quae stulti quasi casu, et temere, et nulla divina administratione fieri putant.] In his omnibus testimoniis praedestinati ostenduntur mali ad poenam, sed non praedestinati ad peccatum: quoniam eorum, quae facturus est Deus, praedestinator est; quae vero non fecit, nec facturus est, ea non praedestinat. Quia autem judicaturus est mundum, et impios justo supplicio pro iniquitatibus suis damnaturus, propterea 121.0049C| reos praedestinavit ad poenam, et poenam praedestinavit illis: ad peccatum autem non eos praedestinavit; quoniam non est Deus auctor iniquitatis, quoniam sicut justitia ex Deo est, et omne opus bonum; ita iniquitas, et omne opus pravum ex diabolo. Unde et sanctus Augustinus hoc ipsum insinuans ait paulo superius: [Nullius proinde culpae humanae in Deum referendam causam: vitiorum namque omnium humanorum causa superbia est.] Et Cassiodorus cum dicit peccatores in praedestinatione repulsos eos qui damnandi sunt in judicio, ostendit propter iniquitatem damnandos, quae praedestinata a Deo non est; damnandi vero ipsi praedestinati sunt; quia justum est ut poena inferatur eis qui noluerunt obedire praeceptis justitiae. Item in libro de 121.0049D| Perfectione justitiae (c. 13): [ « Deus de coelo respexit super filios hominum, ut videat si est intelligens aut requirens Deum (Psal. XIII). » Hoc ergo « bonum » quod est requirere Deum, « non erat qui faceret, non erat usque ad unum (Ibid.), » sed in eo genere hominum quod praedestinatum est ad interitum; super hos enim respexit Dei praescientia, protulitque sententiam.] Quod sanctus Augustinus in hac sententia malos dicit ad interitum praedestinatos, ne hoc (interitum) peccatum intelligamus, sed peccati vindictam quae in se reddenda est peccatoribus, beatus Fulgentius in libro ad Monimum discipulum suum (lib. I, c. 6) satis manifeste demonstrat. In quo libro et praedestinationem malorum 121.0050A| docet ad supplicium, et quia Deus ad iniquitatem nullum praedestinat, verissima ratione insinuat; de quo libro pauca excipere volui, et huic operi inserere. Ait enim:
[Quod ergo ante gehennam mali pereunt, non est divini operis, sed humani: quod autem in gehenna perituri sunt, hoc facit Dei aequitas, cui nulla placet peccantis iniquitas. « Qui » enim « diligit iniquitatem, odit animam suam (Psal. X, 6). » Et dicit Joannes quia « Omnis qui facit peccatum, et iniquitatem facit, et peccatum est iniquitas (I Joan. III, 4). » Et Deus per prophetam dicit quia « Anima, quae peccaverit, ipsa morietur (Ezech. XVIII, 4). » De Filio autem Dei Joannes dicit: « Scimus quia ille apparuit, ut peccata tolleret, et peccatum in eo non est 121.0050B| (I Joan. III, 5). » Sicut ergo peccatum in eo non est, ita peccatum ex eo non est: quod autem ex eo non est, opus ejus utique non est. Quod autem nunquam est in opere ejus, nunquam fuit in praedestinatione ejus. Non ergo praedestinati sunt mali ad hoc quod male operantur, a concupiscentia substracti et illecti, sed ad hoc quod juste patiuntur inviti. Praedestinationis enim nomine non aliqua voluntatis humanae coactitia necessitas exprimitur, sed misericors et justa futuri divini operis sempiterna dispositio praedicatur. « Deo » autem « misericordiam, et judicium (Psal. C, 1) » cantat Ecclesia, cujus hoc opus est in homine, ut occulto voluntatis suae, non tamen injusto consilio, aut gratuitam misericordiam praeroget misero, aut debitam justitiam rependat injusto. Imo 121.0050C| aut misericorditer debitori donet quod si vellet juste posset exigere: aut juste cum usuris quod suum est exigat, et iniquo debitori quod debetur iniquitatibus reddat. Ac sic ut istum prorsus indignum misericordia praeveniat, aut illum ita dignum inveniat. Ipse etenim donat gratis indigno gratiam, qua justificatus impius illuminetur munere bonae voluntatis, et facultate bonae cooperationis; ut praeveniente misericordia bonum velle incipiat et subsequente misericordia bonum quod vult facere valeat. Utrumque autem praedestinando Deus, et praeparavit in illa incommutabili voluntate, in qua sic futurum effectum hominis renovandi disposuit, ut ejus voluntas in opere novo nova esse non possit (cap. 8). Donat etiam gratiam digno in retributionem mercedis 121.0050D| aeternae, ut scilicet sive cum impium pie justificat justus, quia de ipso Apostolus dicit: « Ut sit ipse justus et justificans eum, qui ex fide est Jesu (Rom. III, 26); » seu cum justum juste glorificat pius, « quia quos justificavit, illos et glorificavit (Rom. VIII, 30), » eadem sit operatio gratiae quae meritum hominis bonum, et initiat ad justitiam, et consummat ad gloriam: primo in homine inchoans voluntatem bonam, deinde eamdem voluntatem adjuvans inchoatam, ut eadem voluntas et divino dono bona sit, et divino adjutorio malam superare concupiscentiam possit; et Deo perficiente talis postmodum ipsa voluntas sit, ut malam concupiscentiam habere non possit; ac sic in praesenti vita gratiae adjutorio infirmitati 121.0051A| non cedat, in futura autem gratiae beneficio infirmitatem non habeat; et nunc recreetur continuo juvamine medicanunis: tunc vero fruatur aeterna plenitudine sanitatis. Haec autem Deus, sicut in praedestinatione semper habuit, sic per gratiam sicut praedestinaverat facit. Praedestinationis itaque ipsius insinuatur agnitio, cum dicit Scriptura: « Et praeparatur voluntas a Domino (Prov. VIII, juxta LXX). » Non autem ob aliud praeparata dicitur, nisi quia danda praedicitur. A quo enim praeparatur per bonitatem sempiternam, ab ipso datur per indebitam gratiam.] In hac sententia quid Deus praedestinat, et quid non praedestinat probabili ratione discernit, quia demonstrat peccatum non esse in praedestinatione Dei, sed poenam peccati. At vero beata merita 121.0051B| sanctorum et remunerationem utraque in praedestinatione Dei esse fatetur, quia utraque a Deo sunt. Non enim aliquid boni habent sancti, nisi a Deo, et remuneratio pro bonis, quae gesserunt electi, a Deo est, propterea utraque a Deo sunt praedestinata. Item in sequentibus (cap. 12): [Ideo ergo in promissis Dei nulla est falsitas, quia in faciendis nulla Omnipotenti est difficultas, et propterea ibi nunquam deest voluntatis effectus; quia voluntas ipsa non aliud invenitur esse quam virtus. Quidquid autem vult potest, qui quantum vult tantum potest. Propterea de illo solo digne dicitur: « Omnia quaecunque voluit fecit (Psal. CXIII et CXXXIV). » Et iterum: « Subest enim tibi, cum voles, posse (Sap. XII, 18). » Ideo diximus tantam ibi esse virtutem voluntatis, 121.0051C| quanta et voluntas ipsa virtutis: quia cui semper subest, cum volet, posse, non aliud est in illo velle, quam posse (cap. 13). Quia ergo Deus nulla necessitate compellitur, ut aliquid nolens permittat, nullius utique adversitatis impeditur obstaculo, quo id quod promisit, aut minus quam vult, aut tardius faciat. Proinde potuit, sicut voluit, praedestinare quosdam ad gloriam, quosdam ad poenam. Sed quos praedestinavit ad gloriam, praedestinavit ad justitiam: quos autem praedestinavit ad poenam, non praedestinavit ad culpam.] Item paulo inferius: [In sanetisigitur coronat Deus justitiam, quam eis gratis ipse tribuit, gratis servavit, gratisque perfecit. Iniquos autem condemnavit pro impietate vel injustitia, quam in eis ipse non fecit. In illis enim opera sua 121.0051D| glorificat; in istis autem opera non sua condemnat. Hoc itaque praedestinavit Deus, quod erat ipse facturus, aut quod fuerat largiturus. Illud vero nullatenus praedestinavit, quod sive per gratiam, seu per justitiam facturus ipse non fuit.] Item in eodem (cap. 23): [Fidelibus congruit credere et fateri Deum bonum, et justum praescisse quidem peccatores homines, quia nihil eum latere potuit futurorum (neque enim vel futura essent, si in ejus praescientia non fuissent, non tamen praedestinasse quemlibet hominem ad peccatum; quia si ad peccatum aliquod Deus hominem praedestinaret, pro peccatis hominem non puniret. Dei enim praedestinatione aut peccatorum praeparata est pia remissio, aut peccatorum justa 121.0052A| punitio. Nunquam igitur Deus ad hoc hominem potuit praedestinare, quod ipse disposuerat, et praecepto prohibere, et misericordia diluere, et justitia punire. Iniquos itaque, quos praescivit Deus hanc vitam in peccato terminaturos, praedestinavit supplicio interminabili puniendos: in quos sicut culpanda non est praescientia humanae iniquitatis, ita praedestinatio justissimae laudanda est ultionis; ut agnosceretur non ab eo praedestinatum hominem ad qualecunque peccatum, quem praedestinavit peccati merito puniendum (cap. 24). Deus itaque omnia hominum opera, sive bona sive mala praescivit, quia eum latere nihil potuit, sed sola bona praedestinavit, quae se in filiis gratiae facturum esse praescivit: mala vero futura opera illorum quos non praedestinavit ad regnum, 121.0052B| sed ad interitum praescivit potentissima deitate, et ordinavit provida bonitate: et quia praescius fuit, quod eadem mala non solum ipse facturus non esset, sed nec homo in quantum ei humiliter adhaesisset, in eo nobis insuperabilem potentiam praescientiae suae magis ostendit, quia nec in malis praedestinationem justitiae suae vacare permisit. Ostensurus itaque Deus quid reddendum praesciverit, quid donandum, praedestinavit illos ad supplicium, quos a se praescivit malae voluntatis vitio discessuros; et praedestinavit ad regnum, quos ad se praescivit misericordiae praevenientis auxilio redituros, et in se misericordiae subsequentis auxilio esse mansuros. In istis misericordiam custodiens, in illis justitiam tenens: istis quod promisit pie tribuens, illis nihilominus 121.0052C| quod praedixit juste retribuens. Sic autem Deus non omnia promisit quae praedixit, quamvis praedixerit omnia quae promisit sicut non omnia praedestinavit quae praescivit, quamvis omnia praedestinata praesciverit. Praescivit enim hominum voluntates bonas et malas: praedestinavit autem non malas, sed bonas solas. Et licet in ejus praedestinatione non fuerit, ut malitiam voluntati humanae dedisset, fuit tamen in ejus praedestinatione, quid humanae voluntatis malitiae reddidisset propter hoc quia, sicut Psalmista testatur, « Misericors est Dominus et justus (Psal. CXIV, 5), » praedestinavit justos ad gloriam, iniquos ad poenam. Justificandis ergo atque glorificandis praedestinatum misericordiae suae opus praedixit pariter, et promisit. Iniquis autem 121.0052D| praedestinatum justitiae suae opus praedixit tantummodo, non promisit.] Item in eodem (cap. 26): [In