De praedestinatione (Prudentius Trecensis)

This is the stable version, checked on 19 Decembris 2023. Template changes await review.
 EPUB   MOBI   PDF   RTF   TXT
De praedestinatione
saeculo IX

editio: J. P. Migne
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 115

Documenta Catholica Omnia pdf


De praedestinatione

De praedestinatione (Prudentius Trecensis), J. P. Migne 115.1365A

PRAEFATIO.

115.1009C| Reverendissimo Patri et beatissimo pontifici inter pastores Christi eminentia vitae doctrinaeque eximietate clarissimo GUEHILONI, PRUDENTIUS aeternam in Domino salutem.

Accensus, prout decet atque oportet, zelo catholicae fidei et verae charitatis affectu, Pater beatissime, 115.1010C| misisti mihi quamdam schedulam decem et novem capitula continentem ex libro cujusdam Scoti selecta, a nostro, ut ais, se quodammodo intellectu divertentia, rogans et monens ut quaecunque in eis a vero exorbitantia comperissem, unicuique de libris evangelicis et catholicorum doctorum auctoritatibus 115.1011A| devianti capitulo congrua depromerem abunde responsa. Quibus decursis solliciteque perspectis, reperi in eis Pelagianae venena perfidiae, et aliquoties Origenis amentiam, Collyrianorumque haereticorum furiositatem, quorum merito a catholicae fidei cultoribus ac propugnatoribus validissimis confutati, censuraque justissimae severitatis multo ante nostra tempora damnati sunt.

Intremui, fateor, et expavi tot olim errores cum suis auctoribus jam sopitos nostris denuo temporibus pullulare, et deficientes quondam fumos nova rursum accensione erumpere, suique noxietate multorum oculos caligare: quibus ut jusseras refellendis cum animum pararem appellere, laboris difficultate perterritus deliberabam penitus omittendum. Verum 115.1011B| monentis auctoritate perpensa, dixi satius cum fructu obedientiae, etsi minus pleno, aliquatenus labi, quam paternae reverentiae timiditate stupida contraire.

Animatus itaque meritis rogantis, orationumque instantissima puritate scribentis, visum est librum eumdem, si qua forte inveniri posset, diligenti curiositate perquirere, cujus serie salebrosas tantorum errorum torsiones valerem facilius intueri: quo gratia Dei, sine qua nihil sum et nihil possum, ut optaveram assecuto, deprehendi quantum divinitus inspiratus potui, Pelagii, Caelestii, eorumque sequacis ac defensoris acerrimi Juliani, per omnia sectatorem Joannem videlicet SCOTUM tanta impudentia orthodoxae fidei Patribusque catholicis oblatrantem, 115.1011C| ac si unus spiritus Julianum Joannemque docuerit. Unus idemque Spiritus in eis fuerit, nec dispar Spiritus per eorum linguas, tot tantasque blasphemiarum nauseas evomuerit. Nam et gratuitam Dei gratiam pariliter impugnant, et Dei justitiam similiter denegant, et originale peccatum, quod nascentes trahimus, quoque non nisi coelesti gratia per mysterium baptismatis solvimur, indissimili garrulitate dissuadent, argutiisque dialecticis simillima vanitate desipiunt. Rectissimum etiam sanctarum Scripturarum intellectum, Patrumque catholicorum sensum sanissimum tam concinna varicositate pervertunt ac si nunquam adversus eorum errores quidpiam fuerit actitatum.

Quibus cum a Patribus, praecipueque beatissimo 115.1011D| Augustino, competentissime abundantissimeque responsum fuerit, nequaquam me praesumptionis a 115.1012A| piis lectoribus credidi judicandum, si tuis monitis dictante pietate libenter obsequens, offeram pro vili portione in donaria tabernaculi Domini mei, quae possim, relinquens potioribus ac doctioribus, quaeque melius valuerint et voluerint offerenda. Nec posse, ut ait S. Hieronymus, alterius opes, alterius paupertate foedari.

Fidens igitur in ejus gratia qua praevenimur ut bene velimus, subsequimur ne frustra velimus, revolutis Patrum consonis per omnia paginis, quid quisque eorum antidoti contra eadem venena confecerit, decerpere fideliter curavi, praefixo cujusque doctoris nomine, libroque pariter intimato. Verba quoque ejusdem Joannis ut ab eo digesta sunt pluribus locis inserui, praeposito etiam nomine ipsius cum praecedente 115.1012B| illud nota quae Graece dicutur θῆτα quam sententiis capitalibus damnandorum aliqui praescribere solebant. In multis enim non verba ejus interposui, quae loquacitate nimia legentibus fastidium ingerunt, sed sensibus eorum pro captu meae pusillitatis veraciter obviavi. Ubicunque autem mei sermonis interpositio necessarium locum expetit, ne quid mihi tribuerem, si quid boni superna gratia per meae linguae organum loqueretur, notam superponere studui, quae ab Astigraphis crisimon nuncupatur, quoniam velut monogramma nominis Christi effigiare quodam modo cernitur, ut ejus totum ostenderem quidquid benignitatis ipsius largifluis indebitisque muneribus imbibissem, illud etiam necessario credidi praemonendum, ut tuae beatitudinis perspicacia subtiliter 115.1012C| solliciteque attendat, quantis se idem Joannes contrarietatibus impugnet, qui ea quae nunc affirmat, post denegat, quae modo loquaci vanitate diffitetur, postmodum loquacitate confitetur. Adeo ut aut non viderit quid dixerit, aut a nullo unquam videri putaverit.

Quaeso igitur ut omnia vigilanter studioseque permetiens quidquid fideliter dictum judicaveris, auctori Domino gratias agendo deputes. Si quid vero (quod absit) secus reperies, imbecillitati meae compatiens emendare ne differas. Sicque fructum piae devotionis duplicato fenore consequeris, si et votis pie jubentis pie prolata respondeant, et alio nitentia ad suum tramitem dirigantur. Orantem pro meis multipliciter praevalentibus mentis et corporis infirmitatibus sanctissimam 115.1012D| Paternitatem Tuam virtus omnipotentis gratiae Dei vigentem ac sospitem servare dignetur.

INCIPIT LIBER. 115.1011|

115.1011D| In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, Prudentius famulus Christi familiaeque ejus.

CAPUT PRIMUM. Quadruvio regularum totius philosophiae quatuor omnem quaestionem solvi.

Blasphemias tuas, Joannes, atque impudentias, 115.1012D| quibus in Dei gratuitam gratiam justitiamque inflexibilem procax inveheris, percurso tuae perversitatis libro, quem sub nomine cujusdam Gottescalchi adversus omnes catholicos effudisti, eo molestius accepi, quo te familiarius amplectebar, peculiarius diligebam: quippe qui in tantum vesaniae proruperis, ut 115.1013A| gravissimam sanctarum Scripturarum auctoritatem tuis pravis interpretationibus detorqueres, sensaque catholicorum Patrum perversis invertenda sensibus edoceres: nimirum quadruvium quoddam nobis intelligendi Scripturas affingens, quod patres nostri, videlicet omnes catholici tractatores, divina humanaque sapientia praefulgentes, cum multa eruditissime luculentissimeque coelitus imbuti exponendo, atque intelligendi regulas modosque locutionum multiplices aperiendo reliquerint, in quibus nullam tui quadruvii mentionem fecisse probantur, penitus contempserunt: proponentes nobis videlicet et multo meliores, sanctiores doctioresque vias, quarum opitulatione subnixi, et stropharum tuarum feculentias evitare, et puritatem simplicissimae fidei clarissimis ac suavissimis 115.1013B| fontibus haurire et propinare in nomine et adjutorio auxiliatricis, imo praeventricis, gratiae Dei possimus.

JOANNES SCOTUS.

(Cap. 1, num. 1, sect. 1.) Θ Conficitur inde veram philosophiam esse veram religionem, conversimque veram religionem esse veram philosophiam, quae dum multifariam diversisque modis dividatur, bis binas tamen partes principales ad omnem quaestionem solvendam necessarias habere dignoscitur, quas Graecis placuit nominare Διαιρετικὴ, ὁριστικὴ, Ἀποδεικτικὴ, Ἀναλυτικὴ, easdemque latialiter possumus dicere divisoriam, diffinitivam, demonstrativam, resolutivam: quarum enim prima unum in multa dividendo segregat, secunda unum de multis definiendo colligit, tertia per 115.1013C| manifesta, occulta demonstrando aperit, quarta composita in simplicia separando resolvit, eorum etiam exempla in processu hujus operis, quantum ipsa lux, quae illuminat cor quaerentium se, nobis aditum rerum, quas conamur ingredi, aperuerit ostendimus: his enim tanquam utili quodam honestoque humanae ratiocinationis quadruvio ad ipsam disputandi disciplinam, quae est veritas, omnis in ea eruditus perveniri non dubitat.

CORRECTIO.

+ Quanta enim contra diversas haereses majores nostri egerint, testantur concilia multis totius orbis Patribus sancto Spiritu aggregata, testantur acta synodica, attestantur etiam doctorum probabilium 115.1013D| scripta veridica, quibus auctoritate insuperabili simplicitas atque soliditas de re fidei defensa atque invincibiliter approbata non tui quadruvii tricis involuta ac deterius implicata dignoscitur. Nam quemadmodum gestorum ordine Patrumque litteris fideliter edocemur: cum et apud Nicaeam et penes Chalcedonem, Ephesum, Constantinopolim, Antiochiam, Mesopotamiam, Africam, Romam, aliaque loca quamplurima, adversus catholicae fidei impugnatores, diversis quidem modis, sed eadem fidei sinceritate unanimiter ageretur, et inter conflictandum pars adversa dialecticis, imo sophisticis conclusionibus niteretur, sancti procul dubio Spiritus incordatione a Patribus cautum est ut defensores propugnatoresque 115.1014A| simplicis fidei, nequaquam sophisticis illusionibus, sed Scripturarum sanctarum evidentissimis allegationibus uterentur: quae quoniam multa sunt et tam notissima ut huic operi cuncta inserere longum ac superfluum judicetur, unius tantum Patris sententiam ponendam duximus, cujus astipulatione fidei, caeteris nullatenus credulitas derogetur.

Leo episcopus Leoni Augusto (epist. 164): [Multis manifestissime documentis probatum esse mihi gaudens quantum universali Ecclesiae consulatis affectu, praeceptis pietatis vestrae, ubi primum licuit, parere non distuli, dirigens Donatianum et Geminianum, fratres et coepiscopos meos, qui apud vos preces meae sollicitudinis exsequentes, pro quiete vobis doctrinae Evangelicae supplicarent, et libertatem 115.1014B| fidei, in qua secundum eruditionem Spiritus sancti ipse praecipue emines, obtinerent; repulsis procul hostibus Christi qui etiamsi voluissent furorem suum tegere, non laterent, quia alia est Dominici gregis sancta simplicitas, alia sub vestitu ovium simulatio latentium bestiarum; nec possunt jam per hypocrisim irrepere, quos tantae furor manifestavit insaniae. Agnosce igitur, venerabilis imperator, in quantum totius mundi praesidium divina sis providentia praeparatus, et quid auxilii matri tuae Ecclesiae debeas, quae te filio maxime gloriatur, intellige. Non sinantur contra dexterae omnipotentis triumphos redivivis assurgere motibus exstincta certamina, praesertim cum id damnatis jamdudum haereticorum ausibus omnino non liceat, et hic fructus 115.1014C| piis laboribus debeatur, ut omnis Ecclesiae plenitudo in suae unitatis soliditate secura permaneat, nihilque prorsus de bene compositis retractetur: quia post legitimas et divinitus inspiratas constitutiones velle confligere non pacifici est animi, sed rebellis, dicente Apostolo: Noli verbis contendere: ad nihil est utile, nisi ad subversionem audientium (II Tim. II, 14). Nam si humanis persuasionibus semper disceptare sit liberum, nunquam deesse poterunt qui veritati audeant reluctari, et de mundanae sapientiae loquacitate confidere: cum hanc nocentis simam vanitatem, quantum debeat fides Christiana vitare, ex ipsa Domini nostri Jesu Christi institutione cognoscat, qui omnes nationes ad illuminationem fidei vocaturus, non de philosophis aut de oratoribus, 115.1014D| qui praedicando Evangelio famularentur, elegit, sed de humilibus et piscatoribus, per quos se manisfestaret, assumpsit, ne doctrina coelestis, quae erat plena virtutum, auxilio videretur indigere verborum. Unde Apostolus protestatur, et dicit: Non enim misit me Christus baptizare, sed evangelizare; non in sapientia verbi, ne evacuetur crux Christi: verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est; his autem qui salvi fiunt virtus Dei est. Scriptum est enim: Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo. Ubi sapiens? ubi Scriba? ubi conquisitor hujus saeculi? Nonne stultam fecit Deus sapientiam hujus mundi (I Cor. I, 17-20)? Argumenta enim rhetorica, et institutae ab hominibus versutiae disputandi 115.1015A| in eo praecipue gloriantur, si in rebus incertis et opinionum varietate confusis ad hoc audientium trahant sensum, quod asserendum ingenio atque eloquio suo quisque delegerit; et ita fit ut quod majore facundia defenditur, verius aestimetur. Sed Christi Evangelium hac arte non indiget, in quo doctrina veritatis sua luce manifestatur, nec quaeritur quid auribus placeat, ubi verae fidei sufficit scire quis doceat.]

+ Item post aliqua, Leo (ibid.). [Utatur, obsecro, Clementia Tua praedictorum fratrum meorum suggestionibus, quos, sicut jamdudum in praemissa epistola sum locutus, non disputaturos cum damnatis, sed supplicaturos vobis pro catholicae tantum fidei stabilitate direxi.]

115.1015B| + Item ad eumdem Leo (Epist. 162). [Detestandum ergo nobis est perseveranterque vitandum, quod fraus haeretica nititur obtinere, nec in aliquam disceptationem pie et plene definita revocanda sunt, ne ad arbitrium damnatorum ipsi de his videamur ambigere, quae manifestum est per omnia propheticis et evangelicis atque apostolicis auctoritatibus consonare. Unde si qui sunt qui ab his quae coelitus sunt constituta, dissentiunt, suis opinionibus relinquantur, et ab unitate Ecclesiae cum ea quam elegerunt perversitate discedant. Nam nullo modo fieri potest ut qui divinis audent contradicere sacramentis, aliqua nobis communione socientur. Jactent se in sui eloquii vanitate, et de argumentationum suarum versutia, quae inimica est fidei, glorientur: nobis 115.1015C| placet Apostoli obedire praeceptis dicentis: Videte ne quis vos decipiat per philosophiam et inanem seductionem hominum (Col. II, 8).] + Quibus auctoritate et ratione indubitanter prolatis, certum est omnes catholicae fidei astipulatores, magis Scripturarum sanctarum Patrumque lucidis explanationibus, quam vanae inflantisque scientiae colludiis agendum censuisse, quibus Christiana simplicitas offenditur, et humanae jactantiae typhus augetur.

JOANNES SCOTUS.

(Cap. 1, num. 2, sect. 2.) Θ Cujus disciplinae regulis necessario uti jubemur, dum adversus quemdam saphrophilum nomine Gottescalchum, suae haereseos et inventorem simul et assertorem, fautoresque ejus, si 115.1015D| tamen sunt nescio, atque utinam ne sint, respondere compellimur. Jubentibus videlicet catholicae Ecclesiae vigilantissimis Patribus, in quorum ovili tale venenum serpere molitur; annuenti praesertim orthodoxissimo principe domino venerabili Carolo, cujus maximum studium est pie recteque de Deo sentire; prava haereticorum dogmata veris rationibus sanctorumque Patrum auctoritate refellere; ad ultimum penitus eradicare. Ne igitur defensores veritatis inermes cum assertoribus falsitatis confligere videamur, non incongrue regulis disputatoriae artis utemur.

CORRECTIO

+ Gregorius in homilia paschali (homil. 22, in Sabbato Paschae, sub finem): Non comedetis ex eo 115.1016A| crudum quid, neque coctum aqua (Exod. XII, 9). Ecce jam nos ipsa verba historiae ab intellectu historico repellunt, nunquid, fratres charissimi, Israeliticus ille populus in Aegypto constitutus comedere agnum crudum consueverat, ut ei lex dicat: Non comedetis ex eo crudum quid, ubi et additur: neque coctum aqua. [Sed quid aqua, nisi humanam scientiam designat, juxta hoc quod per Salomonem sub haereticorum voce dicitur: Aquae furtivae dulciores sunt (Prov. IX, 7), quid crudae agni carnes nisi inconsideratam ac sine reverentia cogitationis relictam illius humanitatem significant: omne enim quod subtiliter cogitamus, quasi mente coquimus: sed agni caro nec cruda edenda est, nec aqua cocta, quia Redemptor noster neque purus homo aestimandus est, neque per 115.1016B| humanam sapientiam qualiter incarnari Deus potuit cogitandus. Omnis enim qui Redemptorem nostrum purum hominem credit, quid iste aliud quam agni carnes crudas comedit, quas videlicet coquere per Divinitatis ejus intelligentiam noluit: omnis vero qui incarnationis ejus mysteria juxta humanam sapientiam discutere conatur, carnes agni aqua vult coquere, id est dispensationis ejus mysterium per dissolutam vult scientiam penetrare. Qui igitur paschalis gaudii solemnitatem celebrare desiderat, agnum neque aqua coquat, neque crudum comedat, ut neque per humanam sapientiam profunditatem incarnationis illius penetrare appetat, neque in eum tanquam in hominem purum credat; sed assas igni carnes comedat, ut dispensari omnia per sancti Spiritus 115.1016C| potentiam sciat.]

+ Quamvis non ignoremus praecepto Domini vasa aurea atque argentea, vestiumque ac gemmarum variam pulchritudinem ab Aegytiis mutuata (Exod. III, 22), ejus tabernaculo fuisse oblata, et esse devotius offerenda (Exod. XII, 35): verum id quotiescunque contra eos agi necessitas summa coegit, qui talibus inflati gloriabantur in vanitatibus suis, et simplicitatem nostrae fidei stultitiam deputabant, exsequi pro tempore non est inhibitum, sed fideliter prudenterque a Patribus usurpatum. Tu autem a contrario de fide adversus fideles nullis sophismatibus innitentes impudentius scribens, quare ad sophistica te deliramenta verteris? In promptu est nimirum jactantiae studens, et non jam philosophus, sed philocompos 115.1016D| videri appetens, ea nobis ingerere delegisti quae a nullo nostrum vel intelligi, vel deprehendi, vel certe confutari posse credideras. Et dum studes placere hominibus, quibus id cordi esse noveras (si tamen sunt aliqui, quod avertat Veritas sempiterna), nequaquam vel cavisti, vel formidasti illi displicere, de quo super talibus Propheta intentando praedicit: Quoniam Deus dissipavit ossa eorum, qui hominibus placent confusi sunt, quoniam Deus sprevit eos (Psal. LII, 6). Nec metuisti cum Achan auream regulam ex Hiericonthino anathemate contra inhibitum castris Dominicis inferre (Jos. VII, 21), jamjamque cum ipso sententiam divinae animadversionis, nisi citius humiliter resipiscendo poenitueris, merito subiturus; 115.1017A| quicunque enim propheticas vel apostolicas nobis litteras diligenter scrutati sunt, vivaciter intellexerunt, fideliter enodarunt, abstrusa aperientes, plana exornantes, nodosissima enucleantes, allegorica detegentes, hoc potissimum sategerunt, ut illo loquendi genere quam maxime uterentur, quo etiam a simplicioribus absque gravi difficultate, quae vel audirent, vel legerent, caperentur.

Quod cum ab omnibus provide fuerit observatum, praecipue beatissimi atque doctissimi Patris Augustini, venerandae memoriae episcopi opusculis specialius elucescit, quae de Doctrina Christiana composuit, in quibus vel maxime tuorum tibique similium figmenta portentorum cavenda et fugienda eruditissima humilitate humillimaque eruditione et sanxit 115.1017B| et docuit. Necnon in illis quos quaestionum vel locutionum Heptateuchi mirabile elucidatione exaratos nomine voluit praenotari. Beatissimus quoque Hieronymus, tot linguarum atque librorum litteris incomparabiliter eruditus, in omnibus, tam in propheticis quam apostolicis, explanationibus, id sibi summopere studii fuisse crebrius replicando inculcat, malle per se sanctarum Scripturarum dicta intelligi quam rhetorum controversiis inservire. Instructus videlicet tremendi judicis verbere, quo propter nimiam Ciceronis lectionem adductus acriterque caesus, tandem circumstantium precibus liberatus juraverat se Ciceronis libros nunquam de caetero meditaturum, nunquam lecturum, quin Epistola ad Galatas contemptum hujusce disputationis ita deprompsit 115.1017C| dicens.

Hieronymus (prooem. lib. III Comm. Epist. ad Gal.). [Tertium ad Galatas, o Paula et Eustochium, volumen hoc condimus [al., cudimus], non ignari imbecillitatis nostrae, et exilis ingenii rivulum vix parvo strepentem murmure sentientes. Jam enim et in Ecclesiis ista quaeruntur, omissaque apostolorum simplicitate, et puritate verborum, quasi ad Athenaeum et ad auditoria convenitur, ut plausus circumstantium suscitentur, ut oratio rhetoricae artis fucata mendacio, quasi quaedam meretricula procedat in publicum, non tam eruditura populos quam favorem populi quaesitura, et in modum psalterii et tibiae dulce canentis, sensus demulceat audientium; ut vere illud prophetae Ezechielis nostris temporibus 115.1017D| possit aptari, dicente Domino ad eum: Et factus es eis quasi vox citharae suave canentis et bene compositae. Et audient verba tua et non facient ea (Ezech. XXXIII, 32, sec. LXX). Verum quid agam? Taceamne? Sed scriptum est: Non apparebis in conspectu Dei tui vacuus (Exod. XXIII, 15). Et Isaias (sicut in Hebraeis tamen habetur voluminibus) ingemiscit: Vae mihi misero, quia tacui (Isa. VI, 5). Loquar? Sed omnis [al., omnem] sermonis elegantiam et Latini eloquii venustatem stridor lectionis Hebraicae sordidavit. Nostis enim et ipsae quod plusquam quindecim anni sunt ex quo in manus meas nunquam Tullius, nunquam Maro, nunquam gentilium litterarum quilibet auctor ascendit: et si quid forte inde dum loquimur 115.1018A| obrepit, quasi antiqui per nebulam somnii recordamur. Quid autem profecerim ex linguae illius infatigabili studio, aliorum judicio derelinquo. Ego quid in me [al., mea] amiserim scio. Accedit ad hoc quia propter oculorum et totius corpusculi infirmitatem manu mea ipse non scribo, nec labore et diligentia compensare queo eloquii tarditatem; quod de Virgilio quoque tradunt, quia libros suos in modum ursorum fetuum lingendo figuraverat [al., labendo figuraverit]. Verum accito notario, aut statim dicto quodcunque in buccam venerit, aut si paululum voluero cogitare, melius aliquid prolaturus, tunc me tacitus ille reprehendit, manum contrahit, frontem rugat, et se frustra adesse toto gestu corporis contestatur. Oratio autem licet de bonae indolis ingenio 115.1018B| sit profecta, et distincta inventionibus, et ornata flore verborum: tamen nisi auctoris sui manu limata fuerit et polita, non est nitida, non habet mixtam cum decore gravitatem, sed in modum divitum rusticorum, opibus suis magis arguitur quam ornatur? Quorsum ista? Videlicet ut et vobis et caeteris qui forte legere voluerint, sit responsum; me non panegyricum aut controversiam scribere, sed commentarium; id est, hoc habere propositum, non ut mea verba laudentur, sed ut quae ab alio bene dicta sunt, ita intelligantur ut dicta sunt. Officii mei est obscura disserere, manifesta perstringere, in dubiis immorari. Unde et a plerisque commentariorum opus explanatio nominatur. Si quis eloquentiam quaerit, aut declamationibus delectatur, habet in utraque lingua 115.1018C| Demosthenem et Tullium, Polemonem et Quintilianum. Ecclesia Christi non de Academia et licia [Lyceo], sed de vili plebicula congregata est. Unde et Apostolus: Videte, inquit, vocationem vestram, fratres, quia non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi nobiles; sed quae stulta sunt hujus mundi elegit Deus, ut confundat sapientes: et infirma mundi elegit Deus, ut confundat fortia; et ignobilia hujus mundi et contemptibilia elegit Deus, et quae non sunt, ut ea quae sunt destrueret (I, Cor. I, 26, 27, 28). Quia enim ex creaturarum ordine, varietate, constantia, non cognoverat mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes; non in sapientia verbi, ut non evacuetur [al., evacuaretur] crux 115.1018D| Christi. Ubi enim scriba, ubi grammaticus, ubi causarum naturalium scrutatores? Nec in persuasibilibus sapientiae verbis, sed in ostensione virtutis et spiritus, ut fides credentium non esset in sapientia hominum, sed in virtute Dei. Quamobrem et ipse Apostolus ad eosdem Corinthios loquebatur. Et ego veniens ad vos, fratres, veni non per subtilitatem [al., sublimitatem] sermonis et sapientiae annuntians vobis testimonium Domini. Non enim judicavi scire me aliquid inter vos, nisi Christum Jesum et hunc crucifixum (I Cor. II, 1, 2). Et ne forsitan putaretur, haec dicens, esse insipientiae praedicator, mente praesaga, quod opponi poterat, evertit. Sed loquimur, inquit, Dei sapientiam in mysterio, quae abscondita est; quam 115.1019A| nemo principum hujus saeculi cognovit (Ibid. v. 7, 8). Quotusquisque nunc Aristotelem legit? quanti Platonis vel libros novere vel nomen? Vix in angulis otiosi eos senes recolunt. Rusticanos vero et pisca tores nostros totus orbis loquitur, universus mundus sonat. Itaque sermone simplici simplicia eorum verba ponenda sunt [al., pandenda]. Verba, inquam, non sensus. Caeterum si, orantibus vobis, illam possim in exponendis Epistolis eorum habere spiritum, quem illi in dictando habuerunt: tunc videritis tantam majestatem et latitudinem in his verae fuisse sapientiae, quanta in saeculi litteratis arrogantia et vanitas fuit. Breviter vobis meae mentis fateor arcanum: Qui per me intellecturus est Apostolum, nolo ut mea scripta difficulter intelligat, et ad interpretem cognoscendum, alium quaerat interpretem.]

115.1019B| + Nec minus Cassiodorus in opere mirabili quod Psalmorum expositione contexuit, cum plures earumdem artium figuras interponeret, non per illas Psalmos exposuit, sed eas sacris eloquiis inesse perdocuit, quatenus earum auctorem Dominum, qui eisdem divinis eloquiis praedicatur, non eos qui se inventores talium jactabant, eumque aut minime aut ex parte cognoverant, patenter ostenderet, de quo dicitur: Omnis sapientia a Domino Deo est et cum illo fuit semper et est ante eum (Eccl. I, 1), ubi necessario additur omnis, ut demonstretur quidquid bonarum artium atque ingeniorum recte utiliterque sapitur, illo auctore dari omnibus atque dispertiri; de quo legitur: Dividens singulis prout vult (I Cor. 115.1019C| XII, 12), qui solus essentialiter, incommutabiliter ac sempiternae sapiens, imo sapientia veraciter creditur et fideliter praedicatur. De qua re cum in praefatione ejusdem amplectendi operis de eloquentia totius legis divinae dissereret, ita locutus est:

Cassiodorus (Prolog. in Psal., cap. 15): [Unde ad probationem pertinet maximam, quia lex divina per cunctas mundi partes cognoscitur fuisse suscepta. Haec multis modis genera suae locutionis exercet, et definitionibus succincta, schematibus decora, verborum proprietate signata, syllogismorum complexionibus expedita, disciplinis inrutilans; non tamen ab eis accipiens extraneum decorem, sed potius illis propriam conferens dignitatem. Haec enim quando in divinis Scripturis splendent, certa 115.1019D| atque purissima sunt; cum vero ad opiniones hominum et quaestiones inanissimas veniunt, ambiguis altercationum fluctibus agitantur, ut quod hic firmissime semper verum, frequenter alibi reddatur incertum. Sic et lingua nostra dum psalmodiam canit, nobilitate veritatis ornatur; cum ad fabulas ineptas et blasphema se verba converterit, ab honore probitatis excluditur. Sicut apostolus Jacobus dicit: Ex ipso ore benedicimus Deum et Patrem, et ex ipso ore maledicimus hominem, qui ad imaginem et similitudinem Dei factus est (Jacob. III, 9). Haec mundanarum artium periti, quos tamen multo posterius ab exordio divinorum librorum exstitisse manifestum est, ad collectiones argumentorum, quae 115.1020A| Graeci topica dicunt, et ad artem dialecticam et rhetoricam transtulerunt; ut cunctis evidenter appareat prius ad exprimendam veritatem justis mentibus datum, quod postea gentiles humanae sapientiae aptandum esse putaverunt. Haec in lectionibus sacris tanquam clarissima sidera lucent, et significantias rerum utillimis compendiis decenter illuminant. Quae nos breviter locis aptissimis admonebimus, quoniam res ipsae commodissime deducentur ad medium, per quas concepti sensus clarius elucebunt. Nam et Pater Augustinus in lib. III, de Doctrina Christiana (cap. XXIX), ita professus est: Sciant autem litterati modis omnium locutionum, quas grammatici Graeco nomine tropos vocant, auctores nostros usos fuisse. Et paulo post sequitur: 115.1020B| Quos tamen tropos, id est modos locutionum, qui noverunt, agnoscunt in litteris sanctis, eorumque scientia ad eas intelligendas aliquantulum adjuvantur. Cujus rei et in aliis codicibus suis fecit evidentissimam mentionem. In libris quippe quos appellavit de Modis locutionum, diversa schemata saecularium litterarum inveniri probavit in litteris sacris; alios autem proprios modos in divinis eloquiis esse declaravit, quos grammatici sive rhetores nullatenus attigerunt. Dixerunt hoc apud nos et alii doctissimi Patres, id est Hieronymus, Ambrosius, Hilarius; ut nequaquam nos praesumptores hujus rei, sed pedisequi esse videamur. Sed dicet aliquis: Nec partes ipsae syllogismorum, nec nomina schematum, nec vocabula disciplinarum, nec alia hujuscemodi 115.1020C| ullatenus inveniuntur in psalmis? Inveniuntur plane in virtute sensuum, non in effatione verborum: sic enim vina in vitibus, messem in semine, frondes in radicibus, fructus in ramis arboris, ipsas nuces contemplamur in nucleis. Nam et de profundissima abysso et deliciosus piscis attingitur, qui tamen ante conceptionem [captionem] suam humanis oculis non videtur. Merito ergo esse dicimus, quae inesse nihilominus virtute sentimus. Nam et Apostolus vetat nos seduci per vanam sapientiam mundi (I Cor. III, 18); ista vero non abnegat in litteris esse divinis.

+ Ac per hoc quandocunque, sicut diximus, talibus uti necessitas impellit, adversus eos sine dubio qui, illudentes sinceritati nostrae fidei, eis inflati 115.1020D| tument, agendum pie humiliterque non improbatur, cum legamus Mosen prophetarum eximium omni Aegyptiorum sapientia eruditum (Act. I, 22), et Danielem ac socios ejus omnes Chaldaeorum magos atque aruspices eorumdem scientia decuplum superasse (Dan. V, 14 et 15). Jam nunc in nomine [Dei] et adjutorio labyrinthum tuarum haereseon adituri, gratiam ejus sine quo nihil sumus, scimus et possumus, invocemus, ut ipsa duce tuas inextricabiles moras penetrare easque inoffenso gressu evadere valeamus, nequaquam tui quadruvii innodationibus ac depravationibus, sed auctoritati et veritati medullitus innitentes.

Igitur per copiosam praefationis tuae disputationem, 115.1021A| qua veram philosophiam veram esse religionem veraciter astruis, sed inveniendam disciplinarum saecularium eruditione fallaciter affirmas, cum vera religio fide et Dei gratia, non humanis adinventionibus assequatur atque approbetur; ponis sententiam Gottescalchi, qua affirmare conetur necessitate praedestinationis tam bonos ad bona, quam malos ad mala inevitabiliter impelli. Hoc utrum vel quare dixerit ipse viderit, nos destinatione Dei ad aliquid necessitate impelli, vel (sicut a multis dicitur) fataliter cogi neminem credimus et confitemur, sed ejus providentia sempiterna, et omnipotentissima praescientia omnia ordinari, disponi, dispensari, destinari, regi ac gubernari modis cuique congruis nullo modo dubitamus, dicente veraciter de eo Scriptura: 115.1021B| Quia attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter (Sap. VIII, 1); quibus verbis universa Dei sapientia praeveniri, attingi, atque disponi breviter immutabiliterque definitur; nunquam enim attingeret atque disponeret, nisi praeveniret: nunquam vero praeveniret, nisi essentialiter ac sempiterne omnipotenterque exsisteret.

Constat ergo nihil esse nisi Creatorem et creatu ram, Creatorem a nullo, creaturam a Creatore. Creatorem sine initio, mutabilitate et fine; creaturam cum initio et mutabilitate, partimque cum fine: rationalis enim creatura angelorum et hominum coepit, nec desinit; caetera vero usibus hominum facta atque attributa, partim desinunt, partim permanent; nec tamen eadem permansione aeternitati 115.1021C| coaequantur Auctoris, de quibus nunc longum est disputare. Cum ergo constet nihil aliud esse quam Creatorem et creaturam, eamdemque non a seipsa sed a Creatore exsistendi sumpsisse principium, nihilominus ad Creatorem pertinuit disposuisse, ordinavisse, destinasse ac praedestinasse quod fecerat; quemadmodum dictum est, quod attingat a fine usque ad finem fortiter, et disponat omnia suaviter: a fine videlicet invisibilis atque incorporeae creaturae, usque ad finem visibilis corporeaeque creaturae; id est, ab eo quod in creaturis omnibus summum est usque ad id quod in creaturis omnibus infimum est; quod si negatur, aut invidus (quod absit) aut impotens Deus asseritur. Quia si non ordinavit, disposuit, dispensavit, destinavit, sive praedestinavit 115.1021D| quod fecit, colligitur ut nullatenus facturae suae curam habuerit. Habuit autem curam creaturarum quas fecit, quia de eo verax Scriptura confitetur dicendo: Cui cura est de omnibus (Sap. XII, 13); et ad quem Propheta loquitur: Ordinatione tua perseverat dies, quoniam omnia serviunt tibi (Ps. CXVIII, 91); Et cui in precibus orantes dicimus: Deus, cujus providentia in sui dispositione non fallitur. Et qui in Evangelio loquitur: Nonne duo passeres asse veneunt, et unus ex illis non cadit super terram sine Patre vestro? (Matth. X, 29.) Et rursum: Si ergo fenum quod hodie in agro est, et cras in clibanum mittitur, Deus sic veslit, quanto magis vos minimae fidei? (Matth. VI, 30) et caetera, quibus abundare divina 115.1022A| eloquia nullus ignorat: quo conficitur Deum omnia sicut creasse, ita curasse, ordinasse, disposuisse, dispensasse, destinasse, seu praedestinasse, quae vel fecit, vel facturus est, juxta illud qui fecit quae futura sunt (Isa. XLV, 11, sec. LXX). Qui enim omnes creaturas initio condidisse creditur, quid est quod facturus erat, nisi gubernatio, multiplicatio ac dispositio rerum quas fecerat? Unde et in Evangelio ipsa Veritas loquitur dicens: Pater meus usque modo operatur, et ego operor, sive fecit quae futura sunt (Joan. V, 17), quia in praescientia sua quae falli mutarique nequit, praedestinavit, quid forinsecus operis effecturus, et ad quem finem opus quod faceret esset perducturus: quae operatio nisi illius dispositio? Quod tantumdem valet, nec aliud prorsus recte intelligitur, 115.1022B| quam si dicatur, destinatio: ac praedestinatio bifariam dividitur, in bona videlicet et mala; sed bona quae non sunt nisi auctore bono et summo, id est Deo; mala nullatenus, ea quae non auctore Deo, sed voluntate creaturae rationalis a suo auctore deflexa, atque inde deteriora culpabiliter aversa fiunt.

Proinde bonorum omnium auctor est Deus; malorum autem, id est vitiorum atque peccatorum auctor Deus non est, sed praescitor providentissimus, examinator sapientissimus, judex potentissimus atque justissimus; eorum ergo malorum, id est tribulationum, afflictionum, atque infirmitatum, seu quarumlibet poenarum quas vel in hac interim vita, et justis at injustis mixtim ingerit: illic autem, id est 115.1022C| in gehenna, solis impiis divina aequitas juste meritoque retribuit. Auctor dicitur Deus, dicente propheta: Si est malum in civitate, quod Dominus non fecit (Amos III, 6); et iterum ipse Dominus per Isaiam inducitur dicens: Faciens bonum, et creans malum; formans lucem et creans tenebras: ego Dominus faciens omnia haec (Isa. XLV, 7). Item idem in Evangelio dicturum se impiis in judicio testatur. Ite, inquiens, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Quid est quod ait paratus, nisi creatus atque destinatus? A quo autem creatus, nisi ab illo qui per prophetam dixerat sese creasse malum et tenebras? Ab ipso indubitanter etiam destinatus impiis dicitur, testante Isaia propheta: Parata est enim ab heri a rege Topheth, parata 115.1022D| et dilatata (Isa. XXX, 33), ubi et creationem et destinationem ignis gehennae a Deo factam atque ordinatam patenter intimat. Topheth enim gehennam dicit, ab heri autem ab initio, a rege vero nihilominus ab omnipotenti Deo, sicut sanctus Hieronymus exponit, intelligitur. Cum igitur horum malorum Deus absque contradictione dicatur auctor, ordinator atque dispositor, quid, quaeso te, obest veritati si dicatur etiam destinator ac praedestinator: cum nihil aliud destinare et praedestinare, quam ordinare et praeordinare, disponere vel ante disponere, seu aliud quid simile, a sanis mentibus intelligatur; hinc Augustinus in libro primo de Libero Arbitrio.

Augustinus (de Lib. Arbitr., in princ.): [Dic mihi, 115.1023A| quaeso te, utrum Deus non sit auctor mali? Dicam si planum feceris de quo malo quaeras; duobus enim modis appellare malum solemus: uno cum male quemque fecisse dicimus, alio cum mali aliquid esse perpessum. De utroque scire cupio. At si Deum bonum esse nosti vel credis (neque enim aliter fas est), male non facit. Rursus si Deum justum fatemur (nam et hoc negare sacrilegum est), ut bonis praemia, ita supplicia malis tribuit: quae utique supplicia patientibus mala sunt; quamobrem si nemo injuste poenas luit, quod necesse est credamus, quandoquidem divina providentia hoc universum regi credimus; illius primi generis malorum nullo modo, hujus autem secundi auctor est Deus.]

 + Quod autem ordinare, vel praeordinare, pro eo 115.1023B| quod est destinare, vel praedestinare ponatur, liber Actuum apostolorum indicat, dicente beato Luca evangelista scriptore Actuum eorumdem: Et crediderunt quotquot erant praeordinati in vitam aeternam (Act. XIII, 38). Quod nihil rectius intelligitur, quam praedestinat in vitam aeternam, et quod destinatio, vel praedestinatio, Dei dispositio debeat intelligi sanctus antistes Fulgentius in libro de Praedestinatione ad Monimum declarat.
 Fulgentius (de Praedest., cap. XXVI): In sanctis igitur, inquiens, perfecturus est Dominus, quod ut essent boni gratis dedit; quod autem daturum se praescivit, in aeterna bonitatis dispositione praedestinavit. Ipsa est enim praedestinatio Dei, sempiterna scilicet dispositio futuri operis Dei.]
 115.1023C| + Quae praeordinatio, dispositio, destinatio, vel praedestinatio Dei certissima, scientissima, omnipotentissima, nullum ad peccatum adigit, nullum incitat, nullum cogit: sed voluntarie in crimina labentes, atque in eis obstinatissime perdurantes, juste punit, juste condemnat; nequaquam enim justitiam servaret, nisi a se voluntaria defectione aversos ac recedentes, neque ulla conversione ad se redeuntes praevaricatores, meritis poenis addiceret. Quia autem justus est, justitiam servat, et tandiu inexhaustae bonitatis suae patientia malos tolerat, muneribus donat, praemiis invitat; nec tamen ullo tantae benignitatis medicamine molliuntur, quin potius obduratione irrevocabili, et ingratitudine horribili in suis voluntariis iniquitatibus perseverant, aequitati 115.1023D| ejus omnimodo dignissime competit, ut quos invicta bonitas nullatenus revocavit a scelere, aeterna aequitas puniat in tormentis.

Hanc justissimam, proindeque irreprehensibilem facinorosorum hominum damnationem Deum et praescisse, et praedestinasse a sanctis Patribus fideliter dictum, veraciter praedicatum, et dicimus et fatemur. Hinc Augustinus in libro III, de Libero Arbitrio (cap. XVIII): [Nunc autem, quia ita est non est bonus, nec habet in potestate ut bonus sit, sive non videndo qualis esse debeat, sive videndo, et non valendo esse qualem debere esse se videt, poenam istam esse quis dubitet? Omnis autem poena, si justa est, peccati poena est 115.1024A| et supplicium nominatur: si autem injusta est poena, quoniam poenam esse nemo ambigit, injusto aliquo dominante homini imposita est. Porro quia de omnipotentia Dei et justitia dubitare dementis est, justa haec poena est, et pro peccato penditur aliquo. Non enim quisquam injustus dominator aut subripere hominem potuit, velut ignorante Deo, aut extorquere invito, tanquam invalidiori, vel terrendo vel confligendo, ut hominem injusta poena cruciaret. Relinquitur ergo ut haec justa poena de damnatione hominis veniat. Nec mirandum est quod vel ignorando non habeat liberum arbitrium voluntatis ad eligendum quid recte faciat, vel resistente carnali consuetudine, quae violentia mortalis successionis quodammodo naturaliter inolevit, videat quid recte 115.1024B| faciendum sit, et velit, nec possit implere; illa est enim peccati poena justissima ut amittat unusquisque quo bene uti noluit, cum sine ulla posset difficultate, si vellet; id est autem ut qui sciens recte non facit, amittat scire quid rectum sit: et qui recte facere cum posset, noluit, amittat posse, cum velit. Nam sunt revera omni peccanti animae duo ista poenalia, ignorantia et difficultas: ex ignorantia dehonestat error, ex difficultate cruciatus affligit; sed approbare falsa pro veris, ut erret invitus, et resistente atque torquente dolore carnalis vinculi, non posse a libidinosis operibus temperare, non est natura instituti hominis, sed poena damnati.]

CAPUT II. Argumento necessitatis colligitur duas praedestinationes fieri non posse.

Tu vero tantae auctoritati impudenter obvians, secunda fetorum tuorum exhalatione conaris tuis argumentationibus obruere veritatem, et dicta luce clarius patentia nebulosis conclusionibus obfuscare. Nam agens adversus Gottescalchum, ut ita dixerim, inficiaris duas esse praedestinationes, quae a Patribus in unum vocabulum rediguntur, ut dicantur praedestinatio bonorum et praedestinatio malorum. Sanctus enim Isidorus, Hispalensis episcopus (Sent. cap. XXVI): [Gemina est, inquit, praedestinatio.] Quam tu occasione necessitatis evertis, cum nullus orthodoxorum necessitate praedestinationis quemquam 115.1024D| ad aliquid vel bonum vel malum compelli, vel crediderit vel praedicaverit. Et ob id vel duas, vel geminam non esse praedestinationem affirmas, adhibitoque non necessario argumento, disputas multiplicius quam necesse est de divina essentia, eoque tuae disputationis intentionem perducis, ut astruas; Ita in Deo praedestinationis sicut essentiam debere intelligi, nec differe in Deo utrum essentia, an sapientia, an justitia, seu potestas, ac veritas, aeternitas, voluntas, operatio sive praedestinatio nuncupentur. Deinde infers:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 2, n. 1, sect. 6.) Θ Si impium est duas essentias in Deo doceri, vel duas sapientias, scientias, virtutes 115.1025A| caeteraque omnia quae de Deo dicuntur, geminari, vel triplicari, vel quacunque multiplici specie cumulari, quicunque duas in Deo praedestinationes asserere convincitur, reatu impietatis ligatur: una est enim divina praedestinatio, sicut una est divina operatio, divina sapientia, divina substantia, divina voluntas.

CORRECTIO.

+ In quibus tuae disputationis verbis impios te denotavisse quicunque catholici atque orthodoxi praedestinatos ad interitum vel scripsere, vel sentiunt, impudenti superbia, superbaque impudentia demonstrasti. Deinde blasphemia intolerabilis aperitur, cum asseris nihil aliud esse Dei praedestinationem, quam substantiam, naturam atque voluntatem, 115.1025B| et hoc tuis feneis, ut ita dixerim, ratiunculis astipulari, non auctoritate, qua nostrae fidei veritas solidatur atque defenditur, astruere maluisti: cum te in tantum tua perversitas obfudit tenebris erroris, ut nec videres, nec consuleres veritatem. Negas enim geminari, vel triplicari, vel quacunque multiplici specie cumulari, ac per hoc pluraliter praedestinationes dici, sicut essentias, sapientias, scientias, virtutes, voluntates, operationes. Una est, inquiens, praedestinatio, sicut una est divina operatio, divina sapientia, divina substantia, divina voluntas, et subsequeris.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 2, num. 2, sect. 6.) Θ Clamat enim Scriptura: Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates 115.1025C| ejus (Psal. CX, 2).
 + Et inferius.
 (Cap. 2, num. 3, sect. 6.) Θ Non dixit, in omnes necessitates ejus, sed in omnes voluntates ejus.

CORRECTIO.

+ Erige nunc mentis oculum, si tamen adest, ad intuitum veritatis; si autem abest, humiliare fideliter, petens ab ea, ut eum tibi vel mundare, vel illuminare, vel certe reddere dignetur. Dixisti voluntatem Dei, sicut essentiam, nec geminari, nec multiplicari posse, id est pluralitate carere, quod tamen ipsa, quam subjunxisti, prophetica sententia refellitur. Cum dicitur, in omnes voluntates ejus, ecce voluntates Dei multipliciter, ac per hoc pluraliter prolatas; 115.1025D| tu ipse protulisti: et tamen impium esse dixisti, si quis voluntatem, quae in Deo est, multipliciter, id est pluraliter, proferret. Nempe cum Pharisaeo, quem evangelicus sermo jactantem sua merita reprehendit (Luc. XVIII, 11 et 12), ad inflatissimam tuam scientiolam oculum nebulosissimum, quantum in te fuerat, arroganter ostentandam apervisti, cum publicano veraciter humiliari contemnens, a veritatis aspectu intelligentiam detorsisti. Quod si aliud esse dixeris in Deo voluntatem, atque aliud voluntates Dei, et in hoc quanta impietate insanieris auctoritate detegeris; quamvis enim et sciamus et fateamur in Deo nihil aliud velle quam esse, nihilque aliud esse quam velle: voluntas quippe illius essentia est, et essentia voluntas; tamen ipse, qui sibi est 115.1026A| essentia, ipse voluntas, loquitur per Prophetam: Sanctis, qui sunt in terra ejus, mirificavit omnes voluntates meas in eis (Psal. XV, 3). Non enim aliud ipse est, et aliud voluntates ejus, quia si aliud sunt, extra eum sunt: si extra eum sunt, jam non ipse est voluntas sua. Est autem ipse voluntas sua; sunt ergo intra ipsum voluntates suae.

Falsum est igitur quod dixisti voluntatem in Deo non multiplicari, id est non dici pluraliter, cum id quod multiplicatur, pluraliter efferri necesse sit. Licet enim essentia Dei indubitabiliter simplex sit, neque ulla multiplicitate vel geminetur, vel triplicetur, vel multiplicetur: quaedam tamen sunt quae in Deo vel de Deo essentialiter praedicantur, quae sine contradictione in divinis eloquiis pluraliter prolata reperiuntur. 115.1026B| Dicitur quippe voluntas Dei essentia ejus, dicuntur etiam voluntates ejus pluraliter, nec tamen essentiae ejus pluraliter proferuntur, sed manente incommutabiliter remotaque ab omni multiplicitatis capacitate essentia illius, voluntas ejus pluraliter effertur; non ut ipsa essentia multiplicetur, sed ut voluntatis ejus effectus pro distributionum ejus congruentiis atque diversitatibus multiplices declarentur. Reclamat autem adversus te Scriptura sancta, quae in libro Sapientiae de Spiritu Dei, qui utique Deus est, ita inter caetera potentiae illius praeconia: Per me Spiritus, inquiens, intelligentiae sanctus, unicus, multiplex, subtilis (Sap. VII, 22); itaque quomodo unicus idem dicatur et multiplex, etc.? Noli garrire contra veritatem. Praedestinationis etiam vocabulum, 115.1026C| quod Dei substantia est, coaequans dixisti nullatenus multiplicari. Beatissimus Gregorius, apostolicae sedis antistes, et quemadmodum veraciter asseruisti, veracissimus Scripturarum explanator, tuarum conclusionum disputationes ante floccipendens, vel potius damnans quam legens, pluraliter enuntiare non metuit; nam in libro XXIX admirandi atque amplectendi operis quod in beati Job explanationem eloquentissima suavitate composuit, inter caetera, Gregorius (lib. XXIX in Job, cap. ult.): Ordinem, inquit, coeli nosse est supernarum dispositionum occultas praedestinationes videre.

 + Ac deinde quas praedestinationes dixerit, copiosa explanatione perdocuit; egit enim affluentiae 115.1026D| suae dulcedine super bonorum gratuita electione, malorumque justissima reprobatione. Quod ut clarius enitescat, totam ejusdem loci continentiam proponamus.
 Gregorius (lib. XXX, c. 32): [Pater quippe in suo tempore Luciferum produxit, quia, sicut scriptum est: Cum venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum natum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret (Gal. IV, 4, 5); qui natus ex virgine, velut Lucifer inter tenebras nostrae noctis apparuit, quia, fugata obscuritate peccati, aeternum nobis mane nuntiavit. Luciferum vero se innotuit, quia diluculo ex morte surrexit, et fulgore sui luminis mortalitatis nostrae tetram caliginem pressit. Cui bene per Joannem dicitur: Stella splendida et 115.1027A| matutina (Apoc. XXII, 16). Vivus quippe apparendo [al., apparens] post mortem, matutina nobis stella factus est, quia dum in semetipso exemplum nobis resurrectionis praebuit, quae lux sequatur indicavit. Vesperum vero super terrae filios consurgere Dominus facit (Job. XXXVIII, 32), quia infidelibus Judaeorum cordibus dominari Antichristum eorum merito exigente permittit. Qui idcirco a Domino huic vesperi juste subduntur, quia ipsi sponte sua filii terrae esse voluerunt. Terrena quippe et non coelestia requirentes, a perspicienda luciferi nostri claritate excaecati sunt; et dum praeesse sibi vesperum expetunt, subsequentis damnationis aeterna nocte merguntur. Hinc in Evangelio Dominus dicit: Ego veni in nomine Patris mei, et non accepistis 115.1027B| me. Alius veniet in nomine suo, illum [al., ipsum] accipietis (Joan. V, 43). Hinc Paulus dicit: Eo quod charitatem veritatis non receperunt, ut salvi fierent, ideo mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio, ut judicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati (II Thes. II, 10, 11). Nequaquam ergo super eos Vesper consurgeret, si coeli filii esse voluissent; sed dum visibilia appetunt amisso cordis lumine, sub noctis duce tenebrescunt. Quod tamen si moraliter discutimus, quomodo quotidie agatur invenimus. Quia nimirum et electis Lucifer oritur, et vesper reprobis Deo permittente dominatur. Unus enim atque idem sermo Dei in est ore praedicantis: quem dum isti gaudendo, illi vero invidendo audiunt, claritatem Luciferi sibi 115.1027C| in vesperi tenebras vertunt. Dum isti humiliter vocem sanctae praedicationis accipiunt quasi ad stellae lucem oculos cordis aperiunt; dum vero illi benedicenti invident, et non salutis causam, sed elationis gloriam quaerunt, prorumpente iniquitate sua vespere, in somnum mortis oculos claudunt. Per occultum ergo judicium is, qui electo [electis] est Lucifer, reprobo auditori [al., reprobis auditoribus] fit vesper, quia exhortatione sancta, qua boni ad vitam redeunt, pravi deterius in culpa moriuntur. Unde bene per Paulum dicitur: Christi bonus odor sumus Deo in his qui salvi fiunt, et in his qui pereunt: aliis quidem odor mortis in mortem, aliis autem odor vitae in vitam (II Cor. II, 15, 16). Verbum itaque, suum auditoribus esse Luciferum simul et 115.1027D| vesperum vidit, per quod et alios ab iniquitate suscitari, et e contra alios sopiri in iniquitate conspexit. Quod quia occultis Dei judiciis agitur, quae in hac vita ab hominibus comprehendi non possunt, recte illic subdidit: Et ad haec quis tam idoneus (Ibid., vers. 16.) Ac si diceret: Idonei quidem sumus ad haec consideranda quia fiunt; sed idonei non sumus ad haec investiganda cur fiant. Unde hic quoque Dominus, quia aliis produci Luciferum, aliis vero consurgere vesperum dixerat, ne perscrutari homo occulta Dei judicia audeat, illico subjungitur:

Nunquid nosti ordinem coeli, et pones rationem ejus in terra? Ordinem coeli nosse est supernarum dispositionum 115.1028A| occultas praedestinationes videre. Rationem vero ejus in terra ponere, est ante humana corda talium secretorum causas aperire. Rationem videlicet coeli in terra ponere, est supernorum judiciorum mysteria vel considerando discutere, vel loquendo manifestare. Quod utique facere in hac vita positus nullus potest. Ut enim a parvis ad majora veniamus, quis intelligat quae esse ratio [al., subtilitas] secretorum potest, quod saepe vir justus a judicio non solum non vindicatus, sed etiam punitus redeat, et iniquus ejus adversarius non solum non punitus, sed etiam victor abscedat? Quis intelligat cur vivit alius insidians mortibus proximorum, et moritur alius qui profuturus esset vitae multorum? Alius culmen potestatis assequitur, qui nonnisi laedere studet, alius tantummodo 115.1028B| laesos defendere concupiscit, et tamen ipse oppressus jacet. Alius vacare appetit, et innumeris negotiis implicatur. Alius negotiis implicari desiderat, et coactus vacat. Alius male inchoatis [inchoans] usque ad vitae suae terminum pejora protrahitur; alius bene incipiens per longitudinem temporum proficit ad augmenta meritorum. Atque econtra [al., At contra], alius male vivens diu reservatur, ut corrigatur [al., ut se corrigat]; alius vero bene quidem videtur vivere, sed in hac vita eo usque durat, quo ad perversa prorumpat. Alius in errore infidelitatis natus, in errore deficit; alius in catholicae fidei rectitudine genitus, in catholicae fidei rectitudine consummatur. Econtra vero alius catholicae matris ventre editus, juxta vitae terminum erroris 115.1028C| voragine devoratur. Alius autem vitam suam in catholica pietate consummat, qui, ortus in perfidia, cum lacte matris hauserat virus erroris. Alius celsitudinem bene vivendi appetere et volet [al., vult] et valet, alius nec volet nec valet; alius volet et non valet; alius valet et non volet. Quis ergo ista judiciorum coelestium secreta discutiat? Quis intelligat discretam lancem aequitatis occultae? Ad cognoscendos quippe istos judiciorum secretorum sinus, nullus ascendit. Dicatur ergo homini, ut se nescire cognoscat; nescientem vero se Cognoscat et timeat; timeat ut humilietur, humilietur ne praesumat in se; non praesumat in se, ut Conditoris sui auxilium requirat, et qui in se fidens mortuus est, auctoris sui adjutorium appetens vivat. Audiat 115.1028D| itaque vir justus jam quidem se sciens, sed adhuc quae supra se sunt nesciens: Nunquid nosti ordinem coeli, et pones rationes ejus in terra? (Job XXXVIII, 33) id est, nunquid occultos ordines judiciorum coelestium comprehendis, aut aperire humanis auribus sufficis? Beatus igitur Job de judiciorum incomprehensibilium investigatione requiritur, ac si ei aperte diceretur: Cuncta quae pateris tanto tolerare patientius debes, quanto secretorum coelestium ignarus, cur hoc [al., haec] pateris, nescis.]

 Quem secutus tam fide quam sensu et verbis sanctus Isidorus, Hispalensis episcopus, eamdem pene sententiam dictis suis interposuit. Quos quisquis conferre voluerit, inveniet ita uno eos spiritu 115.1029A| atque ore locutos, ut eumdem Spiritum sanctum utriusque adfuisse, et per utrumque unanimiter locutum, minime dubitet. Isidorus (Sent. lib. II, cap. 6): [Gemina est praedestinatio, sive electorum ad requiem, sive reproborum ad mortem: utraque divino agitatur [al., agitur] judicio, ut semper electos superna et interiora sequi faciat, semperque reprobos, ut infimis et exterioribus delectentur, deserendo permittat. Sicut ignorat homo terminum lucis et tenebrarum, vel utriusque rei quis finis sit, ita plenius nescit quis ante suum finem, luce justitiae praeveniatur, vel quis peccatorum tenebris usque in suum terminum obscuretur, aut quis post lapsum tenebrarum conversus resurgat ad lucem. Cuncta haec Deo patent, homini vero latent. Quamvis 115.1029B| justorum conversatio in hac vita probabilis sit, incertum tamen hominibus esse ad quem sint finem praedestinati; sed omnia reservari futuro examini. Mira dispositio est supernae distributionis, per quam hic justus amplius justificatur, impius amplius sordidatur? Malus ad bonum aliquando convertitur, bonus ad malum aliquando reflectitur. Vult quis esse bonus, et non valet; vult alter esse malus et non permittitur interire. Datur ei qui vult esse bonus; alius nec vult, nec datur ei ut sit bonus. Iste nascitur in errore et moritur, ille in bono quo coepit usque in finem perdurat. Tandiu iste stat quousque cadat; ille diu male vivendo in fine salvatur respectusque convertitur. Vult prodesse in bono justus nec praevalet, vult nocere malus et valet. 115.1029C| Iste vult Deo vacare, et saeculo impeditur, ille negotiis implicari cupit, nec perficit. Dominatur malus bono, bonus damnatur pro impio; impius honoratur pro justo. Et in hac tanta obscuritate non valet homo divinam perscrutari dispositionem, et occultum praedestinationis perpendere ordinem.]

+ Quod enim beatus Gregorius praedestinationes pluraliter, hoc sanctus Isidorus geminam praedestinationem vocavit; quoniam, sicut utriusque dicta testantur, intellexerat eum cum caeteris catholicis tractatoribus sensisse praedestinatos quosdam ad gloriam, quosdam ad ignominiam; illos ad regnum, istos ad tormentum; illos ad beatitudinem supernorum, istos ad supplicium inferorum. Perpende nunc quibus contradicas, quosque reatu impietatis notaveris, 115.1029D| qui ante tuas naenias contriverunt quam nascereris. Ac per hoc constituamus te et beatum Gregorium, illum praedestinationes pluraliter efferentem, te pluraliter efferri impium judicantem. Quis te jam audiat? Quis non horreat, quem in tantum vesaniae prorupisse viderit, ut impios tantae auctoritatis viros dixisse, et, quod est blasphemius, scripsisse, nullatenus erubueris? Quis enim te audiat pluralitatem praedestinationis negantem, qui tantos Patres vel legerit vel audierit pluraliter efferentes? Quis tuis disputatiunculis aurem adhibeat, ut tantis Patribus dictorum scriptorumque veracium fidem deroget? et quis tibi veritatem, illis mendacium deputet? Vertere in quaslibet vel fabulosi Promethei 115.1030A| formas, vel chameleontis colores, certe nunquam effugies, nunquam evadendi locum capies? Aut verum est enim quod negasti, et falsum est quod Gregorius et Isidorus dixerunt; aut (quia hoc impium est vel credere quempiam vel sentire) si verum est quod Gregorius et Isidorus protulerunt, litterisque venerabilibus mandaverunt, falsum est quod tu caecatissimus affirmasti. Qui cum in hoc non solum deprehensus, verum etiam convictus minime dubiteris, de caeteris quae simili insania rictu pestifero vomuisti, juvante Domino jam facilis erit aggressus: quoniam cui in prioribus mendacii character inuritur, in sequentibus fides penitus abrogatur.

Negas similiter operationem in Deo pluraliter efferri, id est multiplicari vel geminari, vel caetera 115.1030B| hujusmodi: et quid est quod omnes Scripturae operationes, vel opera divina decantant? Clamat vas electionis, doctor gentium in fide et veritate: Divisiones gratiarum sunt, idem autem spiritus; et divisiones ministrationum sunt, idem autem Dominus; et divisiones operationum sunt, idem vero Deus (I Cor. XII, 4-6). At ne more furentium aliud clamares, adjungit, qui operatur omnia in omnibus (Ibid., vers. 6). Enumeratis quoque earumdem operationum distributionibus, haec autem, inquit, omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult (Ibid., vers. 11). Quod si aliud operationem Dei, et aliud opera esse contenderis, videris quomodo tam gravis auctoritatis, litteris videlicet divinis, earumque fidelissimis tractatoribus, quorum libri eorumdem 115.1030C| vocabulorum pluralitatibus referti esse noscuntur, valeas contraire. Quaero tamen abs te interim, ut de caeteris sileam, quid magis Dei essentiae congruat, potentia an operatio? Mihi quippe videtur nullum operari posse absque potentia: quo enim pacto dicendus est operari qui non possit? Potentiam excellere non negabis? Itaque potentia magis Dei essentiae congruit quam operatio, quoniam operatio potentiae est effectus, et tamen cum essentia Dei pluralitatem abdicet, potentias ejus pluraliter enuntiatas legimus, dicente Propheta: Quis loquetur potentias Domini, auditas faciet omnes laudes ejus? (Psal. CV, 2.) Si ergo potentia Dei a pluralitate vel multiplicitate non excluditur, cur operatio, quae sequax ejus non dubitatur, a multiplicitate excludenda 115.1030D| judicatur? Quod si inter operationem Dei et opera quid distinguendum erit, mihi interim nihil aliud occurrit quousque diligentius exquiratur quam operationem esse dum fit, opus vero quod fit. Quod si ita est, quis dubitet ad Deum utraque pertinere?

Augustinus: [Cum operatio Patris dicitur, non eam sine Filio et Spiritu sancto intelligatur operari; et cum generatio Filii, non sine Patre et Spiritu sancto; et cum operatio Spiritus sancti, non sine Patre et Filio, satis notum est recte credentibus, vel etiam ut possunt intelligentibus. Et illud ideo dictum est de Patre, ipse facit opera (Joan. XIV, 10), quod ab illo sit origo etiam operum a quo est exsistentia cooperantium personarum: quia et Filius de illo natus 115.1031A| est, et Spiritus sanctus principaliter de illo procedit, de quo natus est Filius, et cum quo illi communis est idem Spiritus. Et illud quod ait Dominus: Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit (Joan. XV, 24), non ad Patrem vel Spiritum retulisse, quod ei non sint in illis operibus cooperati, sed ad homines, a quibus leguntur multa facta miracula, et tamen a nullo, quae Filius fecit. Et quod ait Apostolus de Spiritu sancto: Omnia autem haec operatur unus atque idem Spiritus (I Cor. XII, 11), non ideo dictum, quia non ei cooperatur Pater et Filius, sed quia in his operibus non sunt multi, sed unus Spiritus, et in universis suis operationibus non est a se ipso diversus. Nec tamen inaniter, sed rationabiliter et veraciter dicitur Patrem dixisse, non Filium et Spiritum 115.1031B| sanctum: Tu es Filius meus dilectus, in quo complacui (Matth. XVII, 5). Sed hoc miraculum de coelo sonabilis verbi, quamvis ad personam Patris tantummodo pertinere, cooperatos esse Filium et Spiritum sanctum non negamus. Neque enim quia tunc Filius carnem portans cum hominibus conversabatur in terra, ideo non erat etiam in sinu Patris tanquam unigenitum Verbum, quando illa de nube vox facta est; aut sapienter et spiritaliter credi potest Deum Patrem operationem verborum suorum sonantium atque transeuntium a sua sapientia suique Spiritus cooperatione separasse. Eodem modo cum rectissime dicamus non Patrem, nec Spiritum sanctum, sed Filium, super mare ambulasse (Matth. XIV, 25, 26), cujus humus caro erat illa, et plantae 115.1031C| fluctibus innitentes; illud tamen opus tanti miraculi Patrem, et Spiritum sanctum cooperatos esse quis abnuat? Sic enim et solum Filium verissime dicimus ipsam suscepisse carnem, non Patrem, aut Spiritum sanctum, et tamen hanc incarnationem ad solum Filium pertinentem, quisquis negat cooperatum Patrem, aut Spiritum, non recte sapit. Item dicimus nec Patrem, nec Filium, sed solum Spiritum sanctum et in columbae specie et in linguis velut igneis apparuisse, et sedisse, pronuntiasse illis, in quos venerat, multis et variis linguis magnalia Dei (Act. II, 2, 3); a quo tamen miraculo, ad solum Spiritum sanctum pertinente, cooperationem Patris et Verbi unigeniti separare non possumus. Ita singulorum quoque in Trinitate opera Trinitas operatur, 115.1031D| unicuique operanti cooperantibus duobus, conveniente in tribus agendi concordia, non in uno deficiente efficacia peragendi. Quae cum ita sint, hinc est quod Dominus Jesus in Spiritu sancto daemones ejecit (Matth. XII, 28), neque enim et solus hoc implere non poterat, atque illud adjutorium tanquam huic operi non sufficiens assumebat, sed Spiritum divisum in semetipsum eo Spiritu congruebat expelli, quem Pater et Filius non divisi in semetipsis communiter habent. Sic et peccata, quia praeter Ecclesiam non dimittuntur, in eo Spiritu dimitti oportebat, quo in unum Ecclesia congregatur.]

+ Jam vero si, secundum te, operatio est in Deo, 115.1032A| sicut ejus essentia atque voluntas, necessario sequitur ut caetera quae a Dei voluntate prodire non dubitantur, velut Dei essentia praedicantur. Verbi gratia, cogitatio, visio, praevisio, creatio, dispositio, dispensatio, statutio, decretio, paratio, praeparatio, judicium, afflictio, correptio, infirmatio, interfectio, occisio, perditio, disperditio, inclusio, obduratio, induratio, derelictio, desertio, noluntas, seductio, in errorem inductio, deceptio, morbi, fames, pestilentiae, tempestates, naufragia, insidiae, et alia complura, quae in divinis eloquiis indita, et Patrum litteris usitatissima, prudentium nullus ignorat. Quae voluntate Dei indubitabiliter bona semper et justa fieri quisquis negat, justitiae et judicio Conditoris nimis impie contradicit. Quae quia nunc exemplis 115.1032B| longum est approbare, interim differantur; ut si denuo vel hydra caput levare, vel excetra nisa fuerit sibilare, largiente Domino latius atque commodius proferantur. Unum tamen de voluntate Dei ex sancti Augustini dictis testimonium interposuisse sufficiat, de qua in libro Enchiridion tali sermocinatione disseruit.

Augustinus (Enchir. c. 100): [Haec sunt magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus (Psal. CX, 2), et tam sapienter exquisita, ut cum angelica et humana creatura peccasset, id est non quod ille, sed quod voluit ipsa fecisset, etiam per eamdem creaturae voluntatem, qua factum est quod Creator noluit, impleret ipse quod voluit; bene utens et malis tanquam summe bonus, ad eorum damnationem quos 115.1032C| juste praedestinavit ad poenam, et ad eorum salutem quos benigne praedestinavit ad gratiam. Quantum enim ad ipsos attinet, quod Deus noluit fecerunt; quantum vero ad omnipotentiam Dei, nullo modo id efficere valuerunt. Hoc quippe ipso quod contra voluntatem Dei fecerunt, de ipsis facta est voluntas ejus. Propterea namque magna opera Domini, exquisita sunt in omnes voluntates ejus, ut miro et ineffabili modo non fiat praeter ejus voluntatem, quod etiam contra ejus fit voluntatem. Quia non fieret si non sineret: nec utique nolens sinit, sed volens; nec sineret bonus fieri male, nisi omnipotens et de malo facere posset bene.

(Cap. 101.) Aliquando autem bona voluntate homo vult aliquid quod Deus non vult, etiam ipsa [al., ipso] 115.1032D| bona multo amplius multoque certius voluntate; nam illius mala voluntas esse nunquam potest. Tanquam si bonus filius patrem velit vivere, quem Deus bona voluntate vult mori. Et rursus fieri potest ut hoc velit homo voluntate mala, quod Deus vult bona: velut si malus filius velit mori patrem; velit hoc etiam Deus. Nempe ille quod non vult Deus, iste vero id vult quod vult et Deus, et tamen Dei bonae voluntati pietas illius potius consonat, quamvis aliud volentis, quam hujus idem volentis impietas. Tantum interest quid velle homini, quid Deo congruat, et ad quem finem suam quisque referat voluntatem, ut aut approbetur aut improbetur. Nam Deus quasdam voluntates suas utique bonas ita implet per malorum 115.1033A| hominum voluntates malas, sicut per Judaeos malevolos bona voluntate Patris Christus occisus est pro nobis, quod tantum bonum factum est, ut apostolus Petrus quando id fieri nolebat, Satanas ab ipso qui occidi venerat, diceretur (Matth. XVI, 23): Quam bonae apparebant voluntates piorum fidelium, qui nolebant apostolum Paulum Jerusalem pergere, ne illic pateretur mala quae Agabus propheta praedixerat (Act. XXI, 12); et tamen Deus haec illum pati volebat pro annuntianda fide Christi, exercens martyrem Christi. Neque istam bonam voluntatem suam implevit per Christianorum voluntates bonas, sed per Judaeorum malas, et ad eum potius pertinebant, qui nolebant quod volebat, quam illi per quos volentes factum est quod volebat; quia idipsum quidem, sed 115.1033B| ipse per eos bona, illi autem mala voluntate fecerunt.

(Cap. 102.) Sed quantaelibet sint voluntates vel angelorum vel hominum, vel bonorum vel malorum, vel illud quod Deus, vel aliud volentes quam Deus, omnipotentis voluntas Dei semper invicta est, quae mala esse nunquam potest, quia etiam cum mala irrogat, justa est, et profecto quae [al., quia] justa est, mala non est. Deus igitur omnipotens sive per misericordiam cujus vult misereatur, sive per judicium quem vult obduret, nec inique aliquid facit, nec nisi volens quidquam facit, et omnia quaecunque vult, facit.

Ac per hoc cum audimus, et in sacris litteris legimus, quod velit omnes homines salvos fieri, quamvis certum sit nobis non omnes homines salvos fieri, non tamen ideo debemus omnipotentissimae Dei voluntati 115.1033C| aliquid derogare, sed ita intelligere quod scriptum est: Qui omnes homines vult salvos fieri, tanquam diceretur, nullum hominem fieri salvum, nisi quem salvum fieri ipse voluerit; non quod nullus fit hominum, nisi quem salvum fieri velit, sed quia nullus fiet [al., sed quod nullus fiat], nisi quem velit; et ideo sit rogandus ut velit, quia necesse est fieri si voluerit. De orando quippe Deo agebat Apostolus, ut hoc diceret. Sic enim intelligimus id quod in Evangelio scriptum est: Qui illuminat omnem hominem (Joan. I, 9). Non quia nullus est hominum qui non illuminetur, sed quia nisi ab ipso nullus illuminatur. Aut certe sic dictum est, qui omnes homines vult salvos fieri; non quod nullus hominum esset quem salvum fieri nolit [al., nollet] 115.1033D| qui virtutes miraculorum facere noluit apud eos, quos dicit acturos fuisse poenitentiam si fecisset: sed ut omnes homines, omne genus hominum [al., humanum] intelligamus, per quascunque differentias distributum, reges, privatos, nobiles, ignobiles, sublimes, humiles, doctos, indoctos, integri corporis, debiles, ingeniosos, tardicordes, fatuos, divites, pauperes, mediocres, mares, feminas, infantes, pueros, adolescentes, juvenes, seniores, senes, in linguis omnibus, in moribus omnibus, in artibus omnibus, in professionibus omnibus, in voluntatum et conscientiarum varietate innumerabili constitutos, et si quid aliud differentiarum est in hominibus. Quid est enim eorum unde non Deus per Unigenitum 115.1034A| suum Dominum nostrum per omnes gentes salvos fieri homines velit, et ideo faciat quia omnipotens velle inaniter non potest quodcunque voluerit? Praeceperat enim Apostolus, ut oraretur pro omnibus [al., pro singulis] hominibus, et specialiter addiderat pro regibus et iis qui in sublimitate sunt (I Tim. II, 1, 2): qui putari poterant fastu et superbia saeculari a fidei Christianae humilitate abhorrere. Proinde dicens: Hoc enim bonum est coram Salvatore nostro Deo (Ibid., vers. 4), id est ut etiam pro talibus oretur, statim ut desperationem tolleret, addidit: Qui omnes homines vult salvos fieri, et in agnitionem veritatis venire (Ibid.) Hoc quippe Deus bonum judicavit, ut orationibus humilium dignaretur salutem praestare sublimium, quod utique jam videmus impletum. 115.1034B| Isto locutionis modo et Dominus usus est in Evangelio, ubi ait Pharisaeis: Decimatis mentham et rutam, et omne olus (Luc. XI, 42). Neque enim Pharisaei et quaecunque aliena et omnium per omnes terras alienigenarum omnia olera decimabant. Sicut ergo hic omne olus, omne olerum genus, ita et illic omnes homines, omne hominum genus intelligere possumus: et quocunque alio modo intelligi potest, dum tamen credere non cogamur aliquid omnipotentem Deum voluisse fieri, factumque non esse: qui sine ullis ambiguitatibus si in coelo et in terra, sicut et Veritas cantat, omnia quaecunque voluit fecit (Psal. CXIII, 11), profecto facere noluit quodcunque non fecit.

 (Cap. 104.) Quapropter etiam primum hominem 115.1034C| Deus in ea salute in qua conditus erat, custodire voluisset, eumque opportuno tempore post genitos filios sine interpositione mortis ad meliora perducere, ubi jam non solum peccatum non committere, sed nec voluntatem posset habere peccandi, si ad permanendum sine peccato, sicut factus erat, perpetuam voluntatem habiturum esse praescisset. Quia vero eum male usurum libero arbitrio, hoc est peccaturum esse praesciebat, ad hoc potius praeparavit voluntatem suam, ut bene ipse faceret etiam de male faciente, ac sic hominis voluntas mala [al., voluntate mala] non evacuaretur, sed nihilominus impleretur omnipotentis bona.

(Cap. 105.) Sic enim oportebat prius hominem fieri, ut et bene velle posset et male; nec gratis, si 115.1034D| bene; nec impune, si male: postea vero sic erit, ut male velle non possit, nec ideo libero carebit arbitrio. Multo quippe liberius erit arbitrium, quod omnino non poterit servire peccato. Neque enim culpanda est voluntas, aut voluntas non est, aut libera dicenda non est, qua beati esse sic volumus, ut esse miseri non solum nolimus, sed nequaquam prorsus velle possimus. Sicut ergo anima nostra etiam nunc nolle infelicitatem, ita nolle iniquitatem semper habitura est. Sed ordo praetermittendus non fuit, in quo Deus voluit ostendere quam bonum sit animae rationali [al., animal rationale], quod etiam peccare possit, quamvis sit melius quod peccare non possit: sicut minor fuit immortalitas, sed tamen fuit in 115.1035A| qua posset etiam [al. add. non] mori, quamvis major futura sit, in qua non possit mori.

 (Cap. 106.) Illam natura humana perdidit per liberum arbitrium, et hanc est acceptura per gratiam, quam fuerat, si non peccasset, acceptura per meritum: quamvis sine gratia nec tunc ullum meritum esse potuisset. Quia etsi peccatum in solo erat libero arbitrio constitutum, tamen justitiae retinendae non sufficiebat liberum arbitrium, nisi participatione immutabilis boni divinum adjutorium praeberetur. Sicut enim mori est in hominis potestate cum velit, nemo est enim qui non seipsum, ut nihil aliud dicam, vel non vescendo possit occidere: ad tenendam vero vitam voluntas non sat est, si adjutoria sive alimentorum, sive quorumcunque tutaminum 115.1035B| desint. Sic homo in paradiso ad se occidendum relinquendo justitiam idoneus erat pro voluntate [al., per voluntatem], ut autem ab eo teneretur vita justitiae, parum erat velle, nisi ille qui eum fecerat adjuvaret. Sed post illam ruinam major est misericordia Dei, quando et ipsum liberum arbitrium liberandum est a servitute, cui dominatur cum morte peccatum. Nec omnino per seipsum, sed per solam Dei gratiam, quae in fide Christi posita est, liberatur; ut voluntas ipsa, sicut scriptum est, a Domino praeparetur (Prov. VIII, 35, sec. LXX), qua caetera Dei munera capiantur, per quae veniatur ad munus aeternum.
 + Oportuerea te ista legentem potius ori tuo silentium imponere, quam aliquid tam procaciter strepere 115.1035C| vel mutire: sicut enim cum una sit et semper eadem essentia Dei, voluntates tamen ejus ita multipliciter efferuntur, ut eis obsistere nec possis nec debeas, eodem modo de praedestinatione sentire debueras, quoniam nihil aliud praedestinavit, nisi quod a se fieri voluit, misericordiam videlicet et judicium: et sicut voluntates, ita praedestinationes multipliciter efferri vera ratio perdocet. Jure itaque dictum est, praedestinavit ad poenam, praedestinavit ad gratiam, quia in illo servavit justitiam, in isto exhibuit misericordiam.
 + Verum quia quidquid de voluntate Dei intelligatur, totum de ejus praedestinatione sentiendum dixisti, audi quid de ea verax Scriptura clamet. Legitur in libro Dabre Jamin quod venit Roboam in 115.1035D| Hierusalem, et convocavit universam domum Juda, et Benjamin in centum octoginta millibus electorum, atque bellantium, ut dimicaret contra Israel, et converteret ad se regnum suum. Factusque est sermo Domini ad Semeiam hominem Dei dicens: Loquere ad Roboam filium Salomonis regem Juda, et ad universum Israel qui est in Juda et Benjamin: Haec dicit Dominus: Non ascendetis neque pugnabitis contra fratres vestros, revertatur unusquisque in domum suam, quia mea hoc gestum est voluntate (II Par. 1-4).
 + In eodem: Igitur Ochozias filius Joram rex Juda descendit ut invisert Joram filium Ahab in Israel aegrotantem. Voluntas quippe fuit Dei adversum Ochoziam, ut veniret ad Joram, et cum venisset, ut 115.1036A| egrederetur cum eo adversum Jehu filium Nasi, quem unxit Deus, ut deleret domum Ahab. Cum ergo everteret Jehu domum Ahab, invenit princeps Juda et filios fratrum Ochoziae, qui ministrabant ei, et interfecit illos; ipsumque perquirens Ochoziam comprehendit latentem in Samaria, adductumque ad se occidit (Ibid., vers. 6-9).
 + In eodem: Noluit audire Amazias, eo quod Domini esset voluntas, ut traderetur in manibus hostium, propter deos Edom (II Par. XXV, 20).
 + In his voluntatem Dei aut negabis ullam, et contradices Scripturae veritatis: aut si hanc inficiari non audes, recipe justam, et identidem de ejus praedestinatione admitte. Neque enim aliud voluit quam praedestinavit, neque aliud praedestinavit quam voluit. 115.1036B| Et sicut voluntates ejus pluraliter, ita praedestinationes efferri nequaquam ulterius contradicas. Interea miranda est admodum astutia, vel potius caecitas tua, qui cum dialecticis uti delegeris argumentis, et opponi tibi merito praevideres praescientiam et praedestinationem relative non essentialiter praedicari, praetermissis relativorum veracibus instrumentis, ad essentialium confirmationem repente transieris. Ita ut etiam relativa essentialium naturae conjunxeris, et nulla discretionis interposita differentia, unum idemque multiloquia disputatione astruxeris: haec enim sunt verba tua.

JOANNES SCOTUS.

(Cap. 2, num. 4, sect. 2.) Θ An forte dicis (haeretice) 115.1036C| ad substantiam Dei voluntatem suam, non autem praedestinationem suam pertinere? Ita ut non aliud sit Deo esse et velle, aliud vero esse et praedestinare. Sed hoc facile possumus refellere argumento, quod sumitur a definitione. [Est enim divina praedestinatio, ut ait Augustinus (de Dono persev., cap. 17), omnium quae Deus facturus est ante saecula praeparatio atque dispositio.] Si ergo ante saecula nihil creditur et intelligitur praeter solum Deum fuisse, praedestinationem autem Dei ante omnem creaturam esse nullus sanus ambigit: colligitur praedestinationem Dei ipsum Deum esse, atque ad naturam ejus pertinere. Sed ne forte dicas, quae de Deo ante mundum dicuntur, non utique semper secundum substantiam dicuntur; quaedam enim praedicantur substantialiter, quaedam 115.1036D| relative: non enim secundum substantiam, sed secundum relationem dicitur Pater, dicitur Filius, dicitur Dominus: similiter praedestinatio ejus relative ad ea quae praedestinata sunt profertur. Audi Scripturam de Christo dicentem: In quo sunt omnes thesauri scientiae et sapientiae absconditi (Col. II, 3). Dic, quaeso, quid in his verbis intelligere conaris? An forte scientiam et sapientiam Christi esse judicas accidentia, non autem ejus secundum suam divinitatem substantiam? Quod absurdissime creditur et falsissime suadetur. Summus enim ille intellectus, in quo sunt universa (Col. I, 16), imo ipse est universa, quam diversis significationibus nominum ab ipsa rationali natura, quae ad inquirendum eum creata est appelletur: ipse 115.1037A| tamen in se ipso unus atque idem est, cum sit omnium naturarum causa simplex et multiplex: quod est ergo Deo esse, hoc est ei sapere; et quod est ei sapere, hoc est scire, et quod est scire, hoc est destinare.

CORRECTIO.

 + Ecce absque nubilo dubietais relativa essentialiter asseris contra omnium opiniones, qui acute atque prudenter de talibus tractaverunt. Cum enim constet categoriarum species decem esse, earumdemque primam, usiam, reliquas novem, accidentia, id est quae accidunt in substantia, certumque sit relationem secundum accidens, non secundum usiam praedicari, qua fronte accidens substantiam nuncupes, nequaquam video. Nam destinare et praedestinare, sicut facere, creare, disponere, dispensare, ordinare, administrare, 115.1037B| gubernare, judicare, damnare, et caetera similia relative dici nullus, qui horum aliquantulum assecutus est peritiam, prorsus ignorat. Quod enim destinatur, aliud necesse est sit destinans, aliud destinatum. Ac per hoc non substantialiter ita dicitur destinare, sicut dicitur esse: esse quippe substantiam, destinare vero ejus accidens, id est relationem significat. Itaque cum dicitur homo, substantia est, cum vero dicitur destinator, ejus accidens, id est relatio praedicatur; et usia quidem unum aliquid essentialiter demonstrat, accidens vero illius jam plura complectitur. Dicendo etenim, homo, nihil aliud quam hominem pronuntio; at cum dixero destinator, et hominem et ejus accidens pariter enuntio. Nam destinator necesse est aliquid destinet, homo vero ad 115.1037C| nihil aliud relatum simpliciter substantia indicatur.

Apparet igitur accidentaliter, non essentialiter destinationem dici cum non de subjecto, sed in subjecto praedicetur. Si enim substantia dicitur ab eo quod omnis res ad seipsam subsistat, corpus quippe subsistit, et ideo substantia est, nimirum accidentia, quae in subsistente atque subjecto sunt, substantiae non sunt, quia non subsistunt, sed mutantur; sicut homo, vel equus, vel lapis, eadem esse necesse est: bonum autem, vel malum, vel sapientem, vel habetem, vel pulchrum, vel deformem non semper idem dicitur, quoniam quandocunque et quomodocunque mutabile comprobatur; proinde cum semper possit esse homo, nequaquam sequitur semper sit destinator. Verbi gratia: quando nihil habet 115.1037D| quod destinet, non recte destinator appellatur; dicitur autem homo, etiamsi nihil destinat. Quod cum de creaturis rationabilibus jure dicitur, de Deo, cui soli nihil accidit, multo aliter praedicatur: quidquid enim de Deo ab homine dicatur, aut secundum substantiam, aut secundum relationem, vel proprie, vel translate dici necesse est. Deus quippe magnus, bonus, omnipotens, sapiens, justus, sempiternus, essentialiter dicuntur. Creator, conditor, factor, operator, dispositor, destinator, ordinator, gubernator, judex relative proferuntur, quae tamen ralatio in Deo partim ad se, partim ad creaturas refertur. Pater enim, et Filius, et Spiritus sanctus ad sese utique referuntur: Pater enim Filii Pater est, Filius 115.1038A| Patris Filius est, Spiritus sanctus Patris et Filii Spiritus est: Dominus vero servi Dominus est: Creator, operator, destinator, creaturae sine dubio creator, operator et destinator est: conficitur ergo nullatenus destinationem de Deo essentialiter praedicari. Quapropter cum ipse essentialiter semper fuerit, tamen nunquam antea Dominus appellatus est quam ipse faceret cujus Dominus diceretur. Similiter cum semper habuerit in aeterno voluntatis suae consilio quid, quando et quomodo, vel ubi faceret, destinaret atque disponeret, non prius factor, destinator atque dispositor dictus est, quam faceret, destinaret atque disponeret. Quamobrem nullo modo substantiam ejus demonstrat, cum dicitur facere, operari, destinare atque disponere: sed effectum 115.1038B| omnipotentissimae voluntatis illius, in qua semper fuit ratio: qua quaeque voluisset, ipse nulli aut temporalitati aut mutabilitati obnoxius, temporalia et mutabilia, temporaliter et mutabiliter sine labore et fatigatione quietissimus destinaret, operaretur et faceret. Verum Augustini definitio, quam ponere voluisti, non habet praedestinationem Dei esse substantiam, sed praeparationem ac dispositionem omnium quae erat ipse facturus.

Porro sapientiam et scientiam de Deo essentialiter praedicari quis nesciat? Non enim relative dicuntur: Est quippe sapiens Pater, sapiens Filius, sapiens Spiritus sanctus; sciens Pater, sciens Filius, sciens Spiritus sanctus: imo sapientia Pater, sapientia Filius, sapientia Spiritus sanctus: scientia 115.1038C| Pater, scientia Filius, scientia Spiritus sanctus, sicut Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus: et tamen non tres sapientes, aut tres scientes, vel tres sapientiae, sive tres scientiae, sicut nec tres dii; sed unus sapiens, unus sciens, vel una sapientia, una scientia, sicut unus Deus. Sapere quidem et scire illi est essentialiter quod esse: non enim ad aliquid refertur; at destinare atque disponere, quoniam ad aliquid refertur, nullatenus de eo essentialiter praedicatur. Cum igitur constet translative praedestinationem in Deo proferri, liquet profecto non essentialiter, sed relative depromi. Nam si essentialiter de Deo diceretur praedestinare, sicut esse, sapere et scire, consequens esset ut ejus praedestinatio non ad aliquid referretur, sicut nec essentia, 115.1038D| magnitudo, bonitas, potentia, sapientia, scientia, justitia illius ad aliquid referuntur; magnitudo, bonitas, potentia, sapientia, scientia, justitia cum de Deo dicuntur, quid essentialiter ipse sit indicatur: praedestinatio non quid ipse sit, sed quid velit, disponat et operetur enuntiat. Substantia Dei nunquam pluraliter effertur. Praedestinationes ejus, sicut dispositiones, dispensationes, ordinationes, operationes, distributiones ejus, pluraliter enuntiari et ostendimus, et ubi commodum fuerit, favente Domino, ostendemus. Sed quoniam de his in processu operis hujus, adhibito Augustini favore, vel copiosius, vel fastidiosius, seu certe fallacius agis, cum ad idem locorum ventum fuerit, ipsius 115.1039A| Patris Augustini testimonio, annuente Domini Jesu Christi gratia, confutaberis.

CAPUT III. De eo quod duas praedestinationes ratio non sinit esse.

Deinde tantis tertio vanitatum tuarum ludicro argumentorum superfluitatibus res non necessarias replicantibus scates, ut pudeat audire, nedum legere, quemlibet honestorum, qui dum multiloquio insudas, prorsus evadere nequivisti quod dicitur: In multiloquio non effugies peccatum (Prov. X, 19). Ais enim, multiloque repetis a Dei voluntate atque essentia, perindeque praedestinatione, omnem abesse necessitatem. Quis hoc ignoret? Quis nesciat Deum nulli subjectum esse noxiae necessitati. Proinde 115.1039B| quamvis omnia quaecunque Deus voluit, disposuit ac destinavit, necesse est ut ita nec aliter omnino fiant; nulli tamen violentiam ad utrumvis ejus praedestinationem inferre jam et diximus et fatemur. Ac per hoc cum neminem huic assertioni favere aut legerim aut audierim, videre nequeo quamobrem de necessitate praedestinationis tantisper disputaveris, nisi quia non habens quid veri diceres, quaesisti quo insanire, unde praedestinationem impiorum a Patribus saepius inculcatam funditus abrogares. Post multa enim:

JOANNES SCOTUS.

(Cap. III, num. 1, sect. 3.) Θ Non est igitur, ais, illa praedestinatio quae cogit inevitabili necessitate, vitam, 115.1039C| justitiam, beatitudinem, nec illa quae cogeret praedictorum bonorum contraria, videlicet mortem, peccatum, miseriam, quae ratio, inquis, enthymematis argumento concluditur, quod semper est a contrario, cujus propositio talis est: Non et Deus summa essentia sit, et eorum tantum quae ab eo sunt causa non sit, est autem Deus summa essentia, est igitur eorum tantum quae ab eo sunt causa. Peccatum, mors, miseria, a Deo non sunt, eorum igitur causa Deus non est. Idem quoque syllogismus hoc modo connectitur: Non et Deus eorum quae sunt causa sit, et eorum quae nihil sunt causa sit: est autem Deus eorum causa quae sunt: igitur non est causa eorum quae non sunt. Peccatum ejusque effectus, mors profecto cui adhaeret, miseria non sunt; eorum igitur nec Deus, nec ejus praedestinatio, 115.1039D| quae est quod ipse est, causa esse non potest.

CORRECTIO.

 + Mirari satis nequeo quare praesumpseris dicere quod nullus auctor tractatorve divinorum eloquiorum dixit. Praedestinationem dicis esse Deum, hoc prophetica et apostolica Scriptura nunquam dixit: tractatores ejus nunquam dixisse reperiuntur: qua fronte ausus es fingere quod Scripturae auctoritate nequeas affirmare? Jam vero quod dicis praedestinationi Dei nullam inesse vim qua quis cogatur ad aliquid, et nos dicimus et probamus. Similiter quod addis, Deum et praedestinationem ejus non esse causam eorum quae non sint, et hoc nihilominus approbamus, 115.1040A| id est peccati, mortis atque miseriae: et peccati quidem Deus, sicut non auctor, ita nec causa est.
 Mortis autem, quae, ut ais, effectus peccati est atque miseriae, causa non est; auctor tamen atque irrogator aequissimus est. Nam mortis, quae fit cum deserit anima veram, summam et sempiternam vitam, et vertitur libidinose ad infima et caduca, nec causa, nec auctor est Deus, de qua dicitur quia mortem Deus non fecit (Sap. I, 13), quoniam eam Creator non condidit, sed malevolentia vel angeli, vel superbientis hominis adinvenit sibique superbiendo conscivit. Mors vero quae fit cum anima discedit a corpore, teste Scriptura, a Deo est, dicente ad primos nostri generis homines atque interminante 115.1040B| Deo: Ex omni ligno quod est in Paradiso edite, de ligno autem scientiae boni et mali ne comedatis: quacunque autem die comederitis ex eo, morte moriemini (Gen. II, 16). In quibus verbis mortem animae praedixit tantum, non etiam irrogavit. Ac per hoc nec causa, nec auctor ejus esse convincitur. Deinde praesumpto inhibitis ligni edulio, iterum Dominus post piissimam atque inaestimabilem redargutionem et patientiam, qua eos ad poenitentiam misericorditer invitabat, quam illi econtrario obstinacissime repellebant, causamque prolapsionis propriae in Deum superbissime contumacissimeque referebant, inevitabili judicio sententiam damnationis deprompsit dicens in Adam quidem ita: Quia fecisti hoc, et audivisti vocem uxoris tuae plus quam me: 115.1040C| Maledicta terra in opere tuo; cum operatus fueris eam, non dabit fructus suos, sed spinas et tribulos germinabit tibi. In sudore vultus tui comedes panem tuum cunctis diebus vitae tuae, donec revertaris. In Evam vero: Multiplicabo aerumnas tuas et conceptus tuos; in dolore paries filios, et sub viri potestate eris, et ipse dominabitur tibi (Gen. III, 17 seq.)
 Hujus mortis atque miseriae Deus, cum causa non sit, auctor tamen, id est justissimus irrogator certissime creditur, quemadmodum verbis praecedentibus declaratur, quibus si quispiam contraire voluerit, puto quia me tacente impietatis reus addicetur. Mors corporis discessio est animae a corpore; ideo hujus auctor dicitur Deus, quoniam, ipso puniente ac volente, abstrahitur a corpore, donec ipso volente ac 115.1040D| judicante resurgentibus omnibus, suo quaeque corpori vel mala pro meritis receptura vel bona restituatur. Justum est enim ut quo auctore creatur, datur atque immittitur corpori, ipso auctore, quia promeruit, abstrahatur; et cujus primum bonitate donata est, ejus postmodum justitia subtrahatur, ut quod benignitas contulit, aequitas demat. Quae cum corpori inseritur, vitam tribuit, cum aufertur adimit; et haec ipsa ademptio, vel ablatio, vel subtractio, mortis vocabulo nuncupatur, quod cum nonnisi Deo judice fiat, quis negare audeat Deum mortis hujus esse auctorem?

Sic etiam de miseria sentiendum: quae cum beatitudinis dicitur indigentia, non Deo auctori deputatur, 115.1041A| sed creaturae rationali, quae voluntaria aversione a verae beatitudinis summo bono, atque adhaesione damnabili in infimo bono, sibi eam contraxisse nullatenus ambigitur. Cum vero miseria poenalis hujus vitae conversatio, vel subsequentis in gehenna retributio dicitur, quis Deum auctorem illius nesciat, cujus atque judicio dispensari omnia non ignoratur? Si enim, dicente Scriptura, Nihil sine causa fit super terram (Job. V, 6), profecto liquet quia sicut bona, Deo auctore, constant, ita et mala atque miseriae vel ad probationem piorum, vel ad reprobationem impiorum, vel hic vel illic poenaliter inflictae non alio, quam auctore Deo nimirum justissimo fieri credenda sunt: consideratis quippe quaecunque poenaliter ingeruntur, nullas fere absque 115.1041B| creaturis Dei poenas atque miserias invenimus. Et quia, docente beato Gregorio, omne judicium in hominibus per angelos exercetur, patet profecto quidquid, Deo judice, poenaliter hominibus infertur, nequaquam nisi per creaturas ejus fieri. Verbi gratia, aut aere corrupto, aut ventorum inaequalitatibus, aut solis caloribus nimiis, aut pluviarum effusionibus adversis, seu quibuscunque aliis animadversionis supernae generibus, de quibus Propheta testatur: Misit, inquiens, haud dubium quin Deus, in eos iram indignationis suae, indignationem, et iram, et tribulationem, immissionem per angelos malos, etc. (Psal. LXXVII, 49). Ubi quamvis per angelos malos immissionem missam dixerit, legimus tamen etiam per bonos angelos identidem, Deo vindice, actitari: quemadmodum 115.1041C| apud Sodomam actitatum, et ei finitimas civitates, ignem coelitus pluente Domino (Gen. XIX, 24), verax narrat historia: quos beatos fuisse angelos nullus qui eamdem historiam fideliter legit, ignorat.

 Cum igitur vel in hoc saeculo vel in igni gehennae debitae peccatoribus poenae per creaturas Dei fieri minime nesciantur, quis earum auctorem Deum justissimum audeat diffiteri? Quarum si causam quaeris, peccatores e vestigio occurrunt, qui malis suis operibus Deum summe bonum et justum ad haec sibi merito retribuenda concitaverunt: quamvis de anima et angelis apostaticis, quibus poenis urgeantur, necessario quaeratur, quae, id est poenae, sive tormenta, quocunque alio commodius vocabulo enuntientur, non idcirco mala vocantur, quod vere, id est 115.1041D| naturaliter, sint mala, quippe cum Dei creaturae sint: vidit enim Deus cuncta quae fecerat, et erant valde bona (Gen. I, 31); sed quia patientibus contraria procul dubio fiunt, ab eorum nimirum sensu mali vocabulo denotantur.
 Unde et beatus Augustinus inter retractandum libros suos, cum ventum esset ad ejus libri retractationem, cujus titulum esse voluit de octoginta tribus quaestionibus, ait (Retractat. l. I, cap. 26): [Utrum Deus mali auctor non sit. Ubi videndum est, ne male intelligatur, quod dixi: Mali auctor non est, quia omnium quae sunt auctor est, quia in quantum sunt, in tantum bona sunt: et ne hinc putetur non ab illo esse poenam malorum, quae utique malum est his 115.1042A| qui puniuntur, sed hoc ita dixi, quemadmodum dictum est: Deus mortem non fecit (Sap. I, 13), cum alibi scriptum sit: Mors et vita a Domino Deo est (Sap. XVI, 13). Malorum ergo poena, quae a Deo est, malum est quidem malis, sed in bonis Dei operibus est, quoniam justum est ut mali puniantur, et utique bonum est omne quod justum est.]
 + Sed e sanctis, Hieronymus in Explanationibus prophetarum, qui vel maxime hujus locutionis genere pleni sunt, eisdem vestigiis, quia eodem spiritu graditur, qui explanans Jonam prophetam (in cap. I): [Hic, inquit, malitiam pro afflictione et calamitate accipere debemus, secundum illud: Sufficit diei malitia sua (Matth. VI, 34); et in Amos propheta: Si est malitia in civitate quam Dominus non fecerit 115.1042B| (Amos. III, 6): et in Isaia: Ego Dominus qui facio pacem et creo mala (Isa. XLV, 7). In alio vero loco malitia contraria virtuti intelligitur, juxta quod in hoc eodem propheta supra legimus: Ascendit clamor malitiae ejus ad me (Jonae I, 2).]
 + Quibus omnibus patenter indicatur Deum nec auctorem nec causam esse peccati; malorum vero, id est poenarum quarumlibet atque afflictionum, auctorem quidem fideliter praedicari: causam vero eorum peccatores eorumque peccata nullatenus dubitari.

Progrederis inde ad alia, et veluti prima de hoste congressione victor effectus gloriabundus, ad alia revincenda furibundus procedis, multis hostem conviciis impetens, et maledictis incessens, qui si ea 115.1042C| legeret sibique facultas suppeteret, fortassis aut mitiora aut congrua responderet. Quibus omissis, quoniam ea tantum in quibus a catholica veritate dissentis discutienda et, quantum divinitus adjuti possumus, refutanda suscepimus, eis tantummodo considerandis atque advertendis stylo imperavimus. Ais de charitate quod una sit, licet duo sint ejus praecepta, idem et nos dicimus, astipulante beato Gregorio, quia sicut una est charitas et duo praecepta, ita unus Spiritus et duo data. Dicis charitatem esse Deum, et nos annuimus, instructi a beatissimo Dominici pectoris recubo, qui ait: Deus charitas est (I Joan. IV, 8). Sed quod his omnibus ad destructionem geminae praedestinationis uteris improbamus. Dicit enim Scriptura: Deus charitas est; sed nunquam 115.1042D| dicit Deus praedestinatio est. Quid amplius quaeritur? Nam etsi nihil nobis aliud ad tuae perversitatis confutationem suppeditaret, hoc tantum sufficeret quod nulla id prophetica, evangelica vel apostolica Scriptura testatur. Lego charitatem Domini, non lego praedestinationem Domini: non hoc prophetae praedixerunt, non evangelistae annuntiaverunt, non apostoli praedicaverunt. Nullus Patrum venerabilium, per quos nobis eaedem propheticae, evangelicae atque apostolicae Scripturae diversis locis et temporibus fideliter ac salubriter enodatae sunt, dixisse reperitur. Non igitur admittimus quod non in sacris litteris invenimus, praesertim cum id tuis ratiocinatiunculis affingas, non divinorum eloquiorum testimoniis 115.1043A| asseveres. Et quia nihil extra recipitur, quidquid a te extra dicitur, merito reprobatur.

Quamvis, sicut supra monstratum est, sanctorum Patrum venerabilibus scriptis, et geminae praedestinationis veritas approbetur, et tuae, id est solitariae praedestinationis, falsitas improbetur: quis enim te barbarum, et nullis ecclesiasticae dignitatis gradibus insignitum nec unquam a catholicis insigniendum, adversus Romanae urbis et apostolicae sedis antistitem Gregorium, et ejus sicut doctrinae et fidei, ita dignitatis atque officii socium, beatum videlicet Isidorum episcopum, audiat oblatrantem. Verum si beati Isidori solius contemnendam duxeris auctoritatem, quis te audiat, quis sequatur, nisi mente captus? cum eum ejusque doctrinam in causa fidei catholicis omnibus 115.1043B| congruentem tanta annositate temporum et probabilem videat et susceptam, maxime cum et hodieque Leo, venerabilis apostolicae sedis antistes, missa ante triennium ad episcopos Britannorum, qui Galliae inferiores partes incolunt, super quibusdam quaestionibus suae responsionis epistola, censuit ut quidquid in dubium deveniret, atque in sacris canonibus minime inveniri posset, ad catholicorum Patrum volumina confugiendum, et in eis quidquid esset ambigui requirendum atque sequendum: quos cum nominatim exprimeret, beatum Isidorum cum caeteris eodem honore et dignitate pariter adnotavit. Hujus quoniam doctrina in causa fidei ab apostolica sede approbata cernitur, quidquid contra garrire molitus es, effetatur, nullis in posterum viribus fulciendum.

 115.1043C| Attamen quod geminam charitatem quemadmodum geminam praedestinationem negas, ejusque assertores velut haereticos damnas, videris ipse quid egeris. Nam Patres orthodoxi geminam charitatem vel dilectionem nonnunquam in suis opusculis posuisse reperiuntur, quorum Beda venerabilis presbyter in Expositione tabernaculi (lib. II, cap. 11), quod Moses, jubente Domino, statuisse legitur: [Vel certe, inquit, forcipe, duplici videlicet ferramento, sacerdotes ignem altaris emendant, cum in omnibus quae docent praedicatores sancti, virtutem nobis geminae charitatis infundere, et hujus gratia nos ardere simul et lucere praecipiunt.]
 + Idem in eodem Beda (lib. III, cap. 4): [Non in 115.1043D| una parte superhumeralis aurum, in altera hyacinthus, in alia rursum alii atque alii colores fuerunt. Sed omnes colores utique per omnia cum auro ipso fuere contexti, quia nimirum in actione sacerdotali nunquam aliqua magnarum virtutum vel ad horam debet intermitti, sed semper auro sapientiae lucidus, semper hyacintho spei in superna erectus, semper regni coelestis purpura adversus vitiorum bella magnanimus, semper cocco bis tincto geminae dilectionis flammeus, semper retorta bysso castigatae carnis sacerdos sive doctor fidelium debet esse nitidus.]
 + Augustinus in sermone de languido triginta octo annos infirmitatem habente (Tract. XVII in Joan.): 115.1044A| [Merito apud Samaritanos biduum fecit Jesus, ut eos charitate firmaret: Binario ergo isto numero cum aliquid boni significatur, maxime bipartita charitas commendatur]. + Idem, lib. IV de Consensu evangelistarum: [Eum qui Filius Dei semper est, propter nos filium hominis factum, ut sempiterna virtus ejus et divinitas nostrae infirmitati et mortalitati contemperata, de nostro nobis in se atque ad se faceret viam, cum magna spei laetitia fideliter teneat, ne peccet a rege Christo regatur: si forte peccaverit, ab eodem sacerdote expietur, atque ita in actione bonae conversationis et vitae nutritis pennis geminae dilectionis, tanquam duabus alis validis evectus a terris, ab eodem ipso Christo verbo illuminetur.]
 + Idem, in libro Adnotationum in Job: [Expansis 115.1044B| pennis immobilis et respiciens ad austrum, explicatis ab omni impedimento saeculari virtutibus geminae dilectionis, permanens inconcussus in fide: non tamen in hoc ipso de se ipso praesumens, sed sperans in Deum et nullum revocans in tentationem [al., in illum revocans intentionem], a quo ipse charitatis ardor inspiratur, ut fortitudinem suam ad ipsum custodiat dicens: Nonne Deo subjecta erit anima mea, ab ipso enim salutare meum. Etenim ipse Deus meus et salutaris meus, susceptor meus, non movebor amplius (Psal. LXI, 1, 2) .]
 + Leo in sermone de jejunio mensis septimi: [Et cum inde dicatur: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et diliges proximum tuum sicut teipsum (Matth. XXII, 37): Christo Domino dicente, 115.1044C| cognoscimus quoniam in his duobus mandatis tota lex pendet et prophetae (Ibid., vers. 40); tantaque est sub hujus geminae charitatis edicto utriusque copula Testamenti, ut sine istarum connexione virtutum nec rex quempiam inveniatur justificasse nec gratia.] + Ideoque in eodem: [Dilectio proximi dilectio Dei est, qui plenitudinem legis et prophetarum in hac geminae charitatis unitate constituit, ut nemo ambigeret Deo se offerre quidquid [al., quod] homini contulisset, dicente Domino Salvatore, cum de alendis juvandisque pauperibus loqueretur: Quod uni eorum fecistis, mihi fecistis (Matth. XXV, 40).]

+ Sane non video quid rationi et veritati obsistat, si gemina charitas nuncupetur, quamvis Deus charitas appelletur, cum multa in sacris litteris reperiantur, 115.1044D| et de Deo dicta, et pluraliter enuntiata: quis enim nesciat misericordiam, miserationem, justitiam, justificationem, scientiam, bonitatem, laudem, laudationem, veritatem, et multa alia Domini dici, et tamen pluraliter elata quisquis pie advertit facillime invenit. Dicit enim Propheta: Deus meus, misericordia mea (Psal. LVIII, 18); et idem: Misericordias Domini in aeternum cantabo (Psal. LXXXVIII, 3). Idem: Reminiscere miserationum tuarum, Domine (Psal. XXIV, 6). Idem: Justitiae Domini rectae (Psal. XVIII, 9). Idem: In justificationibus tuis meditabor (Psal. CXVIII, 16). Et alibi: Quoniam Deus scientiarum Dominus est (I Reg. II, 3). Et iterum: Quia fortitudo mea et laus mea Dominus Deus (Psal. CXVII, 14). 115.1045A| Et idem: Fortitudo mea et laudatio mea Dominus (Psal. IX, 15). Item: Ut annuntiem omnes laudationes tuas (Psal. XXX, 24). Idem: Quoniam veritates requirit Dominus et diminutae sunt veritates a filiis hominum (Psal. XI, 2). Quibus omnibus patenter innuitur talia de Deo quidem posse proferri, et tamen minime a pluralitate praepediri. Nam Salvatorem, Salutarem, et Christum Dominum nostrum veraciter et proprie appellari nullus ignorat: nec tamen praedicat quin salvatores, salutares et Christi pluraliter efferantur. Quorum exempla quisquis divinorum eloquiorum scientiam usu et memoria imbibit, nullatenus nescit.

Nec praetereundum quod ideo praedestinationem ad Dei naturam pertinere dicas, quia ante omnem 115.1045B| creaturam sit, sicut Deus. Dic ergo et electionem Dei esse naturam quoniam, docente Apostolo, addiscimus, quod in Christo Jesu Domino nostro elegerit nos ante mundi constitutionem (Eph. I, 4). Dic etiam promissionem Dei ejus esse substantiam, quoniam idem Apostolus testatur, quam promisit non mendax Deus ante tempora saecularia (Tit. I, 2), et omnia quaecunque ex aeterno consilio voluntatis ejus, quam nulla tempora vel inchoant vel angustant, cui nec praeterita transeunt nec futura succedunt, nobis per tempora et loca fieri, inchoari, procurrere finirique decrevit. Cum igitur constet quia quaecunque naturaliter sunt, quomodocunque sint, nonnisi voluntate ipsius sunt, consequens erit, ut quidquid voluntate ejus fit, ad ejus essentiam pertinere dicatur: quoniam 115.1045C| ejus facere, operari, praescire, praedestinare, dispensare, gubernare, judicare, damnare, et caetera his similia, nonnisi velle ipsius est. Non enim in labore fatigatur, aut opere inquietatur, sed voluntas ejus opus est ejus. Proinde cum velle Dei sit esse ipsius, nonnisi impie dicitur, ad naturam ejus pertinere quidquid ex voluntate ejus prodire cognoscitur. Judicat quippe Deus, nunquid propterea judicium ejus erit natura ipsius? Eodem modo de caeteris sentiendum quaecunque de eo relative dicuntur.

CAPUT IV. De una vera solaque praedestinatione.

 Pergis ad alia, et quarto mendaciorum tuorum ludibrio tertiam ex duabus haeresim factam asseveras, 115.1045D| duarum alteram auctoris nomine insinuas, alteram tacito nomine repraesentas. Dicis enim:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. IV, num. 1, sect. 1.) Θ Haec igitur haeresis Gottescalchana, si tali nomine potest vocari, inter duas alteras haereses sibi invicem adversantes medietatis loco constituta est: inter illam plane quae dicitur Pelagiana, et illam quae ei repugnat, quarum una dono divinae gratiae derogat, altera libertatem arbitrii condemnat. Pelagiana siquidem secta libertatem arbitrii rationalis naturae in tantum commendat, ut sine dono gratiae ad perficiendam hominis justitiam sufficiat: ejus vero secta contraria gratuitae gratiae donum confirmat, ut eo solo in homine operante, omni conatu liberi arbitrii 115.1046A| contempto, omnis fidelis fastigium justitiae contingat. Una igitur, ut dictum est, donum gratiae contemnit, altera donum libertatis arbitrii: ambo impietate pares, secta vero dispares. Haec autem de qua nunc agitur, sic est in medio inter utrasque praedictas, tanquam extremitates inter se contrarias conjuncta, ut ipsis partim consentiat, partim contradicat, propriumque sibi vindicet quod ipsas non habere contendat. Dum enim omnium virtutum quibus pervenitur ad beatitudinem, omniumque vitiorum quibus praecipitatur ad miseriam in praedestinationibus divinis, ut ipsa fingit, necessarias inevitabilesque causas conatur constituere, quid aliud videtur suadere nisi Dei dona, hoc est liberum voluntatis arbitrium et gratiae auxilium, destruere, quibus duobus profecto plenitudo justitiae 115.1046B| hominis et inchoatur et perficitur.

CORRECTIO.

 + Hucusque tuorum dictorum verba latius posuimus, non ut nostra profusius dilataremus, sed ut tua quibus venenis essent infecta panderemus. De Pelagiana siquidem, quod libertatem arbitrii adeo extulerit, ut absque auxilio gratiae Dei propriis viribus niteretur, et novimus et detestamur. Secundam, quam duabus inseris, et ex duabus compactam asseris, videlicet in praedestinationis necessitate tam bonorum, quam malorum omnium constituta, quamque Gottescalchanam novo vocabulo nuncupas, nec defendimus nec tenemus. Tertiam vero, quam Pelagianis contrariam asseris, qua ita donum gratiae 115.1046C| praedicetur, ut libertas arbitrii funditus auferatur, nec legimus nec audivimus: perspecto siquidem beati Augustini de nonaginta Haeresibus libro hanc penitus non inveni. Debueras igitur expressius intimare, quo haec auctore subsisteret, et quo ei facilius, imo competentius, responderi posset. Sed diu de ea cogitanti, et ancipiti sententia nimium fluctuanti mihi, nihil aliud te in ea expressisse occurrit, nisi quod in hac, quemadmodum et in geminae praedestinationis nomine omnibus catholicis, qui nos vel jam in Domino praecesserunt, vel qui adhuc infirmitate carnis gravati ad eorum societatem dono gratiae pervenire suspirant, oblique derogare volueris, qui omnes una prorsus concordique sententia ita donum gratiae praedicant, ut absque eo libertatem arbitrii ad 115.1046D| bonos conatus nihil valere confirment. Et quia de gratia et libero arbitrio satis abundeque et a Patribus actum, et a nobis atque aliis adaeque catholicis nimirum viris eruditissimis decerptis atque collectis eorum sententiis elaboratum est, unam tantummodo beati Patris Augustini sententiam ad medium deduxisse sufficiat, qui in libro quem de Correptione et Gratia ad Valerianum et ejus monachos edidit, inter caetera sic ait (cap. 1):
 [Ac per hoc et desiderare auxilium gratiae, initium gratiae est. De quo ait ille: Et dixi: Nunc coepi. Haec est immutatio dexterae Excelsi (Psal. LXXVI, 11). Liberum itaque arbitrium et ad malum et ad bonum faciendum certum est nos habere. Sed in 115.1047A| malo faciendo liber est quisque justitiae, servusque peccati: in bono autem liber esse nullus potest, nisi fuerit liberatus ab eo qui dixit: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis (Joan. VIII, 36). Nec ita ut cum quisque fuerit a peccati dominatione [al., damnatione] liberatus, jam non indigeat sui liberatoris auxilio, sed ita potius ut ab illo audiens: Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5), dicat ei et ipse: Adjutor meus esto, ne derelinquas me (Psal. XXVI, 9).] + Et paucis interpositis (cap. 2): [Est enim, inquit, gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum, qua sola homines liberantur a malo, et sine qua nullum bonum prorsus sive cogitando, sive volendo et amando, sive agendo faciunt: non solum ut, monstrante ipsa, quid faciendum sit 115.1047B| sciant, verum etiam ut, praestante ipsa, faciant cum dilectione quod sciunt. Hanc quippe inspirationem bonae voluntatis atque operis poscebat Apostolus eis, quibus dicebat: Oramus autem ad Dominum ne quid faciatis mali: non ut nos probati appareamus, sed ut vos quod bonum est faciatis? (II Cor. XIII, 7.)
 + Et caetera quae latius in eodem opere exsequitur. Quae cum sit catholicae fidei vera perfectaque consensio, nescio quem elogio tertiae tuae haereseos denotare volueris, nisi beati Augustini dictorum quae praemisimus, imo catholicorum omnium, fideliter veraciterque sequaces. Quod igitur de hac quam asseris tertiam haeresim ais, argumento prorsus superfluo, nec ad rem pertinente.