sanctis igitur perfecturus est Dominus, quod ut essent boni, gratis dedit. Quod autem daturum se praescivit, in aeterna bonitatis dispositione praedestinavit. Ipsa est enim praedestinatio Dei, sempiterna scilicet dispositio futuri operis Dei. Porro autem in iniquis puniturus est, quod ut essent mali non dedit; nec eos ad iniquitatem aliquam praedestinavit; quia ut inique vellent, hoc eis daturus ipse non fuit. Et quia malae voluntatis perseverans iniquitas inulta remanere non debuit, tales ad interitum praedestinavit, quia talibus justae punitionis supplicium praeparavit. Quod utique manifesto Dominus ipse sermone 121.0053A| perdocuit, in eo quod a se ostendit paratum non solum regnum ubi laetentur boni, sed et ignem aeternum ubi crucientur mali. Bonis etenim dicturus est: « Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est a constitutione mundi (Matth. XXXV, 34). » Malis autem dicturus est: « Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Ibid., 41). » Ecce ad quod Deus iniquos et impios praedestinavit, id est ad supplicium justum, non aliquod opus injustum; ad poenam, non ad culpam; ad punitionem, non ad transgressionem; ad interitum, quem ira justi Judicis peccantibus reddidit; non ad interitum, quo in se iram Dei peccantium iniquitas provocavit. Quod beati Apostoli praedicatio manifestat, qui malos, quos 121.0053B| in aeternum damnaturus est Deus, « vasa » vocat « irae, » non culpae. Ait enim: « Quod si volens Deus, ostendere iram, et notam facere potentiam suam, sustinuit in multa patientia vasa irae aptata in interitum ut ostenderet divitias gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam (Rom. IX, 22, 23). » ]
In hac extrema sententia notandum quod de Evangelio sumens testimonium, ait praedestinatos malos in ignem aeternum, eo quod dicturus est Dominus in judicio, non solum bonis, ut percipiant regnum sibi paratum a constitutione mundi, verum quod malis dicturus est: « Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus; » ex hoc enim approbat quod iniquos et impios Dominus praedestinaverit ad supplicium, eo quod illis dicturus 121.0053C| est: « Ite in ignem aeternum. » Unde qui volunt dicere quod poena praedestinata sit injustis, non injusti praedestinati sunt ad poenam, viderint qualiter hujus auctoris dicta intelligant: cui enim paratur poena, is nimirum praeparatur ad poenam. Item in eodem (cap. 26): [Vasis vero irae nunquam Deus redderet interitum, si non spontaneum inveniretur homo habere peccatum: quia nec Deus peccanti homini juste inferret iram, si homo ex praedestinatione Dei cecidisset in culpam: sed quia causam iniquitatis suae ex propria homo habuit voluntate, propterea beatus Paulus « sustinuisse » asserit Deum « in multa patientia vasa irae aptata in interitum (Rom. IX, 21). » Haec igitur ira ideo talibus vasis interitum reddidit, quia in eis meritum voluntariae iniquitatis 121.0053D| invenit. Quomodo autem peccati servo iram justus Dominus intulisset, si servus ex praedestinatione Domini peccasset? In hoc itaque ista vasa Deus aptavit, in quo praedestinavit, hoc est in interitum: illum utique interitum quem Paulus malis repente superventurum denuntiat dicens: « Cum enim dixerint, Pax et securitas, tunc repentinus eis superveniet interitus (I Thess. V, 3). » Quod si Deus tales in peccatum praedestinaret, non eos Apostolus « vasa irae » mallet nominare, sed culpae; nec in interitum talia vasa, sed in peccatum dicerentur aptata. Nunc autem ideo « vasa irae » dicuntur, ut ostendatur in talibus ex Dei praedestinatione hoc 121.0054A| non esse quod est male ab eis admissum, sed quod est talibus bene redditum (cap. 27). Bene quippe malis interitus a Deo redditur, quamvis sit malus interitus eis qui nunc juste deseruntur et postmodum juste torquebuntur. In talibus enim judicium suum Deus desertione inchoat, cruciatione consummat; nam et hoc tempore, quo discedentes malos deserit, Deus non operatur in eis quod ei displicet, sed operatur per eos quod ei placet, postmodum eis redditurus quod ab ejus justitia merentur. Recipient enim, non pro eo quod Deus bene usus est eorum operibus malis, sed pro eo quod ipsi male abusi sunt Dei operibus bonis. Tales itaque Deus aptavit in interitum punitionis, quem peccatori justus judex praedestinatione justa decrevit, non in peccatum, quod 121.0054B| homo non ex praedestinatione divina, sed ex voluntate sua male concupiscendo coepit et male operando perfecit. « Concupiscentia » enim « concipiens peperit peccatum, peccatum vero consummatum genuit [ al., generat] mortem (Jac. I, 15). » Non ergo iniqui praedestinati sunt ad mortem animae primam, sed praedestinati sunt ad secundam, id est « ad stagnum ignis et sulphuris, » de quo beatus Joannes dicit: « Et diabolus qui seducebat eos missus est in stagnum ignis et sulphuris (Apoc. XX, 9); » et alio loco: « Et mors et infernus missi sunt in stagnum ignis (Ibid., 15). » Haec mors secunda est « stagnum ignis; » et qui non est inventus in libro vitae scriptus, « missus est in stagnum ignis. » Rursus dicit: « Dubiis autem et infidelibus, contaminatis, et homicidis, et impudicis, 121.0054C| et veneficis et idolis servientibus, et omnibus mendacibus, pars eorum in stagno ardenti et sulphure, quod est mors secunda (Apoc. XXI, 8). » Illam secundam nuncupat mortem quae sequitur ex sententia judicis, non illam quae praecessit in mala concupiscentia peccatoris.]
Per omnia doctor iste iniquos praeordinatos esse ad poenalem vitam iniquitatibus suis dogmatizat: ad peccatum vero non esse praeordinatos, quoniam iniquitas Deo non placet, nec eorum est praedestinator, quorum non est auctor. Sed cum scierit hominem peccaturum, et in peccatis permansurum, praedestinavit eum ad poenas quas juste esset passurus, nec haec praedestinatio compulit eum ad peccatum, aut certe ex necessitate ad poenas: quoniam, 121.0054D| sicut ipse testatur « qui omnia novit, » novit etiam et singulorum facta, novit et fines singulorum, et ex eo quod in eis vidit et cognovit, ex eo etiam et praedestinavit quid de singulis esset acturus. Sicut enim praescientia ejus neminem compellit ad peccatum, cum utique praescierit singulorum ante saecula aeterna peccata, ita quoque et praedestinatio ejus neminem compellit ad poenam, licet et antequam nascatur aliquis, praedestinatus sit, si permansurus est in iniquitate, ad poenam. Ex eo enim quod praescivit singulos quid essent acturi ex eo et praedestinavit aeternitate consilii sui quid esset de singulis facturus. Item Cassiodorus in expositione psalmi CVIII, cum 121.0055A| tractaret versiculum eum qui dicit: « Fiant nati ejus in interitum, in generatione una deleatur nomen ejus, » haec subjunxit: [Eosdemque natos dicit, quos superius pupillos ait. Et quoniam solent aliqui peccatorum genus propagare longinquum, ipsam quoque spem illis prosperitatis abscidit, ne quo se bono pessimae mentes consolarentur sive magis una generatio illa dicenda est, quando nascimur in peccatis; et ideo petit ut ad secundam, id est ad regenerationem, non perveniant: qui tamen in praedestinatione repulsi sunt ut in prima peccatorum suorum faece dispereant, ne secundae nativitatis beneficio laqueum mortis evadant.] Sed haec et illis similia dicuntur de illis qui in Domini judicatione damnandi sunt, et hic per praedestinationem 121.0055B| repulsos dixit, quos in aeternam damnationem in judicio mittendos pronuntiat: vidit enim malos perseveraturos Deus in malo, et ideo apud aeternam praescientiam suam talibus praedestinavit poenam. Non ideo tamen compelluntur ad poenam quia non ex eo quod praedestinati sunt judicantur, sed ex eo quod peccatores praesciti sunt, ad poenas praedestinati cognoscuntur: sicut enim nemo potest imputare Deo quod peccat, ita quoque quod pro peccatis puniendus sit. Peccat enim propria voluntate delinquens, puniendus autem est justo judicio judicantis: et sicut peccati causa non ex Dei praescientia descendit, quia nullus idcirco peccat quia Deus eum peccaturum praescierit, sed idcirco quia magis propriae concupiscentiae obedit quam praecepto prohibentis Dei a peccato: 121.0055C| ita quoque nullus idcirco ad poenam vadit, quia hoc in Dei praedestinatione ante fuerat: ex eo enim quod praescitus est in peccatis permansurus, et sine poenitentiae fructu vitam praesentem terminaturus, ex eo deputatus est ad poenam. Et sicut causa peccati concupiscentia est, qua magis obeditur voluntati carnis quam praecepto divino, ita poenae deputationis causa est peccati perpetratio, et postea pro peccato nulla digna satisfactio. Hinc sanctus Isidorus Hispalensis episcopus, vitae meritis et sapientiae lumine praeclarus, catholicorum sequens doctrinam magistrorum, in libro secundo Sententiarum (cap. 6) geminam fore praedestinationem tam sensuum quam verborum attestatione docet, dicens: [Gemina est praedestinatio, sive electorum ad requiem, sive 121.0055D| reproborum ad mortem. Utraque divino agitur judicio, ut semper electos superna et interiora sequi faciat, semperque reprobos, ut infima et exteriora delectent, deserendo permittat. Sicut ignorat homo terminum lucis et tenebrarum, vel utriusque rei quis finis sit, ita plenius nescit quis ante suum finem luce justitiae praeveniatur, vel quis peccatorum tenebris usque in suum terminum obscuretur, aut quis post lapsum tenebrarum conversus resurgat ad lucem. Cuncta haec Deo patent, hominem vero latent: quamvis justorum conversatio in hac vita probabilis sit, incertum tamen hominibus esse, ad quem sint finem praedestinati, sed omnia reservari futuro examini. Mira dispositio est supernae distributionis, per quam 121.0056A| hic justus amplius justificatur, implius amplius sordidatur. Malus ad bonum aliquando convertitur, bonus ad malum aliquando reflectitur; vult quis esse bonus et non valet; vult alter esse malus, et non permittitur interire, datur ei qui vult, esse bonus: alius nec vult, nec datur ei, ut sit bonus: iste nascitur in errore et moritur; ille in bono quo coepit usque in finem perdurat. Tandiu iste stat quousque cadat; ille male diu vivendo, in fine salvatur, respectusque convertitur; vult prodesse in bono justus nec praevalet, vult nocere malus et valet. Iste vult Deo vacare, et saeculo impeditur: ille in negotiis implicari cupit nec perficit. Dominatur malus bono, bonus damnatur pro impio, impius honoratur pro justo; et in hac tanta obscuritate non valet homo divinam 121.0056B| perscrutari dispositionem et occultum praedestinationis perpendere ordinem.]