JOANNES SCOTUS. 115.1047C|

 (Cap. 4, num. 2, sect. 3.) Θ Si liberum, inquiens, arbitrium credere non potestis, judicium mundi futurum esse non creditis.
 + Et infra.
 (Num. 3.) Θ Liberum ergo arbitrium homini a Deo datum impium est non credere.

CORRECTIO.

 + Quis unquam, nisi a fide et nomine Christiano penitus alienus, aut liberum hominis arbitrium a Conditore datum, aut judicium futurum neget? Datum igitur homini liberum arbitrium, pulsa procul omni retractatione, credimus et confitemur; sed ita a peccantibus vitiatum atque corruptum, ut prorsus nisi praeveniente gratia Dei ad nullum bonum propria 115.1047D| voluntate atque virtute possit assurgere. Quid enim habere virium ad boni quippiam per se vel ex se poterat venditus sub peccato? Qui enim sese vendere dominioque tyranni subdere liberum habuit, procul dubio jam servituti addictus, nequaquam liberari et a servitute tyrannica absolvi liberum habuit, nisi per ejus indebitam gratiam liberaretur, cujus Filio protestante didicimus, quia si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis (Joan. VIII, 36). Hoc ipse Dominus Judaeis sese de nobilitate generis jactantius efferentibus et servitutis naevum a sese mendaciter abrogantibus, dicentibusque: Nos liberi sumus, et nemini servivimus unquam, respondisse legitur: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis (Joan. VIII, 115.1048A| 33, 36). Quis enim eos nesciat primo Aegyptiis, deinde in terra repromissionis variis gentibus, ac post regni adeptam potentiam Assyriis, Chaldaeis, Medis, Persis, Graecis, et ad extremum Romanis, jugo miserabili deservisse? Nam et tunc, quando haec adversus Dominum loquebantur, Romanis subditos, eisque tributa pendentes, etiam evangelica prodit historia. Quid est ergo quod ait Dominus: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis? Nunquid Romanos subacturus, et mundum suo terreno imperio subjecturus, sicque apud terrigenas cum his liberatis venerat regnaturus, ut ideo dixerit: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis; cum ipse fraudulenta interrogatione sciscitantibus: Utrum liceret censum dare Caesari, responderit: Reddite quae 115.1048B| sunt Caesaris Caesari (Matth. XXII, 17): absit hoc a fidelium cordibus, qui eum propter liberationem nostram morti proximantem terrenaeque potestatis tribunalibus sponte subditum, praesidi respondisse legunt et credunt: Regnum meum non est de hoc mundo. Si de hoc mundo esset regnum meum, ministri mei utique decertarent, ut non traderer Judaeis: nunc autem regnum meum non est hinc (Joan. XVIII, 36). Unde ergo si a Filio liberarentur, eruendos liberosque futuros pronuntiat peccatis eos omnibus substratos, et maxime quod in Dei Filium non solum non crediderint, verum etiam morti eum addixerint, quis ambigat, quis ignoret?
 Restat ergo ut de peccati servitio, quo inevitabiliter tenebantur astricti, et diaboli dominio famulabantur 115.1048C| annexi, Dominum dixisse intelligamus: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis. Et ubi est illa libertas, qua de Aegyptia servitute liberati, circumcisionis mysterio in typo fundendi sanguinis Domini nostri Jesu Christi, a nexu originalis noxae non dubitantur absoluti? Quod enim nunc in fide ejusdem sanguinis jam fusi nobiscum agit baptisma, hoc apud antiquos in fide ipsius adhuc fundendi egisse circumcisionem nullus orthodoxorum dubitat: quomodo ergo liberandi censentur, qui jam liberati noscuntur? Nisi quia secundum Apostolum qui ait: Spe enim salvi facti sumus (Rom. VIII, 24), adhuc veram, id est perfectam, libertatem exspectamus: si enim jam liberati atque salvati nisi in spe sumus, quare oramus ut liberemur a malo? quare 115.1048D| clamantes dicimus Domino: Exsurge, adjuva nos, et libera nos propter nomen tuum? (Ps. XLIII, 26.) Liberatorum atque redemptorum quis hanc esse vocem dubitet, quis ignoret? sed, sicut praemisimus, apostolico documento instruimur: Quia in spe salvi facti sumus. Spes autem non videtur: quod autem videt quis, quomodo sperat? si autem quod non videmus speramus, per patientiam exspectamus (Rom. VIII, 24 seq.) Et rursum quia: Omnis creatura ingemiscit et parturit, revelationem filiorum Dei exspectans: vanitati enim creatura subjecta est non volens, sed propter eum qui subjecit eam in spe. Quia et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertate gloriae filiorum Dei (Ibid.). Apostolica igitur docemur 115.1049A| auctoritate quod liberati sumus, sed liberandi: liberati a vinculo primae praevaricationis, liberandi ab omni vitio corruptionis; liberati in spe, liberandi in re; liberati ut cum hoste pugnemus, liberandi ut nunquam hostem metuamus. Ibi enim erit vera libertas, ubi certa securitas; ibi secura libertas, ubi nulla impugnabit iniquitas: ibi vera liberatio, ubi nulla supererit corruptio; ibi vera possidebitur libertas, ubi nulla urgebit captivitas. Hic autem ubi indefessus obsistit adversarius, ubi acerrimus continuusque cum vitiis instat conflictus, ubi libertas etiam contra votum multoties servire compellitur, humiliari nos atque auxilium gratiae liberantis petere jugiter oportet: ita ut cum Apostolo humiliati, et nihil de propriae libertatis viribus praesumentes 115.1049B| dicamus: Condelector legi Dei secundum interiorem hominem; video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis (Rom. VII, 22, 23). Hacque humilitate salubrique confusione compuncti exclamemus cum eodem Apostolo: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? (Ibid., vers. 24.) Sicque de misericordia nullatenus diffidentes subjungamus: Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum (Ibid., vers. 25). Ecce hostis impugnans, ecce captivitas trahens, ecce lex rebellans, ecce corpus mortis, et ubi libertas; sed audi, ubi gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum?
 Inest igitur homini liberum arbitrium, sed ad bonum 115.1049C| tam languidum, tam invalidum, tam infirmum, ut, nisi praecedente gratia, nec velle bonum possit nec agere. Unde et beatus Augustinus in libro de Dono perseverantiae (cap. 7): [Non est hoc, inquit, omnino in viribus liberi arbitrii quales nunc sunt: fuerat in homine antequam caderet. Quae tamen libertas voluntatis in illius primae conditionis praestantia quantum valuerit, apparuit in angelis, qui, diabolo cum suis cadente, in veritate steterunt, et ad securitatem perpetuam non cadendi, in qua nunc eos esse certissimi sumus, pervenire meruerunt. Post causam autem hominis nonnisi ad gratiam suam Deus voluit pertinere, ut homo accedat ad eum; neque nisi ad gratiam suam voluit pertinere, ut homo non recedat ab eo. Hanc gratiam posuit in illo, in 115.1049D| quo sortem consecuti sumus, praedestinati secundum propositum ejus qui universa operatur.]
 + Quod tanto apertius quanto brevius idem beatus Augustinus in libro Enchiridion (cap. 30) manifestat, ubi ait: [Libero arbitrio male utens homo, et se perdidit et ipsum.] + His brevibus et veracibus atque fidelibus verbis beatus Augustinus infirmitatem liberi arbitrii patenter innotuit [ pro notam exhibuit] dicendo quod homo male utens libero arbitrio, et se perdidit et ipsum, id est liberum arbitrium. Quomodo autem idem liberum arbitrium perdiderit praemissa declarant. Perdidit enim se, quia morti subjecit; perdidit liberum arbitrium, quia se hosti vendidit. Perdidit, inquam, sed ad bonum vel volendum 115.1050A| vel faciendum: nam ad malum semper ei adfuit servilis, ut ita dixerim, libertas: ac per hoc, ut jam vel bene velit, vel bene possit, nonnisi ad gratiam Dei pertinet per Jesum Christum Dominum nostrum. Sanetur ergo ut liberetur, sanetur illius limi peruncta medicamine, quo a nativitate caeci oculi sunt sanati. Sanitate etenim opus habet qui dicit: Ego dixi, Domine, miserere mei: sana animam meam, quia peccavit tibi (Psal. XL, 5). Et iterum: Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum; sana me, Domine, quoniam conturbata sunt ossa mea; et anima mea turbata est valde, sed tu, Domine, usquequo? Convertere, Domine, eripe animam meam, salvum me fac propter misericordiam tuam (Psal. VI, 3-5). Hac sanitate atque libertate indigebant de quibus 115.1050B| Dominus in Evangelio dicebat: Non est sanis opus medicus, sed male habentibus. Non enim veni vocare justos, sed peccatores in poenitentiam (Matth. IX, 12). Et rursum: Venit enim Filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat (Luc. XIX, 10). Id est venit, Filius hominis quaerere fugitivum, et liberare captivum: si liber erat, quomodo perierat? sed nimirum perierat, qui a vero lumine aversus, vitiis et daemonibus additus serviebat; ut autem liberaretur venit ille, in quo nihil habuit princeps mundi (Joan. XIV, 30), et qui solus fuit inter mortuos liber (Psal. LXXXVII, 5); ad cujus veram perfectamque libertatem si pervenire desideramus, ejus praeventrici atque auxiliatrici gratiae humiliter submisseque subdamur, qui venit quaerere, et salvum facere 115.1050C| quod perierat (Luc. XIX, 10). Deinde subnectis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 4, num. 4, sect. 5.) Θ Non aliter debuisse fieri rationalem vitam, nisi voluntariam, cum ab ea voluntate quae est causa omnium, creata sit ad imaginem et similitudinem sui. Aut quomodo, inquis, eam divina voluntas, summa videlicet universitatis ratio, quae nulla necessitate stringitur, quoniam sua liberrima potentia potitur, imaginem sui similem faceret, si non ejus substantiam crearet, voluntatem liberam rationalem.

CORRECTIO.

 + In quo quod dicis substantiam imaginis Dei, id est hominis voluntatem, liberam rationalem esse, 115.1050D| novum quid atque antehac inauditum auribus nostris insonuit, cum voluntatem hominis substantiam ejus asseveras, quodque profusius explicas adjungendo.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 4, num. 5, sect. 6.) Θ Hoc, inquiens, apertissime probatur argumento, quod sumitur ex primi hominis peccato: quamvis enim, ais, beatam vitam peccando perdidit, substantiam suam non amisit.
 + Et quaenam esset ipsa substantia, subjungis:
 (Num. 6.) Θ Quae est, inquiens, esse, velle scire. Est enim et vult et scit: vult se esse et scire: scit se esse et velle.

CORRECTIO. 115.1051A|

 + Ecce voluntatem atque scientiam hominis astruis ejus esse essentiam, quod cum tuis adinventionibus atque argumentationibus astruas, auctoritate non munis: quis enim nesciat rationalem animam esse, eique inesse velle et scire? Sed esse est ejus natura atque substantia; velle, et scire non sunt ejus substantia atque natura, sed ornamenta substantiae, dono Conditoris attributa. Ut esset enim Creator faciendo contulit, ut vellet et sciret, liberaliter tribuit. Animam enim hominis ad imaginem sui conditoris non in velle et scire, sed in rationali mentis factam auctoritate solidissima comprobatur, dicente Apostolo: Renovamini spiritum mentis vestrae et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus 115.1051B| est in justitia et sanctitate veritatis (Ephes. IV, 23); quibus verbis Apostolus imaginem Dei in spiritu mentis cum justitia et sanctitate ac veritate nuncupans, non voluntatem atque scientiam ejus substantiam appellavit. [Liberum enim arbitrium quid, nisi libera animi voluntas? Quod ita, quantum existimo, recte definiri potest: Liberum arbitrium voluntas animi, quae sive ad bonum sive ad malum sua sponte, sua potestate movetur. Velle naturale est nobis, sicut intelligere et meminisse. Haec enim tria, id est intellectus, memoria, voluntas, sic insunt naturaliter animo humano, ut tamen non dicantur esse ipse animus, sed in animo. Sicut ergo istae naturales animi affectiones, non ipse animus; quapropter illae multipliciter variari possunt, animus idem manet.
 115.1051C| Igitur velle naturae, bonum autem vel malum velle, non est naturae, sed motus quidam et officium naturae. Nam si natura nobis esset bonum velle, vel malum velle, in utramlibet partem aliud esse non posset, sic nec ipsa animi natura aliud esse potest, essetque nobis tam naturale bene velle aut male velle, quam naturale est nobis ipsum velle: atque hoc modo jam ipsum bene velle, vel male velle, non esset in nobis virtus, aut vitium, sed natura: nec jam ullo modo esse possemus nisi aut tantummodo boni, aut solummodo mali; nec deberetur nobis juste vel in bono praemium, vel in malo supplicium: cum aliud esse minime possemus, nec ullum esset meritum nostrum, vel bonum vel malum, sed sola Conditoris aut gratia, aut (quod absit) culpa, qui 115.1051D| talem naturam in utrolibet inconvertibilem condidisset. Igitur velle ab initio naturaliter insitum est homini: motus autem ipsius voluntatis ita ei bonus est datus, ut nisi sua sponte moveretur ad bonum, sua sponte etiam inclinaretur ad malum: essetque illi ex suae voluntatis arbitrio meritum bonum sive malum, et consequenter justum praemium vel supplicium. Lapsus ergo homo in peccatum, non amisit esse quod a natura, non amisit velle quod est ei naturale: sed amisit bene velle, et incurrit male velle; ita mutatus est in illo, vel etiam amissus motus, vel officium naturae, mutata est et ipsa in deterius natura; mutata tamen, non amissa. Perdidit itaque 115.1052A| homo liberum arbitrium peccando, quo ante vigebat ad bonum; amisit motum et officium bonae voluntatis, non amisit seipsum; non amisit animi naturam, sed amisit animi sanitatem, amisit bonae voluntatis vigorem. Hoc utrumque in ea per Christi gratiam instauratur, et natura scilicet in deterius commutata, et voluntas in malum depravata. Bona itaque voluntas sanitas est liberi arbitrii, mala voluntas languor est liberi arbitrii. Hanc sanitatem amisit homo, et hunc languorem incurrit Deum descrendo, et contra voluntatem ejus faciendo. Sic homo aegrotus effectus amittit utique pristinae sanitatis statum, non amittit seipsum; cum autem curatus fuerit, instauratur in eo sanitas, et natura vegetatur, quae, non fuerat perdita, sed languore corrupta.]
 Cum enim constet quod omnia quae creata sunt, 115.1052B| Deo auctore sint condita, nimirum liquet quia omnia quae auctor summe bonus condidit bona sunt, attestante Scriptura: Et vidit Deus cuncta quae fecerat, et erant valde bona (Gen. I, 31). Patet ergo quod omnis creatura Dei, sicut Apostolus ait, bona est. Nulla creatura Dei non est bona (I Tim. IV, 4); omnis autem voluntas hominis non est bona, quaedam enim voluntas mala: non est igitur voluntas hominis creatura Dei; nulla enim creatura Dei mala, nonnulla autem hominis voluntas mala. Unde luce clarius colligitur quod voluntas hominis atque scientia non sunt ejus substantia, sed dona Dei indita humanae substantiae, id est animae rationali: quibus si bene usa fuerit, servat atque exornat in se imaginem 115.1052C| et similitudinem Dei: si autem eis voluptuose abusa fuerit, quemadmodum et caeteris donis Dei, deformat eam nequiter ac deturpat. Quid enim sunt virtutes nisi habitus atque ornatus rationali animae divino munere contributus? quid vero vitia, nisi animae rationalis, a vero et summo bono aversae, nuditas et turpitudo?
 Si enim velle hominis est ejus substantia, quare dicit Apostolus: Deus est enim qui operatur in vobis velle et perficere pro bona voluntate (Philip. II, 13). Profecto, quibus ista dicebat Apostolus, jam opere Dei facti erant, jam substantiam exsistendi secundum animam et corpus acceperant. Si ergo, sicut tu dicis, voluntas hominis essentia illius est, quam jam habebant, quid necesse erat ut jam factam substantiam 115.1052D| in eis operaretur Deus, praesertim cum verbo praesentis temporis utens, ostenderit non se de praeterito et de jam facta creatura, sed de dono gratuitae gratiae, quod semper in nobis Dominum operari necesse est, locutum fuisse? Unde et Propheta deprecatur dicens: Cor mundum crea in me, Deus. Qui cum jam cor creatum haberet, et quam ob causam creandum posceret, manifestat subjungens: Et spiritum rectum innova in visceribus meis (Psal. L, 12); ubi declarat quia creationem pro innovatione posuerit, qua indiget sanctus quisque quandiu corpus, quod corrumpitur, aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem 115.1053A| (Sap. IX, 15). Si, inquam, scientia hominis est ejus essentia, quare monet Jacobus apostolus eam a Domino postulari? Ait enim: Si quis indiget sapientia, postulet illam a Domino qui dat omnibus affluenter, et non improperat, et dabitur ei (Jac. I, 5). Et Psalmista exorat dicens: Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me (Psal. CXVIII, 66). Stultum est enim quasi accipiendum petere quod jam habeatur. Si ergo scientia est tibi natura, quare petis ut doceatis naturam tuam?
 Augustinus in libro Confessionum XIII (cap. 11): [Trinitatem omnipotentem quis intelligit? et quis non loquitur eam, sed tamen rara [al., si tamen eam? Rara . . . . . ] anima, quae dum de illa loquitur, scit quod loquitur. Et contendunt et dimicant, et nemo sine 115.1053B| pace videt istam visionem. Vellem ut haec tria cogitarent homines in seipsis. Longe aliud sunt ista tria quam illa Trinitas; sed dico ubi se exerceant et probent, et sentiant quam longe sit. Dico autem haec tria: esse, nosse, velle. Sum enim, et novi, et volo: sum sciens et volens, et scio esse me, et velle; et volo esse, et scire. In his igitur tribus quam sit inseparabilis una [al., vita], et una vita, et una mens, et una essentia, quam denique inseparabilis distinctio, et tamen distinctio, videat qui potest. Certe coram se est; attendat in se et videat et dicat mihi. Sed cum invenerit in his aliquid et dixerit, non jam se putet invenisse illud quod supra ista est incommutabile, quod est incommutabiliter, et scit incommutabiliter, et vult incommutabiliter: 115.1053C| et utrum propter tria haec et ibi Trinitas; an in singulis haec tria, ut tria [al., terna] singulorum sint, an utrumque miris modis simpliciter et multipliciter, infinito in se sibi fine quo est, et sibi notum est, et sibi sufficit incommutabiliter idipsum copiosa unitatis magnitudine, quis facile cogitaverit, quis ullo modo dixerit? quis quolibet modo temere pronuntiaverit?
 + Idem Augustinus in sermone de verbis Apostoli: [ Cum enim essemus in carne, passiones peccatorum, quae per legem sunt, operabantur in membris nostris, ut fructum ferrent morti (Rom. VII, 5). Qui ergo, non quia venisti, ad te venit, liberat te, ubi te invenit venundatum sub peccato, jacentem in morte primi hominis, trahentem peccatum primi hominis, 115.1053D| habentem reatum antequam habere posses arbitrium: ecce ubi te invenit, quando parvulum invenit. Sed parvulus aetate excessisti, ecce crevisti, primo peccato multa addidisti, legem accepisti, praevaricator exstitisti: Sed noli esse sollicitus, ubi abundavit peccatum, abundavit [al., superabundavit et] gratia (Rom. V, 20). + Idem in Evangelio beati Joannis sermone (Tract. II in Joan.) In principio erat Verbum. Id ipsum eodem modo est, sic est, semper sic est, mutari non potest, hoc est, Deus est, quod nomen suum dixit famulo suo Mosi: Ego sum qui sum, et misit me qui est (Exod. III, 14). Quis ergo hoc capiet? Cum videatis omnia mortalia mutabilia, cum videatis non solum corpora variari per qualitates 115.1054A| nascendo, crescendo, deficiendo, moriendo, sed etiam ipsas animas per affectum diversarum voluntatum distendi atque discindi, cum videatis homines et percipere posse sapientiam, si se illius luci et calori admoverint, et amittere posse sapientiam, si inde malo affectu recesserint. Cum videatis ergo ista omnia esse mutabilia: quid est, quod est, nisi quod transcendit omnia, quae sic sunt ut non sint.] + Verum tu ad confirmandum quod dixeras prosequeris multiplicius et dicis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 4, num. 7, sect. 6.) Θ Quid ergo primus homo habuit ante peccatum quod perdidit post peccatum? Non enim adhuc habebat vitam beatam, quae ei tribuenda 115.1054B| fuerat, si praeceptum servaret. Si dixerimus liberam voluntatem, perdidit igitur suam naturam. si autem ratio edocet nullam naturam posse perire, prohibemur dicere liberam voluntatem perdidisse, quae sine dubio substantialis est: non enim in homine creavit Deus voluntatem captivam, sed liberam, quae libertas post peccatum remansit.
 + Et post pauca:
 (Num. 8.) Θ An forte liberae voluntatis vigorem potestatemque, qua sola potuit custodire praeceptum, si vellet, peccando perdidit, ac per hoc vigor et potestas liberi arbitrii non erat in primo homine ex substantia, sed ex Creatoris gratia? Quod magnum munus amisit, male utens libero voluntatis arbitrio: noluit enim facere quod potuit, hoc est mandatum custodire, 115.1054C| quod post peccans non potest si velit, si gratia non juverit.

CORRECTIO.

 + Quibus dictis quantum gratiae deroges, quando plus justo naturae attribuis, satis claret. Nam dicendo si liberam voluntatem perdidit, perdidit suam naturam, falsum est: quoniam voluntas non est natura, sed ab auctore naturae insita. Quod vero addis, nullam naturam posse perire, et hoc falsum est: sententia enim omnium tractatorum Ecclesiae, aut pene omnium, in hoc vel maxime sibi concordat, quod omnis creatura Dei ex nihilo facta, partim manu Conditoris ita sit solidata, ut nunquam perire possit; partim vero in nihilum resolvatur, id est quaedam ut facta sunt permaneant, quaedam in melius 115.1054D| commutanda exspectentur, quaedam vero penitus deficiant ut non sint. Ac per hoc multo melius et credibilius diceres quod certum sit nullam rationalem creaturam perire posse: sicut sanctus Hieronymus in Expositione beati Pauli apostoli ad Galatas dicit (cap. V): [Qui enim diligit quempiam, semper in ejus felicitate laetatur, et si eum viderit aliquo errore deceptum, et peccatorum lubrico concidisse, dolebit quidem et eruere festinabit: sed non poterit gaudium mutare tristitia, sciens nullam rationalium creaturarum apud Deum perire perpetuo.] + Idem in Commentario Matthaei (cap. VI): [ Respicite volatilia coeli, quoniam non serunt neque metunt, neque congregant in horrea, et Deus pascit illa 115.1055A| (Matth. VI, 26). Simpliciter ergo accipiendum, quod si volatilia absque cura et aerumnis, Dei aluntur providentia, quae hodie sunt et cras non erunt, quorum anima mortalis est, et cum esse cessaverint, semper non erunt: quanto magis homines, quibus aeternitas repromittitur, Dei regantur arbitrio.]
 * Fulgentius in libro ad Petrum de Fide: [Quosdam igitur spiritus sic Deus creavit ut semper essent, quosdam vero ut esse spiritus quandoque desinerent.] + Et post multa: [Caeteri vero spiritus omnium animalium, quibus non est intellectus quia quidam eorum de terra, quidam de aquis originem ducunt. De aquis enim sunt reptilia et volatilia, de terra vero quaedam quae reptant, quaedam vero quae gradiuntur exorta sunt: tandiu spiritus 115.1055B| sunt quandiu in corporibus vivunt. Anima quippe quae rationis capax divinitus facta non est, cum carne sua et incipit et desinit vivere, quia quando corpori vitam non tribuit, et ipsa non vivit. Atque ita miro modo cum omni carni anima vivendi sit causa, spiritus tamen irrationalis tandiu vivit quandiu in carne manere potuerit, et dum a carne sua separatur, extenuatur [al., exstinguitur]. Ita fit ut cum ipse vita carnis suae sit, vivere ipse nequeat quando vitam carni ministrare [al., subministrare] destiterit. Et si non sit caro cui vitam dare valeat, ipse quoque eam protinus non habebit. Ideo nec aeternitas irrationabilibus spiritibus data est, nec aliquod eis judicium praeparatur, in quo eis vel beatitudo pro bonis, vel damnatio pro malis reddatur operibus. 115.1055C| Ideo autem in eis nulla operum discretio requiritur, quia nullam intelligendi facultatem divinitus acceperunt. Propterea igitur eorum corpora resurrectura non sunt, quia nec ipsis animabus eorum aut aequitas aut iniquitas fuit, pro qua eis aeterna vel beatitudo sit tribuenda vel poena.] + Beda in Genesi:
 [ Cunctis diebus terrae sementis et messis, frigus et aestus; aestas et hyems, nox et dies non requiescent (Gen. VIII, 22). Cum enim dixisset cunctis diebus mox addidit terrae, ut intelligeres cunctis diebus, quibus terra modernum habitura est statum, securos homines ab impetu universalis diluvii esse debere. Nec tamen defuturum tempus, quando cessante hac labentium rerum vicissitudine, quae annuatim 115.1055D| geritur orbis universus cum animantibus sit igne periturus.]
 + In eodem Beda: [Idcirco requirit Deus animas hominum a bestiis vel hominibus a quibus fuerant effugatae de corpore, quia ad imaginem suam fecit hominem (Gen. I, 26), in eo quod hunc manere ad aeternitatem voluit, neque ad similitudinem animantium cum corporis morte perire.] + Gregorius Dialogorum lib. IV (cap. 3): Tres quippe vitales spiritus creavit omnipotens Deus, unum qui carne non tegitur, alium qui carne tegitur, sed non cum carne moritur; tertium qui carne tegitur, et cum carne moritur: spiritus namque est, qui carne non tegitur, angelorum: spiritus qui carne tegitur, sed cum carne non 115.1056A| moritur, hominum; spiritus qui carne tegitur, et cum carne moritur, jumentorum omniumque brutorum animalium.]
 + Quod vero addis: Prohibemur dicere liberam voluntatem perdidisse, et hoc falsum esse beatus Augustinus redarguit, quod et supra posuimus, cum dicit: [Libero arbitrio male utens homo et se perdidit et ipsum.] Quod dixit et ipsum subauditur liberum arbitrium; perdidit ergo liberum arbitrium, id est libertatem voluntatis ad boni electionem, non autem perdidit libertatem voluntatis ad mali electionem ac perpetrationem: quia qui se peccato voluntarie subdidit, nequaquam in ejus potestate, sed in dono gratiae permansit, ut ejus inspiratione bonum vellet et posset.] + Hoc ipsum edocet ipse in epistola ad Vitalem, 115.1056B| ita enuntians: [Non est igitur gratia Dei in natura liberi arbitrii, et in lege atque doctrina, sicut Pelagiana perversitas desipit, sed ad singulos actus datur illius voluntate, de quo scriptum est: Pluviam voluntariam segregans Deus haereditati tuae (Psal. LXVII, 10; Rom. VII, 12). Quia et liberum arbitrium ad diligendum Deum primi peccati granditate perdidimus, et lex Dei atque doctrina quamvis sancta, et justa et bona, tamen occidit si non vivificet spiritus (II Cor. III, 6), per quem fit non, ut audiendo, sed ut obediendo, neque ut lectione, sed ut dilectione, teneamur [al., teneatur]. Quapropter ut in Deum credamus et pie vivamus, non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16); non quia velle 115.1056C| non debemus et currere, sed quia ipse in nobis, et velle operatur et currere (Phil. II, 13). + Astipulante sancto Isidoro qui, de Gratia Dei et Libero Arbitrio disputans (De differentiis lib. II, cap. 32), hanc differentiam expedivit.
 [Inter gratiae divinae infusionem et humani arbitrii voluntatem hoc interest: arbitrium est voluntas liberae potestatis, quae per se sponte vel bona vel mala appetere potest. Gratia autem est divinae misericordiae gratuitum donum, per quod et bonae voluntatis initium et operis meremur effectum. Divina quippe gratia est, qua praevenitur homo ut bonus sit, nec humanum arbitrium Dei gratiam antecedit; sed ipsa gratia Dei nolentem hominem praevenit, ut etiam bene velit. Nam pondere carnis 115.1056D| homo sic agitur ut ad peccandum sit fragilis, tepidus ad [al., ad praevaricandum sit facilis, tardus ad, etc.] poenitendum. Habet de se unde corruat, et non habet unde consurgat, nisi gratia Conditoris, ut erigatur, manum jacentibus tendat. Denique homini per Dei gratiam liberum restauratur arbitrium, quod primus homo perdiderat. Nam ille habuit inchoandi boni liberum arbitrium, quod tamen Dei adjutorio perficeretur. Nos vero et inchoationem liberi arbitrii, et perfectionem de Dei sumimus gratia. Quia et incipere et perficere bonum de ipso habemus, a quo et gratiae donum datum, et liberum arbitrium in nobis est restauratum. Dei est ergo donum quod agimus propter gratiam praevenientem et subsequentem. 115.1057A| Nostrum vero est propter obsequentem liberi arbitrii voluntatem. Nam si Dei non est, cur ei gratias agimus? Et si nostrum non est, cur retributionem bonorum operum expectamus? Proinde ergo in eo quod gratia praevenimur, Dei est; in eo vero quod bene operando [al., ad bene operandum] praevenientem gratiam sequimur, nostrum est. Nemo autem Deum meritis antecedit, ut tenere eum quasi debitorem possit. Sed miro modo aequus omnibus Conditor, alios praedestinando praeelegit, alios vero in suis pravis moribus justo judicio derelinquit. Unde [al., inde] verissimum gratiae munus non ex humana virtute, vel ex merito arbitrii consequi, sed solius divinae pietatis bonitate largiri. Quidam enim gratis misericordiae ejus [al., gratissimae . . . ejus, etc.] 115.1057B| praevenientis dono salvantur, effecti vasa misericordiae; quidam vero reprobi habiti, ad poenam praedestinati, damnantur, effecti vasa irae. Quod exemplo de Esau et Jacob necdum natis colligitur, qui dum essent una conceptione vel partu editi, parique nexu peccati originalis astricti, alterum tamen [al., tantum] eorum ad se misericordiae divinae praeveniens bonitas gratuito traxit, alterumque [al., misericordia praeveniens traxit, alterum quadam . . . ] justitiae severitate odio habitum in massa perditionis relictum damnavit. Sicut et per prophetam idem Deus loquitur dicens: Jacob dilexi, Esau autem odio habui (Rom. IX, 13). Unde consequens est, nullis praevenientibus meritis conferri gratiam, sed sola vocatione divina: neque quemquam salvari, sive 115.1057C| damnari, eligi vel reprobari, nisi ex proposito praedestinantis Dei, qui justus est in reprobatis, misericors in electis. Universae enim viae Domini misericordia et veritas (Psal. XXIV, 10).
 Quodque infers, quae, id est voluntas hominis, sine dubio substantialis est, et hoc, secundum ea quae praemissa sunt, falsum est, quoniam voluntatem substantiam asserere niteris; alias autem substantialis et naturalis recte voluntas dicitur. Quae substantialiter et naturaliter eidem substantiae atque naturae indita, primae conditionis munere non ignoratur. Substantiam autem eam, id est voluntatem, esse nullatenus dicimus. Quia si substantia esset, mala non esset, quod voluntas plurimum tam in apostaticis angelis quam in perversis hominibus esse 115.1057D| non dubitatur: omnis enim creatura Dei bona, non autem omnis voluntas hominis bona. Ex diversis enim visis diversus appetitus animarum est; ex diverso appetitu diversi sunt adipiscendi successus; ex diverso successu diversa consuetudo; ex diversa consuetudine diversa est voluntas: diversa autem visa ordo rerum facit, occultus quidem, sed sub divina providentia certus tamen. Non itaque ob hoc putandum est diversas esse naturas animarum, quia diversae sunt voluntates, quin etiam unius animae voluntas pro temporum diversitate variatur: siquidem alio tempore dives esse cupit, alio tempore contemptis divitiis sapiens esse desiderat, et in ipso temporalium appetitu alio tempore uni 115.1058A| homini negotiatio, alio tempore militia placet. Et multa similia.
 Quodque subdis: Non enim in homine creavit Deus voluntatem captivam, sed liberam: quae libertas post peccatum remansit, et hoc falsum est. Quia Deus animam liberam creavit eique voluntatem indidit liberam, non captivam: quam tamen, in deterius deflectendo, ipsa anima fecit esse captivam; quia videlicet cum adjutorio gratiae posset eam tenere liberam, si praecepto Conditoris liberaliter obedire vellet, maluit damnabili aversione per inobedientiam venundare diabolo, a quo deinceps captiva teneretur, ac per hoc ipsa se captivam fecit, quae vendidit, non Conditor, qui liberam creavit: perdidit ergo non substantiam, sed libertatem creavit, nec ipsam ex 115.1058B| toto, sed ex aliquo, videlicet, ut bonum velle non posset absque gratia, et malum posset ex natura, quam non perdidit, sed in deterius commutavit. Proinde post peccatum remansit ei libertas malum et volendi et faciendi; nec tamen remansit libertas per se a malo recedendi, atque ad bonum se convertendi; quae enim habuit ex se ut caderet, nequaquam ex se habuit ut resurgeret: unde arctatus dictis evidentissimis beatissimi Patris Augustini, quem dixisse legeras quod homo ipsum idem liberum arbitrium perdidisset, ne forte veracissimis illius dictis contraire videreris, quo nullus catholicorum tuam dementiam sequeretur, vertis more serpentis huc illucque caput, et quaeris quonam ictus ferientis evadas, tandemque invenis perdidisse hominem vigorem 115.1058C| et potestatem liberae voluntatis. In quo non multum a nobis discrepas: si enim vigorem et potestatem libertatis perdidit, prorsus nec libertas remansit. Quomodo enim libertas est si vigorem et potestatem non habet, quomodo libera est quae vigore et potestate caret. Si igitur perdidit vigorem et potestatem, procul dubio perdidit et libertatem: nulla est enim libertas si careat vigore et potestate. Quis enim liber cui desunt vigor atque potestas? Ac per hoc dum ligata solvere niteris, potius illigas, et dum solvendis dolose insudas, ligata nodosius innectis. Et hoc est totum quod dicimus perdidisse hominem peccando libertatem, vigorem et potestatem arbitrii, quoniam qui ex se ruere potuit, nequaquam per se surgere valuit.
 115.1058D| Et quod ais, qua sola (id est potestate) potuit custodire praeceptum si vellet, multum a pietate devias. Quantalibet enim excellentia liberi arbitrii creatura rationalis munere Conditoris eminuerit, semper tamen gratia vel fulciente, vel solidante, vel recuperante, opus habuit, quod est perspicuum in transgressoribus angelis, qui si eam fulcientem vel solidantem habuissent, nunquam procul dubio tam graviter cecidissent. Quae quia sanctis angelis divinitus impensa est, ea et certitudinem permanendi et securitatem nunquam cadendi percipere meruerunt. Quae idcirco peccanti homini recuperando misericorditer impenditur, quia non tam sua praevaricatione quam deceptoris suasione corruit. Quamvis 115.1059A| enim rationali creaturae tantum munus, id est libertatem arbitrii, Deus contulerit, nullo modo tamen sibi coaequalem facere voluit, quin semper ejus gratia opus haberet, cujus bonitate hoc ipsum ut esset et ut liberaretur acceperat. Sed cum in verbis manifestis atque evidentibus expositionem expravatricem adhibes, profecto veritati nebulam erroris inducere conaris. Cur enim praecedentia ejusdem loci ac subsequentia suppressisti, quibus diligenter attentis, prorsus tua expositio, depravatio errorque convincitur, quod ut manifestius fiat, totam ejusdem beati Patris, sicut ab ipso edita est, sententiam proponamus, quae ita se habet:
 Augustinus (Enchir. cap. 30-32): [Verum haec pars generis humani, cui libertatem [al., liberationem] 115.1059B| Deus regnumque promittit [al., promisit] aeternum, nunquid meritis operum suorum reparari potest? Absit. Quid enim boni operatur [al., operari potest] perditus, nisi quantum fuerit a perditione reparatus? Et hoc absit [al., liberatus. Nunquid libero voluntatis arbitrio? Et hoc absit, etc.]: nam libero arbitrio male utens homo et se perdidit et ipsum. Sicut enim qui se occidit, utique vivendo se occidit, sed se occidendo non vivit, nec seipsum poterit resuscitare cum occiderit: ita cum libero peccaretur arbitrio, victore peccato amissum est et liberum arbitrium: a quo enim quis devictus est, huic et servus addictus est. Petri certe apostoli est ista sententia (II Petr. II, 19); quae cum vera sit, qualis, quaeso, potest servi addicti esse libertas, nisi quando eum 115.1059C| peccare delectat. Liberaliter enim servit qui sui domini voluntatem libenter facit. Ac per hoc ad peccandum liber est, qui peccati servus est. Unde ad juste faciendum liber non erit, nisi a peccato liberatus, esse justitiae coeperit servus. Ipsa est vera libertas + propter recte faciendi laetitiam, quia simul et pia servitus, propter praeceptionum obedientiam [al., recti facti licentiam simul propter praecepti obedientiam]. Sed ad bene faciendum ista libertas unde erit homini addicto et vendito, nisi redimat ille cujus illa vox est: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis (Joan. VIII, 36). Quod antequam fieri in homine incipiat, quomodo quisquam de libero arbitrio in bono gloriatur opere, qui nondum est liber ad operandum bene, nisi se vana superbia inflatus extollat? 115.1059D| quam cohibet Apostolus dicens: Gratia salvi facti estis per fidem (Eph. II, 8).
 Et ne ipsam sibi saltem fidem sic homines arrogarent, ut non intelligerent divinitus esse donatam, sicut idem Apostolus alio loco dicit se, ut fidelis esset, misericordiam consecutum (I Cor. VII, 25), hic quoque adjunxit atque ait: Et hoc non ex vobis sed Dei donum est; non ex operibus, ne forte quis extollatur. Et ne putarentur fidelibus bona opera defutura, rursum adjecit: Ipsius enim sumus figmentum, creati in Christo Jesu in operibus bonis, quae praeparavit Deus, ut in illis ambulemus (Ephes. II, 8-10). Hinc ergo efficimur vere liberi cum Deus nos fingit, id est format et creat, non ut homines, quod jam 115.1060A| fecit, sed ut boni homines simus, quod nunc gratia sua facit, ut simus in Christo Jesu nova creatura (Gal. VI, 15), secundum quod dictum est: Cor mundum crea in me Deus (Psal. L, 12). Neque enim cor ejus, quantum pertinet ad naturam cordis humani, non jam creaverat Deus.
 Item, ne quisquam, et si non de operibus, de ipso glorietur libero voluntatis arbitrio, tanquam ab ipso incipiat meritum, cui tanquam debitum reddatur praemium bene operandi ipsa libertas; audiat eumdem gratiae praeconem dicentem: Deus est enim qui operatur in nobis et velle et operari pro bona voluntate (Phil. II, 13). Et item: Non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16). + Addis insuper ad confirmandum errorem tuum quo astruis velle in 115.1060B| homine ejus esse substantiam, testimonium Domini dicentis in Evangelio ad discipulos suos: Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5) et adjungis exponendo vel potius depravando.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 4, num. 15, sect. 8.) Θ Non dixit, nihil potestis velle.

CORRECTIO.

 + Quem tuum perversissimum intellectum necesse est ut veritas atque auctoritas damnet. Ita enim sentiri cupis dixisse Dominum: Sine me nihil potestis facere, ac si absque illo boni quidquam possimus velle; et contradicis Apostolo, qui ait: Deus est enim qui operatur in nobis et velle et perficere pro 115.1060C| bona voluntate (Phil. II, 13). Si ergo secundum Apostolum Deus est qui operatur in nobis velle, liquet profecto quia fallaciter asseris posse nos velle boni quippiam sine ipso. Quasi vero ipsa voluntas hominis non ad opus pertineat, cum Scriptura clamet Deum homines non solum pro factis, verum etiam pro cogitationibus, quae sola voluntate fieri assolent, judicaturum; unde et per prophetam Isaiam idem Dominus loquitur: Ego autem opera eorum et cogitationes eorum venio ut congregem cum omnibus gentibus et linguis (Isa. LXVI, 18); quod sanctus Hieronymus ita explanat:
 Hieronymus (in Isa. c. LXVI, 18): [Venit ergo Deus ut opera et cogitationes congreget singulorum. Ex quo discimus non solum opera, sed et cogitationes 115.1060D| esse in die judicii judicandas. Qui enim viderit mulierem ad concupiscendum, jam moechatus est eam in corde suo (Matth. V, 28). De quibus dicitur: Nunc circumdederunt eos cogitationes suae (Ose. VII, 2); quando judicabit Dominus abscondita hominum se cundum Evangelium Jesu Christi (Luc. VIII, 17); ut illud quod Apostolus scribit veritate judicii comprobetur: Invicem cogitationibus accusantibus et satisfacientibus, in die qua judicabit Deus abscondita hominum (Rom. II, 15, 16): ut cogitationes nostrae omnes uno tempore congregatae justum judicem probent, dum aut accusat nos nostra conscientia, aut satisfacit pro delicto; utrum plura sint peccata, an bona opera, et utrum vetera an nova: utrum deleta 115.1061A| poenitentia, an novis sceleribus instaurata, quando dicit Dominus: Vias eorum dedi in capita eorum, et cogitationes eorum reddam eis (Ose. IV, 9). Qui finxit sigillatim corda eorum, et intelligit omnia opera eorum (Psal. XXXII, 5). De quibus et in alio loco legimus: Tu cognoscis corda hominum solus (II Par. VI, 30). Nemo enim scit quae sunt in homine, nisi spiritus hominis qui est in eo (I Cor. II, 11). Unde et per Jeremiam loquitur Deus: Ego Deus appropinquans, et non de longe, dicit Dominus: nunquid abscondit se in absconditis homo, et ego ignorabo? (Jer. XXIII, 23). Denique ad Scribas dicitur et Pharisaeos: Vos estis qui justificatis vosmetipsos coram hominibus: Deus autem cognoscit corda vestra (Luc. XVI, 15). In quo considerandum quod non dixerit, Pater, 115.1061B| juxta haereticorum blasphemias, ne Filium videretur excludere, sed Deus, quod Patri Filioque commune est: In principio enim erat Verbum et Verbum erat apud Deum: et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum (Joan. I, 1, 2). De quo idem Joannes scribit: Ipse autem Jesus non credebat se eis, quia sciebat omnes, et non habebat necesse ut aliquis testimonium daret ei de homine; ipse enim sciebat quid esset in homine (Joan. I, 24). Cui et illud congruit, sciens autem Jesus cogitationes eorum (Luc. VI, 8); et in alio loco: Sciens autem Jesus malitiam eorum (Matth. XXI, 18). Ac ne aliqua sit dubitatio, haereticis calumniam facientibus de Verbo Dei, quod noverit omnia, in Epistola quae ad Hebraeos scribitur, prolixius dicitur: Vivens enim sermo Dei et 115.1061C| evidens et acutus super omnem gladium bicipitem, et dividens usque ad partitionem animae et spiritus, artuum quoque et medullarum, et judex cogitationum et sensuum cordis. Nullaque est creatura invisibilis in conspectu ejus. Omnia autem nuda et aperta sunt oculis illius, de quo nobis sermo est (Hebr. IV, 12, 13). Postquam autem omnes cogitationes in unum fuerint congregatae, accusantes nos vel defendentes: tunc omnes gentes et linguae cum cogitationibus suis pariter adducentur in medium. Linguas autem juxta apostolum Paulum, non solum hominum legimus sed et angelorum legimus (I Cor. XIII, 1). Ex quo intelligitur omnes creaturas a Domino judicandas, non solum super terram, sed in mari [al., aere] et in coelestibus, juxta quod ipse in superioribus dixerat: 115.1061D| Inebriatus est gladius meus in coelo ad terramque descendet (Isa. XIV, 5).]
 + Siquidem cogitationes sola voluntate conceptas ad opus pertinere Propheta manifestat cum dicit: Etenim in corde iniquitates operamini, in terra injustitias manus vestrae concinnant (Ps. LVII, 3). Quae etenim causa est ut de cogitationibus quisque judicetur, nisi quia tales sunt ut pro operibus deputatae aut coronentur merito aut damnentur, Domino id etiam declarante, qui dicit: Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo? (Matth. V, 28.) Patenter indicatur hac sententia voluntatem et cogitationem ad opus pertinere, cum quis eo affectu cogitat, vult et videt, ut 115.1062A| nihil aliud intersit quam perpetrandi facultas. Nempe mirari satis non valeo te dixisse sine Deo nos nihil posse facere, posse autem velle. Cum si secundum te nobis velle est esse, et sine dubio sine Deo esse nullatenus possimus, quomodo sine ipso velle possimus? Si enim sine Deo velle possumus, quia sicut astruis velle nobis est esse, possumus esse sine Deo. Non autem possumus esse sine Deo; sequitur ergo ut nec velle bonum possimus sine Deo. Quo enim pacto possit velle sine Deo, qui non possit esse sine Deo? Nam et si in hoc Domini sermone de solo opere intelligendum quis censet, audi quid Apostolus dicat: Fiduciam, inquit, talem habemus ad Dominum, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis; sed sufficientia nostra ex Deo 115.1062B| est (II Cor. III, 4 et 5). Ubi ostendit ipsum bonae voluntatis concipiendae atque cogitandae initium non nobis esse a nobis atque ex nobis, sed ex Deo; et refellitur falsitas tua qua dixeras posse nos velle sine Deo. Fidem Dei donum esse quis ambigat? dicente Apostolo: Vobis enim datum est a Deo, non solum ut credatis in eum, verum etiam ut patiamini pro illo (Phil. I, 29). Patet autem nullum credere nisi voluntate. Quid ergo est donatum credentibus, ut in eum credant atque patiantur, nisi data divinitus voluntas, qua in illum credant quaque pro illo patiantur? Si ergo a Deo donatur voluntas in eum credendi et pro illo patiendi, nimirum constat quia sine illo nihil boni possumus velle. Ac per hoc verba Domini dicentis: Sine me nihil potestis facere, ita 115.1062C| sanius et rectius intelligenda sunt, ut facere ad utrumque referatur, ad factum mentis et factum corporis, quoniam utrumque opus Scriptura appellat, quod non solum facto fieri, sed etiam voluntate concipi solet.
 Respiciamus sane beati Petri apostoli negationem, et perspicue quod a Deo nobis velle sit, non ex nobis, liquido cognoscemus. Qui enim propria voluntate negavit, nequaquam propria voluntate poenituit, donec respectus desuper ad se rediit, qui paululum derelictus, ut ita dixerim, a se ipso recesserat. A se ipso, inquam, qualis fuerat quando Dominum etiam a longe sequens, in atrium principis sacerdotum intraverat. Dicit enim Evangelista: Postquam tertio gallus cantaverat, et respexit Dominus Petrum, et 115.1062D| recordatus est Petrus verbi Domini quo dixerat: Priusquam gallus cantet, ter me negabis. Et egressus foras flevit amare (Matth. XXVI, 74 et 75). Tantumne obsurduisti ut non audias, respexit Dominus et recordatus est Petrus? Non enim prius ille recordatus est, et Dominus postmodum respexit, sed primo respexit Dominus, et post recordatus est Petrus. Prius respexit gratia, et post recordata est poenitentia. Prius respexit misericordia, et post flevit miseria. Cujus est, quaeso, nunc velle: respicientis, an post respectum recordantis donec negavit. Non utique habuit velle Dominum confitendi, respectus autem accepit velle, non solum confessionis, sed etiam confusionis. Inde est quod ait Evangelista: Et recordatus est 115.1063A| Petrus verbi Domini quo dixerat: Antequam gallus cantet, ter me negabis. Et egressus foras flevit amare. Recordatus est, quia nimium de se praesumpserat dicendo: Etiamsi oportuerit me mori tecum, non te negabo (Matth. XXVI, 35); et confessus est salubriter, quia ad vocem ancillae negaverat damnabiliter; ideoque egressus foras flevit amare. Prorsus qui non prius est recordatus quam respectus, patenter indicat non a se sibi fuisse velle, sed accepisse se ab illo a quo respectus est. Ubi est nunc interpretatio tua, qua dixisti cum dixisset Dominus: Sine me nihil potestis facere, non dixit velle? Videsne non potuisse recordari Petrum, nisi prius Dominus respexisset, id est voluntatem recordandi ac flendi misericorditer infudisset.
 115.1063B| Videamus etiam coapostolum ejus Matthaeum, utrum et ipse gratia praeventus an voluntate propria Dominum sit secutus. Scribit ipse in Evangelio suo: Vidit Jesus publicanum sedentem in telonio, Matthaeum nomine, et ait illi: Sequere me; et surgens secutus est eum (Matth. IX, 9 et 10). Quod ait vidit Jesus, non tam ad visum hominis quam ad intuitum gratiae respicientis debemus accipere. Vidit quia misertus est, vidit quia voluntatem se videndi infudit, vidit quia videri se fecit. Sedebat in telonio publicanus, lucris inhiabat, negotiis terrenis concupiscibiliter inserviebat; oculos mentis pariter cum oculis corporis ad quaestus publicos et privatos depresserat, cogitare de coelestibus minime satagebat; nunquid dicendus est habuisse velle, quousque 115.1063C| visus non est? et visus est et continuo voluit, quoniam visio illa de gratiae rore manabat. Nam et quod ait publicanum, satis indicat quia rore superni respectus madefactus atque commollitus sit, non propria, quam necdum habuerat, voluntate conversus. In quo admiranda est nimium vis ac potentia gratiae videntis, quae mox ut videt perficit: videre illius nulla intercapedante morula opus est: quae tanta vi penetravit mentem publicani, ut statim vocantem gratiam sequeretur. Agit hoc nimirum instinctu occulto Dei omnipotentia in cordibus hominum, vel lenitate, vel terrore incomprehensibili, causis nostram scientiam latentibus, ut respectum suae gratuitae gratiae omni tarditate propulsa, humiliter devoteque sequantur.
 115.1063D| Intueamur etiam illum gratuitae gratiae acerrimum propugnatorem et veracissimum defensorem, ac fidelissimum praedicatorem, et liquido videbimus gratiae fuisse quod talis ac tantus est, non voluntatis propriae. Scribit de eo relator veracissimus actuum illius comesque peregrinationis ejus individuus, sanctus Lucas evangelista dicens: Saulus adhuc spirans minarum et caedis in discipulos Domini, abiit ad principes sacerdotum. Et petiit ab iis epistolam, ut ubicunque inveniret hujus viae viros ac mulieres, vinctos perduceret in Jerusalem (Act. IX, 1, 2). Audis lupum saevientem, et ubi voluntas? Audis persecutorem carnificinae ovium insudantem, et ubi voluntas? Prorsus erat in eo velle, sed malum, cui insistebat 115.1064A| et cui tanto studio satagebat. Audiamus sequentia: Et contigit dum iret Damascum, circumfulsit eum lux de coelo. Et cadens in terram, audivit vocem de coelo dicentem sibi: Saule, Saule, quid me persequeris? Ille autem dixit: Quis es, Domine? et ait ad eum Dominus: Ego sum Jesus Nazarenus, quem tu persequeris. Durum est tibi contra stimulum calcitrare (Ibid., vers. 3-5). Deo gratias. Audieramus lupum frementem, audiamus agnum mitescentem. Quis es, inquit, Domine? Prius nec hominem saltem dignabatur agnoscere, et repente tremens Dominum confitetur. Unde hoc uno eodemque momento et lupus et agnus ostenditur? Lupus antequam prostratus, prosternitur, et agnus efficitur. Prosternitur ferocissimus persecutor, et erigitur mitissimus praedicator. 115.1064B| Ferociebat et caecatus est; caecatur, et illuminatur. Unde, quaeso te? An de proprio velle? Absit; sed de rore gratiae. Velle ferocientis antequam prosterneretur audivimus: Saulus adhuc spirans minarum et caedis, audiamus et gaudeamus balatum agni mitescentis: Quis es, Domine? Prorsus non hoc ex voluntate propria quam ante circumfulsionem haberet, sed ex voluntate quam, inspirante gratia, in eadem circumfulsione novam accepit. Accepit, inquam, quia minime habebat. Audi quid ipse de se testetur: Cum autem, inquiens, complacuit ei qui me segregavit ex utero matris meae, et vocavit per gratiam suam, ut revelaret Filium suum in me (Gal. I, 15). Qui enim ex matris utero sese a Deo segregatum testatur, profecto non id propriae voluntatis, sed gratiae 115.1064C| praedestinantis atque vocantis fuisse declarat. Nunquid in utero matris positus habebat velle ut segregaretur antequam nasceretur, qui ab utero materno profusus atque adultus habuit velle ut tanta instantia segregatoris sui notitiam impugnaret? Minime. Accepit ergo coelesti lumine circumfulsus hanc subitam voluntatem, ut quod prius iniquissime oppugnabat, postmodum obedientissime praedicaret. Videamus an hoc ipsum idem confirmet: Quid enim habes, inquiens, quod non accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis? (I Cor. IV, 7.) Si igitur, secundum interpretationem tuam, velle essentialiter habebat Paulus, falsum est quod ait: Quid enim habes quod non accepisti? Accipere se fatebatur, utique in illa circumfulsione, quod non habuisse noverat ex 115.1064D| nativitate: accepisse se coelesti munere gratulatur. quod se habuisse naturaliter diffitetur. Rursus abuteris ejusdem Apostoli alio testimonio, quod prorsus te non intellexisse ac per hoc pravis interpretationibus pervertisse certum est. Ais enim subjungens:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 4, num. 16, sect. 8). Θ Et Apostolus, inquis, Velle adjacet mihi, perficere autem non (Rom. VII, 18).

CORRECTIO.

 + Quod ita intellexisse videris ut velle sibi esse dixerit ex natura, perficere autem non nisi ex gratia quam perversitatem tuam quamvis idem Apostolus 115.1065A| secundum ea quae praemissa sunt evacuet, tamen ut lucidior verborum illius intellectus pateat, ne forte nostra superbe respueres, quid de his beatus Augustinus in libro sexto (cap. 23) contra Julianum episcopum Pelagianum senserit, non incongrue duximus inserendum. Augustinus: Quod autem, inquiens, verba Apostoli ubi dicit: Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea bonum, et caetera, usque ad illud ubi ait: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? (Rom. VII, 18-24,) me affirmas aliter intelligere quam totum ipsum caput debet intelligi. Nesciens mihi plurimum tribuis: non enim ego solus aut primus sic istum locum intellexi, quo evertitur haeresis vestra, quemadmodum vere intelligendus est: imo vero ego prius eum aliter intellexeram, vel 115.1065B| potius non intellexeram, quod mea quaedam illius temporis etiam scripta testantur. Non mihi enim videbatur Apostolus et de se ipso dicere potuisse: Ego autem carnalis sum (Ibid., 14), cum esset spiritalis, et quod captivus duceretur sub lege peccati quae in membris erat ejus (Ibid., 23). Ego enim putabam dici ista non posse, nisi de iis quos ita haberet carnis concupiscentia subjugatos, ut facerent quidquid illa compelleret; quod de Apostolo dementis est credere: cum etiam innumerabilis multitudo sanctorum, ne concupiscentias carnis perficiat, contra carnem spiritu concupiscat. Sed postea melioribus et intelligentioribus cessi, vel potius ipsi, quod fatendum est, veritati, ut viderem in illis Apostoli vocibus gemitum esse sanctorum, contra 115.1065C| carnales concupiscentias dimicantium: qui cum mente sint spiritales, adhuc tamen isto corruptibili corpore, quod aggravat animam, recte intelliguntur esse carnales, quia erunt et corpore spiritales, quando seminatum fuerit corpus animale et resurget corpus spirituale. Et recte adhuc intelliguntur ea parte: Captivi sub lege peccati (Ibid., 23), quae desideriorum, quibus non consentiunt, motibus subjacet. Hinc factum est ut sic ista intelligerem quemadmodum intellexit Hilarius, Gregorius, Ambrosius et caeteri Ecclesiae sancti notique doctores, qui et ipsum Apostolum adversus carnales concupiscentias quas habere nolebat, et tamen habebat, strenue conflixisse, eumdemque conflictum suum illis suis verbis contestatum fuisse senserunt. Contra 115.1065D| quos motus prius utique debellandos, ne dominentur, et postea sanandos ut penitus exstinguantur, etiam ipse gloriosa certamina sanctos exercere confessus es. Simul itaque cognoscamus verba pugnantium, si pugnamus: hoc enim modo non vivimus nos, sed vivit Christus in nobis, si et ad pugnam contra concupiscentias exercendam, et ad victoriam usque ad consummationem eorumdem hostium capessendam, in illo fidimus, non in nobis. Ipse quippe factus est nobis sapientia a Deo, et justitia, et sanctificatio, et redemptio, ut, quemadmodum scriptum est, Qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I, 30. 31). Non est ergo contrarium, sicut putas, ut qui dicit: Vivo jam non ego, vivit vero in me Christus (Gal. II, 20); dicat 115.1066A| etiam: Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea bonum (Rom. VII, 18). In quantum quippe in illo vivit Christus, in tantum expugnat et superat quod non habitat bonum in ejus carne, sed malum. Neque enim recte cujusquam spiritus concupisceret adversus carnem suam, nisi habitaret in illo spiritus Christi. Absit ergo ut dicamus quod nos dicere insimulas, Apostolum sic ista dixisse quasi qui se vellet intelligi renitentem, in scorto aliqua manu pestiferae voluptatis adduci, cum dicat, non ego operor illud (Ibid., 20); ostendens concupiscentias carnis solum impulsum libidinis operari sine consensione peccati. Quid est quod in Judaeorum superbiam frustra conaris ista verba transferre, tanquam ipsos in se transfiguraret Apostolus, qui contemnebant 115.1066B| dona Christi, velut sibi non necessaria. Sic enim suspicaris, atque utinam ipsa dona Christi saltem ita saperes, ut ad vincendam concupiscentiam valere aliquid crederes. Sed ideo dicis a Judaeis fuisse contempta, quod veniam daret ille peccatis, quae in legis [al. ipsi legis] admonitione vitassent. Quasi hoc conferat homini remissio peccatorum ut caro non concupiscat adversus spiritum; unde illa verba nata sunt: Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum, et caetera ejusmodi. Verum tu a vestro dogmate non recedis, quo putatis gratiam Dei per Jesum Christum Dominum nostrum sic in sola peccatorum remissione versari, ut non adjuvet ad vitanda peccata et desideria vincenda carnalia, diffundendo charitatem in cordibus nostris, per 115.1066C| Spiritum sanctum, qui ab illo datus est nobis (Rom. V, 5). Neque consideras eum qui dicit: Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et ab hoc malo non se liberari clamat, nisi gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum (Rom. VII, 23, 25); nec Judaeum esse, nec quia peccavit, sed ne peccet potius laborare. Exasperat, inquis, Apostolus vim consuetudinis. Tu ergo responde, utrum contra istam vim non dimicet baptizatus? Quod si negas, omnibus Christianis sensibus contradicis: si autem dimicat, cur non in verbis Apostoli vocem dimicantis agnoscis? Per legem, inquis, bonam, et per mandatum sanctum pravorum animi feroces erant [al. ferocierant], quoniam sine voluntate propria nulla eruditio poterat inspirare virtutem. O acutum intellectorem! 115.1066D| o divinorum eloquiorum egregium tractatorem! quid agis de verbis dicentis: Non quod volo ago; et: Velle adjacet mihi; et: Quod nolo, hoc ago; et: Condelector legi Dei secundum interiorem hominem? Audis haec, et dicis, quia voluntas defuit, ideo defuisse virtutem. Quid quod non solum voluntas, verum etiam virtus adfuit, ne consentiret concupiscentiae carnis, quae legi peccati pravis ipsis motibus serviebat. Quibus ille non cedens, nec arma iniquitatis exhibens membra peccato, et tamen quod nollet sentiens in carne contra spiritum concupiscente, et adversus eam vicissim spiritu concupiscens, verissima castitatis voce dicebat: Igitur ipse ego mente servio legi Dei, carne autem legi peccati.
 115.1067A| + Idem in quarto Augustinus (cap. 3): [Bonam dicis hominum naturam quae talis gratiae opitulationem meretur; quod gratanter audirem, si hoc propterea quia natura rationalis est, diceres. Neque enim gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum lapidibus aut lignis pecoribusve praestatur. Sed quia imago Dei est, meretur hanc gratiam, non tamen ut ejus bona voluntas possit praecedere praeter gratiam, ne vel ipsa prior det ut retribuatur illi, ac sic gratia jam non sit gratia (Rom. XI, 35), dum non donatur gratuita, sed redditur debita. Quid est ergo quod secundum modum vestrum effectum voluntatis humanae dona coelestia me credideras nuncupasse? tanquam voluntas hominis sine Dei gratia moveretur ad bonum, ut ei debitus a Deo retribueretur effectus? 115.1067B| Itane oblitus fueras nos cum Scriptura dicere contra vos: Praeparatur voluntas a Domino (Prov. VIII, 35, sec. LXX); vel quod in nobis Deus operetur et velle (Phil. II, 13). O ingrati gratiae Dei! O inimici gratiae Christi, et solo vocabulo Christiani! Nonne pro inimicis suis orat Ecclesia? Quid orat, obsecro? Si ut eis suae voluntatis retribuatur pretium, quid eis orat, nisi grande supplicium, quod jam contra eos est, non pro eis? Orat autem pro eis: non ergo quia est illis voluntas bona, sed ut convertatur in bonam voluntas mala. Quoniam praeparatur voluntas a Domino, et Deus est enim, ut ait Apostolus, qui operatur in vobis et velle. ]
 + His beati Augustini praeferendis expositionibus luce clarius perdocemur, verba illa apostolica hominem 115.1067C| describere sub gratia constitutum, contraque carnis suae concupiscentiam puritate mentis pugnantem, non ab eadem gratia alienum. Ac per hoc sub gratia constitutus dicit: Velle adjacet mihi (Rom. VII, 18): hoc est, voluntas mihi ex dono gratiae inest, ut castus sim et caste vivam; perficere autem non, repugnante videlicet concupiscentia carnis, cujus stimulos et titillationem per omnia exstinguere nequeo, dum corpus quod corrumpitur, aggravat animam, non a gratia alienus, qui necdum hanc voluntatem ex gratiae munere perceperat. Nam quod ait: Mente servio legi Dei, idem dicit: Velle adjacet mihi. Et quod ait: Carne autem legi peccati, idem est cum dicit: Perficere autem non. Itaque si velle natura nobis est, id est essentia, veluti asseris, omnes homines 115.1067D| id habere quis nesciat? Omnes autem homines, praeter quos gratiae respectus illustrat, non habere voluntatem caste vivendi, et adversus carnis concupiscentias dimicandi, quinimo obstinatissime et ardentissime eis subdi, quis ignoret? Si ergo secundum te omnes homines habent essentiam velle, non autem omnes homines habent velle ut resistant, imo habent ut obediant concupiscentiis carnis, patet profecto nequaquam ex naturae bono id omnes homines assequi, sed ex largitate gratiae eos tantummodo qui praedestinati sunt in filios Dei, ut per eamdem gratiam possint conformes fieri proprii et unici Filii Dei (Rom. VIII, 29). Quod vero adjungis dicens:

JOANNES SCOTUS. 115.1068A|

 (Cap. 4, num. 17, sect. 8.) Θ Item quod ait idem Apostolus: Non volentis neque currentis, sed Dei est miserentis (Rom. IX, 16), non aliter intelligitur nisi dum sit volens et currens. Naturaliter enim haec duo insita sunt homini. Siquidem vult, unde est volens; et appetit beatitudinem, unde est currens: non volentis, neque currentis bona opera vel inchoare, vel agere, vel perficere: hoc enim est miserentis Dei donum.

CORRECTIO.

 + Satis apparet te ad perversum tuae interpretationis intellectum confirmandum ista exaggerare, ideoque verba apostolica in aliud quam ab eo dicta sunt detorquere. Quod enim dicis non aliter intelligi, 115.1068B| non volentis, neque currentis, nisi dum sit volens et currens, id est dum ex natura habeat velle et currere, falsum est. Non enim Apostolus de naturae voluntate et cursu agebat, sed de homine qui, jam per gratiam illuminatus, voluntatem et cursum, id est actionem boni operis, acceperat, ne forte post gratiam illustrantem propriis viribus de caetero cum Pelagianis fideret, et absque adjutorio gratiae sese posse praesumeret. Cum autem dicis: Naturaliter enim haec duo insita sunt homini, recte diceres, si non te aliter intelligere circumstantia comprobarent. Nam insitum homini naturaliter velle et currere, id est, naturae factae haec ab auctore concessa, quemadmodum et alia suae munia largitatis catholica fatetur Ecclesia; naturam autem esse voluntatem 115.1068C| prorsus non recipit: tu econtra nitens, tantum gratiae derogas, dum naturae ultra veritatem arrogas, ut mirabili caecitate tam lucidae veritati impudentius obvians, crebrius quam necesse sit eadem inculcare non erubescas. Et ideo subnectis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 4, num. 18, sect. 8.) Θ Non tamen volentis neque currentis bona opera vel inchoare, vel agere, vel perficere, hoc enim est miserentis Dei donum.

CORRECTIO.

 + Ut ostendas voluntatem et appetitum, quem cursum nominas, non esse praevenientis Dei donum, sed miserentis, id est retribuentis et adjuvantis munus. 115.1068D| Et ubi est quod idem Apostolus proclamat: Quid enim habes quod non accepisti? (I Cor. IV, 7.) Et rursum: Quis enim novit sensum Domini: aut quis consiliarius ejus fuit, aut quis prior dedit illi et retribuetur ei? Quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia, ipsi gloria in saecula saeculorum, Amen (Rom. XI, 34, -36). Si enim ex te, id est natura, voluntatem et appetitum boni habes, sequitur inchoare, agere seu perficere, non miserentis Dei donum, sed retribuentis sit munus, et falsum erit quod ait Apostolus: Quis prior dedit illi et retribuetur ei? Si, inquam, tibi ex natura voluntas et appetitus boni fuit, nimirum constat quia tu prior dederis Deo voluntatem tuam, quam ille vel inchoandi, vel agendi, 115.1069A| vel perficiendi munere. Retributum est igitur tibi justitia repetentis, non datum munificentia gratuito largientis. Quia vero, omni ambiguitate seclusa, verum est quod Apostolus ait: Aut quis prior dedit illi et retribuetur ei? profecto liquet quod ipsa voluntas atque appetitus boni donum sit gratiae praevenientis, non naturae exsistentis lippientis. Quid enim habes quod non accepisti? Si ergo boni voluntatem habes, procul dubio accepisti: accepisti autem non naturae caecutientis bono, sed gratiae miserentis dono. Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia, procul dubio et liberalitas bonae voluntatis, ipsi gloria in saecula saeculorum, Amen (Rom. XI, 36). Hinc beatus Augustinus in retractatione propositionum Epistolae ad Romanos ita loquitur:
 115.1069B| Augustinus (Retract. lib. I, cap. 23): [Proinde quod continuo dixi: Dicit enim idem Apostolus: Idem Deus qui operatur omnia in omnibus (I Cor. XII, 16); nusquam autem dictum est: Deus credit omnia in omnibus; ac deinde subjunxi: Quod ergo credimus nostrum est; quod autem bonum operamur, illius est qui credentibus dat Spiritum sanctum, profecto non dicerem si jam scirem etiam ipsam fidem inter Dei munera reperiri, quae dantur in eodem Spiritu. Utrumque ergo nostrum est propter arbitrium voluntatis, et utrumque tamen datum per Spiritum fidei et charitatis. Neque enim sola charitas, sed sicut scriptum est: Charitas cum fide a Deo Patre et Domino nostro Jesu Christo (Eph. VI, 23). Et quod paulo post dixi: Nostrum est enim 115.1069C| credere et velle, illius autem dare credentibus et volentibus facultatem bene operandi per Spiritum sanctum, per quem charitas Dei diffunditur in cordibus nostris (Rom. V, 5), verum est quidem, sed eadem regula, et utrumque ipsius est, quia ipse praeparat voluntatem; et utrumque nostrum, quia non fit nisi volentibus nobis. Ac per hoc quod etiam postea dixi, quia neque velle possumus, nisi vocemur; et cum post vocationem voluerimus, non sufficit voluntas nostra, et cursus noster, nisi Deus et vires currentibus praebeat, et perducat quo vocat; ac deinde subjunxi: Manifestum est ergo non volentis neque currentis, sed miserentis Dei esse (Rom. IX, 16), quod bene operamur; omnino verissimum est. Sed parum de ipsa vocatione disserui, 115.1069D| quae fit secundum propositum Dei: non enim omnium qui vocantur talis est, sed tantum electorum. Itaque quod paulo post dixi: Sicut enim in iis quos eligit Deus, non opera, sed fides inchoat meritum, ut per munus Dei bene operentur; sic in iis quos damnat, infidelitas et impietas inchoat poenae meritum, ut per ipsam poenam etiam male operentur; verissime dixi, sed fidei meritum etiam ipsum esse donum Dei nec putavi quaerendum esse, nec dixi. Et alio loco: Cujus enim miseretur, inquam, facit eum bene operari; et quem obdurat, relinquit eum, ut male operetur. Sed et illa misericordia praecedenti merito fidei tribuitur, et ista obduratio praecedenti impietati. Quod quidem verum est; 115.1070A| sed adhuc quaerendum erat utrum et meritum fidei ex misericordia Dei veniat, id est, utrum ista misericordia ideo tantummodo fiat in homine quia fidelis est, an etiam facta fuerit ut fidelis esset. Legimus enim dicente Apostolo: Misericordiam consecutus sum, ut fidelis essem (I Cor. VII, 25), non ait, quia fidelis eram. Fideli ergo datur quidem, sed data est etiam ut esset fidelis. Rectissime itaque alio loco in eodem libro dixi: Quoniam si non ex operibus, sed misericordia Dei et vocamur ut credamus, et credentibus praestatur ut bene operemur, non est gentibus ista invidenda misericordia, quamvis minus ibi diligenter de illa, quae per Dei propositum fit, vocatione tractaverim.]
 + Quod apostolicum testimonium quo sensu accipi 115.1070B| debeat beatus Augustinus in libro Enchiridion (cap. 32) manifestat dicens - [Item ne quisquam, etsi non de operibus, de ipso glorietur libero voluntatis arbitrio, tanquam ab ipso incipiat meritum, cui tanquam debitum reddatur praemium, bene operandi ipsa libertas; audiat eumdem gratiae praeconem dicentem: Deus est enim qui operatur in vobis et velle et operari pro bona voluntate (Philip. II, 13). Et alio loco: Igitur non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16). Cum procul dubio, si homo ejus aetatis est ut ratione jam utatur, non possit credere, sperare et diligere, nisi velit, nec pervenire ad palmam supernae vocationis Dei, nisi voluntate cucurrerit. Quomodo ergo non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei, nisi quia et 115.1070C| ipsa voluntas, sicut scriptum est, a Domino praeparatur? (Prov. VIII, 35 sec. LXX.) Alioquin si propterea dictum est, non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei, quia ex utroque fit, id est ex voluntate hominis, et misericordia, ut sic dictum accipiamus: Non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei, tanquam diceretur: Non sufficit sola voluntas hominis, si non sit etiam misericordia Dei: non ergo sufficit sola misericordia Dei, si non sit etiam voluntas hominis: ac per hoc si recte dictum est, non volentis hominis, sed miserentis est Dei, quia id voluntas hominis sola non implet, quare non et e contrario recte dicitur: Non miserentis est Dei, sed volentis est hominis, quia id misericordia Dei sola non implet? Porro si nullus dicere Christianus audebit, 115.1070D| Non miserentis Dei, sed volentis est hominis, ne Apostolo apertissime contradicat, restat ut propterea recte dictum intelligatur: Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei, ut totum detur Deo, qui hominis voluntatem bonam et praeparat adjuvandam et adjuvat praeparatam. Praecedit enim bona voluntas hominis multa Dei dona, sed non omnia; quae autem non praecedit ipsa, in eis est et ipsa. Nam utrumque legitur in sanctis eloquiis: Et misericordia ejus praeveniet me (Psal. LVIII, 11); et: Misericordia ejus subsequetur me (Psal. XXII, 6). Nolentem praevenit ut velit; volentem subsequitur ne frustra velit. Cur enim admonemur orare pro inimicis nostris, utique nolentibus pie vivere, nisi ut Deus 115.1071A| in eis operetur et velle [al., ut velint]? Itemque cur admonemur petere ut accipiamus, nisi ut ab illo fiat quod volumus, a quo factum est ut velimus? Oramus ergo pro inimicis nostris, ut misericordia Dei praeveniat eos, sicut praevenit et nos: oramus autem pro nobis, ut misericordia ejus subsequatur nos].
 + Huic asseverationi tuae (cap. 4, num. 19, sect. 8) adhibes exemplum hominis in densissimis tenebris positi, habentis sensum videndi quidem, sed nihil videntis, quia nihil possit videre antequam extrinsecus veniat lux, quam etiam oculis clausis sentiat, apertis vero et eam et in ea cuncta circumposita conspiciat, et explanans sic voluntatem hominis quandiu originalis peccati propriorumque umbra tegitur, 115.1071B| ipsius caligine impediri; dum autem lux divinae misericordiae illuxerit, non solum noctem peccatorum omnium eorumque reatum destruere, sed etiam obtutum infirmae voluntatis sanando aperire, et ad se contemplandum bonis operibus purgando idoneam facere. Sed quaero abs te cujus hominis voluntatem quandiu originalis peccati propriorumque umbra tegitur, ipsius caligine impediri dicas? Utrum baptizati, an nondum gratiam baptismatis consecuti? Si enim nondum baptizati velis intelligi, certum est ita tenebris tam originalis quam proprii peccati quemque obscuratum, ut nisi respectu divinae gratiae nec bonum possit scire nec velle: percepto vero coelestis rore misericordiae, eaque ab originalis propriorumque peccatorum labe purgatus, et baptismatis 115.1071C| mysterio innovatus, progressu temporis et incremento fidei, bonisque operibus adhaerentibus, et voluntatem atque appetitum boni et procursum perfectionemque actionis bonae et facultatem contemplationis divinae assequi minime dubitatur. Sin de homine jam Christianae fidei mysteriis initiato intelligendum censes, mirum est cur originalis eum peccati caligine impediri dicas, quod ei jam in baptismate relaxatum Ecclesia catholica veraciter confitetur et praedicat: quod quam sit a fide catholica alienum sole clarius patet.
 Et quod ais lucem divinae misericordiae obtutum infirmae voluntatis sanando aperire, et ad se contemplandum bonis operibus purgando idoneam facere: quomodo est libera, si infirma? Qui enim infirmatur 115.1071D| nequaquam libertatem et facultatem faciendi quod voluerit, habere convincitur, aut quomodo sentit lucem non videndo, qui penitus ignorat lucem? Perpende quam multi sint qui lucem aut nunquam viderunt aut oculis capti videre nunquam possunt. Quo pacto igitur sentire lucem non videndo dicitur, qui facultatem vivendi nullam habere comprobantur? Recede ergo a vitiatae naturae morbo, et quaere diligentius gratiae curantis medicamentum, ut, assecuto praevenientis dono, consequi etiam perfectionis consummationem et gloriam opitulantis valeas adjumento. Cerne tot millia parvulorum, qui, inter ipsa baptismatis sacrosancta mysteria vix satagentium sacerdotum manibus undis vivifici fontis 115.1072A| educti, exspirantes ad regna coelestia perducuntur: quae in eis voluntas naturae? quae libertas eos ad tantam beatitudinem sustollit? Nulla indubitanter propria. Quid ergo? Nimirum gratuita gratia Dei miserantis, non retributio substantiae volentis. Quomodo est enim gratia, si non gratis datur? Nam si tua praecedit voluntas, jam non gratia, sed retributio vocanda est, quae non datur gratis, sed rependitur praecedentis merito voluntatis. Et evacuatur sententia Apostoli dicentis: Aut quis prior dedit illi et retribuetur ei? (Rom. XI, 35.) Quia vero, explosa omni ambiguitate, verum est quod Apostolus dicit, sequitur ut falsum sit quod mendaciter et impudenter asserere non metuisti. Libere igitur ac fideliter confiteatur Ecclesia catholica gratiam Dei gratis, 115.1072B| id est nullis naturae voluntatis aut appetitus meritis dari, et gratias non cesset rependere tanti muneris largitori, quoniam verum est quod nullus prior dederit illi, ut retribuatur ei. Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia, ipsi gloria in saecula saeculorum, Amen. Reclamat adversum te Propheta: Deus meus, inquiens, misericordia ejus praeveniet me (Ps. LVIII, 11). Praeveniet utique inspirando bonam voluntatem, non inveniendo; si enim inveniret, nullatenus praeveniret. Quia igitur praevenit, non utique invenit. Unde et per prophetam Dominus pollicetur: Auferam a vobis cor lapideum, et dabo vobis cor carneum (Ezech. XI, 19). Quid hoc loco cordis nomine nisi voluntas? quid lapidis nisi duritia? quid carnis, nisi mollitudo intelligitur? Auferam 115.1072C| ergo a vobis voluntatem duram, qua meis praeceptis ac voluntati obstinate resistitis, et dabo vobis voluntatem mollem, id est non repugnantem; sed docilem et meis disciplinis habilem, qua meis praeceptis meaeque voluntati benevolentissime obsequamini.
 Quod si praeveniri te misericordia Dei ad inchoandum tantum, non etiam ad volendum dixeris, vide quot quantisque catholicis tractatoribus contraeas, qui hoc non solum de inchoatione operis boni, verum etiam inspiratione voluntatis bonae sanissime intellexerunt et fidelissime praedicaverunt. Fulgentius, in libro de Fide, ad Petrum diaconum: [Deus autem misericors et justus, sicut diabolo atque angelis ejus propria cadentibus voluntate, caeteros angelos 115.1072D| in suae dilectionis aeternitate firmavit, sic etiam humani generis massam non totam in sempiternum perire permisit: sed quos voluit ejus gratuita bonitas, repulsis tenebris in quibus omnis humana nativitas peccati originalis condemnatione versatur, reducendos praedestinavit ad lucem. In eo praecipue demontrans quod istos originalis peccati vinculis indebita gratia liberatoris absolveret, cum alios, et quam maxime parvulos, quibus nulla possunt vel bona vel mala inesse propriae materia voluntatis, insolubili nexu aeterna damnatio retineret. Bonae quoque voluntatis et cogitationis initium non homini ex se ipso nasci, sed divinitus et praeparari et tribui, in eo Deus evidenter ostendit, quia neque diabolus, neque 115.1073A| aliquis angelorum ejus, ex quo ruinae illius merito in hanc sunt inferiorem detrusi caliginem, bonam potuit aut poterit resumere voluntatem, quia si possibile esset ut humana natura, postquam a Deo aversa bonitatem perdidit voluntatis, ex se ipsa rursus eam habere potuisset, multo possibilius hoc natura haberet angelica, quae, quanto minus gravatur terreni corporis pondere, tanto magis hac esset praedita facultate. Sed ostendit Deus unde bona voluntas hominibus detur, quam sic amiserunt angeli cum haberent, ut amissam deinceps habere non possint.] + Idem post aliqua Fulgentius: [Qui enim eos tales praedestinando praeparavit, ut regno digni essent, praeparavit utique secundum propositum vocandos ut obediant, praeparavit justificandos, ut, accepta gratia, 115.1073B| recte credant et bene vivant; praeparavit etiam glorificandos, ut, Christi cohaeredes effecti, regnum coelorum sine fine possideant: ad quod regnum diversis temporibus per sacramenta, quae ad fidem incarnationis suae Christus instituit, illi pervenerunt, quos Deus gratis, nullo bonae voluntatis vel boni operis merito praecedente, salvavit.]
 + Beatus Innocentius, apostolicae sedis antistes, ad Afros episcopos contra Pelagium scribens (epist. 61): [Liberum enim, inquit, arbitrium olim ille perpessus, dum suis inconsultius utitur bonis, cadens in praevaricationis profunda demersus, nihil quemadmodum exinde surgere possit, invenit, suaque in aeternum libertate deceptus, hujus ruina jacuisset oppressus, nisi eum post Christi pro sua gratia relevasset 115.1073C| adventus.] + Episcopi Africanae provinciae ducenti quatuordecim in epistola ad beatum Zozimum, Romanae sedis episcopum (apud Prosperum contra Collat., caput 10): [Constituimus, inquiunt, in Pelagium atque Coelestium per venerabilem episcopum Innocentium de beatissimi apostoli Petri sede prolatam manere sententiam, donec apertissima confessione fateantur gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum, non solum ad cognoscendam, verum etiam ad faciendam justitiam nos per actus singulos adjuvari: ita ut sine illa nihil verae justaeque (al., sanctaeque) pietatis habere, cogitare, dicere, agere valeamus.] + Sanctus Zozimus papa ad universum orbem contra Pelagianos scribens: [Nos tamen, ait, instinctu Dei (omnia enim bona ad auctorem 115.1073D| suum referenda sunt, unde nascuntur), ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus.] + Quam ejus veracem sententiam Afri episcopi veracissimam approbantes, ita ad eum rescribunt: [Illud vero quod in litteris tuis, quas ad universas provincias curasti esse mittendas, posuisti dicens: Nos tamen instinctu Dei (omnia enim bona ad auctorem suum referenda sunt, unde nascuntur), ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus, sic accepimus dictum ut illos, qui contra Dei adjutorium extollunt humani arbitrii libertatem, districto gladio veritatis velut cursim transiens amputares; quid enim tam libero fecisti arbitrio, quam quod universa in nostrae 115.1074A| humilitatis conscientiam retulisti? Et tamen instinctu Dei factum esse fideliter, sapienterque vidisti, veraciter fidenterque dixisti. Ideo utique quoniam praeparatur voluntas a Domino (Prov. 8, sec. LXX), et ut boni aliquid agant, paternis inspirationibus suorum ipse tangit corda filiorum: quotquot enim Spiritu Dei aguntur, hi filii sunt Dei (Rom. VIII, 14). Ut nec nostrum deesse sentiamus arbitrium, et in bonis quibusque voluntatis humanae singulis motibus magis illius valere non dubitemus auxilium.]
 + Prosper, vir eloquentissimus atque doctissimus, scribens jam inde adversum te sub nomine Cassiani, Pelagianae haereseos assertoris, ita inter caetera locutus est (Contra Collat., cap. 11): [Quid de elisarum argumentationum ratiunculis fracta studes arma 115.1074B| colligere? Quid cineres exstincti dogmatis refovendo deficientis fumi nidorem in redivivam flammam conaris accendere? Non est periculum liberi arbitrii ex gratia Dei, nec voluntas aufertur cum in ipsa bene velle generatur. Nam si ideo non putanda est nostra, quia formatur, regitur, ordinatur, imbuitur, spoliantur libertate filii Dei, qui aguntur Spiritu Dei (Rom. VIII, 14), perdunt vigorem rationalis animi, et omni voluntariae devotionis laude privantur, quibus datur Spiritus sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae, ac pietatis, et timoris Domini (I Cor. XII). Prorsus qui his reformationibus se non putant indigere, de veteris morbi consuetudine in phrenesim transierunt: respuunt (al., respuentes) remedium, clamant, insaniunt, reluctantur. Sed si promissionis 115.1074C| sunt filii, quiescent et sanabuntur.] + Idem in eodem (Ibid., cap. 8). [Falso ergo secundum hanc definitionem ante dixisti non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium, qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur et consummat in nobis, sed hoc nullo modo ex aliqua parte potest esse falsum: quia [Al., cui] nequaquam inferri contraria debuerunt, ut quod recte professus es ex gratia incipere, id postea confirmare per naturae bonum et per liberum arbitrium nos habere. Dicit quidem beatus Apostolus: Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio (Rom. VII, 18); sed idem dicit: Non quia idonei sumus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis: sed sufficientia nostra ex Deo est (II Cor. III, 5). Et idem dixit: Deus est 115.1074D| enim qui operatur in nobis et velle et operari pro bona voluntate (Philip. II, 13). Non ergo Apostolus sibi contrarius est: sed quia cum donatum nobis fuerit bonum velle, non statim invenimus et facere, nisi petentibus, quaerentibus atque pulsantibus, ut qui dedit desiderium, praestet effectum. Vox namque ista dicentis, velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio, vocati est, etiam sub gratia constituti, qui condelectatur quidem legi Dei secundum interiorem hominem, sed videt et aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis suae, et captivantem se in lege peccati (Rom. VII, 23); et quamvis acceperit scientiam recte volendi, virtutem tamen in se non invenit eorum quae optat operandi, donec pro bona 115.1075A| voluntate quam sumpsit, virtutum mereatur facultatem invenire, quam quaerit (al., mereatur invenire qui faciat.]
 + Sanctus Fulgentius, vir absque cunctatione eruditissimus ac fidelissimus, in libro de Fide ad Petrum diaconum (col. 360): [Firmissime tene, et nullatenus dubites, neminem hic posse hominem poenitentiam agere, nisi quem Deus illuminaverit, et gratuita sua miseratione converterit. Apostolus enim dicit: Ne forte det illis Deus poenitentiam ad cognoscendam veritatem et resipiscant a diaboli laqueis (II Tim. II, 25). Firmissime tene, et nullatenus dubites, posse quidem hominem, quem nec ignorantia litterarum nec aliqua prohibet imbecillitas vel adversitas, verba sanctae legis et Evangelii sive legere, sive ex ore 115.1075B| cujusquam praedicatoris audire, sed divinis mandatis obedire neminem posse, nisi quem Deus gratia sua praevenerit. Ut quod audit corpore, corde etiam mente percipiat, et accepta divinitus bona voluntate atque virtute, mandata Dei facere et velit et possit: Neque enim qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat, Deus (I Cor. III, 7); Qui etiam operatur in nobis et velle et operari [al., perficere] pro bona voluntate (Phil. II, 13].
 Beda venerabilis presbyter in homilia Evangelii de adventu Domini, cum exponeret: Nos omnes de plenitudine ejus accepimus et gratiam pro gratia (Joan. I, 16), subjunxit: [Quia ergo de plenitudine Conditoris nostri non quidam, sed omnes quidquid boni habemus accepimus, curandum 115.1075C| summopere est ne quispiam de sua se bona actione vel cogitatione incautus extollat, nisi ingratus largitori remanserit, perdat bonum quod accepit, ac digne apostolica increpatione percellatur, qua dicitur: Quid enim habes quod non accepisti? si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis? (I Cor. IV, 7.) Unde ipse Apostolus, quia nihil dignum nosse vel operari posset, si non de plenitudine Christi acciperet, alibi manifeste testatur, dicens: Non quia sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est (II Cor. III, 5). Et alio loco: Et gratia ejus, inquit, in me vacua non fuit, sed plus illis omnibus laboravi: non autem ego, sed gratia Dei mecum (I Cor. XV, 10). Quod ipsum suis auditoribus humiliter 115.1075D| cogitandum sedulus inculcat; unde est illud: Cum metu et tremore vestram salutem operamini: Deus est enim qui operatur in vobis et velle et perficere pro bona voluntate (Philip. II, 12, 13). Cum autem dixisset evangelista nos omnes de plenitudine Christi accepisse, confestim subjunxit et ait, gratiam pro gratia. Geminam ergo nos gratiam accepisse testatur, unam videlicet in praesenti, alteram vero in futuro: in praesenti quidem fidem, quae per dilectionem operatur, in futuro autem vitam aeternam. Fides quippe, quae per dilectionem operatur, gratia Dei est, qui, ut credamus, ut diligamus, ut operemur bona quae novimus, non ullis praecedentibus meritis nostris, sed ipso largiente, percipimus, qui dicit: Non vos me elegistis, 115.1076A| sed ego elegi vos, et posui vos ut eatis et fructum afferatis (Joan. XV, 16). Et ut vitam propter fidem, dilectionem et opera bona, percipiamus aeternam, gratia Dei est, quia ne a bono deviemus itinere, ipso duce semper opus habemus, cui dicitur: Deduc me, Domine, in via tua, et ambulem in veritate tua (Ps. LXXXV, 11). Ac si aperte dicatur: Nisi te duce ingrediens viam veritatis, quam coepi tenere, nequaquam sufficio. Ne in bonis deficiamus operibus, illius auxilio debemus semper inniti, qui ait, Quia sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5). Unde recte Psalmista, ut initium fidei et bonae actionis a Domino nobis dari signaret, ait: Deus meus, misericordia ejus praeveniet me (Ps. LVIII). Ut bona quae agimus illo opitulante perficienda doceret, iterum dicit: Et misericordia 115.1076B| tua subsequetur me omnibus diebus vitae meae (Ps. XXII, 6). Ut mercedem vitae aeternae, quae bonis redditur operibus, gratis tribui nobis ostenderet, ait: Qui coronat te in miseratione et misericordia (Ps. CII, 4). In misericordia quippe et miseratione nos coronat quando propter bona opera quae nobis ipse misericorditer exercenda donavit, supernae beatitudinis praemia retribuit; et hoc est quod dicitur accipere nos gratiam pro gratia: quia nimirum pro gratia bonae conversationis quam dedit, et ne deficere possit ipse servans adjuvat, dabit gratiam beatae remunerationis, in qua misericordias ejus in aeternum cantemus. Denique Apostolus ipsam vitae aeternae perceptionem, quae utique meritis praecedentibus redditur, gratiam vocare non dubitavit: qui 115.1076C| cum praemisisset stipendium peccati esse mortem (Rom. V, 13), noluit econtrario dicere stipendium justitiae esse vitam aeternam, sed ait, gratia autem Dei vita aeterna in Christo Jesu Domino nostro (Ibid.); non quia non juste meritis bonis a justo judice datur, sed quia ipsa merita quibus dantur, primo sunt gratis a pio Salvatore donata.]
 + Gregorius in Moralibus, lib. XXII (cap. 5): [Sancti autem viri sciunt post primi parentis lapsum de corruptibili stirpe se conditos, et non virtute propria, sed praeveniente superna gratia ad meliora se vota vel opera commutatos: et quidquid sibi mali inesse cognoscunt, de mortali propagine sentiunt meritum; quidquid vero in se boni inspiciunt, immortalis gratiae cognoscunt donum, eique de accepto 115.1076D| munere debitores fiunt, qui et praeveniendo dedit eis bonum velle quod noluerant, et subsequendo concessit bonum posse quod volunt.] + Haec tot tantorumque doctorum agente in eis incunctanter Spiritu sancto, concordissima veritas veracissimaque concordia confirmatur nihilominus totius sanctae catholicae Ecclesiae humillima fidelissimaque ac jugi petitione, quae in precibus Domino non cessat continuo supplicare dicens: « Deus, qui omnes in Christo renatos genus regium et sacerdotale fecisti, da nobis velle et posse quae praecipis, ut populo ad aeternitatem vocato una sit fides cordium et pietas actionum. » Et item: « Largire nobis, Domine, quaesumus, semper spiritum cogitandi quae recta sunt propitius 115.1077A| et agendi, ut qui sine te esse non possumus, secundum te vivere valeamus. » Item: « Deus, qui hodierna die per Unigenitum tuum aeternitatis nobis aditum devicta morte reserasti, vota nostra, quae praeveniendo aspiras, etiam adjuvando prosequere. » Unde et sanctus Innocentius ad Afros episcopos in condemnationem Pelagiani erroris scribens, preces Romanae Ecclesiae gratiam Dei sonare dicit. Consurge nunc, Lernaeum monstrum, et tuo quadruvio fidem atque humilitatem totius orbis destrue, ut nullus te prohibente audeat credere quod petit, aut humiliter petere quod veraciter credit. Infla utrem tui arbitrii, ut evacues gratiam Christi, quem impugnas, quem persequeris, cujus gratiam evertere conaris. Nempe illius qui Saulo adhuc praetumido coelesti 115.1077B| tonitruo increpitans, dixit: Ego sum Jesus Nazarenus, quem tu persequeris. Durum est tibi contra stimulum calcitrare (Act. IX, 5).
 Finxeras initio hujus venenivomae tuae perioches (cap. 4, n. 29, sect. 1) trium haereseon diversitates, quarum primam Pelagianam, secundam Gotteschalcanam nuncupaveras, tertiam absque auctore et nomine interponens, quam vel maxime in processu ipsius oppugnare pervicaciter non destitisti, quam nos nequaquam haeresim, sed fidem catholicam et asserimus et probamus, fatentes veracissime et constantissime divinitus nobis voluntatem boni gratis, id est non merentibus nec ullatenus habentibus, dari, perindeque adjuvari ut quod ejus inspiratione bene volumus, ipsius adjutorio bene operemur, beneque 115.1077C| perficiamus, non ex vitiatae naturae bono id possidentes, sed ex indebitae gratiae dono consequentes. Praevenimur enim Dei gratia, ut bene velimus, subsequimur ne frustra velimus: canentes Domino cum Psalmista: Deus meus, misericordia ejus praeveniet me (Ps. LVIII, 11), et misericordia tua subsequetur me omnibus diebus vitae meae (Ps. XXII, 6). Nisi forte tu solus auctoritatem apostolicae sedis evacuans, et concordiam totius mundi pestifere dissipans, omnes sacramentorum codices aut eradi aut oblitterari, censor potentissimus, judicabis, et cum Antichristo contra Deum deorum loquens, in templo Dei sedere conaberis tanquam sit Deus (II Thess. II, 4). Quid enim Deo relinquis, qui tibi a te velle confingis? Sed tu mirificus haereticorum debellator, ita 115.1077D| Pelagianos confutas, ut tamen ipse Pelagianus esse convincaris. Qui sic unam partem Pelagianorum detestaris, ut alteram confirmare modis omnibus comproberis: nam dicendo nos absque Dei gratia bona inchoare, vel agere, vel perficere nullatenus posse, nobiscum Pelagianos refellis ac proteris: dicendo vero velle nobis essentiam esse, procul dubio Pelagianos foves, qui in tantum de naturae bono intumuerant, ut et velle et posse sibi suaeque potestati ascriberent, neque ex gratuitae gratiae largitate id se consequi confirmarent, quibus te pertinaciter assentiri nullus qui ea quae praemissa sunt fideliter intelligenterque legit, poterit ignorare. Verum quia de his satis esse putamus, ad caetera non minoris 115.1078A| impudentiae portenta, juvante Domino, videnda transeamus.

CAPUT V De eo quod praescientia et praedestinatione Dei nemo compellitur seu bene seu male facere.

 Post haec quinto blasphemiarum tuarum tomo iterata repetis, et repetita fastidiosius iterare non desinis, more nimirum illius qui Eliu, qui non ipse quidem meretur a Domino argui, sed de eo ad beatum Job dicitur: Quis est ille involvens sententias sermonibus imperitis? (Job XXXVIII, 2.) Quod cum cavere pernecessario debuisses, maluisti multiloquis arrogantius incubare quam veritati purissimae tenacius inhaerere. Dicis enim argumento praescientiae Dei praedestinatione ejus peccata non effici, videlicet ut quemadmodum 115.1078B| praescientia Dei peccata quae praescit, fieri non cogit, ita ejus praedestinatio peccata quae nunquam praedestinat, fieri non efficiat.

JOANNES SCOTUS

 (Cap. 5, num. 1, sect. 1.) Θ Si enim, inquis, praescientia non omnia quae praescivit, facit, quo pacto praedestinatio omnia quae non praedestinavit, efficit? Praescientia sua Deus malefacta hominum futura praevidit, non tamen eorum est factor. Praedestinatione sua malefacta hominum futura creditur non praedestinasse: quomodo ergo putatur facere?

CORRECTIO.

 + Et caetera, quae etiam B. Augustini sententia confirmat. Quasi vero aut quisquam tam dementis 115.1078C| animi sit, qui id negare praesumat, aut libros memorabilis Augustini praeter te nullus aut legerit aut intellexerit; concludis ergo et dicis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 5, num. 2, sect. 3.) Θ Quocirca firmissime fatendum est simul fieri non posse peccatorum, quae Deus in creatura sua permittit, praescientiam ejus, qua ea praescivit, causam non esse: praedestinationem vero ejus, qua ea non praedestinavit, causam esse.
 + Hoc et nos dicimus. Deinde adjungis:
 (Num. 3.) Θ Quidquid autem de peccato vel generali vel speciali conficitur, necesse est de ejus quoque poena sentiatur.

CORRECTIO.

 115.1078D| + Quod si eodem modo dicis ut praescientia et praedestinatio Dei, sicut non est causa peccati, ita non sit causa poenae peccati, non erras: si vero ita ut Dei praescientiam et praedestinationem non peccatis disposuisse et irrogasse merito poenam sentias, multum erras; continuoque subnectis:

JOANNES SCOTUS.

 (Num. 4.) Θ Poena peccati mors est: quidquid ergo de peccato dicitur, necesse est de morte dicatur

CORRECTIO

 + Et in hoc si Dei praescientiam et praedestinationem causam non esse mortis dicas, et nos sequimur. Si vero praedestinatorem, dispositorem, irrogatorem 115.1079A| retributoremque earumdem negas, vehementer erras. Dicit enim Scriptura in libro Ecclesiastico: Non est dicere: Quid est hoc et quid est illud? omnia enim in tempore suo quaerentur. Benedictio illius quasi fluvius inundabit. Quomodo cataclysmus aridam inebriavit, sic ira ipsius gentes quae non exquisierunt eum, haereditabit. Quomodo convertit aquas in siccitatem, et siccata est terra, et viae illius viis illorum directae sunt, sic peccatoribus offensiones in ira ejus. Bona bonis creata sunt ab initio, sic nequissimis bona et mala. Initium necessariae rei vitae hominum, aqua, ignis et ferrum, lac et panis similagineus, et mel, et botrus uvae, et oleum, et vestimentum. Haec omnia sic sanctis sunt in bonis [al., sanctis sic sunt in bona], sic et impiis 115.1079B| et peccatoribus in mala convertentur. Sunt spiritus qui ad vindictam creati sunt, et in furore suo confirmaverunt tormenta sua: in tempore consummationis effundent virtutem et furorem ejus, qui fecit illos, confundet [al., placabunt]. Ignis, grando, famis et mors, omnia haec ad vindictam creata sunt; bestiarum dentes, et scorpii, et serpentes, et rhomphaea vindicant in exterminium impios. In mandatis ejus epulabuntur, et super terram in necessitate praeparabuntur, et in temporibus suis non praeterient verbum (Eccli. XXXIX, 26-37). Et item: Ad haec mors, sanguis et contentio, et rhomphaea, oppressiones famis, et contritio, et flagella: super iniquos creata sunt haec omnia, et propter illos factus est cataclysmus (Eccli. XL, 9). Deinde exponis de qua morte dixeris.

JOANNES SCOTUS. 115.1079C|

 (Cap. 5, num. 5, sect. 3.) Θ Non, inquiens, dico de omni morte, sed tantum de illa quae sequitur peccatum. Dicimus enim, Morimur peccato, id est merito peccati morimur. Item, Morimur peccato dicimus dum liberati a peccato justitiae vivimus. Si ergo omnis peccati causa nec in praescientia Dei, nec in ejus praedestinatione sit constituta, evidentissime omnis mortis quae sequitur peccatum, sicut in Dei praescientia causa non est, in ejus similiter praedestinatione non esse certissimum est.

CORRECTIO.

 + Quibus verbis conaris asserere mortem corporis, quae utique sequitur peccatum, auctore Deo, id est 115.1079D| judice, non esse, videlicet eo tuae mentis intentionem porrigens, ut praedestinationem a praescientia in nullo differre confirmes, veluti sequentia demonstrabunt. Et quod ais:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 5, num. 6, sec. 3.) Θ Si ergo omnis peccati causa nec in praescientia Dei, nec in ejus praedestinatione sit constituta, evidentissime omnis mortis quae sequitur peccatum, sicut in Dei praescientia causa non est, in ejus similiter praedestinatione non esse certissimum est.

CORRECTIO.

 + Satis mirari nequeo quamobrem subito mutare volueris disputationis ordinem, ut qui prius dixeris: 115.1080A| Dei praescientiam et praedestinationem causam non esse peccati, vel ejus poenae, vel mortis, postea diceres in Dei praescientia et praedestinatione causam non esse mortis quae sequatur peccatum: cum aliud videatur dici Dei praescientiam et praedestinationem non esse causam peccati, vel poenae, vel mortis; aliud in Dei praescientia et praedestinatione causam non esse peccati, poenae, vel mortis. Dei enim praescientia et praedestinatio non est causa peccati, poenae, vel mortis, quia non ipsa compellit vel jubet quempiam peccare, ut peccans poenas luat et mortem subeat, quia non est auctor peccati, sed judex, ultor atque punitor. In Dei autem praescientia non esse dicitur causa peccati, quia in ea praescivit voluntatem animae rationalis malam esse futuram, quae, 115.1080B| aversa a vero et summo bono, deflecteretur voluptuose ad infima bona, id est peccaret. Quam, id est voluntatis aversionem, esse causam peccati nullus ambigit; qua sola fit ut culpabiliter damnabiliterque peccetur, nec tamen eadem praescientia quis impellitur ad peccatum. In praedestinatione quoque Dei nullatenus dicitur causa esse peccati, quia nullum ut peccaret praedestinavit, aut jussit, aut compulit; sed in ejus praedestinatione sicut et praescientia retributio dicitur poenae et mortis, quia disposuit atque judicavit ut quos certissime peccaturos atque in peccatis perseveraturos praesciverat, juste poenis dignissimis plecterentur. Quod tu quia negare susceperas, et tamen usquequaque negare non poteras, subjungis dicens:

JOANNES SCOTUS. 115.1080C|

 (Cap. 5, num. 7, sect. 3.) Θ Quamvis sancti auctores modo quodam abusivae locutionis soleant dicere praedestinatos ad mortem, vel interitum, vel poenam, de quo postea, prout Dominus aperuerit, dicemus.

CORRECTIO.

 + Ubi quia figmenti tui demonstrationem differs, et nos responsionem veritatis interim differamus: quibus dilatis reverteris ad id quod plus justo astruxeras, voluntatem naturam tibi esse, non donum. Dicis enim:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 5, num. 8, sect. 4.) Θ Nunc interim considerare debemus utrum sicut Deus nec praescientia nec 115.1080D| praedestinatione sua neminem compellit peccare, ita neminem compellat pie vivere. Ubi intuendum est nullius voluntatis esse veram libertatem, si aliqua causa eam coegerit. Igitur si humanam voluntatem aliqua causa praecedit, quae eam invitam extorqueat ad bona malave vel cogitanda vel agenda, sequitur non solum non esse eam vere liberam, sed penitus eam non esse. Ubi enim est causa quae compellit, ibi non est natura quae velit. Atqui humana natura non solum voluntas est, sed et libera, nec ejus libertas falsa, sed vera est.

CORRECTIO.

 + De his licet superioribus et auctoritate et Patrum concordia satis actum sit, non abs re tamen 115.1081A| videtur si tecum paululum desipiamus, et ex superfluo eadem repetamus. Quod ergo ais: Nullius voluntatis esse veram libertatem si aliqua causa eam coegerit, conaris astruere voluntatem humanam nullo divinae inspirationis munere praeveniri, quia invitam ad bonum aliquod non vis impelli. Qua de re cum argumentationibus vanis tempus insumpseris, operae pretium fuerat te consulere veritatem, et quidquid auctoritas suaderet edicere. Quid est, quaeso te, quod postulans Propheta precatur: Converte nos, Domine, et convertemur ad te (Thren. V, 21)? Quomodo enim convertit nos, nisi, praeveniente gratia, voluntatem convertendi misericorditer infundendo? Ipse enim prior convertit, quia voluntatem ad se convertendi inspirat; et nos convertimur ad eum, 115.1081B| quia vocantis gratiam ipso adjutore humiliter sequimur. Nunquid dicendi sunt corda non habuisse, quibus secundus Machabaeorum liber inter orandum fratribus imprecari dicit: Det vobis cor omnibus, ut colatis eum et faciatis ejus voluntatem (II Mach. I, 3)? Si enim cor eos habuisse dubium non est. quid necesse fuerat petere eis dari quod habebant, nisi quia cordis nomine voluntatem bonam, videlicet colendi Deum et faciendi ejus voluntatem, volebant intelligi. Dicendo ergo, Det vobis cor omnibus, ut colatis eum et faciatis ejus voluntatem, nihil aliud quam, det vobis voluntatem, ut colatis eum et faciatis ejus voluntatem, debet sentiri.
 Si autem ad amandum timendumque Deum nullus compellitur, quid est quod Dominus per Prophetam 115.1081C| dicit: Faciam ut in praeceptis meis ambuletis et judicia mea custodiatis (Ezech. XI, 20)? Quid est quod tot comminationibus in propheticis scriptis superna miseratio erga peccatores uti legitur, quibus eos ab errore converteret? Lege prophetas et eorum veracissimum explanatorem Hieronymum, et ibi patenter invenies quia Deus multis terrorum generibus, et tunc usus fuerit, et nunc uti non desinat, quibus peccantes ad poenitentiam, id est bonam voluntatem, convertat, ad quam minime verterentur nisi aversi fuissent. Cum autem divinitus convertuntur, humiliter prostrati postulare non desistunt: quod poposcisse legunt eum qui adulterio foedatus homicidioque turpatus, tandemque a propheta, Domino jubente, correptus, post prolatam in hujuscemodi a 115.1081D| seipso mortis sententiam, cum audiret se ipsum esse qui eidem sententiae subjaceret, dicendo (mortem continuo subsequentem metuens), Peccavi (II Reg. XII, 7, etc.), postmodum inter fletus et lacrymas suppliciter precabatur dicens: Cor mundum crea in me, Deus, etc. (Psal. L, 12). Qui utique cor habebat, sed immundum, quique quod a se sibi neque esse, neque fieri posse certissime sciebat, a Domino creari humiliter deposcebat. Quemadmodum et alius propheta Domino confitens, aiebat: Scio, Domine, quia non est hominis via ejus, nec viri est ut ambulet et dirigat et corrigat gressus suos. Corripe me, Domine: verumtamen in judicio, et non in furore tuo, ne forte ad nihilum redigas me (Jer. X, 23, 24). Qui dum 115.1082A| se corripi postulat, nimirum non in voluntate propria correctionem suam, sed in Dei miserentis correptione saluberrima consistere manifestat. Unde et alias admonens paterno affectu filium instruit, dicens: Fili mi, ne deficias a disciplina Domini, neque fatigeris dum ab eo argueris: quem enim diligit Deus corripit, flagellat autem omnem filium quem recipit (Prov. III, 11; Hebr. XII, 5, 6). Et iterum patrem commonet: Tunde latera filii tui dum infans est (Eccli. XXX, 12). Noli subtrahere a puero disciplinam: si enim percusseris eum virga, non morietur. Tu enim virga percutis eum, et animam ejus de inferno liberas (Prov. XXIII, 13, 14). Et Apostolus: Omnis disciplina in praesenti videtur non esse gaudii, sed moeroris; postea autem fructum pacatissimum reddet justitiae 115.1082B| exercitatis (Hebr. XII, 11). Et item: In disciplina perseverate. Tanquam filiis vobis offert se Deus: quis enim filius, quem non corripit pater? Si autem extra disciplinam estis, videte cujus filii estis (Ibid., 7, 8). Et iterum: Corripite inquietos (I Thess. V, 14). Et rursum: Peccantes coram omnibus argue, ut et caeteri timorem habeant (I Tim. V, 20). Et item: Argue, obsecra, increpa, cum omni imperio (II Tim. IV, 2). Deus quoque, sicut in Evangelio dicitur (Joan. II, 15), cum fecisset quasi flagellum de funiculis, omnes ejecit de templo. Qui etiam in Apocalypsi loquitur: Ego quos amo, arguo et castigo (Apoc. III, 19). Cur et Propheta gratulabundus aiebat: Castigasti me, Domine, et eruditus sum quasi juvenculus indomitus. Converte me et revertar, quia 115.1082C| tu Dominus Deus meus. Postquam enim convertisti me, egi poenitentiam, et postquam ostendisti mihi, percussi femur meum. Confusus sum et erubui, quoniam sustinui opprobrium adolescentiae meae (Jer. XXXI, 18, 19). Et alius gloriatur dicens: Castigans castigavit me Dominus, et morti non tradidit me (Ps. CXVII, 18); et multa alia, quae longum et non necessarium est persequi, quoniam legentibus in propatulo sunt.
 Verum quia in hac tuae perversitatis assertione (cap. 5, num. 10, sect. 5), compulsativam tuam causam frequenter nominas, petenda necessaria nobis est sempiternae sapientiae gratia, ut nobis aperire dignetur idem vocabulum ita in sacris eloquiis positum, quo tua mortua jactantia comprimatur. Refert sanctus evangelista Lucas, cum parabolam hominis 115.1082D| coenam magnam facientis multosque vocantis describeret, dixisse dominum servo: Exi in vias et sepes, et compelle intrare, ut impleatur domus mea (Luc. XIV, 23); unde et beatus Gregorius in homilia ejusdem lectionis (hom. 36, in Evang.) ait:
 [Notandum vero quod in hac invitatione tertia non dicitur Invita, sed Compelle intrare. Alii enim vocantur, et venire contemnunt; alii vocantur et veniunt; alii autem nequaquam dicitur quia vocantur, sed compelluntur ut intrent. Vocantur et venire contemnunt, qui donum quidem intellectus accipiunt, sed eumdem intellectum operibus non sequuntur. Vocantur et veniunt, qui acceptam intellectus gratiam operando perficiunt; quidam vero 115.1083A| sic vocantur, ut etiam compellantur. Nam sunt nonnulli qui bona facienda intelligunt, sed haec facere desistunt; vident quae agere debeant, sed haec ex desiderio non sequuntur. His, ut superius diximus, plerumque contingit ut eos in carnalibus desideriis suis mundi hujus adversitas feriat: apprehendere temporalem gloriam conentur et nequeant; et dum per alta pelagi quasi ad grandiores curas hujus saeculi navigare proponunt, semper adversis flatibus ad dejectionis suae littora repellantur. Cumque se frangi in desideriis suis, adversante mundo, conspiciunt, quid de se auctori suo debeant commemorantur [al., commonentur], ita ut ad eum erubescentes redeant, qui eum superbientes pro mundi amore deserebant. Saepe namque nonnulli ad temporalem 115.1083B| gloriam proficere volentes, aut longa aegritudine tabescunt, aut afflicti injuriis concidunt, aut percussi gravibus damnis affliguntur, et in mundi dolore vident quia nihil confidere de ejus voluptate debuerunt, seque ipsos in suis desideriis reprehendentes, ad Deum corda convertunt. De his quippe Dominus per Prophetam dicit: Ecce ego sepiam viam tuam spinis, et sepiam eam maceria, et semitas suas non inveniet, et sequetur amatores suos, et non apprehendet eos; quaeret et non inveniet eos, et dicet: Vadam et revertar ad virum meum priorem, quia bene mihi erat tunc magis quam nunc (Ose. II, 6). Vir uniuscujusque fidelis animae Deus est, quia haec videlicet ei est conjuncta per fidem. Sed illa, quae conjuncta Deo fuerat anima, amatores suos sequitur, 115.1083C| quando mens quae jam per fidem credidit, adhuc se immundis spiritibus in operatione substernit, mundi gloriam quaerit, carnali delectatione pascitur, exquisitis voluptatibus nutritur. Sed plerumque omnipotens Deus talem animam misericorditer respicit, et ejus voluptatibus amaritudines permiscet. Unde dicit: Ecce ego sepiam vias tuas spinis. Viae enim nostrae spinis septae sunt, quando in hoc quod male cupimus, dolorum punctiones invenimus. Et sepiam eas maceria et semitas suas non inveniet. Viae enim nostrae maceria sepiuntur, cum desideriis nostris durae in hoc mundo objectiones resistunt. Et semitas nostras invenire non possumus, quia hoc quod male quaerimus, adipisci prohibemur. Et sequetur amatores suos, et non apprehendet eos; quaeret et non 115.1083D| inveniet eos; quia malignos spiritus, quibus se in desideriis suis anima subdidit, ad desideriorum suorum effectum minime comprehendit. Sed de hac salubri adversitate quanta utilitas nascatur, adjungit cum subditur, Et dicet: Vadam et revertar ad virum meum priorem, quia mihi bene erat tunc magis quam nunc. Postquam ergo vias suas spinis septas invenit, postquam amatores suos apprehendere non valuit, ad amorem viri prioris redit; quia plerumque postquam in hoc mundo non possumus obtinere quae volumus, postquam in terrenis desideriis de impossibilitate lassamur, tunc ad mentem Deum reducimus, tunc placere incipit qui [al., quod] displicebat, et is cujus nobis amara fuerant praecepta, 115.1084A| repente dulcescit in memoria, et peccatrix anima, quae adultera conata est esse, nec tamen aperto opere potuit, decernit esse fidelis conjux. Qui ergo hujus mundi adversitatibus fracti ad Dei amorem redeunt, atque a praesentis vitae desideriis corriguntur, quid isti, fratres charissimi, nisi qui compelluntur ut intrent?]
 + Ecce Veritas dicit, Compelle intrare, et tu dicis nullam compulsativam causam praecedere voluntatem hominis ad bonum. Praedicator veritatis, te quoque assentiente veracissimus, modo etiam exponit quibus animae humanae ad bona, ut ita dixerim, volenda compellantur: et tu econtra susurras non solum non esse vere liberam voluntatem, sed penitus eam non esse. Ubi enim est, inquis, causa quae 115.1084B| compellit, ibi non est natura quae velit. Videamus quid etiam sanctus Hieronymus in Expositione Osee prophetae (in cap. II, vers. 6) super memorato capitulo sentiat, qui cum historiam juxta utramque editionem poneret, exponendo adjunxit: [Dixerat meretrix: Vadam post amatores meos, qui omnium rerum mihi abundantiam praebuerunt; respondit Dominus: Ego sepiam viam tuam spinis, sive sudibus, ne possis ire quo desideras, et interponam maceriam, sive murum, et semitas tuas quas crebro triverant pedes [al., triverat pede], non invenies, ne apprehendas eos, quos tanto studio sequebaris, et rerum necessitate compulsa revertaris ad virum tuum, et dicas illud de Evangelio: Quanti mercenarii in domo patris mei abundant panibus, ego autem 115.1084C| hic fame pereo. Surgam et ibo ad patrem meum et dicam ei: Pater, peccavi in coelum et coram te, et jam non sum dignus vocari filius tuus, fac me sicut unum de mercenariis tuis (Luc. XV, 17-19). Ex quo intelligimus quod providentia Dei saepe nobis accidant mala, ne habeamus ea quae cupimus, et variis calamitatibus hujus saeculi ac miseriis ad Dei servitutem redire cogamur. Amatores autem Jerusalem et gentis Judaeae, secundum historiam illius temporis, Assyrios atque Chaldaeos et Aegyptios, nationesque caeteras intelligamus, cum quorum idolis fornicata est, a quibus bellorum tempore et prementibus malis frustra speravit auxilium. Hos amatores, juxta intelligentiam spiritalem, sequuntur haeretici, a quibus saepe deserti, malorum pondere ad sinum matris 115.1084D| Ecclesiae revertuntur. Per omnia enim flagella atque tormenta eruditur Israel.]
 + Advertamus utrumnam prodigus filius compulsus an sponte redierit, qui cum in potando partem substantiae suae prodigeret, et peregre profectus, adhaesit uni civium regionis illius, ubi cum horis ( sic ) porcorum illius inserviret, coepit et egere, et cupiebat saturari de siliquis quas porci manducabant, et nemo illi dabat; tandemque in se reversus dixit: Quanti mercenarii patris mei abundant panibus, ego autem hic fame pereo. Longe quippe a se discesserat quando peccabat, et si non esurisset, in semetipsum minime redisset: qui postquam terrenis rebus indiguit, tunc cogitare coepit quid de spiritalibus 115.1085A| amisit. Refert quoque liber Dabrejamin quod Manasses multis impietatibus sese adversus Deum erexerit, a quo humiliatus et Babyloniis traditus, atque in carcere catenatus, recordatus Domini Dei egerit poenitentiam adhuc in carcere vinctus, sicque et a vinculis absolutionem et regni pristini meruerit restitutionem (II Par. XXXIII, 11). Quid de Antiocho rege nefario replicem? qui cum, ut alia quae super eo referuntur taceam, contra Dei populum, cultum templumque ejus adeo fureret, et circumcisionem prohiberet, leges illius aboleret, atque in templo Hierosolymis suam Jovisque Olympii statuam constitueret, ad extremum percussus coelitus morbo insanabili, ita ut fetorem illius exercitus ferre nullatenus posset, infructuosa poenitentia confessus est 115.1085B| Deum esse verum, quem eatenus impugnaverat; seseque Judaeum futurum, Deo serviturum, aliaque plura facturum compellente nimirum dolore nimio cassis pollicitationibus fatebatur (II Mach. IX, 7-17).
 Quod autem ad mala etiam multi compellantur, etsi exempla deficerent, quotidianus rerum exitus poterat edocere, cum videamus saepissime quosdam fame, alios morbis, plerosque minis et terroribus cogi, et ad tantam scelerum immanitatem prorumpere, ut fides fortassis dicentibus demeretur, si non instantia manifestae visionis factorum certitudinem intimaret. Quanti proh dolor! in martyrio positi ab ineunte aetate integritatem fidei morum probitate commendantes, ad extremum tormentis exquisitisque poenarum generibus coacti sunt negare quod 115.1085C| hactenus constanter visi fuerant praedicasse. Unde et in libro Machabaeorum legitur quia jussu regis Antiochi compellebantur Judaei porcinam carnem manducare, et alia multa agere contra leges divinitus promulgatas (II Mach. VI, 18; VII, 1). Quamvis et Apostolus identidem de seipso parique conditione ingemiscentibus non taceat cum dicit: Non enim quod volo bonum hoc ago, sed quod nolo malum, illud facio (Rom. VII, 15). Et rursum: Video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum (Ibid., 23-25), et caetera quae ad eumdem sensum pertinentia latius exsequitur. 115.1085D| Antichristus quoque quanta fidelibus aliisque, partim suasionibus, partim muneribus, nunc signis, nunc terroribus sit illaturus, ut deus credatur, et propheticae et apostolicae Scripturae patenter innuunt, et praecipue ipse Dominus, qui cum adventus ejus praestigias efficientiasque detestabiles perindeque importabiles praediceret: Erit enim, inquit, tunc tribulatio talis qualis non fuit ab initio saeculi neque fiet, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi (Matth. XIV, 23). Ecce judex omnium induci terrorum immanitatibus, si fieri possit, etiam electos testatur, et tu audes obstrepere, nulla compulsativa causa praecedente, quempiam vel ad bonum vel ad malum cogi? Sed quia fieri non potest ut electi in illum 115.1086A| errorem plene inducantur, datur intelligi quia plene inducentur qui non sunt electi. Audis tribulationem talem futuram qualis non fuerit ab initio saeculi, qua inducantur in errorem, et audes garrire nullam compulsativam causam praecedere.
 Quae cum ita sint, nullatenus tamen aufertur libertas arbitrii, sed talibus sempiternae sapientiae modis, voluntatibus atque consiliis vel ad hoc compellitur, ut ex servili fiat liberalis, et de caetero libera servitute liberatori suo liberata deserviat; aut deserta pro meritis tenacius delectabiliusque servili libertati inhaereat, ut impleatur utrumque quod in Apocalypsi terribiliter dicitur: Sanctus sanctificetur adhuc, et justus justificetur adhuc, et qui in sordibus est, sordescat adhuc (Apoc. XXII, 11); 115.1086B| quatenus utrobique propria voluntate delectabiliter, sed diverso fomite nitentibus, justus judex juste rependat unicuique quod merentur. Proinde nulli quamlibet tenuiter consideranti restat ambiguum quia falsum sit quod dixisti: Ubi enim est causa quae compellit, ibi non est natura quae velit. Quid enim? nunquid non est natura homo, qui secundum praecedentem auctoritatem, nunc ad bona, nunc ad mala, prout vult ille qui omnia judicat, compellitur: alius sic, alius autem sic? Certum est autem praevaricatores angelos Dominum nostrum Jesum Christum nunquam voluisse aut velle a quopiam praedicari: quos tamen Filium Dei confessos evangelica narrat historia; dicunt enim: Quid nobis, et tibi, Fili Dei, venisti ante tempus torquere nos? (Matth. VIII, 29.) Quibus verbis 115.1086C| profecto indicant eorum testimonium nequaquam fuisse amoris et laudis, sed timoris, nec voluntarii, sed inviti, neque honoris munia sponte solventis, sed inter tormenta et verbera quod extorquebatur invite confitentis. Quod cum negari nequeat, quis eos asserat perdidisse naturam cum jam olim irrecuperabiliter bonam perdiderint voluntatem? quae cum non sit unquam per Dominum nostrum Jesum Christum liberanda atque sananda, cui non pateat falsam esse definitionem tuam qua dixisti: Ubi enim est causa quae compellit, ibi non est natura quae velit?
 Compulsos esse ad confitendum Deum daemones, ipsa eorum verba testantur quibus dicunt: Venisti ante tempus torquere nos; profecto qui torquebantur, constat quia inviti confitebantur. Ecce cum apostatarum 115.1086D| naturam angelorum nequeas abnegare, voluntatem eorum bonam post primae aversionis ruinam irrecuperabilem nunquam poteris invenire, quorum cor tanta obstinatione induruit, ut nunquam ad bonum eorum pertinacia molliatur. De quorum etiam capite Dominus ad beatum Job loquitur: Cujus cor indurabitur, ut malleatoris incus; Et rursum: Qui factus est, ut nullum timeret (Job XI, 15, 24). Qui enim nullum timet, videlicet nec ipsum Deum, claret procul dubio quia bonam voluntatem perdiderit, non naturam. Natura autem ejus quia bona sit, quis ignoret? Vidit enim Deus cuncta quae fecit, et erant valde bona (Gen. I, 31). Unde et saepe in Scripturis sanctis Domini Spiritus appellatur, sed cum additamento 115.1087A| vel malus, vel nequam, vel aliud quid; ne bonitas voluntatis ejus ulla putaretur, quam cum semel amiserit, nunquam recepturus, nunquam creditur habiturus. Nisi forte ei cum Origene poenitentiam repromittis, et post multa saeculorum curricula status perditi decus integrum atque dignitatem, et honorificentiam quam in conditione perceperat, polliceris; cum Dominus se in judicio impiis dicturum testetur: Ite, inquiens, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Aeternum dixit non finitivum, nec temporalem, quem et alibi inexstinguibilem nuncupat, ut ejus terminus nullus unquam fieri credatur. Quod si negare volueris, parati sumus, largiente Domino, pro viribus respondere. Si vero non id de angelica, sed de humana natura 115.1087B| te dixisse responderis, cohibebunt hunc sensum ea quae jam superius multoties inculcasti: rationalis creaturae, angelorum scilicet atque hominum, hanc fuisse arbitrii libertatem. Est igitur natura, ut ad hominem redeamus, quae compellitur ut velit bonum quod nolebat, imo fugiebat atque oppugnabat. Compellitur utique ut velit libere, utique coelitus boni voluntate percepta, deinceps libera teneatur divinitus atque fulciatur ne frustra velit. Sequeris deinde et dicis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 5, num. 13, sect, 4.) Θ Atque humana non solum voluntas est, sed et libera; nec ejus libertas falsa, sed vera est: quamvis ipsa libertas post peccatum in tantum vitiata sit, ut poena ejus impediatur ne aut 115.1087C| recte vivere velit, aut si velit non possit: de qua miseria liberatur, ut ait Apostolus, gratia Dei per Jesum Christum (Rom. VII, 25); manente tamen adhuc naturali libertate, quae intelligitur beatitudinis appetitu, qui ei naturaliter insitus est.

CORRECTIO.

 + Quo igitur pacto affirmas liberam, quam post peccatum in tantum asseris vitiatam, ut poena ejus impediatur, ne aut recte vivere velit, aut si velit non possit? Quomodo libera dicitur, quae recte vivere non vult? quomodo libera praedicatur, quae si recte vivere velit, non possit? Quis enim liber dicitur, si non libertate propria pro sui voluntate utatur? Quis caecus lumen videre possit, si velit? quis 115.1087D| claudus aut debilis, vel agere vel ambulare possit, si velit? Potest ei inesse voluntas; nunquid libertas? Non enim est liberum vel caeco videre, vel claudo ambulare, vel muto loqui, vel surdo audire, vel mente capto intelligere. Haec tamen exempla ad hoc sunt adhibita, ut libertas [ f. voluntas] deesse libera comprobetur, non ut voluntatis bonae vel malae inductio vel depulsio confirmetur. Mirum quippe valde est liberam dicere voluntatem, quae aut non velit quod volendum sit, aut si velit, omnino non possit. Hoc licet jus disputatiunculis astruas, nunquam auctoritate poteris approbare. Quippe in id totis viribus elaborans ut prorsus gratiam abroges liberantis, sine qua (ut se habet sana, orthodoxa catholicaque 115.1088A| doctrina) nullus initium saltem bonae voluntatis concipere valet aut valebit.
 Cum vero dicis: De qua miseria liberatur (ut ait Apostolus) gratia Dei per Jesum Christum, manente tamen adhuc naturali libertate; mirum si non etiam libertatem, sicut et voluntatem naturam asseveras: cum veritas ea naturae divinitus concessa atque attributa praedicet et defendat. Unde post, si Dominus voluerit, videbimus. Quod vero nullo modo concedendum, censes aliquam causam compulsativam, sive bonam sive malam, praecedere voluntatem hominis, seu alterius rationalis naturae, ne ab ea meritum suae libertatis auferatur, sive bonum si bene vixerit, cooperante divina gratia, sive malum, si male vixerit, suo motu irrationabili perversoque, satis 115.1088B| apparet Pelagianorum te dogma perversissimum confirmare. Quos cum in una parte confutaveris, in altera defendis. Cum vero in quibusdam compellentis gratiae donum orthodoxe in bonis praedicetur, nullatenus libertatis meritum aufertur, sed ut esse possit, tribuitur atque adjuvatur. Cum vero in malis compulsativa necessitas dicitur, neque ibi meritum libertatis aufertur, sed accrescentibus malis, atque de bono quod prius habuerat in malum conversis severius judicatur atque damnatur.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 5, num. 15, sect. 5.) Θ Proinde in quibus nulla causa constringit hominem seu bene seu male vivere.

CORRECTIO. 115.1088C|

 + Et quidem quod Apostolus apud Corinthios eum qui uxorem patris sibi contra fas copulaverat, tradi jubet Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini (I Cor. V, 5): quid est quod et auctoritas canonica praecipit, et consuetudo Ecclesiae tenet ad coercenda vitia, uti verberibus, carceribus, nervis, excommunicationibus aliisque compluribus disciplinae medentis generibus. Unde beatus Augustinus in libro Enchiridion, cum de dimittendis peccatis ageret (cap. 72), inter caetera dixit: [Et qui emendat verbere in quem potestas datur, vel coercet aliqua disciplina, et tamen peccatum ejus quo ab illo laesus aut offensus est, dimittit ex corde, vel orat ut ei dimittatur: non solum in eo quod dimittit vel [al. 115.1088D| atque] orat, verum etiam in eo quod corripit et aliqua emendatoria poena plectit, eleemosynam dat, quia misericordiam praestat. Multa enim bona praestantur injustis, quando eorum consulitur utilitati, non voluntati, qua ipsi sibi inveniuntur esse inimici; amici vero eorum potius illi quos inimicos putant, et reddunt errando mala pro bonis, cum reddere mala Christianus non debeat, nec pro malis.] + Hinc beatus Gregorius in expositione beati Job, lib. VI, cap. 13: [ Porro salvum faciet egenum de gladio oris eorum et de manu violenti pauperem (Job V, 15). Pauper quippe est quisquis apud semetipsum elatus non est. Unde per Evangelium Veritas dicit: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. 115.1089A| V, 3). Duobus autem modis ad culpam unusquisque pertrahitur; aut delectatione enim ducitur, aut terrore superatur. Gladius namque oris est iniquitas persuasionis; manus autem violenti est adversitas potestatis. Sed quia veraciter humilis, qui hoc loco pauper vocatur, quo nulla hujus mundi prospera appetit, eo audenter etiam adversa contemnit, recte dicitur: Salvum faciet egenum de gladio eorum, et de manu violenti pauperem. Ac si aperte diceretur: Sic in se Deus mentes humilium solidat, ut eas ad perpetrandam nequitiam nec blandimenta suasionum pertrahant, nec dolores suppliciorum frangant.]
 + Jam vero quod addis, Deum omnium bonorum non esse causam necessariam, sed voluntariam, volens eo argumento perversum motum rationali substantiae 115.1089B| ostendere non esse causam necessariam, sed voluntariam, debueras advertere beati Augustini sententiam, quam tu quoque ante inserere voluisti ex libro ejus quem de dono Perseverantiae sapienter fideliterque conscripsit, in quo ita loquitur (cap. 7): [Si ergo alia documenta non essent, haec Dominica oratio nobis ad causam gratiae, quam defendimus, sola sufficeret, quia nihil nobis reliquit in quo tanquam in nostro gloriemur. Siquidem ut non discedamus a Deo non ostendit dandum esse nisi a Deo, cum poscendum ostendit a Deo: qui enim non infertur in tentationem, non discedit a Deo. Non est hoc omnino in viribus liberi arbitrii, quales nunc sunt; fuerat in homine antequam caderet. Quae tamen libertas voluntatis in illius primae conditionis 115.1089C| praestantia quantum valuerit apparuit in angelis, qui, diabolo cum suis cadente, in veritate steterunt, et ad securitatem perpetuam non cadendi, in qua nunc eos esse certissimi sumus, pervenire meruerunt. Post casum autem hominis nonnisi ad gratiam suam Deus voluit pertinere ut homo accedat ad eum, neque nisi ad gratiam suam voluit pertinere ut homo non recedat ab eo. Hanc gratiam posuit in illo in quo sortem consecuti sumus, praedestinati secundum propositum ejus qui universa operatur (Ephes. I, 11) .] + Audis quia nihil nobis reliquit, audis non esse hoc omnino in viribus liberi arbitrii, quales nunc sunt: fuerat in homine antequam caderet? Audis, post casum autem hominis nonnisi ad gratiam suam Deus voluit pertinere, ut homo accedat 115.1089D| ad eum, et audes impudentissime tantisper tibi arrogare liberam voluntatem? fuerat certe in homine antequam caderet, sed nunquid absque gratia? Absit. Post casum autem hominis nonnisi ad gratiam Dei pertinet ut homo accedat ad eum, id est nonnisi per gratiam Dei voluntatem accipit ut velit accedere ad Deum per Jesum Christum Dominum nostrum; sicut et ipse dixit: Nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me traxerit eum (Joan. VI, 44). Audis trahentem, et ubi liber? Audis tractum, et ubi libera voluntas? Qui trahitur, profecto invitus trahitur: si invitus trahitur, procul dubio nolens ducitur. Sed ut ex nolente fiat volens, audi quod adjunxit: Est scriptum in prophetis: Erunt omnes 115.1090A| docibiles Dei (Ibid., vers. 45). Si ergo omnes qui a Patre trahuntur ad Filium erunt docibiles Dei, liquet profecto quia non ex se habeant voluntatem veniendi ad Filium, sed a Patre trahente accipiant voluntatem atque scientiam, ut et velint et sciant venire ad quem trahuntur.
 De hac gratia gratuita, quam tantopere negando impugnas, beatus Augustinus in libro Enchiridion, cum de utraque substantia Filii Dei loqueretur, ait (cap. 36): [Hic omnino granditer et evidenter gratia Dei commendatur. Quid enim natura humana in homine Christo meruit, ut in unitatem personae unici Filii Dei singulariter esset assumpta? Quae bona voluntas, cujus boni propositi studium, quae bona opera praecesserunt, quibus mereretur iste 115.1090B| homo fieri [al., ut fieret] una persona cum Deo? Nunquid antea fuit homo, et hoc ei singulare beneficium praestitum est, ut singulariter promereretur Deum? Nempe ex quo esse homo coepit, non aliud coepit esse homo quam Dei Filius, et hoc unicus, et propter Deum Verbum, quod illo suscepto caro factum est, utique Deus: ut quemadmodum est una persona quilibet homo, anima ut quemadmodum est una persona quilibet homo, anima scilicet rationalis et caro, ita sit Christus una persona, Verbum et homo. Unde naturae humanae tanta gloria, nullis praecedentibus meritis sine dubitatione gratuita, nisi quia magna hic et sola Dei gratia fideliter et sobrie considerantibus evidenter ostenditur, ut intelligant homines per eamdem gratiam se justificari a peccatis, per quam factum est ut homo Christus nullum posset habere 115.1090C| peccatum. Sic et ejus matrem angelus salutavit, quando ei futurum nuntiavit hunc partum: Ave, inquit, gratia plena. Et paulo post: Invenisti, ait, gratiam apud Deum (Luc. I, 28, 30). Et haec quidem gratia plena, et invenisse apud Deum gratiam dicitur, ut Domini sui, imo Domini omnium mater esset. De ipso autem Christo Joannes evangelista cum dixisset: Et Verbum caro factum est et habitavit in nobis; et vidimus, inquit, gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis (Joan. I, 14, 15). Quod ait Verbum caro factum est, hoc est plenum gratiae, quod ait gloriam unigeniti a Patre, hoc est plenum veritatis. Veritas quippe ipsa, unigenitus Dei Filius, non gratia, sed natura, gratia suscepit hominem tanta unitate personae, ut idem 115.1090D| ipse esset etiam hominis filius.]
 + De hac Propheta loquitur ad Deum: Quoniam praevenisti eum in benedictionibus dulcedinis (Psal. XX, 4). Quomodo enim praeventus est in benedictionibus dulcedinis, nisi quia sola Dei gratuita gratia factum est ut neque nascendo traheret vitium, neque vivendo committeret. Beata siquidem Dei genitrix semper virgo, cum consuetudine generandi atque nascendi generata et nata, traxerit ex parentibus originale peccatum, quomodo absque eodem traduce generare filium potuisset, nisi hoc in eo singulariter Dei gratia in ipso conceptionis articulo faceret, ut esset solus inter mortuos liber? (Psal. LXXXVII, 6.) Ac per hoc natus absque propagatione humani concubitus, 115.1091A| factusque homo Dei Filius, solus nullam compulsionem nullamque necessitatem ad bonum malumve perpessus est. Caeteri autem homines post primae transgressionis admissum, tantis necessitatibus astricti tenentur, ut volentes etiam cogantur agere quae nec deberent nec vellent; a quibus se liberari poscebat Propheta, qui dicebat: Tribulationes cordis mei multiplicatae sunt: de necessitatibus meis erue me (Psal. XXIV, 17). Qui enim sponte lapsus est in peccatum, necesse est ut merito ejusdem voluntariae prolapsionis multis involvatur difficultatibus, ab his non voluntate aut libertate propria, sed Dei gratia liberandus. Quemadmodum beatus Augustinus in libro Enchiridion (cap. 80, 81) loquitur:
 [Sic nostris temporibus ita multa mala, etsi non talia, in apertam consuetudinem jam venerunt, ut 115.1091B| pro his non solum excommunicare aliquem laicum non audeamus, sed nec clericum degradare. Unde cum exponerem ante aliquot annos Epistolam ad Galatas, in eo ipso loco ubi ait Apostolus: Timeo ne forte sine causa laboraverim in vobis (Gal. IV, 11), exclamare compulsus sum: Vae peccatis hominum, quae sola inusitata exhorrescimus: usitata vero, pro quibus abluendis Filii Dei sanguis effusus est, quamvis tam magna sint, ut omnino claudi contra sese regnum Dei faciant, saepe videndo omnia tolerare, saepe tolerando nonnulla etiam facere cogimur! Atque utinam, o Domine, non omnia quae non potuerimus prohibere, faciamus. Sed videro utrum me immoderatus dolor incaute aliquid compulerit dicere. 115.1091C| Hoc nunc dicam, quod quidem et in aliis opusculorum meorum locis saepe jam dixi: Duabus ex causis peccamus, aut nondum videndo quid facere debeamus, aut non faciendo quod debere fieri jam videmus: quorum duorum illud ignorantiae malum est, hoc infirmitatis. Contra quam [al., quae] quidem pugnare nos convenit: sed profecto vincimur, nisi divinitus adjuvemur, ut non solum videamus quid faciendum sit, sed etiam accedente sanitate delectatio justitiae vincat in nobis earum rerum delectationes, quas vel habere cupiendo, vel amittere metuendo scientes videntesque peccamus; jam non solum peccatores, quod eramus etiam cum per ignorantiam peccabamus, verum etiam legis praevaricatores, cum id non facimus quod faciendum esse jam novimus, vel facimus 115.1091D| quod non faciendum esse jam scimus.]
 + Hae sunt necessitates quibus ita astringitur humana infirmitas, ut semel in quodlibet peccatum sponte ruens, nisi quantocius supernae gratiae respectu resipiscat, necessario in aliud deterius, vel unum vel plura corruat; ac competenter dicatur, quia peccator cum venerit in profundum malorum, contemnit (Prov. XVIII, 3). Ab his se salvatum gloriabatur Propheta, qui dicebat: Ego autem in Domino sperabo, exsultabo et laetabor in misericordia tua, quoniam respexisti humilitatem meam, salvasti de necessitatibus animam meam, nec conclusisti me in manibus inimici (Psal. XXX, 8, 10). Motus itaque animae rationalis ante peccatum tam fuerat 115.1092A| liber quam voluntarius; post peccatum autem servitio durissimae necessitatis addictus, Domino suo etiam nolens servire compellitur. Unde et Dominus mentium humanarum perspicacissimus speculator, vivacissimus perscrutator, justissimus examinator, in lege sua peccantium differentias oblationum discretione corrigi praecipiens, nolentem a volente discrevit: aliter hunc, aliter illum vel puniri vel mundari definiens. Hinc etiam civitates fugitivorum separari discrevit, ad quas qui nolens sanguinem funderet, confugere persequentisque gladium fugere potuisset. Scriptum est enim in libro Numeri: Ait Dominus ad Moysen: Loquere filiis Israel, et dices ad eos: Quando transgressi fueritis Jordanem in terra Chanaam, decernite quae urbes esse debeant in praesidia fugitivorum qui nolentes sanguinem fuderint 115.1092B| (Num. XXXV, 9-11). Et infra: Ut confugiat ad eas, qui nolens sanguinem fuderit (Ibid., 15). In eodem: Et rogabit sacerdos pro omni multitudine filiorum Israel, et dimittetur eis, quoniam non sponte peccaverunt (Num. XV, 25).
 Hanc secuti auctoritatem venerabiles Patres sacrorum canonum constitutores, et ipsi nolentis homicidium a voluntario discernentes, alia hunc, alia illum poenitentiae satisfactione sanandos censuerunt. Has necessitatum inextricabiles vicissitudines beatus papa Gregorius acutissime discutiens in libro Moralium XXV (cap. 9), ita loquitur: [Sciendum summopere est quod iniquus quisque duobus modis in nocte conteritur, vel cum exterioris judicii [al., poenae] 115.1092C| tribulatione percutitur, vel cum occulta sententia interius caecatur. In nocte corruit, cum per extremum judicium videndi lumen in perpetuum amittit; unde scriptum est: Ligatis manibus et pedibus, mittite eum in tenebras exteriores (Matth. XXII, 13). Tunc enim coactus in tenebras exteriores mittitur, quia nunc in interioribus excaecatur voluntarie. Rursum in nocte iniquus conteritur, cum peccatorum praecedentium confusione damnatur, et veritatis lumen non invenit, et quid deinceps agere debeat non agnoscit. Omne quippe peccatum, quod tamen citius poenitendo non tergitur, aut peccatum est aut [al., et] causa peccati, aut peccatum et poena peccati. Peccatum namque quod poenitentia non diluit, ipso suo pondere mox ad aliud trahit: unde fit ut non solum 115.1092D| peccatum sit, sed peccatum et causa peccati. Ex illo quippe vitio culpa subsequens oritur, ex quo caeca mens ducitur ut pejus ex alio ligetur. Sed peccatum quod ex peccato oritur, non jam peccatum tantummodo, sed peccatum est et poena peccati, quia justo judicio omnipotens Deus cor peccantis obnubilat ut praecedentis peccati merito etiam in aliis cadat: quem enim liberare noluit, deserendo percussit. Non ergo immerito poena peccati dicitur, quod justa desuper irrogata caecitate ex praecedentis peccati ultione perpetratur: quod videlicet agitur dispositione superius ordinata, sed inferius iniquitate confusa, ut et praecedens culpa sit causa subsequentis, et rursum culpa subsequens sit poena praecedentis. 115.1093A| Quod bene in infidelibus et lubricis Paulus quasi quoddam semen erroris aspexerat cum dicebat: Qui cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis (Rom. I, 21); sed quod ex ejus erroris semine pullutavit illico adjunxit, dicens: Propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum; in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis (Ibid., 24). Quia enim, cognoscentes Deum, peccatum superbiae intelligendo commiserunt, caecantur etiam, ne intelligant quid committunt. Et qui intelligentiam suam sequi nolunt in peccato et causa peccati, et ipsum lumen intelligentiae perdunt in peccato et poena peccati. Prioris ergo peccati merito peccatorum subsequentium fovea 115.1093B| tegitur, ut qui malum sciens perpetrat, deinceps juste in aliis etiam nesciens cadat. Hoc quippe agitur, ut culpis culpa feriatur [al., culpae feriantur], quatenus supplicia fiant peccantium ipsa incrementa vitiorum. Nam quia omnipotens Deus ad poententiam tempus indulget, quod tamen humana malitia ad usum suae iniquitatis intorquet, nimirum justo judicio augeri culpa permittitur, ut ad feriendum altius quandoque cumuletur. Hinc enim rursum de quibusdam Paulus apostolus dicit: Ut impleant peccata sua semper (I Thess. II, 16). Hinc voce angelica ad Joannem dicitur: Qui nocet noceat adhuc, et qui in sordibus est sordescat (Apoc. XXII, 11). Hinc David ait: Appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum, et non intrent in tuam justitiam (Ps. LXVIII, 115.1093C| 28). Hinc rursus de Domino ab eodem Psalmista dicitur: Immissiones per angelos malos: viam fecit semitae irae suae (Ps. LXXVII, 49, 50). Cor quippe Dominus prioribus meritis aggravatum juste permittit etiam subsequentibus malignorum spirituum persuasionibus falli; quod dum digne in culpa trahitur, reatus ejus in poena cumulatur, unde et irae suae viam [al., Dominus viam de semita fecisse perhibetur, latior enim est via quam semita: ex semita vero irae suae viam, etc.] facere est irae causas districte judicando dilatare. Ut qui illuminati agere recte noluerunt, juste caecati adhuc faciant, unde amplius puniri mereantur. Hinc per Moysen dicitur: Nondum completa sunt peccata Amorrhaeorum (Deut. XXXII, 32); hinc per eumdem Moysen Deus dicit: 115.1093D| Ex vinea enim Sodomorum vitis eorum et propago eorum ex Gomorrha; uva eorum uva fellis, et botrus amaritudinis ipsis: furor draconum vinum eorum, et furor aspidum insanabilis. Nonne haec congregata sunt apud me, et signata in thesauris meis? In die ultionis reddam eis (Ibid., 33-35). Quam multa eorum mala narravit? et tamen illico adjunxit: In tempore quo lapsus fuerit pes eorum. Ecce atrocissima illorum facinora describuntur, et tamen ad ultionis diem adhuc subsequens lapsus aspicitur, quo eorum culpae cumulentur? Habent jam quidem unde feriri mereantur; sed sustinetur tamen adhuc peccatum crescere, ut peccantes possit atrocior poena cruciare. Jam meretur supplicium peccatum et causa peccati, 115.1094A| sed exspectatur adhuc, ut augmentum supplicii subroget peccatum et poena peccati. Plerumque vero unum idemque peccatum, et peccatum et poena est et causa peccati, quod melius ostendimus si res ipsas ad medium deducamus. Effrenata enim ventris ingluvies in fervore luxuriae plenitudinem carnis instigat: perpetrata autem luxuria saepe aut perjurio aut homicidio tegitur, ne humanarum legum ultione puniatur. Ponamus ergo ante oculos quod quidam voracitatis sibi frena laxavit, qua voracitate superatus, adulterii facinus admiserit; deprehensus autem in adulterio, latenter virum adulterae, ne ad judicium traheretur, occidit. Hoc itaque adulterium inter voracitatem et homicidium positum, de illa videlicet nascens, hoc generans, peccatum est et 115.1094B| poena et causa peccati: peccatum profecto est per se ipsum, poena vero peccati est, quia culpam voracitatis auxit; causa autem peccati est quia subsequens etiam homicidium genuit. Unum ergo idemque peccatum et poena praecedentis, et causa culpae subsequentis est: quia et transacta dum exaggerat damnat, et adhuc subsequentia, quae damnari debeant, seminat. Igitur quia peccatis praecedentibus caecatur oculus cordis, ipsa caecitas quae peccantis animam ex anteactae culpae damnatione confundit, merito nox vocatur, quia per hanc ab oculis delinquentis lumen veritatis absconditur. Bene itaque dicitur: Novit enim opera eorum et idcirco inducit noctem et conterentur (Job XXXIV, 25); quia, ut saepe dictum est, praecedentia nimirum mala faciunt ut 115.1094C| ad peccandum iterum tenebris subsequentibus involvantur, ut eo jam lumen justitiae videre non possint, qua illud, et quando poterant, videre noluerunt. Inducere autem noctem Dominus dicitur, non quod ipse tenebras inferat, sed quod obscura corda peccantium misericorditer non illustret, ut hoc ipsum noctem induxisse [al. id nocte caecasse] sit, a caecitatis tenebris liberare noluisse.]
 + Deinde respondes his qui nolentes, imo spernentes, sua peccata corrigere, queruntur de divina operatione, cur Deus dederit liberum arbitrium, quo solo peccare convincatur. In qua responsione quod dicis, Deum occasionem peccatorum dedisse, falsum est: non enim dedit occasionem, sed libertatem. Si ergo, sicut annectis, non est liberum arbitrium peccatorum 115.1094D| causa, cum sit donum, sequitur ut nec occasio peccatorum sit. Si igitur secundum te libertas atque voluntas humana naturae sunt, quomodo natura peccatorum occasio dicenda sit non video. Si, inquam, liberum arbitrium non est causa peccati, sed ejus motus perversus atque in infima et inhibita damnabilis inflexio, quo pacto peccati occasio dicitur? Mandatum equidem poterat dici occasio peccati, quemadmodum et Apostolus dicit: Peccatum autem, occasione accepta per mandatum, per illud occidit me (Rom. VII, 11). Non dixit per liberum arbitrium, quod est donum Dei, nec per naturam, quae est opus Dei, sed per mandatum, quod dici potest experimentum ejus, quo experiatur quid sequendum 115.1095A| eligat creaturae rationalis voluntarius appetitus. Item eosdem alloquens dicis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 5, num. 19, sect. 7.) Θ Si autem vivere vultis, dicite utrum beate an misere: nullus est qui vitam miseram velit, quandoquidem nullus est qui vitam beatam non appetat.

CORRECTIO.

 + Cum dicatur beata vita caste, sobrie, juste, pieque vivere, probisque moribus coelitus collatis abundare, Deo inhaerere et ad aeternam beatitudinem totis viribus anhelare: misera autem, vitiis, sceleribus atque flagitiis incubare, certum est omnes paganos, et, quod dolendum est, multos Christianorum illam non appetere, imo refugere; hanc autem tanto desiderio, 115.1095B| tantaque sequi flagrantia, ut nunquam ab ea divelli cupiant, sed in coeno vitae damnabilis delectabiliter infixi, ad illam ne aspirare quidem aut de ea vel audire vel cogitare quippiam velint: quod et si audire contigerit, continuo avertuntur, indignantur, refugiunt, persequuntur. De quibus et Propheta loquitur: Noluit intelligere ut bene ageret, iniquitatem meditatus est in cubili suo; astitit omni viae non bonae, malitiam autem non odivit (Psal. XXXV, 4, 5). Quomodo enim appetit vel paganus quod ignorat, vel falso nomine Christianus quod oppugnat? Nam de illis dicitur: Qui ignorat ignorabitur (I Cor. XIV, 38); de istis autem: Multi dicent mihi in illa die, Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in nomine tuo daemonia ejecimus, et in tuo nomine 115.1095C| virtutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis, quia nunquam novi vos. Discedite a me, operarii iniquitatis (Matth. VII, 22, 23).
 Tu vero ut confirmes errorem tuum, quo gratiam Dei omnem boni voluntatem in nobis operantem evacuare moliris, asserens ex te, imo teipsum tibi esse velle, et non id dono supernae inspirationis percipere: asseveras omni homini naturaliter inesse appetitum beatitudinis, id est bene vivendi desiderium, et nullum cupere miseram vitam, hoc est flagitiosam atque sceleratam, cum utrobique tam sit evidens certitudo quam quotidiana, imo continua multitudo. Unde et Dominus in Evangelio: Contendite intrare per angustam portam, quia angusta porta et arcta via est quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui 115.1095D| inveniunt eam (Matth. VII, 13, 14). Isti sunt quibus inspiratur divinitus beatitudinis appetitus, non inflatur naturae typhus. Item ait: Quam lata porta est et spatiosa via quae ducit ad perditionem, et multi sunt qui intrant per eam (Ibid., 14). Horum nullus appetit beate vivere, quia vel ignorat quid sit, vel non vult sequi quod novit. Quam peccandi differentiam beatus Augustinus in sententia paulo superius praemissa liquido perdocuit. Nos autem et appetitum bene vivendi, et desiderium atque facultatem miserias evadendi atque vitandi gratiae gratuitae dono nobis dari libere confitemur et humiliter postulamus. Si autem vitam beatam vitam aeternam nuncupas, 115.1096A| secundum ea quae jam dicta sunt, etiam tua assertio confutatur.
 Sed quod ais, quae tamen nulla est, si vel coacta voluntate acquiritur, vel sine libertate possidetur; si nulla est, qualiter quocunque modo acquiritur? Si nulla est, quatenus etiam sine libertate possidetur? Non enim vel acquiritur, vel possidetur quod omnino non est. Quocirca fatendum est esse vitam beatam, et hic eam divinae gratiae inspiratione appetitam, morum deinceps probitate, adjutorio gratiae acquiri; et postmodum justi judicis retributione libertate liberrima possideri. Miseram vero vitam, si a contrario gehennam appellas, certum est neminem sponte subire; omnes tamen ut subeant sponte contrahere, quamvis ad utramque divinae 115.1096B| dispensationis occultis inscrutabilibusque judiciis multi adigantur atque cogantur, ita ut nec libertas arbitrii auferatur, nec omnino gratia denegetur. [ Et quidem juxta id quod homini libertas addicta atque servilis remansit, dicitur ei ad testimonium suae damnationis relictus beatitudinis appetitus, ut, hoc audito vocabulo, ejus dulcedine illectus appetat beatitudinem, ad cujus perceptionem bene, recte pieque vivendo, pervenire non vult. Et quia talis appetitus ex testimonio, ut ita dixerim, servilis libertatis, non ex dono gratiae procedit, in sese relisus atque comminutus emarcescit, continuo et evanescit.]
 Jam vero libertas arbitrii qualis ante peccatum, qualis post peccatum fuerit satis superque monstratum est. Quod vero liberum arbitrium ac voluntatem 115.1096C| in homine Deum nunc creasse et condidisse, nunc dedisse homini scribis: mirum nisi secundum Pelagianos patres tuos ipsam naturam humanam gratiam nuncupas, ut postea quidquid coelitus datur non sit gratuitae datio, sed meriti retributio; qui tamen quamvis in naturae conditione constituerint gratiam, nunquam tamen leguntur dixisse voluntatem et libertatem vel hominis vel alterius creaturae rationalis, esse substantiam: ubi manifeste conjicitur tanto deteriorem esse Pelagianis patribus tuis, quanto in erroris eorum assertione ea superaddere praesumas, quae nec ipsi nec alii ante te dixisse uspiam reperiuntur. Errores etenim Pelagianorum qui fuerint, quamvis actis synodicis quibus damnati sunt cognoscantur, praecipue tamen ex libris 115.1096D| beatae memoriae Augustini, quos vel adversus eos vel de nonaginta haeresibus edidit, facillime deprehenduntur. Quibus inspectis nusquam reperire valui quod portentorum tuorum fetoribus exhalasti. Item quod ais:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 5, num. 21, sect. 9.) Θ Quemque libertati arbitrii derogantem, aut minuendo, aut penitus auferendo, aut blasphemando totius Christianae disciplinae procul dubio inimicum

CORRECTIO.

 + Quis minuat, nisi qui peccat; quis penitus auferat, nisi qui ignorat; quis blasphemet, nisi qui a 115.1097A| pietate discedit? Minuit quippe sibi libertatem arbitrii, qui sponte peccando servituti se addixit, a qua de caetero non habuit liberum a servitutis dominio, nisi per Dei et hominum Mediatoris gratiam liberari. Aufert autem nullus, nisi auctoritatis ignarus et rationis expers, neque bonitatem Dei, neque justitiam Dei valens mentis oculis contueri. Blasphemat vero quisquis a pietate discedens, suisque impietatibus vituperabiliter innodatus, de judiciis Dei mavult iniquissime queri quam de suis sceleribus aut argui aut emendari, aut certe judicari, omnesque non solum a disciplina, verum etiam a societate catholicae Ecclesiae alieni, exsortes nullatenus dubitantur. Peccatum autem esse voluntarium quisquis negat, modum primae transgressionis minime diligenter 115.1097B| advertit. Postea vero, quamvis illius necessitate omnes, praeter unum Mediatorem Dei et hominum, constringantur, proindeque ad multa quae prius noluerant nec meditati fuerant, compellantur, fatendum est tamen non absque voluntate ea committi, quibus justa poenae retributio compensetur: ita ut et inviti quidam ad ea perpetranda cogantur, et tamen voluntas, quamvis jam captiva et addicta, non desit, quae merito puniatur

CAPUT VI. De eo quod non aliunde sit omne peccatum nisi libero propriae voluntatis arbitrio.

 Cum vero fastidiosius et non necessario sexto supervacuitatum tuarum articulo (cap. 6, num. 1, sect. 1) replicas quod non aliunde sit omne peccatum 115.1097C| nisi libero propriae voluntatis arbitrio, unde nullus piae mentis potest ambigere, uteris argumento quod sumitur a comparatione, dicens:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 6, num. 2, sect. 1.) Θ Si humana voluntas est secundum naturam, unde dubitare stultissimum, nulli dubium eam non esse summam omnium voluntatem, eo maxime argumento quod mutabilis sit. Si enim summa omnium esset, quomodo mutabilis esse posset? Non igitur summa. Quoniam vero eam rationis summae participem esse videmus, dubitare non possumus ipsam rationalem substantiam esse.

CORRECTIO.

 + Et addis (num. 3, sect. 2) beati Augustini sententiam, 115.1097D| quae, quamvis in quibusdam tua, imo catholica, confirmet, in eo tamen nullatenus aut convenit aut suffragatur, quod humanam voluntatem rationalem substantiam asseveras, quia nunquam id ejus litterae continere probantur.

CAPUT VII. Quod liberum voluntatis arbitrium numerandum sit inter bona quae Deus homini largitur, quamvis eo male utatur: quae est causa peccati et peccatum.

 In eo autem quod septimo nausearum tuarum taedio (cap. 7, num. 1, sect. 1) liberum voluntatis arbitrium numerandum censes inter bona quae homini divina largitate donata sunt, et amplectimur et gaudemus. Sed quod illud superius a Deo creatum dixeris, 115.1098A| miramur, cum aliud sit creare, aliud donare; licet in ipsa creatione data divinitus homini multa bona non ignoremus: veluti, ut de caeteris sileam, facto corpori animam, factae animae voluntatem, scientiam, aliaque suae naturae competentia, quibus imago Dei in ea decenter teneatur ac decoretur. Non quod aliquod veluti spatium, aut loci aut temporis, inter creationem et donum asseramus; sed creando donatum non dubitemus. Nam voluntatem atque scientiam augeri, vel minui in creatura rationali quis nesciat? Dicit enim Propheta de sanctis et Dei tabernaculo dignis: Ibunt de virtute in virtutem (Psal. LXXXIII, 8). Quid est enim ire de virtute in virtutem, nisi piae voluntatis sanaeque scientiae incrementis eo usque proficere, donec videatur Deus 115.1098B| deorum in Sion? Crescere autem sapientia animam rationalem evangelista manifestat, qui de Domini et Salvatoris infantia narrans ait: Et Jesus proficiebat sapientia, et aetate, et gratia apud Deum et homines (Luc. II, 52): sapientia quidem ad animam, aetas ad corpus, gratia pertinet ad utrumque. Qui igitur proficere, id est crescere augerique dicitur, sapientia nimirum, non aetatum spatiis augetur, sed virtutum incrementis attollitur. Et quisquis scientia et sapientia proficere dicitur, non substantia augeri, sed virtutibus sublimari credendus est: aut a contrario quisquis vitiorum faecibus inquinatur, quanto magis ac delectabilius eis inhaeserit, tanto virtutibus decrescit.
 Qua de re colligitur voluntarium atque scientiam, 115.1098C| aliaque Dei dona animae rationali data atque insita non esse substantiam ejus: quoniam si naturae sunt, necesse est naturas incorporeas more corporearum naturarum augmentis crescere, detrimentis minui: quod alienum penitus a creatura incorporea nullus ignorat. Crescere autem voluntates hominum, id est augeri vel minui, sicut et cogitationes, quae non nisi ex voluntate prodeunt, quotidiana, imo jugis, docet alternitas. Substantiam creaturae rationalis nullis naturae suae augmentis crescere vel decrescere certum est. Scientiam et sapientiam in creaturis rationalibus augeri vel minui dubium non est. Quisquis ergo voluntatem atque scientiam hominis naturam ejus esse confirmat, procul dubio creaturam incorpoream augmentis corporalibus subjectam esse asserat 115.1098D| necesse est: quod quam sit a ratione alienum, nemo nisi rationis expers ignorat. Dona autem Dei, quae sunt vel magna, vel media, vel minima, animae rationali pro voluntate largientis distributa, Apostolus indicat, qui numeratis quibusdam donorum Dei, conclusit dicens: Haec autem omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult (I Cor. XII, 11). Qui igitur scientiam in homine naturam asserit, nimirum Apostolo contradicit, qui eam inter Dei dona enuntians dixit: Alii datur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae in uno Spiritu, etc. (Ibid., 8). Datur dixit, non conditur, vel creatur; quod ergo datur donum est, non natura: quod autem datur in voluntate dantis est, 115.1099A| non in potestate naturae accipientis. Qui enim dat, pro voluntate tribuit; qui vero accipit, non propriae voluntatis potentia aut desiderio, sed pro donantis arbitrio percipit, quid, quantum aut quomodo dispensat ille, qui omnia in mensura, et pondere, et numero constituit. Non est igitur creatura liberum arbitrium, id est humanae voluntatis electio, sed donum Dei inter media donorum illius bona numerandum. Unde et facili motu a summo bono averti, atque ad inferiora deflecti potuit, inde et merito plectitur, meritoque voluntariae suae aversionis dignissimas poenas luit.

CAPUT VIII. De differentia inter naturam hominis et liberum ejus arbitrium.

 115.1099B| Octavo disputationis tuae ordine (cap. 8, n. 1, sect. 1) conaris inter liberam hominis voluntatem, quae, sicut ais, ex natura est, et liberum ejus arbitrium, quod procul dubio donum Creatoris esse manifestum est, distantiam facere. In qua cum diu multumque labores, definis voluntatem liberam esse substantiam humanam; liberum autem arbitrium liberae voluntatis motum. Quod cum propria adinventione confinxeris, miror te tanta caecitate obtusum, ut videre nequiveris contra omnium catholicorum sensa rectissima te impudentius garrire, loquacitatemque tuam, omnibus ridendam, summam fallaciter putavisse prudentiam. Cumque beati Augustini sententiam confirmandarum tuarum gratia 115.1099C| definitionum adhiberes, et eum nihil aliud liberum arbitrium quam liberam voluntatem in eadem sua sententia, quemadmodum in omnibus, appellavisse cognosceres, illiusque auctoritate frivolas argumentationes tuas evelli metueres, addidisti portentosam expositionem dicens:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 8, n. 4, sect. 8.) Θ In quibus verbis debemus intendere ne quis substantiam confundat et motum, audiens liberam voluntatem, quae procul dubio substantialis est. Eo itaque locutionis modo sanctus Pater Augustinus usus est, dicendo liberam voluntatem pro eo quod est, liberae voluntatis motum, sive arbitrium, quo solemus uti, dum per causas substantiales eorum significamus effectus: hinc est verae rationis 115.1099D| circuitus, pro verae ratiocinationis circuitu.

CORRECTIO.

 + Quae tua non expositio, sed depravatio ipsius beati Augustini verbis e vestigio cassetur necesse est, qui liberam voluntatem liberum motum esse definiens, in libro quem contra Manichaeos de duabus animabus edidit ita locutus est (cap. 10): [Voluntas est animi motus, cogente nullo, ad aliquid vel non admittendum, vel adipiscendum.] + Quibus verbis manifeste tuum errorem detruncat, quo voluntatem humanam ejus essentiam definisti, quam sententiam ne forte Pelagianis patribus tuis suffragari videretur, ita retractavit Augustinus (Retract. 115.1100A| lib. I, cap. 15): [Quod, inquiens, propterea dictum est, ut hac definitione volens a nolente discerneretur, et sic ad illos referretur intentio, qui primi in paradiso fuerunt humano generi origo mali, nullo cogente peccando, hoc est libera voluntate peccando, quia et scientes contra praeceptum fecerunt, et ille tentator suasit ut hoc fieret, non coegit. Nam et qui nesciens peccavit, non incongruenter nolens peccasse dici potest, quamvis et ipse quod nesciens fecit, volens tamen fecit; ita nec ipsius esse potuit sine voluntate peccatum. Quae voluntas utique, sicut definita est, animi motus fuit, cogente nullo, ad aliquid vel non admittendum, vel adipiscendum. Quod enim si noluisset, non fecisset, non coactus est facere. Quia voluit ergo fecit, 115.1100B| etiamsi non quia voluit peccavit, nesciens peccatum esse quod fecit: ita nec tale peccatum sine voluntate esse potuit, sed voluntate facti, non voluntate peccati, quod tamen factum peccatum fuit; hoc enim factum est quod fieri non debuit. Quisquis autem sciens peccat, si potest cogenti ad peccatum sine peccato resistere, nec tamen facit, utique volens peccat, quoniam qui potest resistere, non cogitur cedere. Qui vero cogenti cupiditati bona voluntate resistere non potest, et ideo facit contra praecepta justitiae, jam hoc ita peccatum est, ut sit etiam poena peccati.]
 + Ecce doctor veracissimus duobus tuis erroribus fortissime contradicit. Qui enim voluntatem motum animi definivit, procul dubio non esse aliud liberum 115.1100C| arbitrium quam voluntatem liberam intellexit, intelligendumque litteris mandavit. Falsum est ergo quod inter liberam voluntatem liberumque arbitrium hanc distantiam finxeras, ut liberam voluntatem ad naturam, liberum autem arbitrium ad motum liberae voluntatis referenda docuisses. Quod in ejusdem libri retractatione (cap. 15) haud dubie manifestat, cum dicit: [Quod autem, inquiens, dixi: Illae animae quidquid faciunt, si natura, non voluntate faciunt, id est si libero et ad faciendum et ad non faciendum motu animi carent; si denique his abstinendi ab opere suo potestas nulla conceditur, peccatum earum tenere non possumus. Propterea non perturbat de parvulis quaestio, quia ex illius origine rei tenentur, qui voluntate peccavit, quando libero et 115.1100D| ad faciendum et ad non faciendum [al., non ad fac.] motu animi non carebat, eique ab opere malo abstinendi summa potestas erat.]
 + Ecce et in hac sententia voluntatem a natura discrevit, eamque motum animi liberum non tacuit, rursum in eo quod ad peccandum cogi perdocuit, errori tuo vivaciter contradixit, quo asseris neminem vel ad bona vel ad mala facienda compelli. Quod ex quo vel ob quam rem fieri certissimum teneatur, in eadem retractatione secutus adjunxit (cap. 15) :
 [Itemque, inquiens, definitio peccati qua diximus, Peccatum est voluntas retinendi vel consequendi quod justitia vetat, et unde liberum est abstinere, 115.1101A| propterea vera est, quia id definitum est quod tantummodo peccatum est, non quod est etiam poena peccati. Nam quando tale est ut idem sit et poena peccati, quantum est quod valet voluntas sub dominante cupiditate, nisi forte si pia est, ut oret auxilium? In tantum enim libera est, quia in tantum liberata est, et in tantum appellatur voluntas. Alioquin tutius cupiditas quam voluntas proprie nuncupanda est: quae non est, sicut Manichaei desipiunt, alienae naturae additamentum, sed nostrae vitium, a quo non sanatur [al., sanamur] nisi gratia Salvatoris. Quod si quisquam dicit, etiam ipsam cupiditatem nihil esse aliud quam voluntatem, sed vitiosam peccatoque servientem, non resistendum est, nec de verbis, cum res constet, controversia facienda est. 115.1101B| Sic enim ostenditur sine voluntate nullum esse peccatum sive in opere sive in origine.
 + Hinc etiam ita paulo superius retractavit Augustinus (Ibid.): [Item quod dixi: Nusquam scilicet nisi in voluntate esse peccatum, possunt Pelagiani pro se dictum putare propter parvulos, quos ideo negant habere peccatum, quod eis in baptismo remittatur, quia nondum arbitrio voluntatis utuntur. Quasi vero peccatum quod eos ex Adam dicimus originaliter trahere, id est reatu ejus implicatos, et ob hoc poenae obnoxios detineri, usquam esse potuit nisi in voluntate, qua voluntate commissum est, quando divini praecepti est facta transgressio. Potest etiam putari falsa esse ista sententia qua diximus, nusquam nisi in voluntate esse peccatum, quia dixit 115.1101C| Apostolus: Si autem quod nolo hoc facio, jam non ego operor illud, sed id quod in me habitat peccatum (Rom. VII, 16, 17). Hoc enim peccatum usque adeo non est in voluntate, ut dicat, quod nolo hoc facio. Quomodo ergo nusquam est, nisi in voluntate peccatum? Sed hoc peccatum, de quo sic est locutus Apostolus, ideo peccatum vocatur, quia peccato factum est, et poena peccati est, quandoquidem hoc de concupiscentia carnis dicitur, quod aperit in consequentibus dicens: Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea bonum: velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non (Ibid., 18). Perfectio quippe boni est, ut nec ipsa concupiscentia peccati sit in homine: cui quidem, quando bene vivitur, non consentit voluntas: verumtamen non perficit bonum, 115.1101D| quia inest adhuc concupiscentia, cui repugnat voluntas; cujus concupiscentiae reatus in baptismate solvitur, sed infirmitas permanet, cui donec sanetur omnis fidelis qui bene proficit, studiosissime reluctatur. Peccatum autem quod nusquam est nisi in voluntate, illud praecipue intelligendum est, quod justa damnatio consecuta est. Hoc enim per unum hominem intravit in mundum (Rom. V, 12): quanquam et hoc peccatum, quo consentitur peccato [al., peccati] concupiscentiae, non nisi voluntate committitur.
 + Idem cum retractaret acta contra Fortunatum Manichaeum dixit (Retract. lib. I, cap. 16): [Item alio loco: Ego dico, inquam, peccatum non esse, si non 115.1102A| propria voluntate peccetur. Ubi peccatum illud intelligi volui, quod non est etiam poena peccati: nam de tali poena dixi alibi in eadem disputatione, quod dicendum fuit.]
 + Item in retractatione libri de vera Religione (Retract. cap. 13): [Et alibi: Usque adeo, inquam, peccatum voluntarium malum est, ut nullo modo sit peccatum, si non sit voluntarium. Potest videri falsa haec definitio; sed si diligenter discutiatur, invenietur esse verissima. Peccatum quippe illud cogitandum est, quod tantummodo peccatum est, non quod est etiam poena peccati, sicut superius ostendi cum quaedam commemorarem ex lib. III, de libero Arbitrio. Quamvis et illa quae non immerito non voluntaria peccata dicuntur, quia vel a nescientibus, vel 115.1102B| a coactis perpetrantur, non omnimodo possunt sine voluntate committi: quoniam et ille qui peccat ignorans, voluntate utique peccat [al., facit], quod cum faciendum non sit, putat esse faciendum. Et ille qui concupiscente adversus spiritum carne, non ea quae vult facit, concupiscit quidem nolens, et ideo [al., in eo] non facit quod vult: sed si vincitur, concupiscentiae consentit volens, et in eo non facit nisi quod vult, liber scilicet justitiae, servusque peccati, etc. Ideo gratia Dei non solum reatus omnium praeteritorum solvitur in omnibus qui baptizantur in Christo, quod fit Spiritu regenerationis; verum etiam in grandibus voluntas ipsa sanatur, et praeparatur a Domino (Prov. VIII, sec. LXX), quod fit spiritu fidei et charitatis. Alio loco in eo quod dixi de Domino Jesu Christo: Nihil egit vi, sed omnia suadendo et monendo, 115.1102C| non mihi occurrerat quod vendentes et ementes flagellando ejecit de templo (Matth. XXI, 12). Sed quid hoc, aut quantum est? Quamvis et daemones nolentes ab hominibus, non sermone suasionis sed vi potestatis ejecerit.]
 + Et quia ex libris ejus de libero voluntatis arbitrio multa superius posuisti, quibus errores tuos potissimum communires, non incongruum duximus ad medium deducere quidquid in retractatione eorumdem librorum suorum posuit, ut cuivis facillime pateat ante etiam ab illo damnatos errores tuos quam nascereris: ita enim eorum retractationem exorsus est (Retract. lib. I, cap. 9): [In his libris ita multa disserta sunt, ut incidentes nonnullae quaestiones, 115.1102D| quas vel enodare non poteram, vel longam sermocinationem in praesenti requirebant, ita differrentur ut vel ex utraque parte, vel ex omnibus earumdem quaestionum partibus, in quibus non apparebat quid potius congrueret veritati, ad hoc tamen ratiocinatio nostra concluderetur, ut quodlibet eorum verum esset, laudandus crederetur vel etiam ostenderetur Deus. Propter eos quippe disputatio illa suscepta est, qui negant ex libero voluntatis arbitrio mali originem duci, et Deum, si ita est, creatorem omnium naturarum culpandum esse contendunt. Eo modo volentes secundum suae impietatis errorem (Manichaei enim sunt) immutabilem quamdam et Deo coaeternam introducere naturam mali. De gratia 115.1103A| vero Dei, qua suos electos sic praedestinavit, ut eorum qui jam in eis utuntur libero arbitrio, ipse etiam praeparet voluntates, nihil in his libris disputatum est, propter hanc propositam quaestionem [al., propter hoc proposita quaestione]. Ubi autem incidit locus ut hujus gratiae commemoratio fieret, transeunter commemorata est; non quasi inde ageretur operosa ratiocinatione defensa. Aliud est enim quaerere unde sit malum, et aliud est quaerere unde redeatur ad pristinum, vel ad majus perveniatur bonum.
 Quapropter novi haeretici Pelagiani, qui liberum sic asserunt voluntatis arbitrium, ut gratiae Dei non relinquant locum, quandoquidem eam secundum merita nostra dari asserunt, non se extollant, quasi eorum egerim causam, quia multa his libris dixi 115.1103B| pro libero arbitrio, quae illius disputationis causa poscebat. Dixi quippe in primo libro, malefacta justitia Dei vindicari, et addidi: Non enim juste vindicarentur, nisi fierent voluntate. Item, cum ipsam bonam voluntatem tam magnum bonum esse monstrarem, ut omnibus corporeis et externis bonis merito anteponeretur, dixi: Vides igitur jam, ut existimo, in voluntate nostra esse constitutum, ut hoc vel fruamur vel careamus tanto et tam vero bono: quid enim tam in voluntate, quam ipsa voluntas sita est. Et alio loco: Quid ergo causae est, inquam, cur dubitandum putemus, etiamsi nunquam ante sapientes fuimus, voluntate nos tamen laudabilem et beatam vitam, voluntate turpem et miseram mereri ac gerere? Itemque alio loco: Ex quo conficitur, inquam, 115.1103C| ut quisquis recte honesteque vult vivere, si id se velle prae fugacibus rebus velit, assequatur tantam rem tanta felicitate, ut nihil aliud ei, quam ipsum velle, sit habere quod voluit. Itemque alibi dixi: Hoc enim aeterna lex illa, ad cujus considerationem redire jam tempus est, incommutabili stabilitate firmavit, ut in voluntate meritum sit; in beatitate autem et miseria praemium atque supplicium. Et alio loco: Quid, inquam, quisque sectandum et amplectendum eligat, in voluntate esse positum constat. Et in libro II: Homo enim ipse, inquam, in quantum homo est, aliquod bonum est, quia recte vivere cum vult, potest. Et alio loco dixi: Recte fieri non posse, nisi eodem libero voluntatis arbitrio. Et in libro tertio: Quid opus est quaeri, inquam, 115.1103D| unde iste motus exsistat, quo voluntas avertitur ab incommutabili bono ad commutabile bonum; cum eum nonnisi animi, et voluntarium, et ob hoc culpabilem esse fateamur: omnisque de hac re disciplina utilis ad id valeat, ut eo motu improbato atque cohibito, voluntatem nostram ad perfruendum sempiterno bono a lapsu temporalium convertamus? Et alio loco: Optime, inquam, de te veritas clamat: Non enim posses aliud sentire esse in potestate nostra, nisi quod, cum volumus, facimus. Quapropter nihil tam in nostra potestate quam ipsa voluntas est. Ea enim prorsus nullo intervallo, mox ut volumus, praesto est. Item alio loco: Si enim tu laudaris, inquam, videndo quid facere debeas, cum 115.1104A| id non videas, nisi in illo qui est incommutabilis veritas, quanto magis ille qui et velle praecepit, et posse praebuit, et non impune nolle permisit? Deinde subjunxi, dicens: Si enim hoc debet quisque quod accepit, et sic homo factus est ut necessario peccet, hoc debet ut peccet. Cum ergo peccat, quod debet facit; quod si scelus est dicere, neminem natura sua cogit ut peccet. Et iterum: Quae tandem esse poterit, inquam, ante voluntatem causa voluntatis? Aut enim et ipsa voluntas est, et a radice ista voluntatis non receditur; aut non est voluntas, et peccatum nullum habet. Aut igitur voluntas est prima causa peccandi, aut nullum peccatum est prima causa peccandi, nec est cui recte imputetur peccatum, nisi peccanti. Non est ergo cui recte imputetur 115.1104B| peccatum nisi voluntati [al., volenti]. Et paulo post: Quis, inquam, peccat in eo quod nullo modo caveri potest? Peccatur autem: caveri igitur potest. Quo testimonio meo in quodam libro suo Pelagius usus est. Cui libro cum respondissem, titulum libri mei esse volui de Natura et Gratia.
 In his atque hujusmodi verbis meis, quia gratia Dei commemorata non est, de qua tunc non agebatur, putant Pelagiani, vel putare possunt, suam nos tenuisse sententiam. Sed frustra hoc putant. Voluntas quippe est qua et peccatur, et recte vivitur: quod his verbis egimus. Voluntas ergo ipsa, nisi gratia Dei liberetur a servitute, qua facta est serva peccati, et ut vitia superet, adjuvetur; recte pieque vivi a mortalibus non potest. Et hoc divinum beneficium 115.1104C| quo liberatur, nisi eam praeveniret, jam meritis ejus daretur, et non esset gratia, quae utique gratis datur. Quod in aliis opusculis nostris satis egimus, istos inimicos hujus gratiae novos haereticos refellentes: quamvis et in his libris, qui non contra illos omnino, quippe illi nondum erant, sed contra Manichaeos scripti sunt, de libero Arbitrio; non omnimodo de ista Dei gratia reticuimus, quam nefanda impietate conantur auferre. Diximus quippe in secundo libro, non solum magna, sed etiam minima bona non posse esse, nisi ab illo a quo sunt omnia bona, hoc est Deo. Et paulo post: Virtutes, inquam, quibus recte vivitur, magna bona sunt: species autem quorumlibet corporum, sine quibus recte vivi potest, minima bona sunt: potentiae vero 115.1104D| animi, sine quibus recte vivi non potest, media bona sunt. Virtutibus nemo male utitur; caeteris autem bonis, id est mediis et minimis, non solum bene, sed etiam male quisque uti potest. Et ideo virtute nemo male utitur, quia opus virtutis est bonus usus istorum, quibus etiam non bene uti possumus: nemo autem bene utendo, male utitur. Quare abundantia et magnitudo bonitatis Dei non solum magna, sed etiam media et minima bona esse praestitit. Magis laudanda est bonitas ejus in magnis quam in mediis, et magis in mediis quam in minimis bonis; sed magis in omnibus, quam si non omnia [al., omnibus omittitur] omnibus tribuisset.
 Et alio loco: Tu tantum, inquam, pietatem inconcussam 115.1105A| tene, ut nullum tibi bonum vel sentienti vel intelligenti, vel quoquo modo cogitanti occurrat, quod non sit ex Deo. Itemque alio loco dixi: Sed quoniam non sicut sponte homo cecidit, ita etiam sponte surgere potest, porrectam nobis desuper dexteram Dei, id est Domini nostri Jesu Christi [al., Dominum nostrum Jesum Christum] firma fide teneamus. Et in libro III, cum dixissem illud, quo Pelagium de meis opusculis usum fuisse commemoravi. Quis enim peccat in eo quod nullo modo caveri potest. Peccatur autem: caveri igitur potest; continuo secutus adjunxi: Et tamen etiam per ignorantiam facta quaedam improbantur, et corrigenda judicantur, sicut in divinis auctoritatibus legimus. Ait enim Apostolus: Misericordiam consecutus sum, 115.1105B| quia ignorans feci (I Tim. I, 13); ait et Propheta: Delicta juventutis et ignorantiae meae ne memineris (Psal. XXIV, 7). Sunt etiam necessitate facta improbanda, ubi vult homo recte facere, et non potest. Nam unde sunt illae voces: Non enim quod volo facio bonum, sed quod odi malum hoc ago (Rom. VII, 15). Et illud: Velle adjacet mihi, perficere autem bonum, non (Ibid. V, 18). Et illud: Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus autem adversus carnem. Haec enim sibi invicem adversantur, ut non ea quae vultis faciatis (Gal. V, 17). Sed haec omnia hominum sunt, ex illa mortis damnatione venientium. Nam si non est ista poena hominis, sed natura, nulla ista peccata sunt. Si enim non receditur ab eo modo quo naturaliter factus est, ita ut melius esse non possit, ea quae debet 115.1105C| facit, cum haec facit. Si autem bonus homo esset, aliter esset. Nunc autem, quia ita est, non est bonus, nec habet in potestate ut bonus sit, sive non videndo qualis esse debeat, sive videndo, et non valendo esse qualem debere esse se videt. Poenam istam esse quis dubitet? Omnis autem poena si justa est, peccati poena est, et supplicium nominatur. Si autem injusta poena est, quoniam poenam esse nemo ambigit injusto aliquo dominante homini imposita est. Porro quia de omnipotentia Dei et justitia dubitare dementis est, justa haec poena est, et pro peccato aliquo penditur. Non enim quisquam injustus dominator aut subripere hominem potuit velut ignoranti Deo, aut extorquere invito, tanquam invalidiori, vel terrendo, vel conturbando, ut hominem injusta poena 115.1105D| cruciaret. Relinquitur ergo ut haec poena justa de damnatione hominis veniat. Et alio loco: Approbare, inquam, falsa pro veris ut erret invitus, et resistente atque torquente dolore carnalis vinculi, non possit [al., posse] a libidinosis operibus temperare, non est natura instituti hominis, sed poena damnati. Cum autem de illa voluntate recte faciendi loquimur, de illa scilicet in qua homo factus est, loquimur.
 Ecce tam longe antequam Pelagiana haeresis exstitisset sic disputavimus, velut jam contra illos disputaremus. Cum enim omnia bona dicerentur ex Deo, id est et magna, et media, et minima: in mediis quidem bonis invenitur liberum voluntatis arbitrium, 115.1106A| quia et male illo uti possumus; sed tamen tale est, ut sine illo recte vivere nequeamus. Bonus autem usus ejus jam virtus est, quae in magnis reperitur bonis, quibus male uti nullus potest. Et quia omnia bona, sicut dictum est, et magna, et media, et minima, ex Deo sunt, sequitur ut ex Deo sit etiam bonus usus liberae voluntatis, quae virtus est, et in magnis numeratur bonis. Deinde dictum est, ex qua miseria peccantibus justissime inflicta liberet Dei gratia, quia sponte homo, id est libero arbitrio, cadere potuit, non etiam surgere. Ad quam miseriam justae damnationis pertinet ignorantia, et difficultas quam patitur omnis homo ab exordio nativitatis suae; nec ab isto malo quisquam, nisi Dei gratia liberatur: quam miseriam Pelagiani nolunt ex justa damnatione 115.1106B| descendere, negantes originale peccatum; quamvis ignorantia et difficultas, etiamsi essent hominis primordia naturalia; nec sic culpandus, sed laudandus Deus esset, sicut in eodem libro tertio disputavimus.]
 + Vides, doctor eximius, quantis tuas perversas interpretatiunculas viribus conterat, qui toties liberum voluntatis arbitrium nuncupando, motumque animi, et nihil aliud definiendo, tuis differentiis adeo veritate vallatus obsistit, ut eas prorsus nihil esse confirmet. Tu ipse quoque tantum tibi contrarius existis, ut aut non videris, aut ab aliis minime videri putaveris te eatenus liberum voluntatis arbitrium defendisse, ut definires liberam voluntatem electionem esse liberae voluntatis, et perdidisse hominem 115.1106C| naturam suam, si liberum voluntatis arbitrium perdidisset: nunc autem, aut tui oblitus, aut legentes tua ludificare molitus, motum animi a voluntate conaris secernere, quasi aliud possit esse animae moveri quam velle. Movetur enim volendo, quemadmodum Pater memorabilis definivit, in tantum ut motus ejus nequaquam sit aliud quam voluntas. Hanc etiam a Domino praeparari et Scripturae auctoritas, et tantorum Patrum consensus evidenter atque immutabiliter docet, praedicat, imo confirmat. Tu vero cum id hactenus negaveris, atque ut ita dixerim inficiatus fueris, nova adinventione ausus es dicere, motum tuum praeparari a Domino, non voluntatem, quod quia et adversum veritati, et contrarium auctoritati monstratum est, adjuvante Domino 115.1106D| ad alia calumniarum tuarum venena, quanta sint, videnda transeamus.
 Dicis (cap. 8, n. 5, sect. 1): Sancto Augustino multoties nobis inculcante, apertissime credi interioris hominis substantialem trinitatem in his tribus, essentia videlicet, et voluntate, et scientia contineri. Et post pauca (cap. 8, n. 6, sect. 2): Haec igitur tria unum sunt, et una natura: tota deinde anima natura voluntas est, etc. Quae verba tua quam sint mendaciorum nebulis caligata, ejusdem sanctissimi Patris Augustini verbis eluceat, qui in libro de sancta Trinitate octavo (lib. XV, cap. 3) ad eam veraciter quantum mortalibus conceditur cognoscendam, ita invitando docet, docendo invitat, [ut per veritatem quae intellecta 115.1107A| conspicitur, et per bonum summum a quo est omne bonum, et per justitiam propter quam diligitur animus justus ab animo etiam nondum justo, ut natura non solum incorporalis, verum etiam immutabilis, quod est Deus, quantum fieri potest, intelligeretur, admonui, et per charitatem, quae in Scripturis sanctis Deus dicta est (I Joan. IV, 8), per quam coepit utcunque etiam Trinitas intelligentibus apparere, sicut sunt amans, et quod amatur, et amor. In nono, ad imaginem Dei, quod est homo secundum mentem, pervenit disputatio; et in ea quaedam trinitas invenitur, id est mens, et notitia qua se novit, et amor quo se notitiamque suam diligit; et haec tria aequalia inter se, et unius ostenduntur essentiae. In decimo hoc idem diligentius subtiliusque tractatum 115.1107B| est, atque ad id perductum, ut inveniretur in mente evidentior trinitas ejus, in memoria scilicet, et intelligentia, et voluntate. Sed quoniam et hoc compertum est, quod mens nunquam esse ita potuerit, ut non sui meminisset, non se intelligeret, et diligeret, quamvis non semper se cogitaret; cum autem se cogitaret, non se a corporalibus rebus eadem cogitatione discerneret: dilata est de Trinitate, cujus haec imago est, disputatio; ut in ipsis etiam corporalibus visis inveniretur trinitas, et distinctius in ea lectoris exerceretur intentio. In undecimo ergo electus est sensus oculorum, in quo id quod inventum esset, etiam in caeteris quatuor sensibus corporis et non dictum posset agnosci: atque ita exterioris hominis trinitas primo in his quae cernuntur extrinsecus, 115.1107C| ex corpore scilicet quod videtur, et forma quae inde in acie cernentis imprimitur, et utrumque copulantis intentione voluntatis, apparuit. Sed haec tria non inter se aequalia, nec unius esse substantiae claruerunt. Deinde in ipso animo ab his quae extrinsecus sensa sunt velut introducta inventa est altera trinitas, ubi apparerent eadem tria unius esse substantiae: imaginatio corporis, quae in memoria est, et inde informatio cum ad eam vertitur [al., convertitur] acies cogitantis, et utrumque conjungens intentio voluntatis. Sed ideo ista trinitas ad exteriorem hominem reperta est pertinere, quia de corporibus illata est, quae sentiuntur extrinsecus. In duodecimo discernenda visa est sapientia ab scientia [al., scientia a sapientia], et in ea quae proprie scientia 115.1107D| nuncupatur, quia inferior est, prius quaedam sui generis trinitas inquirenda: quae licet ad interiorem hominem jam pertineat, nondum tamen imago Dei vel appellanda sit, vel putanda. Et hoc agitur in tertio decimo per commendationem fidei Christianae. In quarto decimo autem de sapientia hominis vera, id est Dei munere in ejus ipsius Dei participatione donato [al., de munere ejus in ipsius Dei participatione donata], quae ab scientia distincta est, disputatur; et eo pervenit disputatio, ut trinitas appareat in imagine Dei, quod est homo secundum mentem, quae renovatur in agnitione Dei secundum imaginem ejus qui creavit hominem ad imaginem suam, et sic percipit sapientiam ubi contemplatio est aeternorum.
 115.1108A| +Ecce tot trinitatibus sagaciter inventis, subtiliter pertractatis, ea nimirum profunditate inventionum, ut nonnisi capacissimis gratia superni muneris infundente perspicua sint, nusquam anima dicta sunt, nusquam animae essentia appellatae, sed in se quaecunque trinitates inventae sunt unius essentiae, qualiscunque ipsa essentia sit, exsistere disputatum atque pertractatum est. Esse autem ea in anima, non vero substantiam animae, et ipsa tantorum librorum effusissima disputatio perdocet, nec ullatenus ratio dissuadet. Quo tamen id etiam simplicioribus liquidius pateat, ejusdem memorandi et memorabilis Augustini sententiam ex libro ejusdem operis praeferendi quinto decimo ponamus, qua easdem trinitates ab essentia animae veraciter subtiliterque 115.1108B| secernit, quae ita se habet (De Trin. lib. XV, cap. 6, 7). [Ecce, inquiens, ergo trinitas, sapientia scilicet, et notitia sui, et dilectio sui: sic enim et in homine invenimus trinitatem, id est mentem, et notitiam, qua se novit, et dilectionem, qua se diligit. Sed haec tria ita sunt in homine, ut non ipsa sint homo; homo est enim, sicut veteres definierunt, animal rationale mortale. Illa ergo excellunt in homine, non ipsa sunt homo, et una persona, id est singulus quisque homo, habet illa tria in mente. Quod si etiam definiamus hominem, ut dicamus, homo est substantia rationalis constans ex anima et corpore, non est dubium hominem habere animam quae non est corpus, habere corpus quod non est anima. Ac per hoc illa tria non homo sunt, sed hominis sunt, 115.1108C| vel in homine sunt. Detracto etiam corpore, si sola anima cogitetur, aliquid ejus est mens, tanquam caput ejus, vel oculus vel facies, sed non haec ut corpora cogitanda sunt. Non igitur anima, sed quod excellit in anima, mens vocatur. Nunquid autem possumus dicere trinitatem sic esse in Deo ut aliquid Dei sit, nec ipse [al., ipsa] sit Deus? Quapropter singulus quisque homo, qui non secundum omnia quae ad naturam pertinent ejus, sed secundum solam mentem imago Dei dicitur, una persona est, et imago est trinitatis in mente. Trinitas vero illa, cujus imago est, nihil aliud est tota quam Deus, nihil aliud est tota quam Trinitas. Nec aliquid ad naturam Dei pertinet, quod ad illam non pertineat trinitatem: et tres personae sunt unius essentiae, non sicut 115.1108D| singulus quisque homo una persona. Itemque in hoc magna distantia est, quod sive mentem dicamus hominem [al., in homine] ejusque notitiam et dilectionem, sive memoriam, intelligentiam, voluntatem, nihil mentis meminimus nisi per memoriam, nec intelligimus nisi per intelligentiam, nec amamus nisi per voluntatem. At vero in illa Trinitate quis audeat dicere Patrem, nec se ipsum, nec Filium, nec Spiritum sanctum intelligere nisi per Filium, vel diligere nisi per Spiritum sanctum: per se autem meminisse tantummodo vel sui, vel Filii, vel Spiritus sancti.]
 +Et caetera quae de incomprehensibilitate tantae majestatis subtilissimus disputator et veracissimus 115.1109A| pertractator copiose disseruit. Item post multa cum le scientia Dei dissereret (Ibid., cap. 13).
 [Scriptum est, inquit, in libro Ecclesiastico: Antequam crearentur, omnia nota sunt illi, sic et postquam consummata sunt (Eccli. XXIII, 29). Sic, inquit, non aliter, et antequam crearentur, et postquam consummata sunt, sic ei nota sunt. Longe est igitur huic scientiae scientia nostra dissimilis. Quae autem scientia Dei est, ipsa et sapientia; et quae sapientia, ipsa essentia sive substantia. Quia in illius naturae simplicitate mirabili non est aliud sapere, aliud esse; sed quod est sapere, hoc est et esse, sicut et in superioribus libris saepe jam diximus. Nostra vero scientia in rebus plurimis propterea et amissibilis est et receptibilis, quia non hoc est nobis esse quod 115.1109B| scire vel sapere: quoniam esse possumus, etiamsi nesciamus, neque sapiamus ea quae aliunde didicimus. Propter hoc, sicut nostra scientia illi scientiae Dei, sic et nostrum verbum quod nascitur de nostra scientia, dissimile est illi Verbo Dei quod natum est de Patris essentia. Tale est autem ac si dicerem de Patris scientia, de Patris sapientia; vel, quod est expressius, de Patre scientia, de Patre sapientia.]
 +Item in eodem (cap. 20): [Quocirca ridenda est dialectica Eunomii, a quo Eunomiani haeretici exorti sunt, qui cum non potuisset intelligere, nec credere voluisset, unigenitum Dei Verbum, per quod facta sunt omnia, Filium Dei esse natura, hoc est, de substantia Patris genitum, non naturae vel substantiae suae sive essentiae dixit esse filium, sed filium voluntatis 115.1109C| Dei, accidentem scilicet Deo volens asserere voluntatem qua gigneret Filium: videlicet ideo quia nos aliquid aliquando volumus, quod antea non volebamus; quasi non propter ista mutabilis intelligatur nostra natura, quod absit ut in Deo esse credamus. Neque enim ob aliud scriptum est: Multae cogitationes in corde viri, consilium autem Domini manet in aeternum (Prov. XIX, 21). Nisi ut intelligamus sive credamus, sicut aeternum Deum, ita aeternum esse consilium ejus, ac per hoc immutabile, sicut ipse est. Quod autem de cogitationibus, hoc etiam de voluntatibus verissime dici potest. Multae voluntates in corde viri, voluntas autem Domini manet in aeternum.]
 +Et post pauca (Ibid.): [De creatura etiam quam fecit Deus, quantum valuimus, admonuimus eos qui rationem de rebus talibus poscunt, ut invisibilia ejus, per ea quae facta sunt, sicut possent, intellecta conspicerent, et maxime per rationalem vel intellectualem creaturam, quae facta est ad imaginem Dei, per quod velut speculum, quantum possent, si possent, cernerent Trinitatem Deum in nostra memoria, intelligentia, voluntate. Quae tria in sua mente naturaliter divinitus instituta quisquis vivaciter perspicit, et quam magnum sit in ea, unde potest etiam sempiterna immutabilisque natura recoli, conspici, amplecti, concupisci, reminiscitur per memoriam, intuetur 115.1110A| per intelligentiam, amplectitur per dilectionem, profecto reperit illius summae Trinitatis imaginem. Ad quam summam Trinitatem reminiscendam, videndam, diligendam, ut eam recordetur eam contempletur, ea delectetur, totum debet re ferre quod vivit. Verum ne hanc imaginem ab eadem Trinitate factam, et suo vitio in deterius commutatam, ita eidem comparet Trinitati, ut omnimodo existimet similem; sed potius in qualicunque ista similitudine magnam quoque dissimilitudinem cernat, quantum satis esse videbatur, admonui.] + Et multa alia, quibus doctor subtilissimus eadem prudenter exsequitur, quae ob sui longitudinem inserere huic operi devitamus.
 Quid, o dialectice, facis? Calumniaris beatissimum 115.1110B| Augustinum dixisse saepius quod nunquam, sicut a te fingitur, dixisse reperitur: Tu dicis essentiam animae voluntatem atque scientiam; beatus Augustinus dicit voluntatem atque scientiam non esse illius essentiam. Creando quippe Deus universitatis conditor animae rationali contulit ut meminisset, intelligeret, vellet, sciret, saperet, diligeret, posset, discerneret, et alia complura, quaecunque sempiterna illius bonitas ei conferenda judicavit. Ac per hoc falsa indubitanter convincitur assertio tua, qua Pelagianis favens, eorumdemque errores pervicaciter confovens, tantum voluntati humanae tribuere praesumpsisti, quantum nec ipsi Pelagiani, nec alius quispiam tribuisse reperitur. Haeccine est oratio tua, qua initio hujus pericopes (cap. 8, n. 7, sect. 1) Dei misericordiam 115.1110C| dixeras postulandam, ut te in tantorum errorum labyrinthum induceres? Nimirum impleta est apostolica protestatio, quae dicit: Petitis, et non accipitis, eo quod male petitis (Jac. IV, 3). Viderat enim omnipotentissimo suo intuitu Dominus, sciens cogitationes hominum quoniam vanae sunt (Psal. XCIII, 11), intentionem animi tui vanitati deservire potius quam veritati; idcirco avertit auditum clementiae a prece dementiae, quoniam voluntate et veritate deserta in haec tam impia lapsus es. Augustinus Confessionum lib. XIII (cap. 20): [Aut quid te promeruit inchoatio creaturae spiritalis, ut saltem tenebrosa fluitaret similis abysso tui dissimilis, nisi per idem Verbum converteretur ad idem a quo facta 115.1110D| est, atque ab eo illuminata lux fieret, quamvis non aequaliter, tamen conformis formae aequali tibi. Sicut enim corpori non hoc est esse quod pulchrum esse, alioquin deforme esse non posset: ita etiam creato spiritui non id est vivere, quod sapienter vivere; alioquin incommutabiliter saperet. Bonum autem illi est haerere tibi semper, ne quod adeptus est conversione, aversione lumen amittat, et relabatur in vitam tenebrosae abyssi similem.] + Isidorus in libro Etymologiarum (Orig. lib. VII, cap. 1). [Dicuntur autem et alia nomina quaedam in Deum substantialiter: simplex autem dicitur sive non amittendo id quod habet, seu quia non aliud est ipse et aliud quod 115.1111A| in ipso est, sicut in homine, cujus est aliud esse, et aliud sapere.]
 +Videamus aliam falsitatem tuam qualiter membra carnium Behemoth sibi cohaereant, et squammae altera alteri conjungatur; dicis enim:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 8, n. 8, sect. 5.) Θ Ideo primum animale corpus hominis ante peccatum, quia adhuc deerat quod ei propter praecepti custodiam fuerat addendum, id est spiritale. Ac per hoc ex eo quod aliquid a perfectione naturae defuit, erat animale, ex eo quod nihil ei deesset, futurum spiritale. Hinc, inquiens, datur intelligi primam hominis voluntatem liberam naturaliter fuisse creatam, cui tamen aliquid adderetur si praeceptum Dei servare vellet, ut sicut animale corpus potuit mori, 115.1111B| quia adhuc non erat perfectum, ita voluntas libera adhuc animalis merito, quia mortalis, potuit peccare, quia adhuc non erat perfecta; quae utique perfectio libertatis post mandati custodiam impleretur, dum ei peccandi voluntas penitus auferretur.

CORRECTIO.

 +Videris primorum nostri generis propagatorum sequi sententiam, qui cum voluntate propria peccavissent, causam in Deum contumaciter retorserunt. Nam interrogata mulier respondit: Serpens decepit me, et comedi (Gen. III, 14). Vir autem: Mulier quam dedisti mihi sociam, dedit mihi et comedi (Ibid., 12). Nimirum eo suae responsionis contumaciam porrigentes, ut non suae voluntati culpam praevaricationis, 115.1111C| sed dispositioni Conditoris ascriberent, qui vel serpentem paradiso admiserit, vel mulierem viro sociam dederit; quasi creatura quaelibet, non naturae conditor auctorque praecepti solus audiendus sequendusque indubitanter foret, cum transgressionis eorum causa nulla sit alia quam liberae voluntatis spontanea in inferiora deflexio. Tu econtra, quia mortem corpori atque animae propter imperfectionem sui obvenisse dicis, causam mortis Deo assignas, qui hominem fecerit imperfectum. Si enim secundum te imperfectus est conditus, sequitur ut lapsus ejus de imperfectione veniens, non ipsi deputetur, sed Deo: quod quam sit impium et a veritate alienum, perfecto nulli dubitare permittitur. Fides autem catholica inconcusse tenet et praedicat, humanam 115.1111D| naturam rectam atque perfectam a Creatore summe et singulariter bono conditam, omnibusque, quibus eam secundum utramque substantiam consistere judicavit, bonis donatam: quippe cui secundum corpus nihil honesti defuit, et secundum animam nihil decoris abfuit, adeo ut liberrima voluntate donata semper haberet liberum inhaerere Conditori, si mandati custodiam obedienter servavisset: ac per hoc nulla necessitate, sed voluntatis propria libertate peccavit, quam nullatenus potuit evitare, quia secundum te imperfectus est conditus: imperfectio ergo ipsa necessario impulit ad peccandum: qui enim imperfectione mandatum auctoris transgredi compulsus est, jam non libertate voluntatis, 115.1112A| sed necessitate imperfectionis lapsus esse dicendus est.
 Constat igitur imperfectionis auctori deputetur quidquid imperfectionis necessitate peccatum est: quod quia absurdissimum, imo nefarium est credere, restat ut hominem et perfectum conditum et voluntatis libertate mandati custodiam praevaricatum esse fateamur. Si enim imperfecta libertas voluntatis est data, prorsus nec libera est dicenda: omnis enim liber aut perfecte liber est, aut si non perfecte, profecto nec liber: quomodo enim liber est, qui aliqua sui parte est imperfectus? Non est igitur dubitandum perfectum primum hominem conditum, nulli adhuc morti obnoxium, quae illi ob peccati admissionem juste est retributa; cum post 115.1112B| peccati commissum jam morti obnoxios legamus secundum quemdam modum esse perfectos; scriptum est enim in Genesi: Noe vir justus atque perfectus (Gen. VI, 9); et Dominus in Evangelio monet: Estote perfecti sicut et Pater vester coelestis perfectus est (Matth. V, 48); et Apostolus: Quotquot ergo perfecti sumus, hoc teneamus (Phil. III, 15), et reliqua. Constat autem superioribus infaustae disputationis tuae partibus te sategisse ut rationali creaturae, id est et angelis et hominibus, liberam voluntatem, id est liberum arbitrium secundum te creatum divinitus approbares, quod tamen donum indebitae largitatis Dei cum fides catholica intellectuali creaturae, et angelicae videlicet et humanae collatum praedicet, nimirum sequitur ut eamdem imperfectionis 115.1112C| notam angelicae creaturae aduras. Si enim uterque, angelus scilicet et homo, liberum arbitrium largitate Conditoris est consecutus, necesse est aut utrumque imperfectum asseras, aut non aequaliter arbitrii libertate donatum, quod te nullatenus reor ausurum, qui toties liberam voluntatem utriusque rationalis creaturae etiam plus quam necessitas posceret astruxisti. Si ergo constat utrumque libertate donatum, constat utrumque non, ut somnias, imperfecte, sed, ut habet veritas, perfecte creatum. Perfectum vero angelum primordialiter conditum testatur propheta, qui lapsui ejus voluntario exprobrans ait: Tu signaculum similitudinis Dei perfectus decore in deliciis paradisi Dei fuisti (Ezech. XXVIII, 12); et Dominus ad Job. Ipse est principium viarum Dei 115.1112D| (Job XL, 14), quorum explanationem beatus Gregorius in libro Moralium XXXII (cap. 18). Ita exsequitur:
 [Velut si aperte diceret: Idcirco ad tam multa fortiter sufficit, quia in natura rerum hunc creando per substantiam Conditor primum fecit. Quid enim vias Domini nisi ejus actiones accipimus, de quibus per prophetam dicit: Non enim sunt viae meae sicut viae vestrae (Isa. LV, 8). Et principium viarum Dei Behemoth dicitur, quia nimirum cum cuncta creans ageret, hunc primum condidit, quem reliquis angelis eminentiorem fecit. Hujus primatus eminentiam conspicit propheta cum dicit: Cedri non fuerunt altiores illo in paradiso Dei; abietes non adaequaverunt summitatem ejus; platani non fuerunt aequae 115.1113A| frondibus illius. Omne lignum paradisi Dei non est assimilatum illi et pulchritudini ejus, quoniam speciosum fecit eum in multis condensisque frondibus (Ezech. XXXI, 8, 9). Qui namque accipi in cedris, abietibus et platanis possunt, nisi illa virtutum coelestium procerae celsitudinis agmina, in aeternae laetitiae viriditate plantata? quae quamvis excelsa sint condita, huic tamen nec praelata sunt, nec aequata. Qui speciosus factus in multis condensisque frondibus dicitur, quia praelatum caeteris legionibus, tanto illum species pulchriorem reddidit, quanto [al., quanta] et supposita angelorum multitudo decoravit. Ista arbor in paradiso Dei tot quasi condensas frondes habuit, quot sub se positas supernorum spirituum legiones attendit. Qui et idcirco 115.1113B| peccans sine venia damnatus est, quia magnus sine comparatione fuerat creatus. Hinc ei rursum per eumdem prophetam dicitur: Tu signaculum similitudinis Dei, plenus sapientia et perfectus decore, in deliciis paradisi Dei fuisti (Ezech. XXVIII, 12). Multa enim de ejus magnitudine locuturus, primo verbo cuncta complexus est. Quid namque boni non habuit, si signaculum Dei similitudinis fuit? De signaculo [al., sigillo] quippe annuli talis similitudo imaginaliter exprimitur, qualis in sigillo eodem essentialiter habetur. Et licet homo ad similitudinem Dei creatus sit, angelo tamen quasi majus aliquid tribuens, non eum ad similitudinem Dei conditum, sed ipsum signaculum Dei similitudinis dicit, ut quo subtilior est in natura, eo in illo similitudo Dei plenius [al., 115.1113C| penitus] credatur expressa. Hinc est quod primatus ejus potentiam adhuc insinuans idem propheta subjungit: Omnis lapis pretiosus operimentum tuum, sardius, et topazius, et jaspis, chrysolithus, onyx, et berillus, sapphirus, carbunculus et smaragdus (ibid., 13). Novem dixit genera lapidum, quia nimirum novem sunt ordines angelorum. Nam cum per ipsa sacra eloquia angeli, archangeli, throni, dominationes, virtutes, principatus, potestates, cherubim atque seraphim aperta narratione memorantur, supernorum civium quantae sint distinctiones ostenditur. Quibus tamen Behemoth iste opertus fuisse describitur; quia eos quasi vestem ad ornamentum suum habuit, quorum dum claritatem transcenderet, ex eorum comparatione clarior fuit. De cujus illic 115.1113D| adhuc descriptione subjungit: Aurum opus decoris tui, et foramina tua in die qua conditus es, praeparata sunt (Ibid.) Aurum opus decoris ejus exstitit, quia sapientiae claritate canduit, quam bene creatus accepit. Foramina vero idcirco in lapidibus fiunt, ut vinculati auro in ornamenti compositione jungantur, et nequaquam a se dissideant, quos interfusum aurum repletis foraminibus ligat. Hujus ergo lapidis in die conditionis suae foramina reparata [al., praeparata] sunt, quia videlicet capax charitatis est conditus. Qua si repleri voluisset, stantibus angelis tanquam positis in regis ornamento lapidibus potuisset inhaerere. Si enim charitatis auro sese penetrabilem praebuisset, sanctis angelis sociatus, in ornamento, ut 115.1114A| diximus, regio lapis fixus maneret. Habuit ergo lapis iste foramina, sed per superbiae vitium charitatis auro non sunt repleta. Nam quia idcirco colligantur auro ne cadant, idcirco iste cecidit, quia etiam perforatus manu artificis, amoris vinculis ligari contempsit. Nunc autem caeteri lapides, qui huic similiter fuerant perforati, penetrante se invicem charitate ligati sunt, atque hoc in munere, isto cadente, meruerunt ut nequaquam jam de ornamento regio cadendo solvantur. Hujus principatus celsitudinem adhuc idem propheta intuens, adjungit: Tu cherub extentus et protegens in monte sancto Dei, in medio lapidum ignitorum perfectus ambulastis (Ezech. XXVIII, 14). Cherub quippe plenitudo scientiae interpretatur, et idcirco iste cherub dicitur, quia transcendisse cunctos 115.1114B| scientia non dubitatur, qui in medio lapidum ignitorum perfectus ambulavit, quia inter angelorum corda charitatis igne succensa clarus gloria conditionis exstitit. Quem bene extentum ac protegentem dicit. Omne enim quod extenti protegimus, obumbramus. Et quia comparatione claritatis suae obumbrasse caeterorum claritatem creditur, ipse extentus et protegens fuisse perhibetur. Reliquos enim quasi obumbrando operuit, qui eorum magnitudinem excellentia majore transcendit. Quod ergo illic speciosus in multis frondibus, quod illic signaculum similitudinis, quod illic cherub, quod illic protegens dicitur, hoc hic voce Dominica Behemoth iste viarum Dei principium vocatur. De quo idcirco tam mira in quibus fuit et quae amisit insinuat, ut territo homini ostendat 115.1114C| quid ipse, si superbiat, de elationis suae culpa passurus sit, si feriendo illi parcere noluit, quem creando in gloria tantae claritatis elevavit. Consideret ergo homo quid elatus in terra mereatur, si et praelatus angelis angelus in coelo prosternitur. Unde et bene per prophetam dicitur: Inebriatus est in coelo gladius meus (Isa. XXXIV, 5). Ac si aperte diceret: Qua ira feriam superbos terrae perpendite, si ipsos etiam quos in coelo juxta me condidi, pro elationis vitio percutere non peperci.]
 + Quibus auctoritatibus suspiciendis, ac per omnia venerandis, sole lucidius claret et angelum et hominem perfectos conditos, ruinamque eorum non de imperfectione naturae, sed de abusione liberae voluntatis accidisse. Quod si corpus hominis ideo mori 115.1114D| potuit quia imperfectum fuit, et anima peccare quia imperfecta facta est, jam non erit causa mortis ejus peccatoris voluntas, sed Conditoris (quod absit) iniquitas, videlicet, qui ideo fecerit imperfectum, ut necessario peccaret perindeque moreretur. Et ubi est quod Apostolus ait: Nunquid iniquitas apud Deum (Rom. IX, 14)? et quod adjungit: Absit? Si ergo, ut habet veritas, nulla est iniquitas apud Deum, constat quia nullas necessitates intellectuali creaturae condendo inflixerit, quibus invita atque captiva peccato sese addicere cogeretur. Quod si hanc imperfectionem mortalitati assignas, nequaquam ab eadem impietate recedis, quoniam et si homo ita primordialiter factus est, ut posset non 115.1115A| mori si non peccaret, posset etiam mori si peccaret, non ideo imperfectus dicendus est, quia peccare potuit; fecit enim quod voluit, non imperfectione adactus, sed voluntate allectus; nec ideo mortuus quia fuerit imperfectus, cum et mors propter peccatum, et peccatum propter liberae voluntatis aversionem spontaneam, peccanti acciderunt.
 Faves omnino Pelagianis, ac per hoc dic etiam cum eis, Adam sive peccaret, sive non peccaret mortalem factum et moriturum, quod totum catholica Ecclesia praedamnavit (Conc. Afric. cap. 1): qui, inquam, ita est conditus, ut possit non mori si non peccaret, colligitur ut non imperfectus dicatur conditus, sed perfectus; quippe cui ad sui perfectionem nihil deesset si non peccaret: nempe absque ulla 115.1115B| mortis aut morbi contaminatione, ligni vitae pabulo salutariter cibatus, angelicae societatis unitus beatitati, in perpetuum exsultaret. Hanc imperfectionem si humanae naturae deputas, necesse est ut Dominum nostrum Jesum Christum eidem imperfectioni subjuges: quis autem audeat dicere imperfectam ejus esse naturam, de quo fideliter canimus, quia sit perfectus Deus, perfectus homo ex anima rationali et humana carne subsistens? Neque enim vel Apollinaris audiendus est, qui eum habuisse animam negat, dicens quidquid animae fuerat operatam in eo divinitatem suam; neque Manichaei, qui eum corpus assumpsisse phantasticum delirant: sed fide plenissima et auctoritate fundatissima confitendum verum habuisse et habere corpus, veram et animam, nihilque 115.1115C| illi aliquatenus defuisse quod perfectioni humanae primordiali conditione ipse cum Patre et sancto Spiritu omnipotenti bonitate contulerat. Hoc utrumque veraciter eum assumpsisse Isaias propheta testatur, cum dicit: Ecce virgo in utero concipiet, et pariet filium, et vocabunt nomen ejus Emmanuel; butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, et eligere bonum (Isa. VII, 14). Neque enim femina, quae est homo, aliud concipere aut parere potuit, nisi quod erat, id est hominem, neque Emmanuel, id est nobiscum Deus, aliud appellari poterat, nisi homo verus, qui esset et Deus. Neque butyrum et mel, quibus omnes humano corpori cibi necessarii comprehenduntur, comedere poterat, nisi corpus; neque cadaver inanime vel scire, vel appetere, 115.1115D| vel attrectare cibos, nisi per animam sese vegetantem, de quo et idem propheta ait: Quiescite ab homine, cujus spiritus in naribus ejus (Isa. II, 22). Ubi utramque naturam hominis comprehensam nemo dubitat. De quo ad Abraham divina promissio loquitur dicens: In semine tuo benedicentur omnes tribus terrae (Gen. XXII, 18); et Moses ad filios Israel: Prophetam suscitabit vobis Dominus Deus vester de fratribus vestris, tanquam me ipsum audietis (Deut. XVIII, 18): quid enim est tanquam me, nisi hominem sicut ego sum homo; et ad David ipse Dominus: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam (Pl. CXXXI, 11); cui Apostolus concinit dicens: Qui factus est ei ex semine David secundum carnem 115.1116A| (Rom. I, 3). Gabriel quoque, in eadem consentiens, beatae Mariae virgini nuntians: Et dabit, inquit, ei Dominus Deus sedem David patris ejus (Luc. I, 32). Ipse etiam Dominus interrogans Pharisaeos, cujus filium dicerent esse Christum; et respondentibus David, continuo adjunxit: Si ergo filius ejus est, quomodo vocat eum Dominum (Matth. XXII, 42)? Ubi cum eorum responsioni astipulans, sese filium David, id est hominem ex homine non negaret, divinitatis suae eminentiam extulit, qui se patris sui, id est David Dominum comprobavit: quomodo enim semen Abraham, et filius David, nisi homo verus atque perfectus ex hominibus veris atque perfectis? Hinc et Apostolus: Nunquam enim angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit. Unde et debuit 115.1116B| per omnia fratribus similari, tentatus per omnia absque peccato (Hebr. II, 16, 17; IV, 15).
 Qui igitur omnes tentationes hominis absque peccato subiit, profecto plenum atque perfectum se hominem declaravit. Habet autem fides catholica Dominum nostrum Jesum Christum ejus conditionis hominem ex intemerato virginis utero in unitatem suae, id est Filii Dei, personae sumpsisse, in qua primum hominem ipse condiderat: quod si imperfectione mortuum primum hominem asseveras, sequitur ut et secundum hominem, id est Christum, eadem imperfectione mortuum asseveras. Atqui non imperfectione, sed potestate et voluntate propria se mortuum esse testatur, cum dicit: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum 115.1116C| sumendi eam. Nemo tollit eam a me, sed ego pono eam, et iterum sumo eam (Joan. X, 18). Et Evangelista de illo: Et inclinato capite tradidit spiritum (Joan. XIX, 30). Qui igitur posse se animam ponere demumque resumere testatur, profecto non necessitate imperfectionis, sed potestate propriae voluntatis mortem se subisse demonstrat. Ac per hoc si distantiam animalis hominis ab spiritali monstrandam necessarium duxeras, insolenti nimirum vocabulo usus es, ut imperfectum diceres pro nondum spiritali, qui servata mandati custodia expletoque cursu vitae mundissimae, voluntate Dei ligno vitae degustato, beatitudini ac gloriae angelicae necteretur.
 Explosa igitur necessitate imperfectionis, fatemur eum libertate voluntatis peccavisse, meritoque peccati, 115.1116D| non imperfectionis necessitate, mortis supplicium recepisse. Sed cum asseris: Ideo corpus mori potuisse, quia necdum spiritale factum erat, contradicis veritati, quae per egregium praedicatorem clamat: Corpus quidem mortuum est propter peccatum (Rom. VIII, 10); et item: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? (Rom. VII, 24.) Hoc semper et sensit et docuit catholica Ecclesia, hoc adversus Pelagianos fortissime defendit, veracissime vindicavit, invictissime astruxit. Non enim necessitate ingenitae fragilitatis humana natura in primis suis propagatoribus compulsa est in mortem, sed merito sui spontanei facinoris, aequitate districti judicis addicta. Verum qui necessitatem penitus 115.1117A| naturis creatis abrogas, mirum est cur non videris quia dum imperfectione sui naturam humani peccare, ac per hoc mori potuisse asseris, eam inevitabilis jugo necessitatis substernas; ut ideo nec peccatum, nec ejus meritum, id est mortem vitare potuerit, quoniam imperfectione Conditionis tam inextricabili necessitati substrata fuerit. Videris itaque mihi in duobus non ferendam Conditori universitatis inferre injuriam; videlicet in bonitate atque justitia: nam dum peccatum ad mortem hominis imperfectioni suae ascribis, bonitati auctoris immodice contradicis, qui (quod absit) noluerit perfectum condere, quem conditum haberet unde damnaret. Rursum dum poenam, id est mortem hominis, imperfectionis necessitati deputas, justitiam judicantis 115.1117B| abjuras; aut certe fato sive fortunae cum paganis frena laxans, Dei providentiam funditus absumis; quae quam sint catholicae fidei adversa, nullus vel tenuiter, tamen fideliter, Scripturas sanctas intelligens ignorat.
 Jam vero quod extraordinarie de hominis voluntate ante peccatum quaeri asseris (cap. 8, num. 9, 10, sect. 7), quis non videat quanta absurditate tuas disputationes involveris, ut qui hactenus de voluntate post peccatum etiam libera tractaveris, subito ad eamdem ante peccatum qualis fuerit evolaveris. De qua cum nullus dubitet, aut quaerendum existimet, verbositati atque jactantiae te studuisse procacissimus innuisti. Sed Deo agimus gratias, qui te motum animae, quam nos voluntatem illius non dubitamus, 115.1117C| quamvis alio intentionem tuam porrexeris, a se, id est Deo, fieri, tandem aliquando facere dignatus est confiteri. Unde et Scriptura clamat: Praeparatur voluntas a Domino (Prov. VIII, sec. LXX); et Apostolus: Deus est enim qui operatur in vobis et velle et operari pro bona voluntate (Philip. II, 13). Et omnes catholici tractatores consentiunt, et sanctae Ecclesiae fides orthodoxa non tacet, nec unquam est ullatenus tacitura.
 Postremo cum eorum dementiam exaggeras (num. 11, sect. 9), qui causas peccatorum inevitabiles, coactivasque necessitates in praedestinatione divina falsissime, ut asseris, fingunt, impudentissime astruunt, quodque sit valde dolendum, seipsos consentientesque sibi ad perpetuae mortis interitum 115.1117D| merito erroris detrudunt; miror cur non te ipsum prius attenderis, qui imperfectionis necessitates ita novus assertor induxeris, ut ea et mortuum et peccasse primum hominem absque auctoritatis munimine praedicares. Nam quod non praedestinationis necessitate, sed justo perindeque inevitabili Dei judicio post primaevae transgressionis justissimam damnationem omnes (illo uno singulariter excepto, in quo nihil habuit princeps hujus mundi) voluntarie servi peccati effecti, ad peccandum etiam compellantur, et supra satis actum est, et Apostolus manifestat dicens: Quia cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt aut gratias egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis et obscuratum est 115.1118A| insipiens cor eorum. Dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt, et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis et volucrum, et quadrupedum, et serpentum. Propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis, qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium, et coluerunt et servierunt creaturae potius quam Creatori, qui est benedictus in saecula, amen. Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiae: nam feminae eorum immutaverunt naturalem usum in eum usum qui est contra naturam; similiter autem et masculi, relicto naturali usu feminae exarserunt in desideriis suis: invicem masculi in masculos turpitudinem operantes, et mercedem, quam 115.1118B| oportuit, erroris sui in semetipsis recipientes. Et sicut non probaverunt Deum habere in notitia, tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant ea quae non conveniunt; repletos omni iniquitate, malitia, fornicatione, avaritia, nequitia, plenos invidia, homicidio, contentione, dolo, malignitate, susurrones, detractores, Deo odibiles, contumeliosos, superbos, elatos, inventores malorum, parentibus non obedientes, insipientes, incompositos, sine affectione, absque foedere, sine misericordia. Qui cum justitiam Dei cognovissent, non intellexerunt quoniam qui talia agunt digni sunt morte, non solum qui faciunt ea, sed etiam qui consentiunt facientibus (Rom. I, 21-32). Et Propheta: Effusa est confusio super principes et errare fecit eos in invio, et non in via (Psal. CVI, 40). Et ipse Dominus 115.1118C| per prophetam: Cum erraverit propheta ille; ego Dominus seduxi eum (Ezech. XIV, 9). Et de Achab decipiendo, ut iret et caderet in Ramoth Galaad, audiens potius fanaticos suos, quam prophetae Domini acquiescens, spiritus erroris quaerente Domino, quis iret ad decipiendum illum, cum diceret: Ego ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum ejus; audis ab illo: Decipies et praevalebis, egredere et fac (III Reg. XXII, 20, 22). Et rursum Apostolus: Cujus enim vult miseretur, et quem vult indurat (Rom. IX, 18). Et ipse Dominus: Ego indurabo cor Pharaonis (Exod. X, 27); et iterum: In hoc ipsum excitavi te ut ostendam in te fortitudinem meam (Rom. IX, 17). Quae omnia pius animus nequaquam vitio Dei facientis, sed aequitati tribuit justissime punientis.

CAPUT IX. De eo quod non proprie, sed temporalium rerum similitudine praedicantur de Deo praescientia et praedestinatio.

 Nono disputationum tuarum articulo conaris ostendere praescientiam et praedestinationem de Deo non proprie, sed temporalium rerum similitudine praedicari. In quo cum dicis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 9, num. 2, sect. 1.) Θ Nihil digne de Deo dici.

CORRECTIO.