Quibus verbis non solum quod sit electorum numerus praemio coronandus, et reproborum multitudo poena in judicio ferienda, divinae praedestinationis ordine dispositum fore clarissime demonstrat, verum utriusque ordinis, id est tam electorum quam reproborum, vita quo cursu quove tramite volubilis mundi tempora pertranseat, sicut superni moderaminis legem non egreditur, ita coelestis dispositione secreti docet esse praedestinatum. Utrorumque de fine, videlicet electorum seu reproborum, loquens ait: [Gemina est praedestinatio, sive electorum ad requiem, sive reproborum ad mortem.] Haec autem praedestinatio quemadmodum in singulis operetur 121.0056C| sequenti sententia monstrat. [Utraque, inquiens, divino agitur judicio, ut semper electos superna et interiora sequi faciat, semper reprobos, ut infima et exteriora delectent, deserendo permittat.] Docet enim quod praedestinationis ordo coelestis discrimine judicii liberetur, et electos divini amoris flamma, succendens, interiora, id est spiritalia et superna, id est coelestia, concupiscere semper faciat et sequi: at reprobos justo quidem judicio, mortalibus tamen occulto, dum desiderio supernae patriae non irradiat, atque eos invisibilis boni amore extorres derelinquit, non interiora, sed exteriora, non superna, sed infima, hoc est non spiritalia sed corporalia, non coelestia sed terrena bona diligere se quique permittit. Non enim veritatis quisquam bonum; vel amare potest, 121.0056D| vel assequi, nisi veritatis luce commonitus ipsa protestante veritate. « Nemo venit ad me, nisi Pater attraxerit eum (Joan. VI, 44); » et alibi: « Nemo novit Patrem nisi Filius, et cui voluerit, Filius revelare (Matth. XI, 27); » attrahi autem ad Christum quid est nisi ut in eum credatur et credendo sequatur. Sic quoque per Filium revelari Patrem non est aliud nisi fidei oculis Patrem videre, et dilectionis obsequio venerari; quem vero Pater trahat ad Christum, et cui Filius revelet Patrem, non humano, verum divino censetur judicio. Et in hac quidem mortalitate nulli cognitum quis ita trahatur ad Christum, vel cui sic Filius revelet Patrem, ut sit de numero electorum. Hinc beatus Isidorus prosequitur, dicens 121.0057A| [Sicut ignorat homo terminum lucis et tenebrarum, vel utriusque rei quis finis sit: ita plenius nescit quis ante suum finem luce justitiae praeveniatur, vel quis peccatorum tenebris usque in suum terminum obscuretur, aut quis post lapsum tenebrarum, conversus resurgat ad lucem.] Terminum lucis et tenebrarum ignorat homo, quoniam nescit in quo justitiae lux usque ad terminum vitae, quasi usque ad finem diei perseverabit; neque cognovit in quo iniquitatis tenebrae tanquam noctis umbrae perpetuo debeant permanere. Quis enim sit de numero electorum, aut quis habeatur de sorte reproborum Deo quidem manifestum habetur, humanae vero scientiae penitus est absconsum. Quod hujus auctoris sententia declarat cum ait. [Cuncta haec Deo patent, 121.0057B| hominem vero latent.] Deinde quoque inculcans divinae praedestinationis secretum infert. [Quamvis justorum conversatio in hac vita probabilis sit, incertum est tamen hominibus ad quem finem sint praedestinati, sed omnia reservari futuro examini.] Siquidem quanquam probabilis vitae cursu videantur justi contendere, quid tamen divino dispositionis secreto eorum de fine decernatur, illius solummodo sapientiae manifestum est, cujus amplitudinem scientiae nihil potest latere. At vero mortalitatis hujus hominem tenebras patientem tantae profunditatis abyssus nequaquam illustrat, verum densissimae noctis caligine involvuntur omnia, donec venturi lumen judicii singulorum facta quo fine sudaverint innotescat. Tuncque sanctorum vita quae probabili cursu hujus 121.0057C| in mundi volubilitate videtur dirigere, manifestabitur utrum quod egisse videbatur bonum, amore saeculi an amore coelestis patriae peregerit: divinae tamen dicit praedestinationis examine dispositum, quem sint singuli finem sortituri; hoc est qui coelestis patriae beatitudinem percepturi, quique perennis miseriae calamitatem subituri sint. Unde secundo in loco geminae praedestinationis intimat secretum dum dicit: [Sanctos quamvis in hac vita probabiliter conversentur, incertum tamen esse ad quem sint finem praedestinati.] Dicendo namque incertum esse ad quem sint finem praedestinati, ostendit non omnes homines ad unum consummationis contendere finem: verum alios sui laboris finem aeternae praemium remunerationis assecuturos, alios vero perpetuae 121.0057D| damnationis tormenta adepturos: qui vero illum, quive ad istum pertineant finem, in hac mortalitatis caligine nulla veritatis manifestatione comprehenditur; supernae tamen dispensationis examine, praedestinatum fore doctor iste testatur. Cujus sententiae Dominus ad Job loquens consentire videtur dicens: « Dic mihi si nosti omnia: per quam viam spargitur lux, et tenebrarum quis locus sit; ut ducas unumquodque ad terminos suos (Job XXXVIII, 18-20). » Lucis nomine sanctorum vitam, tenebrarum vero nuncupatione reproborum designat, quia videlicet Deo, cui manifesta sunt omnia, certissime claret quos lux supernae gratiae usque in vitae terminum illustrabit, et quos infidelitatis tenebrae ante 121.0058A| mortis exitum non relinquent. Bene autem ait, « per quam viam spargitur lux, et tenebrarum quis locus sit. » Lux enim divinae visitationis non uno, verum multiplici modo electorum corda perfundit, alios isto, alios illo clarificans munere, atque istos ab utero matris, illos a pueritiae tempore, hos autem a juventutis fervore, nonnullos vero in senectutis processu de peccatorum tenebris ad lucem justitiae convertit. Igitur quoniam diverso gratiarum munere supernus Judex electos magnificat, diversisque aetatis temporibus ad veritatis viam evocat, merito dicitur, « per quam viam spargitur lux: » id est, lux coelestis gratiae mentes electorum illuminans, qua via, id est quo supernae dispositionis ordine dispertiatur, non humanae mentis infirmitas comprehendit, sed 121.0058B| coelestis judicii secreta noverunt. Similiter quoque « quis locus sit tenebrarum, » id est, in quorum cordibus vel incredulitatis umbrae vel actionis perversae debeant usque in finem tenebrae perseverare, humanae quidem scientiae non patet, divinae vero sapientiae notum est. Hinc etiam infertur: « ut ducas unumquodque ad terminos suos. » Ad terminos suos unumquodque ducitur, quando qui finis meritorum gratia suorum singulos maneat, unicuique confertur, ut istum pro bene gestorum certamine studiorum gloria condecoret; illum vero pro male factorum intentione laborum poena coerceat, quatenus illum sui cursus finem accipiat, quem certaminis sui proposito petebat, ut videlicet qui pro laboris sui studio coelestis patriae quaesivit retributionem, 121.0058C| accipiat in munere quod expetivit certamine: qui vero terrena pro coelestibus, caduca pro manentibus appetivit, non aeternae beatitudinis praemium, quod non concupivit, verum sempiternae damnationis poenam inveniet, pro qua laboravit; quoniam quamvis invitus ad eam perveniat, nec licet male operans poenas in fine, sed gloriam concupiscat, quando tamen aeternae praemia vitae non est accepturus, pro qua non laboravit, poenas capiat damnationis aeternas: quisquis enim sempiterni boni fiet expers, perpetui compos mali efficitur. Qui sint autem, vel haec vel illa percepturi, ille tantum novit, « qui ducit unumquodque ad terminos suos. » Solus etenim singulorum terminos novit, qui cordis intentionem uniuscujusque cognovit, atque quo sit in 121.0058D| proposito mentis perseveraturus non ignorat. Isque « unumquemque ad terminos suos perducit » : quia illum singulis retributionis daturus est terminum, ad quem mentis intentio suam direxit actionem. Sic ergo verum esse convincitur, quod sanctus Isidorus dicit quia: [Quamvis justorum conversatio in hac vita probabilis sit, incertum tamen hominibus esse ad quem sint finem praedestinati, sed omnia reservari futuro examini.] Hinc etiam subjungens, ait: [Mira dispositio est supernae distributionis, per quam hic justus amplius justificatur, impius amplius sordidatur,] et quae sequuntur. Superius de fine singulorum superna praedestinatione disposito disputavit, nunc jam docere incipit, quod tam electorum quam 121.0059A| reproborum vita divinae dispositionis ordine dirigatur in hujus curriculo temporis. Et quemadmodum singulorum actiones in hac vita Conditor disponat sempiterno providentiae suae consilio, praedestinatum habet. Etsi enim actiones humanae novae sunt quia temporales, divinae tamen dispositionis consilium non est novum, quia aeternum. Ait autem: [Mira est itaque dispositio supernae distributionis, per quam hic justus amplius justificatur, et impius amplius sordidatur.] Unde scribitur in Apocalypsi: « Justus justificetur adhuc, et qui in sordibus est, sordescat adhuc (Apoc. XXII, 11). » Malus ad bonum aliquando convertitur, bonus ad malum aliquando reflectitur. Et Apostolus: « Ergo cujus vult Deus miseretur, et quem vult indurat (Rom. IX, 18). » [Vult quis esse 121.0059B| bonus, et non valet: vult alter esse malus, et non permittitur interire.] Et Scriptura sancta dicit: « Considera opera Domini, quia nemo potest corrigere quem ille despexerit (Eccle. VII, 14). » [Datur ei qui vult esse bonus; alius nec vult, nec ei datur ut sit bonus.] Apostolus quoque: « An non habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, aliud vero in contumeliam (Rom. IX, 21). » [Iste nascitur in errore et moritur, ille in bono quo coepit usque in finem perdurat.] Et de Sapientia psallitur: « Quae aperis, et nemo aperit (Apoc. III, 7). » [Tandiu stat iste, quousque cadat; ille diu male vivendo in fine salvatur, respectusque convertitur.] Et Dominus per Moysen: « Ego occidam et vivificabo, percutiam et ego salvabo, 121.0059C| et non est qui de manu mea possit eruere (Deut. XXXII, 39). » [Vult prodesse justus in bono, nec praevalet, vult nocere malus et valet: iste vult Deo vacare et saeculo impeditur; ille negotiis implicari cupit, nec perficit. Dominatur malus bono, bonus damnatur pro impio, impius honoratur pro justo.] Ecclesiastes quoque: « Est malum, quod vidi sub sole quasi per errorem egrediens a facie principis: positum stultum in dignitate sublimi, et divites sedere deorsum; vidi servos in equis, et principes ambulantes quasi servos super terram (Eccle. X, 5-7). » Item: « Vidi sub sole in loco judicii impietatem, et in loco justitiae iniquitatem (Eccle. III, 16). » Annae quoque prophetia: « Dominus mortificat et vivificat, deducit ad inferos et reducit. Dominus pauperem 121.0059D| facit et ditat, humiliat et sublimat (I Reg. II, 6). » Cumque haec omnia divino fieri judicio nemo catholicorum dubitare debeat, causa cur ita gerantur soli Deo nota est, quae tamen non potest esse nisi justa, est enim ab illo, cujus dispositio non potest esse injusta. Et quoniam humana nequit scientia comprehendi, merito sic hujus sententiae finem beatus Isidorus terminat dicens: [Et in hac tanta obscuritate non valet homo divinam perscrutari dispositionem, et occultum praedestinationis perpendere ordinem.] Ecce praefatus doctor manifeste nos docuit fines tam electorum, quam reproborum praedestinatos a Deo, et non solum fines, verum etiam quis in bono quo coepit usque in finem perseveret, quisque malum, quod 121.0060A| coepit, usque in vitae terminum non relinquat, vel quis quove tempore de malo ad bonum convertatur: seu quis quandoque de bono ad malum reflectatur, divinae dicit praedestinationis ordine disponi. Nec solum ista, verum etiam cursum vitae humanae divinae legis moderatione testatur contineri: cujus quoque dictis sacrarum paginas Scripturarum cernimus attestari. Quae cum ita sint negare geminam fore praedestinationem nescio qua fronte possimus. Quod si quis auctoris hujus sententiam repudiat, videat quemadmodum Scripturae sanctae contradicat, cujus testimonia condemnare hujus doctoris sensibus omnino cognoscimus. Nisi forte dicat aliquis a Deo mundum non regi. Quod quia catholicorum nemo negare praesumit, claret quia divina dispositione 121.0060B| non solum praesentia, verum etiam praeterita reguntur, et futura. Quod cum ita sit nullus fidelium dubitat in Deo nihil mutabile, nihilque variabile fieri: quod cum certissime credatur, sequitur, uti nec novum consilium nec novam dispositionem, nec novum apud Deum ordinem esse sentiamus. Quare sequitur, ut universa, quae per varia temporum curricula judicat Deus, aut disponit aut ordinat in creatura sua, semper in aeternitate consilii sui, sic judicata, disposita, ordinata fuerunt, quemadmodum in temporibus ab ipso judicantur, disponuntur, ordinantur. Finis autem tam malorum, quam bonorum, ad divinam respicit dispositionem; humanae quoque cursus vitae divinae dispositionis judicium nequaquam fugit: utraque igitur sempiterni dispositione consilii 121.0060C| praedestinata sunt. Cumque non idem, verum distinctus sit finis electorum, seu reproborum, quemadmodum etiam vitae cursus eorum, sequitur, ut divinae praedestinationis ordo, quo finis bonorum malorumque dirimitur, non idem sit, sed diversus. Quemadmodum doctoris istius sententia docemur dicentis: Gemina est praedestinatio, etc. Satis igitur doctorum auctoritate catholicorum instructi sumus geminam esse praedestinationem. Verum ne ista fortassis alicui minus sufficiant, addamus etiam aliquid ex libris istius ipsius auctoris, quos nosse cupientibus satisfiat, et acquiescere nolentes testimoniorum copia superentur. In libro itaque Differentiarum, dum divinae gratiae infusionem ab humani distingueret arbitrii libertate, sic ait (Isidor., lib. II, 121.0060D| diff. XXXII, 115-119, 122):
[Inter gratiae divinae infusionem, et humani arbitrii voluntatem hoc interest: arbitrium est voluntas liberae potestatis, quae per se sponte vel bona vel mala appetere potest. Gratia autem est divinae misericordiae gratuitum donum, per quod et bonae voluntatis initium, et operis promeremur effectum. Divina quippe gratia praevenitur homo ut bonus sit, nec humanum arbitrium Dei gratiam antecedit, sed ipsa gratia Dei nolentem hominem praevenit, ut etiam bene velit. Nam pondere carnis homo sic agitur, ut sit ad peccatum facilis, ad poenitendum tardus. Habet de se unde corruat, et non habet unde surgat, nisi gratia Conditoris, ut erigatur, manum jacenti extendat. 121.0061A| Denique homini per Dei gratiam liberum restauratur arbitrium, quod primus homo perdiderat: nam ille habuit inchoandi boni liberum arbitrium, quod tamen Dei adjutorio perficeretur. Nos vero et inchoationem liberi arbitrii, et perfectionem de Dei sumimus gratia, quia et incipere et perficere bonum de ipso habemus, a quo et gratiae donum datum, et liberum arbitrium in nobis est restauratum. Dei ergo est bonum quod agimus, propter gratiam praevenientem et subsequentem: nostrum vero, propter obsequentem liberi arbitrii voluntatem. Nam si Dei non est, cur illi gratias agimus? Et si nostrum non est, cur retributionem bonorum operum exspectamus? Proinde ergo in eo quod gratia Dei praevenimur, Dei est: in eo vero quod ad bene operandum 121.0061B| praevenientem gratiam sequimur, nostrum est. Nemo autem Domini gratiam meritis antecedit, ut tenere eum quasi debitorem possit: sed miro modo aequus omnibus Conditor, alios praedestinando praeelegit, alios vero in suis pravis moribus justo judicio dereliquit. Unde verissimum est gratiae munus non ex humana virtute, vel ex merito arbitrii consequi, sed sola divinae pietatis bonitate largiri. Quidam enim gratissimae misericordiae ejus praevenientis dono salvantur, effecti « vasa misericordiae; » quidam vero reprobati, ad poenamque praedestinati damnantur, effecti « vasa irae. » Quod exemplo de « Esau et Jacob » necdum natis colligitur, qui dum essent una conceptione vel partu editi, parique nexu originalis peccati astricti, alterum tamen eorum ad se misericordiae 121.0061C| divinae praeveniens bonitas gratuita gratia traxit; alterum quadam justitiae severitate odio habitum in massa perditionis relictum damnavit. Sicut et per prophetam idem Dominus loquitur dicens: « Jacob dilexi, Esau autem odio habui (Mal. I; Rom. IX). » Unde consequens est nullis praevenientibus meritis conferri gratiam, sed sola vocatione divina? Neque quemquam salvari sive damnari, eligi vel reprobari, nisi ex proposito praedestinantis Dei, qui justus est in reprobatis, misericors in electis: « Universae viae Domini misericordia et veritas (Psal. XXIV, 10). » Omne autem donum gratiae non omnibus ad integrum datur, sed singulis dona singula dividuntur scilicet, ut quasi corporis membra singula officia habeant, et alter indulgeat alteri [ al., 121.0061D| indigeat altero], quod non habet alter. Proinde omnium fiant communia dum fiunt sibimet membra invicem necessaria.] Totius capituli textum ponere libuit, ne quis nobis calumniam intorqueret, si partem excerpere, partem vero voluissemus omittere, tanquam corrumpentibus auctorum sententias, et ad nostrae seriem adinventionis detorquentibus. Cujus quoque calumniae denotationem vitare volentes supra positorum sententias auctorum, Augustini videlicet et reliquorum longiori circulo, ac pene superfluo adnotare maluimus; deligentes potius superflui de loquacitate videri, quam reprehensionis crimen de sententiarum violatione contrahere. Si quis tamen hujus sententiae voluerit diligentius verba sensumque 121.0062A| perpendere, fortassis ad praesentis causam negotii nihil in ea superfluum nos posuisse judicabit. Commendatur enim in ea quid humano arbitrio, quid divinae gratiae debeamus assignare, quodque ejusdem gratiae donum non hominis merito, verum superni muneris benignitate conferatur, cuique largiatur, cuique negetur, divini moderaminis sit aequitate dispositum. Sic ergo commendans causam, qua vel electi justificantur, vel reprobi deseruntur: praedestinationis ordinem docet esse diversum, non simplicem; ut autem quae diximus manifestata fiant, totius texti capitulum breviter expendamus.
[Inter gratiae, inquit, divinae infusionem, et humani arbitrii voluntatem hoc interest. Arbitrium est voluntas liberae potestatis, quae per se sponte, 121.0062B| vel bona vel mala appetere potest: gratia autem est divinae misericordiae gratuitum donum, per quod et bonae voluntatis initium et operis promeremur effectum.] Haec dicens insinuat, quod liberi sit arbitrii, ut propriae voluntatis intentionem, vel ad bona eligenda, vel ad mala reprobanda dirigat, ut autem vel bonae voluntatis exordium, vel rectae operationis obtineat effectum, non suis viribus, verum coelestis gratiae dono consequatur. Nam quod bonae voluntatis inchoationem habere nequeamus, nisi superni gratia largitoris, Apostolus testis est, qui ait: « Quid habes quod non accepisti? » (I Cor. IV, 7.) Si ergo nil habemus nisi quod superno concessum munere nobis fuerit, nec bonae voluntatis quantulumcunque valemus adipisci arbitrii viribus humani, si non divini muneris 121.0062C| de fonte nobis emanaverit: quod autem aliquid boni sine divina gratia nequeamus efficere, ipsius ore Veritatis instruimur ita loquentis: « Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5). » Jam vero, quod divina gratia praeveniamur, et ad bene volendum, et ad recte agendum sequenti beatus Isidorus lectione testatur dicens: [Divina quippe gratia praevenitur homo, ut bonus sit, nec humanum arbitrium Dei gratiam antecedit, sed ipsa gratia Dei nolentem hominem praevenit, ut etiam bene velit.] Cum enim malus esset, arbitrii sui voluntatem ad malum committendo divina clementer eum gratia respexit, et voluntatis bonae principium inspirando, desiderium malitiae ad bonitatis amorem convertit, ut qui malus fuerat diligendo, agendoque malum, bonus fieret 121.0062D| amando, gerendoque bonum. Hanc praeventionis gratiam commendans Scriptura dicit: « Quis prior dedit ei, et retribuetur illi? quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia (Rom. XI, 35, 36). » Annectitur autem causa, quae vires hominis ad bene agendum efficit imbecillas, nisi divini muneris fuerit auxilio roboratus; dicit itaque: [Nam pondere carnis homo sic agitur, ut sit ad peccandum facilis, ad poenitendum tardus. Habet de se unde corruat, et non habet unde surgat, nisi gratia Conditoris, ut erigatur, manum jacenti porrigat.] Pontus itaque carnis quid est, nisi corruptela peccati? Hanc itaque corruptelam incidit, quando post ligni vetiti gustum aperti sunt ei oculi, et nuditatis suae squalorem 121.0063A| aspexit; apertio denique illa oculorum, concupiscentia carnalium exstitit passionum, et inde se nudum obstupuit, quo se virtutum veste spoliatum erubuit: nec jam in calore superni amoris consistens, verum ad carnalis concupiscentiae desiderium corruens, divinae visitationis alloquium ad auram audit post meridiem. Hoc itaque pondere peccati, videlicet concupiscentia carnalium passionum, agitur homo, ut sit ad peccandum facilis, ad poenitendum autem tardus: quia ex quo cordis oculos ad delectationem peccati aperuit, ex eo clausos ad amorem justitiae tenuit, et postquam virtutis vestem amisit, infirmitatis nuditatem accepit. Qua de re cum per cordis caecitatem nequit bonum conspicere, per infirmitatis autem debilitatem, quae recta sunt non valet operari, 121.0063B| constat profecto juxta sancti hujus sententiam: Quod mortalitas nostra habet de se unde corruat, et non habet unde surgat. Et bene de se quod infirmitatis est homo habere dicitur: quoniam et caecitatis damnum, et infirmitatis penuriam de se suscepit, quando superni luminis praesidium, quo sapientiae lumen, et salutis virtutem consequebatur, per inobedientiam superbus amisit: neque suis viribus adipisci jam valet, quod culpae suae meritis perdidit, nisi gratia, Conditoris misericordiae suae manu, et cordis caecitatem removeat, et virtutis incolumitatem tribuat, quatenus ei justitiae lumen refulgeat, et ei quam cernit, justitiae per virtutis gressum inhaerere possit. Quod autem protoplasto liberi vires arbitrii successerint ante transgressionis ruinam, insinuat 121.0063C| cum subjungit: [Denique homini per Dei gratiam liberum restauratur arbitrium, quod primus homo perdiderat. Nam ille habuit boni inchoandi liberum arbitrium, quod tamen Dei adjutorio perficeretur: nos vero et inchoationem liberi arbitrii, et perfectionem de Dei sumimus gratia; quia et incipere, et perficere bonum de ipso habemus, a quo et gratiae donum datum, et liberum arbitrium in nobis est restauratum.] Docemur itaque ante divinae gratiae perceptionem longe nos jacere infra primi hominis conditionem. Ille denique talis conditus fuerat, ut liberi arbitrii potestate justitiae bonum, et velle posset, et operari, nos vero caremus utroque: nec enim vel velle, vel facere bonum adjacet nobis, nisi divini muneris largitate fuerit praestitum. Manemus 121.0063D| itaque in ejusdem sorte conditionis, in quam lapsus ille decidit post transgressionem: ut enim illi priusquam peccasset, et inchoatio, et consummatio boni per liberi facultatem patebat arbitrii; ita post delicti reatum, nec incipere, nec perficere bonum illi possibile mansit. Infirmitatis siquidem propriae culpa premebatur ad lapsum, qui noluit rectitudinis statum servare ante reatum. Nos quoque illius de radice germinis propagati, cum delicti contagio traximus infirmitatis conditionem, ut nec bonum inchoare per voluntatis bonae possimus desiderium, nec illud exsequi per sanctae devotionis obsequium. Qua de re, ut ad utrumque reddemur idonei liberi vires arbitrii, quas in 121.0064A| parente primo perdidimus, divini muneris gratia nobis restituuntur, ut et incipere, et perficere bonum per Dei gratiam jam valeamus, qui prius inefficaces per infirmitatis debilitatem ad ista reddebamur: unde bonum quod agimus nostrum pariter divinique muneris esse subsequenter erudimur. Dicit itaque: [Dei ergo est bonum quod agimus, propter gratiam praevenientem et subsequentem: nostrum autem, propter obsequentem liberi arbitrii facultatem [ al., voluntatem]. Nam si, Dei non est, cur illi gratias agimus? et si nostrum non est, cur retributionem bonarum operum exspectamus?] Claret itaque bonum quod agunt sancti, nec sic divinae gratiae deputari, ut liberi arbitrii facultas auferatur, aut sic libero deputandum arbitrio, ut divinae gratiae munus 121.0064B| abdicemus, quorum alterum humani laboris meritum tollit, alterum autem gratiae donum denegat: utrumque blasphemum, utrumque catholico dogmati claret esse contrarium. Quapropter ut et divinae gratiae munus confiteamur, et humani meriti praemium non negemus secundum doctoris hujus eruditionem bonum quod gerimus, et Dei esse dicamus, et nostrum; Dei propter gratiam praevenientem et subsequentem. Nostrum propter arbitrii libertatem obsequentem. Proinde igitur sicut idem doctor ait: [In eo quod gratia praevenimur Dei est: in eo vero, quod ad bene operandum praevenientem gratiam sequimur, nostrum est: nemo autem Dei gratiam meritis antecedit, ut tenere eum quasi debitorem possit.] Si nemo Domini gratiam antecedit, nec in aliquo bono quisquam 121.0064C| opere debitorem eum tenere potest, sequitur ut omne opus bonum, et omnis recta voluntas Dei gratia praeveniente conferantur homini: quae si Dei gratia tribuuntur, constat omnes malos esse antequam gratiae dono corrigantur: si autem omnes sunt mali antequam gratia praeveniente de malis boni efficiantur, nullus est bonus, nisi quem gratia fecerit bonum. Et si nullus bonus est, nisi quem bonum gratia praestat, ut aliquis bonus sit gratia praevenitur: ut autem aliquis non bonus efficiatur, eadem gratia deseritur, quibus autem donum gratiae tribuat, et quibus abscondat in illius est judicio, cujus et donum. Unde et sequitur: [Sed miro modo aequus omnibus Conditor, alios praedestinando praeelegit, alios vero in suis pravis moribus justo judicio derelinquit.] 121.0064D| Haec est igitur gemina praedestinatio superni judicii librata discrimine, videlicet ut eis gratiae munus divinitus largiatur, quos aeternitatis suae consilio coelestis auctor ad hoc disposuit: eis vero muneris hujus donum abscondat, quos dispositio superni judicis in suis relinquere pravitatibus decrevit. Etenim dum unusquisque (sicut superiora testantur) non sui merito, sed divina gratia ad bonum de malo convertitur, ille tantummodo gratia praevenitur, quem coeleste judicium statuit praeveniendum. Ille vero hujus extorris gratiae deseritur, quem supernus arbiter decrevit non praeveniendum. Hinc quoque subjungitur: [Unde verissimum est gratiae munus non ex humana virtute, vel ex merito arbitrii, sed solius divinae 121.0065A| bonitatis pietate largiri.] Etenim cum constet omne genus humanum in radice suae originis fuisse damnatum sicut omnes ab uno parente nascimur, sic omnes in uno homine mortis sententia multati sumus: qui vero ab ea liberantur, divinae pietatis bonitate liberantur; qui autem ab ea non liberantur, in ea qua damnati sunt sententia dimittuntur. Nec habent non liberati quod de damnationis suae poena querantur: quoniam hoc eis redditur, quod juste merentur. Habent vero liberati unde gratias ereptori suo solvant, quoniam similis et hos poena contineret, si divinae pietatis bonitas eis non subvenisset. Ergo cui gratiae munus impertiatur, et cui non tribuatur divinae dispositionis judicio ponderatur. Quapropter apparet geminae praedestinationis 121.0065B| esse censuram, quoniam alter eorum ordo est, qui per gratiam liberantur, et alter eorum qui sub damnationis suae sententia deseruntur. Sequitur autem: [Quidam enim gratissimae misericordiae ejus praevenientis auxilio salvantur, effecti « vasa misericordiae: » quidam vero reprobi ad poenam praedestinati damnantur, effecti « vasa irae. » ] Qui salvantur gratiae dono salvantur; qui autem a salute remanent alieni, non fuere de numero ad salutem praedestinatorum. Illi denique divini muneris dignatione sunt facti « vasa misericordiae; » isti vero sententia justae damnationis effecti « vasa irae: » utrique itaque praedestinati; quia et illi, qui salute digni efficiuntur, ex praedestinationis proposito « vasa misericordiae » effecti sunt, et isti, qui salute redduntur indigni, similiter 121.0065C| ex praedestinationis proposito effecti sunt « vasa irae. » Siquidem sicut proposuit divina censura, quos gratiae