 + Verum est quidem illam ineffabilem, incorpoream 115.1119A| immutabilemque naturam, quae est Trinitas, unus et verus Deus, nullis corporalium rerum signis ac vocibus proferri valere: quantum tamen ipso universitatis auctore datur atque conceditur ipsis quibus humanam naturam uti dedit, verborum significationibus, pro munere distribuentis, et capacitate sumentis, digne quae sua sunt voluit atque instituit praedicari. Sed cum dicis (num. 3) eis uti humanae ratiocinationis post peccatum primi hominis laboriosam egestatem, nonne fidelius veraciusque diceres divinorum eloquiorum auctoritatem? Quae enim humana ratiocinatio unquam Deum plene cognovit, satis asseruit? Licet namque quidam philosophorum de Deo, quantum ab ipso tacti sunt, quaedam competenter protulerint, nunquam tamen 115.1119B| ante divinae legis promulgationem tantae rei sublimitatem perspicere aut suis ratiocinationibus invenire valuerunt. Ac per hoc divinae magis deputandum est bonitati, qui cum se a suis vellet fideliter et veraciter nuntiari, tales quoque id est a cultu sui nominis alienos, suae majestatis quantulacunque notitia non fraudavit. Qui tamen, secundum Apostolum, cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt, sed evanuerunt in desideriis suis; dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt (Rom. I, 21, 22). Porro cum Deum cognovissent, ac de Deo ratiocinati dicantur, nunquid Deum, sanctam videlicet Trinitatem cognovisse, aut suis disputationibus comprehendisse dicentur? Quis tam mentis inops ita desipiat, 115.1119C| ut haec eos apprehendisse confirmet? Credibilius est igitur a veris praedicatoribus hunc eos auditum primitus imbibisse, ac supernae largitatis munere super re tanta aliquatenus tactos, ejus considerationi mentis oculum intendisse. Deus enim, ut ait Apostolus (Phil. III, 15), illis revelavit, sed quia Deum non glorificaverint, aut gratias egerint, evanuisse in desideriis suis. Ut quem suis ratiocinationibus, non autem pietate et auctoritate divina sese comprehendere putavissent, ipsa sui praesumptione relisi, quid suis viribus nequiverint, monstraretur. Quod tibi etiam merito contigisse certum est, qui dum eorum ratiocinationibus Deum subdere non metuis, veritate fraudatus, ipso infirmitatis pondere praegravatus, jure succumbis. Relictis enim catholicorum 115.1119D| Patrum regulis, quas divinorum eloquiorum perscrutationibus prudenter ac congrue praefixerunt, dum nova fingis, ita in ipsis deficis, ut quibus approbes minime nanciscaris? Si quidem disputans de his quae contrarietatis loco sumuntur, quorum quaedam absolute, quaedam conjuncte dicantur, absolutivae formae exemplum de Deo non posse inveniri testatus es? Quid ergo profuit regulam Deum praedicandi affigere, cujus exemplum nequeat inveniri? Satius enimvero dixerim premenda fuisse silentio, quam pro regulis nullo exemplo firmandis ad medium deduxisse.
 Verum quod addidisti (cap. 9, n. 4, sect. 4) non facile, ut de his quae homini Christo tantum, non 115.1120A| etiam deitati ejus conveniunt, quamvis inseparabilis post unitionem Dei et hominis unitas veraciter praedicetur, perindeque quae sunt hominis Deo, et quae Dei sunt homini soleant deputari, quod protuleras affirmares, prorsus rationi non convenit: aliud est enim divina, aliud humana tractari. Multo itaque melius fuerat Patrum regulis inhaerere, quam propriis adinventionibus evanescere. Beatus namque Augustinus, cum de hac eadem re acutissime et, juxta morem suum, augustissime disputaret, ita in libro de sancta Trinitate v locutus est (cap. 8, 9, 13, 16): [Quapropter illud praecipue teneamus, quidquid ad se dicitur praestantissima illa et divina Trinitas [ al., sublimitas], substantialiter dici; quod autem ad aliquid, non substantialiter, sed relative: tantamque vim esse 115.1120B| ejusdem substantiae in Patre et Filio et Spiritu sancto, ut quidquid de singulis ad seipsos dicitur, non pluraliter in summa, sed singulariter accipiatur. Quemadmodum enim Deus est Pater, et Filius Deus est, et Spiritus sanctus Deus est, quod secundum substantiam dici nemo dubitat; non tamen tres deos sed unum Deum dicimus eamdem ipsam praestantissimam Trinitatem. Ita magnus Pater, magnus Filius, magnus Spiritus sanctus; nec tamen tres magni, sed unus magnus. Non enim de Patre solo, sicut haeretici perverse sentiunt, sed de Patre, et Filio, et Spiritu sancto scriptum est: Tu es solus Deus magnus (Psal. LXXXV, 10). Et bonus Pater, bonus Filius, bonus et Spiritus sanctus: nec tres boni, sed unus bonus; de quo dictum est: Nemo bonus nisi unus Deus 115.1120C| (Marc. X, 18). Etenim Dominus Jesus ne ab illo qui dixerat, Magister bone (Luc. XVIII, 19, 18), tanquam hominem compellans, secundum hominem tantummodo intelligeretur, ideo non ait, nemo bonus nisi solus Pater, sed: Nemo bonus nisi unus Deus. In Patris enim nomine, ipse per se Pater pronuntiatur: in Dei vero et ipse et Filius et Spiritus sanctus, quia Trinitas unus est Deus. Situs vero, et habitus, et loca, et tempora non proprie, sed translate ac per similitudines dicuntur in Deo. Nam et sedere super Cherubin dicitur (Psal. LXXIX, 2), quod ad situm dicitur: Et abyssum tanquam vestimentum amictus (Psal. CIII, 6), quod ad habitum. Et: Anni tui non deficient (Psal. CI, 28), quod ad tempus; et: Si ascendero in coelum tu ibi es (Psal. CXXXVIII, 8), quod 115.1120D| ad locum. Quod autem ad faciendum attinet, fortassis de solo Deo verissime dicatur: solus enim Deus facit, et ipse non fit, neque patitur, quantum ad ejus substantiam pertinet qua Deus est. Itaque omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spiritus sanctus, nec tamen tres omnipotentes sed unus Omnipotens ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia: ipsi gloria (Rom. XI, 36). Quidquid ergo ad se ipsum dicitur Deus, et de singulis personis similiter [ al., singulariter] dicitur; id est Patre, et Filio, et Spiritu sancto, et simul de ipsa Trinitate, non pluraliter, sed singulariter dicitur. Quoniam quippe non aliud est Deo esse, et aliud magnum esse: sed hoc idem illi est esse quod est et magnum esse: 115.1121A| propterea sicut non dicimus tres essentias, sed unam essentiam, sic non dicimus tres magnitudines, sed unam magnitudinem. Essentiam dico, quae οὐσία Graece dicitur, quam usitatius substantiam vocamus.
 Sicut ergo non dicimus tres essentias, ita non dicimus tres magnitudines, neque tres magnos. In rebus enim quae participatione magnitudinis magnae sunt, quibus aliud est esse, aliud magnas esse, sicut magna domus, et magnus mons, et magnus animus, in his ergo rebus aliud est magnitudo, aliud est quod ab ea magnitudine magnum est. Et prorsus non hoc est magnitudo quod est magna domus. Sed illa est vera magnitudo, qua non solum magna est domus quae magna est, et qua magnus est mons, quisquis 115.1121B| magnus est; sed etiam qua magnus est quidquid aliud magnum dicitur: ut aliud sit ipsa magnitudo, aliud ea quae ab illa magna dicuntur. Quae magnitudo utique primitus magna est multoque excellentius, quam ea quae participatione ejus magna sunt. Deus autem, quia non ea magnitudine magnus est quae non est quod est ipse, ut quasi particeps ejus sit Deus cum magnus est: alioquin illa erit major magnitudo quam Deus, Deo autem non est aliquid majus; ea igitur magnitudine magnus est qua ipse est eadem magnitudo. Et ideo sicut non dicimus tres essentias, sic nec tres magnitudines; hoc est enim Deo esse quod est magnum esse. Eadem causa nec tres magnos dicimus, sed unum magnum: quia non participatione magnitudinis Deus 115.1121C| magnus est, sed seipso magno magnus est, quia ipse sua est magnitudo. Hoc et de bonitate, et de aeternitate, et de omnipotentia Dei dictum sit, omnibusque omnino praedicamentis quae de Deo possunt pronuntiari, quod ad se ipsum dicitur non translate ac per similitudinem, sed proprie: si tamen de illo proprie aliquid dici ore hominis potest. Quod [al., quae] autem proprie singula in eadem Trinitate dicuntur, nullo modo ad seipsa, sed ad invicem, aut ad creaturam dicuntur; et ideo relative, non substantialiter ea dici manifestum est. Sicut enim Trinitas unus dicitur Deus magnus, bonus, aeternus, omnipotens: idemque ipse sic sua dici potest deitas, ipse sua magnitudo, ipse sua bonitas, ipse sua aeternitas, ipse sua omnipotentia: non sic dici potest 115.1121D| Trinitas Pater.
 Dicitur ergo relative Pater, idemque relative dicitur principium, et si quid forte aliud: sed Pater ad Filium dicitur, principium vero ad omnia quae ab ipso sunt. Item dicitur relative Filius, relative dicitur et Verbum et imago; et in omnibus his vocabulis ad Patrem refertur, nihil autem horum Pater dicitur. Et principium dicitur Filius: cum enim diceretur ei: Tu quis es? respondit: Principium, qui et loquor vobis (Joan. VIII, 25). Sed nunquid Patris principium? Creatorem se quippe ostendere voluit cum dixit esse principium, sicut et Pater principium est creaturae, eo quod ab ipso sunt omnia. Nam et creator relative dicitur ad creaturam, sicut dominus 115.1122A| ad servum. Et ideo cum dicimus et Patrem principium, et Filium principium, non duo principia creaturae dicimus, quia et Pater et Filius simul ad creaturam unum principium est, sicut unus creator, sicut unus Deus. Si autem quidquid in se manet, et gignit aliquid vel operatur, principium est ei rei quam gignit, vel ei quam operatur, non possumus negare etiam Spiritum sanctum recte dici principium, quia non eum separamus ab appellatione creatoris, et scriptum est de illo quod operetur, et utique in se manens operatur: non enim in aliquid eorum quae operatur, ipse mutatur et vertitur. Et quae operatur vide: Unicuique autem, inquit, datur manifestatio Spiritus ad utilitatem. Alii quidem datur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eumdem Spiritum; 115.1122B| alteri autem fides in eodem Spiritu; alii donatio curationum in uno Spiritu; alii operationes virtutum; alii prophetia, alii dijudicatio spirituum, alteri genera liguarum. Omnia autem haec operatur unus atque idem Spiritus, dividens propria unicuique prout vult (I Cor. XII, 7-11), utique sicut Deus. Quis enim tanta illa potest operari nisi Deus? Idem autem Deus qui operatur omnia in omnibus (Ibid. 6). Nam et sigillatim si interrogemur de Spiritu sancto, verissime respondemus quod Deus sit, et cum Patre et Filio simul unus Deus est. Unum ergo principium ad creaturam dicitur Deus, non duo vel tria principia.
 Quomodo igitur obtinebimus nihil secundum accidens dici in Deum, nisi quia ipsius naturae nihil 115.1122C| accidit quo mutetur, ut ea sint accidentia relativa, quae cum aliqua mutatione rerum de quibus dicitur, accidunt. Sicut amicus relative dicitur, neque enim esse incipit nisi cum amare coeperit: fit ergo aliqua mutatio voluntatis ut amicus dicatur. Nummus autem cum dicitur pretium relative dicitur, nec tamen mutatus est cum esse coepit pretium, neque cum dicitur pignus, et si qua sunt similia. Si ergo nummus potest, nulla sui mutatione, multoties dici, relative, ut neque cum incipit dici, neque cum desinit, aliquid in ejus natura vel forma (qua nummus est) mutationis fiat: quanto facilius de illa incommutabili Dei substantia debemus accipere ut ita dicatur relative aliquid ad creaturam, ut quamvis temporaliter incipiat dici, non tamen ipsi substantiae 115.1122D| Dei accidisse aliquid intelligatur, sed illi creaturae ad quam dicitur. Domine, inquit, refugium factus es nobis (Ps. LXXXIX, 1); refugium ergo nostrum Deus relative dicitur, ad nos enim refertur: Et tunc refugium nostrum fit, cum ad eum refugimus: Nunquid tunc fit aliquid in ejus natura, quod, antequam ad eum refugeremus non erat? In nobis ergo fit aliqua mutatio; deteriores enim fuimus antequam ad eum refugeremus, et efficimur ad eum refugiendo meliores? in illo autem nulla: Sic et pater noster esse incipit, cum per ejus gratiam regeneramur, quoniam dedit nobis potestatem filios Dei fieri (Joan. I, 12). Substantia itaque nostra mutatur in melius, cum filii ejus 115.1123A| efficimur, simul et ille Pater noster esse incipit, sed nulla suae commutatione substantiae: quod ergo temporaliter dici incipit Dominus [al., Deus], quod antea non dicebatur, manifestum est relative dici: non tamen secundum accidens Dei, quod ei aliquid acciderit: sed plane secundum accidens ejus ad quod dici + [al., dici aliquid Deus incipit] Dominus incipit relative: Et, quod amicus Dei justus esse incipit, ipse mutatur: Deus autem absit ut temporaliter aliquem diligat quasi nova dilectione, (quod in ipso) [al., quae in illo] ante non erat, apud quem nec praeterita transierunt, et futura jam facta sunt. Itaque omnes sanctos suos ante mundi constitutionem dilexit, sicut praedestinavit, sed cum convertuntur et inveniunt illum, tunc incipere ab eo 115.1123B| diligi dicuntur, ut eo modo dicatur quo potest humano affectu capi quod dicitur. Sic etiam cum iratus malis dicitur, et placidus bonis, illi mutantur non ipse, sicut lux, infirmis oculis aspera, firmis lenis est ipsorum scilicet mutatione, non sua.]
 Has beatissimus Augustinus, afflatus Deo, regulas nobis de eo acutissime veraciterque dereliquit respondens Arianorum versutiis, qui inaequalitatem sanctae Trinitatis argumentis dialecticis ore et corde pestifero inclamabant. Tu vero, frigescente in te verae charitatis ardore, nec contra dialecticum sophistice agere, nec simplicioribus fratribus consulere delegisti: quippe, dum affingis superflua, obscuras etiam manifesta. Quapropter quod in catalogo substantivorum nominum destinationem ponere voluisti 115.1123C| (cap. 9, n. 5, sect. 2), falsum esse quis nesciat? Nunquam enim relativa substantiam significant, sed ad aliquid ea pertinere non dubium est: destinare autem relative dicitur, sicut creare, sicut facere, sicut operari, sicut disponere, dispensare, judicare, quae non substantiam utique demonstrant, sed ad aliquid relata promuntur, nempe qui destinat, sive praedestinat, aliquid nimirum destinat, sive praedestinat. Ergo, cum dicimus destinare, non esse dicimus, sed aliquid disponere, ut creare, facere, atque operari. Non igitur destinatio substantive, sed dicitur relative: relativorum autem non est substantiam demonstrare, hoc non solum divinae, verum etiam humanae litterae clamant, et ipse usitatissimus etiam in litteratis 115.1123D| quibusque loquendi modus, quod omnes, aut pene omnes, destinare, pro eo quod est ordinare atque disponere, dicendi frequentia celebrare saepius non desistunt. Non est igitur destinatio Deus, neque substantivum illius, sed potius relativum, quo significatur disposuisse ante saecula quidquid in tempore vel post tempora erat ipse facturus. Proinde quamvis relative, quoniam sunt relativa haec, in Deo, vel de Deo, nequaquam fallaciter praedicentur, nulli naturae id quod praedestinare dicitur competentius aptatur, quam illi, quae, sola omnipotentiae suae virtute, universa, quae fuerat ipsa factura, potuit praescire, potuit praevidere; quae, cum sit Trinitas, unus solus et verus Deus, operatur, secundum Apostolum, omnia 115.1124A| secundum consilium voluntatis suae (Eph. I, 11). Licet itaque dicantur homines etiam creatores, conditores, factores, operatores, ordinatores, dispositores, destinatores, praedestinatores, et multa similia, ille tamen, modo quodam proprio, etsi relative dicendus est creator, conditor, factor, operator, dispositor, destinator, ac praedestinator, qui solus ante cuncta potuit praevidere, quam faceret; quoniam ipse solus, omnia quaecunque voluit fecit in coelo et in terra, in mari et in omnibus abyssis, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia, ipsi gloria in saecula saeculorum, amen (Psal. CXIII, 3; Rom. XI, 36).
 Quis porro non stupeat fatuitatem tuam? Qui, cum superius praescientiam et praedestinationem Dei ejus substantiam asserueris, nunc translate in eum 115.1124B| dici more Latinorum asseveres, quae substantiam nunquam demonstrant, esse autem haec relativa, et nullatenus substantiva cuivis etiam simpliciori patet. Verumtamen praedestinationem quoque non substantialiter, sed relative Deum dici posse sicut refugium, laudem, laudationem, protectionem nullo modo abnuerim, quamvis id divina eloquia minime commendent: alioquin veluti non creatio, operatio atque conditio, ita nec destinatio ac praedestinatio Deus substantialiter ulli catholico pronuntiandus atque fatendus est, ne evidentissimae rationis auctoritati, ac Patris Augustini veracissimis disputationibus impudenter, imo infideliter repugnare convincatur.

CAPUT X. De eo quod a contrario intelligendum sit, quando dicitur Deus praescire, aut praedestinare peccata, vel mortem, vel poenas hominum, vel angelorum.

 Decimus blasohemiarum tuarum titulus est

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 10, num. 1, sect. 1.) De eo quod e contrario intelligendum sit, quando dicitur Deus praescire, aut praedestinare peccata, vel mortem, vel poenas hominum, vel angelorum.

CORRECTIO.

 In quo dum inservis dialecticis ac rhetoricis, prorsus a veritate desereris: subdividis enim praescientiam et praedestinationem, sicuti et praeparationem 115.1124D| et praevisionem, duabusque sedibus significationum in Deum translatas asseris, ut, quando similitudine sumuntur, nihil aliud significent, praeter quod ipse Creator omnium facturus esset, sive in constituenda universitatis substantia naturalibusque ejus qualitatibus, sive in ejus administratione in his tantummodo, quos praescivit et praedestinavit secundum propositum gratiae suae conformes imaginis Filii sui (Rom. VIII, 28, 29) esse futuros. Quando vero de loco qui est a contrario, nihil in eis intelligendum, nisi quod Deus, in creatura quam ipse condidit, fieri sinit motu proprio liberoque rationalis naturae, perverse utentis naturalibus bonis quae sui Creatoris largitate suscepit: Et hoc esse totum quod dicitur 115.1125A| malum, et poena ejus varia multimodaque miseria; quod ut compendiosius propter mei similes eloquar. Vis intelligi Deum praescire et praedestinare tantummodo quae bona sunt, mala vero nec praescire nec praedestinare: quam perversitatem nullus ante te praesumpsisse reperitur, cum omnes divinorum Librorum paginae Deum omnipotentissimum et justissimum scire et praescire, ac per hoc prohibere, judicare atque punire peccata, non solum factorum, verum etiam dictorum cogitationumque multoties inculcent.
 Quid enim? nunquid nescisse Deus dicendus est peccaturos nostri generis primos propagatores? Cur ergo eos ab inobedientiae malo, et prius benigne prohibuit (Gen. II, 17), et post juste damnavit (Gen. 115.1125B| III, 15)? Nimirum quia a peccando prohibuit, et praevidit et praescivit quid malo inobedientiae esset homo facturus, et quid merito justitiae recepturus. Si neque praevidit neque praescivit peccata hominum diluvio periturorum, quid est quod per annos centum arcam aedificari praecipit, ut, caeteris propter peccata deletis, solus Noe cum domo sua salvaretur? Quid est quod, Mosi liberationem Israelis praedicens, Pharaonem atque Aegyptios induratos inter tot et tanta percussionum genera contumaciter corda sua non tacet? (Gen. VI, 1, seq. VII, 1, seq. Exod. IV, 21.) Si non praescivit neque praevidit scelera multaque flagitia ejusdem Israelitici populi, cur eos nominatim ab omnibus peccatis abstinere praecepit? qui, cum homines divina majestate atque auctoritate dignatus 115.1125C| est per ignem et caliginem tonitruum ac fulgura discurrentia compellare, ita exorsus est: Ego sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te de terra Aegypti, de domo servitutis. Non habebis deos alienos coram me; non facies tibi sculptile, neque omnem similitudinem quae est in coelo desuper, et quae in terra deorsum, nec eorum quae sunt in aquis sub terra. Non adorabis ea, neque coles. Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum. Memento ut diem sabbati sanctifices. Honora patrem tuum et matrem tuam, ut sis longaevus super terram, quam Dominus Deus tuus dabit tibi. Non occides, non maechaberis, non furtum facies, non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium, non concupisces domum proximi tui, nec desiderabis uxorem ejus, non servum, non ancillam, 115.1125D| non bovem, non asinum, nec omnia quae illius sunt (Deut. V, 6 seq.). Et caetera quae legis divinae serie continentur. Quae omnia quo pacto Deus prohibuisse creditur, si nec praescivit nec praevidit homines ea facturos? Cur toties et tanta instantia, tantaque, ut ita dixerim, importunitate, sed opportuna, per tot prophetas futura hominum peccata, eorumque supplicia, praedicebat, si ea nec praesciebat nec praevidebat? Sed quid necesse est ea diutius replicare, quae omnibus tam sunt nota quam lectionibus usitata. Non ergo ut male sentis, a contrario, sed veraciter Deus peccata praevidisse et praescisse dicitur, qui ea et fieri prohibuit, et punienda praedixit, factaque damnavit. Verum quod dicis:

JOANNES SCOTUS. 115.1126A|

 (Cap. 10, num. 2, sect. 1.) Θ Cum ergo audimus praescivit Deus, vel praedestinavit, vel praeparavit peccata, seu mortem, sive poenas eorum quos juste deseruit.

CORRECTIO.

 + Quis hoc dixerit, quis saltem cogitatione conceperit? Dicitur enim Deus praescisse peccata, mortem, vel poenas: praedestinasse autem vel praeparasse peccata nunquam ante te dictum comperi, nunquam legi; praedestinasse vero vel praeparasse mortem sive poenas peccantibus propheticae et apostolicae litterae clamant. Tu vero quia praescientiam et praedestinationem confundis, ita ut unum esse dogmatizes, 115.1126B| dicis Deum praedestinasse et praeparasse peccata, quod catholicorum nullus unquam vel sensit vel dixit. Differre porro praescientiam a praedestinatione et supra jam egimus, et, ubi opportunum fuerit, agere non pigebit. Proinde cum dicitur Deus praescisse peccata, mortem, et poenas, non a contrario debemus intelligere, per tropum qui dicitur antiphrasis, ut deliras, sed secundum eam regulam quae ab omnibus orthodoxis tractatoribus nobis praefixa est, qua, juxta auctoritatem sanctarum Scripturarum, Deus ea non solum praescisse, verum etiam punisse et puniturus esse describitur. Quodque adjungis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 10, num. 3, sect. 2.) Θ Illud malorum genus; quod cum naturaliter sit bonum eadem contra 115.1126C| rietatis regula malum dicitur, ut est ignis ille aeternus qui praeparatus est diabolo ministrisque ejus (Matth. XXV, 41).

CORRECTIO.

 + Falsum esse catholicorum doctorum expositione convincitur, qui ea nuncupari mala non a contrario, ut desipis, sed a sensu patientium, qui ea mala deputant, crebro expositionis famine docent, quorum sanctus Hieronymus in expositione Amos prophetae exponens (Amos III, 6), quod idem propheta dixit: Si erit malum in civitate, quod Dominus non fecit. Hieronymus: [Malum autem, inquit, quod Dominus fecit in civitate non contrarium est virtuti, sed afflictio atque cruciatus, de quo legimus: Sufficit diei malitia sua (Matth. VI, 34), id est tribulatio 115.1126D| et angustia; et in propheta legimus: Ego Deus, qui feci lucem et tenebras, qui facio pacem et condo mala (Isa. XLV, 7). Sicut enim tenebrae contrariae sunt luci et diei, sic et paci bellum contrarium est, quod non per se malum est, sed malum videtur his esse qui sustinent. Et ut sciamus in Scripturis sanctis malitiam interdum non contrariam virtuti accipi, sed afflictionem poenasque et angustiam: unum adhuc de Jona sumamus exemplum: Et vidit Deus opera eorum, quia conversi sunt a viis suis pessimis, et poenituit eum super malitia quam locutus est ut faceret eis (Jon. III, 10): Malitia utique ibi [al., subversio] subversionis Ninivitarum: est, quam per prophetam Deus fuerat comminatus, et non virtuti 115.1127A| contraria, quae ad peccatum pertinet, pro quo comminatur [al., comminabitur] tormenta peccatoribus.
 + Hoc idem in omnibus pene libris suis exsequitur. Quod autem Deus peccata poenasque praescierit, idem in Expositione Malachiae prophetae ita locutus est (In Mal. I, 2). [Israel, hoc est Judas, ad quem solebat fieri verbum Dei et visio Domini, onus ejus et pondus suppliciorum gravissimum portare compellitur, ut graviora peccata deponat, et sentiat per tormenta quem non sensit per beneficia: Et ne poena in suos videatur injusta, subjicit Dominus: Dilexi vos; quem enim diligit Dominus, corripit [al., castigat], flagellat autem omnem filium quem recipit (Hebr. XII, 6). Et dicendo dilexi, praesens negat, dum praeteritum confitetur: illique respondent temeritate 115.1127B| qua peccant, obliti beneficiorum ejus: in qua dilexisti nos (Mal. I, 2)? Ad quae Dominus, ut caetera, inquit, taceam, et quod nuper de Babylonis captivitate venistis, incunabula vestra tractabo. Antequam nasceremini, imo priusquam Rebecca Esau et Jacob utero suo funderet, in Jacob vos dilexi, in Esau Idumaeos odio habui (Gen. XXV, 23). Quem locum apostolus Paulus mystica disputatione eventilans scribit ad Romanos, duo pariter testimonia de Genesi Malachiaque conjungens: Sed et Rebecca de uno concubitu habens Isaac patris nostri. Nam cum nondum nati essent, aut aliquid egissent boni vel mali (ut secundum electionem propositum Dei maneat), non ex operibus, sed ex vocante dictum est ei, quia major serviet minori; sicut scriptum 115.1127C| est: Jacob dilexi, Esau autem odio habui (Rom. IX, 10-13). Hoc enim quod dicitur, sicut scriptum est, et ad Geneseos librum (Gen. XXV, 23), et ad prophetam Malachiam (Mal. I, 2) refertur: non solum ait dilexi Jacob antequam nasceretur, et odio habui Esau priusquam ex matris utero funderetur, sed in posteros eorum amorem meum et odium conservavi; odium in Esau, cujus montes qui appellantur Seir redegi in solitudinem; et urbes feci esse desertas, et a serpentibus atque bestiis obtineri (Mal. I, 3). Si autem dixerit Edom, hoc est Esau: destructi quidem sumus ad iram Dei, sed rursum aedificabimus civitates [al., civitatem]: haec Domino praedicente cognoscite quod illis aedificantibus ego destruam, et iram meam aeterna eorum vastitas 115.1127D| approbabit (Ibid., 4). Odium igitur in Esau rebus ostendi; amorem autem in vos, hoc est in Jacob, sequentibus approbabo, illis destructis et redactis ad solitudinem. Videbunt oculi vestri, et dicetis: magnificetur Dominus super terminum Israel (Ibid., 5), et, ex comparatione malorum quae frater vester patitur, Dei in vos beneficia sentietis, etc. Porro dilectio et odium Dei, vel ex praescientia nascitur futurorum vel ex operibus. + Idem, in expositione Amos (III, 12): Cognovi, inquiens, multa scelera vestra et fortia peccata vestra (Amos V, 12): Haec cognitio non juxta illud intelligenda est quod alibi legimus: Cognovit Dominus eos qui ejus sunt (II Tim. II, 19), sed quod Deum nil lateat, et omnia peccantium secreta 115.1128A| cognoscat: cognovi, inquit, multas impietates quae non solum multae, sed et fortes sunt, et opprimentes, sive conculcantes justum, vel ipsam justitiam, vel eum qui justus est (Amos V, 12).
 + Ecce doctor ubique gentium sacrae eruditionis celebritate diffamatus nequaquam a contrario, ut somnias, verba prophetica exponenda dilucidat, sed secundum regulam, de qua diximus, omnibus tractatoribus usitatam: Si Deus mala non praescivit, quid est quod ab Abraham sub nomine vaccae trimatae, caprae, arietis, columbae, et turturis statum nascituri ex eo populi praedicens (in quo erant futuri spiritales qui ad semen ejus in quo benedicendae erant omnes gentes, id est Dominum nostrum Jesum Christum pertinent; erant etiam futuri carnales, qui ejusdem 115.1128B| seminis expertes fierent) loquitur ita inquiens: Scito praenoscens, quia peregrinum erit semen tuum, et affligent eos quadringentis annis in terra non sua: gentem autem cui servituri sunt ego judicabo (Gen. XV, 13). Ante tot annos mala Aegyptiorum, quibus in populum Dei bacchaturi erant et vindictam justissimae retributionis Dominus Abrahae praenoscere et scire praecipit et praedicit: Et tu negas a Deo mala praesciri? (Cap. 10, num. 4, sect. 3.) Utique quae homini praenoscendo scire denuntiat, sese scire et praescire eadem demonstrat. Hoc Propheta confirmat dicens: Dominus scit cogitationes hominum, quoniam vanae sunt (Psal. XCIII, 11): et rursum: Deus, tu scis insipientiam meam, et delicta mea a te non sunt abscondita (Psal. LXVIII, 6): et iterum: Et omnes vias meas 115.1128C| praevidisti, quia non est sermo in lingua mea. Ecce, Domine, tu cognovisti omnia novissima et antiqua (Psal. CXXXVIII, 4, v. 5). Et item: Tu solus nosti corda filiorum hominum (Prov. XV, 11). Et Salomon: Quae sunt in corde hominis oculi tui vident, Domine, in libro tuo omnia scribentur, homo videt in facie, Dominus autem intuetur cor (Psal. CXXXVIII, 16). Et item: Omnia enim corda scrutatur, et universas mentium cogitationes intelligit (I Paral. XXVIII, 9). Et Apostolus: Vivus est enim Dei sermo, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, pertingens usque ad divisionem artuum et medullarum, et discretor cogitationum, et non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus; omnia enim nuda et aperta sunt oculis ejus (Heb. IV, 12). Qui discretor cogitationum dicitur, utique et bonas et 115.1128D| malas scire, et judicare comprobatur. Cui etiam beatus Job humiliter confitetur: Scio quia omnia potes, et nulla te latet cogitatio (Job XLII, 2): Si nulla, sequitur quia nec mala: unde et Dominus in Evangeliis crebro vidisse cogitationes malivolorum describitur; qui cum paralytico diceret: Remittuntur tibi peccata coeperunt Scribae et Pharisaei intra se, id est in cogitationibus suis dicere hic blasphemat, quis potest peccata dimittere nisi solus Deus? Quorum cogitationes ut vidit Dominus, dixit. Quales rogo cogitationes (audi quales) ut quid cogitatis mala in cordibus vestris? (Matth. IX, 2, 3-4.) Procul dubio mala eorum cogitata, se videre ac reprehendere manifestans: quomodo autem mala eorum aut videre, 115.1129A| aut objurgare poterat, si nesciret? Identidem apud Pharisaeum fecisse dicitur, ad cujus prandium evocatus, dum meretricis poenitudinem lacrymis crinibusque testantis misericorditer suscepit. Pharisaei cogitationes et videt et cohibet: dicebat enim Pharisaeus intra se. Hic si esset propheta, sciret utique quae et qualis est mulier quae tangit eum; quia peccatrix est (Luc. VII, 39). Cujus cogitationibus sine dubio pravis ac pessimis Dominus et potenter obviat, et poenitentem feminam clementer absolvit. Idem Dominus cum a Pharisaeis incesseretur, eo quod discipuli ejus non lotis manibus manducarent (Matth. XV, 2), respondit: Non lotis manibus manducare non coinquinat hominem, sed ea quae de corde exeunt coinquinant hominem. De corde enim exeunt cogitationes 115.1129B| malae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, invidiae, blasphemiae; et haec sunt quae coinquinant hominem (Ibid., 11, 18, 19, 20).
 Quaero igitur utrum illa sciebat an nesciebat; si nesciebat, quomodo exponebat? Patet ergo Dominum scire peccata quae reprehendit, et fieri prohibet, factaque non impunita praetermittit. Nunquid malum Judae proditoris ac Judaeorum persequentium ignorabat, qui tanto ante praedicebat? Ait enim: Ecce ascendimus Jerosolymam, et consummabuntur omnia quae scripta sunt de Filio hominis; tradetur enim gentibus, et illudetur, et flagellabitur, et conspuetur et crucifigetur (Matth. XXVI, 18); et inter coenandum: Unus ex vobis tradet me (Matth. XX, 21); 115.1129C| et ad ipsum proditorem: Quod facis fac citius (Joan. XIII, 27); et ad apostolos: Omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte (Matth. XXVI, 31); et specialiter beato Petro fidelissimo confessori suo: Amen, amen dico tibi, quia in hac nocte, antequam gallus bis vocem dederit, ter me negabis (Marc. XIV, 30); et in Apocalypsi: Et angelo Laodicaeae Ecclesiae scribe: haec dicit: amen, testis fidelis et verus, qui est principium creaturae Dei: scio opera tua, quia neque frigidus es, neque calidus. Utinam frigidus esses, aut calidus! sed quia tepidus es, et nec frigidus, nec calidus, incipiam te evomere ex ore meo. Quia dicis quod dives sum, et locupletatus et nullius egeo: Et nescis quia tu es miser et miserabilis et pauper et caecus et nudus (Apoc. III, 14, 17). Si, inquam, Deus nec praesciit 115.1129D| mala, nec praeparavit poenas, quare tanto ante praedixit filios Israel ab Assyriis et Babyloniis, itemque Assyrios, aliasque quamplures gentes a Babyloniis, ipsosque Babylonios a Medis et Persis, hos etiam a Graecis, Graecos a Romanis capiendos, eosdemque Romanos ad ultimum destruendos? Nam quod propter eorum scelera et impietates in Deum ab eo traditi, atque persecutores eorum excitati sunt, omnes propheticae paginae resonant quemadmodum et ipsi persecutores aliquoties falsi reperiuntur. Veluti Rapsaces [al., Nichao] qui dixit, quod Dominus ei praeceperit Jerusalem venire (II Par. XXXV, 21). Legitur quoque in Genesi dixisse Dominus ad Cain, quid fecisti? Maledictus eris super terram quae aperuit os 115.1130A| suum et suscepit sanguinem fratris tui de manu tua: vagus et profugus sive tremens eris super terram (Gen. IV, 11, 12). Ecce et peccatum ejus arguitur, et poena a Domino irrogatur: Si Dominus nec mortem nec poenam praescivit, quis aquas diluvii, quibus praeter arcam omnis caro deleretur, induxit? Nempe ipse, qui ad Noe dixit: Venit finis universae carnis coram me. Repleta est terra iniquitate a facie eorum, et ego disperdam eos cum terra. Ecce ego adducam diluvii aquas super terram, ut interficiam omnem carnem in qua spiritus vitae est subter coelum; universa quae in terra sunt consumentur (Gen. VI, 13, 17): Si nec praescivit mortem et poenas impiorum, quis igne coelesti Pentapolim concremavit? Atqui verax Scriptura testatur, quod pluerit Dominus a Domino 115.1130B| ignem et sulphur in Sodomama, atque finitimas civitates (Gen. XIX, 24). Quis Dominus a Domino nisi Filius a Patre.
 Si Dominus poenas peccatoribus non praeparavit, quis Pharaonis servorumque illius duritiam ulciscens tot plagis attrivit? Certe Scriptura Dominum haec omnia fecisse et intulisse clamat: Unde et ipse Dominus Pharaoni per Mosen loquitur: Ad hoc enim excitavi te ut ostenderem in te fortitudinem meam, et narretur nomen meum in omni terra (Rom. IX, 17). Quis postremo aquas Rubri maris super eos induxit tanta pernicitate potentiae, ut, hinc inde fluentis circumdati, adeo omnes obruerentur ut nullus eorum evaderet? Ubi si dicere volueris Deum quidem maria divisisse, sed alium nescio quem reduxisse, 115.1130C| quis fatuitatem tuam non rideat? Dicit enim Scriptura: Ingressus est enim equus Pharao cum curribus et equitibus in mare, et reduxit super eos Dominus aquas maris. Et item: Dextera tua, Domine, magnifice in fortitudine; dextera tua, Domine, percussit inimicum et in multitudine gloriae tuae deposuisti adversarios meos (Exod. XV, 19, 6), et caetera. Si nec praedestinavit nec praeparavit Dominus mortem et poenas, quis homines mandatorum suorum transgressores vel lapidari vel aliis mortium generibus occidendos decrevit? Nam haec omnia Deum praecepisse atque fecisse Scriptura manifestissime protestatur, quae etiam post mortem Josue peccantibus filiis Israel Deum suscitasse adversarios saepenumero inculcat. Sed et de 115.1130D| Salomone Regum narrat historia, quod post offensam ei suscitaverit Deus adversarios ad Idumaeum et alios. Quae omnia si juxta tuam pravitatem a contrario intelligentur, prorsus omnis ab eis veritas auferetur. Non autem, ut fingis, intelligenda beatissimus Augustinus in omnibus pene opusculis suis, praecipueque in libris quatuordecim quos in Eptateuchum mirabili eruditione confecit, clarissime manifestat. Loquitur Dominus per Amos prophetam: Percussi vos in vento urente, et in aerugine multitudinem hortorum vestrorum et vinearum vestrarum; oliveta vestra et ficeta vestra comedit eruca, et non redistis ad me, dicit Dominus: misi in vos mortem in via Aegypti: percussi in gladio juvenes vestros 115.1131A| usque ad captivitatem equorum vestrorum, et ascendere feci putredinem castrorum vestrorum in nares vestras, et non redistis ad me, dicit Dominus. Unde sanctus Hieronymus ita effatus est (in Amos IV, 10):
 [Per omnia flagella et tormenta eruditur Israel, unde et eo tempore quo ab Aegyptiis auxilia postulabant, mittitur in eos mors, et percutiuntur in gladio juvenes eorum, et equos quos sibi contra Dei praeceptum multiplicarunt [al., multiplicaverant], captivitas saeva concludit, ut putredo castrorum et fetor morientis exercitus viventium nares impleat, cumque et haec fecerit, ut corriperet delinquentes et emendaret errantes, nec sic quidem redierunt ad eum, dicit Dominus.]
 115.1131B| + Et in Jona propheta legitur: Et paravit Deus vermem ascensione diluculi, et percussit hederam et exaruit, et cum ortus fuisset sol, praecepit Deus vento calido et urenti, et percussit sol super caput Jonae, et aestuabat (Jon. IV, 7). Ecce parasse Deus vermem dicitur, qui in ultionem inobedientis prophetae kikaion una nocte mirabili Dei potentia surgentem, protectionemque virentis umbraculi repente praebentem exederet, prophetamque orto sole ventus urens et calidus praecipiente Domino adeo percuteret, ut aestuans peteret animae suae ut moreretur. Idem doctor exponens Michaeam prophetam Hieronymus (in Mich. III, 4): [Et haec, inquit, universa patientur, quia pessime egerunt in studiis et in voluptatibus suis, et non reges fuere, sed tyranni, nec praepositi, 115.1131C| sed leones, neque magistri discipulorum, sed lupi ovium; et satiaverunt se carnibus, et incrassati sunt, et sub [al., sicut] pinguissima hostia interfectioni [al., interfectionis sunt supp.] et suppliciis Domini praeparavi.] + Idem in expositione Habacuc prophetae exponens dictum propheticum, Domine, audivi auditionem tuam, et timui, Hieronymus (Habac. III, 1). [Audivi, inquit, poenas quas Nabuchodonosor et diabolo praeparasti]. + Item in expositione Zachariae prophetae (in Zachar. XI, 7): [Cum autem secundum Septuaginta legimus: Et pascam oves occisionis in terra Chanaan, sic possumus intelligere quod populum Judaeorum, qui destinatus est morti in toto orbe dispersum, hoc est in terra Chanaan atque gentilium, pascat Dominus et nutriat ad immolandum. 115.1131D| + In eodem (ibid., d. c. XI, 11): Cognoscet populus Judaeorum ad quem dictum est: Semen Chanaan, et non Juda, qui nunc caeremoniis meis custoditur (sive quia Chananaei interpretantur parati ad humilitatem ), cognoscent quia olim parati sunt ut humilientur a Domino.] + Idem in expositione Habacuc prophetae exponens verba Domini dicentis: Ecce ego suscitabo Chaldaeos, gentem amaram et velocem, ambulantem super latitudinem terrae, ut possideat tabernacula non sua; horribilis et terribilis est (Habac. I, 6), et caetera post fundamenta historiae interpretationem allegoricam ita coaptavit (in Habac. I, 6). [Comminatur Deus adversum contemptores et calumniatores providentiae suae [al., calumniantes 115.1132A| providentiam suam] suscitaturum se Chaldaeos qui interpretantur quasi daemonia, vel angelos pessimos significans, qui ministrant furori ejus, et irae et tribulationi quam infert in peccatores vel animas hominum pessimorum per quas merentes cruciat: hi autem Chaldaei gens amara est et velox, non parcens et cito explens quod sibi fuerit imperatum, et ambulat super latitudinem terrae, lata enim et spatiosa via est quae ducit ad mortem (Matth. VII, 13).] + Item in Abdia propheta in (in Abdiam, I, 16): Quomodo enim in nece eorum laetatus es, conviviumque celebrasti, et in monte sancto meo, hoc est in Ecclesia bibisti, non meum calicem, sed diaboli. De quo in Habacuc dicitur: Vae qui potat proximum suum subversione turbida (Habac. II, 15)! ita universae 115.1132B| gentes vel fortitudines contrariae suppliciis delegatae, vel adversariae quaeque virtutes bibent, et absorbebunt sanguinem tuum.
 + Jam vero quod haereseos elogio denotatos, nec habentes lumen quo videre possumus quod malum a perverso motu liberae voluntatis prodeat, acrius insimulas, nos e contra et scientes per gratiam Dei, et intelligentes unde sit malum veluti praemissa satis abundeque informant, dicimus atque optamus: utinam lumen, quod nobis superbissime demis, coelitus adeptus humillime possideres, et non in tanta, tam prava, tamque perversa impingeres: videres enim quam non veraciter dixeris: Quos juste deseruit, id est sua propria perversitate puniri permisit.
 Vis quippe intelligi non aliud esse poenam punitionemque 115.1132C| peccatoris, nisi suam propriam perversitatem; ita ut et mortem et poenas, Dei justo judicio peccatoribus irrogatas, penitus auferas, et eis solam propriam conscientiam poenam esse confingas: quod quia Origenes mendaciter docuit, sententiam justae damnationis excepit. Cum ergo dicis: Omne igitur malum aut peccatum est, aut poena peccati, mirum est cur non attenderis nihil a nihili nullatenus posse puniri. Si itaque peccatum nihil est, et poena ejus similiter nihil est, quo pacto nihil a nihili puniatur non video: imo hoc totum nihil esse confirmo, sed cum Ecclesia catholica confiteor peccatum Deo judice puniri, cujus prohibitor atque reprobator certissime comprobatur. Quoties vero legitur quisque 115.1132D| propria iniquitate damnari, ita potius intelligendum est quod, merito ejus, peccator, ab illo qui omnia judicat, juste damnetur. Quemadmodum etiam quandocunque dicitur peccatum iniquitas, scelus atque impietas eorum patratoribus reddi, ita pii sanitas intellectus percipit ut merito eorum poena dignissima rependi justissime sentiatur, non peccata pro peccatis, aut scelera pro sceleribus compensari. Sic etiam cum peccata visitari dicuntur. Non ipsa, quae non sunt substantiae, sed eorum auctores atque amatores, ultionis aequissimae sententiam recipere creduntur: quodque subnectis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 10, num. 6, sect. 3.) Θ Quae duo si nulla ratio 115.1133A| sinit Deum praescire, quanto magis praedestinare, quis audeat dicere nisi a contrario?

CORRECTIO.

 + Jam diximus Deum veraciter praescire tantum peccata, non etiam praedestinare; poenam vero illorum et praescire et praedestinare, libere confitemur: verum quantum super tui caecitate stupeam, nequeo explicare; ut qui hactenus praescientiam et praedestinationem unum esse adstruxeris adeo ut nihil differre asseveraveris, nunc cum quadam discretione posueris, dicendo siquidem: quae duo si nulla ratio vera sinit Deum praescire, et addendo: quanto magis praedestinare, nullatenus ea sine aliqua differentia intelligi debere permittis. Hoc ipsum in consequentibus confirmas, dicens:

JOANNES SCOTUS. 115.1133B|

 (Cap. 10, num. 7, sect. 3.) Θ Simili modo, si nihil aliud est praedestinatio, nisi eorum quae Deus facienda praevidit, praeparatio, quomodo eorum quae Deus nec fecit, nec facienda praeparavit, dicenda est praedestinatio?

CORRECTIO.

 + Confirmans igitur nihil aliud esse praedestinationem, nisi eorum quae Deus facienda praevidit, praeparationem, profecto eam a praescientia separare convinceris: quia omnis praeparatio nullomodo absque praescientia dicitur, praescientia vero absque praeparatione creberrime reperitur. Multa enim praescimus vel a servis nostris, vel ab aliis quibuslibet 115.1133C| facienda, quae ipsi minime praeparamus. Constat ergo praedestinationem a praescientia plurimum distare, cum eam nihil aliud quam eorum quae Deus facienda praevidit, praeparationem insinuas: quia Deum conditorem omnium quae sunt, in quantum sunt, praescire omnia dicimus, vel ab ipso sunt, vel ab ipso non sunt. Sunt enim ab eo creaturae omnes, quas praesciendo praedestinavit atque creavit, sicut ordinavit atque disposuit; non sunt ab eo peccata, quae nec creavit, nec fieri voluit, quinimo prohibuit; quae ideo nihil dicuntur, quia non sunt creatae substantiae, sed creatarum a Deo rationalium substantiarum pravae voluntates, perversique motus in infima culpabiliter ac damnabiliter distorti. Deum autem nec videre, nec scire, nec judicare motus 115.1133D| quoslibet creaturarum quas ipse fecit, quam sit impium dicere, quamque veritatis et pietatis alienum, nulli fidelium ambigere conceditur. Videt porro quandocunque, quomodocunque et ubicunque moventur creaturae suae, perindeque et judicat, ac per hoc non ita modo ea videre dicendus est ac judicare, quasi hactenus ignorata, sed quae antequam fierent praescierat, praeviderat ac judicaverat. Eadem dum fiunt, scit, videt et judicat, factaque non aliquo novo, sibique eatenus ignoto judicio, sed quod ante saecula praedestinavit secundum eam praescientiam quae nec fallitur nec mutatur, punit aequissimus redditor atque condemnat Verum est igitur eorum quae Deus nec fecit, nec facienda praeparavit, praedestinationem 115.1134A| non esse: esse autem eorum quae Deus vel fecit vel facienda praeparavit, praedestinationem, id est dispositionem ac praeordinationem, et auctoritas divinorum eloquiorum, et tractatorum orthodoxorum unitas concordissima docet. Itaque malum quod est peccatum, sive corruptionem seu defectum boni appellare malis, nec Deum esse, nec ab ipso creatum, nec ipsi placitum frequenter diximus et fatemur: at consequentias ejus, id est poenas, nullo nisi Deo auctore et judice fieri, fronte liberrima proclamamus? quia, dicente Propheta: Justus Dominus justitias dilexit, aequitatem vidit vultus ejus (Psal. X, 8), ad ejus justitiam indubitanter novimus pertinere ut puniat transgressorem, qui prohibuit a transgressione, nec inultum relinquat praevaricatorem, qui 115.1134B| benigne monuit ne praevaricaret.
 Si verum lumen attenderes, eoque illustrari humiliter peteres, videres quam contraria tibi ipsi poneres dicendo: Ista, id est peccatum, mors, miseria, deserto uno omnium principio deorsum in nihilum bona quae corrumpunt, redire contendunt (Cap. 10, num. 8, sect. 4), cum supra dixeris nullam naturam perire. Nam quae in nihilum redeunt, perire quis nesciat? Argumentare igitur quantumlibet, et nega a Deo nec praesciri nec praedestinari peccata, mortem, supplicia, eo quod nihil sint, et, quandocunque tale aliquid in Scripturis legitur, a contrario intellige. Fides vero catholica, secundum regulas a Patribus diligenter exaratas, et scire et praescire Deum peccata, et praedestinare et praeparare illis 115.1134C| mortem, atque supplicia fideliter edocebit: quoniam Deus, sempiterna et vera sapientia atque justitia, non a nihilo, sed ab aliquo prohibet, non nihil, sed aliquid punit. Eum autem et prohibere a peccatis, id est perversis motibus malae voluntatis, pravisque usibus membrorum corporis, eisque merito inferre condigna supplicia, omnes divinae paginae resonant, sicuti jam paucis attigimus.
 Quamobrem tua potius miranda, imo dolenda est caecitas, qui omnibus hominibus ante te inaudito portento moliris omnem sanctarum Scripturarum veritatem inconcussam sensu pravissimo pervertere, docens veraciter dicta, fallaciter debere intelligi, etiam nostra, a te nobis toties malevoleque impacta inscitia, 115.1134D| qui illuminante Domino tenebras nostras quantum ipse dare et adjuvare dignatur, eamdem veritatem innutabiliter et asserimus et tenemus; quae si tibi aliquatenus illuxisset, nunquam profecto dixisses: Praedestinationem et praescientiam Dei naturam esse (Cap. 10, num. 9, sect. 5). Quoniam sicut praemissa affatim adstipulantur, relativa naturas atque substantias non demonstrant. Esse autem haec relativa dubitat nemo. Falsum est ergo Dei naturam esse praescientiam et praedestinationem, praesciens quippe aliud praescit, et praedestinans aliud utique praedestinat. Si, inquam, Dei natura est praescientia et praedestinatio, consequens erit ut se futurum praescierit atque praedestinaverit, hoc autem fieri nullatenus potuit, nisi ejus praescientia et praedestinatio 115.1135A| ante ipsum fuisse mendaciter dicatur; et impie in duo aliqua dividatur. Quod quam sit impium et blasphemum nemo non videt: non enim est illi aliud esse, aliud scire, sed hoc est illi scire quod esse. Non est quippe illi accidens hoc tantum bonum, sicut nobis, quibus multa contingit nescire. Non autem evenit non esse, sed natura ejus atque substantia, etiam scientia sicut et sapientia veraciter praedicatur.
 Non enim, ut ait Augustinus, ejus scientia variatur ullo modo, ut aliud in ea faciat quae nondum sunt, aliud quae jam sunt, aliud quae fuerunt. Non enim more nostro ille vel quod futurum est prospicit, vel quod praesens est aspicit, vel quod praeteritum est respicit, sed alio modo quodam a nostrarum 115.1135B| cogitationum consuetudine longe aliterque diverso. Ille quippe non ex hoc in illud cogitatione mutata, sed omnino incommutabiliter videt, ita ut illa quidem quae temporaliter fiunt, et futura nondum sint, et praesentia jam sint, et praeterita jam non sint; ipse vero haec omnia stabili ac sempiterna praesentia comprehendat, nec aliter oculis, aliter mente: non enim ex animo constat et corpore, nec aliter nunc, et aliter antea, et aliter postea; quoniam non sicut nostra, ejus quoque scientia trium temporum, praesentis videlicet, et praeteriti vel futuri varietate mutatur, apud quem non est immutatio, nec momenti obumbratio. Neque enim ei intentio de cogitatione in cogitationem transit, in cujus incorporeo intuitu simul adsunt cuncta quae novit, 115.1135C| quoniam temporalia movet, nullis suis temporalibus motibus. Ibi ergo vidit bonum esse quod fecit, ubi bonum esse vidit, ut faceret, nec quia factum vidit, scientiam duplicavit vel ex aliqua parte auxit, tanquam minoris scientiae fuerit priusquam faceret quod videret, qui tam perfecte non operaretur, nisi tam perfecta scientia cui nihil ex ejus operibus adderetur. Neque enim sicut hominem, ita Deum cujusquam facti sui poenitet, cujus de omnibus omnino rebus tam est fixa sententia quam certa praescientia.
 Quomodo ergo poeniteat aliquid Dominum (August. ad Simplicianum, lib. II, quaest 2, per totum) in quo est omnis praescientia? Nos vero cum hoc de Deo in divinis Scripturis addimus indignum arbitramur hoc 115.1135D| de illo sentire; sed necesse est ut aliquid dicatur per quod hoc aliquo modo demonstretur. Cum vero verba omnia, quibus humana colloquia conseruntur, illius sempiterna virtus et divinitas mirabiliter atque incunctanter excedat, quidquid de illo humanitus dicitur, quod etiam hominibus aspernabile videatur ipsa humana admonetur infirmitas, etiam illa quae congruenter in Scripturis sanctis de Deo dicta existimat, humanae capacitati aptiora esse quam divinae sublimitati. Ac per hoc etiam ipsa esse transcendenda est sanior intellectus [al., saniore intellectu]; sicut ista qualicunque transcensa sunt: quis est enim hominum, cui non occurrat in Deo cuncta praesciente poenitentiam esse non posse. Et certe 115.1136A| tamen haec duo verba sunt poenitentia et praescientia, quorum quia unum congruere credidimus Deo [al., congrue credimus in Deo], id est praescientiam negamus in eo esse poenitentiam: Cum vero alius, liquidiore consideratione ista pertractans, quaesierit quemadmodum vel ipsa praescientia Deo congruat, et invenerit hujus etiam verbi notionem illius ineffabili divinitate longe lateque superari, non miratur [al., miraretur] utrumque de illo propter homines dici potuisse, de quo utrumque propter ipsum incongrue diceretur: quid est enim praescientia, nisi scientia futurorum; quid autem futurum est Deo, quia omnia tempora supergreditur? Si enim scientia [al., in scientia Deus] Dei res ipsas habet, non sunt ei futurae sed praesentes; ac 115.1136B| per hoc non jam praescientia, sed tantum scientia dici potest: si autem, sicut in ordine temporalium creaturarum, ita et apud eum nondum sunt quae futura sunt, sed ea praevenit sciendo: bis ergo ea sentit, uno quidem modo secundum futurorum praescientiam, altero vero secundum praesentium scientiam. Aliquid ergo temporaliter accidit [al., accedit] scientiae Dei quod absurdissimum atque falsissimum est: nec enim potest, quae ventura praenoscit, nosse cum venerint, nisi bis innotescant, et praenoscendo antequam sint, et cognoscendo cum jam sunt. Ita fit ut, quod longe a veritate seclusum est, temporaliter aliquid accidat [al., accedat] scientiae Dei, cum temporalia, quae praesciuntur, etiam praesentia sentiuntur, quae non sentiebantur antequam fierent, sed 115.1136C| tantummodo praesentiebantur [al., praesciebantur]. Si vero etiam cum venerint quae praesciebantur esse ventura [al., futura], nihil novi accidet [al., accedit] scientiae Dei, sed manebit illa praescientia sicut erat, etiam priusquam venirent quae praesciebantur, quomodo jam praescientia dicetur, quando non est rerum futurarum? Jam enim praesentia sunt quae futura cernebat, et paulo post erunt praeterita. Praeteritarum autem rerum, sicut praesentium, nullomodo potest dici praescientia. Reditur ergo ad id ut fiat rebus jam praesentibus scientia, quae iisdem rebus futuris erat praescientia, et cum ea quae praescientia erat prius, postea scientia in Deo fiat, admittit mutabilitatem et temporalis est, cum sit Deus qui vere summeque est, nec ulla ex parte sit mutabilis, 115.1136D| nec ullo motu novitio temporalis. Placet igitur ut non dicamus praescientiam Dei, sed tantummodo scientiam. Quaeramus et hoc quomodo: non enim scientiam solemus dicere in nobis, nisi cum sensa et intellecta memoria retinemus, id est cum meminimus aliquid sensisse nos vel intellexisse, ut id quod [al., cum] volumus recolamus. Quod si ita in Deo est, ut possit proprie dici intelligit et intellexit; sentit et sensit, amittit tempus, et subripit nihilominus illa mutabilitas, quae longe a Dei substantia removenda est. Et tamen et scit Deus et praescit Deus ineffabili modo. Sic enim et poenitet ineffabili modo. Cum enim scientia Dei longe distet ab humana scientia, ita ut irridenda sit comparatio, utraque 115.1137A| tamen scientia vocatur, et haec quidem humana talis est, ut de illa dicat Apostolus: Etiam scientia destruetur (I Cor. XIII, 9), quod nullo modo recte de scientia Dei dici potest. Sic et ira hominis turbida est, et non sine cruciatu animi; ira vero Dei, de qua dicitur in Evangelio: Sed ira Dei manet super eum (Joan. III, 36). Et Apostolus: Revelatur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem (Rom. I, 18), illa enim tranquillitate jugiter manente in creatura subdita exercet admirabili aequitate vindictam. Misericordia quoque hominis habet nonnullam cordis miseriam; unde etiam in latina lingua nomen accepit: nam inde est etiam quod non solum gaudere cum gaudentibus, sed etiam flere cum flentibus hortatur Apostolus (Rom. XII, 15). Quis autem sano 115.1137B| capite dixerit ulla miseria tangi Deum, quem tamen ubique Scriptura misericordem [al., multae misericordiae] esse testatur. Ira et zelum humanum non sine peste livoris intelligimus; zelantem vero Deum (Exod. XX, 5; XXXIV, 14) non ita, sed eodem verbo, non eodem modo: longum est percurrere caetera, et sunt innumerabilia, quibus ostenditur multa divina iisdem nominibus appellari quibus humana cum incomparabili diversitate sejuncta sunt. Nec tamen frustra eadem sunt rebus utrisque indita vocabula; nisi quia haec cognita, quae in quotidiana consuetudine versantur et experimentis usitatioribus innotescunt, nonnullam ad intelligenda illa sublimia praebent viam? Cum enim desumpsero de humana scientia mutabilitatem, et transitus quosdam 115.1137C| a cogitatione in cogitationem, cum recolimus, ut cernamus animo quod in contuitu ejus paulo ante non erat, atque ita de parte in partem crebris recordationibus transilimus, unde etiam ex parte dicit Apostolus nostram scientiam: cum ergo haec cuncta detraxero, et reliquero solam vivacitatem certae atque inconcussae veritatis, una atque aeterna contemplatione cuncta collustrantis, imo non reliquero, non enim habet et hoc humana scientia, sed pro viribus cogitavero, insinuatur mihi utcunque scientia Dei. Quod tamen nomen, ex eo quod sciendo aliquid non latet hominem, potuit esse rei utrique commune; quanquam et in ipsis hominibus solet discerni a sapientia scientia. Ut etiam Apostolus dicit: Alii quidem datur per spiritum sermo sapientiae, 115.1137D| alii sermo scientiae secundum eumdem spiritum (I Cor. XII, 8). In Deo autem nimirum non sunt haec duo sed unum, et in hominibus quidem haec ita discerni probabiliter solent ut sapientia pertineat ad intellectum aeternorum, scientia vero ad ea quae sensibus corporis experimur. Sed licet alius aliam differentiam proferat, nisi tamen diversa essent, non sic ab Apostolo distinguerentur. Quod sane si ita est ut nomen scientiae rebus quas per sensum corporis experimur, deputandum sit [al., deputatum], nulla est omnino scientia Dei; non enim Deus per seipsum ex corpore et anima constat, sicut homo. Sed melius dicitur aliam esse scientiam Dei, et non ejusdem generis cujus ista est quae hominum dicitur: 115.1138A| sicut etiam id ipsum quod Deus dicitur longe aliud est quam quemadmodum est dictum quod stetit in synagoga deorum, tamen ad non latere quoquomodo pertinet communicatio ipsa vocabuli. Sic etiam de ira hominis detraho turbulentum motum, ut remaneat vindictae vigor: atque ita utcunque assurgo in notitiam illius quae appellatur ira Dei. Item de misericordia si auferas compassionem, cum ejus quem miserearis, participatus es miseriae, ut remaneat tranquilla bonitas subveniendi et a miseria liberandi, insinuatur misericordiae divinae qualiscunque cognitio. Zelum quoque Dei non repudiemus et aspernemur, cum scriptum inveniamus; sed auferamus de humano zelo pallidam tabem doloris, et morbidam perturbationem animi, remaneatque illud 115.1138B| solum indicium quo corruptio castitatis impunita esse non sinitur, et assurgimus ut incipiamus aliquo modo capere zelum Dei. Quapropter cum legimus etiam Deum dicentem, poenitet me (I Reg. XV, 11), consideramus quid id esse soleat in hominibus opus poenitendi, cum procul dubio reperitur voluntas mutandi; sed in homine cum dolore animi est; reprehendit enim in se quod temere fecit. Auferamus ergo ista quae de humana infirmitate atque ignorantia veniunt, et remaneat solum velle ut non ita sit aliquid quemadmodum erat; sic potest aliquantulum intimari menti nostrae qua regula intelligatur quod poenitet Deum: cum enim poenitere dicitur, vult non esse aliquid sicut fecerat ut esset, sed tamen ut, cum ita esset, ita esse debeat, et, cum ita 115.1138C| esse jam non sinitur, jam non debeat esse ita; perpetuo quodam et tranquillo aequitatis judicio, quo Deus cuncta mutabilia incommutabili voluntate disponit. Sed quoniam praescientiam et scientiam cum laude solemus in hominibus appellare [al., dicere], iramque ipsam solet humanum genus in magnis potestatibus timere potius quam reprehendere, congruenter putamus talia dici de Deo. Qui autem zelat, et quem aliquid poenitet, quanquam [al., quoniam] vel culpari solet, vel in se culpam corrigere, atque ideo cum reprehensione ista de hominibus dici, propterea movet cum legimus esse aliquid in Deo ejusmodi. Sed illa Scriptura, omnibus consulens, propterea magis et ista ponit, ne illa quae placent sic intelligantur in Deo quomodo consueverunt in 115.1138D| hominibus intelligi. Per haec enim quae displicent, cum ea non audeamus sic intelligere in Deo ut inveniuntur in homine, discimus etiam illa sic quaerere quae apta esse atque convenientia putabamus. Nam, si propterea non est illud de Deo dicendum quia in homine displicet, non dicamus incommutabilem Deum, quia de hominibus cum reprehensione dictum est: Non enim est illis commutatio (Psal. LIV, 20). Item sunt quaedam quae in homine laudabilia sunt, in Deo autem esse non possunt, sicut pudor, quae aetatum viridiorum magnum est ornamentum; sicut timor Dei: non enim tantum in veteribus libris laudatur [al., non est tantum in veteribus libris laudatus] , sed Apostolus etiam dicit: Perficientes sanctificationem 115.1139A| in timore Dei (II Cor. VII, 1); qui utique nullus in Deo est. Sicut ergo quaedam laudabilia hominum non recte dicuntur in Deo, sic quaedam culpabilia hominum recte intelliguntur in Deo, non ita ut in hominibus, sed vocabulis tantummodo communibus, longe alia ratione et modo. Nam paulo post idem Samuel, cui dixerat Dominus: Poenitet me quod constituerim regem Saul, ipsi Sauli ait de Deo, quoniam non est sicut homo, ut poeniteat eum (I Reg. XV, 11, 29). Ubi videlicet satis ostendit etiam cum dicit Deus poenitet me, non humano more accipiendum esse, sicut jam, quantum valuimus, disputavimus.
 + Audi etiam qualiter idem subtilissimus disputator praescientiam Dei a natura discernat, in sermone 115.1139B| de verbis Apostoli: Si enim data esset lex quae posset vivificare, omnino ex lege esset justitia (Gal. III, 21). Augustinus (de verbis Apostoli serm. 11): [Eliguntur qui non sunt, nec errat qui eligit, nec vane eligit; eligit tamen, et habet electos, quos creaturus est eligendos, habet autem apud se ipsum, non in natura sua, sed in praescientia sua.] + Idem (in lib. XIV de Civit. Dei, c. 12): Sed quia Deus cuncta praescivit et ideo quoque hominem peccaturum ignorare non potuit, secundum id quod praescivit atque disposuit, civitatem sanctam eam debemus asserere, non secundum illud quod in nostra cogitatione [al., cognitione] pervenire non potuit, quia in Dei + dipensatione [al. dispositione] non fuit: neque enim homo peccato suo divinum potuit perturbare consilium, quasi Deum quod 115.1139C| statuerat mutare compulerit; cum Deum praesciendo utrumque praevenerit; id est et homo, quem bonum ipse creavit, quam malus esset futurus, et quid boni etiam sic de illo esset ipse facturus. Deus enim etsi dicitur statuta mutare, unde tropica locutione in Scripturis sanctis etiam poenituisse legitur Deum (I Reg. XV, 11), juxta id dicitur quod homo speraverat, vel naturalium causarum ordo gestabat, non juxta id quod se Omnipotens facturum esse praescierat. Fecit itaque Deus (sicut scriptum est) hominem rectum (Eccle. VII, 30), ac per hoc voluntatis bonae; non enim rectus esset bonam non habens voluntatem. Bona igitur voluntas opus est Dei; cum ea quippe ab illo factus est homo; mala vero voluntas prima, quoniam omnia opera mala praecessit in 115.1139D| homine, defectus potius fuit quidam ab opere Dei ad sua opera, quam opus ullum. Et ideo mala opera, quia secundum se, non secundum Deum, ut eorum operum tanquam fructuum malorum voluntas ipsa esset velut arbor mala, aut ipse homo in quantum malae voluntatis. Porro mala voluntas, quamvis non sit secundum naturam, sed contra naturam, quia vitium est, tamen ejus naturae est cujus est vitium, quod nisi in natura non potest esse, sed in ea quam creavit ex nihilo, non quam genuit creator de se in se ipso [al., de semetipso]. Sicut genuit verbum per quod facta sunt omnia, quia, etsi de terrae pulvere Deus finxit hominem, eadem terra hominisque [al., omnisque] terrena 115.1140A| materies omnino de nihilo est: animamque de nihilo factam dedit corpori, cum factus est homo: usque adeo autem mala vincuntur a bonis, ut, quamvis sinantur esse ad demonstrandum quam possit et ipsis bene uti justitia providentissima Creatoris [al., ipse bene uti justitia providentissima Creatoris]; bona tamen sine malis esse possunt, sicut Deus ipse verus et summus, sicuti omnis super istum caliginosum aerem coelestis invisibilis visibilisque creatura, mala vero sine bonis esse non possunt, quoniam naturae in quibus sunt, in quantum naturae sunt, utique bonae sunt, detrahitur porro malum non aliqua natura quae accesserat, vel ulla ejus parte, sublata, sed ea quae vitiata ac depravata fuerat sanata atque correcta. Arbitrium igitur voluntatis 115.1140B| tunc est vere liberum, cum vitiis peccatisque non servit: Tale datum est a Deo, quod, amissum proprio vitio, nisi a quo dari potuit, reddi non potest. Unde Veritas dicit: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis (Joan. VIII, 36), id ipsum est autem ac si diceret: Si vos Filius salvos fecerit, tunc vere salvi eritis. Inde quippe liberator unde salvator.
 + Sed quia cum Cicerone et Stoicis Dei praescientiam conaris evertere, audi quid de eo vel contra eum adversus mathematicos agentem sanctus Augustinus in libro de Civitate Dei quinto Christiana veritate disputarit. (de Civit. Dei, lib. V, cap. 9): [Hos, inquiens, Cicero ita redarguere nititur ut non existimet aliquid se adversus eos valere nisi 115.1140C| auferat divinationem, quam sic conatur auferre ut neget esse scientiam futurorum, eamque omnibus viribus nullam esse omnino contendat, vel in homine, vel in Deo, nullamque rerum praedictionem. Ita et Dei praescientiam negat, et omnem prophetiam luce clariorem conatur evertere vanis argumentationibus, et opponendo sibi quaedam oracula quae facile possunt refelli, quae tamen nec ipse convincit. In his autem mathematicorum conjecturis refutandis ejus regnat oratio; quia vere tales sunt ut se ipsae destruant et refellant. Multo sunt autem tolerabiliores qui vel sidera fata constituunt, quam iste qui tollit praescientiam futurorum; nam et confiteri esse Deum, et negare esse praescium futurorum, apertissima insania est: quod et ipse cum videret, etiam 115.1140D| illud tentavit asserere quod scriptum est: Dixit insipiens in corde suo non est Deus (Psal. XIII, 1). Sed non ex sua persona: Vidit enim quam esset invidiosum et molestum. Ideoque Cottam fecit disputantem de hac re adversus Stoicos, in libris De deorum natura, et pro Lucilio Balbo, cui Stoicorum partes defendendas dedit, maluit ferre sententiam, quam pro Cotta, qui nullam divinam naturam esse contendit. In libris vero De Divinatione, ex se ipso apertissime oppugnat praescientiam futurorum. Hoc autem totum facere videtur, ne fatum esse consentiat, et perdat liberam voluntatem, putat enim, concessa scientia futurorum, ita esse consequens fatum, ut negari omnino non possit. Sed quoquomodo se habeant 115.1141A| tortuosissimae concertationes et disputationes philosophorum, nos, ut confitemur summum et verum Deum, ita voluntatem summamque potestatem ac praescientiam ejus confitemur: Nec timemus ne ideo non voluntate faciamus quod voluntate facimus, quia id nos facturos ille praescivit cujus praescientia falli non potest; quod Cicero timuit, ut oppugnaret praescientiam, et Stoici ut non omnia necessitate fieri dicerent, quanquam omnia fato fieri contenderent. Quid est ergo quod Cicero timuit in praescientia futurorum, ut eam labefactare disputatione detestabili niteretur? Videlicet quia si praescita sunt omnia futura, hoc ordine venient quo futura esse praescita sunt, et si hoc ordine venient, certus est ordo rerum praescienti Deo et si certus est ordo 115.1141B| rerum, certus est ordo causarum, non enim fieri aliquid potest quod non aliqua efficiens causa praecesserit. Si autem certus est ordo causarum quo fit omne quod fit, fato, inquit, fiunt omnia quae fiunt; quod si ita est, nihil est in nostra potestate, nullumque est arbritrium voluntatis. Quod si concedimus, inquit, omnis humana vita subvertitur, frustra leges dantur, frustra objurgationes, laudes, vituperationes, exhortationes adhibentur, neque ulla justitia bonis praemia, et malis supplicia constituta sunt. Haec ergo ne consequantur, indigna, et absurda, et perniciosa rebus humanis, non vult esse praescientiam futurorum, atque in has angustias Cicero coarctat animum religiosum, ut unum eligat e duobus, aut esse aliquid in nostra voluntate, aut esse praescientiam 115.1141C| futurorum. Quoniam utrumque arbitratur esse non posse, sed si alterum confirmabitur, alterum tolli, si elegerimus praescientiam futurorum, tolli voluntatis arbitrium; si elegerimus voluntatis arbitrium, tolli praescientiam futurorum. Ipse itaque, ut vir magnus et doctus et vitae humanae plurimum ac peritissime consulens, ex his duobus eligit [al., elegit] liberum voluntatis arbitrium, quod ut confirmaretur, negavit praescientiam futurorum; atque ita dum vult facere liberos, fecit sacrilegos. Religiosus autem animus utrumque eligit, utrumque confitetur et fide pietatis utrumque confirmat. Quomodo, inquit, nam si est praescientia futurorum, sequentur illa omnia quae connexa sunt, donec eo perveniatur ut nihil sit in nostra voluntate. Porro si est aliquid in 115.1141D| nostra voluntate eisdem recursis gradibus eo pervenitur ut non sit praescientia futurorum: nam per illa omnia sic recurritur. Si est voluntatis arbitrium, non omnia fato fiunt; si non omnia fato fiunt, non est omnium certus ordo causarum; si certus causarum ordo non est, nec eorum certus est ordo praescienti Deo, quae fieri non possunt nisi praecedentibus et efficientibus causis. Si rerum ordo praescienti Deo certus non est, non omnia sic veniunt ut ea ventura praescivit. Porro si non omnia sic veniunt ut ab illo ventura praescita sunt, non est, inquit, in Deo praescientia omnium futurorum. Nos adversus istos sacrilegos ausus atque impios, et Deum dicimus omnia scire antequam fiant, et voluntate nos facere quidquid 115.1142A| a nobis non nisi volentibus fieri sentimus et novimus. Omnia vero fato fieri non dicimus: imo nulla fieri fato dicimus; quoniam fati nomen ubi solet a loquentibus poni, id est in constitutione siderum qua quisque conceptus aut natus est, quoniam res ipsa inaniter asseritur, nihil valere monstramus. Ordinem autem causarum, ubi voluntas Dei plurimum potest, neque negamus, neque fati vocabulo nuncupamus. Nisi forte ut fatum a fando dictum intelligamus, id est, a loquendo: non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis: Semel locutus est Deus, duo haec audivi quoniam potestas Dei est; et tibi, Domine, misericordia qui reddis [al., quia tu reddes] unicuique secundum opera ejus (Psal. XXI, 12, 13). Quod enim dictum est, semel locutus 115.1142B| est, intelligitur immobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus, sicut novit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. Hac itaque ratione possemus a fando fatum appellare, nisi hoc nomen jam in alia re soleret intelligi, quo corda hominum nolumus inclinari. Non est autem consequens ut, si Deo certus est omnis ordo causarum, ideo nihil sit in nostrae voluntatis arbitrio. Et ipsae quippe nostrae voluntates in causarum ordine sunt, qui certus est Deo, ejusque praescientia continetur, quoniamae et humanae voluntates humanorum operum causae sunt. Atque ita qui omnes rerum causas praescivit, profecto in eis causis etiam nostras voluntates ignorare non potuit, quas nostrorum operum causas esse praescivit. Nam et illud quod 115.1142C| idem Cicero concedit, nihil fieri, si causa efficiens non praecedat, satis est ad eum in hac quaestione redarguendum. Quid enim eum adjuvat quod dicit, nihil quidem fieri sine causa, sed non omnem causam esse fatalem, quia est causa fortuita, est naturalis, est voluntaria? Sufficit quia omne quod fit, non nisi causa praecedente fieri confitetur. Nos enim eas causas quae dicuntur fortuitae, unde etiam fortuna nomen accepit, non esse dicimus nullas sed latentes: easque tribuimus vel Dei veri, vel quorumlibet spirituum voluntati, ipsasque naturales nequaquam ab illius voluntate sejungimus qui est auctor omnis conditorque naturae. Jam vero causae voluntariae aut Dei sunt, aut angelorum, aut hominum, aut quorumque animalium, si tamen voluntates appellandae sunt animarum 115.1142D| [al., animalium] rationis expertium motus illi quibus aliqua faciunt secundum naturam suam, cum quid boni malive vel appetunt vel evitant. Angelorum autem voluntates dico seu bonorum, quos angelos Dei dicimus, seu malorum, quos angelos diaboli vel etiam daemones appellamus, sic et hominum, bonorum scilicet et malorum. Ac per hoc colligitur non esse causas efficientes omnium quae fiunt, nisi voluntarias illius naturae scilicet quae spiritus vitae est. Nam et aer iste seu ventus dicitur spiritus, sed, quoniam corpus est, non est spiritus vitae. Spiritus ergo vitae qui vivificat omnia (II Esdr. IX, 6), creatorque est omnis corporis et omnis creati spiritus, ipse est Deus Spiritus utique non creatus; in 115.1143A| ejus voluntate summa potestas est, quae [al., qua] creatorum spirituum bonas voluntates adjuvat, malas judicat, omnes ordinat, et quibusdam tribuit potestatem, quibusdam non tribuit. Sicut enim omnium naturarum creator est, ita omnium potestatum dator, non voluntatum: malae quippe voluntates ab illo non sunt, quoniam contra naturam sunt quae ab illo est. Corpora igitur magis subjacent voluntatibus, quaedam nostris, id est omnium animantium mortalium, et magis hominum quam bestiarum: quaedam vero angelorum; sed omnia maxime Dei voluntati subdita sunt: cui etiam voluntates omnes subjiciuntur, quia non habent potestatem, nisi quam ille concedit. Causa itaque rerum, quae facit nec fit, Deus est, aliae vero causae et faciunt 115.1143B| et fiunt, sicut sunt omnes creati spiritus, maxime rationales; corporales autem causae, quae magis fiunt quam faciunt, non sunt inter causas efficientes annumerandae; quoniam hoc possunt quod ex ipsis faciunt spirituum voluntates. Quomodo igitur ordo causarum, qui praescienti certus est Deo, id efficit ut nihil sit in nostra voluntate, cum in ipso causarum ordine magnum habeant locum nostrae voluntates? Contendat ergo Cicero cum eis qui hunc causarum ordinem dicunt esse fatalem, vel potius ipsum fati nomine appellant, quod nos abhorremus praecipue propter vocabulum quod non in re vera consuevit intelligi. Quod vero negat ordinem omnium causarum esse certissimum, et Dei praescientiae notissimum, plus eum quam Stoici detestamur. Aut 115.1143C| enim esse Deum negat, (quod quidem inducta alterius persona in libris de deorum natura facere molitus est), aut si esse confitetur Deum, quem negat praescium futurorum, etiam sic nihil dicit aliud quam quod ille: Dixit insipiens in corde suo, non est Deus (Psal. XIII, 1): qui enim non est praescius omnium futurorum, non est utique Deus. Quapropter et voluntates nostrae tantum valent quantum Deus eas valere voluit atque praescivit; et ideo quidquid valent certissime valent, et quod facturae sunt, ipsae omnino facturae sunt: quia valituras atque facturas ille praescivit cujus praescientia falli non potest; quapropter si mihi fati nomen alicui rei adhibendum placeret, magis dicerem fatum esse infirmioris potentioris voluntatem qui eum habet in potestate, 115.1143D| quam illo causarum ordine, quem non usitato sed suo more Stoici fatum appellant, arbitrium nostrae voluntatis auferri.
 (Idem, c. 10.) Unde nec illa necessitas formidanda est, quam formidando Stoici laboraverunt causas rerum ita distinguere ut quasdam subtraherent necessitati, quasdam subderent; atque in his quas esse sub necessitate noluerunt, posuerunt etiam nostras voluntates, ne videlicet non essent liberae, si subderentur necessitati. Si enim necessitas nostra illa dicenda est quae non est in nostra potestate, sed etiam si nolimus, efficit quod potest, sicut est necessitas mortis, manifestum est voluntates nostras quibus recte vel perperam vivitur, sub tali necessitate 115.1144A| non esse: multa enim facimus, quae, si nollemus, non utique faceremus; quo primitus pertinet ipsum velle. Nam si volumus, est, si nolumus, non est. Non enim vellemus, si nollemus. Si autem illa definitur esse necessitas secundum quam dicimus, necesse esse ut ita sit aliquid vel ita fiat, nescio cur eam timeamus ne nobis libertatem auferat voluntatis: neque enim et vitam Dei et praescientiam Dei sub necessitate ponimus, si dicamus necesse esse Deum semper vivere et cuncta praescire-sicut nec potestas ejus minuitur cum dicitur mori fallique non posse. Sic enim hoc non potest, ut potius si posset minoris esset utique potestatis, recte quippe omnipotens dicitur, qui tamen mori et falli non potest. Dicitur enim omnipotens faciendo quod vult, non 115.1144B| patiendo quod non vult; quod si ei accideret, nequaquam esset omnipotens. Unde propterea quaedam non potest, quia omnipotens est: sicut etiam cum dicimus necesse esse ut cum volumus, libero velimus arbitrio, et verum procul dubio dicimus, et non ideo ipsum liberum arbitrium necessitati subjicimus, qua adimimus libertatem [al., quae adimit]. Sunt igitur nostrae voluntates, et ipsae faciunt quidquid volendo facimus, quod non fieret si nollemus: quidquid autem aliorum hominum voluntate nolens quisque patitur, etiam sic voluntas valet, et si non illius tamen [al., tantum] hominis voluntas, sed potestas Dei est. Nam si voluntas tantum esset nec posset quod vellet, potentiore voluntate impediretur, nec sic tamen voluntas, nisi voluntas esset, nec 115.1144C| alterius, sed ejus esset qui vellet, etsi non posset implere quod vellet. Unde quidquid praeter suam voluntatem patitur homo non debet tribuere [al., retribuere] humanis vel angelicis, vel cujusquam creati spiritus voluntatibus, sed ejus potius qui dat potestatem volentibus. Non ergo propterea nihil est in nostra voluntate, quia Deus praescivit quid futurum esset in nostra voluntate: non enim qui hoc praescivit, nihil praescivit. Porro si ille qui praescivit quid futurum esset in nostra voluntate, non utique nihil, sed aliquid praescivit, profecto et illo praesciente est aliquid in nostra voluntate. Quocirca nullomodo cogimur aut retenta praescientia Dei tollere voluntatis arbitrium, aut retento voluntatis arbitrio Deum quod nefas est, negare 115.1144D| praescium futurorum. Sed utrumque amplectimur, utrumque fideliter et veraciter confitemur: illud ut bene credamus, hoc ut bene vivamus; male autem vivitur nisi de Deo bene creditur. Unde absit a nobis ejus negare praescientiam ut liberi esse velimus, quo adjuvante sumus liberi vel erimus! Proinde non frustra sunt leges, objurgationes, exhortationes, laudes et vituperationes, quia et ipsas futuras esse praescivit, et valent plurimum quantum eas valituras esse praescivit, et preces valent ad ea impetranda quae se precantibus concessurum esse praescivit, et justa praemia bonis factis, et peccatis supplicia constituta sunt. Neque enim ideo peccat homo quia Deus illum peccaturum praescivit; imo 115.1145A| ideo non dubitatur ipsum peccare cum peccat, quia ille cujus praescientia falli non potest, non fatum, non fortunam, non aliquid aliud, sed ipsum peccaturum esse praescivit; qui si nolit, utique [al., omnino] non peccat: sed, si peccare noluerit, etiam hoc ille praescivit
 (Ibid., c. 11). [Deus itaque summus et verus, cum Verbo suo et Spiritu sancto, quae tria unum sunt, Deus unus omnipotens creator et factor omnis animae atque omnis corporis cujus sunt participatione felices, quicunque sunt veritate, non vanitate felices, qui fecit hominem rationale animal ex anima et corpore, qui eum peccantem nec impunitum esse permisit, nec sine misericordia dereliquit, qui bonis et malis essentiam etiam cum lapidibus, vitam seminalem 115.1145B| etiam cum arboribus, vitam sensualem etiam cum pecoribus, vitam intellectualem cum solis angelis, dedit; a quo est omnis modus, omnis species, omnis ordo, a quo est mensura, numerus, pondus, a quo est quidquid naturaliter est, cujuscunque generis est, cujuslibet aestimationis est; a quo sunt semina formarum, formae seminum, motus seminum atque formarum; qui dedit et carni originem, pulchritudinem, valetudinem, propagationis fecunditatem, membrorum dispositionem, salutem, concordiam; qui et animae irrationali dedit memoriam, sensum. appetitum; rationali autem insuper mentem, intelligentiam, voluntatem, qui non solum coelum et terram, nec solum angelum et hominem, sed nec exigui et contemptibilis animantis viscera, 115.1145C| nec avis pennulam, nec herbae flosculum, nec arboris folium sine suarum partium convenientia, et quadam veluti pace dereliquit, nullo modo est credendus regna hominum, eorumque omnium dominationes et servitutes a suae providentiae legibus alienas esse voluisse.]
 + Idem in homilia 53 in Evangelium Joannis: Cum autem tanta signa fecisset coram eis non crediderunt in eum, ut sermo Isaiae prophetae impleretur, quem dixit: Domine, quis credidit auditui nostro, et brachium Domini cui revelatum est? (Joan. XII, 37; Isa. LIII, 1.) Ubi satis ostendit brachium Domini ipsum Dei Filium nuncupatum, etc. Quidam ergo inter se mussitant, et ubi possunt aliquando proclamant, 115.1145D| et turbulenta disceptatione contendunt dicentes: quid fecerunt Judaei, vel quae culpa eorum fuit, si necesse erat ut sermo Isaiae prophetae impleretur? quibus respondemus Deum praescium futurorum per Prophetam praedixisse infidelitatem Judaeorum, praedixisse tamen, non fecisse: non enim propterea quemquam Deus ad peccatum cogit, quia futura hominum peccata jam novit? Fecerunt ergo peccatum Judaei, quod eos facere non compulit, cui peccatum non placet, sed facturos esse praedixit, quem nihil latet. Et ideo si non malum, sed bonum facere voluissent, non prohiberentur, et hoc facturi praeviderentur ab eo qui novit quid sit quisque facturus, et quid ei sit pro ejus opere redditurus. 115.1146A| + Quibus enucleatissimis beati Patris sententiis pene omnes superius comprehensi sententiarum tuarum fetores exhausti sunt. Verum non ab re esse duximus, si adhuc ejusdem Patris dicta ad medium producamus, qualiter de poenis a Deo retributis atque retribuendis senserit, ex libro videlicet ejus contra adversarium legis et prophetarum.
 (Contra advers. leg. et proph. lib. I, cap. 15.) [Porro autem cui displicet peccator prohibitus a ligno vitae, quid nisi impune vult male vivere? Nec magnum erat Deo et alio quolibet modo vitam subtrahere homini, quem vivere noluisset; sed quoniam rationales animae de sapientia vivunt, quarum mors est insipientia, hujus rei significandae gratia lignum vitae (Gen. II, 9) in paradiso fructu suo mori hominem 115.1146B| nec corpore sineret. Quod ergo inde separatus traditus est morti consumendus aetate (Gen. III, 22, 23), quod nequaquam illi accidisset, si semper eodem cibo frueretur, significatum est quod prius ab spiritali vitae ligno propter peccatum anima ejus exclusa est, et ita quadam sua interiore morte jam mortua; nam de sapientia scriptum est: Lignum vitae est amplectentibus eam (Prov. III, 18). Quod iste non intelligens ait: Quatenus ergo ante maledictum immortalis homo perpetuo vivere poterat, qui nondum ex ista arbore cibum sumpserat, quasi aliquis ei dixerit, aut in illo libro alicubi legerit, quod nondum Adam sumpserat ex cibo arboris vitae; quin potius intelligendus est, quoniam inde illi vita in corpore perpetua suppetebat, ne vetustate consumeretur aetatis. 115.1146C| Ad hoc inde prohibitus, ut ex peccati poena jam illi esset necessitas mortis: quomodo, inquit, ex Dei maledicto mori coeperit, cum vita ipsa nunquam ex ipso initium sumpserit, quasi optaverit ei Deus mortem, sicut homo homini, ac non Dei verba ad sententiam pertineant punientis, non ad iram maledicentis. Punire autem morte corporali, fuit a vitae arbore separare, cum jam fuisset spiritaliter mortuus, animo utique separatus ab alimento sapientiae: Deus itaque quid ei contigisset in animo significare voluit, separando eum a ligno vitae, quo significabatur sapientia. Sed ista, inquit, arbor, quae in paradiso vitae fructus ferebat, cui proderat? Cui? nisi prius illis primis hominibus masculo et feminae, qui prius in paradiso fuerant constituti. Deinde istis de paradiso 115.1146D| pro merito suae iniquitatis ejectis mansit ad memoriam significandae spiritalis arboris vitae, quod est, ut diximus, ipsa sapientia, beatarum cibus immutabilis animarum. Utrum autem illo cibo nunc vescatur aliquis, nisi forte Henoch et Helias, non temere asseverandum puto: ligno tamen illo vitae, quod est in spirituali paradiso, nisi alerentur animae beatorum, non, pro munere pietatis et fidelissimae confessionis, latronis animae credentis in Christum legeremus paradisum eodem Dei munere fuisse concessum: Amen, inquit, dico tibi, hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXIII, 43). Esse autem ibi cum Christo, hoc est esse cum vitae ligno. Ipse est quippe sapientia, de qua, ut superius commemoravi, scriptum 115.1147A| est, lignum vitae est amplectentibus eam (Prov. III, 18).
 (Cap. 16.) Nunquidnam et hoc refellendum est quod velut acute, ut sibi videtur, irridet: primo Deum non praescisse quod contigit; deinde implere non valuisse quod magnopere cogitavit; tertio ad maledictum se convertisse superatum. Unde scit Deum non praescisse quod contigit? an quia contigit? quinimo si non contigisset, nullomodo id praescisset futurum, quia non erat futurum. Aut si putat propterea non praescisse, quia si praescisset, ne contingeret providisset [al., praevidisset], potest hoc et de Christo dicere, qui talentum dedit homini nihil acquisituro, quod propterea utique dederat ut ejus augeretur pecunia, quidquid est quod illa significat 115.1147B| (Matth. XXV, 24, etc.). Ergo quia contigit ut ille sua pigritia nihil acquireret, hoc non praescivit ille qui dedit? Dicere etiam potest non implesse de hoc lucro Christum quod magnopere cogitavit. Potest et illud tertium, ad maledictum se convertisse superatum, quoniam dixit: Ligate illi manus et pedes, et projicite eum in tenebras exteriores (Matth. XXII, 13), sicut de Adam dictum est ut, a ligno vitae separatus (Gen. III, 22 et 23), morte etiam corporis plecteretur. Huic enim homini deserto deficientis [al., definientis] maledictum videtur impotentis imperium. Dicat ergo impotentem Christum, quoniam de acquirenda spiritali pecunia non potuit quod cupiebat efficere; dicat aemulum ac malitiosum, quod servo suo inviderit lucem ac salutem, quem projici 115.1147C| jussit in tenebras, ubi esset fletus et stridor dentium (Matth. XXII, 13). Si autem de Christo ista non dicit, ne hoc modo se judicet non esse Christianum; cur audet dicere de hominis conditore, et peccati merito damnatore, quod non audet dicere de hominis redemptore? Et si ejus praecepta contempserit, poena aeternae mortis plectetur, ultore eodem ipso scilicet. Nam in quem alium nisi in Christum haec maledicta nesciens iste jaculatur? Quandoquidem ille ait: Si crederetis Moysi, crederetis et mihi: de me enim ille scripsit (Joan. V, 46). Quid enim Pater sine Filio, vel tunc fecit vel unquam facit. Si ergo salubriter non solum bonitatem, verum etiam severitatem Dei sancta Scriptura commendat, quoniam et amatur Deus utiliter et timetur (unde Apostolus eodem loco 115.1147D| utrumque commemorat, dicens: Vides ergo bonitatem et severitatem Dei [Rom. XI, 22], quid est quod iste insanus et praeceps, cum Christianum esse se jactet, et hoc reprehendit in Deo prophetarum, quod in Deo invenit apostolorum? quoniam idem Deus est et illorum et istorum. Quod autem de isto commemoravi quem pigrum servum misit in tenebras exteriores (Matth. XXV, 24), severitas est Dei, ubi nec futurorum improvidus dicitur quia tali pecuniam suam credidit; nec impotens, quia quem ut bene ageret non ipse rexit, ipse correxit; nec aemulus ac malitiosus quod a luce separatum in tenebras misit. Hoc de omnibus poenis hominum, quae leguntur in Propheticis libris inflictae fuisse peccantibus, debet 115.1148A| fidelis lector advertere. Hoc ergo etiam de diluvio. Neque enim Dominus Jesus non tale aliquid futurum in suo praenuntiavit adventu, quando ait: Sicut in diebus Noe manducabant et bibebant, novellabant, aedificabant, nubebant, uxores ducebant, venit diluvium et perdidit omnes. Sic erit et adventus Filii hominis (Luc. XVII, 26). Hoc et de obduratione cordis Pharaonis: Neque enim Novi Testamenti litterae non dicunt de quibusdam: Tradidit illos Deus in reprobam mentem, ut faciant quae non conveniunt (Rom. I, 18). Hoc de spiritu mendaci, quem Deus, qui bene utitur etiam malis, justissimo judicio ad impium regem decipiendum misit (III Reg. XXII, 20). Sicut Michaeas propheta sibi in visione prophetica demonstratum esse testatur: neque enim dubitavit tale aliquid 115.1148B| quid dicere apostolus Paulus, cum se sciret verissime dicere, ubi ait: Mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio, et judicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati (II Thess. II, 10). Hoc de facto per Moysen, cui Deus dixit: Accipe omnes duces populi, et victima illos Domino contra solem, hoc est in manifesto per diem (Num. XXV, 4). Vel quod factum idolum Moyses ita vindicavit ut nec proximo suo quisque parceret, ferro perimens impios (Exod. XXXII, 27 et 28). Neque enim et Dominus Jesus non dixit: Eos autem qui noluerunt me regnare sibi, adducite; interficite coram me (Luc. XIX, 27): Ubi profecto, quia mortem significat animarum, magis est utique illa fidelibus horrenda et metuenda quam corporum. Unde idem 115.1148C| Dominus dicit: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere; sed potius eum timete qui potest et animam, et corpus perdere in gehennam (Matth. X, 28). Hujus generis mortes, per quas animae mittuntur in gehennam, si quis fideli mente (ut dignum est) cogitaverit, valde viliter aestimabit quamlibet ingentissimam stragem, et sanguinis fluvios mortalium corporum, et quomodocunque quandocunque moriturorum; quas caedes iste exaggerans et scholastica vanitate describens, ad blasphemandum Deum, qui talibus mortibus eos quibus hujusmodi terror utilis fuerat flagellabat; horrorem incutit mortalibus sensibus, et aliquid se agere putat calces adversus stimulum jaciendo, ut, cum de morte carnis accusat Dei providentiam, in 115.1148D| morte cordis intratur (al., mittatur) in gehennam. Quis autem utriuslibet sexus homo non mallet gladio trucidari, etiam illo modo quo trucidavit Sacerdos Phinees (Num. XXV, 7, 8, 11) fornicarios in ipso complexu nefariae voluptatis, terribile constituens adversus exsecrandas libidines ultionis exemplum, propter quod maxime Deo placuit, quis, inquam, non mallet tali genere mortis interfici? Quis non postremo igne consumi, vel ferinis morsibus per ipsa pudenda laniari, quam mitti in gehennam ignis aeterni? Cur igitur Deus Christianorum peccantes talibus mortibus puniat, ut, post corporis interitum transitorium, sequatur in gehennam sine fine supplicium, nisi (al., nonne), quia testamenti utriusque 115.1149A| unus est Deus? Nam possent Judaei dicere adversus hujus impietatem, quantumlibet exaggeret bella, caedes, vulnera, funera, sanguinem, longe incomparabiliter Deo nostro Deum se habere mitiorem: longe scilicet mitius punientem transituris ( al., transitoriis) mortibus corporum, quam flammis perpetuis gehennarum. At enim propterea videtur huic Deus legis et prophetarum, qui unus et verus est Deus, crimine crudelitatis arguendus, quia propter levissimas causas vel etiam erubescendas poenam mortis vel corporalis inflixit, quod David populum numerasset, quod infantes, sicut iste dicit, filii Heli sacerdotis de ollis vel cacabis Deo praeparatis aliquid degustassent: qua in re non disputo quantum et quam perniciosum elationis vitium tam sancto viro, 115.1149B| ut velle Dei populum numerare subrepserit, eorumque mortibus non aeternis, sed jam humana conditione venturis, et celeriter transituris, fuerit flagellatus, quorum fuerat multitudine inflatus (II Reg. XXIV, 10, etc.). Nec dico filios Heli non fuisse infantes, ut iste loquitur, nesciens quid loquatur, sed ejus aetatis qua possent et deberent, pro sacrilego ausu quo se Domino Deo in sacrificiis praeferebant, digna coercitione cohibere (I Reg. II, 2, 12, seq.); quod neglectum Deus, non sibi consulens, sed populo cui religio pietasque profuisset, bello etiam vindicavit, ubi Dei timorem potuerunt augere victuri, per eorum mortes qui fuerant, et, si se nescirent post non longa temporum spatia morituri. Mortibus quippe corporum legimus alios etiam mortuos 115.1149C| propter non sua, sed aliena peccata (I Reg. IV, 10). Ubi magis est in dolore cordis plaga viventium, quam in resolutione carnis poena morientium; ubi animae de corporibus exeuntes suas causas habent vel malas vel bonas, non propterea gravatae quia exutae; animarum vero morte alius pro alio plectitur nemo. Sed hoc dico, quantum existimet iste fuisse peccatum, Quod in convivio nuptiali inventus est homo non habens vestem nuptialem. Puto, si humana consideratione ista metiamur, huic aliquantulum sufficere debuit erubescere, et, ut plurimum invitantis indignatio protenderetur, vestem mutare compelli. Et tamen dictum est: Ligate illi manus et pedes, et projicite eum in tenebras exteriores; ibi erit fletus et stridor dentium (Matth. XXII, 12, 13). Sed 115.1149D| quod dicitur ( al., sed dicit), non levem culpam significat vestem non habuisse nuptialem quoniam ista parva magnarum signa sunt rerum. Sic ergo et sacrificia visibilia, cum sint in terrenis rebus exigua, magnarum, quoniam (al., et) divinarum signa sunt rerum, in quibus filii Sacerdotis se ipsos Deo, cujus honor in sacrificiis attenditur, praeferebant. Non autem ille conviva se praetulit sponso, sed tantum non congruit, quia nuptiarum (al., nuptialem) tunicam non habebat. Verumtamen inter ipsas poenas quibus utrumque vindicatum est, ille quid distet advertit, quamque incomparabiliter ista illam vincat, intelligit qui corporalibus et temporalibus spiritalia et sempiterna praeponit. Verum quid opus est de mysticis 115.1150A| significationibus sacrificiorum vestisque nuptialis inconvenientem carnalibus sensibus velle inculcare sermonem? Ecce quod est manifestius proferamus. Evangelium legi veteri comparans Dominus, et non illud malum quod homines ante dedicerant, sed quod ipse docebat, perfectius esse contestans. Audistis, inquit, quia dictum est: Non occides; qui autem occiderit, reus erit judicio. Ego autem dico vobis: Quicunque iratus fuerit fratri suo, reus erit judicio; qui autem dixerit Racha, reus erit consilio: qui autem dixerit Fatue, reus erit gehennae ignis (Matth. V, 21, 22, 23). Quid tam parvum in peccatis, quam fratri dicere Fatue? quid tam magnum in suppliciis, quam gehenna ignis? Si in lege vel prophetis iste invenisset aliquem, quoniam dixisset fratri suo Fatue, lapidare jussum 115.1150B| fuisse divinitus, quantae Deum crudelitatis argueret? Quis non autem non dico lapidari, sed per singulos artus, imo per singula corporis frusta paulatim atque minutatim vivens et sentiens dilamari consumique maluisset, quam gehennae ignibus nuncupari? Absit tamen ut crudeliorem quisquam dicat Evangelii quam legis Deum! intelligens utriusque esse unum et eumdem Deum, in lege terrentem carnalibus, in Evangelio spiritalibus poenis, et ibi et hic fidelem, nusquam crudelem. Quid illud? nonne si a Christo linguam reperiret alienam, in eumque blasphemam, et (qualis est hujus) impia garrulitate damnabilem, acerbius et amarius exagitaretur, quam quod iste, de obsonio sacrificii praegustato, corporalem temporalemque poenam sacrilegio sic indignatur 115.1150C| ingestam? ubi venturum se Dominus et ad sinistram positis gentibus minatur esse dicturum: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41, 42). Hujus tanti supplicii quaero [al. quaeris] causam. Esurivi, inquit, et non dedistis mihi manducare; ecce pro esca temporali non ablata, sed non data aeternum et horrendum supplicium comminatur, et recte, si consulas veritatem. Perparum est enim quod in eleemosynis datur; sed cum pie datur, aeternum inde meritum comparatur: et ideo potius, quia parum est quod datur, magna impietate non datur. Unde non mirum est quod tantae sterilitati, velut infructuosarum arborum, ignis aeterni supplicium praeparatur. Si autem consulas hominem ut de suo respondeat, ubi [al. tibi] omnis 115.1150D| homo mendax, contemnit culpam et exaggerat poenam, illam quippe non videt mente carnali, hanc exhorret carne mortali. Talis est iste in omnium hominum qui puniuntur vel corripiuntur in Veteri Testamento, longe mitioribus quam leguntur in Evangelio, corporalibus poenis. Quod enim diluvium comparari aeternis ignibus potest? quae caedes? quae vulnera? quae corporum mortes cruciatibus sempiternis? Viginti quatuor millia cadentium (Num. XXV, 9), tanto buccarum strepitu inflat insanus, quasi non innumerabilia millia quotidie moriantur toto orbe terrarum, sed transitoria ista corporis [al. corporum] mors est. Quis vero aestimare possit quot millia stabunt ad sinistram ex omnibus gentibus, quae sempiternis 115.1151A| damnanda sunt ignibus? Eat iste et clamet ore aperto, et oculis clausis, quasi confessus sit Deus suam crudelitatem, quia dicit per prophetam: Exacuam sicut fulgur gladium meum, inebriabo sagittas meas sanguine, et gladius meus manducabit carnes de sanguine vulneratorum (Deut. XXXII, 41, 42). De quibus verbis sic iste accusat Deum velut semper humanum sanguinem esurientem; quasi dixerit: inebriabo me sanguine, et manducabo carnes de sanguine vulneratorum. Sed quantumlibet hanc utilem Dei comminationem tanquam facinoris avidam, et, ut dicit, in sola crudelitate malis tantummodo gloriantem, vanus et vesanus exhorreat. Quid aut quantum valet, verbis comparata dicentis: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum qui paratus est 115.1151B| diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Ibi non sanguine inebriabuntur sagittae, sed non satiabuntur membris omnibus flammae; nec carnes gladius manducabit, sensum doloris citius auferens mortuis quam inferens vulneratis; sed nemo cruciatibus saltem moriendo subtrahitur, ne in moriente simul etiam ipsa poena moriatur. Cur non hic dicit: colendum ne istum, an potius exsecrandum fugiendumque esse dicemus? An timet de Christo ista dicere, ne ipsius ignis aeterni supplicium non evadat, quo ille impios praeparat mittere? Et ignorat miser haec dicendo de Deo prophetarum, de ipso se dicere cujus tam tremendam severitatem in Evangelio formidat offendere.
 Reprehendit etiam quod poenas impiorum, significatas 115.1151C| per uvam fellis, et botrum amaritudinis, et furorem draconum atque aspidum, collectas dicit esse Deus apud se, et signatas in thesauris suis, reddendas in tempore, cum lapsus fuerit pes eorum (Deut. XXXII, 32, 33, 34); ignorans thesauros hic appellatos occultas dispositiones Dei qui disponit reddere unicuique secundum opera ejus (Ib., c. 17). Unde Apostolus dicit: Tu autem secundum duritiam cordis tui et cor impoenitens thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera ejus (Rom. II, 5, 6). Apud quem enim sibi thesaurizat iram cor impoenitens, nisi apud eum qui vivos est judicaturus et mortuos? Neque enim nesciunt etiam illi veteres libri thesaurum desiderabilem (Prov. XXI, 20), de quo ibi scriptum est, quod requiescat in ore 115.1151D| sapientis: Et in Proverbiis legitur, quia Deus thesaurizat diligentibus se salutem. Et Isaias propheta dicit: In thesauris est salus nostra, ibi sapientia et disciplina et pietas ad Dominum (Isa. XXXIII, 6). Hi sunt thesauri justitiae, sed vaniloqui et mentis seductores adversantes litteris sacris, quas intelligere nolunt: eligunt ex eis aspera quae ibi leguntur, ad commendandam severitatem Dei, et de litteris Evangelicis atque apostolicis levia quae ibi leguntur ad commendandam bonitatem Dei, et apud homines imperitos hinc ingerunt horrorem, inde quaerunt favorem; quasi difficile sit ut quisquam similiter blasphemus atque impius eo modo adversetur Novo Testamento, quo iste Veteri, carpens de Veteri quibus ibi commendatur 115.1152A| Dei bonitas, et econtrario de Novo, quibus ibi commendatur Dei severitas; et clamet invidiosus atque venenosus: Ecce qui Deus colendus est, misericors et miserator, longanimis et multae misericordiae: qui non in finem irascetur, nec in aeter num indignabitur: qui non secundum peccata nostra facit nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuit nobis; sed quantum distat oriens ab occidente, longe facit [al., fecit] a nobis peccata nostra, qui sicut miseratur pater filios, sic miseratur timentes se (Psal. CII, 8-13). Qui dicit: Nolo mortem impii [al., peccatoris ], quantum ut revertatur [al., tantum ut convertatur] et vivat (Ezech. XVIII, 23). Non ille qui propter lucrorum avaritiam etiam eum servum qui non perdidit talentum quod acceperat, sed tantum 115.1152B| quia non amplius acquisivit, ligatis manibus et pedibus projecturus sit [al., projici jussit] in tenebras exteriores, ubi esset ei fletus et stridor dentium (Matth. XXII, 12), et qui hominem non habentem vestem nuptialem de convivio suo tollit et similiter alligatum simili supplicio punit; et qui venientibus ad se et pulsantibus et dicentibus: Domine, aperi nobis, respondet: Non vos novi (Matth. XXV, 12); tantum quia oleum secum quod infunderent suis lampadibus, non tulerunt; et qui propter unum contumeliosum verbum mittit in gehennam, et qui pro temporali cibo non accepto, igne damnat aeterno (Matth. V, 22, etc.). Haec atque hujusmodi si quis vesana mente sacrilegus inde lenia, hinc aspera colligat, ac sic homines utrarumque litterarum imperitos 115.1152C| a Christo tanquam saevo et crudeli conetur avertere, et ad Deum prophetarum misericordem mitemque convertere, nonne et huic ipsi qui hoc facit, Veteri Testamento, quod ab homine similiter sacrilego posset fieri Novo, impurus atque impius apparebit? Qui autem recte colit Deum, et profecto utriusque Testamenti invenit unum Deum, et ejusdem unius Dei in utroque diligit bonitatem, in utroque metuit severitatem, in illo intelligens promissum Christum, in isto accipiens redditum Christum. Nonne ibi prius in illis veteribus libris lectum est non reddendum malum pro malo, ubi praecipitur, ut si jumentum inimici sui errare quisque invenerit, revocet Domino ejus, et si cecidisset in via, non pertranseat, sed levet cum illo? (Exod. XXIII, 5.) Nonne ibi prius scriptum est 115.1152D| quod Apostolus ponit: Si esurit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi? (Rom. XII, 20; Prov. XXV, 21.) Nonne ibi prius homo Dei Deo suo quod ei utique scit placere dicit: Domine Deus meus, si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala? (Psal. VII, 4.) Nonne ibi prius Jeremias propheta describit sancti patientiam praebentis percutienti se maxillam? (Thren. III, 30.) Nonne ibi prius per alium prophetam praecipitur ut malitiae unusquisque fratris sui non remi niscatur? (Lev. XIX, 18.) Quid est ergo quod iste blasphemus haec tanquam contraria Veteri Testamento de Novo colligit, aut utrasque litteras nesciens, aut ut decipiat imperitos se scire dissimulans? A 115.1153A| quo tamen, si quaeratur utrum non reddat malum pro malo, qui pro cibo non accepto in ignem mittit aeternum (Matth. XXV, 42), profecto turbabitur et admonebitur incomparabiliter esse mitius oculum pro oculo, dentem pro dente (Exod. XXI, 24) homini auferre, ubi mensura vindictae modum non transit injuriae (Lev. XXIV, 19, 20) quam quod propter exhibitam humanitatem tantam reprehendere [rependere] severitatem, ubi transitoria est culpa, et finem non habet poena: atque ita discet, si pervicax non est, in utroque Dei unius Testamento, et amandam bonitatem et timendam severitatem. Quamvis enim in Veteri Testamento propter temporalium bonorum promissionem malorumque comminationem servos pariat temporalis Hierusalem: 115.1153B| in Novo autem, ubi fides imperat charitatem, qua lex possit impleri, non magis timore poenae quam delectatione [al., dilectione] justitiae liberos pariat aeterna Hierusalem: tamen et illis temporibus fuerint justi spiritales, quos non occidebat littera jubens, sed vivificabat spiritus juvans. Unde et fides venturi Christi habitabat utique in prophetis, venturum pronuntiantibus Christum; et nunc sunt plurimi carnales, qui vel haereses faciunt, non intelligendo Scripturas, vel in ipsa Catholica aut adhuc parvuli lacte nutriuntur, aut tanquam palea perseverans futuris ignibus praeparantur. Sicut autem Deus unus et verus creator bonorum est, et temporalium et aeternorum, ita idem ipse auctor est amborum Testamentorum, quia et Novum in Veteri est 115.1153C| figuratum, et Vetus in Novo est revelatum. Ignoscendi autem misericors mansuetudo, propter quam dictum est: Non solum septies, sed etiam septuagies septies fratri remittenda esse peccata (Matth. XVIII, 22): non ad hoc valet, ut sit iniquitas impunita, aut torpens et dormiens disciplina, quod potius obsit quam diligens vigilansque vindicta. Claves quippe regni coelorum sic dedit Christus Ecclesiae, ut non solum diceret: Quae solveritis super terram, soluta erunt et in coelis (Matth. XVI, 19); ubi apertissime bonum, non malum pro malo reddit Ecclesia; verum et adjungeret: Quae ligaveritis in terra, erunt ligata et in coelo, quia bona est et vindicandi justitia. Illud enim quod ait: Si nec Ecclesiam audierit, sit tibi tanquam ethnicus et publicanus (Matth. XVIII, 115.1153D| 17), gravius est quam si gladio feriretur, si flammis absumeretur, si feris subrigeretur [al. subjiceretur]. Nam ibi quoque subjunxit: Amen dico vobis, quae ligaveritis in terra erunt ligata et in coelis. Ut intelligeretur quam gravius sit punitus, qui velut relictus est impunitus. Hic dicat iste si placet, Siccine mandata Salvatoris accepimus jubentis? Nemini reddideritis malum pro malo; sed, si quis vos percusserit in unam maxillam, praebete et alteram; et: Dimittite injurias fratribus vestris. Ecce ab hominibus non reddentibus malum pro malo alligatur homo amarius et infelicius Ecclesiae clavibus quam quibuslibet gravissimis et durissimis ferreis vel adamantinis nexibus.

CAPUT XI. Quod divina humanaque auctoritate comprobari possit non esse Dei praedestinationem, nisi de his qui praeparati sunt ad aeternum felicitatem.

 + Undecimo portentorum tuorum monstro ais:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 11, num. 1, sect. 1.) Θ Quod divina humanaque auctoritate comprobari possit non esse Dei praedestinationem, nisi de his qui praeparati sunt ad aeternam felicitatem.

CORRECTIO.

 + In quo cum dicta replicas, tuam insaniam manifestas ais enim:

JOANNES SCOTUS.

 (Num. 2.) Θ Aut quomodo a veritate abhorreat, si 115.1154B| dicatur a simili, praescivit Deus omnia quae facturus esset, dicatur a contrario praescivit quae facturus non esset pro nescivit: similiter de praedestinatione intelligendum a simili, praedestinavit Deus quos praeparavit ad suam gratuitam gratiam accipiendam, a contrario praedestinavit impios ad interitum vel supplicium aeternum, quos tamen non praedestinavit.

CORRECTIO.

 + O ingenium venenis infectum, o sensum errorum tenebris incomparabiliter obscuratum, nunquam quippe etiam haereticorum quislibet ante te hunc nefarium intellectum admisit: nullus catholicorum saltem mente concepit, ut Deum scire pro eo quod est nescire, et praedestinare pro eo quod est non praedestinare, aut intelligerent, aut intelligendum 115.1154C| suaderent. Nempe omnes sanctarum Scripturarum fidelissimi et doctissimi tractatores nunquam a contrario Deum scire, vel praedestinare mala quaelibet docuerunt: sed sicut se habet veritas lectionis, ita ut sonat seposito omni obscuritatis nubilo intelligendam veraciter praedicarunt. Itaque si secundum tuam pravitatem (quod absit) accipitur ut scire pro nescire, et praedestinare pro non praedestinare intelligatur, quid absurdius, imo perversius, dici queat non video: omnia enim, quaecunque in divinis, vel patrum litteris similia proferuntur, eidem insaniae subjacebunt. Videlicet ut quotiescunque legitur Deus facere, creare, scire, praescire, destinare, praedestinare, ordinare, praeordinare, disponere, deputare, delegare, decernere, statuere, constituere, 115.1154D| tradere, punire, excitare, suscitare, convertere, damnare, condemnare, judicare, perdere, disperdere, ducere, inducere, indurare, occidere, parare, praeparare, a contrario intelligatur: videlicet non facere, non creare, nescire, non praescire, non destinare, non praedestinare, non ordinare, non praeordinare, non disponere, non deputare, non delegare, non decernere, non statuere, non constituere, non tradere, non punire, non excitare, non suscitare, non convertere, non damnare, non condemnare, non judicare, non perdere, non disperdere, non ducere, non inducere, non indurare, non occidere, non parare, non praeparare; quod si admittitur, prorsus omnis judiciorum Dei veritas abrogatur.
 115.1155A| Nam si ea quae diximus et multa alia ubicunque de Deo dicuntur, addita negativa particula accipiantur, sequitur ut Deum nequaquam curare mortalia fateatur, et auferatur Dei judicium, quod ideo constitutum Scripturae clamitant, ut in eo de justis et peccatoribus judicetur, separatisque impiis a societate justorum, sequatur utrosque remuneratio merita, ut secundum Domini dictum: Eant hi in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam (Matth. XXV, 46). Ergo si nescit Deus peccatores, eorumque peccata, nec judicaturus credendus est. Quidquid enim aut nunc particulariter in peccatores agit, aut ad extremum generaliter acturus creditur, texte Scriptura vero judicio agere, acturusque sine dubio praedicatur. Porro cum vel in divinis eloquiis, 115.1155B| vel in patrum litteris de Deo talia referuntur, ab omnibus, ita ut sonant intellecta atque exposita invenimus: quis vero non horreat hanc tuae perversitatis amentiam, ut orthodoxos tractatores sanctarum paginarum, quibus omnino studii fuit abstrusa aperire, clausa reserare, figurata explanare, obscura elucidare, dicat vel ea non intellexisse, vel invide suppressisse: nullus sane illorum reperitur, qui juxta tuam pravitatem ea vel intellexerit, vel tractaverit, vel docuerit.: quo etenim pacto credendi sunt a contrario talia intellexisse, qui ubicunque necessarium fuit de eisdem contrariis nullatenus tacuerunt aut quomodo in suis litteris atque explanationibus figuratae locutionis modo uterentur, qui ad hoc ipsum easdem expositiones susceperant, ut omnes 115.1155C| figuratas locutiones apertis dictionibus expedirent.
 O monstrum horrendum, o linguam praecidendam! quae vel ignorantiam, vel invidiam tantis doctoribus importare non metuit, ut qui obscura revelare subierant, obscurioribus dictis ea implicasse credantur, praecipueque in sermonibus ad populos, lucidissime vel dictatis vel enuntiatis, quos apertis oportebat sermocinationibus informari, non figuratis locutionibus impediri: de qua re testes nobis sunt libri beatissimi Patris Augustini, quos de Doctrina Christiana plenus verae charitatis edidit, in quibus cuique praedicatori ita loquendum persuasit, ut postpositis totius plausibilitatis appetentiis, fucoque cothurnati sermonis propulso, ita audientium auribus 115.1155D| inserviat, ut mentibus eorum per omnia prodesse contendat; neque in quatuordecim libris Quaestionum atque locutionum (quorum saepe meminimus) ullam hujus tuae pravitatis invenitur fecisse mentionem, quinimo praedestinare et deputare, sicut in omnibus pene libris suis atque sermonibus, in his quoque posuisse reperitur. Nam in libro Quaestionum septimo cum exponeret Jephte historiam, ita utrumque, et praedestinare scilicet et deputare, sub uno eodemque intellectu posuit, ut differre nihil penitus edoceret (August. in Eptateuch. lib. VII, cap. 49). [Profecto autem, inquiens, illi significantur inimici, qui ex ipsa gente perseverantes in infidelitate praedicti sunt, aut omnino omnes gehennae praedestinati, 115.1156A| ubi erit eis fletus et stridor dentium (Matth. XXV, 30), tanquam populo moeroris, quanquam populus moeroris etiam diabolus et angeli ejus, non inconvenienter intelliguntur, sive quia aeternam miseriam eis, quos decipiunt acquirunt, sive quia et ipsi aeternae miseriae deputati sunt.]
 + Hujus rei testis est sanctus antistes Fulgentius, qui super hoc sermone sciscitandi Monimo plenissime planissimeque respondens pulcherrimum volumen edidit, in quo nihil tuorum figmentorum secutus est, sed plana eloquentia praedestinasse Deum impios ad interitum veritate catholica docuit et probavit. Aut igitur vera sunt quae astruis, et falsa quae tantus doctor fideliter exaravit: aut quia hoc de tanto talique doctore nefas est credere, falsa sunt 115.1156B| omnimodis quae mendaciter conscripsisti, et vera sunt procul dubio quae tantus doctor fideliter ac veraciter intimavit. Certe si nulla nobis alia aut auctoritas aut ratio suppeditaret, solus ille nobis in hujus sermonis intelligentia sufficere poterat, cujus doctrina atque scientia tanto in catholica Ecclesia honore et amore convaluit, ut de illius scriptis nullus unquam dubitaverit, nullus derogaverit, quippe qui et liberalium disciplinarum eruditionibus splendidus, et Scripturarum sanctarum doctrina praefulgidus, et non minus Graeci quam Latini eloquii peritissimus invenitur. Testis est etiam sanctus Prosper, vir in omni litterarum eruditione doctissimus ac facundissimus, qui Gallorum aliorumque Pelagii sequacium impudentiis et libris fideliter editis, et Romani pontificis 115.1156C| edicto sua instantia impetrato, propugnator fortissimus ac fidelissimus obviavit. Proinde impudentior caeteris tuis similibus comprobaris, qui cum eorum venerabilia scripta legeris, quippiam secus ausus es mussitare. Nam etsi nusquam eorum scripta legisses, satis ea te poterant de his omnibus informare, quae ante biennium ex illorum libris, deflorata quibusdam fratribus consensu synodi mittere curavi, quae ad te pervenisse si nosse aliter nequivissem, infaustissimus liber tuus, cui largiente Domino respondemus, probabiliter nos instruere poterit. In quo earumdem deflorationum pleraque interposita atque ad tuas pravitates detorta violenterque inflexa reperimus.
 Absit, absit, inquam, a cordibus catholicorum ut 115.1156D| ignorantia Deo ullatenus deputetur. Tribus tamen modis in divinis eloquiis, quantum mea fert memoria, Deus nescire tropicos dicitur. Scilicet aut non experiendo, aut reprobando, aut nescire faciendo. Dicit quippe ipse Dominus per Prophetam: Quae ignorabam, interrogabant me (Psal. XXXIV, 21), quia videlicet peccatum ab eo exigebant, quod nunquam cognoverat, id est nunquam expertus fuerat, nunquam fecerat, dicente beato Petro apostolo: Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (I Petr. I, 22). Et beato Paulo apostolo: qui cum non cognovisset peccatum (II Cor. V, 21), id est non fuisset expertus neque commisisset. Novit ergo peccatum per eam scientiam quam nihil latet; non 115.1157A| novit autem per experientiam, qua nunquam corrumpi potuit. Iterum idem loquitur in Evangelio dicturum se quibusdam in judicio: Nescio vos (Matth. XXV, 12) unde sitis; id est non approbo in arte disciplinae meae, quam pravis semper operibus impugnastis. Rursum ipse ad discipulos ait: De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli in coelo, neque Filius, nisi Pater solus (Matth. XXIV, 36). Qualiter enim nescire Filius poterat diem, quem ipse ineffugibili potentia etiam ante temporaneos dies statuisse non dubitatur? Itaque nescire diem intelligendus est pro eo quod est nescire facere apostolos, quod non utiliter scirent. Unde et eis postmodum loquitur. Non est vestrum nosse tempora vel momenta quae Pater posuit in sua potestate (Act. I, 7). His tropicis 115.1157B| locutionibus cum Deus nescire vel ignorare quid legatur, secundum proprietatem vero majestatis, essentiae atque scientiae suae nihil prorsus potuit, potest aut poterit ignorare. Hanc Dei scientiam intuitus fuerat propheta, qui ad Deum humiliter loquebatur: Mundi sunt oculi tui, ne videant malum (Habac. I, 13), id est, ne approbent vel experiantur. Item alius propheta: Ecce enim oculi Domini super regnum peccans, ut disperdat illud (Amos IX, 8). Et rursum: In omni loco oculi Domini contemplantur bonos et malos (Prov. XV, 3). Et rursum: Vultus autem Domini super facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum (Psal. XXXIII, 17). Non haec a contrario intelligenda omnes catholici tractatores, sed veritate dictorum simplicium sentienda tenendaque sanxerunt. 115.1157C| Abi igitur, et esto haereticorum omnium teterrimus, qui contra universorum opinionem Deo ignorantiam affingere impudentissime praesumpsisti. Jam vero quod addis de impiis ad interitum praedestinatis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 11, num. 3, sect. 1.) Θ Si enim praedestinati sunt, necessario peribunt, poenasque patientur inevitabiles; quod si ita est, quomodo juste judicabitur mundus, quem necessitas praedestinationis cogit perire?