suae dono justificaret, sic quoque proposuit quos ab hujus gratiae munere vacuos relinqueret. Cujus praedestinationis geminum doctor iste commendans propositum, de electorum salute sic intulit: [Quidam enim gratissimo misericordiae ejus praevenientis auxilio salvantur, effecti « vasa misericordiae. » Ecce unius praedestinationis propositum, quod commendans Apostolus ait: « Quos praescivit, hos et praedestinavit (Rom. VIII, 29). » At vero de reproborum damnatione doctor Isidorus ita dicit: Quidam vero reprobati ad poenam praedestinati damnantur, effecti « vasa irae, » nihilominus aliud ostendens praedestinationis propositum. Doctoris ergo 121.0065D| istius institutione cognoscimus manifeste geminam praedestinationem, quam etiam sub exemplo duorum geminorum confirmans subintulit: Quod de Esau et Jacob necdum natis colligitur, qui dum essent una conceptione et partu editi, parique nexu peccati originalis astricti, alterum tamen eorum ad se misericordiae divinae praeveniens bonitas gratuita gratia traxit, alterum quadam justitiae severitate odio habitum in massa perditionis relictum damnavit; sic et per prophetam idem Dominus loquitur dicens: « Jacob dilexi, Esau autem odio habui. » ] Ostendit itaque doctor catholicus utrumque fratrem pari lege nascendi simili conditione peccati fuisse devinctos, alterum eorum coelestis gratiae munere salvatum, alterum 121.0066A| vero justitiae severitate in massa perditionis derelictum; alterum Deo dilectum fuisse, alterum autem a dilectionis gratia procul repulsum. Nec tamen aliquid aut hunc, aut illum egisse, unde vel ille diligi, vel hic odio haberi meruisset. Sed in utroque divinae dispositionis judicium diversam meritorum sortem exhibuit, ut Jacob videlicet eligeret, Esau vero reprobaret. Quod de duobus geminis divina auctoritate docemur Deum fecisse, hoc quoque de universo generis humani corpore divinam agere dispositionem dubitare nequaquam debemus. Neque enim dispensationis suae gubernationem, qua mundum regit universum, infra duorum hominum angustias coarctavit. Verum in paucis nos erudire coelestis prudentia voluit, quid de universis sentire 121.0066B| debemus. Unde coeleste oraculum matri in utero habenti, et super eisdem parvulis sciscitanti ait: « Duae gentes in utero tuo sunt, et duo populi ex utero tuo egredientur (Gen. XXV, 23), id est figura sive prophetia duorum populorum: neque enim illi duo populi poterant appellari, sed appellati sunt nomine, quod gerebant mysterio; videlicet dicti sunt duo populi, quoniam totius humani generis figuram gerebant, in duas sortes tanquam in duos populos distributi, unam videlicet electorum, quae sub Jacob, alteram reproborum quae sub Esau specie figurabatur. Qui duo populi duabus quoque civitatibus per sanctarum paginas Scripturarum, Jerusalem videlicet ac Babylon, significantur. Igitur quemadmodum duorum geminorum videmus alterum 121.0066C| quidem electionis gratia dilectum alterum vero severitate justitiae odio habitum: sic nimirum intelligendum est electionis populum gratia divina salvatum, reproborum autem multitudinem coelestis justitiae severitate damnatam, atque in divinae dispositionis judicio definitum quem gratia salvet, aut quem justitia damnet. Hinc quoque beatus Isidorus infert: [Unde consequens est nullis praevenientibus meritis conferri gratiam, sed sola vocatione divina, neque quemquam salvari sive damnari, nisi ex proposito praedestinantis Dei, qui justus est in reprobatis, misericors in electis: « Universae viae Domini misericordia, et veritas (Psal. XXIV, 10).] » Si enim Jacob justificatus quidem est, nullis tamen praecedentibus meritis, sed sola vocatione 121.0066D| divina, consequens est ut omnes electi nullis praecedentibus meritis, sed sola vocatione divina justificentur, ut quod in uno accepimus factum, hoc in universo electorum numero cognoscamus agi. Dumque dicit unumquemque salvari sive reprobari, eligi vel reprobari ex proposito praedestinantis Dei, docet manifeste geminae praedestinationis arcanum. Neque enim novi conceptione consilii, aut hunc salvat, illum damnat, aut hunc eligit, illum reprobat: verum ita de singulis per temporum momenta decrevit; sicut in aeternitatis suae consilio ante omnia tempora praedestinavit, sicut et de eo Scriptura dicit: « Qui fecit quae futura sunt (Isa. XLV, 11 sec. LXX): » id est omnia quae diversitate labentium temporum a 121.0067A| Domino fiunt, in praedestinatione divinitatis facta semper fuerunt. Habent quidem opera Dei secundum status sui creationem nova principia, verum secundum Creatoris dispositionem nunquam esse cessarunt, ut quanquam in substantiae suae specie ex tempore coepissent existere, nunquam tamen aeterna sapientia temporalem sumpserunt inchoationem. Et quia bonorum electio, malorumque reprobatio, in divinae consistit dispositionis consilio, sicut universa priusquam fiant facta sunt a Deo, sic nimirum et haec quemadmodum in efficientia per singulos temporaliter actitantur, apud Dominum semper effecta manserunt. Quis namque ad electionis gratiam ex tempore fuerit assumendus, semper in divinae sapientiae dispositione mansit assumptus, quisque vero 121.0067B| ab hac salutari gratia reprobus ad damnationis pertinet sortem, semper in divinae dispositionis judicio reprobus exstitit, ita quisquis aeternae beatitudinis haereditatem est accepturus, semper eam in divinae praedestinationis arcano possedit: et quisquis aeternarum poenas flammarum est sortiturus, in coelestis judicii praedestinatione semper ad eas exstitit deputatus et sicut aeternitatis consilium nunquam valet infirmari: sic omnis electorum numerus salvabitur, neque eorum aliquis poterit perire. Sic quoque universus reproborum coetus damnabitur, nec quisquam eorum salutis aeternae particeps efficietur. Haec est igitur geminae praedestinationis dispositio, quam beatus Isidorus manifesta satis catholicaque ratione commendat. Nemo tamen dicat idcirco reprobos ad 121.0067C| peccatum praedestinatos, quia praedestinati sunt ad poenas. Ea namque quae facturus est Deus praedestinavit, non illa quae puniturus. Facturus quidem est judicium, electis vitam, reprobis vero poenas est redditurus. Hac quemadmodum in operis exhibitione facienda sunt, sic jam in aeterna dispositione facta sunt: quoniam apud Deum, nec novum consilium, nec nova dispositio, nec nova ratio potest esse. Nihil enim accidens Deo est: at vero peccati sicut Deus auctor non est, sic quoque nec praedestinator: non enim quod malum est ab illo potest oriri, qui summum bonum existit. Peccatum autem malum esse quis ignorat? Non igitur a Deo qui summe bonus est descendit. Unde quod non pertinet ad ejus operationem, non respicit ad 121.0067D| illius praedestinationem. Homo autem bonus malusve sit, divini est operis: non quidem quod malus est, bonum enim illum Deus fecit, sed quod omnis creatura opus est Dei. Quapropter bonus sit, malus sit homo, disponitur a Deo. Et quid de singulis vel in praesenti vita, vel in futuro judicio fiat, suae praedestinationis consilio definitum tenet. Praedestinavit igitur Deus hominem ad illud, quod facturus est de eo, non ad illud, quod puniturus fuerat in eo. Aestimamus quod non paucis ecclesiasticorum doctorum sententiis monstratum sit malos ad poenam praedestinatos, non tamen ad peccatum. Siquidem ex eo quod praescivit Deus eos peccatores futuros et in suis peccatis perseveraturos, praedestinavit, 121.0068A| id est praeordinavit, eos ad supplicium, quae tamen praeordinatio, sive praedestinatio, non eos necessitate quadam constringit, vel impellit ad poenam: quamvis necesse sit fieri, quod. Deus praedestinavit, nec possit mutari, quod disposuit, nec aliter contingat, quam ordinavit. Cum enim omnia novit, et nihil eum possit latere, disponit de omnibus secundum voluntatis suae consilium justo judicio, quamvis mortalibus absconso: ut autem unusquisque ad poenas deputetur sempiternas, non est ex iniquitate judicantis, sed ex justitia decernentis. Tales enim novit eos quos ad poenas disposuit, ut digni essent, de quibus sic disponeretur: propria enim voluntate deliquerunt; et cognoscentes viam veritatis, noluerunt sequi: elegerunt enim iniquitatem, et hanc secuti 121.0068B| sunt; et quia veritatem respuerunt, merito eos debita poena comprehendet: quoniam vero non possunt latere Deum omnia comprehendentem, praeterita et futura, tanquam praesentia contuentem, qui novit opera ipsorum, disposuit et debitum judicium de operibus eorum: non tamen ex eo quod apud se dispositum est, judicat aliquem; sed ex eo, quod unusquisque operatur. Et quamvis in occultis Dei judiciis singulorum vel merita vel poena maneant, tunc judicatur unusquisque quando vel pro bene gestis recepturus est praemium, vel pro pravis operibus tormentum. Sicut enim Dei praescientia neminem compellit ad peccatum, ita et occulta secretorum ejus (in quibus quaecunque facturus est jam praedestinavit) neminem condemnant, neminem remunerant. 121.0068C| Sed unusquisque proprio actu, vel remuneratur, vel condemnatur. Et licet haec supradicta satis doceant doctorum testimonia, nullum ad peccatum praedestinatum, cum tamen constet reprobos ad poenam praedestinatos, conabimur tamen id manifestius approbare; quamvis supra positi doctores satis manifeste id doceant, qui dicunt Deum ad peccatum neminem praedestinasse. Quandoquidem illa praedestinaverit, quae sit ipse facturus, id est opera sua in aeternitatis consilio disposuerit, de quo scribitur, quod « fecerit ea quae facturus est (Isa. XLV, 11 sec. LXX), » id est quae per intervalla temporum a Deo facienda sunt, in praedestinationis consilio jam facta sunt. At vero peccata quia non sunt a Deo, id est non sunt opus Dei, sed rationalis creaturae a Deo apostatantis, non sunt in praedestinatione 121.0068D| Dei. Damnator est enim eorum, non auctor; quorum autem auctor non est, nec praedestinator est. Porro quoniam electos suos immortalitatis gloria est muneraturus, et reprobos aeterna poena puniturus, haec praedestinavit, id est et praemia quae donaturus est sanctis, et supplicia quae pro pravis operibus redditurus est impiis. Si quidem poenae, quas subituri sunt reprobi, quamvis illis videantur malae, qui torquentur; bonae tamen sunt quia justae, et omne quod justum est bonum est.
Hinc beatus Augustinus in libro Retractationum (cap. 9): [Malorum, inquit, poena, quae a Deo est, malum est quidem malis, sed in bonis Dei operibus est; quoniam justum est, ut mali puniantur, et utique 121.0069A| bonum est omne, quod justum est.] Sunt igitur supplicia poenarum, quae mali Deo judicante subeunt opera Dei et propterea praedestinata, non autem peccata inter opera Dei reputanda, ac per hoc nec praedestinata sunt a Deo, nec qui peccant ex praedestinatione peccant; sed propria concupiscentia abstracti et dejecti. Et quidem mali ad poenas cum sint praedestinati non tamen praedestinati sunt ad peccatum, supra nominatorum doctorum sententiis satis patefactum est. Ut vero clarius hoc eliquescat, placet ex hoc adhuc aliquid disputare. Sed quoniam nonnulli fortassis cum audiunt iniquos ad poenam praedestinatos, arbitrantur quaedam necessitate ad eam trahi, nec ab hac necessitate aliquo modo posse mutari, non inconveniens nobis videtur manifestius id patefieri, ut 121.0069B| et praedestinatio malorum ad poenam doceatur, nec tamen ideo ad eam perveniant, quia praedestinati sunt, sed causa perventionis ex culpa sit delinquentis, non ex necessitate praedestinantis. Sicut enim iniqui, quia praedestinati sunt ad poenam, non idcirco praedestinati sunt ad peccatum: unusquisque enim propria concupiscentia victus trahitur ad peccandum; ita et qui peccant, propterea quia peccatores praesciti sunt, nec pro peccatis poenitentiam gessuri, idcirco ad poenam praedestinati sunt. Quod ex subjectis forsitan, clarius elucescet. Scriptura sacra docente cognovimus, quod is qui nunc perditorum princeps est angelorum a principio in paradiso Dei positus, inter coelestis militiae principatus plenus sapientia, et perfectus decore constiterit, 121.0069C| juxta quod propheta de eo loquitur dicens: « Tu signaculum similitudinis plenus sapientia, et perfectus decore, in deliciis paradisi Dei fuisti, omnis lapis pretiosus operimentum tuum (Ezech. XVIII, 12). » Nunquid cum in conditionis suae principio talis in paradiso manebat, qualem prophetalis sermo describit, Deus qui omnia novit priusquam fiant, eum propter superbiam ab hac beatitudine casurum nesciebat? Aut scientia Dei compulit eum ad ruinam? Non utique, sed quae res impulerit eum ad ruinam sacra lectio non tacet, quae dicit: « In medio lapidum ignitorum ambulasti perfectus in viis tuis a die conditionis tuae, donec inventa est iniquitas in te. In multitudine negotiationis tuae repleta sunt interiora tua iniquitate, et peccasti (Ibid., 14).] » Ecce unde 121.0069D| cecidit. Non enim ideo conditus est ut caderet, nec idcirco coelestibus praelatus agminibus, ut superbiret; nec propterea perfectus in viis suis est a die conditionis suae, ut ad iniquitatem declinaret, et adversus sui Conditoris benignitatem superbia tumidus extolleretur. Ille tamen qui novit omnia, et cui nihil est praeteritum, nihilque futurum, sed universa praesenti contemplatur intuitu, noverat illum ita casurum; nec tunc tantum novit quando cecidit, aut quando interiora sua replevit iniquitate, sed antequam illum crearet, haec cognoscebat; nec tamen cognitio Dei compulit eum ad ruinam, sed iniquitas ejus. Deinde sermo prophetalis prosequitur: « Et ejeci te de monte Dei, et perdidi te, o Cherub, protegens 121.0070A| de medio lapidum ignitorum (Ibid., 16). » Causa quoque ejectionis, et perditionis ejus subnectitur: « Elevatum est cor tuum in decore tuo, perdidisti sapientiam tuam in decore tuo (Ibid., 17); » id est, non ego te ad perditionem compuli, sed tu tibi causa perditionis fuisti, qui propter superbiam adversus auctorem intumuisti, et sapientiam quam tibi tribui perdidisti; dum per eam noluisti timore sancto subditus fieri Conditori: sed considerans celsitudinis tuae gloriam, unde subjectus esse despexisti, inde celsitudinem amisisti, atque idcirco, « in terram projeci te, ante faciem regum dedi te. In multitudine iniquitatum tuarum, et iniquitate negotiationis tuae polluisti sanctificationem tuam. Producam ergo ignem de medio tui, qui comedat te, et dabo te in 121.0070B| cinerem super terram in conspectu omnium videntium te. Omnes qui viderunt te in gentibus, obstupescent super te. Nihil factus es, et non eris in perpetuum (Ibid., 18, 19). » Ecce poena superbientis angeli, ut de paradiso in terram projectus sit, et pro sanctificatione pollutionem commutaverit, pro decore cinerem, pro sapientiae lumine combustionis ignem, ut ad nihilum redactus nihil sit in perpetuum. Audivimus enim quia post praevaricationem superbientis angeli, data sit ultionis sententia, sed nunquid postquam angelus peccavit, tunc primum cogitavit Omnipotens quam inferret ei poenam peccanti? Si hoc est, non erit verum quod ait Apostolus, quod « apud Deum nulla sit commutatio, nec vicissitudinis obumbratio (Jac. I, 17). » Ubi namque 121.0070C| cogitatio, quae prius non erat oritur, prior mentis status, commutatur. Nec potest de uno ad alterum non transferri animus, quem cogitationis varietas confundit: sed talia sentire de incommutabili summa impietas est. Quapropter quia nulla commutatio apud Deum est, nulia est nova cogitatio, et si nulla nova cogitatio, nullum novum consilium, si nullum novum consilium nulla nova definitio, nullum novum judicium. Et quidem judicia Dei tunc nova videntur, quando ab interni dispositione secreti foras procedunt, sed in aeternitatis consilio nunquam sunt nova, quia quaecunque per intervalla temporum a Deo noviter fiunt, in divinitatis aeternitate semper facta fuerunt. Quapropter etsi culpam superbientis angeli post transgressionem 121.0070D| vindicta secuta est, in divinitatis tamen cognitione semper fuit, quoniam sicut antequam peccaret, scivit. Deus eum peccatum, ita quoque poenam, quam peccanti redditurus erat, in aeternitatis consilio definitam semper habuit. Sed sicut praescientia Dei non compulit diabolum ad praevaricationem, sic nec praeordinatio poenae traxit eum ad ruinam. Bonus enim conditus, suo vitio malus factus est, et malitiae reatum ultrix poena comprehendit. Primi quoque parentes humani generis sine contagio peccati ante serpentis colloquium in paradiso degebant. Nunquid vero Deus antequam peccarent peccaturos nesciebat? Nec tamen haec Dei praescientia illos compulit ad peccatum, sed causa peccati fuit eis astuti hostis 121.0071A| callida persuasio, et divini praecepti praevaricatio. Non enim ideo peccaverunt, quia praescivit Deus eos peccaturos, sed ideo quia dati praecepti neglexerunt esse servatores, et praevaricationis reatum praesens poenae subsecuta est, ut inobedientiae culpa mortis sententia plecteretur. Non tunc tamen primum, quando peccavit homo, excogitavit Deus, qua delinquentem ultione feriret, neque tunc quando dans obedientiae praeceptum, simul et ultionem comminatus est dicens: « In quacunque die comederitis ex eo, » id est de ligno experientiae boni et mali, « morte moriemini (Gen. II, 17). » Sed sicut ejus scientiae nihil novi potest contingere, ita nec judicio. Ut enim scivit a principio hominem peccaturum: sic et a principio novit quemadmodum peccantem puniret, quoniam 121.0071B| apud Deum, sicut non est nova cogitatio, sic nec novum consilium, et sicut non novum consilium, ita nec novum judicium. Apud quem enim nulla est commutatio, nulla vicissitudo, uniformis est sapientia, et sempiterna deliberatio: qua de re sicut antequam peccaret homo, noverat eum peccaturum; sic antequam puniret illum, decreverat poenam, qua fuerat puniendus. Nec tamen propterea, quia Deus decreverat hominem puniendum, idcirco punitus est, sed propterea quia peccavit. Sicut non idcirco deliquit, quia Deus illum peccaturum praescivit, sed quia serpentis persuasionem magis, quam Dei praeceptum audivit. Consurgit Cain adversus Abel fratrem suum, et invidiae livore caecatus innocentem persequitur, fraternae caedis cruore terram contaminat? Quod 121.0071C| scelus nequaquam Deum latuit. Parricida redarguitur, fusi sanguinis clamor convincit negantem: Nunquid autem Deus tunc Cain primo noverat parricidam, quando fratrem enecavit? Si hoc conceditur, sequitur ut aliquid ignoret Deus quod per temporis intervalla discat: sed nihil potest discere Deus, quod prius ignorabat. Omnia namque novit praesentia, praeterita, et futura. Igitur quid erat Cain adversus fratrem acturus, nunquam ignoravit: si nunquam ignoravit, semper scivit. Nunquid autem, quia quod scit Deus futurum esse sine dubio futurum erit, nec averti aut immutari potest, idcirco scientia Dei compulit Cain ad necem fraternam? Quis hoc impius dixerit? Quae res enim impulerit eum ad tanti sceleris patrationem: Geneseos lectio nequaquam 121.0071D| silet, quae docet Dominum respexisse ad Abel, et ad munera ejus, ad Cain vero et ad munera ejus non respexisse (Gen. IV, 4). Hinc parricidalis immanitas odiorum fomenta coacervans, nec divina castigatione compescitur, sed coepti furoris insania fraterna caede completur. Non igitur Dei praescientia compulsus est Cain ad parricidium, sed invidiae malignitate, aut furoris insania, qui fratris gloriam videre non potuit, ferre nequivit, exstinguere molitus est. At coelestis ultio tam ferale scelus non impunitum reliquit, « vagus et profugus super terram » agitur, et patricidalis iniquitas ultionis septenariae verberibus expiatur. Num vero postquam tanti facinoris piaculum est admissum, tunc primum deliberavit 121.0072A| Deus qualiter impius parricida puniretur, et recente delicto commissio impulit eum in novi consilii meditationem ut quemadmodum adhuc inexcogitatum scelus confudit orbem, sic Deum inexcogitatae prius poenae deliberatio permoveret; quod quia prudentis aures non recipiunt constat quia sicut praescierit Deus malitiam Cain futuram, sic quoque quemadmodum puniretur, apud se definitum habuit. Nec tamen idcirco ille punitus est, quia in praedestinatione sua Deus eum decreverat puniendum, sed quia ipse admiserit, ut puniretur. Non enim ex praedestinatione Deus aliquem condemnat, sicut ex praescientia neminem peccare compellit; sed peccat unusquisque propria cupiditate illectus, et quia peccavit, supernae ultionis vindicta feritur. Completur 121.0072B| orbis multitudine hominum, et cum generis multiplicatione crescit numerositas vitiorum, videns Deus humani cordis malitiam ad malum de die in diem deterius ruere, et iniquitatis cumulum in pejus semper assurgere, atque cordis humani intentione omni tempore ad vitiorum profunda descendere, nec ad boni aliquem vel meditationem, vel studium manus extendere, sed malignitatum gurgitem praecipitanter expetere, « poenituit eum (dicente Scriptura) quod hominem fecerit (Gen. VI, 6): » utque tanta malorum pernicie mundum expiaret, arcam, in qua servaretur saeculo semen, fabricari jubet, mundo diluvium indicit, terram universam aquarum moles obruit, montium cacumina vastitas abyssi cooperuit, atque per totum orbem oceani gurges esse sese diffudit, et quidquid 121.0072C| sub coelo fuerat, pelagus superduxit. Quid plura? « A reptili usque ad volucrem ab homine usque ad pecudem universa » delentur: solus Noe cum domo sua arcae beneficio salvatur, et iis tantum, quae arcae sinus continuerat, salvatis, quidquid viventium extra fuerat uno diluvio deletur. Hoc ita fuisse gestum Scripturae veritas protestatur. Nunquid tamen cogitare debemus, quod impiorum profanatio tunc primum Deo nota facta fuerit, quando ipsi peccaverunt? Cum de illo scriptum sit, quod « noverit omnia priusquam fiant (Dan. XIII, 42), » et Psalmista proclamet: « Intellexisti cogitationes meas a longe (Ps. CXXXVIII, 3)? » Si cogitationes a longe non solum cognoscit, verum etiam intelligit; humanorum actuum seriem antequam fiant sine dubio a longe cognoscit, 121.0072D| qua de re eorum, quos spumante diluvio perdidit, ante novit opera, quam facta sint: non tamen propter ejus notitiam, qua