CORRECTIO.

 + Licet super hoc satis abundeque actum fuerit, non piget veraciter iterare quod te non puduit mendaciter inculcare. Praedestinatio Dei, sicut et praescientia, 115.1157D| nullam vim futuris ingerit, nullam necessitatis violentiam importat. Quamvis enim quidquid Deus praescivit et praedestinavit, ita, nec omnino aliter, necesse sit fieri: non tamen ideo quia praescita vel praedestinata sunt, fiunt; sed quia futura indubitabiliter sciebantur, praescita ac praedestinata potentissime intelliguntur. Non ergo ideo fit aliquid quia Deus praescivit, sed ideo ille praescivit quia futurum scivit. Ac per hoc non est culpa praescientis et praedestinantis Dei, si aliquis perit, sed creaturae rationalis, quae sibi meritum pereundi male vivendo, ejusque bonitatis largitatibus abutendo, comparavit. Praedestinavit igitur Deus peccantem ad supplicium aeternum, secundum id quod eum praescivit 115.1158A| male victurum, et in malis operibus obstinatissime perseveraturum: proinde culpa est ejus, qui talis futurus praescitus est, non Dei, qui talem praesciens, merito praedestinavit ad poenam. Nunquid non eadem calumniandi licentia potes garrire, ut asseras: Si praedestinati ad vitam non sunt, necessario peribunt, poenasque patientur inevitabiles? Quod si ita est, quomodo juste judicabitur mundus, quem necessitas praedestinationis cogit perire, quoniam praedestinatus ad vitam non est? Similiter, si quidam misericorditer electi sunt, caeteri vero juste derelicti, necessario peribunt, poenasque patientur inevitabiles: quod si ita est quomodo juste judicabitur mundus, quem necessitas electionis, vel derelictionis cogit perire, quoniam non electi, sed derelicti 115.1158B| sunt?
 Haec calumniandi libido tam late patet, ut in omnibus quaecunque super misericordia Dei atque justitia fideliter praedicantur, oblique possit affingi: quapropter proturbanda est penitus damnabilis assertio pravitatis, et fatendum juste mundum hunc a Domino judicandum. Neque enim ideo peccant, quicunque peccant, quia judicabuntur, sed quia peccant, utique idcirco inevitabiliter judicabuntur: non ergo necessitas judicii peccantes cogit perire, sed necessitas peccandi, quam sibi volendo insolubiliter consciverunt, compellit inevitabiliter interire. Sicut itaque necessitas judicii nullum perire cogit, ita necessitas praedestinationis nulli vim pereundi imponit. Verum si diligenter attendas omnia, aut 115.1158C| pene omnia, quae sunt judicii Dei, eadem praedestinationis invenies. Statuit Deus futurum judicium, in quo reddat unicuique secundum opera sua (Matth. XVI, 27), electis praemia, impiis supplicia sempiterna, et hoc est totum quod de praedestinatione fideliter ac salubriter confirmatur, ut judex omnium electis per misericordiam beatitudinem, relictis per justitiam poenas tormentaque retribuat. Legimus quia qui non credit jam judicatus est (Joan. III, 18), id est damnatus. Exsurgat nunc sycophanta impudoratus et causetur: Si qui non credit jam judicatus est, necessario peribit, poenasque patietur inevitabiles: quod si ita est, quomodo juste judicabitur mundus, quem necessitas judicationis, id est damnationis, cogit perire? Dicit etiam evangelista Joannes de Judaeis 115.1158D| non credentibus Domino: Propterea non poterant credere, quia dixit Isaias propheta: Excaeca cor populi hujus, et aures ejus aggrava, ut non videant oculis, et corde non intelligant, et convertantur, et sanem eos (Joan. XII, 39). Si propterea non poterant credere, quia hoc praedixit Isaias, necessario non crediderunt, poenasque patientur inevitabiles; quod si ita est, quomodo juste judicabitur mundus, quem necessitas prophetiae coegit non credere? Et ipse Dominus, Propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis (Joan. VIII, 47); et iterum: Propterea vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis (Joan. X, 26); et rursum: Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum; et: Nemo potest venire 115.1159A| ad me nisi datum fuerit ei a Patre meo (Joan. VI, 44 66). Et omnia quaecunque de Dei occultis judiciis propheticae et apostolicae paginae protestantur, eisdem calumniis subjacebunt. Omnis igitur ab his necessitas coactiva propellatur, et judiciorum Dei humiliter profunditas stupeatur, dicaturque cum Apostolo: O altitudo divitiarum scientiae ac sapientiae Dei! (Rom. XI, 33.)
 Nunc ad videnda reliqua, favente Domino, transeamus. Denique volens probare quod sanctae Scripturae auctoritas inconcussa praescientiam simul et praedestinationem, aut solam absolute praedestinationem, nonnisi in his quos Deus elegit ad aeternam beatitudinem possidendam inveniatur posuisse, ponis apostolica testimonia ad Romanos: Scimus, inquientia, 115.1159B| quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum: his, qui secundum propositum vocati sunt; quoniam quos ante praescivit et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus: quos autem praedestinavit, illos et vocavit; et quos vocavit, ipsos et justificavit; quos autem justificavit, ipsos et glorificavit (Rom. VIII, 28-30). Item ad Ephesios: Benedictus Dominus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spiritali in coelestibus in Christo: sicut elegit nos in ipso ante constitutionem mundi, ut essemus sancti, et sine macula in conspectu ejus in charitate; praedestinans nos in adoptionem filiorum per Jesum Christum in ipsum secundum placitum voluntatis suae, ad laudem gloriae gratiae suae; in qua gratificavit nos in 115.1159C| dilecto Filio suo; in quo habemus redemptionem per sanguinem ejus, remissionem peccatorum secundum divitias gratiae ejus, quae superabundavit in nos in omni sapientia, et prudentia, ostendens nobis sacramentum voluntatis suae secundum bonum placitum ejus, quod proposuit in eo; ad dispositionem plenitudinis temporum, ut restaurarentur omnia in Christo, quae sunt in caelis, et quae super terram. In ipso in quo et sorte vocati sumus praedestinati secundum propositum Dei; ab eo qui omnia operatur secundum consilium voluntatis suae (Ephes. I, 3-11). Quibus praemissis adjungis dicens.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 11, num. 4, sec. 3.) + Contra veritatis tam claram tubam quis homo sobriae vigilantisque fidei voces 115.1159D| admittat humanas, quis mea non audiat, praedestinationem omnimodo esse sanctorum, nullo modo posse fieri reproborum?

CORRECTIO.

 + O quam tibi necessaria fuerat sobrietas, vigilantiaque verae fidei, ut videres quid tuba apostolica diceret: et nequaquam excogitares quod tantae concentus tubae minime sonuisset. Apostolus siquidem in his quae proposuisti exemplis totam intentionem suam ad electorum Dei praedestinationem, et glorificationem commendandam praedicator veritatis direxerat: nullamque reproborum, vel praedestinationem, vel damnationem adnotare subierat, quod jam 115.1160A| sese in praecedentibus ejusdem Epistolae duntaxat ad Romanos partibus satis egisse meminerat. Nihil ergo tuam insaniam verba apostolica juvant. Non enim aut tantummodo electos praedestinatos, aut reprobos non praedestinatos dixit; quod tamen ubi commodum duxit, utrumque alternatim commendare non distulit: ait enim in eadem Epistola cum de electione gentium et reprobatione Judaeorum subtiliter veraciterque tractaret: Sin autem Deus volens ostendere iram et notam facere potentiam suam, sustinuit in multa patientia vasa irae, secundum Ambrosium praeparata, secundum Augustinum et omnes Africanos perfecta, secundum nostrorum codicum consuetudinem apta vel aptata in interitum. Ut ostenderet divitias gloriae suae in vasa misericordiae quae 115.1160B| praeparavit in gloriam, quos et vocavit nos non solum ex Judaeis, sed etiam ex gentibus (Rom. IX, 22-24), et caetera quae sequuntur. Si secundum ea quae in praecedentibus confirmare molitus es, nihil est aliud Dei praedestinatio quam praeparatio operum illius, quare manifeste Apostolus, vasa irae praeparata vel perfecta vel apta sive aptata in interitum clamitat: nam de varietate interpretum non est meum judicare: quantum tamen ad meam attinet simplicitatem, cuncta et recipio et approbo. Si, inquam, secundum Ambrosium vasa irae praeparata sunt in interitum, et juxta definitiones tuas praedestinare nihil est aliud quam praeparare: liquet profecto Apostolum vasa irae praeparata in interitum, nequaquam aliud sensisse quam praedestinata, quoniam omnis ejusdem 115.1160C| apostolicae disputationis circumstantia hoc idem continet, adeo ut nullus sobriae mentis aliter locum eumdem apostolicae praedicationis intellexisse aut docuisse ullatenus reperiatur.
 Et licet mihi tantorum pontificum, Ambrosii videlicet et Augustini, in assertione hujus rei sufficiat auctoritas, ne cui tamen interpretationis displiceat varietas, idem Apostolus scribens ad Corinthios, ait: Puto nos Deus elegit novissimos apostolos tanquam morti destinatos (I Cor. IV, 9); quod ne amicissima tibi perversitate detorqueas, audi qualiter S. Ambrosius exponat. Ambrosius (in I Corinth. IV, IX): [Hoc ideo personae suae deputat, quia semper in necessitate fuit, persecutiones et pressuras ultra caeteros passus, sicut passuri sunt Henoch et Elias, qui 115.1160D| ultimo tempore futuri sunt apostoli: mitti enim habent ante Christum ad praeparandum populum Dei, et muniendas omnes Ecclesias ad resistendum Antichristo, quos et persecutiones pati et occidi lectio Apocalypsis testatur. Horum ergo tempus suo tempori comparavit Apostolus dicens, quasi morti destinatos: ad hoc enim venturi sunt ut occidantur.] + Et in libro Ecclesiastico legitur: Deus paravit illum ad rhomphaeam (Eccli. XXVI, 27). Et ipse Dominus ad Job cum ei malitiosissima et extra Deum invictissima arma atque argumenta diaboli exponeret. Quae praeparavi, inquit, in diem pugnae et belli (Job XXXVIII, 23), quibus documentis manifeste destruitur tuorum astructio mendaciorum, quibus praescientiam 115.1161A| et praedestinationem, vel praeparationem Dei in electis tantum ad vitam, non etiam in reprobis vel ad poenas, confirmare pertinaciter studuisti: quamvis de his omnibus satis in superioribus, quantum pro opportunitate visum est, egerimus. Aut igitur reprehende Ambrosium et Augustinum, eosque mendacii, imo haereseos argue; aut quia id fieri nullo modo potest, humiliare tantorum Patrum saluberrimis sensis, et fatere, quod verum est, praescientiam, praedestinationem et praeparationem Dei bifariam, id est et ad electos, et ad reprobos pertinere.
 His apostolicis sententiis nulla obscuritate, quantum ad praescientiam et praedestinationem Dei attinet, involutis, nullatenus ad eorum quae astruere conatus es pertinentibus, ideoque veritate privatus, 115.1161B| transis ad ea testimonia quae ex beati Augustini scriptis Gotteschalcus decerpserit, atque ad suum errorem, ut ais, detorserit. Quae dum non intellecta asseris secundum Apostolum, aliis odorem vitae in vitam, aliis odorem mortis in mortem facta (II Cor. II, 16), utinam et ipse sano capite ad ea perscrutanda simpliciter accederes, ne tantas de eis vomituum nauseas eructares. Tanta quippe dictorum eorumdem piis mentibus perspicacia elucet, ut in eorum intelligentiis fide atque auctoritate dignis nullus piorum valeat haesitare. Tibi itaque nisi citius resipueris, facta sunt odor mortis in mortem, quem non ut ab eo dicta, sed ut a tua pravitate interpolata sunt, interpretari fallaciter non erubuit. Iste quippe mos cunctis haereticis fuisse dignoscitur, ut quaecunque 115.1161C| prophetica et apostolica Patrumque orthodoxorum dicta suis figmentis contraria, aut de suis codicibus eraderent, aut eosdem libros exauctorarent, aut certe perversis interpretationibus depravarent, suisque erroribus confirmandis quocunque colludio agglutinare satagerent: cui te vitio ultra caeteros inservisse, nullus, qui tua legit, ignorat. Positis igitur testimoniis memorati Patris, quibus impios ad interitum praedestinatos vel praeparatos creberrime dixerit, quia negare nullatenus poteras, depravare contendis, ut eum figurate, id est a contrario ea dixisse mentiaris, quod nec ille, nec quispiam doctorum duntaxat catholicorum fecisse convincitur. Dicis itaque.

JOANNES SCOTUS.

 115.1161D| (Cap.11, num. 5, sect. 6.) Θ Quis enim ignorantium modos locutionum quibus sancti Patres uti solent, non facile possit seduci audiendo praedestinatos aeterno igni praeparatos ad iram Dei, praedestinatos morti sempiternae, praedestinatos ad interitum, ad poenam, caeteraque id genus, ut sine ulla haesitatione concedat aut duas praedestinationes, unam plane sanctorum, alteram impiorum sibimet per omnia contrarias, aut unam eamdemque divinam praedestinationem sanctosque impiosque amplecti, eamque simul contrariorum, quod ratio denegat, esse capacem.

CORRECTIO.

 + Figuratis locutionibus nec Augustinum nec caeteros 115.1162A| adeoque sanctos Patres, maximeque isto contrariorum genere in tractatibus suis sermonibusque ad populum enuntiatis, usos fuisse jam diximus: praecipue tamen a vocabulo praedestinationis divinae, id genus locutionis procul abesse sanctus Fulgentius proprio in hoc ipsum edito volumine, et Prosper aliique complures, omni ambage semota, perspicue edocent: praedestinationes etiam pluraliter efferri, beati Gregorii papae atque Isidori episcopi sententiis indicavimus. Verum quod ad rem attinet, quaero utrum judicia Dei vel duo quotlibet, vel unum singulariter censeas? Nam mihi praedestinatio et judicium Dei in tantum convenire videntur, ut unum sine altero esse non possit. Sicut enim praedestinatio, ita et judicium Dei quosdam ducit ad regnum, 115.1162B| quosdam damnat in Tartarum: illos per misericordiam, istos per justitiam. Judicari autem et bonos et malos cum omnes Scripturae testentur, sufficere praesenti actioni unum ex Evangelio Domini testimonium credimus, quo ait: Cum venerit filius hominis in majestate sua, et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super sedem majestatis suae: et congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab haedis. Et statuet quidem oves a dextris suis, haedos autem a sinistris. Tunc dicet rex his qui a dextris ejus erunt: Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi: Esurivi enim et dedistis mihi manducare, sitivi et dedistis mihi bibere, hospes eram et collegistis me; nudus, et operuistis me; 115.1162C| infirmus, et visitastis me; in carcere eram, et venistis ad me. Tunc respondebunt et justi dicentes: Domine, quando te vidimus esurientem, et pavimus? sitientem, et dedimus tibi potum? quando autem te vidimus hospitem, et collegimus te? aut nudum, et cooperuimus te? aut quando te vidimus infirmum, aut in carcere, et venimus ad te? Et respondens Rex dicet illis: Amen dico vobis, quandiu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis; tunc dicet et his qui a sinistris ejus erunt: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus: Esurivi enim, et non dedistis mihi manducare; sitivi, et non dedistis mihi potum; hospes eram, et non collegistis me, nudus, et non operuistis me; infirmus et in carcere eram, et non visitastis me; tunc respondebunt 115.1162D| et ipsi dicentes: Domine, quando te vidimus esurientem, aut sitientem, aut hospitem, aut nudum, aut infirmum vel in carcere, et non ministravimus tibi? tunc respondebit illis, dicens: Amen dico vobis, quandiu non fecistis uni de minoribus his, nec mihi fecistis. Et ibunt hi in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam (Matth. XXV, 31, 46).
 Ecce ipse Dominus Rex regum, omnipotentissimus et sempiternus, qui ante saecula diem judicii futurum constituit, ipse in fine temporum seipsum identidem agitaturum praedixit, et absque cujusquam figurae locutionis fuco justis paratum regnum, diabolo et angelis ejus paratum ignem aeternum testatus est, nullo praedicatorum fidelium docente, imo 115.1163A| sentiente, quod solus omnium hominum fingere nullatenus metuisti, videlicet uti bonis paratum regnum non figurate, impiis vero paratum supplicium figurate, id est non paratum intelligatur: contra omnem penitus divinam et humanam auctoritatem, quae utrisque paratum a Deo vel regnum, vel supplicium inclamant; judicium autem vel bifariam, vel quadrifariam agitandum beato Gregorio in libris Moralibus exponente discamus, qui in libro XXVI (cap. 20) ita eloquitur.
 [ Sed non salvat impios, et judicium pauperibus tribuit (Job XXXVI, 6), id est elatos destruit, humiles vero per judicium liberos reddit: vel certe judicium pauperibus tribuit, quia hi qui nunc nequiter opprimuntur, ipsi tunc super oppressores suos judices 115.1163B| veniunt. Duae quippe sunt partes, electorum scilicet atque reproborum, sed bini [al., boni] ordines eisdem singulis partibus continentur, alii namque judicantur et pereunt; alii non judicantur et pereunt; alii judicantur et regnant; alii non judicantur, et regnant. Judicantur et pereunt, quibus Dominica inclinatione [al., voce in damnatione] dicitur: Esurivi, et non dedistis mihi manducare; sitivi, et non dedistis mihi potum: hospes eram, et non collegistis me; nudus, et non operuistis me; aeger et in carcere, et non visitastis me; quibus praemittitur: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 42, 41). Alii vero in extremo judicio non judicantur et pereunt: de quibus per Prophetam Dominus ait, 115.1163C| [al., Propheta ait] non resurgunt [al., resurgent] impii in judicio (Psal. I, 4); et de quibus Dominus dicit: Qui autem non credit, jam judicatus est (Joan. III, 18); et de quibus Paulus ait: Qui sine lege peccaverunt sine lege peribunt (Rom. II, 12). Resurgunt vero etiam omnes infideles, sed ad tormenta, non ad judicium; non enim eorum tunc causa discutietur, quia ad conspectum districti judicis jam cum damnatione suae infidelitatis descendunt [al., accedunt]: professionem verae fidei retinentes, sed professionis opera non habentes, redarguuntur ut pereant; qui vero nec fidei sacramenta tenuerunt, increpationem judicis in extrema examinatione non audiunt, quia praejudicati infidelitatis suae tenebris, ejus quem despexerant invectione redargui non merentur]. 115.1163D| Illi saltem verba judicis audient, quia ejus fidei sola [al., saltem] verba tenuerunt; isti in damnatione sua aeterni judicis nec verba percipiunt, quia ejus reverentiam nec verbotenus servare voluerunt [al., maluerunt]. Illi legaliter pereunt, quia sub lege positi peccaverunt; istis in perditione sua de lege nihil dicitur, quia nihil legis habere conati sunt. Princeps namque terrenam rempublicam regens aliter punit civem interius delinquentem, atque aliter hostem exterius rebellantem; in illo jura sua consulit, eumque sub verbis dignae invectionis addicit; contra hostem vero bellum movet, instrumenta perditionis exercet, dignaque ejus maitiae tormenta retribuit; de malo vero ejus quae 115.1164A| [al., quid] lex habeat non requirit. Neque enim lege necesse est perimi, qui lege nunquam potuit teneri. Ita ergo in extremo judicio et legalis illum invectio percutit, qui ab eo quod professione tenuit, actione declinavit, et iste sine judicii invectione perimitur, qui lege fidei non tenetur. Ex electorum vero parte alii judicantur et regnant, qui vitae maculas lacrymis tergunt, qui, mala praecedentia factis sequentibus redimentes, quidquid illicitum aliquando fecerunt ab oculis judicis eleemosynarum superductione cooperiunt. Quibus judex veniens in dextera consistentibus dicit: Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere: hospes eram, et collegistis me; nudus, et operuistis me; infirmus, et visitastis me. In carcere eram, et venistis ad me; quibus 115.1164B| praemittit dicens: Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi (Matth. XXV, 34, 35). Alii autem non judicantur et regnant, qui etiam praecepta legis perfectione virtutum transcendunt; quia nequaquam hoc solum quod cunctis divina lex praecipit, implere contenti sunt, sed praestantiore desiderio plus exhibere appetunt quam praeceptis generalibus audire potuerunt; quibus divina voce [al., Dominica] dicitur: Vos qui reliquistis omnia vestra, et secuti estis me, cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos super duodecim thronos, judicantes duodecim tribus Israel (Matth. XIX, 28); et de quibus propheta ait: Dominus ad judicium veniet cum senioribus populi sui (Isa. III, 14). Et de quibus Salomon cum de sanctae 115.1164C| Ecclesiae sponso [al., sponsa] loqueretur, intulit dicens: Nobilis in portis vir ejus, quando sederit cum senatoribus terrae (Prov. XXXI, 23). Hi itaque in extremo judicio non judicantur, et regnant, quia cum auctore suo etiam judices veniunt. Relinquentes quippe omnia, plus prompta devotione exsecuti sunt, quam juberi [al., jubere], generaliter audierunt speciali quippe jussione paucis perfectioribus, et non generaliter omnibus dicitur hoc, quod adolescens dives audivit: Vade, vende quod [al., omnia quae] habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo, et veni et sequere me (Matth. XIX, 21). Si enim sub hoc praecepto cunctos jussio generalis astringeret, culpae [al., culpa] profecto esset aliquid nos de hoc mundo possidere. Sed aliud est quod per Scripturam sacram 115.1164D| generaliter omnibus praecipitur, aliud quod specialiter perfectioribus imperatur. Hi ergo recte sub generali judicio non tenentur, et quia praecepta generalia vivendo vicerunt: sicut enim non judicantur et pereunt, qui suadente perfidia lege teneri contemnunt: ita non judicantur et regnant, qui suadente pietate etiam ultra generalia [al., generalis] divinae legis praecepta proficiunt. Hinc est quod Paulus etiam specialia praecepta transcendens, plus opere exhibuit, quam institutione promissionis [al., permissionis] accepit. Cum enim accepisset ut Evangelium praedicans de Evangelio viveret, et Evangelium audientibus contulit, et tamen Evangelii sumptibus sustentari recusavit. Cur ergo iste judicetur ut 115.1165A| regnet, qui minus quod servaret accepit, sed majus, quod viveret, invenit. Dicatur igitur recte: Judicium pauperibus tribuit (I Thess. II, 9), quia quanto huic mundo magna humilitatate despecti sunt, tanto tunc acceptis sedibus majore culmine potestatis excrescunt.
 + Quidquid de hoc Dei omnipotentis inevitabili tremendoque judicio vel ipse, vel praedicatores ejus, pietatis intimae litteris mandaverunt, id et nihil aliud de ipsius praedestinatione sentimus: ita ut nec praedestinationem absque judicio, neque judicium sine praedestinatione fateamur; quoniam quod se judicaturum praescivit, hoc utique nequidquam aliud facturum praedestinavit. Et haec sunt: Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus (Psal. CX, 2). Misericordia videlicet et justitia quibus reddit 115.1165B| unicuique secundum opera sua (Matth. XVI, 27); haec se facturum praedestinavit, quoniam haec se judicaturum retributurumque praescivit atque praevidit: hoc est illud Dei judicium capax contrariorum, quod tibi displicet, quod, etsi tua ratio denegat, veritas probat; judicium utique malorum et bonorum: etsi negare voles, destruere nunquam vales, cujus tanta est evidentia, ut de eo nulli liceat dubitare. Hanc contrariorum capacitatem si denegas in praedestinatione, necesse est in judicio; quoniam, sicut diximus, quod se judicaturum Deus praesciverat, hoc se facturum nec aliud praedestinaverat. Huic rei per omnia concinit definitio super nomine praedestinationis beatissimi Patris Augustini, quam conaris pervertere perindeque evertere. Ait enim, ut ponis, in 115.1165C| libro ad Prosperum et Hilarium de Praed. Sanct., cap. 10: [Praedestinatio est quae sine praescientia non potest esse: potest autem esse sine praedestinatione praescientia; praedestinatione quippe Deus ea praescivit quae fuerat ipse facturus; unde dictum est: fecit quae futura sunt (Isa. XLV, 11 sec. LXX). Praescire autem potest [al., potens est] etiam quae ipse non facit, sicut quaecunque peccata.]
 + Hoc et nos dicimus, hoc fatemur, nec ab ista definitione ullatenus aberramus: quam si veritatis lumine fuisses intuitus, nunquam ita praescientiam et praedestinationem confunderes, ut unum atque idem, nec aliud omnino esse firmares. Praescivit enim Deus omnia, et quae fuerat ipse facturus, ut sunt quaecunque bona, et quae non fuerat ipse facturus, 115.1165D| ut sunt quaecunque peccata; praedestinavit autem prorsus nihil aliud nisi quod fuerat ipse facturus, id est misericordiam et judicium, sive justitiam, seu veritatem, quod tantumdem valet. De quibus duobus loquitur et Propheta: Semel locutus est Deus: duo haec audivi, quia potestas Dei, et tibi, Domine, misericordia: quia tu reddes unicuique juxta opera sua (Psal. LXI, 12, 13). Haec sunt magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus (Psal. CX, 2). Nimirum haec sunt opera Domini et nulla alia, quae se facturum praedestinavit, videlicet gratis misereri et juste damnare. Horum misereri, non quia meruerunt; illos damnare, sine dubio quia meruerunt: istis gratis, id est nullis praecedentibus 115.1166A| meritis, impendere misericordiam; illis propter mala praecedentia justissime rependere ultionem. De quibus Apostolus proclamat: Quoniam cujus vult miseretur; et quem vult, indurat (Rom. IX, 18). Nempe miseretur nullo debito, indurat nulla iniquitate sua, quoniam non est iniquitas apud Deum (Ibid., 14), dicente eodem Apostolo: Nunquid iniquus, qui infert iram; cui humiliter veraciterque correspondemus, absit, omnino absit ut esse ullatenus iniquitas valeat apud Deum. Qui infert iram, id est vel indurat eum qui meretur, vel vindicat atque ulciscitur in eum qui procul dubio promeretur.
 Auferens ergo praedestinationem malorum, aufer judicium; quo sublato, consequenter tolle justitiam; ablata justitia, nega ipsum etiam Deum, qui est non 115.1166B| accidentaliter, sed essentialiter, perindeque immutabiliter sempiterna justitia. Quomodo ergo reddet unicuique secundum opera sua? An unicuique bonorum et nulli malorum? Peccet ergo quisque quantumlibet, quoniam, sublato judicio detractaque justitia, impune peccabit; et dic cum illis qui posuerunt in coelo os suum, et lingua eorum transivit in terra; et dixerunt: quomodo scit Deus, et si est scientia in excelso (Psal. LXXII, 9-11); atque judicandos et bonos et malos superiori Domini sententia declaratum est, et Apostolus testatur dicens: Scimus enim quoniam judicium Dei est secundum veritatem in eos qui talia agunt. Existimas autem hoc, o homo, qui judicas eos, qui talia agunt, et facis ea, quia tu effugies judicium Dei? aut divitias bonitatis ejus et patientiae et longanimitatis 115.1166C| contemnis? Ignoras quoniam benignitas Dei ad poenitentiam te adducit? secundum duritiam autem tuam et impoenitens cor thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera ejus, his quidem qui, secundum patientiam boni operis, gloriam et honorem et incorruptionem quaerentibus vitam aeternam: his autem, qui sunt ex contentione, et qui non acquiescunt veritati, credunt autem iniquitati, ira et indignatio, tribulatio, et angustia in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci. Gloria autem et honor et pax omni operanti bonum, Judaeo primum, et Graeco: non est enim personarum acceptio apud Deum (Rom. II, 2-11).
 115.1166D| Quia igitur justitia judiciumque Dei negari minime possunt, sequitur ut praedestinatio et praeparatio illius nullatenus denegentur, in his duntaxat quibus justitia illius atque judicium praedicantur, quoniam ea sunt quae beatus Augustinus in definitione praedestinationis dixit: [Quae Deus se facturum esse praevidit sive praescivit.] Quae definitio quoniam tuis assertiunculis plurimum repugnat, conaris eam invertere, et quod neque Augustinus dixit neque sensit affingere. Dicis enim.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 11, num. 6, sect, 7.) Θ Est igitur talis differentia inter praedestinationem et praescientiam quod omnis praedestinatio praescientia, non autem omnis 115.1167A| praescientia praedestinatio: praescientia namque ipsa qua Deus praescivit ea quae fuerat ipse facturus, praedestinatio vere specialiterque dicitur. Ea vero praescientia, qua ea quae non facit, praescivit, id est peccata eorumque poenas, praescientia absolute placuit vocari. Ita ut ea tantummodo praescientia, quae dicitur praedestinatio, in bono semper intelligatur: sola vero praescientia sine praedestinatione omnino malorum est, quae Deus non facit.

CORRECTIO.

 + Agimus utique Deo gratias, qui te nolentem fortassis nescientemque fecit aliquatenus quod verum est confiteri. Qui enim hactenus praescientiam et praedestinationem unum esse astruxeras, nunc 115.1167B| differre, quamvis subdole, confiteris. Dicendo quippe, omnis praedestinatio praescientia, non autem omnis praescientia praedestinatio, profecto ea aliquo modo differre demonstras. Verum, quod praescientiam praedestinationem nuncupas, a vero devias: neque enim praescientia est praedestinatio, neque praedestinatio praescientia, quamvis praescientia pro praedestinatione soleat aliquoties poni; veluti cum dixit Apostolus: Secundum praescientiam Dei electos (I Petr. I, 2), utique praescientiam pro praedestinatione posuisse intelligitur: praedestinatio vero pro praescientia nusquam posita reperitur. Proinde dicendum fuerat, sicut memorandus Pater Augustinus dixit (de Praedest. Sanct., cap. 10), quia praedestinatio sine praescientia non potest esse, potest autem 115.1167C| esse sine praedestinatione praescientia. Quid claritatem dictorum obnubilas? quid aquas purissimas faeculentis disputationibus turbas? Cur nos a vivi fontis potu purissimo ad cisternas quae non valent aquas continere (Jer. II, 13) traducis? Nempe cum aliquid pro altero ponitur, aliud necesse est sit quod ponitur, aliud pro quo ponitur. Et cum dicitur praedestinatio, non potest esse sine praescientia; praescientia autem potest esse sine praedestinatione, perspicue declaratur aliud esse praescientiam atque aliud praedestinationem. Ideo quippe praedestinatio non potest esse sine praescientia, quia nullus nisi praesciendo praedestinat: nemo enim nesciendo praedestinat; praescientia vero idcirco sine praedestinatione potest esse, quoniam multa possunt sciri atque 115.1167D| praesciri, quae nullatenus praedestinentur.
 Hoc habet definitio beatissimi Augustini, hanc sequuntur omnes catholici divinorum eloquiorum tractatores, quorum Prosper ita adversus Pelagianos, parentes tuos, agens loquitur (ad capital. Gall., cap. 15): [Qui praescientiam Dei in nullo ab ipsius praedestinatione discernit, quod tribuendum est Deo de bonis, hoc ei etiam de malis conatur ascribere: sed cum bona ad largitorem cooperatoremque eorum Deum, mala autem ad voluntariam rationalis creaturae nequitiam referenda sint, dubium non est sine ulla temporali differentia Deum et praescisse simul et praedestinasse quae ipso erant auctore facienda, vel quae malis meritis justo erant judicio tribuenda; 115.1168A| praescisse autem tantummodo, non etiam praedestinasse, quae non ex ipso erant causam operationis habitura.] + Fulgentius initium responsionum secundi libri ad Monimum ita exorsus est: [Satis, ut arbitror, Monime charissime, quaestionem de diversitate praedestinationis, justorum scilicet et iniquorum, hoc est eorum quos gratuita misericordia Dei praeveniens justificandos convertit, glorificatura conversos, et eorum quos justa Dei severitas in peccatis derelinquit punitura damnatos, superior sermo, in quantum Dominus pusillitatem nostram dignatus est adjuvare, pertractatam continet et solutam: ita ut plerique, licet in ea solent non leviter permoveri, facile possint et divinorum librorum testimoniis instrui, et S. Augustini libris, et Prosperi 115.1168B| eruditissimi viri responsionibus informari, quibus agnoscant praedestinationem Dei nihil aliud esse, nisi praeparationem operum ejus, quae in aeterna sua dispositione, aut misericorditer se facturum praescivit, aut juste. Et quia in peccatis nec misericordia invenitur nec justitia: ideoque omnem iniquorum malam voluntatem qua peccant a Deo praescitam, non tamen esse a Deo praedestinatam, cum ipsam voluntatem malam non aliter essent habituri, nisi in eo quod fuissent a Domino recessuri, nec Deum praedestinasse discessionem hominis a se, cum causa ipsius discessionis sola voluntaria esset aversio peccatoris, quae quia Deum futura non latuit in aeterna praescientia ejus praeparatam sibi 115.1168C| poenam justae retributionis invenit.]
 + Quibus definitionibus sanctorum Patrum liquet aliud esse praescientiam, aliud praedestinationem. Sed cum dicis: Sola vero praescientia sine praedestinatione omnino malorum est, quae Deus non facit; verum est, si tamen malorum nomine peccata, non etiam eorum poenas intelligis, quas Deo vindice retribui nullus catholicorum negat. Porro malorum praescientiam dicens, utquid superius malorum praescientiam tantisper negaveris, aut utrum in his etiam verbis tuis a contrario identidem velis intelligi non elucet. Quod si admittitur, prorsus nihil esse convincitur. Verum ne de contrariorum adhuc capacitate queraris, fatendum est fide inconcussa quod neque praedestinatio, neque judicium Dei secundum 115.1168D| quemdam modum contrariorum capacia recte dicantur, cum in eis nihil sit omnino contrarium. Ad praedestinationem namque ac judicium Dei nihil praeter misericordiam et justitiam, vel quibuscunque aliis vocabulis nuncupentur, pertinere certum est: quae nullatenus sibi dici valent contraria, quoniam et misericordia et justitia absque contradictione bona sunt, illo nimirum auctore, qui summe vere sempiterneque bonus est, et a quo est quidquid boni est. Ac per hoc si quis misericordiam et justitiam Dei bona esse negaverit, fidei catholicae inimicus absque dubio comprobatur. Sit ergo praedestinatio et judicium Dei nequaquam contrariorum capax, quia quae bona bono auctore, videlicet Deo, existunt, contraria sibi esse nullatenus possunt. Prosper (ad 115.1169A| object. Gallor., cap. 6): [Praedestinationem autem Dei sive ad bonum, sive ad malum in hominibus operari ineptissime dicitur, ut ad utrumque homines quaedam necessitas videatur impellere; cum in bonis voluntas sit intelligenda de gratia, in malis autem voluntas intelligenda sine gratia]. + Idem Prosper (Ibid.). [Praedestinatio igitur Dei semper in bono est, aut ad retributionem justitiae, aut ad donationem pertinet gratiae.] + Idem Prosper (Ibid.): Praedestinatio quoque Dei semper in bono est, quae peccatum sola hominis voluntate commissum, aut remittendum novit cum laude misericordiae, aut plectendum cum laude justitiae.] + Adjungis et dicis.

JOANNES SCOTUS.

 115.1169B| (Cap. 11, num. 8, sect. 7.) Θ Et ne ullus inde dubitaret, adjecit: [Quocirca praedestinatio Dei quae in bono est, gratiae est praeparatio, gratia vero est ipsius praedestinationis effectus.] Idem in libro de Dono perseverantiae eadem planius aperit dicens: [Ista igitur sua dona quibuscunque Deus donat, procul dubio se daturum esse praescivit et in sua praescientia praeparavit, quos ergo praedestinavit ipsos et vocavit (Rom. XI, 29), vocatione illa de qua dictum est: Sine poenitentia sunt dona et vocatio Dei; Namque in sua, quae falli mutarique non potest, praescientia, opera sua futura disponere, id omnino nec aliud quidquam est praedestinare.] Huic clarissimae tubae atque apertissimae Christianorum castrorum quis dissonare praesumat? quae apertissima voce resonare non desinit. 115.1169C| Id omnino nec aliud esse Deum praedestinare quam praescientia sua opera, quae ipse facturus fuerat disponere.

CORRECTIO.

 + Tu sine dubio huic clarissimae tubae ausus es dissonare, qui contra Augustini definitionem magnis quantum in te est disputationibus efficere voluisti, nihil aliud praedestinationem Dei quam praescientiam ejus debere accipi: et inter opera illius poenas quas peccantibus juste praeparavit, nullo modo computari. Hoc ipsum definitionis ratione moliens affirmare, transis ad conglutinatas tibi consuetissimasque ratiocinatiunculas, quibus veritatis munimenta confringere machinaris, eaque ab alio disputationis 115.1169D| initio ordiris.

CAPUT XII. De definitione praedestinationis.

 Duodecimus igitur disputationum tuarum titulus est:

JOANNES SCOTUS.

 (Num. I, sect. I.) Θ De definitione praedestinationis. Fiat igitur, inquiens, hujus definitionis conversio sic: Si verum est sua, quae falli mutarique non potest, praescientia opera futura disponere, id omnino nec aliud quidquam est praedestinare, quam in sua quae falli mutarique non potest praescientia opera sua futura disponere.

CORRECTIO. 115.1170A|

 + Huic definitionis conversioni quoniam vera est, tibique per omnia repugnans, conficis aliam conversionem prorsus contrariam, cum in fine superioris ex verbis Augustini posueris. [Definitio nihil minus, nihil amplius continet quam id quod susceptum est explicandum, aliter omnino vitiosa est]. Hinc conjicitur falsam esse aliam tuam conversionem, quae ita se habet:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 12, num. 2, sect. I.) Θ Si omnis praescientia qua Deus opera sua futura disposuit, divina praedestinatio est, omnis praedestinatio, qua Deus opera sua futura disposuit, divina praescientia est.

CORRECTIO. 115.1170B|

 + Non hoc continetur in definitione Augustini: non enim dixit quod omnis praescientia, qua Deus opera sua futura disposuit, divina praedestinatio est: sed quod in sua, quae falli mutarique non potest, praescientia opera sua futura disponere, id omnino nec aliud quidquam est praedestinare. Nec dixit, Praescientia est dispositio operum Dei futurorum; sed in praescientia posuit dispositionem, id est praedestinationem. Aliud est ergo praescientia, in qua disponuntur, hoc est praedestinantur opera Dei futura: aliud dispositio, hoc est praedestinatio futurorum operum illius in ejus praescientia constituta. Praescientia enim disposuit, hoc est praedestinavit, 115.1170C| opera sua futura, non praedestinatione praescivit opera sua futura: praescientia quippe ratione praedestinationem praecedit, videlicet quia ex praescientia praedestinatio, non ex praedestinatione prodit praescientia. Et sicut recte dicitur praesciendo praedestinat, praedestinando praescit: ita non recte generaliter dicitur, praescientia praedestinat, praedestinatione praescit. Id est cum recte dicatur, praescientia praedestinare, non tam late recte dicatur praedestinatione praescire; non enim ex praedestinatione praescientia, sed ex praescientia praedestinatio sumitur. Ideoque possunt multa praesciri absque praedestinatione, id est quae praesciantur tantum, et non praedestinentur, nulla vero possunt praedestinari nisi praesciantur. Nusquam sane vel Augustinum, vel caeteros Patres 115.1170D| dixisse invenimus omnem praescientiam esse praedestinationem, vel omnem praedestinationem esse praescientiam; sed posse praescientiam esse sine praedestinatione, praedestinationem vero sine praescientia nunquam. Igitur falsitatis convincitur conversio tua, quae definitionis metas excedens, commenta est, quod non habet veritas definitionis. Nec mirum si conversionem nomines, quae a veritate discedens conatur inducere falsitatem, cum vocabulum conversionis ambiguum habeatur, tam scilicet a malo in bonum, quod est laudabile, quam a bono in malum, quod est vituperabile. Non itaque dicendum est, omnis praescientia qua Deus opera sua futura disposuit, divina praescientia est; 115.1171A| et omnis praedestinatio, qua Deus opera sua futura disposuit, divina praescientia; sed in praescientia Dei, qua opera sua futura disposuit, divina praedestinatio est, et omnis praedestinatio ejus, qua opera sua futura disposuit, in divina praescientia est. Verum est igitur quod concludis dicendo.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 12, num. 3, sect. 1.) Θ Conficitur ergo praedestinationem Dei non esse nisi in operibus ejus, quando nihil minus, nihil amplius continetur in ejus definitione praeter divinorum operum dispositionem.

CORRECTIO.

 + Verum quod hoc dolose protuleris manifestas, cum protinus adjungis.

JOANNES SCOTUS. 115.1171B|

 (Cap. 12, num. 4, sect. 2.) Θ Sed ad haec, inquiens, dicturus es ad Dei opera pertinere juste damnandos praedestinare ad poenam, sicut ad ejus opera pertinet gratia salvandos praedestinare ad beatitudinem; et hoc testimoniis ejusdem S. Augustini firmare conaberis, quae eo quo posuisti ordine posuimus, ut in eis non quod tu, sed quod ille voluit videamus, quorum si unum recte fuerit expositum, sufficiat ad caetera intelligenda. Ponamus ergo illud (August., Enchir. cap. 100):
 Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus (Ps. CX, 2). Et tam sapienter exquisita, ut cum angelica et humana creatura peccasset, id est non 115.1171C| quod ille, sed quod voluit ipsa fecisset, etiam per eamdem creaturae voluntatem, qua factum est quod Creator noluit, impleret ipse quod voluit. Bene utens et malis tanquam summe bonus, ad eorum damnationem, quos juste praedestinavit ad poenam; et ad eorum salutem, quos benigne praedestinavit ad gratiam. Ecce in una eademque sententia, praedestinavit, inquit, ad poenam, praedestinavit ad gratiam. Ubi, quaesumus, respondeas ad ea quae interrogamus: Utrum ad justitiam Dei an ad ejus gratiam pertineat praedestinare impios ad poenam? Respondebis, credo, ad justitiam? Ait enim, quos juste praedestinavit ad poenam, non igitur ad gratiam. Ac per hoc, si poenae praedestinatio donum Dei non est, sed peccati judicium, necessario sequitur ut aut falsum sit quod 115.1171D| ipse Augustinus ait: [Praedestinatio Dei, quae in bono est, gratiae est praeparatio], aut econtrario accipietur praedestinatio poenarum. Est autem verum et immutabile quod dixit: [praedestinatio Dei, quae in bono est, gratiae est praeparatio]; econtrario igitur intelligi voluit quod posuit, praedestinavit ad poenam.

CORRECTIO.

 + Quicunque veritatis lumine illustratur, omnino videt quam falso ista protuleris dicendo beatum Augustinum praedestinationem impiorum a contrario posuisse, cujus absurditatem intellectus tam auctoritate Scripturarum quam exemplis Patrum venerabilium supra refellimus. Omissis siquidem caeteris solus vel maxime ad hoc sanctus Fulgentius sufficit, 115.1172A| qui posthabita, imo nec cogitata perversitate tua, beatum Augustinum praedestinatos ad poenam non contrarie, sed recte, non negatione sed veritate sensisse atque dixisse confirmat. Proinde cum poenae praedestinatio donum Dei non sit, sed peccati judicium, id est justitiae retributio, non necessario sequitur ut aut falsum sit quod ipse Augustinus ait: [Praedestinatio Dei, quae in bono est, gratiae est praeparatio.] Aut a contrario accipiatur praedestinatio poenarum; qui enim non dicit absolute, praedestinatio Dei gratiae est praeparatio, aut omnis praedestinatio Dei gratiae est praeparatio, aut praedestinatio Dei nihil est aliud quam gratiae praeparatio, sed addidit, quae in bono est, profecto innuit se eam tantummodo praedestinationem quae ad electos pertinet, 115.1172B| non illam quae reprobos juste punit, definisse: sed una eademque sententia, sicut veraciter dixit, praedestinatos ad gratiam, ita veraciter intulit, praedestinatos ad poenam. Quod cum tibi displiceat, neque alios latere videris, quin quod nunc breviter praelibavimus, tibi quisque prudens posset opponere. Secutus adnectis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 12, num. 5, sect. 3). Θ Sed ne forte, inquiens, objicias, non dixit praedestinatio Dei est gratiae praeparatio, sed, praedestinatio Dei, quae in bono est, gratiae est praeparatio, tibi videtur locus relinqui alterius praedestinationis, quae tanquam in malo sit, aut eadem praedestinatio, si una solaque est, in bono 115.1172C| et malo fieri posse non negatur. Primum attende unam definitionem duas praedestinationes omnino non posse continere: deinde quod si nulla alia definitio praedestinationis verior aptiorque inveniatur quam illa quae praedicta est, nihil nisi opera divina comprehendit, quae, nullo pie credentium dubitante, bona sunt, quid nos cogit aliud aliquid subaudire, audientes praedestinationem Dei, quae in bono est, nisi semper eam et bonam et in bono esse?

CORRECTIO

 + O regule de radice colubri egrediens, de quo canitur. O tortuose serpens, qui mille per meandros fraudesque flexuosas agitas quieta corda, et item cui sunt mille nocendi artes, quid veritati tanta obstinatione 115.1172D| obsistis? Quid perspicuitatem veritatis mendaciorum cuniculis inficere satagis? Si taliter Fulgentius Augustinum sensisse atque dixisse novisset, nunquam diversitatem praedestinationis protulisset, nunquam Gregorius praedestinationes pluraliter enuntiasset; nunquam Isidorus geminam praedestinationem nuncupasset; nunquam caeteri quique catholici doctores in suis scriptis toties destinatos, praedestinatos, paratos, praeparatos, deputatos delegatosque ad poenas vel interitum intimassent. Ac per hoc et nos semper Dei praedestinationem bonam, et in bono esse indubitanter, sicut et judicium illius, fatemur: quoniam cum nihil aliud in Dei praedestinatione atque judicio quam misericordia et justitia contineatur, nequaquam ejus praedestinatio 115.1173A| et judicium vel mala vel in malo esse possunt, quae non aliud quam bona in se continent, misericordiam videlicet et justitiam; quae, sicut diximus, licet semper bona et in bono sit, aliud tamen beatus Augustinus in sua definitione attendit dicendo (de Praed. sanct., cap. 10): [Praedestinatio Dei, quae in bono est, gratiae est praeparatio]. Quae in bono est, inquit, id est quae ad bonum electionis sanctorum pertinet: ut altera intelligatur in malo, quae non sit omnino mala, quia ad Dei justitiam pertinet; sed tamen juste puniat reprobos, quia nullo obsistente justitia utique bona est. Quod ita se intellexisse ex aliis suorum librorum dictis ipse manifestat, qui in libro Enchiridion (cap. 55) dicit: [Aliquando enim judicium Dei ponitur in malo; unde 115.1173B| illud est: Qui autem male egerunt, in resurrectionem judicii (Joan. V, 29), aliquando et in bono, secundum quod dictum est. Deus, in nomine tuo salvum me fac, et in virtute tua judica me (Psal. LIII, 3). Per judicium quippe Dei fit ipsa bonorum malorumque discretio, ut [al. ubi] liberandi a malo, non perdendi cum malis, boni ad dexteram segregentur, propter quod ille clamat [al., clamabat]: Judica me, Deus. Et quid dixerit velut exponens: Et discerne, inquit, causam meam (Ps. XLII, 1) ]. + Sicut ergo judicium vel in malo, vel in bono, ita incunctanter praedestinationem vel in malo, vel in bono, dici et intelligi voluit, quae a Dei judicio nequaquam differt, interea subnectis.

JOANNES SCOTUS.

 115.1173C| (Cap. 12, num. 6, sect. 3). Θ Si autem dicis: Bonum est praedestinare impios ad poenam, et ideo inter opera Dei reputandum, respondemus: Bonum, quia justum; sed quoniam non est Dei donum, cum ejus sit judicium, omnis autem praedestinatio Dei omnino est praeparatio gratiae, omnisque gratia donum, necessario colligitur omnis divina praedestinatio donorum ejus praeparatio. Poena procul dubio impios juste torquet, quae donum non est; alioquin si esset donum, non torqueret, sed utique liberaret: non est igitur praedestinatio poenae; quod si esset, non esset poena, sed gratia: est autem poena; non est igitur praedestinatio ejus.

CORRECTIO.

 +Quantum a veritate abhorreas, et cum Baalam 115.1173D| apertis oculis cadas, quisquis diligenter legerit, facile pervidebit. Dicens itaque, bonum esse praedestinare impios ad poenam, quia justum, procul dubio apertis oculis verum vides. Adjungens autem: Sed quoniam non est Dei donum, cum ejus sit judicium: non est igitur praedestinatio poenae; quod si esset, non esset poena, sed gratia, perspicue justitiam Dei atque judicium aut penitus negas, aut omnino mala esse confirmas. Si enim nihil aliud pertinet ad bonitatem Dei quam dona gratis tribuere, restat ut justitia, judiciumque illius, quibus reprobi puniuntur, aut mala sint, aut omnino non sint. Omnes autem Scripturae Deum et justum et judicem clamant; quae si bona non sunt, quia dona non sunt, quid 115.1174A| aliud restat, nisi ut neges Deum esse qui et justus et judex est? Ita quippe ad omnes ejus judicium separasti, ac si malum velles intelligi judicium: Ita enim se habent verba tua: Sed quoniam non est Dei donum, cum ejus sit judicium, quasi nihil aliud possit esse bonum, nisi Dei donum: est autem judicium estque justitia et omnino bona; si ergo et justitia et judicium indubitanter bona sunt, necessario colligitur praedestinare impios ad poenam bonum esse, cum sit Dei justitia atque judicium; quae quisquis bona esse negaverit, sine dubio impietatis reus esse convincitur.
 Itemque quod ais (cap. 12, num. 7, sect. 4), Omnis autem praedestinatio Dei omnino est praeparatio gratiae, falsum ex definitione beati Augustini arguitur, qui 115.1174B| nusquam dixisse reperitur: Omnis praedestinatio Dei gratiae est praeparatio, sed simpliciter, quia veraciter: Praedestinatio Dei quae in bono est, gratiae est praeparatio. Sicut ergo justitia Dei atque judicium bonis bona, et malis mala retribuunt: ita praedestinatio bonis bona, et malis mala retribuenda disposuit.
 Deinde inserens (cap. 12, num. 8, sect. 4): Poena procul dubio impios juste torquet, quae donum non est; alioquin si esset donum, non torqueret, sed utique liberaret: non est igitur praedestinatio poenae. Cur non perpendis quia justa est et ad Dei justitiam pertinens, poena? Itaque quia concedis juste impios poena torqueri, concedas necesse est bonum esse, quia omne justum bonum. Ergo si bonum est quia justum, constat impios poena torqueri, falsum est non esse 115.1174C| praedestinationem poenae: quia quemadmodum justum est retribuere, ita nimirum justum perindeque bonum fuit identidem praedestinasse. Nisi enim esset justitia, nec praedestinatio praecessisset, neque judicium futurum esset; est autem judicium quo retribuatur unicuique secundum opus ejus; est igitur praedestinatio ejusdem judicii, id est praeparatio atque dispositio in praescientia Dei futurorum operum ejus; est etiam poena quae retribuatur impiis, sicut est praemium quod retribuatur piis. Et hoc est totum praedestinasse Deum, quod erat ipso auctore futurum, misericordia scilicet atque judicium. Plane miror caecitatem tuam interdum negare, interdum confirmare poenas: nam qui hactenus poenas peccatis debitas usquequaque negaveras, 115.1174D| nunc confiteris dicendo: Poena procul dubio impios juste torquet. Et item: Est autem poena: cumque jam poenam fatearis, insaniae plenum deprehenditur praedestinationem ejus negare, quae justa est. Omne quippe justum bonum: bona est ergo praedestinatio poenae, sicut judicii, quia sine dubio justa. Nihil autem injustum bonum; omne autem justum bonum; bonum igitur praedestinatio poenae, quia procul dubio justum.
 Quapropter frivola prorsus convincitur argumentatio tua, cum id conaris evertere quod et auctoritas et ratio perspicue persuadent. Sententia vero Augustini, quam confirmationi praedestinationis adhibes, semper in donis divinae largitatis intelligendae, 115.1175A| prorsus in nullo tuae adminiculatur assertioni. Dicendo enim (August. de Don. persev., cap. 17 in fine): Haec Dei dona, si nulla est praedestinatio quam defendimus, non praesciuntur a Deo; praesciuntur autem: Haec est igitur praedestinatio quam defendimus. Unde aliquando eadem praedestinatio significatur etiam nomine praescientiae, sicut ait Apostolus: Non repulit Deus plebem suam, quam praescivit (Rom. XI, 2). Hoc quod ait praescivit, non recte intelligitur nisi praedestinavit. Et caetera quae sequuntur, de ea quae ad sanctos pertinet, se tantummodo dixisse manifestavit, addendo videlicet, quam defendimus, eam quippe defendendam susceperat; quoniam eadem jam impugnabatur a tuis, ut ita dixerim, propugnatoribus; sicut epistola Prosperi 115.1175B| et Hilarii ad eum, et responsio ejus, titulusque libri, atque actio satis aperteque declarant: necdum namque praedestinatio impiorum coeperat denegari, quam frequenter in Pelagianorum etiam libris atque Origenis positam invenimus, quorum idcirco testimonia proferre non necessarium duximus; quoniam catholicorum munimentis nos abundare, favente Domino, copiosius congaudemus. Hinc interposita beati Augustini sententia, quam ex libro illius de Dono perseverantiae decerptam, tuis actionibus inserendam, quamvis inepte prorsus censuisti, qua de praedestinatione sanctorum fideliter disputans praescientiam pro ea aliquando poni solere edocuit, consueto tibi errore argumentaris.

JOANNES SCOTUS.

 115.1175C| (Cap. 12, num. 10, sect. 5.) Θ Omnis, inquit, praescientia pertinens ad electos praedestinatio est: nulla praedestinatio nisi electorum est; nulla igitur praescientia pertinens ad electos praedestinatio non est. Nullus eligitur ad poenam, quomodo ergo praedestinatur poena, quae reproborum est propria?

CORRECTIO.

 +Quae argumentatio ex praecedentibus falsa esse convincitur. Dicens quippe (num. 11), nulla praedestinatio nisi electorum est, mentiris, quia et Scripturae sanctae auctoritas et sanctorum Patrum unanimitas destinatos vel praedestinatos, paratos vel praeparatos, ac deputatos ad poenam vel interitum infucate atque concorditer indicat. Quodque infers: 115.1175D| Nullus eligitur ad poenam: quomodo ergo praedestinatur poena, quae reproborum est propria? videris intelligere electionem et praedestinationem unum esse, cum plurimum interesse nullus ignoret: nam aliud eligere, aliud esse praedestinare quis nesciat? Sicut enim aliud est eligere, aliud disponere, ita aliud est eligere, aliud destinare: quoniam destinare vel praedestinare non esse aliud quam disponere vel praeparare, vel quidquid idem significat, jam supra monstratum est. Porro eligi quemquam ad poenam vel interitum divina eloquia raro testantur; praedestinari vero poenas omnis Veteris et Novi Testamenti Scriptura testatur.
 Sed quod dicis (num. 12) poenam esse reproborum 115.1176A| propriam, mirum est quare propriam reproborum dixeris, cum veritas Christianae fidei habeat, excepto Deo et Domino nostro Jesu Christo, nullum ex peccatrice propagine nisi peccatorem nasci, perindeque poenam justo Dei judicio promereri. Ac per hoc quemadmodum omnes peccatores naturae traduce, ita omnes poenis debitos incunctanter tenemus; et sicut a peccato non nisi gratuita gratia, ita a poenis non nisi eadem misericordia liberat. Propria est ergo peccatorum omnium poena, sicut post primam transgressionem peccatrix est omnium natura: et ita omnium communis est poena, sicut communis est omnium culpa, dicente Apostolo: Sicut per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors (Rom. V, 12); et iterum: In quo omnes 115.1176B| peccaverunt (Ibid.).
 Certe traditione majorum primum hominem, quamvis tam graviter peccaverit, ut omne hominum genus ex sua propagine per concubitum maris et feminae nasciturum peccato mortique substraverit, salvatum Dei gratia sanctorumque collegio sociatum credimus et fatemur; qui sicut primus omnium hominum cum conjuge sua peccavit, ita primus poenam damnationis excepit. Quaere itaque utrum propria ejus poena fuerit, an extranea; proprium autem ejus fuisse peccatum, nemo cunctatur: justum igitur fuit ut ipse propriam poenam perciperet, licet invitus, qui propria voluntate peccatum commiserat non invitus. Propria ergo peccatorum omnium poena dicenda est, non tantummodo reproborum, 115.1176C| quia omnium culpa communis est, qua poenam meruerunt, non solummodo reproborum. Et hoc est quod fideliter dicitur Deum praedestinasse, vel praeparasse, vel disposuisse, vel deputasse, vel delegasse peccatoribus poenas, quas peccantibus se praeviderat merito redditurum. Si enim non praedestinavit poenas, quid est quod praeceptum obedientiae dans primis hominibus dixit: Quacunque die comederitis ex eo, morte moriemini? (Gen. II, 17.) Et rursum, si ipse non rependit meritas poenas, quid est quod eisdem jam peccatoribus dicit: donec revertaris in terram, de qua sumptus es, quia pulvis es et in pulverem reverteris? (Gen. III, 19.) Si, inquam, nec praescivit nec praedestinavit hanc poenam, quomodo eam et ante peccatum praedixit futuram, et post 115.1176D| peccatum reddidit consecutam? Proinde sicut propriam culpam, ita propriam poenam illius dicendam omni peccatori fortassis non incongrue dixerim, quoniam, secundum Apostolum, omnes peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 23). Et: Conclusit Scriptura omnia sub peccato ut omnium misereatur (Gal. III, 22).
 Verum, quia electionis vocabulum ad amicissimam tibi contrarietatis perversitatem detorques, adhibita beati Augustini sententia, qua satagis confirmare reprobos, appellari electos, cum non sint electi, te necdum plene intellexisse quid senserit evidentissime indicas; dicit enim Augustinus (Aug. de Corrept. et Grat., cap. VII, 9). [Electi enim sunt 115.1177A| ad regnandum cum Christo, non quomodo electus est Judas ad opus cui congruebat: ab illo quippe electus est, qui novit bene uti etiam malis, ut per ejus opus damnabile, illud propter quod ipse venerat opus venerabile compleretur. Cum itaque audimus: Nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis diabolus est (Joan. VI, 71)? Illos debemus intelligere electos per misericordiam, illum per judicium. Illos ergo elegit ad obtinendum regnum suum, illum ad fundendum sanguinem suum: Firmum autem fundamentum Dei stat habens signaculum hoc: scivit Dominus qui sunt ejus (II Tim. II, 19). Horum. fides, quae per dilectionem operatur (Gal. V, 6), profecto aut omnino non deficit, aut si qui sunt quorum deficit, reparatur antequam vita ista finiatur, et 115.1177B| deleta quae incurrerat iniquitate, usque in finem perseverantia deputatur. Qui vero perseveraturi non sunt, ac sic a fide Christiana et conversatione lapsuri sunt, ut tales eos vitae hujus finis inveniat, procul dubio nec illo tempore quo bene pieque vivunt in istorum numero computandi sunt: non enim sunt a massa illa perditionis praescientia Dei et praedestinatione discreti. Et ideo nec secundum propositum vocati, ac per hoc nec electi, sed in eis vocati de quibus dictum est: Multi vocati, et non in eis de quibus dictum est: pauci vero electi (Matth. XXII, 14). Et tamen quis eos neget electos, cum credunt, et baptizantur, et secundum Deum vivunt? Plane dicuntur electi a nescientibus quid futuri sunt, non ab illo qui eos novit non habere perseverantiam, quae 115.1177C| ab beatam vitam perducit electos sicque [al., scitque] illos ita stare ut praescierit [al., praesciret] esse casuros.
 Nec nos moveat quod filiis suis quibusdam Deus non dat istam perseverantiam; absit enim ut ita esset, si de illis praedestinatis essent et secundum propositum vocatis; qui vero non sunt filii promissionis, jam isti [al., qui vere sunt filii promissionis. Nam isti, etc.] cum pie vivunt, dicuntur filii Dei, sed quoniam victuri sunt impie, et in eadem impietate morituri, non eos dicit filios Dei praescientia Dei: sunt enim filii Dei, qui nondum sunt nobis, et sunt jam Deo, de quibus ait evangelista Joannes: Quia Jesus moriturus erat pro gente: et non 115.1177D| tantum pro gente, sed etiam ut filios Dei dispersos congregaret in unum (Joan. XI, 51, 52); quod utique credendo futuri erant per Evangelii praedicationem: et tamen antequam esset factum, jam filii Dei erant in memoriali Patris sui inconcussa stabilitate conscripti. Et sunt rursus quidam filii, qui [al., qui filii Dei] propter susceptam temporaliter gratiam dicuntur a nobis, nec sunt tamen Deo, de quibus ait idem Joannes: Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis, etc. (I Joan. II, 19). Cum ergo filii Dei dicuntur, de his qui perseverantiam non habuerunt, Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis. Et additur [al., et addunt], quod si fuissent ex nobis permansissent utique nobiscum. Quid aliud dicuntur nisi non 115.1178A| erant filii etiam quando erant in professione et nomine filiorum.
 + Cujus sententiae documentum quia in aliam pericopen differs, et nos responsionem eatenus differamus.

CAPUT XIII. Quid potest colligi ex praedicta sancti Augustini sententia.

 Tertia decima itaque tali titulo praenotatur:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 13, num. 2, sect. 1) Θ Quid potest colligi ex praedicta sancti Augustini sententia?

CORRECTIO.

 + In qua, cum ex verbis sancti Augustini (Aug. 115.1178B| ibid.) colligere niteris sufficientia his quae suadere conaris probandis, multum a sensu ejusdem Augustini recedis: nam cum poneret testimonium dicentis Domini: Nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis diabolus est (Joan. VI, 71), subjunxit et ait: [Illos debemus intelligere: electos per misericordiam, illum per judicium; illos ad obtinendum regnum suum, illum ad fundendum sanguinem suum.] Quae verba pie considerata sobrieque perpensa multo aliud quam quod colligis resonant. Dixit enim electos undecim per misericordiam, Judam proditorem per judicium. Colligenda sunt ergo etiam ex aliis ejus vel libris vel sermonibus omnia, vel pene omnia, quae super Judae electione diversis modis, sed non diversa fide tractavit, quibus liquido perpendi queat 115.1178C| utrum a contrario uspiam docuerit intelligendum, ut tu somnias, an veritate manifesta dictorum, sicut omnibus orthodoxis doctoribus absque ulla discrepantia concorditer visum est, de qua re idem doctor venerabilis in libro Quaestionum de Genesi ita locutus est (qu. 117), exponens quippe Scripturae locum quo dicitur: Hi sunt filii Israel, qui nati sunt ei in Mesopotamia et computantur duodecim (Gen. XXXV, 26), cum Benjamin longe postea natus est. [Nulla, inquit, tamen est facilior solutio quaestionis hujus, quam ut per synecdochen accipiatur: ubi enim pars major est aut potior solet ejus nomine etiam illud comprehendi quod ad ipsum nomen non pertinet, sicut ad duodecim apostolos jam non pertinebat Judas, qui etiam mortuus fuit cum Dominus resurrexit a mortuis; et tamen 115.1178D| ipsius duodenarii numeri nomen Apostolus in Epistola sua tenuit, ubi ait eum apparuisse illis duodecim (I Cor. XV): cum articulo enim hoc Graeci codices habent, ut non possint intelligi quicunque duodecim, sed illi in eo numero insignes; eo modo locutionis puto et illud a Domino dictum: Nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis diabolus est (Joan. VI, 71), ut non ad electionem etiam ipse pertinere videatur: non enim facile invenitur electorum nomen in malo, nisi quando mali eliguntur a malis. Quod si putaverimus et illum electum ut per ejus traditionem Domini passio compleretur, id est malitiam ejus ad aliquid electam, bene utente Deo etiam malis, illud attendamus ubi ait: Non de omnibus vobis dico: ego 115.1179A| scio quos elegi (Joan. XIII, 18). Ubi declarat ad electionem non pertinere nisi bonos; ac per hoc illud quod dictum est: Ego vos duodecim elegi, per synecdochen dictum est, ut nomine majoris meliorisque partis etiam illud complecteretur, quod ad ipsum nomen non pertinet.]
 + Qua sententia deliratio tua frustratur, qua contrarietatis nobis intelligentias imponis, cum per tropum synecdochen dictum potius aperitur. Quibus cassatis intelligendum est electionis vocabulum a Deo semper in bono poni, aut secundum memoratas sententias ad percipiendum regnum aeternum, aut secundum alios orthodoxos Ecclesiae tractatores, ad aliquod bonum Dei voluntate et jussione etiam temporaliter exhibendum; quemadmodum de Saule 115.1179B| Scriptura refert, dicente Samuele ad populum: Certe videtis, quem elegerit Dominus, quoniam non sit similis illi in omni populo (I Reg. X, 24); ubi electionis nomen nequaquam aeterni regni perceptionem, sed transitorii administrationem significat. Quod diligentius idem propheta genealogiam patris ejus describens ita exsequitur: Et erat vir de Benjamin nomine Gis, filius Abiel, filii Seor, filii Bechorathi, filii Sared, filii Aphia, filii viri Jemini fortis robore; et erat ei filius vocabulo Saul electus et bonus: et non erat vir de filiis Israel melior illo (I Reg. IX, 1). Si de electione forsitan ambigebas, boni et melioris vocabula omnem haesitationis nebulam exploserunt; ita et Judam electum a Domino ad apostolatus temporale officium, non tamen ad apostolatus praemium 115.1179C| sempiternum. Nam eum cum caeteris accepisse a Domino potestatem, calcandi super serpentes, et scorpiones, et omnem virtutem inimici (Luc. X, 19), et post patrata miracula potestatis acceptae reversum cum eisdem ad Dominum Evangelium indicat (Marc. VI, 13). Quibus exemplis docetur eos a Domino haudquaquam fallaciter aut dolose vel simulate electos, sed omnino veraciter, quanquam non ad aeternam beatitudinem capescendam, verum ad aliquam temporariae dispensationis administrationem. Et ne Saulis electionem a contrario accipiendam censeas, vel ad malum inflectas, liquido verax Scriptura testatur quia esset bonus, et non esset melior illo in filiis Israel. Hoc nequaquam a nescientibus putatum dictumve fuit, sed a propheta, quem ejus bonitas, 115.1179D| inspirante Domino, non latebat. Augustinus in homilia 27 in Evangelium Joannis.
 [Ait ergo Dominus Jesus: Nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis diabolus est? (Joan. VI, 71.) Ergo electus est et iste, de quo, nolente et nesciente, magnum aliquid bonum fieret, hoc est proprium Dei, contrarium iniquis. Sicut enim iniqui male utuntur bonis operibus Dei, sic contra Deus bene utitur malis operibus hominum iniquorum: sicut iniqui, inquam, audite et intelligite, sicut iniqui male utuntur operibus Dei bonis, sic contra Deus bene utitur malis operibus iniquorum. Quam bonum est membra corporis ita esse quemadmodum disponi non possent nisi ab artifice Domino. Petulantia 115.1180A| tamen, quam male utitur oculis! Fallacia, quam male utitur lingua! Falsus testis nonne linguam suam et animam suam prius trucidat, et alterum laedere se perempto conatur? Male utitur lingua, nec ideo malum est lingua; opus Dei est lingua, sed bono opere Dei male utitur illa nequitia. Quomodo utuntur pedibus qui currunt ad scelera, quomodo utuntur manibus homicidae, et illis adjacentibus forinsecus bonis creaturis Dei. Quam male utuntur mali auro, judicia corrumpunt, innocentes opprimunt! Luce ista mali male utuntur: male vivendo enim etiam ipsam lucem qua [al, quam] vident ad ministerium suorum scelerum usurpant. Vadens ut faciat aliquid mali malus, lucere sibi vult ne offendat, qui jam intus offendit et cecidit. Quod timet 115.1180B| in corpore, jam incurrit in corde. Omnibus ergo bonis Dei, ne per singula currere longum sit, male utitur malus: contra malis hominum malorum bene utitur bonus. Et quid tam bonum quam bonus [al., unus] Deus? quandoquidem ipse Dominus dixit: Nemo bonus nisi solus Deus (Marc. X, 18); quanto ergo ille melior, tanto melius utitur et malis nostris. Quid Juda pejus? Inter omnes adhaerentes magistro, inter duodecim loculi ei commissi sunt, et dispensatio pauperum distributa: ingratus tanto beneficio, honori tanto, accepit pecuniam, perdidit justitiam, tradidit vitam mortuus; quem ut discipulus secutus, ut inimicus persecutus est. Totum hoc malum Judae, sed malo ejus bene usus est Dominus. Tradi se pertulit, ut redimeret nos. Ecce malum Judae in bonum 115.1180C| conversum est: Satanas quantos martyres persecutus est; si Satanas a persequendo cessaret, hodie tam gloriosam coronam sancti Laurentii non celebraremus. Si ergo ipsius diaboli malis operibus bene utitur Deus, quod facit malus male utendo, sibi nocet, non bonitati Dei contradicit: artifex illo utitur, et magnus artifex. Si illo uti non posset, nec eum esse permitteret. Ergo unus ex vobis diabolus est, ait, cum ego vos duodecim elegerim (Joan. VI, 71).]
 + Idem in homilia 7, de Coena Domini. [ Unus ex vobis tradet me (Joan. XIII, 21), unus ex vobis numero non merito, specie non virtute, commixtione corporali, non vinculo spiritali, carnis adjunctione, non cordis socius unitate: proinde non qui ex vobis est, sed qui ex vobis exiturus est. Nam 115.1180D| quomodo erit verum quod protestatus est Jesus et dixit, unus ex vobis? Si verum est quod ait idem ipse in Epistola sua cujus est hoc Evangelium: Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis? nam si fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum (I Joan. II, 19), secundum communionem sacramentorum ex nobis; secundum suorum proprietatem criminum non ex nobis.]
 + Idem in homilia 32, de Coena Domini. [ Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Joan. XV, 16), haec est illa ineffabilis gratia. Quid enim eramus quando Christum nondum elegeramus, et ideo nondum diligebamus? nam qui eum non eligit, quomodo non diligit? Nunquid jam in nobis erat quod in psalmo canitur: 115.1181A| Elegi abjectus esse in domo Dei mei, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum (Psal. LXXXIII, 11)? Non utique. Quid ergo eramus, nisi iniqui et perditi? neque enim jam credideramus in eum ut eligeret nos. Nam si jam credentes elegit, electus elegit. Cum ergo diceret: Non vos me elegistis, quid aliud dixit nisi quia misericordia ejus praevenit nos (Psal. LVIII, 11), generaliter utique non personaliter, ut sibi circa omnes constet divina justitia? Hic certe vacat vana illorum ratiocinatio, qui praescientiam Dei defendunt contra gratiam Dei, et ideo nos dicunt electos ante mundi constitutionem, quia praescivit nos Deus futuros bonos, non se ipsum nos facturum bonos. Non hoc dicit. Quid dicit? Non vos me elegistis, quoniam si propterea nos elegisset 115.1181B| quia bonos futuros esse praescierat, simul etiam praescisset quod eum fuissemus prius electuri. Elegit ergo per gratiam, sicut elegit et Judam, sed opus est ut divinae electioni humanae obedientiae et diligentiae cura respondeat.]
 + Ecce vir sanctus toties de una eademque re prudenter et fideliter elocutus, nusquam a contrario intelligendum electionis vocabulum docuisse invenitur. Porro quod in assertionem contrarietatis addis (cap. 13, num. 3, sect. 2), similiter amicus, qui semper erat inimicus, mirum qua auctoritate id proloqui attemperaveris, cum inter eligendum minime credatur aut legatur uspiam inimicum animum habuisse, donec post tantorum beneficia munerum proditioni animum praepararet. Nam in ipso vocationis 115.1181C| suae articulo necdum de perditione Domini poterat cogitare, quem a Judaeis non dicam insequi, verum nec Prophetam aut Dominum cognosci sciebat: neque enim credibile est eum a Domino inimicum electum: quamvis enim non ignoraverit id futurum, sed processu temporis de bonitate ad malitiam commutatum: sicut angelus et homo boni sine dubio a summo bono creatore conditi, deinceps sua voluntaria aversione mali effecti sunt; dicente siquidem evangelista, cum alabastri erga pedes Domini fractionem narraret, Judam murmurasse. Utquid perditio haec unguenti, potuit enim venundari multo, et dari pauperibus. Hoc autem dixit quia fur erat, et loculos habens ea quae mittebantur portabat (Matth. XXVI, 8). Ex eo proditionis malum concepisse credendum 115.1181D| est, ex quo et ipse a Domino dispensationis officium percepit et Judaeorum rabiem in illum concitari cognovit. Hoc ipsum beatus Gregorius sentiens, nobisque sentiendum venerabilitatis suae scriptis relinquens, in homilia Evangelii vocatorum ad nuptias, cum de eo qui veste nuptiis minus digna solemnitatem nuptiarum dehonestaverat, atque a rege sub amici nomine increpatus fuerat, tractaret, ait (Greg., hom. 38 in Evang.) :
 [Mirandum valde est, fratres charissimi, quod hunc et amicum vocat, et reprobat; ac si ei apertius dicat: Amice, et non amice, amice per fidem, sed non amice per operationem.] Hieronymus: [Amicum vocat, quod invitatus ad nuptias est, arguit impudentiae, 115.1182A| quod veste sordida munditias polluerit nuptiales.]
 + Qui etiam identidem in Judae salutatione sentiendum perdocuit. Item Gregorius (Moralium, lib. III, cap. 14): [Haeretici autem, quia sanctam Ecclesiam sua docere desiderant, ad eam quasi consolantes appropinquant. Nec mirum quod qui adversantium formam exprimunt, amici vocantur, cum ipsi quoque traditori dicitur: Amice, ad quid venisti? (Matth. XXVI, 50.) Et dives qui in inferno igne exuritur Abraham filius vocatur (Luc. XVI, 25), quia etsi per nos mali corrigi negligunt, dignum tamen est ut a nobis, non ex sua nequitia, sed ex nostra benignitate amici nominentur.]
 + Idem (Moralium lib. X, VI, cap. 11): [Quo contra 115.1182B| recte sub Babylonis specie per prophetam menti reprobae dicitur: Descende, sede in pulvere, virgo filia Babylonis, sede in terra, non est solium filiae Chaldaeorum (Isa. XLVII, 1). Hoc enim loco humana mens virgo non incorrupta, ut arbitror, dicitur, sed infecunda. Et quia Babylon confusio interpretatur, recte infecunda mens Babylonis filia vocatur, quae in eo quod nequaquam bona opera germinat, dum nullo ordine rectae vitae componitur, quasi confusione matre generatur: sin autem virgo non infecunda dicitur, sed incorrupta, postquam statum salutis perdidit, ad confusionis suae cumulum appellatur quod fuit.] + Hieronymus (contra Jovinianum lib. II): [ Arbor mala bonos fructus non facit, nec bona malos (Matth. VII, 17). Si hoc ita est, responde mihi quomodo 115.1182C| Paulus, cum esset arbor mala persequens Ecclesiam Christi, fecerit postea fructus bonos; et Judas, cum esset arbor bona, signa faciens cum apostolis, postea versus in proditorem, fecerit fructus malos. Tandiu ergo nec arbor bona fructus malos facit, nec mala bonos, quandiu vel in bonitate sua vel in malitia perseverant.] + Idem quod dicis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 13, num. 4, sect. 1). Θ Et quemadmodum non sunt filii si non sunt haeredes, sic electi non sunt si non sint dilecti: quomodo ergo, nisi e contrario, diceretur Judas electus, dum non esset dilectus?

CORRECTIO.

 + Debueras diligentius investigare vocabulum dilectionis 115.1182D| et electionis in Scripturis sanctis, quarum auctoritate fultus, non eis repugnantia susurrares. Nam in libris Regum et Verbis dierum legimus Salomonem Ididiam id est dilectum Domini vocatum; et quod, inquit, diligeret eum Dominus, hoc non a nesciente quolibet, sed a propheta utique sciente Domini voluntatem dictum est (II Reg. XII, 24, 25). Sic et evangelista cum adolescentem divitem magnarumque opum ad Dominum venientem, et mandatorum legalium observationem promentem describeret, secutus adjunxit: Intuitus autem eum Jesus, dilexit eum (Marc. X, 21): nimirum ob custodiam praeceptorum Dei, qui tamen quoniam erat multas possessiones habens, audito perfectionis consilio, 115.1183A| abiit tristis. Ecce propheta et evangelista dilectos a Domino pronuntiant, quos filios promissionis forsitan non esse minime dubitabant: nam bonam actionem etiam in impiis Deo placere ostendit sanctus Gregorius, qui in expositione prophetae Ezechiel ita loquitur (Lib. I, hom. 10): [Sic Achab iniquus rex a propheta reprehensus cum contra se divinam sententiam audisset, pertimuit, et magno moerore depressus est, ita ut prophetae suo Dominus diceret: Nonne vidisti humiliatum Achab coram me? quia igitur humiliatus est causa mei, non inducam malum in diebus ejus (III Reg. XXI, 29). In quibus Domini verbis pensandum est quomodo ei in electis suis moeror amaritudinis placeat, qui amittere timent Dominum, si sic ei et in reprobo [al., reprobi] poenitentia 115.1183B| placuit qui timebat perdere praesens saeculum: aut quomodo ei gratia sit spontanea afflictio pro culpis in eis qui placent, si haec ad tempus placuit in illo qui displicebat [al., et in eis qui displicebant].
 + Debuerat igitur attendere a Patribus vocabula dilectionis et electionis non a contrario intellecta et posita, sed pro varietate causarum aut beatitudini aeternae, aut dispositioni temporariae deputata. Et licet ex Augustini sensu super electionis positione, quae praemissa sunt protulerim, tamen in malo etiam a propheta Ezechiel positum nomen electionis reperitur, qui ait: Traducam vos in desertum populorum, et judicabor vobiscum ibi facie ad faciem. Sicut judicio contendi adversum patres vestros in deserto terrae 115.1183C| Aegypti; sic judicabo vos, dicit Dominus: et subjiciam vos sceptro meo, et inducam vos in vinculis foederis, et eligam de vobis transgressores et impios, et de terra incolatus eorum educam illos, et in terram Israel non ingredientur, et scietis-quia ego Dominus (Ezech. XX, 35-38). Quod Hieronymus ita exponit (in Ezech. cap. XX, 35): [Faciam, ait, vobis qui estis in Babylone, et nunc servitis idolis, quod feci patribus vestris in Egypto, ut educam vos in desertum populorum, et ibi judicet vobiscum facie ad faciem, sicut adversum illos judicio contendi, quando egressi sunt de Aegypto. Et postquam vos judicavero, subjiciam vos sceptro meo et imperio, et inibo pactum vobiscum, et inducam vos in terram vestram in vinculis charitatis, ut ligati amore meo nequaquam a me possitis recedere. 115.1183D| Transgressores autem et impios qui cordis duritia in malis operibus perseverant, eligam de vobis non ad possidendum, sed ad abjiciendum. Et educam quidem eos de terra incolatus eorum ut educti non ingrediantur terram Israel, sed in diversis pereant regionibus, et distinctione bonorum et malorum cognoscatis quod ego sim [al., quia ego sum] Dominus qui facio cuncta judicio].
 + Claret itaque electionem Dei etiam in malo poni secundum propheticam astipulationem et Domini comminationem. Verum, quod temporariam quoque dispensationem significet, testantur eximii divinorum eloquiorum tractatores, qui nunquam a contrario tuo, sed a temporali quadam Dei dispositione 115.1184A| id plerumque fieri docuerunt. Unde per Ezechielem Dominus dicit: In die qua elegi Israel, et levavi manum meam pro stirpe domus Jacob, et caetera (Ezech. XX, 5): Hieronymus (ubi supra, cap. XX, 5): [Juxta litteram vero, inquit, inclytam esse terram Judaeae et cunctis terris fertiliorem dubitare non poterit, qui a Rhinocorura usque ad Taurum montem et Euphratem fluvium cunctam consideraverit terram: et urbium potentiam, amoenitatemque regionum, Palaestinam videlicet, et Phoenicen, Arabiam, Syriam, Coelen, Ciliciam et caeteras regiones quas Israeli, si Dei praecepta servasset, Dominus repromisit; quas quia non accepit, vitium fuit incredulitatis ejus, nam et in ipsa Palaestina Judaeaque provincia, gentes plurimae 115.1184B| remanserunt quae non sunt ejectae. Neque enim sponsor in crimine est, si ille cui repromittitur indignum se fecerit sponsione, praesertim cum proponatur optio promittentis Si volueritis et audieritis me, quae bona sunt terrae comedetis: sin autem nolueritis, gladius devorabit vos (Isa. I, 19, 20). Eliguntur ergo praescientia [al., praesentia] nec statim qui eligitur tentari non potest nec perire, quia et Saul electus in regem, et Judas in apostolum suo vostea vitio corruerunt].
 + Idem in eodem (in Ezech. c. I, V. 13 et 14): [Quomodo igitur crebris micat ignibus aether, et in ictu oculi atque momento discurrunt fulgura, et revertuntur non amittentia matricem et, ut ita dixerim, fontem ignis atque materiam: ita et haec animalia, 115.1184C| cum inoffenso pergant pede, ad priora festinant: sin autem conatui suo aliquid oppositum [al., obsitum] viderint, non tam revertuntur quam contrahunt se extendentia sursum [al, extendenda rursum], et praebitura lumen quod parumper absconderant, ut dent servis cibaria in tempore suo, nec tribuant sanctum canibus, nec mittant margaritas ante porcos. Unde et Paulus dicit: Lac vobis potum dedi non escam, necdum enim capere poteratis (I Cor. III, 2). Electioque Judae, et Saulis unctio, non arguunt Deum ignorantiae futurorum, sed praesentium monstrant esse judicem.] + Ambrosius (in Epistola ad Romanos IX, 11):
 [Praescientia Dei flagitat in his causis, quae non aliud potest evenire, quam quod Deus futurum, sciendum 115.1184D| [al., sciendo] enim quod unusquisque illorum qualis futurus esset, dixit: Hic erit dignus qui erit minor, et qui major erit indignus (Gen. XXV, 23); unum elegit praescientia, et alterum sprevit (Mal. I, 2); et in illo quem elegit, propositum Dei manet, quia aliud non potest venire quam scit et proposuit in illo, ut salute dignus sit. Et in illo quem spernit [al., sprevit], simili modo manet propositum quod proposuit de illo, quia indignus erit. Hoc quasi praescius non personarum acceptor (Rom. IX, 13), nam neminem damnat antequam peccet, et nullum coronat antequam vincat (II Tim. II, 9). Hoc pertinet ad causam Judaeorum qui sibi praerogativa [al., praerogativam] defendunt, quod filii sint Abrahae (Joan. 115.1185A| 8, 59, 40); Apostolus autem consolatur se, ut, quia dilexerat, dolorem habere se cordis, continuo causam [al., continuum causa] incredulitatis illorum quorum adoptio erat filiorum, et legis constitutio (Rom. IX, 2, 4), et ex quibus Christus Salvator, sicut et ipse, ait: Quia salus ex Judaeis est; tractata lege invenit quia non omnes qui ex Israel sunt, credituri sunt; neque qui dicuntur filii Abrahae, omnes Abrahae filios dicendos: sicut supra memoravi [al., commemoravi]. Minuit ergo dolorem suum inveniens olim praedictum quod non essent omnes credituri (Joan. IV), ut hi soli doleant [al., his solis doleat], qui per invidiam incredulitate laborant: possunt tamen credere, quod ex subjectis aperit: incredulis tamen praedictis, non valde dolendum est, quia non sunt 115.1185B| praedestinati ad vitam; praescientia enim Dei olim hos non salvandos decrevit. Quis enim plangat eum qui olim mortuus habetur, sed subintrantibus gentibus quae sine Deo prius erant (Eph. II, 3), et salutem, quam illi perdiderunt, accipientibus, exsuscitatur dolor; sed iterum, quia ipsi sibi perditionis causa sunt, sopitur. Praescius itaque Deus malae illos voluntatis futuros, non illos habuit in numero bonorum; quamvis dicat Salvator illis septuaginta duobus discipulis, quos elegerat secunda classe, qui ab illo postea recesserunt: Nomina vestra scripta sunt in coelo (Luc. X, 20). Sed hoc propter justitiam, quia hoc est justum ut unicuique pro merito respondeatur; quia enim boni erant, electi sunt ad ministerium, et erant scripta nomina illorum in coelo 115.1185C| propter justitiam, sicut dixi: secundum praescientiam vero in numero erant malorum. De justitia enim Deus judicat, non de praescientia, unde et Mosi dicit: Si quis peccaverit ante me, deleam eum de libro meo (Exod. XXII, 32, 33). Ut secundum justitiam judicis tunc videatur deleri cum peccat, juxta praescientiam vero, nunquam in libro vitae fuisse. Hinc et apostolus Joannes de hujusmodi ait: Ex nobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis: si enim fuissent ex nobis, permansissent utique nobiscum (I Joan. II, 19). Non est personarum acceptio in praescientia Dei (Col. III, 25): praescientia vero est quae [al., enim Dei est qua] definitum habet qualis uniuscujusque futura voluntas erit, in qua mansurus est, per quam aut damnetur aut coronetur. 115.1185D| Denique quos scit in bono mansuros, frequenter ante sunt mali, et quos malos scit permansuros aliquoties prius sunt boni: unde cesset querela, quia Deus personarum acceptor non est (Ibid.). Nam et Saul, et Judas Iscariotes ante fuerunt boni, dicente Scriptura de Saul: Erat vir bonus et non erat illo melior in filiis Israel (I Reg. IX, 2). Et de Juda Iscariote dicit Petrus apostolus: Qui sortitus est sortem ministerii hujus in signis ac prodigiis faciendis (Act. I, 17). Quomodo igitur ministerium salutare sortiretur, nisi esset bonus? in sorte enim Dei judicium fuit, dignum illum fuisse tempore quo electus est. Sicut et illi septuaginta duo, quos supra memoravi (Joan. VI, 67). Hinc est unde et Judas, post mali totius 115.1186A| admissum scelus, poenitentia motus laqueo vitam finivit (Matth. XXVII, 5). Non enim potest in aliquo omne bonum penitus oblitterari; quippe, cum natura non possit immutari, sed voluntas; non in omnibus tamen causis, quia remanet in natura quod testimonio sit Creatori.]
 + His omnibus evidenter ostenditur sanctos Patres tuae contrarietatis modum in sanctarum Scripturarum explanationibus minime secutos, sed, ubicunque necessitas postulavit, per tropum antiphrasim quae fuerant elucidanda locutos; in suis vero locutionibus eos isto loquendi modo unquam usos fuisse, prorsus ratio contradicit: quoniam qui ad hoc obscura divinorum eloquiorum tractanda susceperant ut eorum mysteria suis auditoribus aperirent, 115.1186B| nullo modo ratio sinit eos figuratis dictionibus insudasse, quibus auditores suos non instruerent, quin potius obscurarent. Quocirca nullatenus eadem locutio putanda est, quandiu legitur praedestinatos ad poenam; vel interitum, quae est cum dicitur electus Judas, quia electionis nomine sanctae Scripturae, earumque fidelissimi tractatores, raro, nisi in bono vel aeterno vel temporali, usi fuisse reperiuntur. Praedestinationis vero significatione bifariam saepenumero publice privatimque, vel in sermonibus videlicet ad populum, vel in tractatibus minime in vulgum enuntiatis, tanta frequentia uti maluerunt ut super eo nulli studioso, nisi infideliter pertinaci, liceat dubitare. Dicens itaque:

JOANNES SCOTUS.

 115.1186C| (Cap. 13, num. 5, sect. 2.) Θ Si ergo Dominus proditorem suum non erubuit appellare electum, cur ejus imitator sanctus Augustinus erubesceret eumdem scilicet proditorem vocare praedestinatum, similiterque Judaicum populum, invidiae perfidia refertum, Domini nostri Jesu Christi traditorem ac per hoc interemptorem, cur haesitaret praedestinatum dicere ad interitum?

CORRECTIO.

 + Quia aliud nomine praedestinationis, aliud electionis vocabulo intellexit. Electionem quippe Dei noluit nisi in bono accipi, praedestinationis vero significationem, sicut justitiae atque judicii ejus, bifariam praedicavit. Et ideo non erubuit dicere saepius, praedestinatos ad poenam vel interitum, quoniam 115.1186D| noverat id veritati justitiaque judiciorum Dei per omnia convenire. Aliud est autem electos vel filios Dei per aeternam misericordiam, atque aliud vel per creationem vel per temporalem aliquam, nullomodo autem falsam vel fictam, dispositionem appellari. Quia et cum venitur ad sacrae regenerationis mysterium, nequaquam ficte aut dolose peccatis omnibus absolvuntur, etsi postmodum propriae iniquitatis inquinatione ejusdem sanctae absolutionis atque unctionis munere priventur. Itaque si absolutio sacrosancti baptismatis in abolendis criminibus vera fuit, necesse est ut gratiae regeneratricis filiatio vera fuerit. Proinde sicut mali filii secundum terrenam generationem, si a paternis moribus exorbitent, jure 115.1187A| exhaeredantur, cum tamen filii non esse nequaquam possint: ita et hi quos gratia regenerat, haud fallaciter vocantur filii, quamvis a parentis moribus iniquissime desciscentes, illius sese muneribus adeo in dignos efficiant, ut haereditatis sortem minime nanciscantur. Nam, dicente Domino, Filios genui et exaltavi, ipsi autem me spreverunt (Isa. I, 2), quis tam vecors sit ut audeat saltem putare Dominum non hoc veraciter, sed a contrario dixisse pro non genui filios? nempe si dixeris filios genui pro eo quod est non filios genui, vel filios non genui, quid in dictis sequentibus intelligi valeat, dicere non poteris. Si enim filii non fuerunt, nequaquam eos genuit, aut si non genuit, nullo modo filii fuerunt, quomodo ergo sprevisse patrem gignentemque dicuntur, 115.1187B| qui vel filii vel geniti non fuerunt?
 Siquidem filii in Scripturis sanctis multis modis appellari solent, quorum usitatiores sunt, natura, adoptione imitatione, doctrina. Natura Isaac et Ismael filii Abraham; item filii Isaac, Jacob et Esau. Quorum Ismael et Esau quamvis paternae sortis funiculos ex repromissione minime percepissent, nequaquam tamen filii esse destiterunt. Adoptione, sicut et humanae consuetudinis affectionibus fieri assolet, et, quod est multo excellentius, quando per indebitam gratiam adoptamur, ut simus filii Dei: Unde dicit Apostolus: Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore; sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus Abba Pater; itaque jam non sumus servi, sed 115.1187C| filii; quod si filii, et haeredes, haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi (Rom. VIII, 15 seq.). Imitatione ut idem Apostolus admonet: Imitatores Dei estote sicut filii charissimi (Eph. V, 1), et sicut Dominus Judaeis naturalem Abrahae generationem obtendentibus, proindeque sese superbius efferentibus, dixit: Vos ex patre diabolo estis (Joan. VIII, 44), quod quo sensu dixerit, aperit cum subjungit: Et desideria patris vestri vultis facere (Ibid.). Judaei quippe imitatione, non natura erant filii diaboli. At cum essent natura filii Abrahae, longe a morum illius imitatione discesserant. Unde et eis Dominus exprobrabat: Si essetis filii Abrahae, opera Abrahae fecissetis (Ibid., 39), ubi non naturam negavit, sed imitationem dissimilem objurgavit doctrinae, ut 115.1187D| Apostolus ait: Filioli mei, quos iterum parturio donec formetur Christus in vobis (Gal. IV, 29); et rursum: Nam per Evangelium in Christo Jesu, ego vos genui (I Cor. IV, 15). Dicuntur etiam, filii Regni (Matth. VIII, 12), et filii lucis (Joan. XII, 36), et filii resurrectionis (Joan. XVII, 12): sicut e contrario filii tenebrarum, et filii perditionis, et filii gehennae, non ab ea geniti, sed ad eam destinati. Dicitur quoque filius iniquitatis (Matth. XXIII, 15), non ab ea generatus, sed ei inseparabiliter sociatus, quos omnes cum auctoritate Scripturae sacrae Patrum traditione perceperimus, nusquam tuae contrarietatis modum accepimus.
 Quamobrem, quod ait in superiore sententia beatus 115.1188A| Augustinus (de Corrept. et Grat., cap. 8), [vel electos vel filios dici a nescientibus quid futuri sunt, non ab illo qui eos novit non habere perseverantiam quae ad beatam vitam perducit electos; neque illos stare, ut praescierit esse casuros. Nec vos moveat quod filiis suis quibusdam Deus non dat istam perseverantiam. Absit enim ut ita esset, si de illis praedestinatis essent, et secundum propositum vocatis! Qui vero non sunt filii promissionis, jam isti, cum pie vivunt, dicuntur filii Dei; sed quoniam victuri sunt impie, et in eadem impietate morituri, non eos dicit filios Dei praescientia Dei.] Nequaquam intelligendus est praedictis filietatis modis, quos tam se quam alios adaeque catholicos Patres noverat diligenter fuisse complexos, alium superaddere voluisse, 115.1188B| sed quantum humana infirmitas, ac per hoc et ignorantia, a divina scientia remota sit intimasse, cui divinorum consiliorum atque judiciorum minime patet intuitus. Dicuntur ergo a nobis filii Dei, nec tamen mendaciter, propter susceptam temporaliter gratiam qua non fallaciter sed veraciter generantur, quamvis non sint ad hoc electi ut haereditatem cum repromissionis filiis consequantur. Sunt itaque filii, sed temporaliter; non sunt filii, sed aeternaliter. Si enim veraciter generantur, veraciter sunt filii, licet minus in eadem generatione permansuri, nec ad haereditatem permanentium perventuri. Sunt ergo filii regenerationis, sed temporaliter, non sunt filii repromissionis, sed perpetualiter: Exierunt ex nobis (I Joan. II, 19) fidei communione, quam 115.1188C| ad tempus nobiscum perceperant: Sed non erant ex nobis electione gratiae perseverantiam largientis: Exierunt ex nobis participatione mysterii quod perceperant; sed non erant ex nobis adoptione regni, qua se prave vivendo indignos effecerant. Erant ergo filii temporaliter regenerationis, non erant filii promissae aeternaliter haereditatis.
 Quocirca cum dicis (cap. 13, num. 6, sect. 3) non esse filios Dei praeter elecctos ejus, neque electos ejus praeter ab eo praedestinatos; et conversim non esse praedestinatos praeter electos, neque electos praeter filios ]. Verum est, si de his tantummodo qui ad regnum praedestinati sunt, intelligatur. Nam, sicut diximus non mendaciter, neque a contrario, sed veraciter, utique loquitur Deus: Filius meus primogenitus Israel (Exod. 115.1188D| IV, 22), cum hoc de populo Aegyptiis serviente diceret; et fiilos genui et exaltavi, ipsi autem spreverunt me (Isa. I, 2). Et rursum: Nunquid non ipse est pater tuus, qui possedit te, et fecit et creavit te? (Deut. XXXII, 6 seq.) Deum qui te genuit dereliquisti, et oblitus es Domini creatoris tui: Vidit Dominus, et ad iracundiam concitatus est, quia provocaverunt eum filii sui et filiae: generatio enim perversa est, et infideles filii (vers. 18. etc.). Cum itaque sola etiam creatione dicantur omnes homines Filii Dei, nunquid, quia non sunt omnes beatitudinem percepturi, ideo a contrario dicendi sunt appellati filii Dei? Si, inquam, pater omnium creatione dicitur Deus, et non a contrario, sequitur ut filii quoque creatione non a contrario dicti intelligantur. 115.1189A| Quod si et filios et patrem a contrario intelligas, sequitur ut, et creationem et facturam a contrario intelligens, creatorem hominum Deum neges: qui enim non veraciter, sed a contrario dicuntur pater hominum, vel filii Dei quos ipse creaverit, consequenter creator et factor a contrario dicitur. Ipse etiam Dominus in Evangelio dicit: Filii autem regni ejicientur in tenebras exteriores (Matth. VIII, 12). Nunquid et hic dicturus es a nesciente filios regni appellatos? quod quia absurdissimum, imo impiissimum est, necesse est ut fateamur non a contrario filios Dei, etiam qui sanctorum illius sortem sunt minime percepturi.
 Verum ne nostra nos id conjectura aestimare causeris, accipe quid ipse quoque contra adversarium 115.1189B| legis et prophetarum scribens hinc in defensionem veritatis protulerit Augustinus (contra adversarium legis et prophet., l. I, cap. 22). [De testimonio quoque Isaiae prophetae calumniatur atque blasphemat, eo quod dixerit: Filios genui et exaltavi; ipsi autem me spreverunt (Isa. I, 2, 4). Et eosdem paulo pos appellaverit semen pessimum, tanquam se ostenden genitorem [al., generatorem] malorum, cujus filii sun semen pessimum, nesciens ob hoc eos dici semen pessimum, quoniam gratiae Dei, qua filii facti erant, peccando degeneres exstiterant, eorum filii facti quorum imitatores esse voluerunt. Unde illis alio loco dicitur: Pater tuus Amorrhaeus, et mater tua Cethaea (Ezech. XVI, 3): quarum gentium sunt impietatem malitiamque sectati, ex quibus tamen carnis 115.1189C| originem non ducebant. Sed solvebat iste quaestionem evangelicam, ubi Dominus dicit: Si vos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester, qui in coelis est, dabit bona petentibus se! (Luc. XI, 13.) Dicat quemadmodum sit bonus Deus, malorum pater: utrumque enim veritas dixit. Annon erant mali quibus ait, Si ergo vos, cum sitis mali? annon habebant Deum bonum patrem, quibus ait: Quanto magis Pater vester, qui in coelis est, dabit bona petentibus se? Porro si mali appellati sunt propter peccata sine quibus non est in hac infirmitate mortalium quorumlibet etiam vita justorum, quanto convenientius semen pessimum diceretur quod nasceretur impia voluntate, et moribus exsecrabilibus pullularet!] + Hieronymus in Isaia propheta, 115.1189D| lib. I.
 Hieronymus (in Isaiam, c. 18). Nec mirum si Sion appelletur filia, cum etiam Babylon saepissime filia nuncupetur: omnes enim natura Dei filii sunt [al., sumus], sed nostro vitio alieni efficiuntur [al., efficimur]. + Idem in Isaia lib. XVI, (Isa. LVII, 5): [ Nunquid non vos filii scelesti, semen mendax, vel juxta LXX, filii perditionis, semen iniquum (Joan. XVII, 12), vos, inquit, ista fecistis, quae praeteritus sermo narravit, qui estis filii scelerati seu perditionis, qualis fuit et Judas proditor, qui appellatus est filius perditionis, et semen iniquum sive mendax atque mendacii: cum ergo manifesta sit historia, quod filii sunt interfectores Christi ista facientium, occurrit quaestio 115.1190A| quomodo filii dicantur filii perditionis adversum eos qui volunt diversas esse naturas: aliam quae perdita sit et mala, et salvari nequeat, et aliam bonam, quae perire non possit. Si enim, ut illi putant, filii perditionis naturae pessimae sunt, quomodo inventum est quod prius perditum fuerat? Denique in parabolis poenitentium et ovis perditae de centum ovibus (Luc XV, 4), et drachma quae de decem perierat (vers. 8 seq.) reperiuntur, et perditus filius invenitur (vers. 12 seq.; vers. 32): de quo ad majorem natu dixerat pater: Iste frater tuus perierat et inventus est, mortuus erat, et revixit; nunquam enim perit nisi quod prius salvum fuit, et nunquam moritur nisi quod ante vixerat. Ergo isti qui nunc appellantur filii perditionis, sive iniquitatis ac sceleris 115.1190B| (Isa. I, 4), proprio vitio dereliquerunt Deum, et de filiis Domini, filii perditionis esse coeperunt, dicente ad eos hoc eodem propheta: Dereliquistis Dominum, et ad iracundiam provocastis sanctum Israel (Isa. LXV, 11). + Ambrosius in Epistola ad Ephesios.
 Eramus natura filii irae, sicut et caeteri (Epist. ad Ephes., c. 2, 3): Naturae enim cum mala voluntas supponitur, fit natura irae, id est quae ultioni subjicienda sit, immutata non substantia, sed mala voluntate: hoc enim deputatur naturae quod sequitur: Unde ait in Isaia semen pessimum (Isa. I, 4), et quare sit semen pessimum subjecit: Reliquistis enim Dominum, ait, et ad iracundiam provocastis sanctum Israel (Ibid.), ut natura quae deserit Deum pessimum semen dicatur: degenerare enim est ab 115.1190C| auctore recedere, et cum malum exemplum caeteris praebet, malum est semen, fructus enim pessimos facit (Matth. III, 10); si vero redeat ad auctorem, bona erit natura secundum Apostolum, qui immutatus dum cognoscit Creatorem suum, vas electionis (Act. IX, 15) appellatur.] + Beda in expositione parabolarum Salomonis (in Prov. Salom., I. III, c. 31 sub finem).
 Multae filiae congregaverunt divitias, tu supergressa es universas (Prov. I, 29). Multas filias Ecclesias dicit haereticorum et malorum turbas catholicorum, quae filiae dicuntur vel Christi vel Ecclesiae: quia etiam ipsae sunt Dominicis renatae Sacramentis, et adoptionem filiorum, quam non custodiere, perceperunt 115.1190D| (unde et Joannes ait: De nobis exierunt, sed non erant ex nobis ) (I Joan. II, 19). Quae congregaverunt divitias, videlicet bonorum operum operationes, jejunia, eleemosynas, afflictionem et castimoniam carnis, continentiam linguae, meditationem Scripturarum, et caetera hujusmodi, quae verae sunt divitiae spiritus, ubi pura mentis sinceritate geruntur. Ubi autem sine fide, quae per dilectionem operatur, fiunt, nihil agentibus prosunt: sed et illae filiae frustra congregarunt divitias: de quibus Dominus ait: Multi dicent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in tuo nomine daemonia ejecimus, et in tuo nomine virtutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis quia nunquam novi vos (Matth. VII, 22, 23). Sed omnes istiusmodi 115.1191A| filias Ecclesia catholica supergreditur: quae, fide casta et opere perfecta, redemptoris sui vestigia sectatur
 + Negabisne quempiam a bono proposito exorbitantium, vel bonum vel in bono fuisse? Nempe multo aliud Dominus per prophetam clamat: Justus, inquiens, si averterit se a justitia sua, omnes justitiae ejus non recordabuntur (Ezech. XVIII, 24). Et in Apocalypsi Joannis: Scio opera tua et laborem et patientiam tuam, et quia non potes sustinere malos et tentasti eos qui se dicunt apostolos esse et non sunt, et invenisti eos mendaces (Apoc. II, 2): Et patientiam habes, et sustinuisti propter nomen meum et non defecisti: sed habeo adversus te quod charitatem tuam primam reliquisti. Memor esto itaque 115.1191B| unde excideris, et age poenitentiam, et prima opera fac. Sin autem, venio tibi, et movebo candelabrum tuum de loco suo, nisi poenitentiam egeris. Sed hoc habes quia odisti facta Nicolaitarum, quae et ego odi (Ibid., 2, 3, 4, 5, 6). Petrus etiam Apostolus: Sicut et in vobis erunt magistri mendaces, qui introducent sectas perditionis, et eum qui emit eos Dominum negant (II Petr. II, 1); et infra (vers. 20): Si enim resurgentes [al., refugientes] coinquinationes mundi in cognitione Domini nostri et Salvatoris Jesu Christi, his rursum implicati superantur, facta sunt eis posteriora deteriora prioribus. Melius enim erat eis non cognoscere viam justitiae, quam post agnitionem retrorsum converti ab eo quod illis traditum est sancto mandato (vers. 21): Contigit enim eis 115.1191C| illud veri proverbii. Canis reversus ad suum vomitum, et sus lota in volutabro luti (vers. 22). Item Paulus: Impossibile est enim eos, qui semel sunt illuminati, gustaverunt etiam donum coeleste, et participes sunt facti Spiritus sancti, gustaverunt nihilominus bonum Dei verbum, virtutesque saeculi venturi, et prolapsi sunt, renovari rursus ad poenitentiam; rursum crucifigentes sibimetipsis Filium Dei, et ostentui habentes (Hebr. VI, 4, 5, 6.) Voluntarie enim peccantibus nobis post acceptam notitiam veritatis, jam non relinquitur pro peccatis hostia: terribilis autem est quaedam exspectatio judicii, et ignis aemulatio, quae consumptura est adversarios. Irritam quis faciens legem Moysi sine ulla miseratione duobus vel tribus testibus moritur: quanto magis putatis deteriora 115.1191D| mereri supplicia, qui Filium Dei conculcaverit, et sanguinem testamenti pollutum duxerit, in quo sanctificatus est, et spiritui gratiae contumeliam fecerit? Scimus enim, qui dixit, mihi vindictam, ego reddam (Hebr. X, 26-29). Et iterum: Quia judicabit Dominus populum suum. Horrendum est incidere in manus Dei viventis (vers. 30, 31).
 Aut igitur, haec et similia denegans, tuae modo contrarietatis in perversum detorque, aut, si hoc impium est, sine castos, pudicos, sobrios et humiles, misericordes, justos, filios, electos, sanctificatos, illuminatos, emptos non phantastice, nec perfunctorie neque fallaciter, sed veraciter in divinis eloquiis nuncupari, quamvis tantis muneribus seipsos, 115.1192A| aberrando pessimeque vivendo, indignos effecerint et expertes. Quocirca quidquid in conclusionibus et conversionibus tuis agere machinaris, si de his tantum, ut diximus, qui ad regnum praedestinati, electi atque adoptati sunt agitur, verum est. Si vero in hoc laboras, veluti apparet, ut praedestinationem impiorum et poenarum illis debitarum neges, omnino falsum est. Quapropter quemadmodum Judaei perfidi, quibus Salvator ait: Vos ex patre diabolo estis (Joan. VIII, 44), a Deo praedestinati sunt ad interitum, invenire facillime quisque catholicus potest, qui novit Dei justitiam, et ratione, et auctoritate perpendere; quoniam quos praescivit in massa perditionis perpetuo interituros, ipsos praedestinavit, hoc est praeparavit, deputavit atque disposuit suo 115.1192B| justo judicio puniendos.
 Attende, quaeso, Apostolum dicentem: Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, his qui secundum propositum vocati sunt sancti: nam quos praescivit et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus; quos autem praedestinavit, hos et vocavit; et quos vocavit, hos et justificavit; quos autem justificavit, illos et glorificavit (Rom. VIII, 28, 29, 30): Et ad Timotheum: Noli erubescere testimonium Domini nostri, neque me vinctum ejus, sed collabora Evangelio secundum virtutem Dei, qui nos liberavit et vocavit vocatione sancta. Audis secundum propositum vocatis (II Tim. 1-9)? Audis quos autem praedestinavit, illos et vocavit, et quos vocavit, illos et justificavit? 115.1192C| Audis qui liberavit nos, et vocavit vocatione sua sancta? Audi quid Dominus dicat: Multi sunt vocati, pauci vero electi (Matth. XX, 16). Quaenam est haec, rogo, unius ejusdem vocabuli tanta diversitas? servus fidelis dicit: Secundum propositum vocatos sanctos, et quos praedestinaverit vocatos, et quos vocaverit justificatos, et item vocatos vocatione sancta, et Dominus clamat, multi sunt pocati, pauci vero electi (Matth. XXII, 14): putandumne est fidelissimum servum Domino suo contraria praedicasse? an alia potuit in ministerio sibi credito seminare, quam a coelesti praeceptore perceperat? absit. Atqui ipse sese non ab hominibus neque per hominem electum vel doctum, sed a Deo patre Dominum nostrum Jesum Christum liberrima assertione testatur 115.1192D| (Gal. I, 1). Quia ergo nulla potuit fidelis dispensator erogare, nisi quae a creditore susceperat, fatendum est nusquam Domino suo vel sensisse vel docuisse contraria. Proinde alia vocatio intelligenda est, quam Dominus protulit, alia quam servus edocuit. Aliter enim vocantur secundum propositum Dei, qui sortem consequantur aeternam, aliter non secundum propositum, qui poenam recipiant sempiternam. Sicut itaque alia est vocatio electorum, alia reproborum, ita alia intelligitur praescientia et praedestinatio piorum, alia impiorum; qui, sicut vocari dicuntur electi, sed vocatione sancta, ita vocari dicuntur multi qui non sunt electi. Certe nullo modo dixisset Apostolus: Secundum propositum sanctos 115.1193A| vocatos (II Tim. I, 8), et vocatione sancta, nisi discretionis gratia ab ea vocatione qua vocantur multi qui non sunt electi. Ergo quemadmodum negari non potest diversitas vocationis, ita nullatenus debet abnui diversitas praescientiae, justitiae, judicii, electionis et praedestinationis. Aut igitur diversitatem vocationis nega, aut, si hoc blasphemum est, varietatem praedestinationis admitte. Non ergo, ut impudenter praecipis, tacebit fidelissima integritas et purissima charitas orthodoxorum, quin veraciter praedicet Dei praedestinationem, sicut judicium justissimum perditorum. Neque praedestinatos a contrario, pro eo quod est non praedestinatos admittet, ut desipis; sed Dei inflexibili justitia credet irrevocabiliter puniendos.