gesturos illos talia qualia gesserunt a longe cognovit, sed propter suae malignitatis adinventiones, ea fecerunt pro quibus perire meruerunt. Nam si considerentur facta illorum, et Dei praescientia: non facta eorum ex Dei praescientia descenderunt, sed infra divinam scientiam, quae universa comprehendit, etiam illa fuerunt. Causam vero et originem non ex illa sumpserunt, sed humani cordis praesumptione, non enim de fonte bonitatis, nisi bonitas manare potest; nec vitium aliquando de virtute sumpsit originem. Itaque sicut delicta, quibus offenderunt intra latitudinem divinae 121.0073A| scientiae conclusa fuerunt: sic quoque et poena, qua judicati sunt, non postquam peccavere aeternitatis consilio concepta est, sed sicut Dei scientiam nunquam eorum facta latuerunt, sic nec poenae modus, qua talia gesta damnarentur, divini praedestinationem judicii aliquando praeterivit. Verum quemadmodum aeterna fuit illorum scelerum scientia, ita et definita in secretis coelestibus poenae sententia: et sicut praescientia veritatis non eos impulit ad nequitiam, ita nec praedestinatio coegit ad poenam. Denique concupiscentiae malum traxit eos ad culpam, culpa misit ad poenam. Porro Divinitas quemadmodum omni scientiae sapientia sua novit omnia, sic universitatis consilio disponit universa, et quae facturus est in tempore, in aeternitatis consilio jam 121.0073B| praedestinati consistunt. Proinde quoque supplicium, quo tunc illi mulctati sunt, in aeterna praedestinatione jam decretum manebat; illi vero tunc dediti sunt poenae, quando scelerum immanitas poena dignos esse patefecit. Sic itaque nec praescientia eos compulit ad reatum, nec praedestinatio traxit ad poenam. At tunc Pentapolin coelestibus flammis aestuantem in medium deducamus, et causam perditionis, et vindictae qualitatem inspiciamus. Cum enim omnium turpitudine vitiorum detinerentur, nec esset facinus quo non vexarentur: erant enim superbia tumidi, ventris ingluvie turgidi, luxuriae foeditate corrupti, otiositatis veterno gravati, inhumanitatis feritate duri, hospitalitatis benignitate alieni, tantorum scelerum tumultus aera supra volat, nubes scindit, coelum irrumpit, 121.0073C| et usque ad solium divinae majestatis procurrit: hinc ex persona superni judicis Geneseos lectio dicit: « Clamor Sodomorum venit ad me, descendam et videbo: utrum clamorem, qui venit ad me opere compleverint, an non est ita, ut sciam » (Gen. XVIII, 20, 21). Nunquid is quem nihil latet, et de quo scribitur quod omnia nuda et aperta sint oculis ejus, et non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus (Hebr. IV, 13), nesciebat opera Sodomitarum? et paucorum hominum non videbat actus, cujus oculus contemplatur bonos et malos. Sed dissimulat scire quod non vult videre, et mavult ignorare quod optat non punire. Quam sit autem pronus ad veniam, et difficilis ad ultionem ostenditur, cum propter decem justos vult multis millibus parcere peccatorum 121.0073D| (Gen. XVIII, 32). Quid multa? ubi universos uno impetu cernit ad malum, nec in tanta multitudine aliquis invenitur, qui de malo quaerat ad bonum reverti, coelestis flammas cunctos inoluit, et scelere pares par vindicta consumit. Si facta reorum considerentur, quid justius, quam talium scelera puniri: si clementiam judicis respiciamus, quid misericordius, quam tales nolle feriri? En videmus iniquitatem reorum scelere suo coelum fatigare, superni regis secretum irrumpere, et tamen misericordiam judicis vindictam differre, occasionem qua parcat inquirere. Sed mentis oculos jam ad Dei praescientiam referamus, et videamus quod Sodomitarum scelera, non solum postquam facta, verum priusquam facta 121.0074A| fuerint, Deus cognoverit, et ultionis vindictam in praedestinationis suae judicio antequam eos comprehenderet, dispositam habuerit? sed carnis desideriis inservientes Sodomitae, ad tanta scelera proruperunt, ut eorum merito coelesti igne conflagrarent. Fons igitur et origo tantorum scelerum voluptas carnis exstitit; at vero peccatorum moles vindictae sententiam extorsit. Nec praedestinationi ergo ascribendum est quod periere, nec praescienti quod peccavere. Aegyptus Dei populum jugo dominationis premit, labore servitutis affligit, liberorum interfectione percellit: Moyses mittitur, ut populus Dei dimittatur (Exod. VIII et seq.). Pharao induratur, ut multis plagis Aegyptus feriatur; novissime primogenita Aegyptiorum occiduntur, et tandem Israel dimittitur. 121.0074B| Rursus Aegyptios poenitentia invadit, Israelem dimissum insequitur, pristinae servituti subjicere properat; demum divina mirabilia innovantur, mare Rubrum dividitur in similitudine murorum, dextra laevaque pelagus suspenditur, nudatur tellus in mediis fluctibus, et sicco pede Israeliticae plebis multitudo per patentem maris alveum incedit; Aegyptios insequentes undarum vortices obruunt, fluctus invadit, pelagus absorbet, fit mirabile inter pios impiosque discrimen: istos abyssus liberat, illos demergit: istos placito gressu in littus exponit, illos vorago profundi mersos retentat. Sic Omnipotentis misericordia pios liberat, et censura judicis impios damnat. Haec si libeat diligentius intueri, videbimus et Israelitarum afflictionem et liberationem, et Aegyptiorum crudelitatem, 121.0074C| et condemnationem, et in praescientia divina olim fuisse, et qualiter de utroque populo ageretur praedestinatum esse. Ad Abraham Deus loquitur: « Scito praenoscens, quod peregrinum futurum sit semen tuum in terra non sua, et subjicient servituti, et affligent quadringentis annis: verumtamen gentem, cui servierint ego judicabo, et post hoc egredientur cum magna substantia (Gen. XV). » Nondum nati erant, et adhuc in lumbis Abrahae consistebant, et jam servituri praedicuntur, jam liberandi promittuntur, jam Aegyptus judicanda comminatur. Ad Moysen quoque, cum mitteret eum Deus Aegyptum, sic loquitur: « Ingredieris tu, et seniores Israel ad regem Aegypti; et dices ad eum: Dominus Deus Hebraeorum vocavit nos, ibimus viam trium 121.0074D| dierum per solitudinem, ut immolemus Domino Deo nostro. Sed ego scio quod non dimittet vos rex Aegypti, nisi per manum validam: extendam enim manum meam, et percutiam Aegyptum in cunctis mirabilibus meis, quae facturus sum in medio eorum, et post haec dimittet vos (Exod. IX et seq.). » Nonne manifeste docemur qualiter punirentur Aegyptii dispositum, id est praedestinatum fuisse? An aliud est quod ait: « Percutiam Aegyptum in cunctis mirabilibus meis, quae facturus sum in medio eorum? » Ostenditur enim in praedestinatione divina fuisse, quibus et quot plagis feriretur Aegyptus, et quando dimitteret Israelem; quid est enim quod ait: « Ego indurabo cor Pharaonis, et induratum est 121.0075A| cor Pharaonis: » nisi quod non prius emolliretur ad dimittendum Dei populum, donec plagis omnibus feriretur Aegyptus, quibus divina censura disposuerat eam feriendam. Unde cum novem plagis fuisset Aegyptus attrita, nec adhuc cor Pharaonis emollitum, ait Dominus ad Moysen: « Adhuc una plaga percutiam Aegyptum, et tunc dimittet vos Pharao. » Ergo in divini dispositione judicii praedestinatus fuerat numerus, et modus plagarum quibus Aegyptus attrita est, et obduratio cordis Pharaonis mox emollita est, cum decretus ultionis modus completus est. Et quod novissime in mari Rubro Pharao cum exercitu suo perierit, et Israel illaesus transierit, sicut magni continet mysterium sacramenti, ita constat divinae dispensationis secreto gestum, ut illi perirent, 121.0075B| illi salvarentur. Cum ergo liquet, quod in praescientia Dei, sicut afflictio Israelitarum, et crudelitas Aegyptiorum constiterit: ita quoque et istorum liberatio, et illorum perditio in praedestinationis judicio semper fuerit. Non tamen crudelitas Aegyptiorum divinae praescientiae tribuenda est, sicut nec condemnatio praedestinationis occultae secreto. Praescivit enim Deus quales futuri forent Aegyptii, id est crudelitatem eorum semper notam habuit, non tamen crudeles effecit. Quamvis Psalmista de eis testetur: quod « Converterit cor eorum ( id est Aegyptiorum) Deus, ut odirent populum ejus, et dolum facerent in servos ejus (Psal. CIV, 25). » Non tamen eos Deus aut dolosos fecit, aut malignitatis odio inflammavit: sed cum tales essent qui et odio saevirent, 121.0075C| et dolo deciperent, per eos populum suum flagellare disposuit, ut qui per prospera Deum reliquerat, flagellis admonitus ad Deum confugeret. Praescivit igitur Deus Aegyptiorum crudelitatem, non eam fecit; nec ideo tales effecti sunt, quia tales futuri esse praesciti sunt; sua denique nequitia, non Dei praescientia mali effecti sunt, et ideo praedestinati occulta dispositione judicii ad poenam qua puniti sunt. Nam quod non ex praedestinatione damnantur impii, sed ex sua iniquitate testatur sacra Scriptura, quae de Amorrhaeis ad Abraham dictum quod « semen ejus peregrinum futurum esset in terra aliena quadringentis annis, » post haec intulit: Generatione autem quarta revertentur huc: necdum enim completae sunt iniquitates Amorrhaeorum usque ad 121.0075D| praesens tempus (Gen. XV, 16). Quibus verbis ostenditur tunc iniquitates eorum ad summum malignitatis perventuras, quando semen Abraham de servitutis jugo liberari, et ad terram perduci, et gentes Amorrhaeorum deleri mererentur. Ut quod nationes illae, quae prius terram repromissionis obtinuerant, deletae sunt, non divinae praedestinationis, sed suae malignitatis fuisse monstretur. Itaque nemo ex divinae praedestinationis censura condemnatur, quamvis perseveraturos in peccatis justitia judicis decreverit damnandos: sed unusquisque tunc condemnatur, quando damnari peccatorum merito censetur. Longum erit, et modum brevitatis excederet, si voluerimus seriem divinarum Scripturarum percurrere, 121.0076A| et ex omnibus divinorum judiciorum gestis praescientiam, et praedestinationem Dei comprobare. Et quod nec praescientia compellat ad peccatum, nec praedestinatio ad poenam. Et fortassis non sit necessarium, cum et quae supra diximus forte sufficiant, et pietas fidei, sicut Deum nihil ignorare credit, sic ejus praescientia neminem impelli ad peccatum. Cumque divinae dispositionis judicio confiteatur omnia regi, neminem tamen ex praedestinatione damnandum recipiat, quamvis praedestinatos malos ad poenam non ignoret. Praedestinati enim sunt mali ad poenam; quoniam quaecunque facturus est Deus in aeternitatis dispositione, jam praedestinatum habet: judicaturus enim est impios, et poena sempiterna damnaturus. Et quia hoc inter opera Dei computatur, negari non potest 121.0076B| praedestinatum: nisi forte judicium, quo judicandus est mundus, aliquis dicat opus Dei non esse Quod cum nemo fidelium abnuat, negari quoque non potest a Deo in praedestinatione dispositum, quemadmodum de singulis judicet: ut enim non est in Deo nova scientia, sic quoque nec nova dispositio. Simplex etenim natura divinitatis, sicut nihil recipit mutabile, sic nihil compositum. Unde in Deo scientia et dispositio non variantur, ut alio tempore Deus sciat, et alio disponat; sed simul scit, simul etiam disponit, quanquam nonnulla sciat, quae non disponat, sicut sunt peccata: neque enim ad dispositionem illius pertinent, quae ipse non facit, quamvis qui peccant, divinae potestatis judicium non evadant, et unde pravitatis suae nequitiam exercent, inde occulto 121.0076C| Dei judicio deserviant. Itaque non est in Deo scientia sine dispositione, nec dispositio sine scientia. Alioquin si scientia inest ei sine dispositione, ut alio tempore sciat et alio disponat, jam non erit simplicis naturae Deus, jam non erit incommutabilis; ubi namque intervalla temporum succedunt, mutabilitas inest; et in Deo temporis erit intervallum si non simul scit, simul etiam disponit, ut antecedat scientia, et postea sequatur dispositio. Quod cum simplicis naturae ratio non admittat, sequitur, ut cum scientia Dei, pariter sit et dispositio: qua de re quos scit in finem in malo perseveraturos, dispositum habet quid sit de eis acturus. Non tamen idcirco puniendi sunt quia sic dispositi sunt, sed idcirco quod in malo perseveraturi sunt. Sed Antichristum 121.0076D| in medium devocemus, de quo nemo fidelium dubitat, quod et praescitus est malus futurus, et divino judicio praedestinatus ad poenam, et ex eo cognoscamus, quod nec praescientia Dei compellat ad culpam, nec praedestinatio trahat ad poenam, et quod de capite dixerimus, de corpore illius intelligamus. Sicut enim caput electorum Christus, sic Antichristus caput est reproborum: et sic corpus Christi omnes sancti, ita corpus Antichristi omnes iniqui. Ille certe homo perditionis nondum natus et tamen jam ejus malitia ab omnibus praescitur, jam ad interitum praedestinatus esse non ignoratur, de quo Apostolus ad Thessalonicenses scribens ait (II Thess. II): « Ne quis vos seducat ullo modo, quoniam nisi 121.0077A| venerit discessio primum, et revelatus fuerit homo peccati, filius perditionis: qui adversatur, et extollitur supra omne quod dicitur Deus; aut colitur, ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tanquam sit Deus. » Et paulo post: « Quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui, et destruet illustratione adventus sui eum: cujus est adventus secundum operationem Satanae in omni virtute, signis, et prodigiis mendacibus, et in omni seductione iniquitatis, his qui pereunt, eo quod charitatem veritatis non receperunt, ut salvi fierent? et ideo mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio; ut judicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati. » His Apostoli verbis, et malitia demonstratur Antichristi, et perditio, et non 121.0077B| solum ejus, verum etiam illorum qui de sorte illius erunt. Cum enim appellatur homo peccati, et filius perditionis, cum extollentia ejus tanta esse denuntiatur, ut supra Deum elevetur, et se pro Deo coli velit, manifeste malignitatis ejus nequitia describitur. Cum vero adventu Salvatoris eum interficiendum atque destruendum praedicat, damnationem illius manifeste designat. Rursum cum signis, et prodigiis ejus mendacibus multos credituros insinuat, et eos judicandos esse denuntiat, et peccatum, et poenam eorum manifestat; qua de re cum de Antichristo talia dicat Apostolus, nonne demonstrat quod iniquitas ejus jam praescita sit, et praedestinatus ipse ad poenam sit? homo denique erit anima rationali, et carne consistens, de prima parente, unde et omnes 121.0077C| homines ducens originem; itaque Apostolus eum et hominem, et filium perditionis appellans, cujus erit conditionis insinuat. Et quanquam vas diaboli futurum sit, tamen hoc erit, quod sunt caeteri, de Adam nativitatis exordium trabentes. Cum ita sit, sicut nondum natus existit: ita necdum aliquid vel boni, vel mali fecit; jam tamen praedestinatum eum ad poenam esse Apostolus testis est. Nunquid tamen propterea quia praescitus est malus futurus, ideo malus erit: aut quia praedestinatus ad poenam jam nunc est, idcirco damnandus erit? quod si dicat aliquis quia vas diaboli erit, et per eum Satanas malitiae suae poenam exercebit, idcirco cum eo jam damnationi deputatus habetur; si homo ille a diabolo creatus esset, vel ipse diabolus esset, jure hoc diceretur; at 121.0077D| vero cum Dei creatura erit, cum de eodem parente, quo cuncti nascuntur homines, nascetur, cum Dei manibus, et plasmatus, et factus erit, cum homo purus erit anima rationali et carne subsistens, cur diabolo tanta potestas de eo dabitur, ut vas ejus acceptissimum habeatur? Nonne hic cum Apostolo dicendum est: « O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Annon habet potestatem figulus luti de eodem luto aliud quidem vas fingere in honorem et aliud in contumeliam (Rom. IX, 20)? » Et: « O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! Quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus: quis cognovit sensum Domini, aut quis prior dedit ei, et retribuetur ei? (Rom. XI, 33, 34.) » Quamvis omnium 121.0078A| operum ejus nequeamus rationes comprehendere, scimus quod non injuste aliquid facit, qui est fons justitiae. Redeamus igitur ad superiora. Cum ergo homo ille iniquitatis jam praescitus sit malus futurus, et praedestinatus habeatur ad poenam, nunquid propter hanc praescientiam malus erit, aut propterea peribit, quia perditioni deputatus est? Quod si ita est, non erit ejus culpae malignitas illius, unde nec merito damnabitur: sed absit ut Deus alicui sit causa quo malus fiat, aut aliquem damnet qui non damnari mereatur; cum scriptum sit: « Universa opera Domini misericordia, et veritas (Psal. XXIV, 10). » Sua igitur culpa damnatur, quisquis a Judice veritatis damnatur. Quapropter homo ille iniquitatis non idcirco iniquus erit, quia talis futurus esse praescitus 121.0078B| est, sed sua voluntate delinquens malignabitur: sicut non ideo poenis gehennae traditur cruciandus, qui jam praedestinatus ad poenas est, sed propter suarum pondus iniquitatum, propter quas etiam nunc praedestinatus est ad mortem: nisi forte dicat aliquis eum non praedestinatum ad interitum. Cum dicat Apostolus « eum spiritu oris sui Dominum Jesum interfecturum, et adventus sui praesentia destructurum (II Thes. II, 8). » Et Joannes in Apocalypsi sua sub figura bestiae de illo loquens: « Bestia, » inquit, « quam vidistis, fuit et non est, et ascensura est de abysso, et in interitum ibit, et mirabuntur inhabitantes terram, quorum non sunt nomina scripta in libro vitae a constitutione mundi (Apoc. XVII, 8). » Ubi notandum quia non solum in interitum bestiam 121.0078C| ire significat, verum etiam illos quorum non sunt nomina scripta in libro vitae a constitutione mundi. Ex quo apparet ad interitum ire, qui non sunt de numero electorum. De numero electorum non sunt, qui non sunt scripti in libro vitae; illi enim perire non possunt. Peribunt autem, qui non sunt illic scripti ab initio saeculi. Quod si ab initio saeculi scripti non sunt in libro vitae, ad vitam non pertinent: et idcirco ad mortis poenam deputati sunt. Item de eadem bestia in eodem libro: « Et bestia quae erat, et non est, et ipsa octava est, et de septem est, et in interitum vadit (Ibid., 11). » Sub specie bestiae Antichristum designans, et eum ad interitum praedestinatum insinuans. Igitur cum praedestinatus sit ad interitum, non propterea interibit quia praedestinatus 121.0078D| est ad hoc, sed propter nequitiam suam, propter quam praedestinatus esse cognoscitur perditioni. Sicut igitur ille praescitus est malignus futurus, et praedestinatus ad interitum, nec tamen propter Dei praescientiam, sive praedestinationem, vel malignus erit, vel interibit, sed propria voluntate fiet malus, et propter multitudinem malignitatum suarum peribit; sic nimirum omnes reprobi, cum sint praesciti mali, et praedestinati ad poenam, non tamen propter Dei praescientiam mali effecti sunt, aut efficientur: sed propter quod libero voluntatis arbitrio malignitatem operati sunt. Ita quoque non idcirco, quia praedestinati sunt ad poenam torquebuntur; sed quia fecerunt talia, pro quibus 121.0079A| poenam subire merebantur. Nam de quibus ait Apostolus quod « quia veritatem non receperunt, ut salvi fierent, ideo mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio; ut judicentur omnes, qui non crediderunt veritati; sed consenserunt iniquitati (II Thess. II). » Nonne hos omnes et praescitos esse constat malos futuros, et non ignorari, quod ad sortem pertineant damnatorum? Quod si ad damnatorum sortem pertinent, nonne ad eam deputati sunt? et si ad illam deputati sunt, nonne etiam praedestinati sunt? Non tamen idcirco quia praedestinati propterea damnandi, sicut non propterea mali futuri sunt, quia hoc eos futuros praescientiam Dei non latet. Damnabuntur enim propter malitiam suam, non propter Dei praedestinationem. Quemadmodum 121.0079B| mali futuri sunt propterea quod hoc esse propriae voluntatis arbitrio elegerunt: non propter divinam praescientiam. Quod si praescientiam malorum, non autem praedestinationem quisquam esse contenderit, eo quod quidquid praedestinatum est, necesse est ut fiat; hoc etiam et de praescientia sentiendum est. Quidquid enim praescit Deus, futurum sine dubio erit, nec aliter erit quemadmodum praescitum est, quoniam si vera est, praescientia est, si vero non est vera, non est praescientia. Qua de re quidquid Deus praescit faciendum erit sine dubio, et sic erit quemadmodum praescitur. Quem namque praescit de numero electorum esse, is erit sine dubio electus: quem vero praescit de numero reproborum, erit sine dubio reprobus. Quapropter quoniam et 121.0079C| hos et illos jam scit, et ab initio saeculi praescivit, illi erunt electi, quos electos esse praescivit, et illi reprobi, quos similiter reprobos esse praescivit, et noti sunt Deo, et hi et illi. Qua de re si praedestinatio propterea refugienda est, quia quidquid praedestinatum est immutabile est, refugienda praescientia est, quia quidquid praescitum est immutabile est. Quod si praescientia omniscientem Dei cognitionem insinuat, non autem aliquem ad peccatum cogit, et praedestinatio operum divinorum praeordinationem et praeparationem significat, nullum autem ad poenas impellit, non est cur praescientia recipiatur, et praedestinatio abdicetur. Sicut enim pium atque religiosum est de Deo credi, quod « novit omnia priusquam fiant (Dan. XIII, 42): » sic pium et religiosum 121.0080A| est de Deo sentire quod « fecit quae futura sunt (Isa. XLV, 11): » et: « Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus » (Psal. CX, 2); et Psalmista: « Semel locutus est Deus (Psal. LXI, 12). » Et beatus Job: « Semel loquitur Deus, et secundo id ipsum non repetit (Job XXXIII, 14). » At sanctorum sententia est catholicorum, praedestinationem esse operum Dei aeternam dispositionem, unde quia quaecunque facturus est Deus, in aeterno judicii sui consilio jam dispositum habet: sequitur ut opera Dei universa sint praedestinata. Quapropter cum dicitur de malis, quia ad poenas praedestinati sunt; hoc dicitur: quia Deus secreto judiciorum suorum sacramento dispositum habet, quid de his facturus sit. Non est igitur divinae dispensationi repugnans, 121.0080B| si mali dicuntur esse praedestinati ad poenam, quoniam praedestinatio est operum Dei, in quibus operibus Dei etiam judicium dispositum quo judicandi sunt reprobi. Egimus igitur, ut potuimus, quemadmodum praedestinatio qua dicuntur iniqui ad poenas deputati non necessitate aliqua constringat eos ad poenam: sed tali locutione exprimi divinorum operum ordinationem. Et quia superius ostendimus sanctorum dicta, quibus mali praedestinati dicuntur ad poenas, quisquis praedestinationem malorum abnegat, non nobis, sed illis quorum sequimur auctoritatem contradicit. Ne nos in culpam ideo trahamur, si sanctorum auctoritatem sequimur. Si enim quod illi dicunt catholicum est, nec repugnans rectae fidei: nos quoque non a catholicae fidei rectitudine 121.0080C| discrepare judicemur, si hoc dicimus et sentiamus, quod illi dixerunt et senserunt; illorum enim doctrina fides ecclesiastica munitur; et nos, qui intra sinum Ecclesiae continemur, de illorum institutione imbuimur, nec aliud sentire praesumimus, nisi quod illi nos instituerunt, nec alio ire, nisi quo ducunt; nec dicere aliud, nisi quod illi dicunt. His ita obsecramus magnitudinis vestrae pietatem, ut haec scripta, si sapientiae vestrae non displicuerint, penes vos habeantur, nec in publicum proferantur, donec hujus quaestionis controversia diligenter ab omnibus fuerit eventilata, et quid tenendum ab omnibus, sit comprobatum. Quod si displicuerit libellus iste, per vos obsecramus ut corrigatur, et nobis quae correcta fuerint non abscondantur.