CAPUT XIV. Testimonia sancti Augustini simul collecta, quibus aperte conficitur non esse nisi unam praedestinationem, eamque solummodo ad sanctos pertinere.

 Quarta decima phantasmatum tuorum periodos hoc habet:

JOANNES SCOTUS.

 (Num. 1, in T. cap. 14, num. 2, sect. 1.) Θ Testimonia sancti Augustini simul collecta, quibus aperte conficitur non esse nisi unam praedestinationem, eamque solummodo ad sanctos pertinere. Et ne quis forte, inquiens, nos aestimet nostro sensu proprio talia dixisse, nullius auctoritatis gravitate suffulti, placuit nobis testimonia sancti Patris Augustini simul colligere: 115.1193C| ut prudens quisque cognoscat nullomodo eum duas praedestinationes docuisse, nec unam bipertitam, nec duplam ut Gottescalchus edocet. Et illam unam videlicet divinam non nisi ad sanctos pertinere. Impiorum vero nullomodo posse esse. In libro de Correptione et Gratia (cap. 12): [Sanctis, inquit, in regnum Dei per gratiam Dei praedestinatis donum perseverantiae datur, non solum ut sine isto dono perseverantes esse non possint, verum etiam ut per hoc donum non nisi perseverantes sint [al., non tantum tale adjutorium perseverantiae datur, sed tale ut eis perseverantia ipse donetur]. Et post aliquanta, ipse igitur eos facit perseverare in bono, qui fecit [al., facit] bonos: qui autem cadunt et pereunt, in praedestinatorum numero non fuerunt.] 115.1193D| Attende quam absolute dixit, qui cadunt et pereunt in praedestinatorum numero non fuerunt. Quomodo haec diceret, si vel duas praedestinationes vellet asserere, vel unam in duas partes divisam, vel duplam, unam quidem sanctorum, alteram vero impiis deputatam.

CORRECTIO.

 + O disputatorem subtilissimum, qui, cum haec diceret, neque cum Aristotele calamum in mente tingebat, neque cum Dominici pectoris recubo de fonte verae sapientiae fluenta doctrinae salutaris hauriebat! Nimirum etiam in te videmus impletum quod Apostolus loquitur: Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo (I Cor. I, 19). 115.1194A| Nempe aut non vidisti interiore aspectu quod videndum erat, aut te non videre finxisti, perindeque ad eas calumnias praerupisti ut beatum Augustinum, quod nunquam cogitavit, dixisse confingeres, et tua legentibus ita illuderes ac si ea intelligere nequivissent. Te solum omnium acutissimum Galliae transmisit Hibernia, ut quae nullus absque te scire poterat, tuis eruditionibus obtineret: sed absit ut, Celtica eloquentia tot tantisque fluviorum exundationibus debriata tuas nubilationes admittat, quamvis Christianae humilitatis eminentia, alterutro charitatis officio vicissim suppeditari minime prohibeat: imo, undecunque commodum duxerit, alternatim, quae recta sunt, exhiberi percenseat.
 Itaque puritatem mentis adhibe, et simplicitatem 115.1194B| charitatis benignitate intellectus ostende, qua duce, quae pie sunt dicta pie intelligas, et pietatis abundantia piorum instructionibus cultor pietatis exhibeas: quod si, quando ista dictabas, agere voluisses, profecto vidisses quia non absolute (ut somnias) beatus Augustinus solam esse electorum praedesti nationem vel asseruerit vel confirmaverit, sed eam tantum de qua agendum susceperat, defendere, et contra haereticorum versutias munire catholica veritate studuerit. Agebat quippe adversus novos sui temporis haereticos, videlicet Pelagianos, qui sanctorum praedestinationem omnimodis denegabant; dicentes Deum esse personarum acceptorem, si quosdam et non omnes homines generaliter ad vitam praedestinasset aeternam; quorum dementiae doctor 115.1194C| beatissimus, orthodoxae fidei armis instructus, obviare festinans, semper de memorata sanctorum praedestinatione sermonem intulit, quemadmodum in ejus verbis, quisquis sobrie attendit, intelligit. Dicit enim frequenter de ea quam defendimus, vel quam defendendam suscepimus, vel quam asserimus; et stultum erat, praetermissa ea cui contradicebatur quaeque oppugnabatur, ad aliam transilire, cui negandae vel impugnandae necdum aliquis insurrexerat: nam de praedestinatis ad poenam Patrum temporibus nullam fuisse motam quaestionem evidenti judicio comprobatur? quod nullus pro ea contra ejus vel assertores vel negatores scripserit, praeter Monimum, qui, nullatenus reprehendendo, verum intelligentiam illius pie requirendo, sanctum Fulgentium ad hoc 115.1194D| sua inquisitione impulit ut, qualiter a beato Augustino intellecta fuerit sive prolata volumine ad hoc solum permagnifice edito vir per omnia suspiciendus intimaret.
 Sed et in memorata sententia beatus Augustinus unde dixerit perspicue declarat, quam ita inchoat: [Sanctis, inquit, in regnum Dei per gratiam Dei praedestinatis (Aug., de Corrept. et Grat. cap. 12). Et infra: Ipse igitur eos facit perseverare in bono qui fecit bonos; qui autem cadunt et pereunt, in praedestinatorum numero non fuerunt.] Quid apertius, quid manifestius? De sanctis enim in regnum Dei per gratiam Dei praedestinatis loqui coeperat, deque ipsis subjecit quod ipse eos faciat perseverare in bono, 115.1195A| qui fecit bonos; qui autem cadunt et pereunt in praedestinatorum (eorumdem videlicet sanctorum atque bonorum) numero non fuerunt. Nisi forte novas oratorum declamationes inducere paras, ut res de qua agitur nunquam nisi crebra imo continua sui repetitione signetur, et quae semel, vel quoties opportunitas expetit, memorata sufficeret, frequenti iteratione fastidium suis auditoribus ingerat. Incunctanter itaque dico quia si vel te, vel quempiam alium, sive hebetem seu certe calumniosum intellectorem scriptorum suorum, in hac duntaxat causa futurum putavisset, omnino tanta perspicuitate scripsisset ut, quaecunque calumniatoribus congrua praevidisset, opportunius expedisset.
 dem utique Prosper et Hilarius satis indicant, 115.1195B| qui, super oblatratoribus ejus ad eum pro studio scribentes, de sanctorum solummodo praedestinatione motis quaestionibus responderi petiverunt; quorum petitionibus satisfaciens ad interrogata responsiones congruas elimavit, quorum vel maxima de sanctorum praedestinatione vertebatur, cui enucleandae doctor suavissimus ac veracissimus, quantum satis putavit operam impendit, nec tamen adeo suppressit alteram, quin sicubi opportunum judicavit, illam etiam commendaret.
 Quasi vero in sanctis tam veteribus quam novis Scripturis nequam iste modus locutionis inveniri possit, cum dicat Psalmista: Panem angelorum manducavit homo (Ps. LXXVII, 25), ubi non nisi sanctorum 115.1195C| angelorum intelligi debet. Nam cum angeli dicantur et boni et mali, crebrius cum additamento propriae distinctionis poni solent, ut: Angelis suis mandavi de te (Ps. XC, 11). Et, Benedicite Dominum, angeli ejus potentes virtute, facientes verbum ejus, ad audiendam vocem sermonum ejus. Benedicite Domino omnes virtutes ejus, ministri ejus, qui facitis voluntatem ejus (Ps. CII, 20, 21). Et: Qui facit angelos suos spiritus, et ministros suos ignem urentem (Ps. CIII, 4). Et: Laudate eum, angeli ejus, laudate eum omnes virtutes ejus (Ps. CXLVIII, 2). Et Dominus in Evangelio: Mittet Filius hominis angelos suos, et separabit malos de medio justorum, et mittet eos in caminum ignis (Matth. XIII, 41). De malis autem: Angelus crudelis mittetur contra eum (Prov. XVII, 11). 115.1195D| Et: Immissionem per angelos malos (Ps. LXXVII, 49). Et, Spiritus Domini malus; et rursum sine additamento de bonis quidem: Cum venerit Filius hominis in majestate sua, et omnes angeli cum eo (Matth. XXV, 31). Et item: Messores angeli sunt (Matth. XIII, 39). Et item: Qui sedes super Cherubim. Et rursum: Cui enim angelorum dixit: Filius meus es tu, ego hodie genui te? (Hebr. I, 13.) Et item: Et ad angelos quidem dixit (Ibid.). Et rursum: Latuerunt quidam angelis hospites receptis (Hebr. XIII, 2). De malis autem: In Cherub extentus, et protegens in monte sancto Dei (Ezech. XXVIII, 14). Et: Nescitis quod angelos judicabitis, quanto magis saecularia? (I Cor. VI, 3.) Et: Solutis quatuor angelis, qui parati erant in horam, et 115.1196A| diem, et annum, ut occiderent tertiam partem hominum (Apoc. IX, 15).
 Nunquid, ubicunque absque additamento ponuntur, ideo licebit cuicunque pro libitu suo, vel malos pro bonis, vel bonos pro malis accipere? Absit hoc quippe aspirante Domino, piis intellectibus reservatur ut, perpensa fideliter ac veraciter loci reique circumstantia, quid qualiter accipi debeat perscrutetur. Hoc modo et Dominus in Evangelio locutus est, cum ait: Omnia quae vultis ut faciant vobis homines, et vos facite illis similiter (Matth. VII, 12): Nunquid hic perversitas malivolorum gestiens dicet a Domino sibi praeceptum ut, libidinibus aliisque sceleribus implicati, quaecunque volunt ab aliis sibi nequiter fieri, eadem et ipsi illis faciant? et hoc 115.1196B| absit! Pietas quippe benevolorum modo quodam proprio id Dominum dixisse intelligit, ut, quaecunque bona et honesta ac secundum Dei voluntatem, charitate non ficta, nobis fieri volumus, eadem aliis faciamus; et multa alia quae exsequi non necessarium judicamus. Quod ergo dicis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 14, num. 3, sect. 1.) Θ Omnis homo aut bonus, aut malus est; similiter de angelo.

CORRECTIO.

 + Et nos, eamdem definitionem tenentes, secundum auctoritatem Scripturarum, Patrumque venerandorum concordiam, dicimus bonos praedestinatos ad vitam, malos ad poenam; quia haec sunt: Opera Domini magna, exquisita in omnes voluntates ejus, 115.1196C| misericordia videlicet et judicium (Ps. CX, 2). Omnes enim nos manifestari oportet ante tribunal Christi; ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit sive bonum sive malum (II Cor. V, 10). Si ergo omnes manifestabimur ante tribunal Christi, omnes judicabimur. Si omnes judicabimur, de omnibus praedestinatum est qualiter judicemur. Et hoc est quod ait Apostolus: Ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit sive bonum sive malum. Non enim celebrabitur fortuitum judicium, et quod nullus ante praescierit, vel praefinierit. Praescivit et praefinivit atque disposuit, vel praedestinavit, atque praeordinavit judicium suum Deus tantummodo: angelus autem et homo praescivit, non etiam praedestinavit neque disposuit. Quia igitur judicium Dei futurum 115.1196D| negari non potest bonorum atque malorum; neque praedestinatio, id est dispositio illius, ullatenus nisi infideliter denegatur. Pertinuit quippe ad praescientiam Dei ut in ea disponeret ipse ac praedestinaret quod fuerat facturus. Habiturus est itaque judicium in quo judicaturus est bonos et malos, et hoc praedestinavit, hoc est disposuit, in ea praescientia quae nec falli valeat nec mutari. Si ergo non sunt praedestinati mali ad id quod merentur, consequenter nec judicabuntur. Judicabuntur autem; praedestinati sunt ergo judicandi. Est igitur praedestinatio malorum, Quia ille reddet unicuique secundum opus suum, qui omnes judicaturus est, cuique dedit Pater omne judicium.
 115.1197A| Porro quod cavillaris (cap. 14, num, 4 sect. 2), B. Augustinum non dixisse in praedestinatorum ad vitam numero non fuerunt, sed absolute, in praedestinatorum numero non fuerunt, Sufficere piis mentibus debet, quod dixi eum a sanctis et bonis in regnum Dei per gratiam Dei praedestinatis coepisse, deque ipsis sermonem saluberrimum conseruisse, nec opus fuisse ut itidem crebrius ac per hoc taediosius, inculcaretur quod sanis cordibus semel inhibitum haberetur: quod facile quisquis pie legit, advertit. Cognoscens videlicet eumdem librum idcirco editum; quoniam, cum coepta esset sanctorum praedestinatio praedicari, insurgentes quidam, et maxime Pelagiani, coeperunt omnem Ecclesiasticam disciplinam atque correptionem funditus 115.1197B| evertere, dicentes: Nullam fore necessariam objurgationem, ubi totum Dei gratia operaretur; sed, agente unoquoque impune quod vellet, gratia in eis operaretur ut boni essent, cui quaerelae doctor facundissimus catholica suavitate respondens, quantum correptiones et disciplinae ecclesiasticae per Dei gratiam in regnum praedestinatis sanctis prodessent, edocuit. Et ideo, quoties praedestinatorum mentio adhibenda fuit, superflue, iterato repeteretur quod, jam piorum sensibus inculcatum, satis ad omnia, quae super eadem re dicenda fuerant, exstitisset. Quod evidenter in sententiis ejus, quas ponendas judicasti, ostenditur cum dicitur: [Haec est praedestinatio sanctorum, et nihil aliud praescientia scilicet et praeparatio beneficiorum Dei, 115.1197C| quibus certissime liberantur quicunque liberantur (Aug., de Dono persev. c. 14). Et per totam libri ejusdem seriem ea moderatione disserentis sermo libratur, ut de quorum praedestinatione tantae prolixitatis sermone subjecit, luce clarius videatur.
 Verumtamen miranda est vel potius horrenda ac detestanda versutiarum tuarum astutia, qua, tacitis omnibus quae de praedestinatione malorum (licet id raro contigerit) posuit, ita ea solum quae de sanctorum praedestinatione disseruit, decerpseris, ac si nihil de illa fuerit elocutus (cap. 14, num. 5, sect. 2). Audi igitur quid etiam de illa in eodem libro prosecutus sit (August., de Dono persev. c. 11): [Proinde, inquiens, sicut Apostolus ait, non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16), 115.1197D| qui et parvulis quibus vult, etiam non volentibus neque currentibus subvenit, quos ante constitutionem mundi elegit in Christo, daturus eis gratiam gratis, hoc est nullis eorum vel fidei vel operum meritis praecedentibus, et majoribus etiam his, quos praevidit, si apud eos facta essent suis miraculis credituros, quibus non vult subvenire, non subvenit, de quibus in sua praedestinatione occulte quidem, sed juste aliud judicavit: Non est enim iniquitas apud Deum (Rom. IX, 14), sed inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus (Rom. XI, 33): universae autem viae Domini misericordia et veritas (Ps. XXIV, 10). Investigabilis ergo est misericordia, qua cujus vult miseretur, nullis 115.1198A| ejus praecedentibus meritis; et investigabilis veritas, qua quem vult obdurat. Ejus quidem praecedentibus meritis, sed cum eo cujus miseretur plerumque communibus: sicut duorum geminorum, quorum unus assumitur, unus relinquitur, dispar est exitus, merita communia; in quibus tamen sic alter magna Dei bonitate liberatur, ut alter nulla ejus iniquitate damnetur. Nunquid enim iniquitas est apud Deum? absit! sed investigabiles sunt viae ipsius (Rom. IX, 14). Itaque misericordiam ejus in his qui liberantur, et veritatem in his qui puniuntur, sine dubitatione credamus, neque inscrutabilia scrutari aut [al., neque] investigabilia vestigare conemur.]
 + Cernis frustrari per omnia collectiones tuas, quibus agere conaberis praedestinationem nullam esse, nisi 115.1198B| sanctorum? ecce doctor veracissimus in uno eodemque libro praedestinationem piorum atque impiorum docet. Manifestum est enim quod dicit, et majoribus etiam his quos praevidit, si apud eos facta essent suis miraculis credituros, quibus non vult subvenire, non subvenit, de quibus in sua praedestinatione occulte quidem, sed juste aliud judicavit, quid apertius dici potuit? Certe absque ulla caligine totius nebulositatis praedestinasse eum quibus non vult subvenire, ut puniatur, insinuat.
 Idem in eodem (August., de Dono persev., cap. 15). [Sed aiunt, inquit, ut scribitis, neminem posse correptionis stimulis excitari, si dicatur in conventu Ecclesiae audientibus multis: ita se habet de praedestinatione definita sententia voluntatis Dei, ut 115.1198C| alii ex vobis de infidelitate accepta obediendi voluntate, veniretis ad fidem, vel accepta perseverantia maneatis in fide; caeteri vero qui in peccatorum delectatione remoramini, ideo nondum resurrexistis, quia necdum vos adjutorium gratiae miserantis erexit: verumtamen si qui estis nondum vocati, quos gratia sua praedestinaverit eligendos, accipietis eamdem gratiam, qua velitis, et sitis electi: et si qui obeditis, si praedestinati estis rejiciendi, subtrahentur obediendi vires, ut obedire cessetis. Ista cum dicunt, ita nos a confitenda vera Dei gratia, id est quae non secundum merita nostra datur, et a confitenda ea [al., secundum eam] praedestinatione sanctorum deterrere non debent: sicut non deterremur a confitenda praescientia Dei, 115.1198D| si quis de illa populo sic loquatur, ut dicat: sive nunc recte vivatis sive non recte, tales eritis postea quales vos Deus futuros esse praescivit, vel boni si bonos, vel mali si malos. Nunquid enim, si hoc audito nonnulli in torporem segnitiamque vertantur, et a labore proclives ad libidinem post concupiscentias suas eant, propterea de praescientia Dei falsum putandum est esse quod dictum est? Nonne si Deus illos bonos futuros esse praescivit, boni erunt, in quantalibet nunc malignitate versentur; si autem malos, mali erunt in quantalibet nunc bonitate cernantur? Fuit quidam in nostro monasterio qui corripientibus fratribus cur quaedam non facienda faceret, et facienda non faceret, respondebat. Qualiscunque 115.1199A| nunc sim, talis ero qualem Deus me futurum esse praescivit, qui profecto et verum dicebat, et hoc vero non proficiebat in bonum: sed usque adeo profecit in malum; ut, deserta monasterii societate, fieret canis reversus ad suum vomitum (II Petr. II, 21); et tamen adhuc qualis sit futurus incertum est. Nunquid ergo propter hujuscemodi animas, ea quae de praescientia Dei vera dicuntur vel neganda sunt vel tacenda, tunc scilicet quando, si non dicantur, in alios itur errores?]
 + Item post multa (August., de Dono persev. cap. 22): [Quamvis ergo ita se habeat de praedestinatione definita sententia voluntatis Dei, ut alii ex infidelitate, accepta voluntate obediendi, convertantur ad fidem, vel perseverent in fide; caeteri vero, qui in 115.1199B| peccatorum damnabilium delectatione remorantur, si et ipsi praedestinati sunt, ideo nondum surrexerunt quia nondum eos adjutorium gratiae miserantis erexit. Si qui enim nondum sunt vocati, quos gratia sua praedestinavit eligendos, accipient eamdem gratiam, qua electi esse velint, et sint; si qui autem obediunt, sed in regnum ejus et gloriam praedestinati non sunt, temporales sunt, nec usque in finem in eadem obedientia permanebunt. Quamvis ergo haec vera sint, non tamen isto modo dicenda sunt audientibus multis ut sermo ad ipsos etiam convertatur, eisque dicantur illa istorum verba quae vestris litteris indidistis, et quae superius interposui.]
 + Et caetera quae de modo praedicandae praedestinationis 115.1199C| exsequitur. Et rursum in eo, quod ante finem libri ejusdem eum posuisse dixisti (cap. 14, num. 6 sect. 3). [Nullum est (inquam) illustrius praedestinationis exemplum quam ipse Mediator, quisquis fidelis vult eam bene intelligere, attendat ipsum atque in illo inveniet et seipsum (August., de Dono persev. cap. ult.).] Quidquid vel multo ante hanc sententiolam, vel post usque in finem libri locutus est, prorsus de sanctorum praedestinatione tantummodo locutum, quisquis pius intellector accedit, absque scrupulo dubietatis agnoscit. Ac per hoc nullum tuae assertioni adjumentum conferre probatur, quasi solam sanctorum praedestinationem proabaverit, malorumque negaverit; his ita se habentibus, divertis ad aperta mendacia, et ponis 115.1199D| sententiam nomine Augustini qua ostenderetur quod Deus neminem praedestinasset ad poenam, poenam vero praeparasset, hoc est praedestinasset, merito damnandis. Ubi primo notandum video quanta te ipsum repugnantia dictorum tuorum ludibrium audientibus exponas, qui cum prius poenas a Deo praescitas, praedestinatas vel praeparatas negaveris, jam asseverandis atque confirmandis sententiarum testimoniis munire adoriaris.
 Dein sententia qua id roborare nisus es (cap. 14, num. 7, sect. 4), non est Augustini, neque ex ullo librorum, epistolarum, sermonumve ipsius excerpta; de qua cum anceps diutius haesitarem, ubinam dictorum ejus reperiri posset, repente subiit in 115.1200A| mentem recensendum quemdam pseudographum libellum qui falso Hypomnesticon Augustini inscribitur, quem non esse beatissimi Augustini plurima documenta sunt; videlicet quia nec cum caeteris libris suis ab ipso retractatus est, neque in indice sermonum, librorum, epistolarumque illius a S. Possidio episcopo, discipulo ejus, enumeratus invenitur, neque quibuscunque ejus dictis concors facillime comprobatur. Ipsa quoque loquendi facie quisquis tanti Patris litteris jugi meditatione pascitur et delectatione nutritur, perfacile alterius esse perpendit; qui, licet juxta quod ipse confitetur, proficienter scripserit, et tanto gratiae Dei munere donatus sit ut librorum suorum partem maximam retractaret, perindeque perperam dicta corrigeret, 115.1200B| nunquam in una eademque re, tantis librorum sermonumque suorum speculis indita, uno solummodo libello adeo contrarius exstitisset, qui tot, ut dixi, librorum sermonumque illius magnitudinem sua contrarietate fuscaret; imo, inter retractandum sua opuscula, illud minime praeterisset, quin censoria severitate, Christianaque humilitate et notasset et correxisset. Nam et in libro Quaestionum, voluminis quod Judicum vocitamus cum quaeque figurata vel obscura dissolveret, ita, sicut et supra posuimus, de eadem praedestinatione locutus est, dum historiam factumque Jephte judicis pertractaret.
 Augustinus (Quaestionum in Heptat. lib. VII, q. 49). [Quod vero, inquit, contra filios Ammon dux quaerebatur Jephte (Judic. XI, 8), quibus victis liberarentur, 115.1200C| qui eo duce adversus illos bellare cupiebant: quoniam interpretatur Ammon filius populi mei, seu populus moeroris, profecto illi significantur inimici, qui ex ipsa gente perseverantes in infidelitate praedicti sunt; aut omnino omnes gehennae [al., poenis] praedestinati, Ubi erit eis fletus et stridor dentium (Matth. XXV, 3), tanquam populo moeroris. Quanquam populus moeroris etiam diabolus et angeli ejus non inconvenienter intelliguntur, sive quia aeternam miseriam eis quos decipiunt, acquirunt; sive quia et ipsi aeternae miseriae deputati sunt.] + Vides quod et homines et diabolum cum angelis suis praedestinatos et deputatos gehennae aeternaeque miseriae doceat, et affers contradictorium sui, quod nunquam dixit, nunquam scripsit: sed et hoc notandum quod, si, 115.1200D| secundum tuam fictionem figurate intelligi deberet, omnino in expositione quaestionum et figurarum nullo modo figurate loqui delegisset, ubi aperta etiam non dissolveret, sed ligaret. Praedestinasse igitur, hoc est disposuisse et judicasse Deum peccatores suppliciis et supplicia peccatoribus, tum auctoritas, tum ratio persuadet, quoniam justus Dominus justitias dilexit, aequitatem vidit vultus ejus. Qui nequaquam se a contrario idem vocabulum posuisse manifestat, cum, exponens verba Domini dicentis: Nunc princeps hujus mundi judicatus est, quid in judicati vocabulo deberet accipi explanando subjecit (Aug., in Evang. Joan., hom. 95): [Utique judicatus est; quoniam judicio ignis aeterni irrevocabiliter destinatus est. + Et item 115.1201A| Quos dedisti mihi custodivi, et nemo ex eis periit nisi filius perditionis. Filius perditionis dictus est traditor Christi, perditioni praedestinatus.]
 + Quae si, ut desipis, a contrario vellet intelligi, profecto non obscura populis aperiret, sed aperta magnis obscuritatibus innodaret. Mirum etiam valde est quod ex. Patris Augustini dictis Deum ad poenam nullo modo peccantes praedestinasse dicis; sed suis meritis supplicia condigna praedestinata eis ab eo esse. Quod cum creberrime dixeris, ut tamen veritatem praedestinationis aboleas, alio verteris, et nunc isto, nunc illo modo sentiendo divaricas; ita ut quae prius astruxeras, postmodum negare contendas, quemadmodum sequentia satis indicabunt. Quod autem humanarum legum 115.1201B| conjectura vis approbare, nullatenus homines suppliciis destinatos, sed peccaturis poenas definitas: nisi caecus esses, profecto vidisses homines legibus judicari atque damnari, ut poenis cuique condignis intereant. Quid enim agitur tot senatorum judicumque conciliis, nisi ut discussus atque convictus peccator debitae poenae cunctorum judicio destinatus ac judicatus addicatur? prius quippe judicatur ac destinatur merito supplicio, ac postmodum plectitur. Ita sane dicis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 14, num. 9, sect. 5.) Θ Nulla enim temporalia jura hominem definiunt ad peccandum.

CORRECTIO.

 115.1201C| + Quasi tanta quis vecordia hebetetur, ut Deum quempiam, vel angelorum, vel hominum ad peccandum praefinisse dixerit. De qua re quia satis supra actum videtur, caetera videamus. Inter quae mirari non desino hominem acutissimum, et quem nulla vel legum humanarum vel historiarum pagina fugerit, potuisse ejus vel scientiam vel memoriam praeterire, labente quondam multis, imo jugibus bellorum incursionibus statu reipublicae, senatusconsulto Romae proletarios institutos, quorum usu in quaslibet feminas continuo juventus bellicosa atque multimoda reipublicae gigneret.
 Et quod sanctus Augustinus in libro de Civitate Dei tertio inter caetera memorat (cap. 21). [Nam tunc, inquit, id est inter exstinctum secundum 115.1201D| et postremum bellum Carthaginense, lata est etiam lex illa Voconia, ne quis haeredem feminam faceret, nec unicam filiam, qua lege quid iniquius dici aut cogitari possit, ignoro.] + Illud etiam, ut de caeteris sileam, quod post passionem Domini senatus censuit, nullum nisi sui decreto deorum numero deputandum: necnon et illud, quod toties in persecutiones Christianorum, et abolitionem fidei et nominis Christi, leges imperatorum et consulum cautae sunt: sed et Semiramis prima omnium legitur decrevisse filios matrum connubio sociandos, quae jam eodem flagitio foedabatur. Quid Nabuchodonosor rex Babyloniorum? Nunquid non factam a se statuam 115.1202A| auream edictis regiis censuit adorandam, interposita poena inobedientibus fornacis ardentis? (Dan. III, 5.) Hoc ipsum statuisse Darius, Medorum Persarumque ducibus arctatus, legitur: unde et Daniel propheta malitiosorum factione leonibus exponitur, sed Dei veri potentia mirabiliter liberatur (Dan. VI, 16, 22). Aelius Adrianus tanta catamito suo Antinoo turpitudine adhaesit, ut ei mortuo templum, sacerdotes et sacra etiam legibus sanciret. Quid Antiochus? Nonne pro abolendis Dei veri sacris et legibus non solum decreta edidit, verum etiam calamitates, persecutiones et mortes Dei cultoribus invexit? (II Mach. VI, etc.). Omnis divinae legis censura usuras resecat, ab usuris prohibet, earumque appetitores damnat (Deut. XXIII, 19, 20): lex autem Romani 115.1202B| juris earum lucra certis etiam dimensionibus exigenda sancit. Valentinianus etiam, Christianus imperator, libidine superatus, priori conjugi alteram superinducens, legem constituit, quemcunque virorum duabus pro libitu pariter uti conjugibus (Socratis Hist. IV cap. 26). Quae cum tanta sint et tam evidentia, ut a me vel superfluo refricentur, vel non necessarie recenseantur, cassato quod dixeras: Nunquam enim respublica homines decrevit peccare, animum videndis sequentibus, duce Domini nostri Jesu Christi gratia, intendamus.
 Interea nequaquam negligenter praetereundum videtur quod, quorumdam favens improbitatibus, ad hoc terrorem legum humanarum adhibitum peccaturis dixisti, ut suppliciorum atrocitate territi cohiberentur; 115.1202C| ac per hoc magis misericordiae quam vindictae transgressoribus suis efficerent: quam perversitatem cum et fides catholica jam dudum censurae severitate damnaverit, et Patrum reverenda canities resciderit, nullatenus nobis in eo destruendo est diutius immorandum. Nam ita id possumus e diverse colligere: si falsum est poenas peccatoribus redhiberi, falsum erit et justis praemia rependi: si autem verum est sanctis beatitudinem retribui, verum est impiis poenas meritas et supplicia reddi. Qui enim dixit: Ibunt hi in supplicium aeternum, ipse dixit, justi autem in vitam aeternam (Matth. XXV, 46). Qui etiam se dicturum veraciter protestatus est impiis quidem: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Ibid., 115.1202D| 41). Justis autem: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi (Ibid., 34). Sicut ergo justi beatitudinem veraciter consequentur, ita impii poenis debitis veracite consequentur, ita impii poenis debitis veraciter addicentur. Falsum est igitur, quod mundanarum legum similitudine nihil aliud appeti earum severitate dixisti, quam pronos ad peccandum suppliciorum atrocitate territos cohiberi: ac per hoc non minus misericordiae quam vindictae transgressoribus suis effici: quippe cum non solum mundanae, verum etiam divinae leges multos, etiam temporaliter, tam morte, quam diversis suppliciorum generibus dignos plecti decernant, quibus jam nulla valet superesse 115.1203A| correctio. An divina correptio in Antiochum et Herodem (II Mach. IX, 11) correctionis dicenda est medicamentum, et non potius aeterni supplicii incrementum: hic quippe temporaliter coeptum est, quod illic aeternaliter paterentur. Fatendum est igitur divinas humanasque leges ad hoc supplicia peccantibus intentare, ut eorum terroribus admoniti peccare desistant: quibus tamen si obstinate potius obviare quam humiliter obsecundare delegerint, non eos jam misericordiam, quam contumaciter respuerunt, consecuturos, verum poenam inextricabilem, quam propria sibi iniquitate consciverunt, merito perpessuros.

CAPUT XV. Quo genere locutionum dicitur praescire Deus peccata, cum nihil sint, aut praedestinare eorum supplicia, quae similiter nihil sunt.

 Quintus decimus (num. 1) larvarum tuarum horror tali inscriptione signatur.

JOANNES SCOTUS.

 Θ Quo genere locutionum dicitur praescire Deus peccata, cum nihil sint; aut praedestinare eorum supplicia, quae similiter nihil sunt.

CORRECTIO.

 + Ubi nulla nos urget refellendi necessitas diutius immorari, quam satis semperque ex praecedentibus, et a te replicata, et auctoritate rescisa noscuntur. Vis enim, sicut et in superioribus vomituum tuorum nauseis fastidiosius ingerens intimasti, a contrario intelligi quotiescunque Deus dicitur praescisse peccata, 115.1203C| vel eorum praedestinasse supplicia, id est nescisse, et non praedestinasse omnino, contra omnium catholicorum sensum, vel certe omnium hominum opinionem, in quibus nullum auctorem invenire poteris, cujus te sequacem valeas approbare. Nullus quippe isto loquendi genere praescientiam, et praedestinationem accipiendam uspiam annotavit. Nullus scientiam et dispositionem ejus a peccatis et eorum poenis ullatenus denegavit. De quibus jam loqui supersederem, nisi comprimendae gratia tuae jactantiae, ne quod fingeret falsitas inveniret, et non haberet veritas quod responderet. Ideoque quod inter tuae abnegationis testimonia de proditore Juda dicis:

JOANNES SCOTUS.

 115.1203D| (Cap. 15, num. 2, sect. 2.) Θ Item alibi tanquam consors divinae dilectionis inter veros praedestinatos, electos, amicos, abusive collectus audierat: Non dico vos servos, sed amicos (Joan. XV, 14).

CORRECTIO.

 + Falsum esse consulta Evangelii veritas edocet, qua hunc Domini sermonem post buccellam proditori porrectam, ab eoque impudentissime sumptam, monitionemque Domini, quod facis, fac citius (Ibid., 27), et egressum illius celebratum, quisquis advertit, intelligit. Unde conjicitur te potius tuis sophismatibus fidere, quam Scripturarum meditationibus inservire. Sed et illud quod continuo subjungis:

JOANNES SCOTUS. 115.1203A|

 (Cap. 15, num. 3, sect. 3.) Θ Simili modo ab omni coelesti paternitate abdicato, quasi filio inter filios Dominus dicebat: Nolite vocare vobis patrem in terra, unus est enim Pater vester, qui in coelis est (Matth. XXIII, 9); ac si sapienti inter sapientes donum intelligentiae concessum videtur, dum apostolis dicitur: Vobis datum est nosse mysteria regni (Marc. IV. 11).

CORRECTIO.

 + Idcirco ab re interpositum videtur, quia mysterium regni Dei cum caeteris apostolis praedicasse teste Evangelio reperitur. Nunquam utique praedicaret, si ignoraret: sciendo etenim praedicavit, praedicando scivit. Nisi forte, juxta quosdam haereticos, insanisse prophetas et apostolos astruis, ut quemadmodum 115.1204B| poeta ludit,

Dat sine mente sonum, nescisse eos quid prophetaverint vel praedicaverint asseras: quod quia et veritate et ratione exploditur, fatendum est eum mysteria regni Dei veraciter assecutum, sed avaritiae magnitudine et proditionis impietate justo Dei judicio tanto munere privatum, atque damnatum. Nequaquam plane credendus est Dominus ei, quantum praesenti dispensationi competens praevidebat, inter caetera donorum suorum munera intelligentiam secretorum coelestium denegasse, qui solem suum oriri facit super bonos et malos; et pluit super justos et injustos (Matth. V, 45); quatenus et concessis muneribus proditoris rabiem 115.1204C| mitigaret, et ingratitudinem justius vindicaret. Nam ut caetera praeteream, certe post damnatum Dominum, tribunalibusque vel pontificum, vel praesidis addictum, ut ait evangelista: Poenitentia ductus retulit triginta argenteos, dicens: Peccavi, tradens sanguinem justum (Matth. XXVII, 3); quem nullo modo justum confiteretur, nisi justum sciret; justum nullatenus cognovisset, nisi mysterium regni coelestis aliquatenus hausisset: neque in desperationis mortiferae praecipitia irremediabiliter incidisset, nisi enormitatem non ferendi sceleris agnovisset.

 Absque illa quippe exceptione verba divini oraculi cum caeteris audiebat, et ad praedicandum regnum Dei pariter mittebatur: quod quanam ratione praedicare potuerit, si ejus mysteria ignorabat, nullatenus 115.1204D| video; ac per hoc nihil suffragii in eo te assecutum credideris, quod a contrario ei dictum asseris: Vobis datum est nosse mysteria regni Dei (Marc. IV, 11); datum est certe et illi, quamvis danti ingratus tanto se munere fecerit alienum. Nihil quippe, ut ait beatus Gregorius, simplex Veritas per duplicitatem agit: ea enim est natura veritatis, ut si dolose quid piam egerit, veritas non sit. Dedit ergo ei Veritas simplex veraciter nosse mysterium regni Dei, quantum instanti dispensationis suo occulto consilio congruere judicavit: quem certissime praesciebat in ejusdem regni muneribus nullatenus permansurum; ut vel beneficiorum magnitudine ab impietatis immanitate dulcius revocaretur, vel ea contemnens 115.1205A| ac respuens justius damnaretur. Proinde quod asseris, Augustinum acutissimum veritatis inquisitorem et assertorem talium nobis exempla locutionum in suis exemplaribus relinquere procurasse, uti nos accipere non pigeat in praedestinatione atque praescientia divina eumdem omnimodo intellectum, ideo falsum est. Quoniam B. Augustinus praescientiam et praedestinationem unum esse nusquam dixisse reperitur, quamvis praescientiam pro praedestinatione interdum positam veraciter docuerit. Et quod addis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 15, num. 6, sect. 4.) Θ Ac per hoc saluberrimo verissimoque sensu debemus sentire, quod ipse tanquam nos admonens ait: Omnis praedestinatio 115.1205B| praescientia, sed non omnis praescientia praedestinatio (August., de Praedestin. sanct., c. 10). Ac si aperte diceret: Quanquam praescientia non transcendat fines praedestinationis (quippe cum sint unius ejusdemque divinae videlicet naturae), in qua aliud alio plus minusve non est: merito ubi est naturae simplicitas, non est ulla diversitas: quoniam in ea omnia unum sunt: tantum ergo in Deo valet praescientia, quantum praedestinatio, plane quia unum sunt.

CORRECTIO.

 + Si saluberrimo verissimoque sensu sentires quod Augustinus ait: [Omnis praedestinatio praescientia, sed non omnis praescientia praedestinatio], nunquam te ad has imposturas verteres, ut quod ille neque sensit neque dixit, in ejus dictis effingeres. Transcendit 115.1205C| siquidem praescientia fines praedestinationis, quia praesciuntur vel ab ipso Deo, vel rationabilibus creaturis, ea etiam quae ab ipsis non fiunt: praedestinantur vero tantum ea quae ab ipsis vel fiunt vel facienda disponuntur. Unius quoque, ut desipis, ejusdemque divinae videlicet naturae non sunt, quia nulla auctoritate Dei natura praescientia vel praedestinatio nuncupatur, praesertim cum sint relativa, quorum non est demonstrare substantias, neque in Deo tantum valet praescientia, quantum praedestinatio omnino, quia non unum sunt: praescit enim Deus quaecunque peccata, quae ipse non facit; praedestinat autem solum quae ipse facit vel benigne, vel misericorditer, vel juste. Quodque infers:

JOANNES SCOTUS. 115.1205D|

 (Cap. 15, num. 7, sect. 5.) Θ Si Dei praescientia Deus est, necessario et veritas. Hoc dixerim de praedestinatione: si et ipsa Deus, procul dubio veritas.

CORRECTIO.

 + Si puro et simplici mentis oculo perspexisses, profecto vidisses quia veritas substantiam Dei demonstret tam auctoritate quam ratione. Ipse enim dixit: Ego sum veritas (Joan. XIV, 6); atqui nusquam dixit: Ego sum praescientia vel praedestinatio. Veritas non est relativum, sicut nec sapientia, nec scientia, nec justitia, nec bonitas: ideoque quoties de Deo dicitur, essentialiter praedicatur: praescientia vero et praedestinatio ad aliquid referuntur. Deus 115.1206A| se nec praescivit, nec praedestinavit: aliud ergo aliquid extra se praescivit et praedestinavit, id est quod ipse non sit. Non sunt igitur praescientia et praedestinatio Deus, sicut veritas: quia veritas essentialiter, praescientia et praedestinatio relative dicuntur.
 Item quod argumentaris (num. 8), peccatum non esse ex veritate, esse autem nihil, perindeque nec ex praescientia, nec ex praedestinatione Dei, quis hoc vel demens existimaverit? Praesciri autem ab eo peccata omnis et auctoritas, et ratio edocet: praesciri quoque et praedestinari ab ipso justissimas eorum retributiones, videlicet poenas, tormenta atque supplicia similiter et auctoritate et ratione instruimur.
 115.1206B| Quodque subnectis, beati Augustini te auctoritate praedixisse divina praedestinatione nullum praeparari ad tormenta, non est mirum fallax falsitati astruendae falsitatem injeceris: cum constet libellum ex quo illud exemeras nunquam ab Augustino editum: quippe qui in multis a sensu, locutione, et libris illius nimium sit aversus, imo adversus. Nempe cum idem vir beatissimus opuscula sua retractaret, et ad locum retractandi libri sui, cujus est titulus de Octoginta tribus Quaestionibus perveniret (lib. I, cap. 26), ita locutus est: [Utrum Deus mali auctor non sit. Ubi videndum est, inquit, ne male intelligatur quod dixi: mali auctor non est, quia omnium quae sunt auctor est, quia in quantum sunt, in tantum bona sunt. Et ne hinc putetur non ab illo esse poenam 115.1206C| malorum, quae utique malum est iis qui puniuntur: sed hoc ita dixi quemadmodum dictum est, Deus mortem non fecit (Sap. I, 13), cum alibi scriptum sit: Mors et vita a Domino Deo est (Eccli. XI, 14). Malorum ergo poena quae a Deo est, malum est quidem malis, sed in bonis Dei operibus est, quoniam justum est ut mali puniantur, et utique bonum est omne quod justum est.]
 + Idem in libro Quaestionum Judicum (qu. 13). [Quid est autem quod angelus Domini inter caetera divinae comminationis dicit: Non adjiciam transmigrare populum, quem dixi ejicere; non auferam eos a facie vestra, et erunt vobis in angustias, et dii eorum erunt vobis in scandalum (Jud. II, 3); nisi ut intelligamus nonnulla etiam de ira Dei venire peccata? 115.1206D| Ut enim dii gentium, inter quas non a se exterminatas Israelitae habitare voluerunt, essent eis in scandalum, id est, facerent eos scandalizari in Domino Deo suo, eoque offenso vivere, indignans hoc comminatus est Deus; quod certe manifestum est magnum esse peccatum.] + Idem in libro Quaestionum Deuteronomii (qu. 2): [ Et noluit Seon rex Ezebon transire nos per ipsum; quoniam induraverat Dominus Deus noster spiritum ejus, et confortavit cor ejus, ut traderetur in manus tuas sicut in hac die (Deut. II, 30). Haec dicens Moyses, dum populum alloquitur, tale aliquid commemorat quale dicebat in Exodo: Ego induravi cor Pharaonis (Exod. X, 1); et quod in Psalmis legitur: Convertit cor eorum, ut 115.1207A| odissent populum ejus (Psal. CIV, 25). Nec tacetur hic causa indurationis hujus cum dicitur, ut traderetur in manus tuas, sicut in hac die, id est, ut vinceretur a te, quod non fieret nisi resisteret: non autem resisteret, nisi corde obdurato. Cujus rei justitiam si quaesierimus, inscrutabilia sunt judicia Dei (Rom. XI, 33); iniquitas autem non est apud Deum (Rom. IX, 14). Sane notandum est confortatum cor posse dici etiam in malo.] + Idem in Quaestionibus Exodi (qu. 143): [ Et propitiatus est Dominus de malitia, quam dixit facere populo suo (Exod. XXXI, 14). Malitiam hic poenam intelligi voluit, sicuti est: Aestimata est malitia exitus illorum (Sap. III, 2). Secundum hanc dicitur et bonum et malum a Deo non secundum malitiam, qua homines mali sunt. Malus 115.1207B| enim Deus non est, sed malis ingerit mala, quia justus est.] + In eodem (qu. 148): [Merito quaeritur cum superius populum dissipasse dictus sit Aaron, cur in ipsum vindicta nulla processerit, neque cum Moyses interfici jussit omnem qui Levitis euntibus ad portam et redeuntibus occurrisset armatis; neque cum postea factum est quod Scriptura dicit: Et percussit Dominus populum propter facturam vituli quem fecit Aaron, maxime quia et hic hoc idem repetendo inculcatum est. Non enim dictum est: Et percussit Dominus populum propter facturam vituli quem fecerunt, sed quem fecit Aaron: et tamen non est percussus Aaron; quin etiam illud quod de sacerdotio ejus ante peccatum ejus Deus praecipiebat impletum est. Sed jussit et ipsum et filios 115.1207C| ablui, et sic ordinati sunt in sacerdotio. Ita novit ille cui parcat usque ad commutationem in melius; et cui parcat ad tempus, quamvis eum praescierit in melius non mutari: et cui non parcat ut mutetur in melius, et cui non parcat, ita ut vitae mutationem ejus exspectet; et hoc totum ad id redit quod Apostolus dicit exclamans: Quam inscrutabilia sunt judicia ejus et investigabiles viae ejus! (Rom. XI, 33.)

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 15, num. 10, sect. 6.) Θ Aut per similitudinem praedestinatio pro praescientia ponitur; aut per illum tropum, qui dicitur hypallage, quem possumus nominare subalternationem, etc.

CORRECTIO.

 115.1207D| . . . . . . . . . . . . . . . . fieri, ut destinati vel praedestinati ad poenam, vel a contrario, id est per tropum qui dicitur antiphrasis, vel per illum qui vocatur hypallage deberent intelligi. nunquid tam multa alia atque ad idem pertinentia passim tam per Scripturas sanctas quam apud catholicos doctores inveniuntur, eo detorquenda sunt, ut simili insaniae supponantur? Quod quia fieri nulla ratio nullaque sinit auctoritas, fatendum est et eloquia divina et orthodoxos tractatores ea ita ut resonant intellexisse, Deique, absque nubilo cujusquam interpretationis, justissimis judiciis deputasse. 115.1208A| Peccata a Deo non esse nullus ambigit, poenas peccatoribus vel factas ab ipso vel illatas omnis et auctoritas et ratio comprobat. Ac per hoc, sicut et superius ex verbis beati Augustini posuimus, omnes peccatorum poenae bonae sunt, quia justae sunt. Omne enim justum bonum, nullum autem justum non bonum. Proinde quidquid a summe bono et summe justo est, bonum est. Justum est autem retribui peccatoribus quemadmodum et bonis quod merentur. Vere enimvero se nequaquam a contrario id vel intellexisse vel posuisse satis lucide subindeque ipse intimat, qui tacito praedestinationis vocabulo identidem verbis aliis evidenter inculcat. Quid, quaeso te, majus esse censes praedestinare an facere? Nempe vel semper vel pene semper verba 115.1208B| Apostoli interserens (Rom. IX, 22), de vasis irae, praeparatis vel aptis ad interitum, perfecti seu facti vocabulo utitur, ut innueret se nunquam praedestinationis significationem a contrario sensisse sive protulisse: unde et in libro de Civitate Dei quinto decimo, ita locutus est Augustinus (cap. 1): [Sicut enim in uno homine, quod dixit Apostolus, experimur quia non primum quod spiritale est, sed quod animale, postea spiritale (I Cor. XV, 46); unde unusquisque, quoniam ex damnata propagine exoritur, primo sit necesse est ex Adam malus atque carnalis; quod si in Christo renascendo profecerit, poterit esse [al., postea erit] bonus et spiritalis: sic in universo genere humano cum primum duae istae coeperunt nascendo atque moriendo procurrere 115.1208C| civitates, prius est natus civis hujus saeculi; posterius [al., posterior] autem isto peregrinus in saeculo, et pertinens ad civitatem Dei, gratia praedestinatus, gratia electus, gratia peregrinus deorsum, gratia civis sursum. Nam quantum ad ipsum attinet, ex eadem massa ortus, quae originaliter est tota damnata: sed tamen [al., tanquam] figulus Deus (hanc enim similitudinem, non impudenter, sed prudenter introducit Apostolus) ex eadem massa fecit aliud vas in honorem, aliud in contumeliam (Rom. IX, 21). Prius autem factum est vas in contumeliam, postea vero alterum in honorem: quia et in ipso uno, sicut jam dixi, homine prius est reprobum, unde necesse est incipiamus, et ubi non est necesse ut remaneamus. Posterius vero probum, quo proficientes 115.1208D| veniamus, et quo pervenientes maneamus].
 + Idem in libro de Nuptiis et Concupiscentia (lib. II, cap. 28, 29): [Quid ergo est quod dicit: Si natura opus est Dei, per opus Dei opus diaboli transire non sinitur. Nonne opus diaboli, quando primum in angelo, qui diabolus factus est ortum est, in opere Dei ortum est? Quapropter si malum, quod omnino nusquam erat, in Dei opere oriri potuit, cur malum, quod alicubi jam erat, per opus Dei transire non potuit, praesertim cum ipso verbo utatur Apostolus dicens: Et ita in omnes homines pertransiit (Rom. V, 12). Nunquid 115.1209A| homines non sunt opus Dei? Pertransiit ergo peccatum per homines, hoc est opus diaboli per opus Dei; atque ut alio modo id ipsum dicam (quia diaboli opus, id est peccatum, per ipsum diabolum exortum, qui factura vel opus est Dei, per aliud opus Dei, id est hominem, pertransit), opus operis Dei per opus Dei. Et ideo Deus est solus immutabilis, et potentissimae bonitatis, qui et antequam esset ullum malum, bona opera fecit omnia, et de malis quae in bonis ab eo factis orta sunt, bene operatur per omnia.
 In uno, inquit, homine jure vituperatur intentio, et origo laudatur, quia duo sunt quae contrariis applicentur: in parvulo autem unum est, natura tantum, quia voluntas non est. Illud ergo unum, inquit, 115.1209B| aut Deo ascribitur, aut daemoni. Si natura, inquit, per Deum est, potest in ea esse originale malum. Si a diabolo, nihil erit per quod homo divino operi vindicetur. Perfecte itaque [al., autem] Manichaeus est, qui malum originale defendit: audiat potius adversum ista quod verum est. In uno homine jure vituperatur intentio, et natura laudatur, quia duo sunt quae contrariis applicentur: sed etiam in parvulo non unum est tantum, id est natura, in qua creatus est homo a Deo bono, habet enim et vitium, quod per unum in omnes homines pertransiit (Rom. V, 12), sicut sapit Apostolus, non sicut desipit Pelagius, vel Coelestius, vel eorum quicunque discipulus. Horum itaque duorum, quae in parvulo esse diximus, unum ascribitur Deo, alterum diabolo. Et quod 115.1209C| utrumque propter unum horum, id est propter vitium, subjicitur potestati diaboli, ideo non est incongruum, quia non fit ipsius diaboli potestate, sed Dei. Subjicitur autem vitium vitio, natura naturae, quia et in diabolo utrumque est, et [al., ut] cum dilecti et electi de potestate tenebrarum eruuntur, cui jure subduntur, appareat quid donetur justificatis bonis a Deo bono, bene operante de malis. Quod autem iste sibi quasi religiose dicere visus est: Si natura per Deum est, non potest in eo esse originale malum, nonne religiosius sibi alius videretur dicere: Si natura per Deum est, non potest in ea oriri ullum malum? Et tamen falsum est: hoc enim Manichaei asserere voluerunt, et non creaturam Dei factam de nihilo, sed ipsam naturam Dei malis omnibus 115.1209D| implere conati sunt. Non enim ortum est malum nisi in bono, nec tamen summo et immutabili, quod est natura Dei, sed facto de nihilo per sapientiam Dei. Est itaque per quod homo divino operi vindicetur, quia non esset homo, nisi divino opere crearetur: malum natura [al., autem, id est natura] non esset in parvulis, nisi voluntate primi hominis peccaretur, et ex origine vitiata peccatum originale traheretur.]
 + Idem in libro de Consensu evangelistarum tertio (cap. 13): [Dignetur ergo consilio Marci evangelistae superari consilium suum, qui eo loco id ponendum judicavit, quo loco divina inspiratione suggestum est. Recordationes enim eorum ejus manu gubernatae sunt, qui 115.1210A| gubernat aquam, sicut scriptum est (Luc. VIII, 24, 25), qualiter illi placuerit. Fluitat enim humana memoria per varias cogitationes, nec in cujusquam potestate est quid et quando ei veniat in mentem. Cum ergo illi scilicet [al., sancti et] veraces viri quasi fortuita recordationum suarum propter narrationis ordinem occultae Dei potestati, cui nihil fortuitum est, commisissent, non oportet quemquam hominum dicere longe abjectum ab oculis Dei et longe peregrinantem. Hoc loco poni debuit, quod valde ignorat cur eo loco Deus poni voluerit. Quia etsi obvelatum est Evangelium nostrum, ut ait Apostolus, in his qui pereunt obvelatum est (II Cor. IV, 3). Et cum dixisset: Aliis quidem sumus odor vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem (II Cor. II, 16), 115.1210B| subjecit statim: Et ad haec quis idoneus? (Ibid. 16.) Id est, quis idoneus est intelligere quam juste fiat? Quod idem Dominus dicit: Ego veni, ut qui non vident videant, et qui vident, caeci fiant (Joan. IX, 39). Ipsa est enim altitudo divitiarum scientiae et sapientiae Dei, qua fit ex eadem massa aliud vas in honorem, aliud in contumeliam (Rom. XI, 33); et dicitur carni et sanguini: O homo, tu quis es qui respondeas Deo? (Rom. IX, 20.) Quis ergo et in hac re cognoscit intellectum Domini, aut quis consiliarius illi fuit (Rom. XI, 34), ubi sic gubernavit corda reminiscentium evangelistarum, et in Ecclesiae fastigio tanto auctoritatis culmine sublimavit, ut per haec ipsa quae in eis contraria videri possunt, multi excaecarentur, digne traditi in concupiscentias 115.1210C| cordis sui et in reprobum sensum (Rom. I, 28), et multi exercerentur ad elimandum pium intellectum secundum occultam Omnipotentis justitiam. Dicit enim Propheta Domino: Nimis profundae factae sunt cogitationes tuae, vir imprudens non cognoscet, et stultus non intelliget haec (Psal. XCI, 6). Peto autem et admoneo eos qui haec legunt, per nos adjuvante Domino elaborata, ut hujus sermonis quem hoc loco interponendum arbitratus sum, in omni simili quaestionum difficultate meminerint, ne saepius eadem repetenda sint.]
 + Idem in epistola ad Sixtum (Epist. 105): [Quamvis itaque Deus faciat vasa irae in perditionem, ut ostendat iram, et demonstret potentiam suam, quam bene utatur etiam malis, et ut notas faciat divitias 115.1210D| gloriae suae in vasa misericordiae (Rom. IX, 12), quae fecit in honorem, non damnabili massae debitum, sed suae gratiae largitate donatum: tamen in eisdem irae vasis propter meritum massae in contumeliam debitam factis, id est in [al. om. in] hominibus propter naturae quidem bona creatis, sed propter vitia supplicio destinatis, iniquitatem, quam rectissime veritas improbat, damnare novit ipse, non facere. Sicut enim voluntati ejus tribuitur humana natura nullo dubitante laudanda, sic hominis voluntati culpa tribuitur nullo recusante damnanda.] + Quae quia incunctanter bona sunt et justa, non sunt in eo contraria a quo sunt, licet patientibus vel non patientibus videantur contraria].
 115.1211A| Augustinus in libro Confessionum (lib. VIII cap. 5): [Quippe ex voluntate perversa facta est libido; et dum servitur libidini, facta est consuetudo; et dum consuetudini non resistitur, facta est necessitas. Quibus quasi ansulis quibusdam sibimet innexis, unde catenam appellavi, tenebat me obstrictum dura servitus. Voluntas autem nova, quae mihi esse coeperat, ut te gratis colerem, fruique te vellem, Deus sola certa jucunditas, nondum erat idonea ad superandam priorem vetustate roboratam. Ita duae voluntates meae, una vetus, alia nova, illa carnalis, illa spiritalis, confligebant inter se, atque discordantes dissipabant animam meam. Sic intelligebam meo ipso experimento id quod legeram, quod caro concupisceret adversus spiritum, et spiritus adversus 115.1211B| carnem (Gal. V, 17). Ego quidem in utroque, sed magis ego in eo quod in me approbabam, quam in eo quod in me improbabam. Ibi enim magis jam non ego, quia ex magna parte id patiebar invitus quam faciebam volens.]
 + In eodem Augustinus (cap. 9, 10): [Et ideo sunt duae voluntates, quia una earum tota non est, et hoc adest alteri quod deest alteri. Pereant a facie tua, Deus, sicut pereunt vaniloqui et mentis seductores, qui cum duas voluntates in deliberando animadverterint, duas naturas duarum mentium esse asseverant, unam bonam, alteram malam.]
 + Et infra Augustinus (cap. 10): [Ego eram qui volebam, ego qui nolebam: ego, ego eram, nec 115.1211C| plene volebam, nec plene nolebam. Ideo mecum contendebam, et dissipabar a me ipso. Et ipsa dissipatio me invito quidem fiebat, nec tamen ostendebat naturam mentis alienae, sed poenam meae. Et ideo jam non ego operabar illam, sed quod habitabat in me peccatum (Rom. VII, 14), de supplicio liberioris peccati, quia eram filius Adam. Nam si tot sunt contrariae naturae quot voluntates sibi resistunt, non jam duae, sed plures erunt.]
 + Augustinus contra Adversarium Legis et Prophetarum (lib. I, cap. 22): [Sed hunc, inquit, Dominus Christus appellavit arborem bonam, facientem fructus malos (Matth. VII, 17). Imo vero hujus talia sentientis, tanquam malae arboris iste ipse sermo blasphemus fructus est malus: Nam 115.1211D| hominem malum dixisse Dominum arborem malam, cujus fructus mali essent opera mala; et hominem bonum arborem bonam, cujus fructus boni essent, opera bona, id est, ipsas hominum voluntates, vel malam mali hominis, vel bonam boni hominis, diversas esse arbores diversos fructus ferentes, satis evidenter ipse testatur dicens: Bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bona, et malus homo de malo thesauro cordis sui profert mala (Matth. XII, 35). Quomodo autem diceret, aut facite arborem bonam, et fructum ejus bonum, aut facite arborem malam et fructum ejus malum, nisi homo posset, nunc in hoc nunc in illud, mutata voluntate, converti.] + Quapropter quod ais:

JOANNES SCOTUS. 115.1212A|

 (Cap. 15, num. 11, sect. 8.) Θ Aut cui non facile pateat ab una origine nasci non posse invicem sibi adversantia. Profecto quidem unde bonum sit, inde malum non erit; unde humilitas, non inde superbia. Ex fonte justitiae nunquam manat iniquitas, ex vitae principio nunquam procedit mors, beatitudo non est causa miseriae. Postremo summa essentia nullo modo efficit quae non sunt, peccatum, mors, poena, justitiae, vitae, beatitudinis defectus sunt: ab eo igitur qui est, non sunt: ac per hoc, si ab eo non sunt, quis audeat dicere in eis aliquid esse.

CORRECTIO.

 + Quamvis satis, ut aestimo, jam ex his quae praemisimus evacuatum sit, tamen quia de contrariis 115.1212B| tua confirmare satagis, miror dialecticorum subtilissimum nullatenus perspexisse animae naturam tam boni quam mali esse capacem, et ex voluntate quae ab ea procedit, vel malum, vel bonum sive cogitari, sive dici, seu perfici: imo uno eodemque momento bona et mala concipi, atque diutius in eadem alternatione versari.
 Cujus rei unum ex libro beati Augustini, qui Enchiridion dicitur, sumamus testimonium: [Quid est autem, inquit (cap. 13-15), malus homo nisi mala natura, quia homo natura est? Porro si homo aliquod bonum est quia natura est, quid est malus homo nisi malum bonum? Tamen cum duo ista discernimus, invenimus nec ideo malum quia homo est, nec ideo bonum quia iniquus est; sed bonum 115.1212C| quia homo, malum quia iniquus. Quisquis ergo dicit: Malum est hominem esse, aut: Bonum est iniquum esse, ipse incidit in propheticam illam sententiam: Vae qui dicunt quod bonum est malum, et quod malum est bonum (Isa. V, 20). Opus enim Dei culpat, quod est homo; et vitium hominis laudat, quod est iniquitas. Omnis itaque natura etiamsi vitiosa est, in quantum natura est, bona est; in quantum vitiosa est, mala est.
 Quapropter in his contrariis quae mala et bona vocantur, illa dialecticorum regula deficit, qua dicunt nulli rei duo simul inesse contraria. Nullus enim aer simul est et tenebrosus et lucidus; nullus cibus aut potus simul dulcis et amarus; nullum corpus simul ubi album, ibi et nigrum: nullum simul 115.1212D| ibi deforme ubi formosum. Et hoc in multis ac pene omnibus contrariis reperitur, ut in una re simul esse non possint. Cum autem bona et mala nullus ambigat esse contraria, non solum simul esse possunt, sed etiam mala omnino sine bonis et nisi in bonis esse non possunt, quamvis bona sine malis esse possint. Potest enim homo vel angelus non esse injustus; injustus autem non potest esse nisi homo vel angelus: et bonum quod homo, bonum quod angelus; malum quod injustus. Et haec duo contraria ita simul sunt, ut si bonum non esset in quo malum esset, prorsus nec malum esse potuisset: quia non modo ubi consisteret, sed unde oriretur corruptio non haberet, nisi esset quod corrumperetur; 115.1213A| quod, nisi bonum esset, nec corrumperetur: quoniam nihil est aliud corruptio quam boni exterminatio. Ex bonis igitur mala orta sunt, et nisi in aliquibus bonis non sunt: nec erat alias unde oriretur ulla mali natura. Nam si esset, in quantum natura esset, profecto bona esset: et aut incorruptibilis natura magnum esset bonum, aut etiam natura corruptibilis nullo modo esset nisi aliquod bonum, quod bonum corrumpendo posset ei nocere corruptio.
 Sed cum mala ex bonis orta esse dicimus, non putetur hoc Dominicae sententiae refragari, qua dixit: Non potest arbor bona fructus malos facere, neque arbor mala fructus bonos facere. Non potest enim, sicut Veritas ait, colligi uva de spinis (Matth. VII, 16, 115.1213B| 18), quia non potest uva nasci de spinis; sed ex bona terra et vites nasci posse videmus et spinas. Eo modo [al., et eodem modo] tanquam arbor mala fructus bonos, id est opera bona, non potest facere voluntas mala: sed ex bona hominis natura oriri voluntas et bona potest et mala; nec fuit prorsus unde primitus oriretur voluntas mala, nisi ex angeli et hominis natura bona. Quod et ipse Dominus eodem loco ubi de arbore et fructibus loquebatur, apertissime ostendit; ait autem [al., enim]: Aut facite arborem bonam et fructum ejus bonum, aut facite arborem malam et fructum ejus malum (Matth. XII, 33): satis admonens ex arbore quidem bona malos, aut ex mala bonos nasci fructus non posse; ex ipsa tamen terra cui loquebatur utramque arborem oriri 115.1213C| posse.]
 + Vides eversam omnem tuae argumentationis machinam, qua a bona origine nasci non posse invicem sibi adversantia conabaris astruere? Docuit omnino vir disertissimus ab una origine, id est natura vel angeli vel hominis prodire contraria. Unde ergo humilitas, inde superbia, id est ex natura angeli vel hominis bona, ex qua voluntas vel bona vel mala; ita ut humilitas voluntas bona, superbia dicatur voluntas mala: quae tamen voluntas bona, cum primitus naturae rationali dono Creatoris fuerit insita, propria depravatione corrupta, nequaquam ex se vel per se bona valet existere, donec sanetur, reparetur, atque infundatur ab illo, qui semper summe et essentialiter est voluntas bona: ex fonte justitiae nunquam 115.1213D| manare iniquitatem, id est ex Deo, nullus ignorat, quia non est iniquitas apud Deum (Rom. IX, 14): attamen juste retribuit peccatoribus supplicia quae merentur. Quia tu reddes, inquit, unicuique secundum opera sua, ex vitae principio, id est Deo, infertur mors peccatoribus, quia, testante Scriptura: Ab ipso est vita et mors (Eccli. XI, 14). Beatitudo non est causa miseriae, quia Deus non est causa cujusquam peccati ac poenae; est tamen irrogator atque illator miseriae, mortis et poenae: quae cum a Deo, auctoritate sacri eloquii, vel praesentialiter vel postmodum aeternaliter meritis juste rependantur, praescita et praedestinata ab ipso rectissime censentur, quo judice inferuntur. Qua vero impudentia negantur 115.1214A| peccatores et impii a Deo praesciti, aut poenis debitis destinati, cum utrumque et ratio et auctoritas fieri Deo judice protestetur.
 Verum de poenis a Deo etiam temporaliter in peccatores et impios irrogatis, unum ex prophetis testimonium adhibuisse sufficiat; nam in eo loco ubi propheta Joel ait: Et reddam vobis annos quos comedit locusta, bruchus et rubigo, et eruca: fortitudo mea magna, quam misi in vos (Joel. II, 24).
 Sanctus Hieronymus exponens eumdem locum, ita post quaedam effatus est (in Joel. cap. 11): [Quaerimus cur cruca fortitudo vel virtus Domini appellata sit, et non solum virtus, sed virtus magna. Quomodo potentia Dei in Aegyptiis plagis ostensa est per parva animalia, et praecipue ciniphes (Exod. VIII, 16, 17), qui tam parvi 115.1214B| sunt culices, ut vix cernantur oculis: sic et nunc in parvo tardoque vermiculo, qui vix moveri potest, et levi tactu conteritur, Dei potentia et humana fragilitas demonstratur. Non quod Deus ad nutum suum et potentiae majestatem nequeat terram subvertere, et operire cuncta diluvio, vel fulmine concremare; sed per parva, et, ut ita dicam, puncta corporum ostendit humanam fragilitatem. Unde et illud solemus Marcioni et caeteris respondere haereticis, qui Vetus laniant Testamentum, quod et pulices, et culices, et cimices, et hujuscemodi animantia idcirco fecerit Deus, ut fragilitatem et imbecillitatem nostrae carnis ostenderet, quae in tantum nihil est, ut ab his quae parva sunt vulneretur. Si autem eruca parvusque vermiculus fortior homine est, quid gloriatur terra 115.1214C| et cinis (Eccli. IX), et elata per superbiam (cum ex humo sit, a qua homo appellatur) humana contemnit? Quidam autem locum istum sic interpretantur: A dextris et a sinistris virtutes et fortitudines Dei legimus, quas Graeci δυνάμεις vocant. A dextris seraphim et cherubim, cunctasque angelicas potestates, a sinistris contrarias fortitudines, de quibus scriptum est: Misit in eos iram indignationis suae, furorem et iram, et tribulationem, immissionem per angelos malos (Psal. LXXVII, 49). De quibus et Michaeas in Regum volumine loquitur: Vidi Dominum Deum Israel sedentem super thronum suum, et omnis exercitus coeli stabat juxta eum a dextris et a sinistris (III Reg. XXII, 19). Ego puto sinistrum fuisse spiritum, qui egressus est, et stetit coram Domino et ait: 115.1214D| Ego decipiam Achab et egrediar, et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum ejus (Ibid., 21). Ad quam sinistram, et contrariam potestatem, quae apta erat ad decipiendum, et exercitata ad ruinas, et multos ante deceperat, loquitur Deus: Decipies et praevalebis, egredere, et fac sic. Spiritus quoque qui suffocabat Saul, de quo dixerunt ad eum pueri sui: Ecce spiritus Dei malus te obstupescere facit (I Reg. XVI, 14, 15), de sinistris partibus erat qui missi erant a Domino [al., qui ministrant Domino] ad puniendos eos qui cruciari meruerunt propter peccata. Non solum enim homines ministri sunt et ultores irae ejus in his qui malum operantur, et non sine causa portant gladium, sed etiam contrariae fortitudines, 115.1215A| quae appellantur furor et ira Dei, quos Propheta declinans ait: Domine, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me (Psal. VI, 1). Istiusmodi, ut ita dicam, quaestionariis atque tortoribus tradidit Apostolus peccatorem in interitum carnis, ut spiritus salvus fieret (I Cor. V, 5): de quibus et Satanas est, cui tradidit alios, ut discerent non blasphemare (I Tim. I, 20). Haec de eruca, cur Dei appellata sit virtus.] + Deinde infers:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 15, num. 12, sect. 9.) Θ Peccatum, ni fallor, et peccata, et poenas, nec a Deo fieri, nec ab eo praesciri, vel praedestinari: Delicta enim quis intelligit? (Psal. XVIII, 13.)

CORRECTIO. 115.1215B|

 + Saepe diximus peccata a Deo nullatenus fieri, praesciri autem auctoritate probavimus, dicente beato Job: Ipse novit et decipientem, et eum qui decipitur, adducit consiliarios in stultum finem et judices in stuporem (Job XII, 16). Gregorius (Moral. in Job, lib. XI, cap. 7): [Cum omnis qui proximum suum decipere conatur iniquus sit, et iniquis Veritas dicat: Nunquam novi vos, discedite a me omnes qui operamini iniquitatem (Matth. VII, 23), qualiter hoc in loco dicitur quia Dominus decipientem novit? Sed quia scire Dei aliquando cognoscere dicitur, aliquando approbare, et scit iniquum quia cognoscendo dijudicat (neque enim iniquum quempiam judicasset, si nequaquam cognosceret), et tamen iniquum nescit, 115.1215C| quia ejus facta non approbat. Et novit ergo quia deprehendit; et non novit, quia hunc in suae sapientiae specie non recognoscit: sicut de veraci quolibet viro dicitur quia falsitatem nesciat, non quia cum vel ab aliis falsum dicitur, hoc reprehendere ignorat, sed eamdem ipsam fallaciam et scit in examine, et nescit in amore, ut videlicet ipse hanc non agat quam actam ab aliis damnat. Et fit plerumque ut nonnulli insidiis vacantes alienae vitae perversitatis suae laqueos tendant; et cum quis nesciens eisdem laqueis capi conspicitur, utrum haec divinitus videantur fortasse dubitatur; miranturque homines si hoc [al., haec] Deus videat, cur fieri permittat; sed ipse novit decipientem et eum qui decipitur. Novit etenim decipientem, quia plerumque anteriora ejus mala conspicit, 115.1215D| et hunc justo judicio cadere etiam in alia peccata permittit. Novit decipientem, quia in manu suorum operum dimissum hunc ut ad pejora proruat deserit, sicut scriptum est: Qui nocet, noceat adhuc; et qui in sordibus est, sordescat adhuc (Apoc. XXII, 11). Novit quoque et eum qui decipitur, quia saepe committunt homines mala quae sciunt; et idcirco permittuntur decipi, ut cadant etiam in mala quae nesciunt. Quod tamen deceptis aliquando ad purgationem, aliquando vero ad ultionis initium fieri solet.] + Ast poenas eum praescisse et praedestinasse, quoniam ad judicium justitiae illius pertinet, et auctoritas et ratio convincit.
 Testimonium sane propheticum quod adhibuisti 115.1216A| prorsus ad rem de qua agitur non pertinet, quod a Patribus recte intellectum atque tractatum tuam pravitatem funditus evertit.
 Hieronymus in Epistola ad Ephesios (cap. II, 1): [Manifeste autem mors animae dicitur esse peccatum, in eo quod ait: Et vos cum essetis mortui delictis et peccatis vestris, juxta illud quoque quod in Ezechiel scriptum est: Anima quae peccaverit, ipsa morietur (Ezech. XVIII, 20). Et quia delicta quae Graece παραπτώματα nuncupantur, juxta ejusdem linguae etymologiam proprie verbum est Scripturarum (licet delicta πλημμέλειαι rectius transferantur), quaeramus quid significent, quove distent a peccatis, id est quid intersit inter παραπτώματα et ἁμαρτίας. Aiunt enim quod παραπτώματα, quasi initia peccatorum 115.1216B| sint, cum cogitatio tacita subrepit, et aliqua ex parte convenientibus [al., conniventibus] nobis, necdum tamen nos impulit ad ruinam. Unde et in octavo decimo psalmo scribitur: Delicta (hoc est παραπτώματα ) quis intelligit? quia scilicet difficile sit radices et initia intelligere peccatorum. Peccatum vero esse, cum quid opere consummatum pervenit ad finem.]
 + Gregorius Moralium lib. XI (cap. 21): [Inter scelera et delicta hoc distat, quod scelus etiam pondus peccati transit, delictum vero peccati non transit, quia et cum offerri sacrificium per legem jubetur, nimirum praecipitur sicut pro peccato, ita etiam pro delicto. Et nonnunquam scelus in opere est, delictum vero plerumque in sola cogitatione. Unde et 115.1216C| per Psalmistam dicitur: Delicta quis intelligit (Psal. XVIII, 13)? Quia videlicet peccata operis tanto citius cognoscuntur, quanto exterius videntur: peccata vero cogitationis eo ad intelligendum difficilia sunt, quo invisibiliter perpetrantur.]
 + Cassiodorus in psalmo decimo octavo (v. 15): [Illud tamen debemus advertere, quoniam multa peccata sunt quae omnimodis ignoramus, quorum nec origines possumus nec subreptiones agnoscere. Unde subaudiendum est delicta, omnia, quis intelligit. Nam cum dicturus sit in quinquagesimo (v. 5): Delictum meum coram me est semper; et alibi: Delictum meum cognitum tibi feci (Psal. XXXI, 5), quomodo non potest intelligi, quod peccans cogitur confiteri? Sed si adjeceris, omnia, tunc haec quaestio probatur exclusa.]
 115.1216D| + Augustinus in Quaestionibus Levitici (qu. 20): [Quid est quod de ariete pro delicto cum dixisset, legemque sacrificii exposuisset, ait: Quomodo quod est pro peccato, ita et id quod pro delicto; lex una est eorum (Lev. VII, 7). Quaeritur inter peccatum et delictum quae sit differentia; quoniam si nulla esset, nullo modo diceretur: Quomodo quod est pro peccato, ita et quod pro delicto. Quamvis enim lex ejusque sacrificium nihil distet, quia lex una est eorum; tamen ipsa duo, quorum unum est sacrificium, id est peccatum et delictum, si inter se nihil differrent, etsi unius rei duo nomina essent, non curaret Scriptura tam diligenter commendare unum esse utriusque sacrificium. Fortassis ergo peccatum est perpetratio mali, delictum 115.1217A| autem desertio boni: ut, quemadmodum in laudabili vita aliud est declinare a malo, aliud facere bonum, quod admonemur dicente Scriptura: Declina a malo, et fac bonum (Psal. XXXVI, 27); ita in damnabili aliud sit declinare a bono, aliud facere malum; et illud delictum, hoc peccatum sit. Nam et ipsum vocabulum si discutiatur, quid aliud sonat delictum, nisi derelictum? et quid dereliquit qui deliquit [al., qui delinquit quid derelinquit] nisi bonum? Graeci etiam duo nomina usitata huic pesti imposuerunt. Nam delictum apud eos et παραπτώμα dicitur et πλημμέλεια Isto ipso quippe loco Levitici πλημμέλεια est. Apostolus autem ubi dicit: Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto (Gal. VI, 1), παραπτώματι Graecus habet: quorum nominum si origo discutiatur, 115.1217B| in παραπτώματε tanquam decidere intelligitur qui delinquit. Unde cadaver, quod Latini a cadendo dixerunt, Graece πτῶμα dicitur ἀπὸ τοῦ πίπτειν id est ab eo quod est cadere. Qui ergo peccando malum facit, prius delinquendo a bono cadit. Et πλημμέλεια simile nomen est negligentiae: nam Graece negligentia ἀμέλεια dicitur, quia curae non est quod negligitur. Sic enim Graecus dicit: Non curo, οὐ μέλλει μοι. Particula ergo, quae additur, πλὴν, ut dicatur πλημμέλεια, praeter significat, ut ἀμέλεια quod vocatur negligentia, videatur sonare sine cura; πλημμέλεια, praeter curam, quod pene tantumdem est. Hinc et quidam nostri πλημμέλειαν non delictum sed negligentiam interpretari voluerunt [al., maluerunt]. In Latina autem lingua quid aliud negligitur nisi quod 115.1217C| non legitur, id est non eligitur. Unde etiam legem, a legendo, id est ab eligendo, Latini auctores appellatam esse dixerunt. His quodammodo vestigiis colligitur quod ille delinquit, qui bonum dereliquit, et relinquendo a bono cadit, quia negligit, id est non legit. Peccatum vero unde sit dictum, quod Graece ἁμαρτία dicitur, in neutra lingua mihi interim occurrit. Potest etiam videri illud esse delictum quod imprudenter, id est ignoranter; illud peccatum, quod ab sciente committitur. Huic differentiae videntur ista testimonia consonare divina: Delicta quis intelligit? (Psal. XVIII, 13.) et illud: Quoniam tu scisti imprudentiam meam; continuo quippe secutus adjunxit: Et delicta mea abs te non sunt abscondita (Psal. LXVIII, 6), velut alio modo repetens eamdem 115.1217D| sententiam. Nec ab eadem ratione discordat, quod paulo ante commemoravi, Apostoli dictum: Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto (Gal. VI, 1); hinc enim quod praeoccupatum dicit, imprudentem [al., imprudenter] lapsum esse significat. Peccatum vero ad scientem pertinere apostolus Jacobus tanquam definiens ait: Scienti igitur bonum facere, et non facienti, peccatum est illi (Jac. IV, 17).
 + Post haec adhibes plura exempli gratia (cap. XV, num. 14, sect. 9), quibus poenarum atque suppliciorum veritatem deneges, videlicet tenebras, silentium, dolorem, tristitiam, laborem, stultitiam, quae non possunt ullatenus sciri nisi nesciendo: quia cum deesse lux dicitur, aut acclamatio, aut sanitas, 115.1218A| aut gaudium, aut quies, aut sapientia, tunc eorum vel absentiae, vel defectus talibus vocabulis censeantur. Scriptura sancta a Deo paratum ignem gehennae diabolo et angelis ejus ac peccatoribus perspicue clamat, dicente ipso Domino: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Et Isaias propheta: Parata est enim ab heri a rege Topheth, parata et dilatata (Isa. XXX, 33). Quem ignem si nihil esse dixeris, mendacem facis Deum, qui tam per se quam per prophetam suum eum a seipso paratum dicit: non enim paratur nihil; sed quod paratur, aliquid sit necesse est. Si vero a contrario pro eo quod est non paratum asseris, videris ipse quibus auctoribus id persuadere queas; nam veritatis filii penitus illa non audient. An eadem insania 115.1218B| dicturus es frigus nihil esse, calorem, cibum et potum; humores noxios, ventos, daemones et multa alia quae poenae vel supplicia nominantur? Verum plus aliquid Dionysio philosopho astruis: qui cum prius dolorem non esse malum asseverasset, postea oppressus calamitatibus, et dolore cruciatus, coepit affirmare quod dolor esset summum omnium malorum. Et quia cum Epicuro dicis: Mors ipsa nihil est, poteras etiam cum ipso dicere: Post mortem nihil est; et cum peccatoribus quibusdam: Comedamus, et bibamus, cras enim moriemur (I Cor. XV, 32). Si itaque Deus poenam merentibus non infligit, quid est quod per prophetam Isaiam dicitur? Stulti facti sunt principes Taneos, emarcuerunt principes Mempheos, deceperunt Aegyptum angulum populorum 115.1218C| ejus. Dominus miscuit in medio ejus spiritum vertiginis (Isa. XIX, 13).
 Hinc S. Hieronymus ita loquitur (in Isai. XIX, 11): [Hoc significat quod regnum sapientiae saecularis stultum esse monstretur, et singulorum dogmatum principes, qui interpretantur tribus, arguantur stultos habuisse doctores. Dominus enim miscuit eis spiritum vertiginis, sive erroris [al., errorum] juxta illud quod scriptum est: Et sicut non probaverunt Deum habere in notitia, tradidit illos Deus in reprobum sensum (Rom. I, 28). Et quomodo qui sanctus est cum Isaia dicere potest: Spiritum salutis tuae faciemus super terram (Isa. XXVI, 18), sic qui peccator est, bibet [al., faciet] erroris, hoc est malitiae spiritum, secundum quod et in Jeremia legimus: 115.1218D| Arguet te praevaricatio tua, et malitia tua corripiet te (Jer. II, 19). Sin autem scandalizatur haereticus, qui Vetus non recipit Testamentum, quod Dominus miscere dicatur erroris vel vertiginis spiritum, audiat scriptum in Apostolo, hoc est in Novo Testamento: Tradidit illos Deus in desideriis corais sui in immunditiam (Rom. I, 2). Et iterum: Propterea tradidit eos Deus in passiones ignominiae. Et rursum: Tradidit eos Deus in reprobum sensum, ut faciant quae non conveniunt. Traduntur autem in desideriis cordis, quia mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et reptilium. Quod quidem non solum in Epistola ad Romanos, 115.1219A| sed ad Thessalonicenses de Antichristo legimus: Pro eo quod charitatem veritatis non receperunt [al., susceperunt] ut salvarentur, mittet eis Deus operationem erroris, ut credant mendacio et judicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed placuerunt [al., complacuerunt] sibi in mendacio (II Thess. II, 10, 11).
 + Audis traditionem, missionem, mistionem Dei in impios, et audes negare poenas a Deo praesciri et praedestinari? Quod si a contrario velis intelligi, quid facies in eis locis in quibus tractatores verbi Dei sub uno eodemque vocabulo destinatos vel praedestinatos ad poenam vel gloriam crebro fatentur?
 Nam S. Hieronymus in Expositione Isaiae prophetae ita eloquitur (in Isai., XXIV, 1): [Et revelabit faciem ejus, ut procedant mortui de sepulcris 115.1219B| suis: sive nudabit eam ut omnia opera ejus proferantur in publicum, et dispergantur habitatores ejus in diversa loca praemiis vel suppliciis destinati.]
 + Augustinus in libro de Civitate Dei quinto decimo (cap. 1): [Quas etiam mystice appellamus civitates duas, hoc est duas societates hominum, quarum est una quae praedestinata est in aeternum regnare cum Deo, altera aeternum supplicium subire cum diabolo.] + Cernis absque ulla exceptione destinatos praemiis vel suppliciis dici, et latras a contrario debere intelligi, nempe si suppliciis destinati pro non destinatis accipiuntur, procul dubio et praemiis destinati ex aequo pro non destinatis accipiendi sunt. Quod quia absurdissimum est saltem cogitare, incunctanter fatendum est et praemiis et suppliciis destinatos, 115.1219C| remota omni contrarietate, Deo justissimo judice, fide inconcussa libere confitendos.
 Quocunque igitur vis modo vel sensu, accipe vel peccata vel poenas Deum, rationalesque creaturas scire vel praedestinare: nos auctoritate divinorum eloquiorum, et consensu omnium orthodoxorum fatebimur Deum peccata praescisse et scire, judicare atque damnare, poenasque eorum constituisse, fecisse, creasse, praescisse et praedestinasse, intulisse, irrogasse, misisse, voluisse, decrevisse, parasse, disposuisse, et praeparasse, vel ante saecula in praescientia et praedestinatione, vel in saeculis per loca et tempora opportuna, vel postmodum in aeternitate. Porro quod infers:

JOANNES SCOTUS. 115.1219D|

 (Cap. 15, num. 15, sect. 10.) Θ Non enim Creator punit quae fecit, nec ab eis naturalia munera tollit.

CORRECTIO.

 + Quam sit veritati adversum liquido patet. Si enim Deus non punit quae fecit, fallitur ipse qui dicit: Delebo hominem quem creavi a facie terrae, ab homine usque ad animantia, a reptili usque ad volucres coeli: poenitet enim me fecisse eos (Gen. VI, 7). Et item: Finis universae carnis venit coram me, repleta est terra iniquitate a facie eorum, et ego Deus perdam eos cum terra (Ibid., 13). Et infra: Ecce ego adducam diluvii aquas super terram, ut interficiam omnem 115.1220A| carnem in qua spiritus vitae est subter coelum, universa quae in terra sunt consumentur (Ibid., 17). Et in Evangelio: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere; sed potius eum timete qui potest et animam et corpus perdere in gehenna (Matth. X, 28). Et rursus: Esto consentiens adversario tuo dum es in via cum eo, ne forte tradat te adversarius judici, et judex tradat te ministro, et in carcere mittaris. Amen dico tibi, non exies inde donec reddas novissimum quadrantem (Matth. V, 25). Si Deus non punit quae fecit, quis judicaturus est vivos et mortuos? quis dicturus est impiis: Ite in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis ejus? (Matth. XXV, 41.) Si, inquam, non punit quae fecit, cujus vox est interminantis? Ignis succensus est in furore meo, et ardebit 115.1220B| usque ad inferni novissima, devorabitque terram cum germine suo, et montium fundamenta comburet (Deut. XXXII, 22). Et rursum: Ego occidam, et ego vivere faciam; percutiam, et ego sanabo; et non est qui de manu mea possit eruere. Levabo ad coelum manum meam, et dicam: Vivo ego in aeternum: si acuero ut fulgur gladium meum, et arripuerit judicium manus mea. Reddam ultionem hostibus meis, et his qui oderunt me retribuam: inebriabo sagittas meas sanguine, et gladius meus devorabit carnes. De cruore occisorum et de captivitate nudati inimicorum capitis (Ibid., 39-42). Et alia multa, quae nequeunt nisi a nolentibus ignorari.
 Si Deus ab his quae fecit naturalia munera non tollit, quid est ut de caeteris sileam, quod tot homines 115.1220C| caecos, surdos, mutos, debiles, claudos, infirmos, pigros hebetesque videmus: adeo ut nihil omnino sensus habere videantur, quos vulgo moriones vocant? Quid est quod ipse in Evangelio dicit adversus pecuniae suae repostorem: Tollite ab ea mnam, et date illi qui habet decem mnas: omni enim habenti dabitur; et abundabit ei autem qui non habet, et quod habet auferetur ab eo (Luc. XIX, 24). Et per Isaiam: Ideo ecce ego addam, ut admirationem faciam populo huic miraculo grandi et stupendo: peribit enim sapientia a sapientibus ejus, et intellectus prudentium illius abscondetur (Isa. XXIX, 14).
 Quod sanctus Hieronymus ita exponit (in Isai., XXIX, 14): [Ut perdat, inquiens, eorum sapientiam qui non receperunt Dei virtutem; Deique sapientiam et 115.1220D| intellectum prudentium abscondat et celet, ne scilicet eum reperiant qui in littera continetur. De hoc loco apostolus Paulus scribens ad Corinthios posuit testimonium: Perdam sapientiam sapientium et intellectum prudentium reprobabo (I Cor. I, 19); aliis verbis eumdem sensum edisserens. Non quod Deus sit inimicus sapientiae, cujus pater est, et per quam omnis est in hominibus sapientia, sed cum additamento posuit, ut in Hebraico est: Sapientiam populi et prudentiam illius, id est populi Judaeorum. Et revera grande miraculum Deus fecit in populo post adventum Domini Salvatoris, ut uno atque eodem tempore arderet Jerusalem templumque corrueret et omni magistro [al., omnis magistrorum] scientia tolleretur 115.1221A| impleto illo quod supra dictum est: Ecce dominator Dominus sabaoth auferet ab Jerusalem et a Juda validum et validam, omnem fortitudinem panis, et omne robur aquae; gigantem, et hominem bellatorem, et judicem et prophetam et collectorem [al., conjectorem], et senem, et quinquagenarium, et admirabilem et consiliarum, et sapientem architectum, et prudentem auditorem (Isa. III, 1, 2), et caetera quae propheticus sermo contexuit.] + Post interfectionem quippe illius omnes gratiae et donationes sublatae sunt Judaeis, et secundum quod in Evangelio scriptum est: Lex et prophetae usque ad Joannem Baptistam (Luc. XVI, 16). + Hinc ipse Dominus loquitur ad Mosen: Quis fecit surdum, et mutum, videntem et caecum? nonne ego? (Exod. IV, 11). Dicens ergo:

JOANNES SCOTUS. 115.1221B|

 (Cap. 15, num. 16, sect. 10.) Θ Proinde qui dolet, quid scit, nisi abesse sanitatem? Dolendo igitur non ipsum dolorem, sed ipsam sanitatem novit, quam profecto non nosset, si de illa notionem quamdam non haberet. Recordatio quippe sanitatis in sensibus remanet, ipsa vero in illa substantia quam Deus creavit residet: non enim Creator punit quae fecit, nec ab eis naturalia munera tollit. Nam si in ipsa natura dolentis quodammodo sanitas non inesset, eam penitus ignoraret, neque ab ejus occulta scientia memoria patientis ipsius absentia formaretur, neque amore praesentiae ejus torqueretur.

CORRECTIO. 115.1221C|

 + Studes omnem judiciorum Deo potentiam et veritatem abrogare, quibus saepissime peccatores merito suae impietatis donis Dei privantur; etiam ipsa sanitas corporis creberrime non solum a peccatoribus, verum etiam a justis subtrahitur, causis nostram infirmitatem latentibus, Deo vero indubitanter patentibus. Et quoties quis infirmatur, vel quocunque languore deprimitur, nunquid inest ei sanitas? Si unquam decubuisses, potuisses agnoscere defuisse tibi sanitatem dicendo cum Propheta salutariter poenitente: Non est sanitas in carne mea a facie irae tuae, non est pax ossibus meis a facie peccatorum meorum (Psal. XXXVII, 4, 8); et paulo post: Quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus, et non est sanitas in carne mea 115.1221D| (Ibid. v. 8). Et Dominus per prophetam: Omne caput languidum, et omne cor moerens; a planta pedis usque ad verticem non est in eo sanitas (Isa. I, 6). Nam licet aegrotantibus nobis in memoria nostra sit recordatio sanitatis, quam appetimus et optamus, deesse tamen nobis sanitatem cognoscimus et plurimum dolemus. Ac per hoc non est tunc in natura nostra sanitas, quamvis in memoria recordemur illius: quae non est animae nostrae substantia, sed donum divini muneris, collatum nostrae substantiae.
 Unde Augustinus in libro de Civitate Dei quarto decimo (cap. 15): [Denique, ut breviter dicatur, in illius peccati poena quid inobedientiae nisi inobedientia retributa est? Nam quae hominis est alia miseria, nisi 115.1222A| adversus eum ipsum inobedientia ejus ipsius, ut qui quod voluit potuit [al., ut quoniam noluit quod potuit], quod non potest velit? In paradiso enim etiamsi non omnia poterat ante peccatum, quidquid tamen non poterat, non volebat; et ideo poterat omnia quae volebat. Nunc vero sicut in ejus stirpe cognoscimus, et divina Scriptura testatur, homo vanitati similis factus est (Psal. CXLIII, 4). Quis enim enumeret quam multa quae non potest velit, dum sibi ipse, id est voluntati ejus, ipse animus ejus, eoque inferior caro ejus non obtemperat? Ipso namque invito et animus plerumque turbatur, et caro dolet, et veterascit, et moritur; et quidquid aliud patimur, quod non pateremur inviti, si voluntati nostrae nostra natura omnimodo atque ex omnibus partibus 115.1222B| obediret. At enim aliquid caro patitur, quo servire non sinitur. Quid interest unde, dum tamen pro justitia damnantis [al., per justitiam dominantis] Dei, cui subditi servire noluimus, caro nostra nobis, quae [al., qua nobis] subdita fuerat, non serviendo molesta sit; quamvis nos Deo non serviendo, molesti nobis potuerimus esse, non illi? Neque enim sic ille nostro, ut nos servitio corporis indigemus: et ideo nostra est quod recipimus [al., percipimus], non illius poena quod fecimus. Dolores porro qui dicuntur carnis, animae sunt in carne et ex carne. Quid enim caro per seipsam sine anima vel dolet, vel concupiscit? Sed cum concupiscere caro dicitur vel dolere, aut ipse homo est, sicut disseruimus; aut aliquid animae quod carnis afficit passio, vel aspera, 115.1222C| ut faciat dolorem; vel lenis, ut voluptatem. Sed dolor carnis tantummodo offensio est animae ex carne, et quaedam ab ejus passione dissensio; sicut animae dolor, quae tristitia nuncupatur, dissensio est ab his rebus quae nobis nolentibus acciderunt. Sed tristitiam plerumque praecedit metus, qui et ipse in anima est, non in carne. Dolorem autem carnis non praecedit ullus quasi metus carnis, qui ante dolorem in carne sentiatur. Voluptatem vero praecedit appetitus quidam, qui sentitur in carne quasi cupiditas ejus, sicut fames et sitis, et ea quae in genitalibus usitatius libido nominatur, cum hoc sit generale vocabulum omnis cupiditatis.] + Item subdendo:

JOANNES SCOTUS. 115.1222D|

 (Cap. 15, num. 17, sect. 10). Θ Nulla siquidem rationalis natura est, quae non velit fugere miseriam, et pervenire ad beatitudinem, aut gustata beatitate velit recedere miseramque esse.

CORRECTIO.

 + Cur non attendis diabolum et angelos ejus gustata beatitate voluntarie recessisse, miserosque factos nunquam a miseria velle recedere, neque ad beatitudinem pervenire; maxime dicente Domino ad Job: Qui factus est ut nullum timeret (Job XLI, 24). Unde beatus Gregorius in Moralibus, libro trigesimo quarto (cap. 17): [ Factus est ergo, ut nullum timeret. Nullum videlicet, quia nec Deum, sed neque hoc 115.1223A| quod passurus est metuit. Cui felicius nimirum fuerat timendo vitare supplicia, quam non timendo tolerare; appetitum itaque celsitudinis vertit in rigorem mentis, ut damnatus jam per duritiam se male esse [al., egisse] non sentiat, qui praeesse per gloriam quaerebat. Nam, quia jus quaesitae potestatis non obtinuit, quasi quoddam superbiae suae remedium insaniam insensibilitatis invenit, et quia pro fectu transgredi cuncta non potuit, despectu se contra cuncta praeparavit.] + In eodem Gregorius (Ibid.): Cor ejus indurabitur quasi lapis, cor enim antiqui hostis ut lapis indurabitur, quia nulla unquam conversionis poenitentia mollietur. + De qua re quia insequentibus multa prosequeris, et nos interim favente Domino respiremus.

CAPUT XVI. De eo quod nulla natura naturam punit, et nihil aliud esse poenas peccatorum, nisi peccata eorum.

 Sextus decimus phantasiarum tuarum horror a veritate, atque auctoritate Veteris et Novi Testamenti omnimodo convincitur alienus. Ita quippe virus tuae perfidiae cuditur.

JOANNES SCOTUS.

 (Num. 1. in T.) Θ De eo quod nulla natura naturam punit, et nihil aliud esse poenas peccatorum, nisi peccata eorum.

CORRECTIO.

 + Quod Deus puniat peccatores, omnes divinorum eloquiorum paginae testantur. Negas ergo Deum esse naturam qui punit, et angelos apostatas, atque homines 115.1223C| transgressores, quos punit. Nam de diabolo per prophetam ad Deum dicitur: Nunquid non tu percussisti superbum, vulnerasti draconem? (Isa. LI, 9.) Et item: Tu humiliasti sicut vulneratum superbum. In brachio virtutis tuae dispersisti inimicos tuos (Psal. LXXXVIII, 11). Et rursum: Tu confregisti capita draconis: dedisti eum escum populis Aethiopum (Psal. LXXIII, 14). Peccanti vero homini dictum est utique a Deo: Maledicta terra in opere tuo (Gen. III, 17): Cum operatus fueris eam, non dabit fructus suos (Gen. IV, 12). Spinas et tribulos germinabit tibi: In sudore vultus tui comedes panem tuum cunctis diebus vitae tuae, donec revertaris in terram de qua sumptus es, quia pulvis es, et in pulverem reverteris (Gen. III, 18, 19). Audis Deum punientem hominem 115.1223D| que punitum? et non solum hominem, verum etiam terram in poenam illius punitam? et negas natura puniri naturam! Item dixit Dominus Deus ad serpentem: Quia fecisti hoc, maledictus es inter omnia animantia et bestias terrae: Super pectus tuum gradieris, et terram comedes cunctis diebus vitae tuae. Inimicitias ponam inter te et mulierem, et semen tuum et semen illius: ipsa conteret caput tuum, et tu insidiaberis calcaneo ejus (Gen. III, 11). Mulieri quoque dixit: Multiplicabo aerumnas tuas et conceptus tuos: in dolore paries filios, et sub viri potestate eris, et ipse dominabitur tui (Gen. III, 16). Audis punitum angelum, pariterque feminam; et diffiteris natura puniri naturam!
 115.1224A| Annon erat natura Cain, qui primus omnium mortalium invidiae facibus accensus fratrem suum occidit? Audi qualiter et ipse punitus sit: Dixitque ad eum Dominus: Quid fecisti? vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra: Nunc ergo maledictus eris super terram, quae aperuit os suum et suscepit sanguinem fratris tui de manu tua: Cum operatus fueris eam, non dabit fructus suos: vagus et profugus eris super terram. Dixitque Cain ad Dominum: Major est iniquitas mea quam ut veniam merear. Ecce ejicies me hodie a facie terrae, et a facie tua abscondar, et ero vagus et profugus in terra: omnis igitur, qui invenerit me occidet me. Dixitque ei Dominus: Nequaquam ita fiet, sed omnis qui occiderit Cain, septuplum punietur. Posuitque Dominus Cain signum, 115.1224B| ut non eum interficeret omnis qui invenisset eum (Gen. IV, 10-15). Item: Dixitque Lamech uxoribus suis Adae et Sellae: Audite vocem meam, uxores Lamech, auscultate sermonem meum quoniam occidi virum in vulnus meum, et adolescentulum in livorem meum; septuplum ultio dabitur de Cain, de Lamech vero septuagies septies (Gen. IV, 23, 24). Audis punientes, audis punitos; et audes gannire natura non puniri naturam?
 Aut igitur falsum est quod verax Scriptura testatur, et verum erit quod fallax fictio comminiscitur; aut si nullatenus ratio admittit Veritatis Scripturam posse mentiri, sequitur per omnia falsum esse quod tua falsitas adinvenit. Annon est natura, qui dicit: 115.1224C| Delebo hominem, quem creavi, a facie terrae, ab homine usque ad animantia, a reptili usque ad volucres coeli. Poenitet enim me fecisse eos: Et infra: Finis universae carnis venit coram me: repleta est terra iniquitate a facie eorum, et ego disperdam eos cum terra. Et rursum: Ecce ego adducam diluvii aquas super terram, ut interficiam omnem carnem, in qua spiritus vitae est subter coelum. Universa, quae in terra sunt, consumentur (Gen. VI, 7, 13, 17). Et iterum: Cumque transissent septem dies, aquae diluvii inundaverunt super terram: Ruptique sunt omnes fontes abyssi magnae, et cataractae coeli apertae sunt, et factae sunt pluviae super terram quadraginta diebus et quadraginta noctibus (Gen. VII, 10, 11, 12). Et infra: Quindecim cubitis altior fuit aqua super montes, quos 115.1224D| operuerat. Consumpta est omnis caro quae movebatur super terram, volucrum, animantium, bestiarum, omniumque reptilium, quae reptant super terram, universi homines, et cuncta in quibus spiraculum vitae est, in terra mortua sunt. Et delevit omnem substantiam quae erat super terram, ab homine usque ad pecus, tam reptile quam volucres coeli; et deleta sunt de terra (Gen. VII, 20, 21, 22, 23). Quid manifestius aut certius quaeritur? Deus utique natura est incorporea, incommutabilis, omnipotens, sempiterna, creatrix aliarum omnium naturarum, corporalium atque incorporalium, et mutabilium. Ecce verax Scriptura Deum clamat delevisse creaturas hominum, volucrum, bestiarum atque reptilium, quae quia mentiri nunquam potest, 115.1225A| certissime nos docet credere, et libere confiteri naturam, punire naturam.
 Quae tamen punitio in quibusdam abolitionem omnimodam, in quibusdam temporariam operatur. Nam animantia rationis expertia omnimode consumi ratio et auctoritas indicant; rationales vero creaturas non omnimode, ita ut non sint: verum ita ut juste ac congrue pro modis sibi competentibus ordinatae atque judicatae sint quidem per substantiam, sed non sint per misericordiam, quam, in poenis meritis constitutae, nunquam consequi merebuntur. Nempe ignem et sulphur pluit Dominus a Domino, et consumpsit homines et omnia quae fuerant in Pentapoli (Gen. XIX, 24); in tot plagis a Domino in Aegyptios illatis, semper Dominus facere, et creaturae 115.1225B| Domini voluntatem exsequentes inducuntur. Num erant naturae maris Rubri fluenta, quae Pharaonem et ejus exercitum interfecerunt (Exod. XIV, 28)? Non erant naturae ignis in eremo serpentes, et exterminator, qui tot hominum millia peremerunt? (Num. XXI, 6, 7 seq.) Sed quid de Scripturis tanta congeri necesse est? cum facta quotidiana nos doceant nunquam naturam nisi natura puniri. Aut enim ipse Creator naturarum rebelles sibi atque inobedientes naturas rationales nutu omnipotentissimo punit aut aliquando manifesto, aliquando occulto, nunquam tamen injusto judicio naturas creatas a naturis creatis puniri jubet vel sinit.
 Nunquid homo hominem interficiens, aut bestia bestiam, vel avis avem, seu ignis ligna, sive ferrum, 115.1225C| quaelibet animantia non sunt naturae, punientia et punita? Siquidem veneno, boletis nimiaque quorumlibet ciborum edacitate, potusque superflui ebrietate, multos perimi et audivimus et dolemus: de qua re nulla inter catholicos tractatores unquam dissonantia fuit.
 Illud vero quod addis peccatorum poenas nihil esse aliud quam peccata eorum. Quomodo nunc peccata poenas peccatorum enuntias, quae hactenus nihil esse confirmare molitus es? Quomodo peccata, quae nihil sunt, poenae poterunt esse, quae, secundum te, similiter nihil sunt? Sed quia poenas nihil aliud quam conscientiam peccatorum juxta Origenem, vel secundum te solum absentiam beatitudinis vis intelligi, et in sequentibus loquacius imo fallacius ea 115.1225D| exsequeris, locis suis (Christo propitio) de singulis videamus. Sequeris igitur, et dicis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 2, sect. 1.) Θ In magno itaque aeterni ignis ardore nihil aliud sit poenalis miseria, quam beatae felicitatis absentia.

CORRECTIO.

 + Ast orthodoxi tractatores non solum aliam poenam, verum etiam duplicem esse poenam gehennae sentiunt auctoritate sanctae Scripturae, qua per beatum Job dicitur: Ad nimium calorem transeat ab aquis nivium (Job XXIV, 19). Quorum sanctus Hieronymus in expositione Evangelii secundum Matthaeum 115.1226A| (Cap. XI, 28.) ita edisserit. [Duplicem autem esse gehennam nimii ignis et frigoris in Job plenissime legimus. + Beda in expositione Parabolarum Salomonis (lib. III, cap. 31 in medio): Non timebit domui suae a frigoribus nivis: possunt autem frigora nivis etiam tormenta aeterna intelligi, quae igne et frigore mista esse legimus. Cum dicitur: Ibi fletus et stridor dentium (Matth. VIII, 12), fletum quippe oculis, ignis et fumus, stridorem vero dentibus solet frigus gignere. Unde et beatus Job de poenis reproborum loquens aeternis: Ad calorem, inquit, nimium transeant ab aquis nivium (Job XXIV, 19).] + Sin vero eadem duplex poena non ad duplicem substantiam aquae et ignis, sed ad unam, videlicet ignis referenda potius 115.1226B| aestimatur, potest, secundum Philippum presbyterum explanatorem beati Job, et ita intelligi, qui de memoratis beati Job verbis ita locutus est (in Job, lib. II, c. 24, sub finem).
 [Quasi duas gehennas sanctus Job dicere videtur ignis et frigoris, per quas diabolus, haereticus et homo impius commutetur, cum in Evangelio duplicis hujus poenae sibi dissimilis auctoritatem non habeamus. Certum quidem est non minus quam in igne esse adustionis in frigore; sed si gehenna tantummodo ignis est, forte in ipsa talis sensus cruciatuum fiet illis qui in ea torquebuntur, ut nunc quasi ignem ardentem sentiant, nunc nimii algoris incendium; et poenalis commutatio, nunc frigus sentientibus, nunc calorem, quasi de loco ad locum alium 115.1226C| transitus aestimetur. Et inde fortassis illud sit quod Dominus ait in Evangelio: Mittite illum in tenebras exteriores, illic erit fletus et stridor dentium (Matth. XXII, 13); ut hic stridor dentium de rigore frigoris oriatur. Ubi et similitudinem quamdam ex nostris corporibus aliquatenus possumus invenire, in quibus, ex fellis rufi abundantia, quod est calidissimum in topicis morbis, intolerabilis rigor praecedit ignem febri ardentissima secuturum. Et dicuntur a medicis haec duo quae sibi contraria dignoscuntur, ex una fellis materia in homine procreari.] + Beatus Gregorius in Expositione Job, lib. XII.
 [ Et ignis devorabit tabernacula eorum qui munera libenter accipiunt (Job XV, 34): sin vero eorum tabernacula corpora debemus accipere in quibus illorum 115.1226D| animae habitant, ignis eorum tabernacula devorat: quia qui hic in mente ardent igne avaritiae, illic etiam in carne concremantur ignibus gehennae.] + Idem in libro XVI (cap. 26): [ Nonne succisa est erectio eorum, et reliquias eorum devorabit [al., devoravit] ignis (Job XXII, 20)? Hic namque iniqui erecti sunt, quia in pravis actionibus extolluntur, quia et perverse agunt, et tamen pro perversis actibus minime feriuntur: peccant et florent, peccata augent, et terrena bona multiplicant; sed eorum erectio tunc succidetur cum vel a praesenti vita ad interitum, vel a conspectu aeterni judicis ad aeternum gehennae incendium pertrahuntur. Quia, etsi hic mortuam suam carnem relinquunt, ipsam quoque 115.1227A| in resurrectione recipiunt, ut cum carne ardeant, in qua peccaverunt. Sicut enim eorum culpa in mente fuit et corpore, ita eorum poena in anima erit pariter et carne. Quia ergo nec hoc eis erit liberum a tormento, quod hic mortuum relinquunt, recte nunc dicitur: Reliquias eorum devorabit ignis. ] + In eodem (lib. XV, cap. 30): Et sicut favilla quam turbo dispergit ante omnipotentis Dei oculos (Job XXI, 18). Iniqui vita favilla est, quia, etsi apparet ad momentum viridis, ab ejus tamen judicio jam consumpta cernitur, quia consumptioni est aeternae deputata, hanc favillam turbo dispergit, quia Deus manifestus veniet, Deus noster et non silebit. Ignis in conspectu ejus ardebit, et in circuitu ejus tempestas valida (Psal. XLIX, 3, 4). [Hujus enim tempestatis turbine ab 115.1227B| aeterni conspectu judicis iniqui rapiuntur, et qui hic mentem desiderio perverso solidaverunt, ibi paleae et favillae videbuntur, quia eos ad aeterna supplicia turbo rapiens asportat.] + In eodem (lib. IV, cap. 17).
 [ Devorabit eum ignis qui non succenditur [al. succendetur] (Job XX, 26). Miro valde modo paucis verbis expressus est ignis gehennae. Ignis namque corporeus, ut esse ignis valeat, corporeis indiget fomentis, qui cum necesse est ut servetur, per congesta ligna procul dubio nutritur, nec valet nisi succensus esse et nisi refotus subsistere. At contra gehennae ignis cum sit incorporeus, et in se missos reprobos corporaliter exurat, nec studio humano succenditur, nec lignis nutritur: sed creatus 115.1227C| semel, durat inexstinguibilis, et succensione non indiget, et ardore non caret. Bene ergo de hoc iniquo dicitur: Devorabit eum ignis qui non succenditur. (Job XX, 26.) Quia Omnipotentis justitia futurorum praescia, ab ipsa mundi origine gehennae ignem creavit, qui in poena reproborum esse semel inciperet: sed ardorem suum etiam sine lignis nunquam finiret. Sciendum vero est quod omnes reprobi, quia ex anima simul et carne peccaverunt, illic in anima pariter et carne cruciantur. Unde per Psalmistam dicitur: Pones eos ut clibanum ignis, in tempore vultus tui; Dominus in ira sua conturbabit eos et devorabit eos ignis (Psal. XX, 10). Clibanus namque intrinsecus ardet; is vero qui ab igne devoratur, ab exteriori incipit parte concremari. Ut ergo sacra 115.1227D| eloquia ardere et exterius et interius reprobos demonstrarent, eos et ab igne devorari, et sicut clibanum poni testantur, ut per ignem crucientur in corpore, et per dolorem ardeant in mente. Unde hic quoque, cum de hoc impio diceretur devorabit eum ignis qui non succenditur, protinus de ejus spiritu additur:
 Affligitur [al., affligetur] relictus in tabernaculo suo; iniqui enim tabernaculum caro est (Job XVIII), quia ipsam laetus inhabitat, et, si sit possibile, optat ut eam nunquam relinquat, justi vero, quia gaudium suum in spe coelestium ponunt, eorumque conversatio in coelis est (Phil. III, 20), et cum adhuc in carne sunt, quasi in carne jam non sunt, quia nulla carnis delectatione 115.1228A| pascuntur. Unde quibusdam dicitur: Vos autem in carne non estis, sed in spiritu (Rom. VIII, 9). Neque enim in carne non erant, qui per magistri Epistolas exhortationis eloquia suscipiebant; sed quasi jam non in carne esse est, de amore carnalium nihil habere. At contra iniquus iste, quia omne gaudium suum in carnali vita posuit, in tabernaculo carnis habitavit; quam videlicet carnem cum in resurrectione receperit, cum ea gehennae ignibus traditus ardebit, tunc ab ea educi appetit, tunc ejus tormenta evadere, si valeat, quaerit, tunc incipit velle vitare quod amavit: sed quia eamdem carnem Deo praeposuit, judicante Deo agitur ut ex ea amplius in igne crucietur. Hic itaque eam relinquere non vult, et tamen ab ea abstrahitur. Illic eam relinquere appetit, 115.1228B| et tamen in ea propter supplicia servatur. Ad augmentum itaque tormenti et hic de corpore nolens educitur, et illic in corpore tenetur invitus. Quia ergo ejus spiritus carnem, quam sibi male amando praeposuit, evadere in tormento volet, et non valet, recte nunc dicitur: affligetur relictus in tabernaculo suo.] + Idem in libro nono (cap. 38).
 [ Antequam vadam et non revertar ad terram tenebrosam et opertam mortis caligine (Job X, 21). Quid enim terrae tenebrosae nomine nisi terra tartari claustra signantur, quae aeternae mortis caligo operit? quia damnatos quosque in perpetuum a vita lucis [al., vita luce] disjungit: nec immerito infernus terra dicitur, quia quiqui [al., quicunque] ab eo capti fuerint stabiliter tenentur. Scriptum quippe est: Generatio 115.1228C| praeterit, et generatio advenit, terra vero in aeternum stat. Recte igitur inferni claustra tenebrosa terra nominantur, quia quos puniendos accipiunt, nequaquam poena transitoria vel fantastica imaginatione cruciant, sed ultione solida perpetuae damnationis servant. Quae aliquando tamen loci appellatione signantur, propheta attestante, qui ait: Portaverunt ignominiam suam cum his qui descendunt in lacum (Ezech. XXVI, 20). Infernus ergo et terra nominatur quia susceptos stabiliter tenet, et lacus dicitur quia hos quos semel ceperit, semper fluctuantes et trepidos tormentis circumfluentibus absorbet. Sanctus autem vir sive sua seu humani generis voce dimitti se postulat, antequam vadat; non quia ad terram tenebrosam qui culpam deflecturus est, sed quia 115.1228D| ad hanc procul dubio qui plangere neglexit [al., negligit], vadit. Sicut debitori suo creditor dicit: Solve debitum priusquam pro debito constringaris; qui tamen non constringitur, si quod debet solvere non moratur. Ubi et recte subditur: Non revertar; quia nequaquam ultra misericordia parcentis liberat quos semel in locis poenalibus justitia judicantis damnat: quae adhuc subtilius loca describuntur. Cum dicitur terra miseriae et tenebrarum, miseria ad dolorem pertinet, et tenebrae ad caecitatem. Ea ergo quae a conspectu districti judicis expulsos tenet miseriae et tenebrarum terra perhibetur, quia foris dolor cruciat quos divisos a vero lumine intus caecitas obscurat; quamvis miseriae et tenebrarum terra intelligi 115.1229A| et aliter potest. Nam haec quoque terra in qua nascimur, est quidem miseriae, sed tenebrarum non est, quia multa hic corruptionis nostrae mala patimur, sed tamen adhuc in ea per conversionis gratiam ad lucem redimus veritate suadente, quae ait: Ambulate dum lucem habetis, ne vos tenebrae comprehendant (Joan. XII, 35). Illa vero simul miseriae et tenebrarum terra est, quia quisquis ad toleranda ejus mala descenderit, nequaquam ulterius ad lucem redit. In cujus adhuc descriptione subjungitur: Ubi umbra mortis, et nullus ordo (Job X, 22): Sicut mors exterior ab anima dividit carnem, ita mors interior a Deo separat animam. Umbra ergo mortis est obscuritas visionis [al., divisionis], quia damnatus quisque cum aeterno igne succenditur, ab 115.1229B| interno lumine tenebratur. Natura vero ignis est, ut ex seipso et lucem exhibeat, et concremationem, sed transactorum illa ultrix flamma vitiorum concremationem habet et lucem non habet. Hinc est enim quod reprobis Veritas dicit: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41); quorum rursus omnium corpus in unius persona significans, dicit: Ligate ei manus et pedes, et mittite eum in tenebras exteriores (Matth. XXII, 13). Si itaque ignis qui reprobos cruciat, lumen habere potuisset, is qui repellitur, nequaquam mitti in tenebras diceretur. Hinc etiam Psalmista ait: Super eos cecidit ignis, et non viderunt solem (Psal. LVII, 9): ignis enim super impios cadit, sed sol igne cadente non cernitur; 115.1229C| quia quo illos gehennae flamma devorat, a visione veri luminis caecat, ut et foris eos dolor combustionis cruciet, et intus poena caecitatis obscuret. Quatenus qui auctori suo corpore et corde deliquerunt, simul corpore et corde puniantur, et utrobique poenas sentiant qui dum hic viverent pravis suis delectationibus ex utroque serviebant. Unde bene per prophetam dicitur: Descenderunt in infernum cum armis suis (Ezech. XXXII, 27). Arma quippe peccantium sunt membra corporis quibus perversa desideria quae concipiunt exsequuntur. Unde recte per Paulum dicitur: Neque exhibeatis membra vestra arma iniquitatis peccato (Rom. VI, 13): cum armis ergo ad infernum descendere est, cum ipsis quoque membris, 115.1229D| quibus desideria voluptatis expleverunt, aeterni judicii tormenta tolerare. Ut cunctos [al., tunc eos] undique dolor absorbeat, qui nunc, suis delectationibus subditi, undique contra justitiam juste judicantis pugnant.
 Mirum vero est valde quod dicitur: Ubi nullus ordo (Rom. XXXIX, 22). Neque enim omnipotens Deus, qui mala bene punit, inordinata esse nullo modo vel tormenta permittit, quia ipsa quoque supplicia quae ex lance justitiae prodeunt, inferri sine ordine nequaquam possunt; quomodo namque in suppliciis ordo non erit, dum damnatum quemque juxta modum criminis retributio sequitur ultionis? Hinc quippe scriptum est: Potentes potenter tormenta patientur, et fortioribus fortior instat cruciatio (Sap. 115.1230A| VI, 7, 9). Hinc in Babylonis damnatione dicitur: Quantum exaltavit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormenta et luctum (Apoc. XVIII, 7). Si igitur juxta modum culpae poena distinguitur, constat nimirum quod in suppliciis ordo servatur; et nisi tormentorum summam meritorum acta dirimerent, nequaquam judex veniens dicturum se messoribus esse perhiberet: Colligite primum zizania, et ligate ea in fasciculos ad comburendum (Matth. XIII, 30). Si enim nullus in suppliciis ordo servabitur, cur comburenda zizania in fasciculis ligantur? Sed nimirum fasciculos ad comburendum ligare est, hos qui aeterno igni tradendi sunt pares paribus sociare, ut quos similis culpa inquinat par etiam poena constringat, et qui nequaquam dispari iniquitate polluti 115.1230B| sunt, nequaquam dispari tormento crucientur: quatenus simul damnatio conterat quos simul elatio sublevabat; quosque non dissimiliter dilatavit ambitio, non dissimilis afflictio angustet, et par cruciet flamma supplicii quos in igne luxuriae par succendit flamma peccati. Sicut enim in domo patris mansiones multae sunt (Joan. XIV, 2) pro diversitate virtutis, sic damnatos diverso supplicio gehennae ignibus subjicit disparilitas criminis; quae scilicet gehenna quamvis cunctis una sit, non tamen cunctos una eademque qualitate succendit. Nam, sicut uno sole omnes tangimur, nec tamen sub eo uno ordine omnes aestuamus, quia juxta qualitatem corporis sentitur etiam pondus caloris, sic damnatos et una est gehenna, quae afficit, et tamen non una omnes 115.1230C| qualitate comburit; quia quod hic agit dispar valetudo corporum, hoc illic exhibet dispar causa meritorum. Quomodo ergo nullus inesse ordo supplicii dicitur in quibus profecto quisque juxta modum culpae cruciatur? Sed sanctus vir, postquam umbram mortis intulit, quanta sit confusio in damnatorum mente subjungit: Et nullus ordo. Quia ipsa quoque supplicia quae ordinata sunt, ordinata procul dubio in corde morientium non sunt. Ut enim paulo superius diximus, dum damnatus quisque foris flamma succenditur, intus caecitatis igne devoratur. Atque in dolore positus, exterius interiusque confunditur, ut sua dexterius confusione crucietur. Repulsis ergo ordo in supplicio non erit, quia in eorum morte atrocius ipsa confusio mentis saevit, quam tamen 115.1230D| mira potentia judicantis aequitas ordinat ut poena animum [al., animam] quasi inordinate [al., inordinata] confundat. Vel certe abesse ordo suppliciis dicitur quia, quibuslibet rebus in poenam surgentibus, propria qualitas non servatur; unde et protinus subinfertur: Et sempiternus horror inhabitans [al., inhabitat] (Job X, 22), in hujus vitae tormentis timor dolorem habet, dolor timorem non habet. Quia nequaquam mentem metus cruciat cum pati jam coeperit quod metuebat; infernum vero et umbra mortis obscurat, et sempiternus horror inhabitat, quia ejus ignibus traditi, et in suppliciis dolorem sentiunt, et in doloris angustia pulsante se semper pavore feriuntur, ut et quod timent tolerent, 115.1231A| et rursus quod tolerant, sine cessatione pertimescant. De his etenim scriptum est: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Isa. LXVI, 24); hinc flamma, quae succendit illuminat, illinc (ut superius verba Psalmistae [Ps. XXXVII, 9] edocuimus) ignis qui cruciat, obscurat. Hinc metus amittitur, cum tolerari jam coeperit quod timebatur: illinc et dolor dilaniat, et pavor angustat. Horrendo igitur modo erit tunc reprobis dolor cum formidine, flamma cum obscuritate; sic, sic videlicet a damnatis sentiri pondus summae aequitatis debet. Ut, quia a voluntate Conditoris nequaquam sunt veriti discrepare dum viverent, in eorum quandoque interitu ipsa a suis qualitatibus etiam tormenta discordent; quatenus quo se impugnant, 115.1231B| cruciatus augeant, et cum varie prodeunt, multipliciter sentiantur. Quae tamen supplicia in se diversos, et ultra vires cruciant, et in eis vitae subsidium exstinguentes [al., exstinguendo] servant, ut sic vitam terminus puniat, quatenus semper sine termino cruciatus vivat; quia et ad finem per tormenta properat, et sine fine deficiens durat. Sic [al., sit] ergo miseris mors sine morte, finis sine fine, defectus sine defectu; quia et mors vivit, et finis semper incipit, et deficere defectus nescit. Quia igitur et mors perimit, sed non exstinguit; dolor cruciat, sed nullatenus pavorem fugat; flamma comburit, sed nequaquam tenebras decutit [al., discutit]: quantum per notitiam praesentis vitae colligitur, supplicia ordinem non habent, quae non suam per omnia qualitatem 115.1231C| tenent: quamvis illic ignis et ad consolationem non lucet, et tamen ut magis torqueat ad aliquid lucet. Nam sequaces quosque [al., quoque] suos secum in tormento reprobi flamma illustrante visuri sunt, quorum amore deliquerunt, quatenus qui eorum vitam carnaliter contra praecepta Conditoris amaverant, ipsorum quoque eos interitus in augmento [al., augmentum] suae damnationis affligat. Quod profecto Evangelio teste colligimus, in quo, Veritate nuntiante, dives ille, quem contigit ad aeterni incendii tormenta descendere, quinque fratrum describitur meminisse (Luc. XVI, 27, 28); qui Abrabam petiit ut ad eorum eruditionem eum mitteret, ne illuc eos quandoque venientes par poena cruciaret. Qui igitur ad doloris sui cumulum propinquorum 115.1231D| absentium meminit, constat procul dubio quia eos ad augumentum supplicii paulo post potuit etiam praesentes videre. Quid autem [al., ergo ei] mirum si secum quoque reprobos aspiciat cremari, qui, ad doloris sui cumulum, eum quem despexerat, in sinu Abrahae Lazarum vidit? Si ei, cui ut poena cresceret, et vir electus apparuit, cur non credendum sit quod videre in supplicio eos etiam quos contra Deum dilexerat possit? qua ex re colligitur quod eos quos inordinate nunc reprobi diligunt, miro judicii ordine secum tunc in tormentis videbunt, ut poenam propriae punitionis exaggeret illa Auctori praeposita carnalis cognatio, pari ante oculos ultione damnata. Ignis itaque qui in obscuritate 115.1232A| cruciat, credendum est quia lumen ad tormentum servat, quod si approbare testimoniis in sua expressione non possumus, superest ut e diverso doceamus. Tres quippe Hebraeae gentis pueri per Chaldaei regis imperium, succensis camini ignibus, ligatis manibus pedibusque, projecti sunt, quos tamen, cum idem rex in camini incendio miseratus exploraret, illaesis vestibus deambulantes vidit (Dan. III, 22, 24, 50 seq., 92). Ubi aperte colligitur quia, mira dispensatione [al., dispositione] Conditoris, ignis qualitas in diversa virtute temperata, et vestimenta non attigit, et vincula succendit, sanctisque viris et ad inferendum tormentum flamma friguit, et ad solutionis ministerium exarsit. Sicut ergo electis ignis ardere novit ad solatium, et tamen ardere ad supplicium nescit, 115.1232B| ita e diverso gehennae flamma reprobis et nequaquam lucet ad consolationis gratiam, et tamen lucet ad poenam. Ut damnatorum oculis ignis supplicii et nulla claritate candeat, et, ad doloris cumulum, dilecti qualiter cruciantur ostendat. Quid autem mirum, si gehennae ignem credimus habere supplicium simul obscuritatis et luminis, quando experimento novimus, quia et taedarum flamma lucet obscura? Tunc edax flamma comburit quos nunc carnalis delectatio polluit; tunc infinite patens inferni barathrum devorat quos nunc inanis elatio exaltat; atque qui quolibet ex vitio hic voluntatem callidi persuasoris expleverunt, tunc cum duce suo reprobi ad tormenta perveniunt. Et, quamvis angelorum atque hominum longe sit natura dissimilis, una tamen 115.1232C| poena implicat quos unus in crimine reatus ligat; quod bene ac breviter insinuat propheta qui ait: Ibi Assur, et omnis multitudo ejus et in circuitu ejus sepulcra illius (Ezech. XXII, 12). Quis namque Assur, superbi regis nomine, nisi ille per elationem cadens antiquus hostis exprimitur, qui, pro eo quod multos ad culpam pertrahit, cum cuncta sua multitudine ad inferni claustra descendit? Sepulcra autem mortuos tegunt. Et quis alius mortem acrius pertulit quam is qui, conditorem suum dispiciens, vitam reliquit? Quem videlicet mortuum cum humana corda suscipiunt, ejus procul dubio sepulcra fiunt [al., sunt]. Sed in circuitu illius sepulcra ejus sunt, quia in quorum se mentibus nunc per desideria sepelit, hos sibi postmodum per tormenta conjungit. 115.1232D| Et quoniam nunc in semetipsis reprobi malignos spiritus illicita perpetrando suscipiunt, tunc sepulcra eorum cum mortuis ardebunt.]
 + Cur autem incredibile sit illic jam in aeternum damnatos fore miseros, cum in hac vita adhuc sub spe poenitentiae degentes multis miseriis contingat involvi? De quibus beatus Gregorius, in libro Moralium XX (cap. 15). Ita disserit: [ Squalentes calamitate et miseria (Job XXX, 3.) Aegra namque caro si studiose curari negligitur, squalore desuper ducto in infirmitate deterius gravatur, et, dum calamitati aegritudinis negligentiae miseria aditur, gravior molestia oborto [al., oborta] squalore toleratur. Natura igitur humana bene condita, sed ad infirmitatem 115.1233A| vitio propriae voluntatis lapsa, in calamitatem cecidit, quia pressa innumeris necessitatibus, nihil in hac vita nisi unde affligeretur invenit; sed cum eisdem naturae nostrae necessitatibus plerumque, plusquam expedit, deseruimus, mentisque curam negligimus, ex miseria negligentiae infirmitati nostrae addimus squalorem culpae. Necessitates namque naturales hoc habere valde periculosum solent, quod saepe in eis minime discernitur quid circa illas per utilitatis studium, et quid per voluptatis vitium agatur. Crebro enim, occasione seductionis inventa, dum necessitati debita reddimus, voluptatis vitio deservimus, et infirmitatis velamine ante discretionis oculos excusatio nostra se palliat, ac quasi sub patrocinio explendae voluptatis occultat; infirmitatem 115.1233B| vero naturae nostrae per negligentiam relaxare, nihil est aliud quam calamitati miseriam addere, ac vitiorum squalorem ex eadem miseria multiplicare. Unde sancti viri in omne quod agunt, studiosissima intentione discernunt ne quid plus ab eis naturae suae infirmitas quam sibi debetur exigat, ne sub necessitatis tegmine in eis vitium voluptatis excrescat. Aliud enim ex infirmitate, aliud ex tentationis suggestione sustinent; et, quasi quidam rectissimi arbitri inter necessitatem voluptatemque constituti, hanc consulendo [al., consolando] sublevant, illam premendo frenant. Unde fit ut et infirmitatis suae calamitatem tolerent, et tamen ad squalorem miseriae per negligentiam non descendant. Hoc ipsum enim esse in calamitate est, necessitates naturae ex 115.1233C| carnis adhuc corruptibilis infirmitate sustinere; quas videlicet necessitates cupiebat evadere, qui dicebat: De necessitatibus meis eripe me (Ps. XXIV, 17). Sciebat enim plerumque voluptatum culpas ex necessitatum occasione prorumpere, et, ne quid sponte illicitum admitteret, hoc ipsum satagebat evelli quod nolens ex radice tolerabat. At contra pravi gaudent in his corruptionis suae necessitatibus, quia nimirum eas ad usum voluptatum retorquent. Cum enim reficiendis cibo corporibus naturae serviunt, per delectationem gulae in voluptatis ingluvie distenduntur; cum tegendis membris vestimenta quaerunt, non solum quae tegant, sed etiam quae per mollitiem delectent; non solum quae per mollitiem tactum mulceant, sed etiam quae per colorem oculos seducant 115.1233D| [ al., sed etiam quae extollant expetunt, et contra torporem frigoris non solum quae per pinguedinem muniant]. Necessitatis igitur causam in usum voluptatis vertere, quid est aliud quam calamitati suae squalorem miseriae sociare? Pressa itaque tempore adversitatis Ecclesia reminiscatur eorum ex quorum merito talia sustinet, et dicat: Qui rodebant in solitudine squalentes calamitate et miseria (Job XXX, 3), calamitate scilicet non squalerent si insitis [al., in istis] necessitatibus voluptatum miseriam non superadderent, quas videlicet necessitates ex parentis primi culpa meruimus.]
 + Post haec addis blasphemias, et mala pejoribus aggeras, qui contra omnium opiniones felicitatem in 115.1234A| inferno damnatis attribuis, et a miseris miseriam demis. Dicis enim:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 3, sect. 1.) Θ In qua tamen nullus erit qui non habeat insitam sibi naturaliter absentis beatitudinis notionem, ejusque desiderium, ut eo maxime torqueatur quo ardenter appetat, quod justum Dei judicium comprehendere non sinat; qui procul dubio appetitus in misero non esset, si penitus quod appetit non haberet. Occultissimo itaque verissimoque modo in profundissima suppliciorum miseria damnati habebunt felicitatem, et non habebunt eam; habebunt quidem quamdam notionem ad ejus memoriam; vultum vero ejus in fructum contemplationis 115.1234B| non habebunt. Quam profecto felicitatis notionem, miseri, ut diximus, non haberent in sua memoria, si non aliqua ejus scientia fieret in sua natura. Sicut autem nullus extra se veritatis habet notionem, ita et ejus scientiam: veritas est felicitas. Nullus ergo extra naturam suam, felicitatis et notionem et scientiam habiturus sit. In miserorum itaque natura erit veritas, erit igitur felicitas. Ast quomodo illa natura misera erit, cui felicitas inerit, quae est veritas. Quid si nulla natura fuerit punita? nunquid erit misera? Non video: qua enim causa aliqua natura erit misera, nisi fuerit punita? Itaque si nulla natura puniri potest, nulla natura misera erit. Quis autem non crediderit omnem naturam aut Deum esse, aut ab eo factam? (cap. 13, num. 4, sect. 1.) Naturam creatricem 115.1234C| miseriae esse capacem dementissimum est suspicari. Creatrix autem natura quali justitia punitura sit naturas quas ipsa creavit, non invenio. Nulla dehinc natura punietur; non punita non erit misera.

CORRECTIO.

 + O disputationem vanissimam! o dogma pestiferum! o vanitatem venenis lethalibus oblitam! nempe paulo ante dixeras quod in magno aeterni ignis ardore nihil aliud esset poenalis miseria quam beatae felicitatis absentia. Nunc autem eo usque disputatio tua producta est ut auferres miseriam, quam prius dederas, et dares felicitatem, quam prius abstuleras. Tantis itaque contrarietatibus te ipsum impedis, ut, labyrinthum ingressus, quia filum rectricis gratiae 115.1234D| non quaeris, qua elabi valeas minime invenias. Quid igitur? Nunquid caecatus quispiam ideo non carebit oculis, quia notionem habitorum quondam oculorum adhuc in memoria retinet? nunquid claudus ideo rectis pedibus erit, quia vel se unquam fuisse rectum meminit, vel esse desiderat, vel alios rectos incedere conspicatur? Nunquid paralyticus, omni membrorum officio destitutus, ideo erit sanus et validus, quia inest ejus memoriae desiderium atque scientia sanitatis? Et, ne multa replicem, nunquid peccator quilibet ideo non erit peccator vel impius, quoniam justitiae et pietatis notionem in memoria recolit? aut e contrario justus et pius idcirco non erit justus et pius, quia injustitiae et impietatis, quae penitus 115.1235A| adversantur, vel cavendo vel alios prohibendo meminerunt?
 Quod enim scientia beatitudinis illic damnatis desit testatur Salomon qui ait: Quodcunque potest manus tua facere, instanter operare, quia nec opus, nec ratio, nec scientia, nec sapientia erunt apud inferos, quo tu properas (Eccle. IX, 10). Quod quia veritati et rationi omnino constat adversum, fatendum est, auctoritate divinorum eloquiorum, in supplicio positos et miseros esse et aeterna miseriae addictos: praesertim cum, sicut supra posuimus, beatus Job, loca poenasque gehennae describens, dixerit: Antequam vadam ad terram tenebrosam et opertam mortis caligine, terram miseriae et tenebrarum, ubi nullus ordo, sed sempiternus horror inhabitans [al., inhabitat.] (Job X, 21). Audis terram miseriae et tenebrarum, et audes damnatorum negare miseriam. Audis ubi sempiternus horror inhabitat, et felicitatem miseris polliceris. Nunquid dives ille in inferno sepultus petens inaniter digito Lazari in requie quiescentis refrigerari linguam suam, ideo beatus erit quia beatitudinem sinus Abrahae non solum mente volvebat, verum etiam oculis prospectabat? (Luc. XVI, 19, etc.) Atqui aliud multo verba respondentis Abrahae insinuant, qui dixit: Fili, recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala; nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris (Luc. XVI, 25). Ecce cruciatus: ubi felicitas? Sicut ergo non ideo vel Abraham vel Lazarus dicendi sunt miseri quia miseriam divitis et intuebantur, et sciebant, ita nec dives 115.1235C| felix beatusve fuit quia videbat a longe et meminerat beatitudinem in requie positorum; dicente Scriptura: Quoniam non est in morte qui memor sit tui: in inferno autem quis confitebitur tibi (Psal. VI, 6)? Et item: Nunquid narrabit aliquis in sepulcro misericordiam tuam, et veritatem tuam in perditionem? nunquid cognoscentur in tenebris mirabilia tua, et justitia tua in terra oblivionis? (Psal. LXXXVII, 12, 13.)
 Unde Cassiodorus in psal. LIV. [Tu vero, Deus, deduces eos in puteum interitus (Ps. LIV, 24), quia dixit de justis, nunc dicit de impiis qui in gehennae profunditate mergendi sunt. Puteus quidem dicitur hiatus patens in terrae sinibus excavatus, aquas continens humanis usibus attributas: sed, ne hunc puteum ut talem intelligere potuisses, addidit interitus; 115.1235D| de quo alio loco legitur: Neque aperiat super me puteus os suum (Ps. LXVIII, 16); fovea mortalis, mersura terribilis, ubi nec spatium ullum conceditur, nec ipsa miseris respiramenta praestantur, sed obscuritas tenebrosa circumdans, amoeni luminis tollet aspectum; ex putei siquidem similitudine gehennae tormenta nos admonet formidare.] + Augustinus in psalmo VI: [Confessus est in inferno ille dives de quo Dominus dixit: Qui Lazarum vidit in requie, se autem in tormentis dolebat (Luc. XVI, 24); usque adeo confessus ut etiam moveri suos vellet ut se a peccatis cohiberent propter poenas, quae apud inferos esse non creduntur. Quamvis ergo frustra confessus est, tamen merito sibi illa accidisse tormenta, 115.1236A| quando etiam suos ne in haec inciderent doceri cupiebat. Quid ergo est, in inferno autem quis confitebitur tibi (Ps. VI, 6)? an infernum vult intelligi, quo post judicium praecipitabuntur impii, ubi jam propter profundiores tenebras, nullam Dei lucem videbunt, cui aliquid confiteantur?]
 + Si enim adest illis felicitas, et apest miseria, procul dubio adest eis Dei memoria atque confessio; certum est autem nullam esse beatitudinem praeter Deum. Si igitur sententia districti examinis tollentur impii, ne videant gloriam Dei, profecto nulla beatitudo vel felicitas inerit quibus tollitur copia visionis Dei. Porro certum est in hac adhuc vita positos miseros dici, testante illo prophetico poenitente, et salubriter suam miseriam deplorante: Miser factus 115.1236B| sum et curvatus sum usque in finem: tota die contristatus ingrediebar (Ps. XXXVII, 7); et Apostolo: Miser vel infelix ego homo! Quis me liberabit de corpore mortis hujus? (Rom. VII, 24.) quibus concinit etiam Jacobus apostolus dicens: Miseri estote et lugete (Jac. IV, 9). Si, inquam, hi de quibus, quandiu hic vivitur, non est desperandum quin per salubrem poenitudinem beatitudinis gaudia nanciscantur, vocantur miseri, quis ambigat irrecuperabiliter miseros, quorum tam certa est perditio quam in eos districti judicis fixa sententia? Legimus (dicente Domino): Aestimatus sum cum descendentibus in lacum: factus sum sicut homo sine adjutorio, inter mortuos liber (Ps. XXXVII, 5). Quod cum ille solus veraciter dicere potuerit, qui eadem veritatis regula solus 115.1236C| dicere potuit: Venit enim princeps mundi hujus, et in me non habet quidquam (Joan. XIV, 30). Liquet nimirum aeternae miseriae esse mancipatos, quibus libertatis nihil relinquitur. At quae felicitas absque libertate? Constat quippe felicitatem absque libertate infelicitatem potius deputari, veluti de Antichristo filio iniquitatis. Salomonis parabolae tanto ante praedixerunt: Quod sit incessurus feliciter. Cui, quemadmodum et omnibus membris ejus transitoria felicitate pollentibus atque gaudentibus, beatitudo verae sempiternaeque felicitatis nunquam aderit, quamvis fenea felicitas (Prov. XXX, 29) eo usque arriserit, donec se supra omne quod dicitur Deus aut quod colitur superbus erexerit (II Thess. II, 4). De quo legitur: Quem Dominus Jesus interficit spiritu oris 115.1236D| sui, et destruet illustratione adventus sui (Ibid., 8). Audis interfectum, audis destructum, et interfecto atque destructo felicitatem attribuis. Sine dubio qui interficitur atque destruitur, libertate et felicitate carens punitur; esse autem eum naturam creatam, quia hominem (quamvis plenum diabolo) nullus ignorat; punitur ergo natura cum interficitur homo peccati; de cujus membris propheta intentans clamat: Injusti punientur, et semen impiorum peribit (Ps. XXXVI, 28). Et Dominus ad Cain: Omnis qui occiderit Cain septuplum punietur. Quod omni meritarum poenarum ultione damnabitur. Quia ergo non dubitatur puniri naturas, nequaquam debet ambigi peccatrices, et prius peccato et postmodum poena fieri miseras.
 115.1237A| Proinde quod dicis te non invenire quali justitia creatrix natura punitura sit naturas quas ipsa creavit (cap. 16, num. 16, sect. 1), nunquid non legisti justissimum Deum causa inobedientiae primos nostri generis propagatores punisse? (Gen. III, 16, 17.) Nam consultis Domini eosdem increpantis verbis, quibus benignissima patientia eorumdem poenitudinem quaerebat, qua justitia puniti fuerint ostenditur. Et vocavit (ait Scriptura) Dominus Deus Adam, et dixit illi: Ubi es? Respondit Adam: Vocem tuam audivi in Paradiso, et timui quia nudus sum, et abscondi me (Gen. III, 10). Hinc Augustinus in libro undecimo de Genesi ad litteram (cap. 34). [Satis, inquit, probabile est solere Deum per creaturam tali actioni congruam in forma humana primis illis 115.1237B| hominibus apparere, quos tamen nunquam permisit advertere nuditatem suam, eorum intentionem in superna sustollens; nisi cum, post peccatum, pudendum in membris motum poenali membrorum lege sensissent. Sic ergo affecti sunt ut solent affici homines sub oculis hominum. Et talis affectio de peccati poena erat, eum latere velle quem latere nihil potest, et ab eo carnem occultare qui cordis inspector est. Sed quid mirum si superbe [al., superbi] volentes esse sicut dii, Evanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum? (Rom. I, 21.) Se quippe dixerunt esse sapientes in abundantia sua, et, illo avertente faciem, stulti facti sunt (Ibid., 22), quod enim jam ipsos pudebat erga seipsos, unde sibi et succinctoria fecerant, multo vehementius ab 115.1237C| illo etiam sic succincti videri videbantur, qui, tanquam familiari temperamento, ad eos videndos per creaturam visibilem velut humanos oculos afferebat. Si enim propterea sic apparebat ut homines tanquam cum homine loquerentur, quemadmodum Abraham ad quercum Mambre (Gen. XVIII, 1), illa ipsa prope amicitia pudore onerabat post peccatum, quae fiduciam dabat ante peccatum; nec jam illam nuditatem audebant ostendere talibus oculis, quae displicebat et suis.
 Dominus ergo volens jam peccatores, more justitiae interrogatos, punire amplius quam erat illa poena de qua jam cogebantur erubescere: Quis nuntiavit, inquit, tibi quia nudus es, nisi a ligno quod praeceperam tibi tantum ne ex eo manducares, ab eo edisti? 115.1237D| (Gen. III, 11.) Hinc enim mors concepta propter Dei sententiam qui sic fuerat comminatus, fecit adverti concupiscentialiter membra ubi [al., et ibi] dicti sunt aperti oculi. Et secutum est quod puderet [al., puderent]; Et dixit Adam: Mulier quam dedisti mecum, haec mihi dedit a ligno, et edi (Gen. LXXVII, 12). Superbia nunquid dixit: Peccavi? Superbia habet deformitatem confusionis, et non habet confessionis humilitatem. Ad hoc ista conscripta sunt quia et ipsae interrogationes nimirum ad hoc factae sunt ut et veraciter et utiliter scriberentur; quia si mendaciter, non utique utiliter. Ut advertamus quo morbo superbiae laborent homines hodie, non nisi in Creatorem conantes referre si quid egerint mali, 115.1238A| cum sibi velint tribui si quid egerint boni: Mulier, inquit, quam dedisti mecum, id est quam dedisti ut esset mecum, haec mihi dedit a ligno et edi (Ibid., 12): quasi ad hoc data sit ut non ipsa potius obediret viro, et ambo Deo. Et dixit Dominus Deus mulieri: quid hoc fecisti? Et dixit mulier: Serpens seduxit me, et manducavi (Ibid., 13). Nec ista confitetur peccatum, sed in alterum refert, impari sexu, pari fastu. Ex his tamen natus est, nec eos imitatus est, sed tamen [al., plane] pluribus malis exercitus [al., exercitatus] qui dixit [al., dicit] et dicit usque ad terminum saeculi: Ego dixi: Domine, miserere mei, sana animam meam, quoniam peccavi tibi (Ps. XL, 5). Quanto melius sic et isti? sed adhuc cervices peccatorum non conciderat Dominus (Ps. CXXVIII, 4), restabant 115.1238B| labores, dolores, mortes [al., mortis], et omnis contritio saeculi, et gratia Dei, qua [al., quia] tempore opportuno subvenit hominibus, quos afflictos docuit non de seipsis debere praesumere. Serpens, inquit, seduxit me, et manducavi; quasi cujusquam suasio praecepto Dei debuerit anteponi!
 Et dixit Dominus Deus serpenti: Quia fecisti tu hoc, maledictus tu ab omnibus pecoribus, et ab omnibus bestiis quae sunt super terram. Super pectus tuum, et ventrem tuum ambulabis, et terram edes diebus [al., omnes dies] vitae tuae (Gen. III, 14), et inimicitias ponam inter te et inter mulierem, et inter semen tuum et semen ejus. Ipsa tibi servabit caput, et tu servabis ejus calcaneum (Ibid., 15). Tota ista sententia figurata est, nec aliud [al., aliquid] ei debet scriptoris fides 115.1238C| narrationisque veritas, nisi ne illam dictam fuisse dubitemus. Quod enim positum est: Et dixit Dominus Deus serpenti, verba sola scribentis sunt; haec exigenda sunt per proprietatem. Hoc ergo verum [al., vere] est dictum esse serpenti (Gen. III, 14), jam certa verba Dei sunt, quae libero lectoris intellectui relinquuntur, utrum proprie an figurate accipi debeant, sicut in exordio voluminis hujus nostri praelocuti sumus. Proinde quod serpens cur hoc fecerit non est interrogatus, potest videri quod non ipse utique id sua [al., in sua] natura, et voluntate fecerat, sed diabolus de illo et per illum et in illo fuerat operatus, quia jam, ex peccato impietatis ac superbiae suae, igni destinatus fuerat sempiterno. Nunc ergo quod serpenti dicitur, et ad eum qui per serpentem 115.1238D| operatus est, utique refertur procul dubio figuratum est; nam in his verbis tentator ille describitur, qualis generi humano futurus esset: quod genus humanum propagari tunc coepit quando haec in diabolum est, tanquam in serpentem, prolata sententia, etc.
 Et mulieri dixit: Multiplicans multiplicabo tristitias tuas et gemitum tuum; in tristitiis paries filios, et ad virum tuum conversio tua, et ipse tui dominabitur (Gen. III, 16). Haec quoque in mulierem Dei verba figurate ac prophetice multo commodius intelliguntur. Verumtamen, quia nondum pepererat femina, nec dolor et gemitus parientis, nisi ex corpore mortis est quae illa praecepti transgressione concepta est; 115.1239A| animalibus quidem etiam tunc membris, sed si homo non peccasset, non utique morituris, et alio quodam statu feliciore victuris, donec post vitam bene gestam in melius mutari mererentur, sicut jam supra pluribus locis insinuavimus. Refertur haec poena et ad proprietatem litterae. Nisi quia id quod dictum est: Et ad virum tuum conversio tua, et ipse tui dominabitur, videndum est quomodo proprie possit accipi: Neque enim et ante peccatum aliter factam [al., factum] fuisse decet credere mulierem nisi ut vir ei dominaretur, et ad eum ipsa serviendo converteretur; sed recte accipi potest hanc servitutem significatam quae cujusdam conditionis est potius quam dilectionis; ut etiam ipsa satis servitus qua homines hominibus postea servi esse coeperunt, de poena 115.1239B| peccati reperiatur exorta. Dixit quidem Apostolus: Per charitatem servite invicem (Gal. V, 13), sed nequaquam diceret, invicem dominamini. Possunt itaque conjuges per charitatem servire invicem, sed mulierem Apostolus non permittit dominari in virum (I Tim. II, 12): hoc enim viro potius sententia Dei detulit, et maritum habere dominum meruit mulieris non natura, sed culpa: quod tamen nisi servetur, depravabitur amplius natura, et augebitur culpa.
 Dixit ergo et ad virum ejus: Quia audisti vocem mulieris tuae, et edisti de ligno, de quo praeceperam tibi de eo solo non edere, maledicta terra in operibus tuis; in tristitiis edes illam omnes dies vitae tuae, spinas et tribulos edet [al., germinabit] tibi et edes fenum 115.1239C| agri. In sudore faciei tuae edes panem tuum, donec convertaris in terram, ex qua sumptus es, quia terra es, et in terram ibis (Gen. III, 13, 18, 19). [Hoc esse in terra labores humani generis quis ignorat? Et quia non essent, si felicitas quae in paradiso fuerat teneretur, non est utique dubitandum, ac per hoc etiam proprie verba haec primitus accipere ne pigeat.]
 + Haec est incunctanter justitia, qua natura summe sempiterneque bona et justa punit naturam superbientem, suique Factoris imperium contumaciter transgredientem: quae punitio bifariam dividitur, et nunc, in absolutione animae a suo corpore, comparata hujus primae praevaricationis merito, quod ab ipsa radice in omne posteritatis ejus genus transfusum atque innatum est, et postmodum in gehenna, 115.1239D| quae, tam hujus quam aliorum multiplicitate criminum libidinosa perversitate contractorum, acquisita est, dicente Salomone: Et cuncta quae fiunt adduces, Deus, in judicium pro omni errato, sive bonum sive malum sit (Eccli. XII, 14). Et item: Laetere, ergo juvenis in adolescentia tua, et in bono sit cor tuum, in diebus juventutis tuae: et ambula in viis cordis tui, et in intuitu oculorum tuorum, et scito quod pro omnibus his adducet te Dominus in judicium (Eccli. XI, 9). Si nulla natura punietur, quare, quaeso, judicium celebrabitur? Nam si non impii in eo puniendi sunt, qua ratione judicium agitandum sit, prorsus ignoro: an propter justos tantum, ut praemia recipiant quae merentur? Quis hoc vel demens dixerit? 115.1240A| Omnes paginae divinorum eloquiorum ad hoc diem judicii praestitutum praedicant, ut in eo recipiat unusquisque, tam justus videlicet quam injustus, prout gessit, sive bonum sive malum (II Cor. V, 10). Et haec fides est catholica, quia vera atque sincera. Quia ergo certum est futurum esse judicium, et in eo retribui unicuique, tam pio quam impio, quod meretur, nihilominus certum est sicut bonos affici praemiis, ita malos addici tormentis. Atqui torquebuntur poenis interminabilibus addicti; punientur ergo, quoniam non est aliud punire quam poenis vel transitoriis vel aeternis afficere. Justum est igitur ut creatrix natura puniat praevaricatricem naturam, quae voluntati rectissimae auctoris sui praeposuit suam perversissimam voluntatem. Quod si omni procul 115.1240B| ambiguo certum est, haud secus certum sequitur omnes quicunque punientur miseros esse sempiternaeque miseriae substratos, nunquam ab ejus tam mentis quam corporis cruciatibus evasuros. Haec est, inquam, inflexibilis justitia terribiliter judicantis, quam nunc te invenire dissimulans, post paululum experieris inventam.
 Jam vero quod adhibes sententiam sancti Augustini ex libro ejus undecimo de Genesi ad litteram (cap. 21), qua dicit: [Verum esse atque manifestum justitiae ipsi esse contrarium, ut nullo praecedente merito, hoc ipsum in quoque Deus damnet quod in eo ipse creaverat,] quantum veritati catholicae consentiat cuivis, etiam simpliciori, patet. Nullum enim Deus damnare credendus est, nisi praecedentibus 115.1240C| malis meritis ejus, quoniam haec est justitiae illius retributio indeflexa in eos duntaxat quos poenis ultricibus irremediabiliter cruciandos censor aequissimus tradit. De diabolo autem (quod nullo modo in eo natura quam Deus creavit, sed mala propria voluntas poena ignis aeterni plectenda sit, nec ejus natura significata cum dictum est: Hoc est initium figmenti Domini, quod fecit, ut illudatur ab angelis ejus (Psal. CIII, 26): sed vel corpus aereum, quod tali voluntati congruenter aptavit, vel ipsa ordinatio in qua eum fecit etiam nolentem utilem bonis, vel quod praesciens eum malum futurum, fecit eum, tamen non abstinens bonitatem suam in praebenda vita atque substantia futurae etiam noxiae voluntati; simul praevidens quanta de illo bona esset sua mirabili 115.1240D| bonitate ac potestate facturus) multa in eodem et sequenti duodecimo libro subtilis disputator disseruit, quae aliter ab aliis adaeque catholicis viris disserta atque enodata, competentiorem auctoritati intellectum pie recteque quaerentibus exhibent, quorum saluberrimis sensibus pius quisque scrutator innutabiliter acquiescit: quorum tamen quaedam retractavit, quaedam, sicut ipse testatur, plura quaesita quam inventa sunt, et eorum quae inventa sunt, pauciora firmata; caetera vero ita posita, velut adhuc requirenda sint. Quibus verbis doctor humillimus dedit occasionem aliis sanctarum Scripturarum explanatoribus, ut ea quae auctoritati divinae scrupulosius pertractata et lucidius enucleata congruerent, 115.1241A| suis opusculis indita, tam praesentium quam posteriorum eruditionibus aperirent. Sed et ipse in opere de Civitate Dei multo melius atque orthodoxius eadem elimata disseruit, dissertaque explicuit, quae competenti loco post, si Dominus annuerit, inserentur.
 Constat etiam te superioribus litteris tuis satis egisse, ut ostenderes voluntatem esse naturam: Quod si esset verum, mirum est quomodo nunc ex verbis beati Augustini velis asserere, non naturam, sed voluntatem, esse plectendam. Si enim voluntas natura est, et voluntas, licet perversa, punitur, profecto natura punitur. Nam etsi naturae omnes a bono auctore bonae sunt institutae, rationales tamen proprio vitio malae non irrationabiliter appellantur. 115.1241B| Itaque si voluntas perversa punitur, et voluntas natura est, necessario sequitur ut natura puniri dicatur. Eo usque autem voluntas a natura secernitur, ut Patres orthodoxi saepenumero eas sequestrare luce clarius videantur, quorum memorabilis Augustinus in libro de Genesi ad litteram undecimo (cap. 9) ita loquitur:
 [At enim, inquiens, si Deus vellet, etiam isti boni essent. Quanto melius hoc Deus voluit ut quod vellent essent? sed boni infructuose, mali autem impune non essent, et in eo ipso aliis utiles essent? Sed praesciebat quod eorum futura [al., quid eorum factura] esset voluntas mala, praesciebat sane, et quia falli non potest ejus praescientia, ideo non ipsius, sed eorum est voluntas mala. Cur ergo eos creavit, 115.1241C| quos tales futuros esse praesciebat? Quia, sicut praevidit quid mali essent facturi, sic etiam praevidit de malis factis eorum quid boni esset ipse facturus. Sic enim eos fecit, ut eis relinqueret unde et ipsi aliquid facerent, quo quidquid etiam culpabiliter eligerent, illum de se laudabiliter operantem invenirent. A se quippe habent voluntatem malam, ab illo autem et naturam bonam, et juxta poenam sibi debitam locum, aliis [et justam poenam sibi debitum locum aliis . . . . ] exercitationis adminiculum et timoris exemplum. Sed posset, inquiunt, etiam ipsorum voluntatem in bonum convertere, quoniam omnipotens est? Posset plane. Cur ergo non fecit? Quia noluit. Cur noluerit, penes ipsum est.]
 + Idem in libro octavo (cap. 19): [Locus itaque 115.1241D| magnus neque praetereundus proponitur, ut intueamur quantum possumus opus divinae providentiae bipertitum in natura et voluntate.] + Unde cum multa utiliter veraciterque dissereret, inter caetera veraciter ait Augustinus (cap. 23): [Naturas creans bonitate, voluntates ordinans potestate; ut in naturis nulla sit quae non ab illo sit, in voluntatibus autem nulla bona sit, cui non prosit; nulla mala sit, qua bene uti non possit.]
 + Item Augustinus: [Qui nunquam ita punit voluntatem malam, ut naturae perimat dignitatem.] + Et paulo post: [Ergo Dei providentia regens atque administrans universam creaturam, et naturas et voluntates, naturas ut sint, voluntates autem ut nec infructuose 115.1242A| [al., infructuosae] bonae nec impunitae malae sint]. + Idem in eodem: [Deus itaque super omnia, qui condidit omnia, omnes naturas bonas creat, omnes voluntates justus ordinat.]
 + Hieronymus in Expositione Isaiae prophetae, libro sexto (cap. XIV, 21): [Deus enim omnia fecit bona, sed ab his qui sua voluntate sunt pessimi, semel [al., semen] ortum sit malum, quod voluntate fit. non natura.]
 + Idem in libro tertio decimo ( cap. XLVII, in fine: [Ex quo perspicuum est natura bonos, voluntate malos fieri. Denique infertur, homo in semetipso erravit, non natura, sed mentis arbitrio.]
 + Idem in libro quinto decimo (cap. LIV, 16): [Ego enim sum per quem habitura es proselytos, 115.1242B| ego qui creavi fabrum sufflantem in igne pruinas (Isa. LIV, 16), hoc est, diabolum, omnium malorum artificem, non necessitate naturae, sed mentis arbitrio: qui suscitabit incendia, et proferet contra te vasa, quales fuerunt Simon et Elymas magi, Petro et Paulo apostolis resistentes. Ego creavi interfectorem eorum qui increduli sunt futuri, non quod ego sim causa perditionis eorum, sed quod creatus adversarius ad pugnandum, et victis perditio et victoribus causa sit praemiorum, omnesque qui contra te a fabro sufflante sunt fabricati, non dirigentur, sed et praesentes poenas sentient et futuras.]
 + Idem in sexto decimo (cap. LIX, 8): [ Viae eorum perversae (Act. VIII, 13), non natura, sed propria voluntate.]
 115.1242C| + Cum igitur clareat voluntatem non esse naturam, quo pacto id quod natura non est, puniri possit, minime intueor. Sed quoties voluntates perversae, id est peccata, plecti dicuntur, metonymicos potius accipiendum existimo, videlicet effectum pro efficiente, id est voluntatem pro volente, et peccatum pro peccante debere intelligi. Quoniam id justissimum duxerim, ut qui vult perverse, id est qui peccat, ipse quod meretur recipiat; nam animo volente corpus operari certum est: operatur ergo animus quaedam per se tantummodo cogitando, quaedam per corpus sibi subditum perpetrando: itaque volente animo corpus perficit: dignum est igitur ut sicut non dissentiunt in operando, ita non sint dispares in patiendo. Quid est enim quod tot morbis 115.1242D| atteritur et morte dissolutum scatet vermibus, putrescit, fatiscit, in pulverem redigitur, et multoties in nihilum deducitur, nisi natura? Interrogemus tot sepultorum cadavera, tot animantium, volatilium, repentium pisciumque examina, tot terrae nascentia, vel annuis, vel menstruis, vel quotidianis casibus decidentia, et ipso ruinae, corruptionisque suae inevitabili fine videbimus naturas puniri, naturas corrumpi, naturas dissolvi, et pene ad nihilum impelli.
 Hinc Augustinus in homilia 39 in Evangelium Joannis (tract. XLII), [ Propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis (Joan. VIII, 47): Iterum nolite attendere naturam, sed vitium. Sic sunt isti ex Deo, et non sunt ex Deo; natura ex Deo, vitio 115.1243A| non ex Deo; natura enim bona, quae ex Deo est, peccavit voluntate credendo quod diabolus persuasit, et vitiata est; ideo medicum quaerit, quia sana non est. Quod ergo ait Dominus: Qui est ex Deo, verba Dei audit propterea, vos non audistis, quia ex Deo non estis (Joan. VIII), non naturarum merita discrevit, aut praeter suam animam et carnem aliquam naturam in hominibus, quae peccato vitiata non esset, invenit.] + Quodque infers:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 7, sect. 2.) Θ Si ergo angelica natura in diabolo juste non sinitur puniri, quid mirum si humanam substantiam in hominibus etiam impiissimis eadem divina justitia prohibeat torqueri?

CORRECTIO. 115.1243B|

 + Satis tam auctoritatis quam beati Gregorii verbis ostensum est humanam substantiam, id est animam et corpus, ante diem judicii secretim, post vero pariter cruciari. Verum ne unius doctoris te singularitas offendat, ponamus etiam beatum Hieronymum, qui verba Isaiae prophetae fideliter explanans, hanc depromit catholicae veritatis sententiam (Hier. in Isa. cap. ult., v. ult.).
 [ Egredientur, et videbunt cadavera virorum qui praevaricati sunt in me. Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur, et erunt usque ad satietatem visionis omni carni (Isa. LXVI, 24): Omnis caro quae adoratura est in conspectu Domini, vel in Hierusalem coelesti, vel in omni loco in quo levantur 115.1243C| mundae manus, egredietur, ut videat cadavera hominum mortuorum qui praevaricati fuerunt in Deum. Quod vel de Judaeis intelligi potest, de quibus dictum est: Filios genui et exaltavi, ipsi autem me spreverunt (Isa. I, 2); vel de omnibus qui, habentes notitiam Dei in cordibus suis, aversi sunt in vanitatem, ut adorarent creaturam potius quam Creatorem (Rom. I, 25). Egredientur autem non loco, sed intelligentia. Neque enim cadavera mortuorum possunt intus esse cum Domino. Quod si omnis caro adoratura est Dominum, et e contrario cadavera virorum qui praevaricati sunt in Domino, aeternis tradentur ardoribus, in utramque partem verae carnis erit resurrectio. Vermis autem qui non morietur et ignis qui non exstinguetur a plerisque conscientia accipitur 115.1243D| peccatorum, quae torqueat in suppliciis constitutos: quare vitio suo atque peccato tanto [al., electorum] caruerint bono, juxta illud quod dicitur: Versatus sum in miseria, dum infigitur mihi spina (Ps. XXXI, 4); et in Proverbiis: Tinea ossium cor intelligens (Prov. XIV, sec. LXX); et iterum sub obelo: Sicut tinea vestimentum, et vermis lignum, sic moeror excruciat cor viri (Prov. XXV, 20). Ita duntaxat, ut non negent praevaricatorum et Deum negantium aeterna supplicia, dicente Domino in Evangelio: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Et in alio loco: Ligate manus ejus et pedes, et mittite eum in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium (Matth. XXII, 13). Si manus audivimus 115.1244A| et pedes, et tenebras exteriores, quae oculorum poena est lumen Dei non videntium; et fletum, qui utique et ipse ad oculos pertinet; et stridorem dentium: miror quosdam aereum corpus, et paulatim in auras tenues dissolvendum post resurrectionem introducere; quia Dominus potentia majestatis suae ad apostolos clausis ingressus est jannis (Joan. XX, 19, 26). Qui certe et ante resurrectionem pendulo super mare ambulavit incessu, et hoc ipsun apostolo praebuit Petro, ut qui fide ambulabat, infidelitate postea mergeretur (Matth. XIV, 25, 26, 29); cui dictum est: Quare dubitasti, modicae fidei? (Ibid., 31.) Ignis quoque juxta id accipiendus, quod et vermis, qui tandiu succenditur quandiu habeat materiam qua vorax flamma pascatur. Si quis igitur 115.1244B| habet in conscientia sua zizania, quae inimicus homo, dormiente patrefamilias, superseminavit, haec ignis exuret, haec vorabit incendium. Et omnia [al., omnium] sanctorum oculis eorum supplicia monstrabuntur, qui pro auro, et argento, et lapide pretioso, aedificaverunt super fundamentum Domini, fenum, ligna, stipulam, ignis pabulum sempiterni.]
 + Idem in libro decimo (cap. XXX, 20): [Vox Domini atque praeceptum omnibus nota fient, et fortitudo brachii illius cunctis patebit, quando retributionis tempus advenerit, flammae et turbinis, grandinisque magnitudine, et pondere lapidum deseretur. Super quo Ezechiel in prophetia Gog et Magog pleno sermone describit [al., scribit]: Ad vocis ejus imperium 115.1244C| pavebit Assur virga percussus (Ezech. XXXVIII, 31). Omnis impius, omnis imitator gentis inimicae, non quo in die judicii solus sit feriendus Assyrius, sed propter [al., quo per] Assyrium diabolum intelligamus. Denique sequitur: Et erit transitus virgae fundatus, quam requiescere faciet Dominus super eum (Isa. XXX, 32). Et est sensus: Nequaquam eum virga percutiet, et eam rursus levabit, ac more caedentium finem faciet verberandi; sed quasi fundatam et alta radice defixam in poenis ejus faciet permanere. Quod si ita intelligitur, ubi erit poenitentia diaboli: praesertim cum dicatur peccatoribus: Ite in ignem aeternum quem praeparavit Deus diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). In tympanis et citharis, et in bellis praecipuis expugnabit eos, daemones videlicet et 115.1244D| omnes impios cum gaudio omnium Dominus expugnabit. Ab heri quippe et a praeterito tempore praeparata est a rege Domino Trophet (Isa. XXX, 33), id est lata et spatiosa gehenna, quae eos aeternis urat ardoribus. Nutrimentum ejus et fomes ignis est, et ligna multa, id est flamma perpetua et supplicia peccatorum. Et quoniam sicut de camino et fornace ignis ardentis propheticus sermo praedixerat, servat metaphoram, ut statu et spiritu ac voluntate Domini hanc succendi sciamus, misto sulphure, quod flammas excitet, ut faciat acriora tormenta.]
 + Idem in libro sexto (cap. XIV, 18): [Igitur Nabuchodonosor quasi stirps inutilis incendio praeparatus, vel sicut sanies pollutus, et involutus iis qui 115.1245A| ab eo interfecti sunt gladio, et descenderunt usque ad fundamenta laci, detrahitur in profundum et ne cum iis quidem habebit consortium sepulturae, quos interfecit: alterius enim poenae est auctor delicti, et alterius qui ab auctore compulsus est. Iste est gladius quo vulnerati sunt plurimi et interfecti, de quo et in psalmo legimus: Nisi conversi fueritis gladium suum vibrabit: arcum suum tetendit, et paravit eum: et in ipso paravit vasa mortis, sagittas suas ardentibus effecit (Psal. VII, 13, 14). His videlicet qui in suum cor ignita diaboli jacula susceperunt, etc. Fundamenta autem laci pro lapidibus laci interpretatus est Symmachus, ut aliis verbis profundum et tartarum significaret inferni. Quasi cadaver putridum non habebis consortium, neque cum eis sepulturam [al., in 115.1245B| sepultura.] Tu enim terram tuam disperdidisti, tu populum tuum interfecisti (Isa. XIV, 21). LXX: Quoquomodo vestimentum sanguine non erit mundum, sic nec tu eris mundus, quia terram meam perdidisti, et populum meum interfecisti.--Sicut cadaver putridum, sive, ut Aquila transtulit, conculcatum, non habebis consortium sepulturae, nec cum his quidem quos interfecisti. Tu enim magister est, illi fuere discipuli: et cui plus creditum est, plus exigetur ab eo (Luc. XII, 48). Tu enim terram tuam disperdidisti, populum tuum occidisti, eos videlicet qui tibi sunt crediti gubernandi. Unde ad Salvatorem audet dicere: Haec omnia mihi tradita sunt, et dabo tibi ea, si procidens adoraveris me (Matth. IV, 9). Cadaver autem diaboli putridum ob magnitudinem peccatorum dubitare 115.1245C| non poterit, qui legerit peccatum esse fetidissimum, ipso peccatore dicente: Computruerunt, et corruptae sunt cicatrices meae a facie insipientiae meae (Psal. XXXVII, 6). Iste quia terram sibi creditam perdidit, et commissum sibi populum trucidavit, nequaquam eos vivos reservans Deo, sed socios suae praeparans sepulturae, propterea non erit nec vocabitur aeternum [al., nec vocabitur in aeternum semen pessimorum]. Porro juxta LXX hunc habet sensum: O Lucifer, qui mane oriebaris (Isa. XIV, 12), qui quando habebas opera virtutis et luminis, vestimentum eras Dei, et de te dici poterat: Amictus lumen sicut vestimentum [al., lumine sicut vestimento]: quia multos interfecisti gladio, qui descenderunt ad infernum, et eorum pollutus es sanguine, nequaquam vocaberis vestimentum 115.1245D| Dei, sed vestimentum cruore permistum, non maculatum atque pollutum, ut aliquid mundum [al., mundi] habere videaris, sed totum sanguine cruentatum. Et hoc notandum quod ad diabolum dicatur: sicut vestimentum commistum sanguine non erit mundum, sic et tu non eris mundus. Ubi sunt ergo qui dant diabolo poenitentiam, et dicunt illum posse mundari? Nec statim patebimus haeresi [al., fatemur haeresim], quae diversas asserit esse naturas; et aliam esse quae nunquam recipiat sanitatem. Non enim hoc vestimentum per se immundum est, et ita a Deo conditum, quo olim Deus vestiebatur; sed quia commistum est sanguine, et totum se polluit suo vitio, et malis accedentibus, non erit mundum. 115.1246A| Et propterea non erit mundum, quia terram Domini perdidit et populum ejus interfecit, terram Judaeae, terram confessionis, et sanctos quosque perdens atque interficiens: et ideo non manebit in aeternum. Unde et in Evangelio dicitur: Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41).]
 + Philippus in Expositione beati Job (lib. II, cap. 24): Dulcedo illius vermis; per antiphrasim dictum, quod est dulce sit vermibus, et ab eis infatigabiliter consumatur, sicut Evangelista vel sicut Isaias propheta de praevaricatoribus dicit: Vermis eorum non morietur et ignis eorum non exstinguetur (Isa. LXVI, 24). Talis igitur dulcedo erit ignis iniquis et odientibus Deum.]
 115.1246B| + Fulgentius in libro ad Petrum de Fide: [Homines vero, quia rationales facti sunt, et de se et de omnibus rebus quas in usum vitae praesentis acceperunt, rationem reddituri sunt Deo, et pro suorum actuum qualitate recipient aut poenam, aut gloriam: Omnes enim nos manifestari oportet ante tribunal Christi ut recipiat unusquisque propria corporis, prout gesserit, sive bonum, sive malum (II Cor. V, 10); tunc scilicet cum, secundum ipsius nostri Creatoris ac Redemptoris elogium, omnes qui in monumentis sunt, audient vocem ejus, et procedent, qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae; qui vero mala egerunt, in resurrectionem judicii (Joan. V, 28, 29), ut scilicet qui mala egerunt, eant in combustionem aeternam, cum diabolo semper arsuri principe omnium malorum; 115.1246C| qui vero bona fecerunt, eant in vitam aeternam, regnaturi sine fine cum Christo principe [al., rege] omnium saeculorum.]
 + In eodem: Singula vero corpora illis singulis suis animabus in resurrectione reddentur, quas in maternis, ut vivere inciperent, ventribus habere coeperunt; ut scilicet animae in illo examine justi judicis in eisdem singulis corporibus suis accipiant retributionem, sive regni, sive supplicii, in quibus sive bonam, sive malam qualitatem vitae praesentis habuerunt. Qualitas autem malae vitae ab infidelitate incipit, quae ab originalis peccati reatu initium sumit: in quo quisquis ita vivere incipit, ut ante finiat vitam quam ab ejus obligatione solvatur, si unius diei vel unius horae spatio anima illa vixit in corpore, 115.1246D| necesse est eam cum eodem corpore interminabilia gehennae supplicia sustinere, ubi diabolus cum angelis suis in aeternum arsurus est, qui et primus peccavit, et peccatum primus [al., primis] hominibus persuasit: ubi cum eo etiam fornicarii, idolis servientes, adulteri, molles, masculorum concubitores, fures, avari, ebriosi, maledici, rapaces et omnes qui opera carnis agunt, de quibus beatus dicit Apostolus: Quia regnum Dei non consequentur (Gal. V, 21), si ante hujus vitae terminum a viis [al., vitiis] suis malis conversi non fuerint, aeternis ignibus exurentur. Omnis enim homo qui in hoc saeculo usque ad finem iniquitatum dilectione [al., delectatione] et cordis obduratione permanserit: sicut hic 115.1247A| eum noxia criminum dilectio tenuit, sic cum sine fine sempiterna cruciatio retinebit. Erit enim etiam iniquorum resurrectio, sed sine mutatione [al., immutatione], quam solis fidelibus et ex fine juste viventibus daturus est Deus. Hoc est enim quod ait beatus Paulus: Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur (I Cor. XV, 51): ostendens autem justos divino munere commutandos, ait: Et nos immutabimur. Habebunt ergo iniqui cum justis resurrectionem carnis communem, immutationis tamen gratiam non habebunt, quae dabitur justis: quoniam a corporibus impiorum non auferetur corruptio, et ignobilitas, et infirmitas, in quibus seminantur: quae ob hoc morte non exstinguentur ut illud juge tormentum corpori atque animae sit mortis aeternae 115.1247B| supplicium.]
 + Et infra: [Ideo autem hic poenitentia fructuosa est quia potest hic homo deposita malitia bene vivere, et mutata voluntate injusta merita simul operaque mutare, et in timore Dei ea generare quae placeant Deo. Quod qui in hac vita non fecerit, habebit quidem poenitentiam in futuro saeculo de malis suis, sed indulgentiam in conspectu Dei non inveniet, quia etsi erit ibi stimulus poenitudinis [al., plenitudinis], nulla ibi erit correctio voluntatis: a talibus enim ita culpabitur iniquitas sua, ut nullatenus ab eis possit vel diligi vel desiderari justitia. Voluntas enim eorum talis erit, ut habeat in se semper malignitatis suae supplicium, nunquam tamen recipere possit bonitatis affectum. Quia, sicut illi 115.1247C| qui cum Christo regnabunt, nullas in se malae voluntatis reliquias habebunt, ita illi qui erunt supplicio ignis aeterni cum diabolo et ejus angelis deputati, sicut nullam ulterius habebunt requiem, sic bonam nullatenus habere poterunt voluntatem. Et sicut cohaeredibus Christi dabitur perfectio [al., profectio] gratiae ad aeternam gloriam, sic consortibus diaboli cumulabit ipsa malignitas poenam, quando exterioribus deputati tenebris, nullo illustrabuntur interiori lumine veritatis.]
 + Cassiodorus in Expositione psalmi VI (vers. 6): [Movere potest quare dicat, in morte nullum esse memorem Dei, dum vicina possit amplius ira judicis contremisci: sed bene perfidos dicimus immemores Dei, de quibus et Isaias: Non enim qui in inferno 115.1247D| sunt, laudabunt te; neque qui mortui sunt, benedicent te (Isa. XXXVIII, 18). Nam cum dicit Apostolus: In nomine tuo omne genu flectetur, coelestium, terrestrium et infernorum (Phil. II, 10), hic de solis infidelibus ac pertinacibus debet accipi dictum, qui nullam fiduciam confessionis suae habere promerentur. Merito ergo hic sibi festinat dimitti, quia post lucis occasum non restat nisi sola retributio meritorum]. + His tantorum Patrum concinnis catholicisque sententiis cuncta quae in sequentibus garrula loquacitate vel loquaci garrulitate efflas, orthodoxa animadversione truncata sunt: ideoque compendiosa brevitate attacta signanda sunt potius quam effusius repetenda. Quod ergo ais:

JOANNES SCOTUS. 115.1248A|

 (Cap. 16, num. 8, sect. 2.) Θ Non enim juste punitur, nisi quod delinquere convincitur.

CORRECTIO.

 + Verum est, et idcirco juste punitur anima et corpus, quia utraque delinquere cognoscuntur. Sed hoc cum de peccatoribus dicatur, non excedit regulam veritatis: verumtamen multos puniri et videmus et legimus, in quibus tua sententia omnino frustratur. Incipiamus quippe ab Abel protomartyre, et inveniemus in eo iniquitatem non esse punitam, sed eum aequitatis merito interfectum; cujus justitiam et liber Geneseos et ipse Dominus in Evangelio commendat (Gen. IV, Matth. XXIII, 35). Liber etiam prophetae 115.1248B| Samuelis, Achimelech cum caeteris sacerdotibus propter misericordiam David benevole impensam iniquitate Saulis necatos indicat (I Reg. XXII). Et ne multa ex veteribus revolvam, septem fratres liber Machabaeorum propter leges Dei, quas nullis terroribus relinquere voluerunt, tantis cruciatibus occisos intimat, ut horrorem legentibus audientibusque incutiat (II Mach. VII). Beatus Joannes Baptista in matris utero sanctificatus (Luc. I, 15), quo inter natos mulierum major non surrexit (Luc. VII, 28), unius mulierculae saltatui meretricio merces exponitur, et amputatione capitis funesti regis convivium deturpavit (Matth. XIV). Filius Dei Deus et Dominus noster Jesus Christus, qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus (I Petr. II, 22), tantis opprobriis 115.1248C| affectus novissime crucis patibulo, clavorum affixione suspensus exspiravit, nec quiescente saevitia persequentium, lancea latus ejus mundissimum aperitur. Petrus, pastor universalis Ecclesiae, Neronianam insaniam crucis appensione damnavit. Paulus, doctor gentium, Neronianum gladium cruentavit. Sic caeteri apostoli eorumque sequaces omnes usque in finem saeculi Domini nostri Jesu Christi martyres, nunquid sua iniquitate puniti, aut iniquitas in eis ulla punita, vel punienda creditur? At si Dei Filium punitum negare volueris, omnes divinorum eloquiorum paginae tuis vecordiis, repente ultroque obviant, inter quas, ut vocabulo punitionis, quod tanta delectatione persequeris, obsequamur. Liber Sapientiae ad Patrem Deum super Filii sui nece queritur dicens: 115.1248D| Eum quoque, qui non debet puniri, condemnas (Sap. XII, 15), quod de ipso intelligendum beatus Gregorius in libris Moralibus exponit. Et Psalmista: Captabunt in animam justi, et sanguinem innocentem condemnabunt (Ps. XCIII, 21). Audis tot sanctorium examina pro confessione veritatis et aequitatis oppetere, et audes dicere humanam substantiam non puniri? Rursus quod adjungis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 9, sect. 2.) Θ Nullius hominis invenitur iniquitas, nisi suae propriae voluntatis culpabilis perversitas, quae verissime natura non est, quia ex Deo omnium creatore in nulla substantia est creata: juste igitur punita fit misera.

CORRECTIO. 115.1249A|

 + Si neque natura neque substantia est creata, quomodo punitur, aut fit misera? Id quod omnino non est, qualiter vel puniri potest, vel fieri miserum? Aut quod beatitudinem nunquam habuit, quatenus miseriae subjacebit? Proinde quod ex verbis beati Augustini tuam sententiam confirmaturus annectis, reparaturus inquientis in multis quod ipse fecit, puniturus in multis quod ipse non fecit, nequaquam tuae perversitati suffragatur; quoniam punitio vitiorum ea potius regula, quam supra delibavimus, debet intelligi, ut merito vitiorum puniatur amator patratorque vitiorum: non enim poenam sentit, quod omnino non est sed quod aliquatenus est. Quid, quaeso, puniebatur in trangressoribus veteris 115.1249B| legis etiam temporaliter diversis modis poenarum divinitus indictarum, nisi natura. Hinc Augustinus in Epistola ad Galatas (cap. III, 12): [ Lex, inquiens, non est ex fide, sed qui fecerit ea vivet in illis. Non ait, Qui fecerit eam, vivet in ea, ut intelligas legem in hoc loco pro ipsis operibus positam; qui autem vivebant in his operibus, timebant utique ne si non ea fecissent, ut lapidationem vel crucem hujusmodi paterentur. Ergo qui fecerit ea, inquit, vivet in illis, id est habebit praemium, ne ista morte puniatur.] + Idem, in lib. XXI de Civitate Dei (cap. 24): [Ninivitae quippe in hac vita egerunt poenitentiam (Jonae III); et ideo fructuosam, velut in hoc agro seminantes, in quo Deus voluit cum lacrymis seminari, quod postea cum laetitia meteretur. Et tamen quis 115.1249C| negabit quod Dominus praedixit in eis fuisse completum, nisi parum advertat quemadmodum peccatores Deus non solum iratus, verum etiam miseratus evertat? Evertuntur enim peccatores duobus modis, aut sicut Sodomitae (Gen. XIX, 24), ut pro peccatis suis ipsi homines puniantur; aut sicut Ninivitae (Jonae III, 5), ut ipsa hominum peccata poenitendo destruantur.] + Item sequeris:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 10, sect. 3.) Θ Cum itaque omnium hominum universam naturam in primo homine Deus condiderit, quod in ipsa naturaliter creatum est nullo modo potuit naturalem legem Creatoris transire: non igitur in illo peccavit quod in illo Deus creavit.

CORRECTIO. 115.1249D|

 + Animam et corpus hominis Deus creavit, quae pariter peccaverunt, anima volendo et pomum interdictae arboris concupiscendo, et corpus inobedientissime comedendo; quae sicut utraque Deus fecit, ita utraque peccaverunt, animus volens, et corpus iniquissime obsequens, quia sicut est animi velle, ita est corporis operari. Si enim voluntas perseveratura non est, necesse est alicujus naturae voluntas sit. Est igitur animi velle, et voluntate, id est motu suo, vel se, vel corpus suum ad haec vel illa movere: quo conficitur ut ejus sit peccasse cujus fuit et velle. Nunquam enim voluntas nisi in natura et ex natura, quam Deus, summa et incommutabilis voluntas, 115.1250A| condidit, invenitur. De qua re jam supra sententiam beati Augustini posuimus ex libro ejus Enchiridion (cap. 15), qua dicit quod [ex bona hominis natura oriri voluntas et bona potest et mala, nec fuisse prorsus unde primitus oriretur voluntas mala, nisi ex angeli et hominis natura bona.]
 Qui etiam in eodem haec est prosecutus (cap. 25): [Verum haec communia mala sunt et hominum et angelorum pro sua malitia Dei justitia damnatorum. Sed homo habet et poenam propriam, qua etiam corporis morte punitus est. Mortis ei quippe supplicium Deus comminatus fuerat si peccaret: sic enim munerans libero arbitrio, ut tamen regeret imperio, terreret exitio, atque in paradisi felicitate, tanquam in umbra vitae, unde justitia custodita in meliora 115.1250B| conscenderet, collocavit. Hinc post peccatum exsul effectus, stirpem quoque suam, quam peccando in se tanquam in radice vitiaverat, poena mortis et damnationis obstrinxit, ut quidquid prolis ex illo, et simul damnata, per quam peccaverat, conjuge, per carnalem concupiscentiam, in qua inobedientiae poena similis retributa est, nasceretur, traheret originale peccatum, quo traheretur, per errores doloresque diversos, ad illud extremum cum desertoribus angelis, vitiatoribus, et possessoribus, et consortibus suis, sine fine supplicium. Sicut per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors, et ita omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt (Rom. V, 12): mundum quippe appellavit eo loco Apostolus universum genus humanum. 115.1250C| Ita ergo se res habebat: jacebat in malis, vel etiam volvebatur, et de malis in mala praecipitabatur totius generis humani massa damnata; et adjuncta parti eorum, qui peccaverant, angelorum, luebat impiae desertionis dignissimas poenas. Ad iram quippe Dei pertinet justam quidquid caeca et indomita concupiscentia faciunt libenter mali, et quidquid manifestis apertisque poenis patiuntur inviti.] + Deinde adjungis et dicis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 11, sect. 3.) Θ In quo tamen omnes peccaverunt, ac per hoc in ipso omnes moriuntur, et consequenter omnes puniuntur, proinde rectissime creditur. Quemadmodum in illo Deus generalem humani generis creare voluit substantiam, 115.1250D| ita et omnium hominum propriam substituit voluntatem. Si enim in uno communis omnium et corporalis et spiritalis naturae humanae plenitudo sit constituta, necessario ei inerat singulorum voluntas propria. Non itaque in eo peccavit naturae generalitas, sed uniuscujusque individua voluntas.

CORRECTIO.

 + Caro quidem natura est, animam nullus naturam dubitat, voluntas, quia natura non sit, satis et ratione et auctoritate monstratum est. Non igitur voluntas filii ex voluntate parentum gignitur, sicut caro prolis ex carne prodire genitorum minime dubitatur. Non ergo voluntate in Adam omnes posteri peccaverunt. quam nec ab illo naturaliter traxerunt: sed 115.1251A| tota natura, propria ejusdem protoplasti voluntate vitiata, quae non est utique vitium, sed sponte semel vitiata, nihil prorsus ex se nisi vitiatum gignere potuit, quidquid naturali commistione propagavit. Unde et Apostolus: Non, inquit, per unam vel unius voluntatem, in omnes voluntates mors pertransiit, nec in quam omnes peccaverunt, sed per unum hominem in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt (Rom. XII, 5). Qui cum nulla necessitate naturae, sed voluntate peccaverit, ita se, id est naturam suam, animam videlicet et carnem, peccando vitiavit, ut nihil ex ea complexu naturali nisi vitiatum prodire possit. Quod in motu pudendo membrorum genitalium post eorumdem protoplastorum inobedientiam declaratum est, qui nunquam suae nuditatis 115.1251B| antea erubuisse sibique perizomata consuisse referuntur (Gen. III, 7). Natura itaque membrorum genitalium voluptuose ac concupiscentiabiliter mutuo sexu commista, omnino quamvis non absque voluntate, peccare convincitur, quae tam improbabili motu deservire nequiter comprobatur. Audi: Nunc tandem certe Pelagianum, Coelestianum, imo si ita dici possit, Julianum te esse pronuntio, qui post damnatam olim consensu mundi totius eorum haeresim, novus, ut ita dixerim, sopitorum cinerum exsuscitator emergis, et naturale atque originale peccatum humani generis abjuras, ut gratiam gratuitam auferas. Illi enim dixerunt eadem insania, imitatione peccatum Adae transisse in posteros, non natura: quemadmodum veritas in Apostolo et per Apostolum 115.1251C| clamat: quorum tu sequacissimus voluntate, non natura identidem clamitare probaris. Cum enim constet, hodieque Evangelio Domini nostri Jesu Christi ubique gentium refulgente, vix provectioris aetatis, sed omnes pene parvulos infantilis aetatis ad sacramenta baptismatis deportari, quid in eis peccati propriae voluntatis diluitur quam necdum aetatis accessu habere valuerunt? Habet igitur inconvulsum fides catholica, non in eis mundari privatum, sed originale, naturale avitumque peccatum; quod non propria cujusque nascentis, sed protoplastorum voluntate commissum, ita se omnemque ex se posteritatem concupiscentialiter processuram vitiavit, ut aeterna damnatione teneatur obstricta, nisi succurrentis gratiae fuerit miseratione liberata. Non enim 115.1251D| diceretur naturale peccatum, si non esset etiam naturae, jam tamen vitiatae, non tantummodo voluntatis, quam non esse naturam, etiam te adnitente, jam dictum est. Itaque, aut nega cum Pelagianis naturale peccatum, et everte Apostolum dicentem: Fuimus enim natura filii irae sicut et caeteri (Eph. II, 3), omnesque catholicos obrue; aut, quod optamus, veritatem naturalis, proindeque originalis peccati recipe, et te sinceritati fidei Christianae ascisce.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 12, sect. 3.) Θ Siquidem si ea natura delinqueret, cum una sit, tota profecto periret; sed non periit, quando medicamentum vulneris, hoc 115.1252A| est substantia Redemptoris, in ea remansit incorruptum, praeter quod omnes peccaverunt simul in homine uno: non enim ille peccavit in omnibus, sed omnes in illo; sicut enim ille habebat propriam voluntatem, ita et proprium peccatum. Et quemadmodum in illo unusquisque potuit proprium committere delictum, in nullo quippe vindicatur juste alterius peccatum, proinde in nullo natura punitur, quia ex Deo est, et non peccat. Motus autem voluntarius libidinose utens naturae bono, merito punitur, quia naturae legem transgreditur, quam procul dubio non transgrederetur, si substantialiter a Deo crearetur. Hinc aperte colligitur in impiis supplicia non perpeti quod Deus fecit, sed quod superbia vitiose invenit: libido siquidem perversae voluntatis cruciatur, dum ea duae male 115.1252B| aut indigne appetit, habere non sinitur.

CORRECTIO.

 + Quamvis abunde his tuis pravitatibus responsum sit, illud tamen in eis primo perpendi oportet quod voluntatem a substantia secernere videaris, quam primis tui operis partibus essentiam obstinatissime affirmabas. Sed si natura non est, quo pacto a Deo substitutam in homine dixeris nequaquam video: nam si natura non est, quomodo sicut natura ad omnes transiit? Et de natura quidem corporis, quod in illo uno omnium hominum fuerit, nullus ambigit: nascitur enim de carne caro; sed utrum et anima similiter de anima nascatur magna quaestio est, et a Patribus diu multumque discussa, sed absque 115.1252C| certa definitione relicta. Quapropter quidquid de voluntate (quam constat per se non esse naturam sed naturae, id est animae motum spontaneum) agis, frivolum prorsus et veritati contrarium judicatur: quippe cum voluntas sicut per se non esse, ita per se velle, id est moveri, non possit, et quidquid voluntate agitur, volenti procul dubio imputetur. Vult autem animus, et cum perverse vult, ipsius perversitatis merito jure punitur.
 Si natura non peccat, arguis mendacii Apostolum, qui de Deo Patre dicit quia miserit Filium suum in similitudine carnis peccati (Rom. VIII, 3), qui nunquam habuit carnem quae esset similitudo carnis peccati, id est nostrae, si natura, quod est homo, id est anima et caro, non peccat. Bifariam igitur mentitum 115.1252D| deprehendis Apostolum, quod et Filius Dei non habuerit similitudinem carnis peccati, id est veram carnem. Et quod nulla sit, id est nostra caro peccati, quae originaliter ac naturaliter nullum trahat peccatum. Nec advertis, vel forte a nemine adverti autumas, quanta id absurditas, imo impietas, consequatur: si enim natura non peccat, ergo nec homo peccat; si homo non peccat, ergo nec Dei Filius Dominus noster Jesus Christus a caeteris hominibus, excepta generationis et nativitatis singularitate, dispescit: si hac exceptione secreta, in nullo a caeteris mortalibus differt, falsum est quod ait Propheta: Quoniam quis in nubibus aequabitur Domino, similis erit Domino in filiis Dei? (Psal. 115.1253A| LXXXVIII, 7.) Si enim natura, id est homo, non peccat, aequales sunt proprius Dei Filius et adoptivi filii Dei; quod quia omnes pene blasphemias superat, fatendum est testimonio veracis Apostoli carnem nostram carnem esse peccati, id est cum peccato generatam, conceptam et editam. In cujus similitudine, id est veritate carnis cum peccato nec genitae, nec conceptae, nec editae, miserit Deus Pater Filium suum. Et ne usitatissima vobis pravitate baccheris in aliud apostolica verba deflectens, audi sequentia, ut de peccato, inquit, damnaret peccatum in carne, hoc est, ut de carne sua quam instituerat esse hostiam pro peccato, damnaret peccatum, nostrae carni ingeneratum, a quo, praeter ipsam solam, nulla nostra caro expers, nulla exsors nunquam post 115.1253B| protoplastorum inobedientiam, justamque tremendi judicis animadversionem, potuit, potest aut poterit generari. Itaque si quidem absque ulla formidatione fatendum est, caro proprii Filii Dei similitudo fuit carnis peccati, id est non cum peccato sata, concepta et edita, sine quo caro peccati, id est nostra, nec seri, nec concipi, nec edi valet, sequitur ut natura, quae est caro peccati, videlicet nostra caro, peccare convincatur. Quoniam quis in nubibus aequabitur Domino, similis erit Domino in filiis Dei? (Psal. LXXXVIII, 7.) Inconcusse quippe fides catholica tenet et praedicat Filium Dei in hoc, excepta deitatis eminentia, a caeteris hominibus discerni, quod nec concupiscentialiter, nec sexuum commistione, sed sola sancti Spiritus operatione conceptus, 115.1253C| nulla originalis noxae potuerit noxiatione vitiari. Ideoque tam conceptione quam nativitate, et vitae processu, omnis peccati immunis solus liber potuit inter mortuos esse (Psal. LXXXVII, 6), cujus naturali munditia omnes nostrae naturales affectivaeque immunditiae tergerentur.
 Peccavit itaque in primo homine naturae generalitas, id est anima concupiscens illicitum, et corpus suae animae concupiscentiis obsecundans. Non enim voluntatem ex voluntate nasci, vel per traducem in propaginem diffundi, recte possumus dicere, cum non sit natura, sicut recte dicimus, hominem ex homine, quod est natura. Ac per hoc tota perierat, quia tota deliquerat; et quia tota perierat, tota a Dei Filio veraciter misericorditerque suscepta est. Tota autem 115.1253D| suscepta est, id est, ut tota liberaretur; tota vero liberata est, quia tota in Dei Filio passionem perpessa est. Tota in eo tormentum, tametsi indebite, pertulit, quia et corpus cruciatibus attritum sepulturaeque mandatum est, et anima, relicto ad tempus corpore, liberrima inferos penetravit. Tota item libera est, quia citae resurrectionis gloria de corruptione ad incorruptionem, de morte ad vitam, de mortalitate ad immortalitatem transiit. Non itaque in Dei Filio voluntas punita est, quae nulli unquam pravitati fuit obnoxia, sed natura, quam in Adam perditam in seipso mirabili dignatione reparavit et liberavit. Sicut enim paulo ante praemisimus, nullatenus in eo et quibusdam membris ejus iniquitas est 115.1254A| punita, sed natura: in quo, ut diximus, ideo natura punita est, quia natura perierat, dicente ipso: Venit enim Filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat (Matth. XVIII, 11). Si enim non natura perierat, sed voluntas nequam, necessarium fuerat a Dei Filio naturam suscipi, sed id tantummodo quod perierat, id est voluntatem. Perierat autem anima, quae a beatitudine extorris diutissime exsulabat; perierat et corpus, quod in pulverem, unde sumptum fuerat, fatiscebat: sed utrumque reparatum est, quia et anima beatitudini, et corpus incorruptioni per Mediatoris humilitatem ineffabilem restituitur.
 Ambrosius exponens in Epistola ad Corinthios Apostolum dicentem (I Cor. XI, 26): Mortem Domini 115.1254B| annuntiantes donec veniat [Quia enim, inquit, morte Domini liberati sumus, hujus rei memores in edendo et potando carnem et sanguinem, quae pro nobis oblata sunt, significamus, Novum Testamentum in his consecuti, quod est nova lex, quae obedientem sibi tradit coelestibus regnis: nam et Moyses accepto sanguine vituli in patera, aspersit filios Israel dicens: Hoc est Testamentum quod disposuit Deus ad vos (Exod. XXIV, 6-8). Hoc figura fuit Testamenti quod Dominus Novum appellavit per prophetam, ut illud Vetus sit quod Moyses tradidit. Testamentum ergo sanguine constitutum est, quia beneficii divini sanguis testis est in cujus typum nos calicem mysticum sanguinis ad tuitionem corporis et animae nostrae percipimus, 115.1254C| quia sanguis Domini sanguinem nostrum redemit, id est totum hominem salvum fecit. Caro enim Salvatoris pro salute corporis, sanguis vero pro anima nostra effusus est, sicut prius praefiguratum fuerat a Moyse (Hebr. IX). Sic enim ait: Caro, inquit, pro corpore vestro offertur, sanguis vero pro anima (Levit. XVII, 11), ideoque non manducandum sanguinem. Si igitur apud veteres imago fuit veritatis, quae nunc apparuit et manifestata est in Salvatoris adventu, quomodo haereticis contrarium videtur Vetus Novo, cum ipsa sibi invicem testimonio sint?
 + Beda in Expositione Genesis: Et quidem, ipsi sibi fecerant perizomata de foliis fici, quibus pudenda tegerent (Gen. III, 7); sed Deus facit illis tunicas 115.1254D| pelliceas quibus omne corpus illorum induat, quia ipsi, perdita per praevaricationem gloria innocentiae, praetendere sibi velamen excusationis, qua suam culpam in Conditorem transfunderent, et ipse Conditor illos per sententiam justi judicii, oblato statu vitae immutabilis, in anima simul et carne mulctavit poena mortalitatis.]
 + Memento quid beatus Augustinus dixerit (Enchirid., cap. 30): [Quid enim boni operatur [al., operari potest] perditus, nisi quantum fuerit a perditione reparatus [al., liberatus]? Nunquid libero voluntatis arbitrio? Et hoc absit: nam libero arbitrio male utens homo, et se perdidit et ipsum.
 + Idem in epistola ad Vitalem: [Et sic eripit vasa 115.1255A| ejus quaecunque praedestinavit eripere, arbitrium eorum ab ejus liberans potestate, ut illo non impediente credant in istum libera voluntate, proinde hoc opus est gratiae, non naturae. Opus est, inquam, gratiae, quam nobis attulit secundus Adam, non naturae, quam totam perdidit in semetipso primus Adam.]
 + Se enim perdidit, id est naturam suam, quod est anima et corpus. Hoc ergo perferat, quia hoc utique peccaverat; et quia hoc totum peccaverat, propterea totam massam corruperat, ut nihil ex ea naturali conjunctione maris et feminae nisi corruptum, ac per hoc morti subditum, nasceretur: et propterea juste alterius, id est primi hominis, peccatum in altero, id est prole illius, quae est totum genus humanum, vindicatur, quia corruptionem paternae 115.1255B| radicis tota naturaliter soboles traxit ex genere. Certe in parvulis nullam voluntatis vel actionis propriae singularitatem asserere poteris, qui tamen omnes extra baptismi gratiam morientes, non suo, sed protoplasti peccato perpetua plexione damnantur.
 Hinc Augustinus in libro Enchiridion (cap. 46): [Parentum quoque peccatis parvulos obligari, non solum primorum hominum, sed etiam filiorum [al., suorum], de quibus ipsi nati sunt, non improbabiliter dicitur. Illa quippe divina sententia: Reddam peccata patrum in filios (Deut. V, 9), tenet eos utique, antequam per regenerationem ad Testamentum Novum incipiant pertinere. Quod Testamentum prophetabatur, cum diceretur per Ezechielem non accepturos 115.1255C| filios peccata patrum suorum, nec ulterius futuram in Israel parabolam illam: Patres manducaverunt uvam acerbam, et dentes filiorum obstupuerunt (Ezech. XVIII, 20). Ideo enim quisque renascitur, ut solvatur in eo quidquid peccati est cum quo nascitur: nam peccata quae male agendo postea committuntur, possunt et poenitendo sanari, sicut etiam post baptismum fieri videmus. Ac per hoc non ob aliud est instituta regeneratio, nisi quia vitiosa est generatio; usque adeo ut etiam de legitimo matrimonio procreatus dicat: In iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis mater mea me in utero aluit (Psal. L, 7). Neque hic dixit, in iniquitate vel peccato, cum et hoc recte dici posset; sed iniquitates et peccata dicere maluit. 115.1255D| Quia et in illo uno, quod in omnes homines pertransiit, quodque [al., atque] tam magnum est, ut eo mutaretur et converteretur in necessitatem mortis humana natura, reperiuntur, sicut supra disserui, plura peccata et alia parentum, quae etsi non ita possunt mutare naturam, reatu tamen obligant filios, nisi gratuita gratia et misericordia divina subveniat.]
 + Audis parentum peccatis parvulos obligari, et dicis in nullo vindicari juste alterius peccatum? Audis naturam morte punitam, et dicis in nullo naturam puniri? Verissime itaque dicitur in impiis supplicia perpeti quod Deus fecit, id est totam humanam substantiam, sed merito peccati, quod tota commisit. 115.1256A| Alia est ergo cruciatio perversae voluntatis, dum ea quae male aut indigne appetit, habere non sinitur, quod tamen ad cruciatum volentis refertur; alia cum hic vel postmodum anima et corpus manifestis atque evidentibus tormentis afficitur. Intueamur sane cujuscunque maris semen in femina seminantis, quod naturam esse nunquam negabis, videlicet ex natura, id est carne serentis prodiens, exceptorio uteri muliebris infusum, quae in eo voluntas? Certe inanimum esse semen masculi quando profunditur, nullus diffitetur: ubi ergo voluntas in semine? Nam voluntatem animi esse, quis nesciat? Cum ergo in serenda prole constet solum semen inanime seminari, et post per intervalla temporum illud a conditore universitatis coagulari, coagulatum in membra propria delineari, 115.1256B| delineatum formari, formatum solidari, solidatum spiraculo vitae animari? Nimirum constat nequaquam sibi velle prius inesse, quam id videlicet animam auctoris munere consequatur, cujus proprie velle non dubitatur. Clamat tamen Propheta ingemiscens, et dicit: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea (Psal. L, 7). Concipi autem semen nullus ignorat, quod cum absque contradictione bonum, quia omnis creatura Dei bona, mundumque sit: omne quippe bonum mundum, et nullum mundum non bonum: quaerendum est quare se in iniquitatibus conceptum deploret. Non enim in suis, quae per propriam voluntatem adhuc nulla sunt, sed procul dubio in primi propagatoris nostri, ex quo cum humana substantia jure 115.1256C| damnata iniquitatem nascendo trahimus, quam nullatenus nisi renascendo evadimus. Hoc tamen ipsum semen beatus Job immundum vocare non metuit, cum dicit: Quis potest facere mundum de immundo conceptum semine? Nonne tu qui solus es? (Job XIV, 4.) Quare, quaeso, immundum? cum Dominus pastori Ecclesiae dicat: Quod Deus mundavit, tu ne commune dixeris (Act. XI, 9); et in Evangelio: Non ea quae intrant in os coinquinant hominem, sed quae de corde exeunt, ea coinquinant hominem (Matth. XV, 11). In semine vero, quod seritur, nullam inesse propriam volendi possibilitatem atque scientiam quis nesciat? Unde ergo immundum est? Nunquid ex eo quod est creatura Dei? Absit. Restat igitur ut ex traduce iniquitatis primigenae immundum fateamur, quod ex 115.1256D| dignitate primae conditionis mundum catholica tenet et convincit Ecclesia. Patet itaque reatu paternae transgressionis immundum seri, concipi et nasci, quod puritate primae creationis mundum factum nullus nisi expers veritatis ignorat aut negat.
 Hinc Gregorius in Moralium libro undecimo (cap. ult., in fine). [Is qui per se solus est mundus, mundare praevalet immunda. Homo enim in corruptibili carne vivens, habet tentationum immunditias impressas in semetipso, quia nimirum eas traxit ab origine. Ipsa quippe propter delectationem carnis ejus conceptio immunditia est: unde et Psalmista ait: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Psal. L, 7). Hinc est ergo quod plerumque 115.1257A| tentatur et nolens; hinc est quod immunda quaedam in mente patitur, quamvis et judicio reluctetur, quia conceptus de immunditia, dum ad munditiam tendit, hoc conatur vincere quod est. Quisquis autem occultae tentationis motus atque immunditiam cogitationis evinceret, nequaquam sibi suam munditiam tribuat, quia de immundo conceptum semine nullus facere mundum potest, nisi is qui mundus per semetipsum solus est (Job XIV, 4). Qui ergo jam ad locum munditiae mente pervenit, conceptionis suae viam respiciat, per quam venit, atque inde colligat quia ex sua virtute non habet munditiam vivendi, cui de immunditia factum est initium subsistendi.] + Quodque infers:

JOANNES SCOTUS.

 115.1257B| (Cap. 6, num. 13, sect. 4.) Θ Quod si nullam naturam puniri ratio suasit, necessario nullam naturam punire suadebit. Neque enim creatrix. Neque creata punit creatam, quia nulla substantia alterius substantiae contraria esse potest.

CORRECTIO.

 + Sufficit huic phantasiae dissolvendae Veritatis elogium, quo dicit: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere; sed potius eum timete qui habet potestatem et animam et corpus perdere in gehenna (Matth. X, 28); et item: Ite in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Quod utique hominibus, id est naturis, dicturus est, non per se voluntatibus, 115.1257C| quae per se esse non possunt, quia naturae non sunt. Porro de originalis peccati damnatione, cujus merito justissima Dei sententia universum genus humanum morti fecit obnoxium, quantum Pelagianis patribus tuis faveras in promptu est: unde plura dicere supersedimus, quia satis superque a Patribus inde actum terminatumque cognovimus. Substantias vero substantiis contrarias, multa documenta sunt: et ut caetera praeteream, perspicuum est aquam igni, ignem aquae lignisque et caeteris terrestribus materiis: contrarium venenum homini, salivam hominis diu jejunantis serpenti, hominem homini, diabolum homini, et caetera hujusmodi. Deum vero naturis a se creatis in tantum non esse contrarium, in quantum ab eo creatae sunt; in eo autem quod ab eo superbiendo 115.1257D| discedunt, non solum rationabilibus, verum etiam irrationabilibus adeo contrarius justitiae aequitate ostenditur, ut illas jure praevaricationis transgressione plectat, et has illarum merito vel perdat vel in deterius commutet: ut in diluvio, Sodomis et multis aliis terrarum orbis partibus factum legimus faciendumque in judicio credimus et exspectamus. Dicit etiam Apostolus: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Haec enim sibi invicem adversantur, ut non quaecunque vultis, illa faciatis (Gal. V, 17); et item: Video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captivum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis (Rom. VII, 23).

JOANNES SCOTUS. 115.1258A|

 (Cap. 16, num. 14, sect. 4.) Θ Quae, inquis, ratio hinc maxime probatur quod nullius peccati auctoritas, nisi mendosissime impiissimeque, ad Deum refertur; ac si peccatum esset ex natura, natura autem ex Deo, profecto peccatum ex Deo esse sequeretur.

CORRECTIO.

 + Nunquid peccata regis Manasse, quae tam multa fuisse leguntur, recte patri ejus, viro justo et sancto, deputanda sunt? (IV Reg. XXI.) Nempe Manassem ex Ezechia natum nullus ignorat, peccata autem quae Manasses impiissime patravit, nullatenus ex Ezechia prodierunt. Falsum est igitur quod proponis, ut ideo sequatur peccatum esse ex Deo quod est ex natura, 115.1258B| quod natura ex Deo sit. Non enim juste Deo nostra facinora ascribuntur, ex quo nos, id est naturam nostram, esse non dubitatur. Certe libertatem arbitrii Deus homini largitus est, et eadem arbitrii libertate homo peccavit: nunquid ideo deputabitur Deo vitium liberae voluntatis, quia donator ejus, id est liberae voluntatis, certissime creditur? Est igitur natura omnis ex Deo, vitium vero ex natura, cujus merito natura punitur. Dixerat eadem quondam Coelestius, Pelagii discipulus, qui tecum naturae tribuebat, ut eam ab omni vitio post peccatum extorrem assereret, voluntatique soli quidquid mali fieret, attribuere nullatenus formidaret, cui tamen a Patribus responsum est: peccatum non esse vitium naturae in primo homine, sicut eam Deus condidit, 115.1258C| quasi in ea et cum ea conditum, sed sicut sua voluntate propria depravata est ac vitiata: quo pacto igitur solius voluntatis peccatum esse dicitur, cum voluntas per se substantia non sit? Si ergo natura non est, sequitur ut per se sicut non subsistere, ita nec velle boni aliquid vel mali nec operari possit. Est autem voluntas naturae alicujus, vult ergo natura, vel bonum ex Deo, vel malum ex se. Est igitur peccatum naturae vitiatae atque depravatae, volentis quod vel conditor prohibuit, vel ratio et probitas dissuasit. Quocirca jure punitur natura, cujus est totum quod sua propria voluntate delinquitur. Unde et Apostolus monet: Non regnet peccatum in vestro mortali corpore, ut obediatis concupiscentiis ejus. Sed neque exhibeatis membra vestra arma iniquitatis peccato, sed 115.1258D| exhibete vos Deo tanquam ex mortuis viventes, et membra vestra arma justitiae Deo (Rom. VI, 12, 13). Et rursum: Omnes enim nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bonum, sive malum (II Cor. V, 10). Et iterum: Nescitis quoniam corpora vestra membra Christi sunt. Tollens ergo membra Christi faciam membra meretricis? Absit. An nescitis quoniam qui adhaeret meretrici, unum corpus efficitur: Erunt enim, inquit, duo in carne una (Ibid. 15, 16). Et Dominus per Prophetam: Anima quae peccaverit, ipsa morietur (Ezech. XVIII, 4). Hac ratione syllogismus tuus non verissimus, sed mendosissimus; non piissimus, sed impiissimus, et charitatis et catholicae fidei non 115.1259A| plenissimus, sed inanissimus, cassatur, quem sic proposuisti:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 15, sect. 4.) Θ Omne bonum aut Deus est, aut ex Deo factum est; omne quod ex Deo factum est, nullum vitium boni efficit: omne igitur bonum nullum vitium boni efficere potest. Et reflexim: Nullum vitium igitur boni ex bono est. Omne peccatum quia malum est, vitium boni est: omne vitium boni ex bono non est: omne igitur peccatum, quia malum est, ex bono esse non potest. Omnis creatura rationis particeps magnum bonum est: ex nullo bono malum: ex nulla igitur creatura rationis participe peccatum est.

CORRECTIO.

 115.1259B| + Multo ante verba beati Augustini posuimus, quibus tuus iste syllogismus mendacii deprehenditur dicentis (August., Enchir. cap. 13): [Quid est autem malus homo nisi mala natura, quia homo natura est. Porro si homo aliquid bonum est quia natura est, quid est malus homo nisi malum bonum? Tamen cum duo ista discernimus, invenimus nec ideo malum quia homo est, nec ideo bonum quia iniquus est; sed bonum quia homo, malum quia iniquus.] + Et infra (cap. 14): [Et haec duo contraria ita simul sunt, ut si bonum non esset in quo malum esset, prorsus nec malum esse potuisset: quia non modo ubi consisteret, sed unde oriretur corruptio non haberet nisi esset quod corrumperetur; quod nisi bonum esset, nec corrumperetur; quoniam nihil est 115.1259C| aliud corruptio quam boni exterminatio. Ex bonis igitur mala orta sunt, et nisi in aliquibus bonis non sunt, nec erat alias unde oriretur ulla mali natura. Nam si esset, in quantum natura esset, profecto bona esset; et aut incorruptibilis natura magnum esset bonum, aut etiam natura corruptibilis nullo modo esset, nisi aliquod bonum, quod bonum corrumpendo posset ei nocere corruptio (cap. 15). Sed cum mala ex bonis orta esse dicimus, non putetur hoc Dominicae sententiae refragari, qua dixit: Non potest arbor bona fructus malos facere, et caetera: non potest enim (sicut Veritas ait) colligi uva de spinis (Matth. VII, 18, 16), quia non potest uva nasci de spinis; sed ex bona terra et vites nasci posse videmus et spinas. Eo [al., Et eodem] modo tanquam arbor mala 115.1259D| fructus bonos, id est opera bona, non potest facere voluntas mala; sed ex bona hominis natura oriri voluntas et bona potest et mala; nec fuit prorsus unde primitus oriretur voluntas mala, nisi ex angeli et hominis natura bona.] + Qua sententia evacuatur nihilominus quod ad probationem propositi syllogismi adhibueras dicens:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 16, sect. 5.) Θ Hinc ipsa Veritas ait: Bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bona; malus homo de malo thesauro cordis sui profert mala (Matth. XII, 35). Ac si diceret: Omne bonum quod ex cogitatione sua bona bonus homo profert, 115.1260A| ex bono thesauro donatur, id est, ex eo in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Col. II, 3): Omne malum, quod cogitatione sua mala malus homo profert, ex malo thesauro est, superbia scilicet quae est initium omnis peccati (Eccli. X, 15).

CORRECTIO.

 + Haereticis semper fuisse moris ut rectitudinem sanctae Scripturae ad suos detorquerent errores, tum omnes catholici doctores, tum vel maxime B. Gregorius in libris Moralium affatim demonstrat, quemadmodum in hac tua non expositione, sed depravatione fecisse convinceris. Non enim dixit, ex cogitatione sua, sed ex thesauro cordis, ubi multitudinem bonarum cogitationum piarumque voluntatum sanctam congeriem voluit intimare. Et rursum non dixit, 115.1260B| donatur a Deo, quamvis iste pius thesaurus non nisi ab illo percipiat quod haberi possit, sed profert, quae personae et actus multum inter se differunt: aliud est enim et alterius proferre, aliud alteriusque donare. Similiter mali hominis thesaurus non una sola cogitatione, sed multis pravarum cogitationum tumultibus comprehenditur. Nec ex sola superbia, sed aliorum complurium vitiorum struicibus agitatur atque profertur.
 Beda in homilia de Encaeniis: [Thesaurus cordis intentio est cogitationis, ex qua proventum operis internus arbiter judicat. Unde fit plerumque ut minora bona nonnulli majori coelestis gratiae mercede operentur, videlicet propter intentionem cordis qua majora voluerant patrare bona si possent, et alii 115.1260C| majora virtutum opera ostentantes, ob injuriam cordis tepidi minora a Domino praemia sortiantur. Denique opus viduae quae duos nummos detulit ad templum innumeris divitum donariis ab interno cordium scrutatore praefertur: Ex abundantia enim cordis os loquitur (Matth. XII, 34): humanum quidem judicium saepe fallit, quia cor proximi nescit nisi ex ore et opere pensare; Deus autem ipsum opus et sermones nostros ex cordis radice perpendit: illi ergo ex abundantia cordis os loquitur, qui ex qua intentione promanant verba non ignorat.]
 + Leo in sermone (7) de Jejunio mensis septimi. [Verissimum namque est quod ait Dominus: Ubi est thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum (Matth. VI, 21). Quis autem est thesaurus hominis nisi quaedam fructuum 115.1260D| ejus congregatio laborumque collectio? Quod enim seminaverit quis, hoc et metet; et quale cujusque opus talis et quaestus: et ubi oblectatio fruendi constituitur, ibi cura cordis obstringitur. Sed multa sunt [al., cum multa sint] genera divitiarum, dissimilesque materiae gaudiorum, thesaurus cuique est suae cupiditatis affectus, qui si de appetitu est terrenorum, non beatos facit sui participatione, sed miseros.]
 + Augustinus in Natali S. Joannis: [Quid est: Arbor bona bonos fructus facit, et mala arbor malos fructus facit? Bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bona: et malus homo de malo thesauro cordis sui profert mala (Matth. VII, 17; XII, 35). Homines arbores posuit, thesauros actus posuit. Qualis 115.1261A| homo est, tales actus habet; si bonus homo est, bonos actus habet; si malus homo est, malos actus habet; non potest bonus homo malos actus habere, nec malus homo bonos actus habere.]
 + Idem de Scriba erudito: [Quidquid homo malus de corde suo profert, malum est, ibi enim thesaurus malus: quidquid autem homo bonus de corde suo profert bonum est. Ibi est enim thesaurus bonus.] + Item quod ex verbis S. Augustini ponis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 17, sect. 5.) Θ Vitium ergo animae est quod fecit, et difficultas ex vitio poena quam patitur. Et rursum: Quid est enim dolor qui dicitur corporis, nisi corruptio repentina salutis ejus rei quam male utendo anima corruptionibus obnoxiavit? Quid autem 115.1261B| dolor qui dicitur animi nisi carere mutabilibus rebus quibus fruebatur aut frui se posse sperabat? Hoc est totum quod dicitur malum, id est peccatum et poena peccati. Et paulo superius: Quod mors non sit a Deo (Aug., de vera Relig., capp. 20 et 12).

CORRECTIO.

 + Ut hinc colligas Deum non punire quod creaverit, nec aliam naturam ab alia natura puniri, nec ullam poenam a Deo factam, neque ab eo praescitam, neque praedestinatam. Primo omnium vellem te pie advertere sanctum Augustinum, sicut ipse fatetur proficienter scripsisse, et multa tam ex eodem libro cujus est titulus: de vera Religione, ex quo ista decerpseras, quam ex aliis suis voluminibus retractasse, 115.1261C| quorum unum ad caetera sobrie providenda posuisse sufficeret. Quod etiam antehac posuisse me recolo (Aug., Retract. l. I, cap. 21). [Alio, inquit, loco dixi: Nullius mortem Deus quaerit, quod sic accipiendum est, quia sibi homo acquisivit mortem deserens Deum, et acquirit qui non requirit [al., recurrit ad] Deum: secundum quod scriptum est: Deus mortem non fecit; sed etiam illud non minus verum est, Vita et mors a Domino Deo est (Eccli. XI, 14): vita scilicet a donante, mors a vindicante.] + Idem in libro contra adversarium legis et prophetarum (l. I, c. 23). [Sed ipse Dominus, inquit, per eumdum prophetam fatetur, et dicit: Ego sum Deus faciens bona, et creans mala (Isa. XLV, 7). Ita plane, 115.1261D| ipse est enim Deus, de quo dicit Apostolus: Vides ergo bonitatem et severitatem Dei (Rom. I, 12), haec autem severitas ejus damnabilibus mala est, quia malum damnationis illis importat. Nam quia justa est, alio modo reperitur bona, omne enim justum bonum est.] Et infra Augustinus (Ibidem): [Et, si aliquando cum aliqua differentia dicitur, hoc rectius potest interesse quod dixi: ut facere sit quod omnino non erat; creare autem ex eo quod jam erat ordinando aliquid construere. Ideoque hoc loco dictum est, Deus creans mala (Isa. XLV, 7), quoniam peccantibus ea convertit in malum dispositione severitatis suae, quae bonitatis ejus largitate bona facta sunt. Unde dicit apostolus Paulus: Christi bonus odor sumus Deo in omni loco et in his 115.1262A| qui salvi fiunt, et in his qui pereunt; quibusdam quidem odor vitae in vitam, quibusdam vero odor mortis in mortem (II Cor. II, 15, 16). Sed cum continuo sequatur, et dicat: Et ad haec quis idoneus (Ibid.); nonne importuni quodam modo sumus ingerere ista carnalibus, non studiosis, sed contentiosis nullomodo idoneis ea capere quae utinam saltem desinerent carpere. + Idem in libro de Civitate Dei XII (c. 3): Sola ergo bona alicubi esse possunt, sola mala nusquam; quoniam etiam naturae illae quae ex malae voluntatis initio [al., vitio] vitiatae sunt, in quantum vitiatae sunt, malae sunt; in quantum autem naturae sunt, bonae sunt; et cum in poenis est natura vitiosa, excepto eo quod natura est, etiam hoc ibi bonum est, quod impunita non est; hoc enim 115.1262B| est justum, et omne justum procul dubio bonum.]
 + Hanc tamen vesaniam, qua nullam poenam a Deo tantisper astruis factam, beatus Job mucrone veritatis recidat dicens: Si bona suscepimus de manu Domini, mala quare non suscipiamus? (Job II, 20.) Gregorius (Moral. lib. III, c. 7.) bona scilicet dona Dei vel temporalia vel aeterna, mala autem flagella praesentia appellans; de quibus per Prophetam Dominus dicit: Ego Dominus, et non est alter formans lucem et creans tenebras, faciens pacem, et creans mala (Isa. XLV, 7): [Neque enim mala quae nulla sua natura subsistunt a Domino creantur, sed creare se mala Dominus indicat cum res bene conditas nobis male agentibus in flagellum format, ut ea ipsa, et per dolorem quo feriunt, delinquentibus 115.1262C| mala sint, et per naturam qua existunt, bona: unde et venenum mors quidem est homini, sed tamen vita serpenti. Amore enim praesentium ab auctoris nostri dilectione recessimus, et perversa mens, dum delectationi creaturae se subdidit, a Creatoris societate disjunxit. Ex his ergo ab auctore ferienda erat, quae errans auctori praeposuerat; ut unde homo culpam non timuit superbus admittere; inde poenam corrigendus inveniret; et tanto citius resipisceret ad illa quae perdidit, quanto doloris plena esse conspicere, quae quaesivit. Unde et bene dicitur formans lucem, et creans tenebras, quia cum per flagella exterius doloris tenebrae creantur, intus per eruditionem lux mentis accenditur: Faciens pacem et 115.1262D| creans mala; quia tunc nobis pax cum Deo redditur, cum haec quae bene sunt condita, sed non bene concupita, in ea quae nobis mala sunt flagella vertuntur. Per culpam quippe Deo discordes exstitimus: dignum ergo est ut ad pacem illius per flagella redeamus; ut, cum unaquaeque res bene condita nobis in dolorem vertetur, correcti mens ad auctoris pacem humiliter reformetur. Haec itaque flagella beatus Job mala nominat, quia salutis et tranquillitatis bonum qua perturbatione feriant pensat.]
 + De difficultatibus tamen atque peccatis, quae dicuntur non solum peccata, sed et poenae peccatorum, quod in hac interim vita quam maxime fiant, nec his poenae aliae, vel praesentes vel futurae ullatenus excludantur, plenae sunt orthodoxorum 115.1263A| paginae tractatorum, quorum sanctus Augustinus in libro V (cap. 3) contra Julianum haereticum Pelagianum ita effatus est: [Inseris alia de libro meo verba, ut dixi, carnis inobedientiam inobedienti homini dignissime retributam; quia injustum erat ut obtemperaretur a servo suo, id est a corpore suo, ei qui non obtemperaverat Domino suo; et conaris ostendere hanc inobedientiam carnis potius esse laudabilem, si poena peccantis est: et, tanquam persona sit aliqua quae peccatorem scienter affligat, sic eam velut ultricem sceleris, et in hoc Dei ministram tanquam magnum aliquod bonum cothurno sermonis exornas, nec cogitas posse te isto modo laudare angelos malos qui utique non sunt nisi praevaricatores atque impii, per quos tamen Deum meritas poenas 115.1263B| irrogare peccantibus sancta Scriptura testatur dicens: Misit in eos iram indignationis suae, indignationem et iram et tribulationem, immissiones per angelos malos (Ps. LXXVII, 49). Lauda etiam istos, lauda eorum principem Satanam, quia et ipse vindex peccati fuit, quando ei tradidit Apostolus hominem in interitum carnis (I Cor. V, 5). Valde enim disertus es contra gratiam Christi, et idoneus dicere panegyricum Satanae et angelis ejus, per quos multorum Deus judex atque ultor est peccatorum, retribuens eis secundum opera sua, eos ipsos pessimos et damnabiles spiritus puniendorum supplicia faciens, qui bene justeque utitur et bonis et malis. Praedica igitur iniquissimas potestates, quia per ipsas mala retribuuntur malis, qui propterea concupiscentiam praedicas 115.1263C| carnis: quia inobedientia retributa est inobedientiae peccatoris. Lauda iniquum regem Saulem, quia et ipse fuit poena peccantium; Domino dicente: Dedi tibi regem in ira mea (Ose. XIII, 10); lauda daemonium quod rex ipse patiebatur, quia et hoc poena fuerat peccatoris. Lauda caecitatem cordis, quae ex parte in Israel facta est, nec tacetur de caecitate Israel, quare donec plenitudo, inquit, gentium intraret, nisi forte et istam poenam negabis esse, quam, si lucis internae amator esses, non solum aliquam, sed valde magnam poenam esse clamares ad istam caecitatem [al., at ista caecitas] fuit Judaeis grande incredulitatis malum, et grandis causa peccati, ut occiderent Christum. Jam istam caecitatem si poenam fuisse negaveris, similem te perpeti etiam 115.1263D| non confitens judicabis. Si autem poenam quidem fuisse, sed peccati poenam non fuisse contendis, interim fateris quod unum aliquid et peccatum esse possit, et poena: si autem non est hoc [al., haec] poena peccati, profecto iniqua poena est, et injustum facis Deum quo jubente vel sinente, aut infirmum quo non avertente infligitur innocenti [al., nocenti]. Quod si etiam poenam peccati esse concedis (ne, hoc non concedendo [al., non deest], tu ipse corde caecus appareas), vide jam, quod videre nolebas, istam quam movisti solutam esse quaestionem; quia, sicut diabolus atque angeli ejus, et mali reges non solum ipsi peccatores sunt, sed per justitiam Dei fiunt etiam supplicia peccatorum. Nec ideo laude sunt digni, 115.1264A| quia poena ex illis justa infligitur dignis: Sic lex in membris repugnans legi mentis (Rom. VII, 23), non ideo ipsa juste agit, quia ejus qui egit injusta [al., injuste] poena sit justa. Et sicut caecitas cordis, quam solus removet illuminator Deus, et peccatum est, quo in Deum non creditur, et poena peccati, qua cor superbum digna animadversione punitur, et causa peccati, quod caeci [al., cum mali aliquid] cordis errore committitur: ita concupiscentia carnis adversus quam bonus concupiscit spiritus, et peccatum est, quia inest illi inobedientia contra dominatum mentis; et poena peccati est. Quia reddita est meritis inobedientis, et causa peccati est defectione consentientis vel contagione nascentis: proinde omnia quae pro hac tua caeca et inconsiderata 115.1264B| opinione dixisti, qua carnis concupiscentiam, eo ipso quod eam poenam diximus esse peccati, non solum non vituperandam, verum etiam laudandam putasti, quamlibet prolixa disputatione in eo fueris immoratus, evanuisse certissimum est. Nam quod aisti: Si libido poena peccati est, abjiciendam esse pudicitiam, ne rebellis in Deum castitas illatam ab eo dicatur enervare sententiam, et caetera hujusmodi quae hanc vanitatem consequentia atque hinc religata contexis. Totidem verbis de caecitate cordis, errore simili [al., simillimo] modo dici potest. Si caecitas cordis poena peccati est, abjicienda doctrina, ne rebellis in Deum mentis illuminatio illatam ab eo dicatur enervare sententiam. Quod si absurdissimum est dicere (quamvis sit caecitas cordis poena peccati), 115.1264C| eo modo absurdissimum est etiam quod ipse dixisti, quamvis sit libido, id est inobedientia carnis poena peccati: quoniam caecitati cordis debet resistere scientia, et libidini continentia. Eam vero poenam quae nec error est nec libido, debet tolerare patientia. Quapropter, quando, Deo donante, ex vera vivitur fide, ipse Deus adest et menti illuminandae et concupiscentiae superandae et molestiae perferendae: hoc enim totum recte fit, quando fit propter ipsum; id est, quando gratis amatur ipse. Qualis amor nobis esse non potest nisi ex ipso; alioquin, quando sibi homo multum placet, et de sua virtute confidit, si traditur in desideria superbiae suae, tanto amplius augetur hoc malum quanto magis ei cupiditates caeterae cesserint, easque, velut laudabilis, hanc unam oblectando, 115.1264D| compresserit. Quod ergo in aliis opusculis meis legisse te dicis, atque id frustra refutare conatus es, esse nonnulla peccata, quae poenae sint etiam peccatorum, deposito vincendi studio diligenter attende, et invenies esse verissimum, secundum ea quae de cordis caecitate tractata sunt. Quid enim egisti, quaeso te, quid egisti commemorando apostolicum testimonium, quo ego illud probavi quod in alia mea disputatione legisti: quia de quibusdam scripsit dicens: Tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant quae non conveniunt? (Rom. I, 28.) Hoc enim voluisti videri hyperbolicum dictum: quod fit cum, ad permovendos animos, fidem rerum qui sermocinatur excedit; ubi ergo id Apostolus fecerit, 115.1265A| non graveris ostendere. Cum inveheretur, inquis, in impiorum crimina; poenarum ea nominibus aggravavit, quantumque pectori suo virtutum omnium domicilio turpitudo horreret, ostendens, non tam reos quam damnatos sibi tales ait videri. Imo, sicut ipse loquitur, non sicut eum tu loqui fingis, et damnatos demonstravit et reos, nec solum de praeteritis reos propter quae damnatos, sed inde etiam reos ubi [al., unde etiam] damnatos: nam reos ostendit ubi ait: Et coluerunt et servierunt creaturae potius quam Creatori qui est benedictus in saecula, amen (Rom. V, 25): deinde damnatos propter istum reatum; sequitur enim: Propter hoc tradidit illos Deus in passiones ignominiae (Ibid., 26). Audisti: Propter hoc, et quaeris inaniter quomodo intelligendus sit tradere 115.1265B| Deus, multum laborans ut ostendas eum tradere deserendo! Sed quomodolibet tradat, Propter hoc tradidit, propter hoc deseruit; et vides ejus traditionem, quamlibet et quomodolibet intelligas, quae consecuta sint. Curavit enim Apostolus dicere quanta poena sit a Deo tradi passionibus ignominiae, sive deserendo, sive alio quocunque vel explicabili vel inexplicabili modo, quo facit haec summe bonus et ineffabiliter justus. Nam feminae eorum (inquit) immutaverunt naturalem usum in eum usum qui est contra naturam: similiter autem et masculi, relinquentes naturalem usum feminae, exarserunt in appetitum suum in invicem, masculi in masculos, deformitatem operantes, et mercedem mutuam, quam oportuit erroris sui, in semetipsis recipientes (Ibid. 26, 27); quid hoc 115.1265C| evidentius, quid apertius, quid expressius? Mercedem mutuam recepisse dicit utique damnatos, ut tanta operarentur mala: et tamen ista damnatio etiam reatus est quo gravius implicantur. Ita et peccata sunt ista et poenae praecedentium peccatorum: et quod est mirabilius, etiam oportuisse dicit eos istam mutuam mercedem recipere. Ita se habent etiam superiora verba Apostoli, quae ipse posuisti: Mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium: propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam, et caetera quae sequuntur; et hic utique vides causam propter quam traditi sunt sine ulla ambiguitate monstratam. Dixit quippe quid mali ante fecissent, 115.1265D| et adjunxit: propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum. Proinde praecedentis est haec poena peccati, et tamen etiam ipsa peccatum est, quod verbis consequentibus explicat. Sed tu contra disserens eo modo tibi videris istam solvisse quaestionem, quia desideriis suis Apostolus traditos dixit: Jam enim flagitiorum iniquis [al., inquis] desideriis aestuabant; et adjungis ac dicis: Quomodo ergo per potentiam tradentis deputandi sunt in talia facta cecidisse? quid ergo plus factum est, obsecro te, aut quid diceret: Tradidit illos Deus in desideria cordis eorum; si jam erant possessi quodammodo malis desideriis cordis sui? Nunquid autem consequens est ut si habet aliquis cordis desideria mala, jam 115.1266A| etiam consentiat eis ad committenda eadem mala? ac per hoc, aliud est habere mala desideria cordis, aliud tradi eis: utique, ut consentiendo eis possideatur ab eis, quod fit cum divino judicio traditur eis. Alioquin frustra dictum est: Post concupiscentias tuas non eas (Eccli. XVIII, 30); si jam quisque reus est, quod tumultuantes, et ad mala trahere nitentes sentit eas, nec eas sequitur, si non eis traditur, exercens adversus eas gloriosa certamina, si vivit in gratia. Quid tibi enim videtur, qui observat quod scriptum est: Si praestas animae tuae concupiscentias, ejus (quod quid est aliud quam desideria ejus mala) faciet te gaudium inimicis et invidis tuis? (Ibid., 31.) Nunquid jam iste reus est? habendo tales animae concupiscentias, quas ei praestare non debet, ne in 115.1266B| gaudium veniat diabolo et angelis ejus, qui sunt inimici atque invidi nostri. Cum ergo dicitur homo tradi desideriis suis, inde fit reus, quia desertus a Deo cedit eis atque consentit, vincitur, capitur, trahitur, possidetur: A quo enim quis devictus est, huic et servus addictus est (II Petr. II, 19), et fit ei peccatum consequens, praecedentis poena peccati. Annon est peccatum et poena peccati? ubi legitur: Dominus enim miscuit illis spiritum erroris, et seduxerunt Aegyptum in omnibus operibus suis, sicut seducitur ebrius? (Isa. XIX, 24.) Non est peccatum, et poena peccati ubi Deo dicit Propheta: Quid errare fecisti nos, Domine, a via tua, obtulisti nostra corda: ut non timeremus te? (Isa. LXIII, 17.) Non est peccatum, et poena peccati ubi rursus Deo 115.1266C| dicitur: Ecce tu iratus es, et nos peccavimus: propterea erravimus, et facti sumus sicuti immundi omnes? (Is. LXIV, 5, 6.) Non est peccatum, et poena peccati ubi legitur de Gentibus quas debellavit Jesus Nave: Quia per Dominum factum est confortari cor eorum, ut obviam irent ad bellum ad Israel, ut exterminarentur? (Jos. XI, 20.) non est peccatum et poena peccati; quod non audivit rex Roboam plebem bene monentem? quoniam, sicut Scriptura loquitur: Erat conversio a Domino, ut statueret verbum suum quod de illo locutus est in manu Abiae prophetae (III Reg. XII, 15). Non est peccatum et poena peccati in eo quod scriptum est, Amasiam regem Juda noluisse audire Joam regem Israel bene monentem ne procederet ad bellandum? sic enim legitur: Et 115.1266D| non audivit Amasias quoniam a Deo erat ut traderetur in manus hostium, quoniam quaesierat Deum Edom (II Par. XXV, 20). Et multa alia commemorare possumus, in quibus liquido appareat occulto judicio Dei fieri perversitatem cordis, ut non audiatur quod verum dicitur, et inde peccetur, et sit ipsum peccatum praecedentis etiam poena peccati. Nam credere mendacio, et non credere veritati, utique peccatum est; venit tamen ab ea caecitate cordis, quae occulto judicio Dei, sed tamen justo, etiam peccati poena monstratur. Quale est etiam illud quod ad Thessalonicenses scribit Apostolus: Pro eo quod dilectionem veritatis non receperunt, ut salvi fierent, et ideo mittet illis Deus operationem erroris, 115.1267A| ut credant mendacio (II Thess. II, 10). Ecce peccati poena peccatum est. Utrumque claret, breviter dictum est, aperte dictum est, ab eo dictum est cujus alia verba in tuam sententiam frustra detorquere conatus es. Quid est autem quod dicis, Cum desideriis suis traditi dicuntur, relicti per divinam patientiam intelligendi sunt, non per potentiam in peccata compulsi, quasi non simul posuit [al., posuerit] haec duo idem Apostolus et patientiam et potentiam, ubi ait: Sic autem volens Deus ostendere tram, et demonstrare potentiam suam, attulit in multa patientia vasa irae, quae perfecta sunt in perditionem (Rom. IX, 22). Quid horum tamen dicis esse, quod scriptum est? Et propheta si erraverit, et locutus fuerit, Ego Dominus seduxi prophetam 115.1267B| illum, et extendam manum meam super eum, et exterminabo eum de medio populi mei Israel: patientia est ac potentia? quodlibet eligas, vel utrumque fatearis. Vides tamen false prophetantis peccatum esse, poenamque peccati. An et hic dicturus es quod ait: Ego Dominus seduxi prophetam illum, intelligendum esse deserui, ut pro eis [Al., ejus] meritis seductus erraret. Age ut vis: tamen eo modo punitus est pro peccato, ut falsum prophetando peccaret. Sed illud intuere, quod Vidit Michaeas propheta Dominum sedentem super thronum suum, et omnis exercitus coeli stabat circa eum a dextris ejus et a sinistris ejus, et dixit Dominus quia seducet Achab regem Israel, et ascendit et cadat [al., ascendet et cadet] in Ramaoth Galaad? Et dixit 115.1267C| iste sic et iste sic. Et exiit spiritus, et stetit in conspectu Domini, et dixit: Ego seducam eum; et dixit Dominus ad eum: In quo? Et dixit: Exibo, et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum ejus. Et dixit: Seduces, et praevalebis; exi, et fac sic (III Reg. XXII, 20, 21, 22). Quid ad ista dicturus es? nempe rex ipse peccavit falsis credendo prophetis: at haec ipsa erat et poena peccati: Deo indicante, Deo mittente angelum malum, ut apertius intelligeremus quomodo in Psalmo dictum sit, misisse iram indignationis suae per angelos malos (Psal. LXXVII, 49). Sed nunquid errando? nunquid injuste quidquam, vel temere judicando sive faciendo? absit; sed non frustra illi dictum est: Judicia tua sicut multa abyssus (Psal. XXXV, 7). Non frustra Apostolus: O altitudo 115.1267D| divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus? quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit; aut quis prior dedit illi, ut retribuatur ei (Rom. XI, 33, 34, 35)? nullum elegit dignum, sed eligendo effecit dignum, nullum tamen punit indigne [Al., indignum].
 Ait, inquis, Apostolus: Bonitas Dei ad poenitentiam te adducit (Rom. II, 4). Verum esse constat; sed quem praedestinavit adducit; quamvis ipse, secundum duritiam et cor impoenitens (quantum ad ipsum attinet) thesaurizet sibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera ejus (Ibid., IV, 5, 6); quantumlibet 115.1268A| [al., quantamlibet] enim praebeat patientiam, nisi ipse dederit, quis habet [al., agit] poenitentiam? An oblitus es quod idem ipse doctor ait: Ne forte det illis Deus poenitentiam ad cognoscendam veritatem, et resipiscant a diaboli laqueis (II Tim. II, 25, 26), sed judicia ejus multa abyssus (Psal. XXXV, 7). Nos certe si eos in quos nobis potestas est, ante oculos nostros perpetrare scelera permittamus, rei cum ipsis erimus. Quam vero innumerabilia ille permittit fieri ante oculos suos, quae utique si noluisset, nulla ratione permitteret, et tamen justus et bonus est, et quod praebendo patientiam, Dat locum poenitentiae, nolens aliquem perire (II Petr. III, 9); Novit Dominus qui sunt ejus (II Tim. II, 19). Et omnia cooperatur [al., cooperantur] in bonum; sed his qui 115.1268B| secundum propositum vocati sunt (Rom. VIII, 28). Non enim omnes qui vocati sunt, secundum propositum sunt vocati. Multi enim vocati, pauci vero electi (Matth. XXII, 14). Qui ergo electi, hi secundum propositum vocati. Unde et alibi dicit: Secundum virtutem Dei salvos nos facientis, et vocantis vocatione sua sancta, non secundum opera nostra, sed secundum suum propositum, et gratiam quae data est nobis in Christo Jesu ante saecula aeterna (II Tim. II, 8, 9). Denique et hic cum dixisset: Omnia cooperantur in bonum his qui secundum propositum vocati sunt, continuo subdidit: Quoniam quos ante praescivit, et praedestinavit conformes imaginis Filii ejus, ut sit primogenitus in multis fratribus. Quos autem praedestinavit, illos et vocavit, et quos vocavit, 115.1268C| ipsos et justificavit, quos autem justificavit, ipsos et glorificavit (Rom. VIII, 28, 29, 30), hi sunt secundum propositum vocati (Ephes. I, 11), ipsi ergo electi, et hoc ante mundi constitutionem ab eo qui vocat ea quae non sunt, tanquam sint (Rom. XIV, 17). Sed electi per electionem gratiae. Unde dicit idem doctor et de Israel: Reliquiae per electionem gratiae, salvae factae sunt (Rom. XI, 5). Et ne forte ante constitutionem mundi ex operibus praecognitis putarentur electi, secutus est et adjunxit: Si autem gratia, jam non ex operibus: alioquin gratia jam non est gratia (Ibid., 6). Ex isto numero electorum et praedestinatorum, etiam qui pessimam duxerint vitam, per Dei benignitatem adducuntur ad poenitentiam, per cujus patientiam non sunt huic vitae in ipsa scelerum 115.1268D| perpetratione subtracti, ut ostendatur et ipsis et aliis cohaeredibus eorum de quam profundo malo possit Deus gratia liberare; ex his nemo perit, quacunque aetate moriantur [al., moriatur]. Absit enim ut praedestinatus ad vitam sine sacramento Mediatoris finire permittatur hanc vitam. Propter hos Dominus ait: Haec est autem voluntas ejus qui misit me Patris, ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo (Joan. VI, 39). Caeteri autem mortales qui ex isto numero non sunt, ex eadem quidem massa ex qua et isti, sed vasa irae facti sunt (Rom. IX, 22, 23), ad utilitatem nascuntur istorum. Non enim quemquam eorum Deus temere ac fortuite creat, aut quid de illis boni operetur ignorat, cum et hoc ipsum [al., ipso] bonum 115.1269A| operetur quod in eis humanam creat naturam, et ex eis ordinem saeculi praesentis exornat. Istorum neminem adducit ad poenitentiam salubrem et spiritalem qua homo in Christo reconciliatur Deo, sive illis ampliorem patientiam, sive non imparem praebeat. Quamvis ergo omnes ex eadem massa perditionis et damnationis, secundum duritiam cordis sui et cor impoenitens (quantum ad ipsos pertinet) thesaurizent sibi iram in diem irae; quo reddetur unicuique secundum opera sua (Rom. II, 5), Deus tamen alios inde per misericordem bonitatem adducit ad poenitentiam, alios secundum justum judicium non adducit; habet enim potestatem adducendi et trahendi, ipso Domino dicente: Nemo venit ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum (Joan. VI, 44). Nunquid autem Achab 115.1269B| regem sacrilegum et impium adduxit ad poenitentiam, aut saltem per mendacem spiritum jam seducto atque decepto patientiam et longanimitatem praebuit? (III Reg. XXII, 20.) Nonne in eo statim, propter quod erat seductus, morte rapiente completum est? (Ibid., 34.) Quis eum dicat non peccasse spiritui credendo mendacii, quis dicat hoc peccatum poenam non fuisse peccati venientem de judicio Dei, a quo legit mendacem spiritum sive missum sive permissum? Quis horum aliquid dicit, nisi qui dicit quod vult, et quod verum est audire non vult? Quis vero ita desipiat ut, cum audierit quod in psalmo canitur: Ne tradas me, Domine, a desiderio meo peccatori (Psal. CXXXIX, 9), hoc dicat a se homo, ne Deus sit patiens erga illum, si Deus non tradit, ut mala fiant, 115.1269C| nisi patientiam, bonitatem praebendo cum fiunt. Quid est autem quod quotidie dicimus: Ne nos inferas in tentationem (Matth. VI, 13), nisi ut non tradamur concupiscentiis nostris. Unusquisque enim tentatur, a concupiscentia sua abstractus et illectus (Jac. I, 14). An forte hoc a Deo petimus, ut non sit erga nos patiens bonitas ejus? Non ergo ejus invocamus misericordiam, sed potius iracundiam provocamus. Quis ista sapiat sanus? Imo quis vel furiosus haec dicat? Tradit ergo Deus in passiones ignominiae, ut fiant quae non conveniunt (Rom. I, 26). Sed ipse convenienter tradit, et fiunt eadem peccata, et peccatorum supplicia praeteritorum, et suppliciorum merita futurorum. Sicut tradidit Achab in pseudoprophetarum mendacium (III Reg. XXII, 20). Sicut tradidit 115.1269D| Roboam in falsum consilium (III Reg. XII, 15): facit haec miris et ineffabilibus modis, qui novit justa judicia sua non solum in corporibus hominum, sed et in ipsis cordibus operari; qui non facit voluntates malas, sed utitur eis ut voluerit, cum aliquid inique velle non possit. [ Quae Deus pro votis humanis propitius annuat, iratusve non annuat. Ac rursus: quae iratus annuat, propitiusve non annuat. Atque iterum: Quae contra vota humana propitius faciat, quae iratus non faciat: et in his omnibus bonus perseverat et justus:] exaudit propitius, non exaudit iratus; et rursus: non exaudit propitius, exaudit iratus; parcit propitius, non parcit 115.1270A| iratus; et rursus: non parcit propitius, parcit iratus; atque in his omnibus bonus perseverat et justus: Sed ad haec quis idoneus (II Cor. II, 16), utique ad haec ejus perscrutanda et investiganda judicia quis homo idoneus (Sap. IX, 13), quem corruptibile aggravat corpus, etiamsi habeat jam sancti Spiritus pignus? Sed, homo intelligens et acutus, justam dicis esse libidinem et laudis praeconio praedicandam: si eum qui Deo non obedivit, non illi obediendo punivit. Si prudenter hic saperes, profecto esse iniquitatem videres, qua pars inferior hominis repugnat superiori atque meliori, et tam [ al., tamen] juste iniquum, suae carnis iniquitate punitum, sicut est rex iniquus maligni spiritus iniquitate punitus. An et ipsum malignum spiritum laudare disponis? 115.1270B| Eia quid moraris? decet enim te inimicum gratuitae Dei bonitatis, laudatorem spiritus esse mendacis; nec laborabis invenire quid dicas, laudes ejus paratas habes. Si haec ipsa in eum verba transtuleris, quae posuisti in laude libidinis, velut consequentia sententiam meam; quia ego dixi: Injustum enim erat ut obtemperaretur a servo suo, hoc est a corpore suo ei qui non obtemperaverat Domino suo. Quod tu negans, et falsum esse deridens, velut ostendere voluisti quae sequeretur absurditas, tanquam ultricem peccati, si hoc ita est, libidinem laudas i[al., laudans]. Certe istum mendacem spiritum, quia impium regem sicut merebatur fallendo traxit ad mortem, non negas iniquitatis ultorem (III Reg. XXII, 21). Ecce ego et hic dico: Injustum enim erat ut qui 115.1270C| non crediderat Deo vero non deciperetur a falso; lauda ergo et istius justitiam falsitatis, et dic, ut dixisti in laude libidinis, quia nihil ea potest laudabilius aestimari, si iniquitate multa [al., ulta] commissa est, si vindicavit injuriam Dei. Et, quia ita consortium peccati non habuit, ut officium vindicantis assumeret, omnia haec secundum tuos acutissimos sensus recte dicuntur, et in illius immundi spiritus laude. Ergo praeconium laudis [al., vocis] tuae, in simili causa, aut mendaci redde spiritui, aut contumaci tolle libidini. Quid fugis ad obscurissimam de anima quaestionem in paradiso? ab animo quidem coepit elatio, et ad praeceptum transgrediendum inde consensio: propter quod dictum est a serpente: Eritis sicut dii (Gen. III, 5), sed peccatum illud 115.1270D| homo totus implevit; tunc est caro facta peccati, cujus vitia sanantur sola similitudine carnis peccati. Ut ergo et anima et caro, pariter utrumque puniatur nisi quod nascitur renascendo emendetur, profecto aut utrumque vitiatum ex homine trahitur, aut alterum in altero tanquam in vitiato vase corrumpitur, ubi occulta justitia divinae legis includitur. Quid autem horum sit verum, libentius disco quam dico, ne audeam docere quod nescio: hoc tamen scio id horum esse verum quod fides vera antiqua catholica, qua creditur et asseritur originale peccatum, non esse convicerit falsum. Ista fides non negetur, et hoc quod de anima latet; aut ex otio discitur, 115.1271A| aut (sicut alia multa in hac vita) sine salutis labe nescitur. Magis enim curandum est, sive in parvulis, sive in grandibus, in quo anima sanetur auxilio quam quo vitiata sit merito: quae tamen si vitiata negabitur, nec sanabitur. Illud sane cur dixeris, excogitare non potui, in eo quod commemorasti dixisse Apostolum, et tenebris obtectum [al., oppletum] insipiens cor eorum (Rom. I, 21). Addidisti enim notandum esse quoniam insipientiam causam dicat omnium malorum. Hoc quidem dixisse Apostolum non satis constat, sed non inde contendo: tu potius cur hoc dixeris quaero. An forte quia parvuli non recte dicuntur insipientes, quia nondum sapientiae possunt esse participes? Ideo nullum malum eis inesse vis credi, quod esse consequens arbitraris, si 115.1271B| malorum omnium causa insipientia est. Sed, si disputatione subtilissima et elimatissima opus est ut sciamus utrum primos homines insipientia superbos an insipientes superbia fecerit; nunc, propter id quod inter nos agitur, quis ignorat omnes homines, quicunque sapientes fiunt, ex insipientibus fieri, nisi forte aliqui ex praeconibus Mediatoris, magna ejus multumque insolita gratia, ad sapientiam non ex insipientia, sed ex infantia transire potuerint. Quod si natura sine fide Mediatoris fieri posse contenditis, arcanum virus panditis haeresis vestrae. Nihil enim vos agere apparet tanta defensione et laude naturae, Nisi ut Christus gratis mortuus sit (Gal. II, 21), cujus nos dicimus fidem, quae per dilectionem operatur (Gal. V, 6), etiam natura insipientibus opitulari. Sunt enim 115.1271C| qui tanta cordis obtusitate nascuntur, ut similiores pecoribus quam hominibus esse videantur; quorum tantae fatuitatis, quae in illis naturalis apparet, non potestis ullum dicere meritum, qui nullum esse dicitis originale peccatum. Quis autem non quotidie probet (testibus rebus humanis) parvulum prius nihil sapere, deinde crescendo vana sapere, et postea, si ad sapientium sortem pertinet, recta sapere atque ita ab infantia ad sapientiam per insipientiam mediam pervenire. Quapropter humana natura, quae jacet in parvulis, cui laudibus vestris Salvatorem, tanquam sana sit, invidetis, quemadmodum prius proferat, insipientiae, quam sapientiae fructum videtis, et radicis ejus vitium videre non vultis, aut videtis, quod pejus est, et negatis.]
 115.1271D| + Si aures intelligentiae et veritatis tua tibi pervicacia non obstruxerit, perspicaciter videre potes vanissimum te laborem subiisse, nequidquam trivisse, frustra insudasse, ut diceres ad exercitium nostrae intelligentiae Deum procurasse, et in Scripturis suis, et in tractatoribus earum, ut audientes tales locutionum modos, evigilaret nostra intentio ad intelligendum quid in eis mysticum lateat, non quid verborum simplex superficies ostendat. Videlicet ut praescisse, et praedestinasse Deum poenas pro non praescisse, et non praedestinasse accipere debeamus. Ecce doctor eximius, sub nomine Juliani jam inde contra te agens, omni sublato locutionum fuco, quid verborum simplex superficies ostendat 115.1272A| edocuit, non quid mystica fictio mentiretur asseruit. Dilucide quippe perdocuit in hac mortali vita degentibus, peccatoque sese voluntarie inquinantibus, justo Dei judicio poenam alterius peccati, vel unius, vel plurium retribui: quibus caecati in barathrum jure sibi debitum perducantur; nec tamen excludi eas poenas, quibus vel hic temporaliter, vel illic aeternaliter et anima et corpore puniantur. Proinde sententia sancti Augustini ex psalmo VII, quam suffragatricem, ut tibi videtur, tui erroris adhibes, veritati potius favet, quam convenit falsitati. Dicit enim (August. in psal. VII prope fin.): [Intelligamus unicuique homini supplicium fieri de peccato suo, et ejus iniquitatem in poenam converti, nec putemus illam tranquillitatem et ineffabile lumen Dei de se 115.1272B| proferre unde peccata puniantur, sed ipsa peccata sic ordinare, ut quae fuerunt delectamenta homini peccanti, sint instrumenta Domino punienti.] + Quibus verbis addis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 18, sect. 6.) Θ Pulchre quidem atque praeclare definiens, non esse alia instrumenta torquendae impietatis, praeter illam ipsam impietatem.

CORRECTIO.

 + Verum, haec dicens, excludere conaris etiam poenam ignis aeterni, in quo si nullus ardebit, ad quid praeparatus diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41), impiisque hominibus a Deo fuerit, vel ad quid in eum mittendi sunt, prorsus nescire me fateor. 115.1272C| Sed ne de praemissa Augustini sententia tibi blandiaris, quamvis superior ad cuncta sufficeret, ponamus et alteram ipsius, quae tuam debellet impietatem; ait quippe in libro suo qui est de Fide et Operibus (c. 15): [Neque illud hic proderit [al., dici hic poterit], in quo nonnulli seipsos seducunt, ignem aeternum dictum, non ipsam poenam [al., combustionem] aeternam: per ignem quippe, qui aeternus erit, transituros arbitrantur eos quibus propter fidem mortuam per ignem promittunt salutem. Ut videlicet ipse ignis aeternus sit, combustio vero eorum, id est operatio ignis, non sit in eos aeterna, cum et hoc praevidens Dominus tanquam Dominus sententiam suam ita concluserit dicens: Sic ibunt illi in combustionem aeternam; justi autem in vitam 115.1272D| aeternam (Matth. XXV, 46). Erit ergo aeterna combustio, sicut ignis, et eos in illam ituros Veritas dicit, quorum non fidem, sed bona opera defuisse declaravit.] + Confer his tanti Patris sententias, et eum aut veracem, si contraria sibimet ipsi non dixit, comproba, aut mendacii, si secus dixisse conviceris, argue. Ne ergo compugnantia inter se posuisse fallaciter confingatur, dicamus unicuique homini supplicium fieri de peccato suo, et ejus iniquitatem in poenam converti, cum secundum ea quae supra ex verbis ipsius latius posuimus, peccator propter peccata praecedentia deterioribus traditur, quorum merito ad interitum pertrahatur, aut post hanc vitam merito perversorum actuum perpetuis 115.1273A| cruciatibus coarctetur. Ut hoc sit ei iniquitatem in poenam converti, quod est merito iniquitatis poenis addici: dicanturque instrumenta Domino punienti, quia illorum compensatione justas poenas retribuit promerenti: vel certe, quia poenae perpetuae animabus et corporibus pariter infliguntur, sint peccata etiam poenae animarum, ut eorum jugi recordatione cassaque poenitudine torqueantur: ita ut a corporibus ignis aeterni combustio nullatenus avellatur. Nam illam tranquillitatem, et ineffabile lumen Dei, nequaquam de se, id est de sua substantia, necesse est proferre vel gladium vel ignem vel aquam vel aliquid hujusmodi unde peccata puniantur, quin per ipsa peccata sic poenas ordinat ut per ea (quemadmodum diximus) puniat contumaces; unde, cum 115.1273B| quaedam superflue disseruisses et ad ultimum conclusisses:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 16, num. 19, sect. 7.) Θ Merito, inquiens, perniciosa hic dulcedo libidinis, illic vertetur in amaritudinem ultionis, ut, quia hic donum divinae largitatis, hoc est liberum voluntatis arbitrium, quod est naturalis intelligentiae munus, id est mentis acies, quam Conditor omnibus generaliter donavit ad se quaerendum, diligendum, fruendum, in usus turpitudinis mutare superbiendo nequissime voluerat, illic ne omnino veritatis honestate fruatur, justissime perdat, et, eo carcere iniquitatis propriae in quo hic se ipsum incluserat, tenebras aeternae ignorantiae inextricabiliter poenaliterque non evitet.

CORRECTIO. 115.1273C|

 + Miror cur, tui oblitus, non videris quod initio hujus pericopes dixeris: felicitatis notionem, et scientiam, atque veritatem illic inesse miseris, proindeque abesse ab eis miseriam, ut, qua natura non puniretur, non punita non esset miseria. Quomodo enim eis inerit felicitas, ejusque scientia et notio, si mentis aciem perdiderint, et tenebras aeternae ignorantiae inextricabiliter poenaliterque non evitaverint? Aut enim illic eis felicitas ejusque scientia deerit, et stabit quod aisti, ut mentis aciem perdant, et tenebras aeternae ignorantiae inextricabiliter poenaliterque non evitent. Aut si felicitas ejusque scientia illis affuerit, nec mentis aciem perdent, nec tenebras aeternae 115.1273D| ignorantiae inextricabiliter poenaliterque patientur. Sed, quia omnis felicitas infelicibus subtrahetur, verum est quia tenebras aeternae ignorantiae inextricabiliterque poenaliterque sustinebunt; ita tamen ut cum eis ignis aeterni combustionem corpoream non evitent. Jam vero sententiae Patrum Augustini atque Gregorii, quas confirmationi tuae haereseos adhibuisti, quibus caecitatem cordis inclusionemque peccati veraciter docuerunt, ut per eas suppliciorum poenas excluderes, prorsus quisquis pie advertit, secundum superiores eorumdem sententias facillime videbit quia nequaquam tormenta quae corporibus corporaliter exhibentur, ademerint, sed poenas quae caecatis mentibus justo Dei judicio hic interim solent ingeri, 115.1274A| fideliter intimaverint. Quorum Augustinus, in libro de vera Religione, non ut a te mendace positum est; sed ut ab ipso sincerissime constat editum, tractasse dignoscitur.
 (Cap. 16, num. 20, sect. 8, de vera Religione, c. 52.) [Cavendi sunt ergo inferiores inferi, id est post hanc vitam poenae graviores, ubi nulla potest esse commemoratio veritatis, quia nulla ratiocinatio; ideo nulla ratiocinatio, quia non eam perfundit lumen verum ( quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum ) (Joan. I, 9), quare festinemus et ambulemus cum dies praesto est, ne nos tenebrae comprehendant (Joan. XII, 35), festinemus a secunda morte liberari, ubi nemo est qui memor sit Dei: et ab inferno, ubi nemo confitebitur Deo (Psal. VI, 6).
 115.1274B| Sed miseri homines, quibus cognita vilescunt, et novitatibus libentius discunt quam norunt, cum cognitio sit finis discendi, et quibus vilis est facilitas actionis, libentius certant quam vincunt, cum victoria sit finis certandi, et quibus vilis est corporis salus, malunt vesci quam satiari, et malunt frui genitalibus membris, quam nullam talem commotionem pati: inveniuntur etiam qui malunt dormire quam non dormitare; cum omnis illius voluntatis [al. voluptatis] finis sic non esurire, ac sitire, et non desiderare concubitum, et non esse corpore fatigato. Quare qui fines ipsos desiderant, prius curiositate carent, cognoscentes eam esse certam cognitionem quae intus est, et ea perfruentes quantum in hac vita queunt: 115.1274C| deinde accipiunt actionis facilitatem, pervicacia posita, scientes majorem esse facilioremque victoriam non resistere animositati cujusquam, et hoc quantum in hac vita queunt: sentiunt postremo etiam quietem corporis abstinendo ab his rebus sine quibus agi haec vita potest. Ita gustant quam suavis est Dominus (Psal. XXXIII, 9), nec erit eis dubium quid post hanc vitam futurum sit, et perfectionis suae fide, spe, et charitate nutriuntur; post hanc autem vitam et cognitio perficietur, quia ex parte nunc scimus: cum autem venerit quod perfectum est, non erit ex parte (I Cor. XIII, 9), et pax omnis aderit. Nunc enim [al. autem] alia lex in membris meis repugnat legi mentis meae; sed liberabit nos de corpore mortis hujus gratia Dei per 115.1274D| Jesum Christum Dominum nostrum (Rom. VII, 23, 24), quia ex magna parte concordamus cum adversario, dum cum illo sumus in via: et tota sanitas, et nulla indigentia, et nulla fatigatio aderit corpori: quia corruptibile hoc tempore atque ordine suo quo resurrectio carnis futura est, induetur incorruptione (I Cor. XV, 13). Non mirum autem si hoc dabitur his qui in cognitione solam veritatem amant, et in actione solam pacem, et in corpore solam sanitatem: hoc in eis enim perficietur post hanc vitam, quod in hac vita plus diligunt.
 Qui ergo male utuntur tanto mentis bono ut extra eam visibilia magis appetant, quibus ad concupiscenda et diligenda intelligibilia commemorari debuerunt, 115.1275A| dabuntur eis exteriores tenebrae; harum quippe initium est carnis prudentia, et sensuum corporeorum imbecillitas, et qui certaminibus delectantur, alienabuntur a pace, et summis difficultatibus implicabuntur: initium enim summae difficultatis est bellum atque contentio. Et hoc significare arbitror quod ligantur eis manus et pedes (Matth. XXII, 13), id est facilitas omnis aufertur operandi; et qui sitire et esurire volunt, et in libidinem ardescere, et defatigari, ut libenter edant, et bibant, et concumbant, et dormiant, amant indigentiam, quod est initium summorum dolorum. Perficietur ergo id quod amant, ut ibi eis sit ploratus et stridor dentium (Matth. XIII, 50): plures enim sunt qui haec omnia vitia simul diligunt, et quorum vita est spectare, contendere, 115.1275B| manducare, bibere, concumbere, dormire, et in cogitatione sua nihil aliud quam phantasmata quae de tali vita colligunt amplexari, et ex eorum fallacia superstitionis vel impietatis regulas figere, quibus decipiuntur et quibus inhaerent, etiamsi ab illecebris carnis se abstinere conentur; quia non bene utuntur talento sibi commisso, id est mentis acie, qua videntur omnes qui docti aut urbani aut faceti nominantur, excellere; sed habent eam in sudario obligatam [al., ligatam] aut in terra obrutam, id est delicatis, et superfluis rebus aut terrenis cupiditatibus involutam et oppressam: Ligabuntur ergo his manus et pedes, et mittentur in tenebras exteriores: ibi erit ploratus et stridor dentium (Luc. IX, 20), non quia ipsa dilexerunt, quis enim hoc diligat, sed quia 115.1275C| illa quae dilexerunt initia istorum sunt, et necessario dilectores suos ad ista perducunt; qui enim magis amant ire quam redire, aut pervenire, in longinquiora mittendi sunt, Quoniam caro sunt, et spiritus ambulans, et non revertens (Psal. LXXVII, 39). Qui vero bene utuntur vel ipsis quinque sensibus corporis ad credenda et praedicanda opera Dei, et nutriendam charitatem ipsius vel actione et cognitione, ad pacificandam naturam suam et cognoscendum Deum, intrant in gaudium Domini sui. Propterea talentum, quod male utenti aufertur, illi datur qui talentis quinque bene usus est (Matth. XXV, 29), non quia transferri potest acumen intelligentiae, sed ita significatum est posse hoc amittere negligentes, et impios ingeniosos, et ad eam pervenire diligentes, 115.1275D| et pios, quamvis ingenio tardiores. Non enim datum est illud talentum ei qui acceperat duo (habet enim et hoc, qui jam in actione et in cognitione bene vivit) sed ei qui acceperat quinque. Nondum enim habet ad aeterna contemplanda idoneam mentis aciem qui visibilibus tantum, id est temporalibus, credit; sed habere potest, qui horum omnium sensibilium Deum artificem laudat, et eum persuadet fide, et spectat spe, et quaerit charitate. Gregorius autem in libro XI Moralium, cap. 5.
 [ Si incluserit hominem, nullus est qui aperiat (Job XII, 14): quia omnis homo per id quod male agit, quid sibi aliud quam conscientiae suae carcerem facit, ut hunc animae [al. animi] reatus premat, etiamsi 115.1276A| nemo exterius accuset? Qui cum judicante Deo in malitiae suae caecitate relinquitur, quasi intra semetipsum clauditur, ne evadendi locum inveniat, quem invenire minime meretur. Nam saepe nonnulli exire a pravis actibus cupiunt: sed, quia eorumdem actuum pondere premuntur, in malae consuetudinis carcere inclusi, a semetipsis exire non possunt; et quidem culpas proprias punire cupientes, hoc quod recte se agere aestimant, in gravioribus peccatis [al., graviores culpas] vertunt, fitque modo miserabili, ut quod exitum putant hoc inclusionem inveniant. Sic videlicet reprobus Judas, cum mortem sibi contra peccatum intulit (Matth. XXVII, 5), ad aeternae mortis supplicia pervenit, et pejus de peccato poenituit, quam peccavit. [Dicatur ergo: Si 115.1276B| incluserit hominem, nullus est qui aperiat; quia, sicut nemo obsistit largitati vocantis, ita nullus obviat justitiae relinquentis; includere itaque dicitur [al. Dei est] clausis non aperire. Unde et ad Moysen dicitur de Pharaone: Ego obdurabo cor ejus (Exod. IV, 7): obdurare quippe per justitiam dicitur Deus quando cor reprobum per gratiam non emollit; recludit itaque hominem quem in suorum operum tenebris relinquit.] Manifestissime beatus Gregorius eam inclusionem qua in hac vita peccatores caecari adsolent, praemissa sententia declaravit. Quod circumstantia ejusce sententiae indubitanter demonstrant, quorum clausulam adjiciendam duxi, quo evidens quid in praecedente sententia senserit, fiat.
 Gregorius (Moralium, l. XI cap. 5). [Quasi enim aperire 115.1276C| hanc inclusionem cum Isaac primogenito filio voluit, cum hunc fratri praeponere benedicendo conatus est; sed filium quem pater voluit, Dominus reprobavit, et quem Dominus voluit, pater etiam nolendo benedixit: ut qui jam primogenita fratri pro esca vendiderat, primogenitorum benedictionem non acciperet, quam ex cupidine gulae reliquisset; qui terrena ambiens, fugitiva sequens, haereditare cupiens benedictionem, reprobatus est. Non enim invenit poenitentiae locum; quanquam cum lacrymis inquisisset eam; quia videlicet fructum non habent lamenta quae strident cum gemitu desiderare peritura. Aperire itaque Isaac nec filio potuit, quem Deus omnipotens justo judicio in suae malitiae carcere inclusit]. + Sed, ne contentiosus obstrepere 115.1276D| deligas, videamus alteram ejus sententiam ex homilia Evangelii, qua poenas corporis corporeas judicari nullus ambigat. Ait enim Gregorius (Homil. 38). [ Ligantur tunc pedes et manus (Matth. XXII, 13) per districtionem sententiae, qui modo a pravis operibus ligari noluerunt per meliorationem vitae. Vel certe tunc ligat poena, quos modo a bonis operibus ligavit culpa; pedes enim qui visitare aegrum negligunt, manus quae nihil indigentibus tribuunt, a bono opere jam ex voluntate ligatae sunt. Qui ergo nunc sponte ligantur in vitio, tunc in supplicio ligantur invite: bene autem dicitur quod in exteriores tenebras projiciatur; interiores quippe tenebras dicimus caecitatem cordis, exteriores vero tenebras 115.1277A| aeternam noctem damnationis. Tunc ergo damnatus quisque non in interiores, sed in exteriores tenebras mittitur, quia illic invitus projicitur in noctem damnationis, qui hic sponte cecidit in caecitatem cordis. Ubi fletus quoque et stridor dentium esse perhibetur, ut illic dentes strideant, qui hic de edacitate gaudebant; illic oculi defleant, qui hic per illicitas concupiscentias versabantur in mundo: quatenus singula quaeque membra supplicio subjaceant, quae hic singulis quibusque vitiis subjecta serviebant.] + Idem in Moralibus, lib. XII, cap. 20.
 [Superbire enim minime debuisset, etiamsi annorum suorum numerum certum habere potuisset ut, sciens quantum viveret, praesciret quando se ab elatione removeret. At, postquam praesens vita semper 115.1277B| incerta est, tanto semper mors subripiens timeri debet, quanto nunquam praevideri valet. Bene autem superbiam impii tyrannidem vocat; proprie enim tyrannus dicitur qui in omni republica non jure principatur: sed sciendum est, quia omnis superbus juxta modum proprium tyrannidem exercet. Nam quod nonnunquam alius in republica, hoc est per acceptam dignitatis potentiam, alius in provincia, alius in civitate, alius in domo propria, alius per latentem nequitiam hoc exercet apud se in cogitatione sua; nec intuetur Dominus quantum quisque mali valeat facere, sed quantum velit; et, cum deest potestas foris, apud se tyrannus est cui iniquitas dominatur intus; quia etsi exterius non affligit proximos, intrinsecus tamen habere potestatem appetit 115.1277C| ut affligat: et quia omnipotens Deus corda pensat, jam in ejus oculis impius fecit quod cogitavit. Ad hoc autem conditor noster latere nos voluit finem nostrum, ut, dum incerti sumus quando moriamur, semper ad mortem parati inveniri debeamus [al. inveniamur]. Unde recte postquam dictum est: Cunctis diebus suis impius superbit, adjungit, et numerus annorum incertus est tyrannidis ejus (Job XV, 20). Ac si aperte diceretur: Cur quasi de certo extollitur, cujus vita sub poena incertitudinis tenetur? Sed omnipotens Deus prave agentibus non solum ventura supplicia reservat, sed eorum corda, hic etiam ubi delinquunt, poenis implicat, ut eo ipso quo peccant semetipsos feriant; ut, semper trepidi semperque suspecti, mala ab aliis pati metuant quae 115.1277D| se aliis fecisse meminerint.] + Qui tamen evidenter de peccatis quae sunt poenae peccatorum in Expositione Ezechiel prophetae Homilia 11, partis primae, ita disseruit:
 [Sed Et si conversus justus a justitia sua fecerit iniquitatem, ponam offendiculum coram eo. Ipse morietur, quia non annuntiasti ei: in peccato suo morietur, et non erunt in memoria justitiae ejus quas fecit. Sanguinem vero ejus de manu tua requiram (Ezech. III, 20). Quia justo qui in peccato ceciderit, praedicator tacuit, ejus sanguinis [al., sanguine] reus tenetur, et qui sollicitus esse non studuit in praedicatione, factus est particeps in damnatione. Sed cum dicitur: In peccato suo morietur, et non erunt in memoria 115.1278A| justitiae ejus, quas fecit, hoc maxime nobis considerandum est quia, cum mala committimus, sine causa ad memoriam bona nostra transacta revocamus, quoniam in perpetratione malorum nulla debet esse fiducia bonorum praeteritorum. Sed quaeri potest utrum justo, postquam ceciderit, praedicandum sit; an et priusquam eadat, invigilare praedicator debeat, ne ad casum veniat; procul dubio et priusquam cadat. Nam sequitur: Si autem tu annuntiaveris justo ut non peccet justus, et ille non peccaverit, vivens vivet, quia annuntiasti ei: tu autem animam tuam liberasti (Ezech. III, 21, etc.). Si ergo praedicator ideo animam suam liberavit, quia justo ne peccaret annuntiavit, cum justus ad peccatum praedicatore tacente ceciderit, praedicator, quia tacuit, 115.1278B| reus tenetur. Sed quis, rogo, nostrum ad haec sufficiat ut non solum peccatores studiose corripiat, sed etiam justis invigilet ne cadant? nos enim, infirmitatis nostrae conscii, cum justos viros conspicimus, admonere eos non praesumimus ut justitiae viam teneant, quam quia tenent videmus; et tamen praedicatoris est debitum etiam justos admonere. Unde praedicator egregius dicebat: Sapientibus et insipientibus debitor sum (Rom. I, 14). In his vero omnibus, quae de justo ad iniquitatem converso dicta sunt, hoc est laboriosum ad loquendum, hoc valde pertimescendum quod Dominus dicit: Ponam offendiculum coram eo. Ait enim: Si conversus justus a justitia sua fecerit iniquitatem, ponam offendiculum coram eo (Ezech. III, 20). Nos enim dicimus quia, 115.1278C| si iniquitatem fecerit, offendit; et verum est omnino quod dicimus: cur adhuc ei Deus omnipotens offendiculum ponet, quem jam impie egisse, et cecidisse per iniquitatem quam perpetravit, conspicit? Sed districta sunt omnipotentis Dei judicia, et qui peccatorem diu exspectat ut redeat, non redeunti atque contemnenti ponit adhuc ubi gravius impingat. Peccatum quippe quod per poenitentiam citius non deletur, aut peccatum est et causa peccati, aut peccatum et poena peccati, aut peccatum simul causa et poena peccati. Omne enim quod prius committitur, peccatum est; sed, si citius poenitendo non tergitur, justo judicio omnipotens Deus obligatam peccantis [al., peccatis] mentem etiam in culpam alteram permittit cadere, ut qui flendo et corrigendo noluit mundare quod 115.1278D| fecit, peccatum incipiat peccato cumulare. Peccatum ergo quod poenitentiae lamento non diluitur, peccatum simul est et causa peccati; quia ex illo oritur unde adhuc peccatoris animus arctius obligetur; peccatum vero quod ex peccato sequitur, peccatum simul est et poena peccati, quia, excrescente caecitate, ex retributione prioris culpae generatur, ut quasi jam quaedam sint in peccatore supplicia, ipsa incrementa vitiorum. Fit vero nonnunquam ut unum idemque peccatum, et peccatum sit, et poena peccati, simul et causa peccati. Ponam enim ante oculos quempiam rem proximi concupisse, quam quia aperte non valuit, furto diripuit; sed in furti accusatione positus se hanc diripuisse jurejurando 115.1279A| denegavit. Huic ergo concupiscentia peccatum fuit et causa peccati, quia per eam pervenit ad rapinam; ipsum vero furtum quo rem concupitam diripuit, et peccatum ei factum est et poena peccati, quia ex retributione jam non repressae concupiscentiae factum est ut veniret ad furtum, et culpa cordis excresceret in opere ex [al., et] ultione caecitatis; sed quia furtum perjurio tegere curavit, ex peccato rursum peccatum genuit. Furtum ergo quod ex concupiscentia processit, et perjurium protulit, peccatum e poena peccati factum est, culpae praecedenti peccatum, et causa peccati culpae subsequenti, quia de illa natum hanc genuit. Quod bene Paulus apostolus de quibusdam Deum intelligentibus, sed non honorantibus, insinuat dicens: Cum cognovissent Deum, non 115.1279B| sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis (Rom. I, 21). Ecce est peccatum et causa peccati, ex qua causa quid sequatur adjungit: Et obscuratum est insipiens cor eorum: dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt. Et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium (Ibid. 21, 22, 23). Ecce est peccatum et poena peccati, sed peccatum solummodo et poena peccati esset, si non adhuc ex hoc peccato et aliud sequeretur. Nam post infidelitatem eorum subditur: Propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam, ut contumeliis afficerent corpora sua in semetipsis (Ibid. 24). Quia igitur cognoscentes Deum, non sicut 115.1279C| Deum glorificaverunt (Ibid. 21), ex eo peccato et causa peccati, ad hoc quoque perducti sunt ut ad cultum serpentium et volucrum laberentur. Sed quia per hanc etiam caecitatem usque ad immunditiam et carnis contumelias ceciderunt, ipsa infidelitatis eorum caecitas praecedenti intellectui et peccatum est et poena peccati; subsequenti vero immunditiae peccatum facta est et causa peccati. Sed quia de his in libris moralibus diu tractatum est, nobis nunc diutius in eis immorandum non est. Hoc autem nobis cum tremore considerandum est quomodo justus et omnipotens Deus, cum praecedentibus peccatis irascitur, permittit ut caecata mens etiam in aliis labatur: Unde Moses ait: Nundum completa peccata sunt Amorrhaeorum (Gen. XV, 16). David quoque 115.1279D| dicit: Appone iniquitatem super iniquitatem eorum, ut non intrent in tua justitia (Psal. LXVIII, 28). Propheta etiam aliis dicit: Maledictum, et mendacium, et homicidium, et furtum, et adulterium inundaverunt, et sanguis sanguinem tetigit (Osee IV, 2). Sanguis enim sanguinem tangit, quando peccato peccatum additur, ut ante Dei oculos adjunctis iniquitatibus anima cruentetur. Paulus apostolus ait: Ut impleant peccata sua semper (I Thess. II, 16). Joanni quoque per Angelum dicitur: Qui nocet, noceat adhuc, et qui in sordibus est, sordescat adhuc (Apoc. XXII, 11). Unde etiam Dominus dicit: Si conversus justus a justitia sua fecerit iniquitatem, ponam offendiculum coram eo (Ezech. III, 20). Ac si aperte dicat: Quia videre 115.1280A| poenitendo noluit ubi jam impegit, justo eum judicio deserens, ponam ei ut et alibi impingat. Quod tamen Domini ponere, est nequaquam ad peccandum premere, sed nolle a peccato liberare; sicut de Pharaone dicitur: Ego indurabo cor ejus (Exod. IV, 21). Non enim cor peccantis Dominus obdurat; sed obdurare dicitur, cum ab obduratione non liberat. Misericors enim Deus tempus nobis ad poenitentiam relaxat; sed, cum ejus gratiae patientiam nos ad augmentum vertimus culpae, hoc ipsum tempus, quod ad parcendum pie disposuit, districtius ad feriendum vertit; ut cum reverti quis etiam spatio temporis accepto noluerit, per hoc mala sua ad reatum augeat, per quod ea diluere potuit, si converti voluisset. Unde scriptum est: Ignoras quoniam benignitas 115.1280B| Dei ad poenitentiam te adducit? Secundum duritiam autem tuam et cor impoenitens, thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei. (Rom. II, 4, 5.) De benignitate ergo omnipotentis Dei iram sibi in die irae reprobus thesaurizat, quia, dum ad poenitendum tempus accipitur, et ad peccandum exhibetur, ipsum remedium gratiae vertit in augmentum culpae. Unde et omnipotens Deus, quia collata remedia conspicit ad culpae augmentum trahi, ipsam benignitatem quam contulit, in judicii districtionem vertit. Ut inde [al., post] per amplius feriat, unde modo amplius exspectat: et quia homo deserere malum non vult, ut vivat, auget unde moriatur. Sed sive justus in culpa, sive peccator in morte corruat, speculatori timendum est ne hunc 115.1280C| ex suo silentio reatus peccantium pariter involvat].
 + Si verae pietatis affectu Christianae humilitati devotus anhelas, nulla obstante difficultate, patentissime perspicis inclusionem ex beati Job verbis sancto Gregorio edissertam, non poenam significare gehennae, sed eam qua reprobi, in hac mortalitate suis voluptatibus lethaliter faventes, justo Dei judicio feriuntur. Attamen Christiana te charitate admoneo ne verbis beati Augustini, quibus de poenis impiorum diverse in opusculis suis tam multis sentire videtur, eo usque inhaereas ut veritati tantopere contradicas. Nam ille vir sanctus et doctus multa prioribus suae conversionis temporibus scripsit, quae postmodum necessario retractanda judicavit. Quo munere speciali coelitus donatus plura retractavit, 115.1280D| quaedam in posterioribus suis opusculis veracius scrutata disseruit, pleraque retractanda morte praereptus dereliquit. Ac per hoc, quaecunque vel retractavit, vel post elimatius proindeque veracius exquisivit et scripsit, sequenda et pio amore veneranda atque tenenda pius quicunque intellector sanissime judicabit. Qui tamen nunquam ita poenas cordis adstruxit, ut corporis denegaret. Sed prout commodum duxit, de utrisque pariter aut de alterutra sigillatim tractavit. Sicut in libro III de libero voluntatis Arbitrio (cap. 20) breviter dilucideque ostenditur ubi ait:
 [Ut autem de illo primo conjugio et cum ignorantia, et cum difficultate, et cum mortalitate nascamur; 115.1281A| quoniam illi cum peccavissent, et in errorem et in aerumnam et in mortem praecipitati sunt, rerum moderatori summo Deo justissime placuit ut et in ortu hominis originaliter appareret justitia punientis, in provectu misericordia liberantis.] + (Idem, ibid., cap. 23.) [Quid est enim aliud dolor nisi quidam sensus divisionis vel corruptionis impatiens? unde luce clarius apparet quam sit illa anima in sui corporis universitate avida unitatis et tenax, quae nec libenter nec indifferenter, sed potius renitenter et reluctanter intendit [ al., intenditur] in eam passionem corporis sui qua [ al., per quam] ejus unitatem atque integritatem labefactari moleste accipit.] + Idem (in libro de vera Religione, cap. 41.) [Ergo mirum est si omnis anima quaecunque, ubi sit [ al., si hominis 115.1281B| animam quae ubicunque sit], et qualiscunque sit omni corpore est melior; dicam pulchre ordinari, et de poenis ejus alias pulchritudines fieri, cum ibi non sit, quando misera est, ubi esse beatos decet, sed ibi sit ubi esse miseros decet.] + Idem in eodem (cap. 41). [Quod si ab ea parte cui dominari nos Deus jubet, atque ut in nostram possessionem restituamur et hortatur et opitulatur, si ergo ab hac parte per negligentiam et impietatem vir subditus fuerit, id est mens et ratio, erit quidem homo turpis et miser, sed destinatur in hac vita, et post hanc vitam ordinatur, quo eum destinari, et ubi ordinari summus ille rector et Dominus judicat.] (Idem ib., cap. 11, in fin. cap. 12.) + [Quapropter vita, quae, fructu corporis delectata, negligit Deum, inclinatur 115.1281C| ad nihilum, et ista est nequitia. Hoc autem pacto vita carnalis et terrena efficitur, et ob hoc etiam caro et terra nominatur, et quandiu ita est, regnum Dei non possidebit (I Cor. XV, 50), et eripitur ei quod amat. Id enim amat quod et minus est quam vita, quia corpus est, et propter ipsum peccatum, quod amat [al., amatur], fit corruptibile, ut fluendo deserat amatorem suum, quia et ille hoc amando deseruit Deum: praecepta enim ejus neglexit dicentis; hoc manduca, et hoc noli. Trahitur ergo ad poenas, quia diligendo inferiora, in egestate voluptatum suarum, et in doloribus apud inferos ordinatur. Quid est enim dolor qui dicitur corporis, nisi corruptio repentina salutis ejus rei quam, male utendo, anima corruptioni obnoxiavit [ al., fecit obnoxiam]? Quid 115.1281D| est autem dolor qui dicitur animi, nisi carere mutabilibus rebus quibus fruebatur aut frui se posse speraverat? et hoc est totum quod dicitur malum, id est peccatum et poena peccati.] + Idem in psalmo LXVI (in principio).
 [Quis autem nostrum dicturus est non esse illam Dei benedictionem si vel agricultura ei fructum ferat, vel domus cujusque abundet copia rerum temporalium, vel ipsa corporis salus aut teneatur, ne amittatur, aut amissa reparetur? fecunditas etiam feminarum, et casta vota filios desiderantium ad quem pertinent, nisi ad Dominum Deum? Qui enim creavit quando non erat, ipse prolis successu facit permanere quod condidit. Facit haec Deus, donat haec Deus. 115.1282A| Parum est nobis dicere: facit haec Deus, donat haec Deus; sed solus haec facit, solus donat. Quid enim! Facit haec Deus, sed facit haec et aliquis non Deus? Facit haec, et solus facit, et sine causa ista petuntur vel ab hominibus vel a daemonibus; et quaecunque bona accipiunt inimici Dei ab illo accipiunt; et, cum ab aliis petunt et accipiunt, nescientes ab illo accipiunt. Quomodo, cum puniuntur, et putant se ab aliis puniri, nescientes ab illo puniuntur. Sic et cum vegetantur, implentur, salvantur, liberantur. Et si hoc, nescientes, vel hominibus vel daemonibus vel angelis tribuunt; non habent nisi ab illo penes quem potestas est omnium.]

CAPUT XVII. Cur Deus dicitur praedestinasse poenas, cum eas non faciat nec praedestinet.

 Septima decima naeniarum tuarum habet titulum.

JOANNES SCOTUS.

 (Num. 1). Θ Cur Deus dicatur praedestinasse poenas, cum eas non faciat nec praedestinet, proinde ratione atque auctoritate qua conficitur firmissime tenendum, prorsus suppliciorum, quibus superba impietas aeterno torquebitur cruciatu, nullo modo Deum esse auctorem, nullo modo eorum esse factorem, nullo modo praedestinatorem.

CORRECTIO.

 + Deum auctorem suppliciorum vel temporalium vel aeternorum et praedestinatorem, tam auctoritate sacri eloquii, quam doctorum concordia satis demonstratum 115.1282C| est. Sed quia tu supplicia peccatorum nihil aliud quam peccata esse susurras, peccatorum auctorem Deum minime dicimus; attamen, quotiescunque vel hic vel illic peccata suis auctoribus in poenam convertuntur, secundum ea quae praecedens hunc sermo abundanter exsequitur, non nisi Deo vindice fieri proclamamus.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 17). Ea tamen, inquis, ratione auctor eorum esse dicitur, et factor, et praedestinator, quia verissime creditur totius universitatis, in qua sunt factor et ordinator. Ita enim (num. 2, sect. 1) universae creaturae suae, antequam ipsam crearet, statum pulchritudinis praedestinavit esse futurum, ut malorum turpitudo, quam non praedestinavit, quia non eam 115.1282D| facturus esset in universo, turpis non esset, malitia nocentium non noceret, error errantium non erraret, miseria torquendorum felicitatem non turbaret electorum; nullius enim turpitudo, vel malitia vel error seu miseria praedestinatum ante saecula naturalem ordinem dehonestare permittitur.

CORRECTIO.

 + Si eo modo dicitur Deus factor et praedestinator suppliciorum, quo verissime creditur totius universitatis, in qua sunt factor et ordinator, veraciter nimirum factor et praedestinator eorum dicendus est, quia veraciter, factor et ordinator universitatis habetur. Quia vero tu supplicia non aliud quam peccata esse contendis, non est hic nobis 115.1283A| diutius immorandum, quoniam satis superque de his tractatum in praecedentibus constat; quodque addis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 17, num. 3, sect. 2.) Θ Cum ergo audimus: praedestinavit Deus illos vel ad interitum vel supplicium, vel poenas, seu cruciatum, seu quoquomodo vocari solet miseria qua torquetur iniquitas a seipsa, in seipsa, per seipsam, non aliud intelligere jubemur quam ipsum ante tempora praescisse et praedestinasse quo ordine universitatis futuri sunt illi, quos occultissimo, justissimo tamen, judicio amaritudinem peccatorum suorum sentire permisit, quia eos in damnabili origine reliquit.

CORRECTIO.

 115.1283B| + Licet diversa tibique adversa proferas, qui praedestinatos pro non praedestinatis adstruxeras, multum veritati praedestinationis approprias, praeter illa quae a veritate aliena interseris. Nam et veritas hoc clamat: Praeordinasse Deum, quo ordine universitatis futuri sunt illi, quos justissimo suo judicio amaritudinem peccatorum suorum sentire, non (ut mentiris) permisit, sed ut verum est judicavit, et judicando compellit. Nec id solum eis poena est, quod eos in damnabili (ut dicis) origine reliquit, sed reddita est eis etiam poena ignis aeterni, qua torqueantur inviti.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 17, num. 4, sect. 2.) Θ Servata, inquis, illa 115.1283C| notissima differentia inter praescientiam et praedestinationem, ut, cum tantum late pateat praedestinatio quantum praescientia (unum quippe atque idem divinam profecto substantiam significantes), praedestinatio ad ea tantum quae in bono sunt pertineat, praescientia vero ad bona malaque; quae tamen differentia non est ex natura, sed ex usu locutionum. Quemadmodum enim dicitur de Deo: ubique est praesentia potestatis, sed non ubique est gratia habitationis, ita de eo dici possit: ubique praescientia, sed non ubique praedestinatione; cum apertissime veritas clamet de Deo: ubicunque Deus fuerit praesentia, ibi profecto erit habitatione: similiter ubicunque fuerit praescientia, necessario erit praedestinatione.

CORRECTIO. 115.1283D|

 + Procul dubio falsa sunt quae exsequeris, sicut superius abunde monstravimus. Primo quod praedestinatio et praescientia Dei substantia non sunt, quia relativa sunt, quae non ostendunt essentiam. Deinde quod praescientia et praedestinatio adeo inter se differunt, ut praescientia Dei dicatur etiam in his quae ipse non fecit, ut sunt peccata; praedestinatio vero in his solummodo quae ipse facturus erat vel in conditione et ordinatione rerum, vel in electione gratiae, vel in condemnatione inflexibilis judicii, sed nunquam injusti. Ac per hoc quemadmodum recte dicitur de Deo: ubique est praesentia potestatis, sed non ubique est gratia habitationis, 115.1284A| ita recte de ipso dici potest: ubique est praescientia, sed non ubique est praedestinatione. Quoniam qui omnia praescivit, et bona et mala, id est peccata; nequaquam praedestinavit nisi bona, id est misericordiam et judicium, in quo sunt etiam poenae quae a sensu patientium malae vocantur, quae omnino nullo praeter ipsum auctore fiunt.
 Postremo, quod dicis veritatem clamare de Deo, ubicunque fuerit praesentia ibi esse habitatione, proindeque ubicunque fuerit praescientia, necessario esse praedestinatione, adeo regulam veritatis et pietatis transgreditur, ut apertissimis oraculorum divinorum testimoniis resultare minime dubitetur, dicente ipsa Veritate: Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, 115.1284B| et mansionem apud eum faciemus (Joan. XIV, 23): Et item: Et ego rogabo Patrem, et alium paracletum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum: Spiritum veritatis, quem mundus non potest accipere; quia non videt eum, nec scit eum: Vos autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit, et in vobis erit (Joan. XVI, 17). Unde et liber Sapientiae dicit: Quoniam in malevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis (Sap. I, 4): Et Apostolus: Vos autem in carne non estis, sed in spiritu; si tamen Spiritus Dei habitat in vobis, quod si Spiritus ejus, qui suscitavit Jesum a mortuis, habitat in vobis, qui suscitavit Jesum Christum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora vestra propter inhabitantem Spiritum ejus in vobis (Rom. VIII, 9, 11). 115.1284C| Et rursum: Nolite jugum ducere cum infidelibus: Quae enim participatio justitiae cum iniquitate, aut quae societas luci ad tenebras? quae autem conventio Christi ad Belial, aut quae pars fideli cum infideli? qui autem consensus templo Dei cum idolis? Vos enim estis templum Dei vivi; sicut dixit Deus, quoniam inhabitabo in illis, et inambulabo, et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus (II Cor. VI, 14, 15, 16): Et iterum: An nescitis quoniam membra vestra templum est Spiritus sancti qui in vobis est, quem habetis a Deo? (I Cor. VI, 19.) Quibus omnibus liquet Deum nullatenus inhabitare nisi templum suum, templum vero ejus non esse nisi membra Christi, dicente eodem Apostolo: Nescitis quoniam corpora vestra membra Christi sunt (Ibid., 15). 115.1284D| Hoc clamat veritas, hoc praedicat pietas, Deum non habitare nisi in templo suo; templum ejus non esse nisi sanctos suos. Hinc Augustinus in libro ad Dardanum de Praesentia Dei (Epist. 57 ad Dardanum ante medium).
 [Verum illud est multo mirabilius, quod cum Deus ubique sit totus, non tamen in omnibus habitat: non enim omnibus dici potest, quod ait Apostolus, vel quod jam dixit, vel etiam illud: Nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis? Unde et e contrario de quibusdam idem dicit: Quisquis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus (Rom. VIII). Quis porro audeat opinari, nisi quisquis inseparabilitatem penitus Trinitatis 115.1285A| ignorat, quod in aliquo habitare possit Pater et Filius in quo non habitet Spiritus sanctus, aut in aliquo Spiritus sanctus in quo non et Pater et Filius? Unde fatendum est ubique esse Deum per divinitatis praesentiam, sed non ubique per habitationis gratiam. Propter hanc enim habitationem; ubi procul dubio gratia dilectionis ejus agnoscitur, non diximus: Pater noster qui es ubique (cum et hoc verum sit); sed Pater noster, qui es in coelis (Matth. VI, 9): ut templum ejus potius in oratione commemoremus, quod et nos ipsi esse debemus, et in quantum sumus, in tantum ad ejus societatem et adoptionis familiam pertinemus. Si enim populus Dei nondum factus aequalis angelis ejus, adhuc in ista peregrinatione dicitur templum ejus (I Cor. III, 115.1285B| 16), quanto magis est templum ejus in coelis, ubi est populus angelorum, quibus aggregandi et coaequandi sumus, cum, finita peregrinatione, quod promissum est sumpserimus. Cum igitur qui ubique est, non in omnibus habitet, etiam in quibus habitat, non aequaliter habitat.] + (Idem ibid., paulo post.) [Sicut autem nec ab illo abest in quo non habitat, et totus adest, quamvis eum ille non habeat, ita et ille in quo habitat totus est praesens, quamvis non ex toto eum capiat.] (Idem, ibid., in medio:)
 [Cum itaque proficientes, in quibus mortalitas habitat, dum de die in diem renovantur, magis magisque justificet, exaudiat orantes, mundet confi tentes, ut exhibeat sibi templum immaculatum in aeternum, merito dicitur non habitare in eis qui, 115.1285C| cognoscentes Deum, non sicut Deum glorificaverunt, vel gratias egerunt (Rom. I, 21): colendo enim, et serviendo creaturae potius quam Creatori, non unius veri Dei templum se esse voluerunt. (Idem, ibid., ad medium): Quamobrem Deus, qui ubique praesens est et ubique totus, non in omnibus habitat, sed in eis tantum quos efficit beatissimum templum suum, vel beatissima templa sua, eruens eos a potestate tenebrarum, et transferens in regnum Filii charitatis suae, quod incipit a regeneratione (Col. I, 13). + (Idem ibid., prope finem). Deus igitur ubique praesens est, et ubique totus praesens, nec ubique habitans, sed in templo suo, cui per gratiam benignus est et propitius.] + Non est igitur differentia inter praescientiam et praedestinationem sumpta usu locutionis, 115.1285D| sed a natura; quia naturaliter aliud est praescire, aliud praedestinare: sicut aliud est praesentem esse, aliud habitare. Multa quippe praesciuntur, quae non praedestinantur; sicut multa sunt praesentia, quae non sunt habitantia. Nam saepe in his locis et cum his personis adsumus per praesentiam, in quibus et cum quibus nullatenus habitamus; habitare quippe non dicitur quis, nisi in domo: esse vero etiam non in domo: ita et Deus ubique esse dicitur, per omnipotentiam majestatis, qui tamen non nisi in templo et in domo sua dicitur esse per gratiam habitationis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. XVII, num. 5, sect. 3.) Θ Proinde, inquis, 115.1286A| quemadmodum praesentia et habitatio Dei non est nisi in his quae ab eo facta sunt, ita ejus praescientia et praedestinatio non nisi eorum quae ipse facturus esset, credenda sunt. Ac per hoc, quemadmodum praesentia ejus et habitatio in his, quae nec ab eo sunt, nec ea facit, e contrario esse dicuntur, cum in eis non sint; ita praescientia ejus et praedestinatio e contrario pronuntiatur in illis, quae non fecit, nec donavit, quia nihil sunt.

CORRECTIO.

 + Dei praesentia ubique in sacris eloquiis praedicatur, ejus habitatio non nisi in templo ipsius invenitur. Nusquam enim ubique Deum habitare, sicut ubique esse reperies, nisi in tuis tuique similium fictionibus: Dicit enim ipse Dominus: Coelum et 115.1286B| terram ego impleo (Jerem. XXIII, 24): Et Propheta ad eum: Quo ibo a spiritu tuo, et quo a facie tua fugiam? Si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades; si sumpsero pennas meas diluculo, et habitavero in extremis maris, etenim illuc manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua. Et dixi. Forsitan tenebrae conculcabunt me, et nox illuminatio in deliciis meis. Quia tenebrae non obscurabuntur a te, et nox sicut dies illuminabitur: sicut tenebrae ejus, ita et lumen ejus (Ps. CXXXVIII, 7 12). Non ergo a contrario (ut fatue desipis) Deus inesse dicitur ubique, quia non a contrario dicta sunt quae praemisimus, vel ab ipso vel a prophetis ejus. Veraciter namque dicebat idem propheta: Dixi iniquis: Nolite inique agere, et delinquentibus: 115.1286C| Nolite exaltare cornu; nolite extollere in altum cornu vestrum; nolite loqui adversus Deum iniquitatem: quia neque ab oriente, neque ab occidente, neque a desertis montibus (Ps. LXXIV, 5, 6, 7, 8), subauditur patet via fugiendi et additur quare: quoniam Deus judex est. Itaque, cum crebro inveniatur Deum potentia majestatis ubique praesentem, nunquam praeter domum suam ei habitaculum reperitur. Quamobrem, sicut falsum est quod nisus es affirmare de praesentia et habitatione Dei, ita sine dubio falsum est quod probare molitus es de praescientia et praedestinatione: unde mirum valde est quod dicis.

JOANNES SCOTUS.

 115.1286D| (Cap. 17, num. 6, sect. 3.) Θ Non incongrue tamen aestimantur esse in his quae vitio creaturae orta sunt, cum non solum ipsam creaturam sapienter ordinet, sed etiam vitium ejus suas leges excedere non sinat.

CORRECTIO.

 + Quomodo non incongrue aestimantur esse in his, id est peccatis quae vitio creaturae orta sunt, cum peccata nihil sint? aut quomodo vitio creaturae orta dicis, cum superius creaturam non peccasse, nec ex creatura peccatum prodiisse, sed ex voluntate, loquaci falsitate prosecutus sis? Patet igitur non esse ex veritate quod ais; quia veritas nunquam est sibi ipsi contraria, nunquam sese ipsa impugnat: quod te fecisse et facere toties deprehendimus, Christo 115.1287A| propitio, et ostendere parati sumus. Jam vero similitudo domus amplissime magnificentissimeque dispositae cujuslibet patris multarum familiarum ordinantis in ea aliter filios suos, aliter servos, aliter sanos, aliter inopia (ut ais) malarum cupiditatum, quas intemperantia suae libidinis traxerunt cruciatos, dentibus stridentes, vermibus scatentes, diversis perennis tristitiae generibus laborantes, qua conaris astruere non eum recte aestimari durissimum punitorem qui laudatur justissimus ordinator, nihilominus veritati judicantis non usquequaque repugnat, neque justitiae illius rigorem nullatenus enervat, si ad intimum cerebrum veritas exsculpatur. Quid enim ille universitatis conditor, ordinator et judex, in hac universitatis pulchritudine aliud agere recte 115.1287B| dicitur, quam filios colligere per gratiam, et impios vel deserendo vel judicando damnare per justitiam? Nunquid et ille quem patrem multarum familiarum per similitudinem adhibueras, non poterat miseris in domo sua constitutis succurrere si vellet, eosque a miseria liberare? Quod quia minime fecit, quid aliud sensisse intelligendus est, quam eos dignae miseriae addictos, nunquam debere affici dignitate? qui ergo eos a miseria noluit, cum potuerit, liberare, nimirum ipse eos damnavit, qui a miseria nunquam liberandos judicavit. Sed quid necesse est nos in his ulterius haerere, cum Deum vindicem ultoremque malorum omnium, et ratio et auctoritas, ex his quae praecedentibus actionibus disserta et pertractata sunt, affatim persuaserit? quia, sicut beatus Augustinus 115.1287C| ait, quod et tu licet in contrarium posuisti (cap. 17, num. 7, sect. 6)
 Augustinus (De vera Religione, c. 23.): [Animae vitium non natura ejus, sed contra naturam ejus est, nihilque aliud est quam peccatum et poena peccati; unde intelligitur nullam naturam, vel, si melius ita dicitur, nullam substantiam sive essentiam malum esse; neque de peccatis poenisque ejus animae efficitur, ut universitas ulla deformitate turpetur, quia rationalis substantia, quae ab omni peccato munda est, Deo subjecta, subjectis sibi caeteris dominatur. Ea vero quae peccavit, ibi ordinata est ubi esse tales decet ut, Deo conditore atque rectore universitatis, decora sint omnia; et est pulchritudo universae creaturae, per haec tria inculpabilis: damnatione peccatorum, 115.1287D| exercitatione justorum, perfectione beatorum.]
 + Vide quid dicat, quod quamvis peccatrices animae puniantur, earum tamen punitione nullatenus universitas ulla deformitate turpetur: nullam quippe turpitudinem justitia ingerit, quae pulcherrima esse convincitur. Omnis itaque et ordo et justitia Dei pulchra sunt. Ac per hoc, ubicunque, et in quibuscunque sunt, non turpitudinem, sed pulchritudinem ingerunt. Unde et idem doctor in eodem libro (c. 41).
 [Defectu, inquit, suo in puchritudines corruptibiles, id est poenarum ordinem praecipitatur; nec miremur quod adhuc pulchritudines nomino, nihil enim est ordinatum quod non sit pulchrum, etc. 115.1288A| Quid ergo mirum est si hominis animam, quae, ubicunque sit, et qualiscunque sit, omni corpore est melior, dicam pulchre ordinari, et de poenis ejus alias pulchritudines fieri, cum ibi non sit, quando misera est, ubi esse beatos decet, sed ibi sit ubi esse miseros decet.]
 + Attende quod animam peccatricem in poenarum ordinem praecipitari dixerit, et ibi esse ubi talem esse deceat, procul dubio in loco poenarum, id est tartaro. Noli ergo dicere: Nulla universitatis parte punitur impius, sed sua propria impietate in seipso, ut praedictae sanctorum Patrum sententiae testantur, ] quia veraciter animadversae atque discussae hoc dicere comprobantur quod veritas habet, non quod falsitas adhibet. Legerant enim de Domino dictum: 115.1288B| Ignis in conspectu ejus exardescet, et inflammabit in circuitu inimicos ejus (Ps. XLIX, 3). Et rursum dicente ipso: Ignis succensus est in furore meo: et ardebit usque ad inferni novissima, devorabitque terram cum germine suo, et montium fundamenta comburet. Congregabo super eos mala, et sagittas meas complebo in eis (Deut. XXXII, 22, 23): Item: Levabo ad coelum manum meam, et dicam: Vivo ego in aeternum; si acuero, ut fulgur, gladium meum, et arripuerit judicium manus mea, reddam ultionem hostibus meis, et his qui oderunt me retribuam. Inebriabo sagittas meas sanguine, et gladius meus devorabit carnes (Ibid. 40, 41, 42).
 Interea [al., intermitte] quaeso, acrimoniam tuae vivacissimae disputationis, ut digneris advertere 115.1288C| quid ex verbis tanti Patris posueris. Ea vero, inquientis, quae peccavit, ibi ordinata est ubi esse tales decet. Duo hic (De vera Relig., c. 23) tibi contraria posuit. Substantiam peccavisse, quod tu negas; et ibi peccantem substantiam ordinatam esse ubi esse tales decet. Nunquam enim quid absque praedestinatione ordinatur, neque absque ordine aliquid praedestinatur: quidquid itaque de praedestinatione dicitur, totum haud aliter quam de ordinatione verissime praedicatur, dicente Apostolo: Quae autem sunt a Deo ordinata sunt (Rom. XIII, 1), ac si aliis verbis diceret: a Deo destinata atque disposita sunt, ea duntaxat discretione servata, quam supra a verbis Augustini posuimus, ut ordinatio ipsius rei effectus, destinatio vero prior illius in consiliis dispositio 115.1288D| habeatur, praeordinatio autem nihil aliud quam praedestinatio teneatur. Nequaquam igitur praedestinationem impiorum denegas, quos ibi ordinatos, id est positos ac locatos legis (neque ullatenus abnuis) ubi esse miseros decet, ubi nullatenus ordinarentur, nisi ordinandi praedestinati fuissent. His omnibus colligitur vanissimam esse disputationem tuam, qua niteris ostendere nullam poenam impiis irrogari, nisi propriae impietatis conscientiam. Consequeris:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 17, num. 8, sect, 7). Θ Ut enim Deus non ideo fecit solem ut ejus radiis ordinate eum aspicientis oculorum visus refringatur, eosque in tenebris repercutiat 115.1289A| (quod profecto non ipse, sed ipsa inordinata visio efficit), neque ut patientem oculorum gravissimam passionem torqueat; cum illi in sua passione nihil tantum noceat quantum splendor solaris, dum ipsa passione non extrinsecus naturam rerum contingat, sed intrinsecus aliqua corporalis sanitatis corruptione dolentem torqueat: sic nimirum ignis ille aeternus, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41), nullo modo ad hoc creatus. Praesertim si quartum mundi elementum sit, probabilius creditur ad universitatis integritatem, quam Deus faciendam praevidit conditus, quam ad urendum apostatam, cui sua superbia suffecerat ad tormentum.

CORRECTIO.

 + Quomodocunque se habeat combustio ignis 115.1289B| aeterni erga diabolum et angelos ejus qui utique natura spiritus a Deo sunt conditi, quoniam apertis judiciis Scripturae sacrae id minime innuunt, eis tamen praeparatum, et in eo torquendos atque cruciandos manifeste declarant, in quem eos praecipitandos sub nomine capitis eorum Dominus ad Job testatur, dicens: Et videntibus cunctis praecipitabitur (Job XL, 28): non tamen ignoramus identidem quondam dixisse Origenem, et eum pro his cum caeteris suarum haereseon damnabilibus sensis fuisse dejectum. Verumtamen quod adjungis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 17, num. 9, sect. 7.) Θ Huic, inquiens, rationi additur quod, cum in aethereo corpore primum 115.1289C| a Deo creatus sit, in quo nihil pati potuit, corpus ejus aethereum, postquam superbia intumuit, a supernis sedibus videlicet aethereis in hunc aerem humiditate crassum, caligine tenebrosum, perturbationibus passibilem detrusus est, ut ei inde corpus meritis suis condignum ipso nolente copularetur, ac per hoc in eo iniquitate sua torqueretur.

CORRECTIO.

 + Tam sunt ad explicandum difficilia, ut unde probari valeant minime reperiatur. Nulla quippe propheticarum apostolicarumque litterarum pagina corpus vel aethereum vel aereum ab Auctore creatum refert, sed tantum spiritum simpliciter factum, post superbissimae impietatis typhum, a coelestibus proturbatum, juxta beati Petri apostoli sententiam: 115.1289D| In carcere hujus aeris trusum, illo igni in die judicii cruciandum, cum omnibus suae contumaciae complicibus reservari (II Petr. II, 4; III, 7). In quo duo, praeter alia, quam maxime mihi admiranda videntur: videlicet si corpus aethereum ei primo factum est, et aether dicitur vel ignis, vel certe sedes ignis, cur non igneo corpore magis quam in aereo poenas pati potuerit, cum, secundum opinationem tuam, ignis ille quartum elementum mundi sit, nec fuerit necesse ut ad inferiora illo igni cruciandus propelleretur, in quo ipse constitutus, et a quo corpus habens, competentius inibi torqueri potuerit, quam inde, ab ipso vel in ipso cruciandus, alio transportari; et quod aereum corpus ei copulatum dicis, ut in eo non jam ab igni 115.1290A| combureretur, sed iniquitate sua torqueretur. Si enim cum aethereo corpore peccavit, quando contra Auctorem tumuit, quid causae fuit ut, eo sublato, ei aliud adderetur in quo torqueri posset? Cum rationi atque justitiae illud potius congruere videatur ut in quo peccaverat in ipso cruciaretur: et non aliud ei ad tormentum copularetur, quod nequaquam ejus iniquitatis particeps fuerat? Expers itaque ejus impietatis corpus qua justitia ei ad puniendum additum fuerit non video; cum, sicut dicis, jam haberet ex ipsa sui conditione cum quo et in quo superbisse credatur. Quae res quoniam abstrusissima et scrupulosissima atque ad absolvendum difficillima mihi videtur, ad caetera in nomine et adjutorio Domini transeamus. Nec praetereundum quod corpus 115.1290B| hominis de terra factum, animam divinitus inspiratam, legamus: angelos vero, sive coeli prioris, sive lucis primariae vocabulo, Scripturae Geneseos, fide debeamus accipere, seu quocunque alio modo vel melius vel apertius eorum conditio doceri possit, ab universitatis conditione in coelis superioribus factos omnibus Patrum sensis in hoc concinentibus certissimum tenemus. Non in aethere, ut somnias, sed in coelis, id est supra hoc visibile firmamentum sideribus adornatum, constitutos, et Auctoris laudibus jugiter insistentes, ejusque jussis irrefragabili obedientia obsequentes; qui, cum semper sint spiritus, quando tamen hominibus ut appareant mittuntur, corpora vel ex aethere vel ex hoc pinguiori aere, quibuscum loqui et convesci queant terrigenis, assumere 115.1290C| nullatenus dubitantur.
 Hinc Augustinus (in libro de Civitate Dei VIII, cap. 22): [Quia igitur nihil istorum quatuor eligendum est, ne in quolibet eorum de diis tam male sentiatur; restat ut nullo modo credendum sit quod Apuleius persuadere nititur, et quicunque alii sunt ejusdem sententiae philosophi: ita, esse medios daemones inter deos et homines tanquam internuntios et interpretes, qui hinc ferant petitiones nostras, inde referant deorum suppetias; sed esse spiritus nocendi cupidissimos, a justitia penitus alienos, superbia tumidos, invidentia lividos, fallacia callidos, qui in hoc quidem aere habitant, quia, de coeli superioris sublimitate dejecti, merito irregressibilis transgressionis in hoc sibi congruo velut carcere 115.1290D| praedamnati sunt.]
 + Philippus in Expositione beati Job (c. 24, sub medium): Non immerito autem hoc loco de his beatus Job ait: Sicut in die condixerunt sibi (Job XXIV, 16), quando, persuadente adhuc archangelo reliquis, de quibus dicitur: Traxit secum tertiam partem stellarum contra Deum, in coelis facta est conspiratio rebellionis (Apoc. XII, 4). Collocutionem ego aestimo mobilem quamdam voluntatem fuisse consensuum potius quam sonora colloquia, quoniam spiritus sunt et non corpora membris composita. Unde fieri potest ut similes motus per subtilitatem naturae suae in se perspexerint, et hoc dictum sit colloquium. Non enim quidquam affectuum suorum 115.1291A| ab invicem latere spiritus possunt; simplices enim creaturae, nullum habentes quasi obstaculum corpulentum, perspicuae sibi sunt. Unde arbitror quod lingua illa, quae est eis secundum conditionis suae modum, longe dissimilis, atque insuspicabili distinctione sine sono vocis, quae fit verberato aere, quod volunt illico enuntient, nec sit necesse eis humano more brevissimi saltem temporis spatio loquelam a cogitatione discernere. + Attamen quod sequeris non minus vel mirabile vel fatuum judicatur:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 17, num. 10, sect. 8.) Θ Sive, inquiens, itaque ignis ille corporeus (ut ait Augustinus) sive incorporeus, ut Gregorio placet, pro sui (ut opinor) subtilitate, propterea praedestinatus vel praeparatus dicitur 115.1291B| diabolo, quoniam in eo fuerat ordinandus cum omnibus malitiae consortibus puniendus. Et quemadmodum idem ignis bonus profecto, quoniam, a bono factus, non aliam ob causam malum dicatur, nisi quod in eo mali ordinatissime disponantur; ita etiam poena non incongrue asseritur; quoniam idem mali in eodem criminibus suis libidinose commissis laboriose miserabiliterque cruciantur. Non ergo ille ignis est poena, neque ad eam praeparatus vel praedestinatus; sed qui fuerat praedestinatus, ut et in universitate omnium bonorum, sedes factus est impiorum.

CORRECTIO.

 + Primo haec tua sententia in eo falsitatis arguitur, quod ignem illum ab Augustino corporeum, 115.1291C| a Gregorio incorporeum dici mentitur; nam uterque eum absque contradictione corporeum confitetur. Et, quia super Augustino tu ipse fassus es, ipsius sententiam ponere non necessarium judicavimus; super aestimatione autem Gregorii, ne cui in dubium veniat, tametsi paulo superius sententiam illius de eodem igne ex libris Moralibus posuerimus, qua eum corporeum fatetur, non abs re tamen videtur si aliam ejus sententiam ex alio ipsius opere ad medium deducamus. Nam, sicut liber illius qui Dialogorum praenotatur refert, Petrus Diaconus, eum de memorato igni inter alia sciscitans, ita adorsus est: Et qua ratione credendum est quia rem incorpoream tenere ignis corporeus possit?--GREGORIUS (Dialog. lib. IV, cap. 29): Si viventis hominis incorporeus 115.1291D| spiritus tenetur in corpore, cur non post mortem, cum incorporeus sit spiritus, etiam corporeo igne teneatur?--PETRUS. In vivente quolibet idcirco incorporeus spiritus tenetur in corpore, quia vivificat corpus.--GREGORIUS. Si incorporeus spiritus, Petre, in hoc teneri potest quod vivificat, quare non poenaliter et ibi teneatur ubi mortificatur. Teneri autem per ignem spiritum dicimus, ut in tormento ignescat videndo atque sentiendo [al., ut in tormento ignis videndo atque sentiendo puniatur]. Ignem namque eo ipso patitur quod videt, et quia cremari se aspicit, crematur: sicque fit ut res corporea incorpoream exurat, dum ex igni visibili ardor ac dolor invisibilis trahitur. Ut per ignem corporeum 115.1292A| mens incorporea etiam corporea [al., incorporea] flamma crucietur. Quamvis colligere dictis Evangelicis possumus quia incendium anima non solum videndo sed etiam experiendo patiatur. Veritatis etenim voce dives mortuus in inferno dicitur sepultus, cujus anima quia in igne teneatur, insinuat vox [al., voce] divitis, qui Abraham deprecatur dicens: Mitte Lazarum, ut intingat extremum digiti sui in aquam, et refrigeret linguam meam, quia crucior in hac flamma (Luc. XVI, 24). Dum ergo peccatorem divitem damnatum Veritas in ignem perhibet, quis sapiens reproborum animas teneri in ignibus neget?--PETRUS. Ecce ratione ac testimonio ad credulitatem flectitur animus; sed dimissus iterum ad rigorem redit. Quomodo enim res incorporea 115.1292B| a re corporea teneri atque affligi [al., res corporea rem incorpoream teneat atque affligere] possit, ignoro.--GREGORIUS. Dic, quaeso te, apostatas spiritus a coelesti gloria deductos [al., dejectos] esse corporeos an incorporeos suspicaris?--PETRUS. Quis sanum sapiens esse spiritus corporeos dixerit?--GREGORIUS. Gehennae ignem esse incorporeum an corporeum fateris?--PETRUS. Ignem gehennae corporeum esse non ambigo, in quo certum est corpora cruciari.-- GREGORIUS. Certe reprobis Veritas in fine dictura est: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Si igitur diabolus ejusque angeli, cum sint incorporei, corporeo sunt igne cruciandi, quid mirum si animae, et antequam recipiant corpora, possunt corporea sentire 115.1292C| tormenta?--PETRUS. Patet ratio nec debet animus de hac ulterius quaestione dubitare.]
 + Ecce dum ignis illius corporei testimonia certa proponimus, ad omnia pene quae in praefata tua sententia posueras, responsio verax reddita comprobatur; nam auctoritate tanti doctoris non solum ignis ille corporeus asseveratur, verum etiam et animas hominum et apostatas spiritus in eo sensibiliter cruciari probabiliter docetur; nec minus nobis illud clarissime illuxit, unde nostra infirmitas aliquatenus haesitabat, scilicet de corporibus spirituum immundorum. Iste quippe doctor sanctissimus et eruditissimus non corporea eis addita, non eos in corporibus quibuslibet, sed in ipsis quibus constant incorporeis spiritibus pati tormenta denuntiat. Non 115.1292D| ergo propterea praedestinatus vel praeparatus dicitur diabolo quoniam tantummodo in eo fuerat ordinandus, sed quia in eo vel videndo, vel experiendo, vel utroque modo fuerat cruciandus. Nec ideo malus dictus est quod in eo mali ordinatissime disponantur, sed quia omnis poena mala a patientibus aestimatur; qui ideo etiam poena torquendorum congruentissime nuncupatur, quoniam in eo mali, non solum anima, sed etiam corpore sensibiliter torquebuntur: Est igitur ille ignis poena, ad hoc praeparatus, factus et praedestinatus, ut in eo non conscientia tantum, verum etiam sensu et experientia comburantur omnes iniqui; nec ut sedes sit impiorum, sed ut poena, cruciatus, tormentum, combustioque sit reproborum. 115.1293A| Cujus rei copiosiora documenta in sexta decima actione congessimus. Deinde non minori, imo inaudita hactenus insania de eodem igni subnectis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 17, num. 11, sect. 8.) Θ In quo, inquiens, procul dubio non minus habitabunt beati quam miseri. Sed sicut una eademque lux sanis (ut diximus) oculis convenit, impedit dolentibus, unus idemque cibus vel potus faucibus languentium amarus, sanitate fruentium dulcis; illis quippe suae salutis placet integra laetitia, istis suae corruptionis displicet poenalis tristitia; una eademque aqua natantem elevat, cadentem suffocat. Duorum in aula regali uno eodemque loco positorum, unus febricitat, alter gaudet. Gaudenti omnia totius aulae ornamenta delectabiliter placent, 115.1293B| laudabiliter apparent, honorabiliter concordant; febricitanti vero intra seipsum doloribusque suis ardenti, omnium, quae extrinsecus videt, nihil esse delectat, nihil laudabile, quia omnia vituperat; nihil consentiens, quia omnium abhorret: merito; quid enim bonorum illi non noceret, quando ei auctor nomnium bonorum placere non poterat? aut ubi ullum bonum non nocebit, cui summo bono frui non placuit?

CORRECTIO.

 + O insaniam inauditam! O vecordiam detestandam! O hebetudinem exhorrendam! O subtilitatem omni obtusione duriorem! O virulentiam omni abominatione extricandam! Quid est (o mortalium superbissime) quod ausus es tanta impudentia declamare? 115.1293C| Ignem, quem Veritas diabolo et angelis ejus dicit ab initio praeparatum, non minus miseris quam beatis habitationem attribuis? Certe in judicio judex omnium dicturum se reprobis protestatur: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Justis autem: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi (Ibid. v. 34). Istis regnum paratum dicit, non ignem; gloriam, non poenam. Illis autem ignem aeternum, qui paratus sit diabolo et angelis ejus; poenam, non gloriam. Unde et illic dicitur: Et ibunt hi in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam (Ibid., 46). Quid est hoc, o miserrime omnium terreno pulvere compactorum? Veritas sicut merita, ita et loca partis utriusque 115.1293D| discernit; et tu unum eumdemque ignem justis et injustis habitationem dogmatizas? Nempe aperitur quid velis, quod quamvis non aperte posueris, elucet tamen quid mente conceperis, vel quid dictis talibus, etsi perverse, suadere volueris. Memini siquidem me olim, quod etiam passim jam rumor aspersit, te ipso narrante audisse, quod ultra hoc visibile coelum, quod firmamentum Scriptura nuncupat, quodque Apostolus velamen tabernaculi (Heb. VI, 19), quod erat oppansum ante oraculum, interpretatur, nihil esse, et infra terram nihilominus nihil esse; sed in hac quasi domo coeli et terrae ambitus contineri omnia, esseque quem infernum dicimus a terra usque ad lunam, et deinde paradisum vel regnum 115.1294A| sanctorum usque ad firmamentum, ibique tam angelos sanctos, quam sanctorum animas, et ipsum Dominum nostrum Jesum Christum corpore commorari: cum consulta Veritas atque auctoritas catholicae fidei aliud praedicet; neque quisquam ecclesiasticorum tantae vesaniae assertor aut consentaneus uspiam inveniatur vel inveniri posse credatur; quin potius ex ea, cui totis viribus inniteris, lectione damnabili hausisse et vomuisse virus lethitiferum comprobaris.
 Nam ille tuus Capella, exceptis aliis, vel maxime te in hunc labyrinthum induxisse creditur, cujus meditationi magis quam veritati evangelicae animum appulisti: Quin etiam cum legeres beati Augustini libros, quos De Civitate Dei adversus paganorum 115.1294B| fallacissimas falsissimasque opiniones mirabili affluentia digessit, invenisti eum posuisse ac destruxisse quaedam ex libris Varronis, quibus, quoniam Capellae tuo consona videbantur, potius assentiri quam veridici Augustini allegationibus fidem adhibere delegisti.
 Ponit enim ita ex verbis illius Augustinus (De Civit. Dei, lib. VII, c. 6): [Dicit ergo idem Varro, adhuc de naturali theologia praeloquens, Deum se arbitrari esse animam mundi, quem Graeci vocant κοσμον, et hunc ipsum mundum esse Deum; sed sicut hominem sapientem, cum sit ex corpore et animo, tamen ab animo dici sapientem, ita mundum Deum dici ab animo cum sit ex animo et corpore. Hic videtur quodammodo unum confiteri Deum. Sed ut plures etiam introducat, adjungit mundum 115.1294C| dividi in duas partes: coelum et terram; et coelum bifariam in aethera et aera, terram vero in aquam et humum; e quibus summum esse aethera, secundum aera, tertiam aquam, infimam terram; quas omnes partes quatuor animarum esse plenas; in aethere et aere immortalium, in aqua et terra mortalium. Ab summo autem circuitu coeli ad circulum lunae, aethereas animas esse astra ac stellas, eosque coelestes deos non modo intelligi esse, sed etiam videri; inter lunae vero gyrum, et nimborum ac ventorum cacumina, aereas esse animas; sed eas animo, non oculis videri. Et vocari heroas, et lares, et genios.] + Quod quam sit veritati adversum auctoritate tam divinorum eloquiorum, quam Patrum venerabilium, largiente Domino, 115.1294D| pro captu et viribus exsequamur. Primoque advertendum ubi Dominus et Salvator noster, corpore quod absque peccato sumpsit et egit ex Virgine incorrupta, degat-nam eo congregari sanctos omnes testatur ipse in Evangelio, dicens: Illa nocte erunt duo in lecto: uno unus assumetur, et alter relinquetur; duo in agro, unus assumetur, et alter relinquetur. Respondentes dicunt illi: Ubi Domine? Qui dixit illis: Ubicunque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquilae (Luc. XVII, 34-37). Quod absque dubio super coelum sidereum omnes catholici et orthodoxi doctores intelligunt.
 Quo etiam beatum Paulum raptum sanctus Ambrosius (in II ad Cor. XII, 2) intelligit dicens: [Quia ultra 115.1295A| omnia mundi sidera raptus intelligitur, et ideo magnificum et mirabile est quod narrat. Significat enim supra firmamentum in tertium numero coelum de spiritalibus coelis raptum semetipsum.]
 + Quod nobis Apostolus aperit, qui ad Ephesios loquitur: Ut Deus, Domini nostri Jesu Christi Pater claritatis, det vobis spiritum sapientiae et revelationis in agnitione: illuminatos habere oculos cordis vestri ad hoc ut sciatis quae est spes vocationis ejus, quae divitiae haereditatis gloriae ejus in sanctis; et quam excelsa magnitudo ejus in vos, qui creditis secundum operationem potentiae fortitudinis ejus, quam operatus est in Christo, suscitans illum a mortuis, et collocavit ad dexteram sibi in coelestibus, super omnem principatum, et potestatem, et virtutem, et dominationem, et omne nomen, 115.1295B| quod nominatur non solum in hoc saeculo sed in futuro (Ephes. I, 17, 18, 19, 20, 21).]
 Quam Apostoli sententiam sanctus Ambrosius ita explanat (ad Ephes. I, 19): [Exemplum salutis credentium, et gloriae, in resurrectione Salvatoris consistere profitetur, ut ex ea cognoscant fideles quid eis promissum est. Simili enim modo extollentur supra coelos futuri cum Christo, sicut ipse dicit: Pater, volo ut, ubi ego fuero, et hi mecum sint, et videant gloriam meam (Joan. XVII, 24); hoc propter incarnationem Filii Dei: ut etiam homo factus super omnes coelos esse dicatur, et super cunctam creaturam, sedens ad dexteram Dei (Apoc. III, 21), habens nomen Dei per naturam, non per adoptionem, ut cognoscant esse illum Filium Dei qui illum crucifixerunt. Honor enim 115.1295C| quem illi dedit Pater per generationem, tunc manifestatus est cum natus homo passus est, et victa morte resurrexit, ascendens unde descenderat super omnes coelos.]
 + Item idem Apostolus in eadem Epistola: Qui descendit, ipse est qui ascendit super omnes coelos, ut impleret omnia. Quod beatus Papa Gregorius simili fide praedicans etiam intra missarum solemnia, die Pentecostes, in Dei laudes devotissimus persultans et cecinit et canendum usque in finem saeculi dereliquit. Qui cum dignum, et justum, et aequum, et salutare diceret nos Deo Patri gratias agere per Christum Dominum nostrum, subjunxit (in l. Sacram., die Pentecostes): [Qui ascendens super omnes coelos, 115.1295D| sedensque ad dexteram tuam, promissum Spiritum sanctum hodierna die in filios adoptionis effudit.]
 + Idem in Homilia 29, de Ascensione Domini: [In Veteri, inquit, Testamento cognovimus quod Elias sit raptus in coelum (IV Reg. II, 11), sed aliud est coelum aereum, aliud aethereum. Coelum quippe aereum terrae est proximum, unde et aves coeli dicimus, quia eas volitare in aere videmus. In coelum itaque aereum Elias sublevatus est, ut in secretam quamdam terrae regionem repente duceretur, ubi in magna jam carnis et spiritus quiete viveret, quousque ad finem mundi redeat, et mortis debitum solvat. Ille enim mortem distulit, non evasit, etc. Redemptor autem noster non curru (Id., ibid), non 115.1296A| angelis sublevatus legitur, quia is qui fecerat omnia nimirum super omnia sua virtute ferebatur.]
 Et infra: [Ut veniret postmodum qui nec translatus nec subvectus, coelum aethereum sua virtute penetraret.]
 + Beda, in Homilia de eadem festivitate naturae humanae a Domino sumptae gloriam fideliter enuntians ait: [Hanc super pennas ventorum evexit, cum assumptam de terris non solum super universa aeris hujus spatia, sed etiam super omnem aetheris altitudinem sustollens, in Majestatis Paternae dextera collocavit. + Et infra: [Nam et septimus ab Adam Enoch translatus de mundo, et Elias in coelum sublevatus aereum ascensuro super omnes coelos Domino testimonium praebuerunt.] + His veracibus 115.1296B| fidelibusque testimoniis praemuniti, nullius ambiguitatis obstaculo praepedimur quin humanam substantiam a Dei Filio sumptam super omnes creaturas elevatam, regnantem et consistentem credamus, et fideliter collaudemus. Quo etiam, secundum promissionem suam, et nunc (id est ante diem judicii) sanctorum animas, et post eorumdem corpora sublevanda, et glorificanda, atque, juxta Apostolum, eidem conregnatura et consessura minime dubitamus.
 Unde et beatus Gregorius in quarto Dialogorum libro (cap. 25) eloquitur, cum eum Petrus interrogaret: [Placet quod dicis, sed nosse velim [al., vellem] si nunc, ante resurrectionem corporum, in coelo recipi valeant animae justorum.--GREGORIUS. Hoc neque de omnibus justis fateri possumus, neque de omnibus 115.1296C| negare, nam sunt quorumdam justorum animae, quae a coelesti regno quibusdam adhuc mansionibus differuntur; in quo dilationis damno quid aliud innuitur nisi quod de perfecta justitia aliquid minus habuerunt? et tamen luce clarius constat quia perfectorum justorum animae, mox ut hujus carnis claustra exeunt, in coelestibus [al., coelestis regni] sedibus recipiuntur, quod et ipsa Veritas attestatur, dicens: Ubicunque fuerit corpus, illuc congregabuntur aquilae (Luc. XVII, 37): quia ubi ipse Redemptor noster est corpore, illuc procul dubio colliguntur et animae justorum. Et Paulus: Dissolvi desidero [al., cupio dissolvi] et cum Christo esse (Philip. I, 23). Qui ergo Christum esse in coelo non dubitat, nec Pauli animam esse in coelo negat, qui etiam de solutione [al., dissolutione] 115.1296D| sui corporis, atque inhabitatione patriae coelestis dicit: Scimus quoniam si terrestris domus nostra hujus habitationis dissolvatur, quod, aedificationem habemus a Deo domum non manufactam, sed aeternam in coelis (II Cor. V, 1).--PETRUS. Si igitur nunc in coelo sunt animae justorum, quid est quod in die judicii pro justitiae suae retributione recipient?--GREGORIUS. Hoc eis nimirum crescit in judicio, quod nunc animarum sola, postmodum vero etiam corporum beatitudine perfruentur; ut in ipsa quoque carne gaudeant, in qua dolores pro Domino cruciatusque pertulerunt. Pro hac quippe geminata eorum gloria scriptum est: In terra sua duplicia possidebunt (Isa. LXI, 7). Hinc etiam ante resurrectionis 115.1297A| diem de sanctorum animabus scriptum est: Datae sunt illis singulae stolae albae; et dictum est illis ut requiescerent tempus adhuc modicum, donec impleatur numerus conservorum et fratrum eorum (Apoc. VI, 11). Qui itaque nunc singulas acceperunt, binas in judicio stolas habituri sunt, quia modo animarum tantum, tunc animarum simul et corporum gloria laetabuntur.]
 + Et quia, tribuente Domino, de loco et gloria sanctorum ejus, quantum suscepto operi competens duximus, satis fidelibus egimus, nunc de loco et ignominia reproborum, ipso favente, videamus quae sub terris esse auctoritate veridica perdocentur; de qua re ita beatum Gregorium percontatus est Petrus (Gregor. Dialog. l. IV, c. 28): [Inquisitioni 115.1297B| meae, aiens, sufficienter jam video satisfactum, sed hoc est adhuc quod quaestione animum pulsat, quia, cum superius dictum sit esse jam sanctorum animas in coelo, restat procul dubio ut iniquorum quoque animae esse non nisi in inferno credantur; et quid de hac re habeat veritas ignoro: nam humana aestimatio non habet peccatorum animas ante judicium posse cruciari.--GREGORIUS. Si esse sanctorum animas in coelo sacri eloquii satisfactione credidisti, oportet ut per omnia esse credas et iniquorum animas in inferno, quia ex retributione aeternae justitiae, ex qua jam justi gloriantur, necesse est per omnia ut et injusti crucientur. Nam sicut electos beatitudo laetificat, ita credi necesse est quod a die exitus sui ignis reprobos exurat.--PETRUS. Sed, quaeso, quia 115.1297C| superior sermo de locis poenalibus inferni versabatur, ubinam esse infernum putemus? super hanc terram an subter terris [al., sub hac terra] esse credendus est?--GREGORIUS. Hac de re temere definire nihil audeo. Nonnulli namque in quadam terrarum parte infernum esse putaverunt; alii vero hunc sub terra esse aestimant. Sed tamen hoc animum pulsat, quia, si idcirco infernum dicimus quia inferius jacet, quod terra ad coelum [al., a coelo] est, hoc esse infernus debet ad terram [al., a terra]. Unde et puto per Psalmistam dictum [al., et fortasse per Psalmistam dicitur]: Liberasti animam meam ex inferno inferiori (Psal. LXXXV, 13); ut infernus superior in terra, inferior sub terra esse videatur. Et Joannis vox in ea aestimatione concordat; qui cum signatum 115.1297D| librum septem sigillis vidisse se diceret, quia nemo inventus est dignus neque in coelo, neque in terra, neque subtus terram, aperire librum et solvere signacula ejus, adjunxit: Et ego flebam multum (Apoc. V, 1, 3, 4, 5, etc.). Quem multum tamen postmodum librum per Leonem de tribu Juda dicit aperiri. In quo videlicet libro quid aliud quam sacra Scriptura signatur? quam solus Redemptor noster aperuit; qui, homo factus est, moriendo, resurgendo, ascendendo, cuncta mysteria quae in ea fuerant clausa, patefecit. Et nullus in coelo, quia neque angelus, nullus in terra, quia neque homo vivens in corpore, et nullus subtus terram dignus iuventus est, quia neque animae corpore exutae aperire nobis praeter Dominum sacri 115.1298A| eloquii secreta potuerunt. Cum ergo ad solvendum [al., aperiendum] librum nullus sub terra inventus dignus dicitur, quid obstet non video, ut sub terra esse infernus credatur.]
 + Idem in Homilia 38 ante medium, in Evangelium: [Boni enim soli nusquam sunt nisi in coelo, et mali soli nusquam sunt nisi in inferno. Haec autem vita quae inter coelum et infernum sita est, sicut in medio subsistit; ita utrarumque partium cives communiter recipit: quos tamen sancta Ecclesia, et nunc indiscrete suscipit, et postmodum in egressione discernit.]
 + Idem in Moralibus, lib. XIII (c. ult. ): [Cum constet quod apud inferos justi non in locis poenalibus, sed in superiori quietis sinu tenerentur, magna nobis oboritur quaestio, quidnam sit quod 115.1298B| beatus Job asserit dicens: In profundissimum infernum descendent omnia mea (Job XVII, 16): qui, etsi ante adventum mediatoris Dei et hominum, infernum descensurus erat, liquet tamen quia in profundissimum infernum descensurus non erat. An ipsa superiora loca inferi profundissimum infernum vocat, quia videlicet, quantum ad sublimitatem coeli, jam hujus aeris spatium non immerito dici infernus potest? Unde, cum apostatae angeli a coelestibus sedibus in hoc caliginoso aere sunt demersi, Petrus apostolus dicit: Angelis peccantibus non pepercit, sed rudentibus inferni detractos in tartarum tradidit in judicio cruciandos reservari (II Petr. II, 4). Si itaque ad celsitudinem coeli aer iste caliginosus infernus est, quantum ad ejusdem aeris altitudinem terra, quae inferius jacet, 115.1298C| et infernus intelligi et profundior potest; quantum vero ad ejusdem terrae altitudinem, et illa loca inferi quae superiora sunt aliis receptaculis, inferni hoc loco non incongrue profundissimi appellatione signantur, quia quod aer ad coelum, terra ad aerem, hoc ille est superior infernorum sinus ad terram.]
 + Idem in Mor., l. XII, c. 6: [Nec tamen ita justorum animas ad infernum dicimus descendisse, ut in locis poenalibus tenerentur, sed esse superiora inferni loca, esse alia inferiora credenda sunt; ut et in superioribus justi requiescerent, et in inferioribus injusti cruciarentur. Unde et Psalmista, propter praevenientem se Dei gratiam, dicit: Eripuisti animam meam ex inferno inferiori (Psal. LXXXV, 13).]
 + Hieronymus in expositione Isaiae proph., lib. V, 115.1298D| c. 14, 19: [ Tu autem projectus es de sepulcro tuo quasi stirps inutilis, pollutus et obvolutus, cum his qui interfecti sunt gladio, et descenderunt usque ad fundamenta laci (Isa. XIV, 19). Et est sensus: sepultis omnibus qui a te interfecti sunt, tu solus insepultus jacebis. Alii vero locum istum sic interpretantur: Omnes animae apud inferos aliquam requiem accipiunt, tu solus in extremas tenebras religaberis, omnium enim operieris sanguine, et universorum cruor te perimet; simulque discimus, quod infernus sub terra sit, dicente Scriptura: Usque ad fundamenta laci. ]
 + Idem in lib. III, c. 7, 10: [Vis, inquit, ut scindatur terra, et grandi hiatu inferi pateant qui in corde terrae esse dicuntur.
 115.1299A| + Idem in Epistola ad Ephes. (cap. 17): [Inferiora autem terrae infernus accipitur, ad quem Dominus noster Salvatorque descendit, ut sanctorum animas, quae ibi tenebantur inclusae, secum ad coelos victor adduceret; unde et post resurrectionem ejus plurima corpora justorum in sancta civitate visa sunt (Matth. XXVII, 52). Quod autem infernus in inferiori parte terrae sit, et Psalmista testatur dicens: Aperta est terra, et deglutivit Dathan et operuit super congregationem Abiron (Psal. CV, 17). Id ipsum in Numerorum libro plenius explicatur. Alio quoque loco legimus: Veniat mors super eos, et descendant in infernum viventes (Num. XVI, 31 seq.).]
 + Philippus in expositione beati Job (c. 26, in principio): [Quod autem ait: Sub aquis gigantes gemere, 115.1299B| ita inquit, velut si dixisset sub terra, id est in inferioribus terrae, ubi inferi esse perhibentur; unde et ipsi inferi nuncupantur. Aquae ergo ejus naturae sunt ut sine terra esse non possint: sicut ergo inferi in profundo terrarum sunt, ita terrae in profundo aquarum.
 + Idem in eodem (cap. 36): [Ore autem augusto inferi ideo appellantur, eo quod amplum sit ad recipiendum, angustum ad dimittendum, quoniam mortuos intra se teneant, et eos ad vitam non patiantur exire. David quoque sanctus similiter ait ad Dominum: Libera me ex odientibus me, et de profundis aquarum; non me demergat tempestas aquae, neque absorbeat me profundum, neque contineat super me puteus os suum (Psal. LXVIII, 15, 16). Proinde noverimus 115.1299C| quia loca infernalium ergastulorum, secundum fidem Scripturarum, inter immensas abyssi aquas sint constituta.]
 + Idem in eodem (cap. 3): [Quod autem infernus in imo terrarum sit, Jonas propheta, qui specialiter figuram habuit Salvatoris, in oratione sua quam in ventre piscis fudit ad Deum manifeste demonstrat, quemque infernum abyssi aquae circumvallant. Et multis aliis locis Scripturae de qualitate inferorum loquuntur.]
 + Cassiodorus in psalmum LXXXV: [Sed consideremus quia, cum dicat infernum inferius, infernum demonstrat esse superius. Argumenta talia in topicis dicuntur conjugata, quae orta ab uno nomine varie commutantur, ut hic positum est infernum inferius. Infernum 115.1299D| vero non irrationabiliter forsitan arbitramur esse sub terris, cum in Veteri Testamento de Dathan et Abiron legitur: Aperuit se terra, et deglutivit eos, et vivi descenderunt ad inferos. Sed quo itinere illuc animae transferantur, quoniam in auctoritate divina non legitur, habemus incertum. Infernum autem habere inferiorem partem Evangelii locus ille (Luc. XVI, 13) testatur qui dicit, cum impium divitem ultrix flamma torqueret, levasse oculos suos, et in sinu Abrahae vidisse Lazarum; unde apparet utrosque apud inferos fuisse, ut se videre valuissent, et illum ex inferiori loco ad superiora oculos elevasse. Sed, licet utrique apud inferos esse viderentur, pro meritorum tamen discretione superiorem locum sanctis, 115.1300A| inferiorem peccatoribus doctor Augustinus aestimat esse deputandum. Unde nunc gratias agens fidelis populus dicit: animam suam ab inferno inferiori, id est poenali, esse liberatam. ]
 + Verumne tot Patribus, testimonio unius, id est Augustini, praescribendum putes, qui multo aliter de inferis in duodecimo libro (Aug. Retr. l. II) de Genesi ad litteram disputavit, audi quid etiam ipse dum eumdem retractaret (cap. 24) deprompserit. [In duodecim, inquiens, de inferis, magis mihi videor docere debuisse quod sub terris sint, quam rationem reddere cur sub terris esse credentur sive dicantur.]
 + His tantorum Patrum veracibus disputationibus omnes tuae argutiae, omnesque fallaciae inconvenientesque similitudines contritae pessumque datae sunt 115.1300B| ut prorsus nihil esse judicentur, quibus etiam conjungitur quod in conclusione subnectis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 17, num. 12, sect. 9.) Θ Proinde, inquiens, si nulla beatitudo est nisi vita aeterna, vita autem aeterna est veritatis cognitio, nulla igitur beatitudo est nisi veritatis cognitio. Sed ne ista collectio nullo modo in mentibus nostris nutet, audiamus ipsam illam Veritatem aperte clamantem: Qui diligit me diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo meipsum illi (Joan. XIV, 21). Item alibi: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3): Quidquid autem de beatitudine creditur, de ejus defectu, id est miseria, necesse 115.1300C| est e contrario credatur. Ita, si nulla miseria est nisi mors aeterna, aeterna autem mors veritatis ignorantia, nulla igitur miseria est nisi veritatis ignorantia. Ubi itaque ignoratur veritas, ibi nulla vita: ubi autem nulla vita, ibi necesse est continuam mortem adesse. Quae si ita sint, quis audeat dicere Deum esse praedestinatorem poenae, nisi qui audet eum asserere auctorem ignorantiae dum ab eo sit omnis intelligentia? Unumquemque igitur sua punit contumacia, quae nullo modo a Deo est, ac per hoc ejus auctor nullo modo credendus est.

CORRECTIO.

 + Nisi caecasset te iniquitas tua, nullomodo tam tibi ipsi contraria protulisses. In sexta decima quippe periocha dixisti habere miseros felicitatis notionem atque 115.1300D| scientiam. [ Veritas est, inquiens, felicitas. Nullus ergo extra naturam suam felicitatis et notionem et scientiam habiturus sit. In miserorum itaque natura erit veritas, erit igitur felicitas. Ast quomodo illa natura misera erit, cui felicitas inerit, quae est veritas? Et ad ultimum conclusisti: Nulla dehinc natura punietur: non punita non erit misera. ] Nunc vero dicis: [Si nulla miseria est nisi mors aeterna, aeterna autem mors est veritatis ignorantia, nulla igitur miseria est, nisi veritatis ignorantia. Ubi itaque ignoratur veritas, ibi nulla vita: ubi autem nulla vita, ibi necesse est continuam mortem adesse.] Quid est hoc? nunc das miseris veritatis scientiam, aufers miseriam; nunc tribuis ignorantiam veritatis, mortem 115.1301A| atque miseriam. Si enim verum est eos habere veritatis scientiam, falsum est eosdem habere ignorantiam. Rursum, si verum est eos habere veritatis ignorantiam, falsum est eis inesse veritatis scientiam. Item falsum est quod dicis: Nullam esse miseriam nisi mortem aeternam. Multis enim et peccatores et justi in hac vita miseriis et calamitatibus noxiantur, a quibus Dei gratia aliquoties eruuntur, aliquoties ejusdem justitia non liberantur. Nam, si beatitudo dicitur assequi nulloque carere quidquid rationabiliter volueris, cum tanto bono privaris, non immerito miser diceris; cumque tot miseriis temporalibus pios addici saepissime videamus, nequaquam eos ad aeternam mortem credimus properare: nec ideo eis veritatis ignorantiam ingeri, quia frequentibus 115.1301B| videmus infelicitatibus quemlibet temporaliter affligi. Ac per hoc, si id de solis inferno traditis diceretur, nullatenus abhorreret a vero. Cum autem generaliter nulla esse miseria, nisi mors aeterna dicitur, veritatisque ignorantia, ipsa videndi et experiendi assiduitate falsissimum esse convincitur. Quam perversitatem tuam beatus Job jugulo [al. forte, gladio] veritatis transfigat, qui de miseriis humanis ita deplorat: Homo, inquiens, natus de muliere, brevi vivens tempore, repletur multis miseriis (Job XIV, 1).
 Cui sanctus Gregorius (Mor. lib. XI, c. ult.) exponendo consentiens, quasnam intelligere miserias debeamus edicat: [Quid in se habebit fortitudinis, qui natus est ex infirmitate, brevi vivens tempore, repletus multis miseriis? Ecce sancti viri 115.1301C| vocibus poena hominis breviter est expressa; quia et angustatur ad vitam, et dilatatur ad miseriam. Si enim subtiliter consideretur, quod hic agitur, poena et miseria est; ipsi etenim corruptioni carnis servire ad necessaria atque concessa, miseria est: ut contra frigus vestimenta, contra famem alimenta, contra aestum frigora requirantur, quod multa cautela custoditur salus corporis, quod etiam custodita amittitur, amissa cum gravi labore reparatur, et tamen reparata semper in dubio est. Quid hoc aliud quam mortalis vitae miseria est? quod amamus amicos suspecti, ne offendi valeant; formidamus inimicos, atque securi de eis non sumus utique quos formidamus, quod plerumque inimicis sic fidenter quasi amicis loquimur, et nonnunquam pura 115.1301D| verba proximorum, et multum nos fortasse diligentium quasi verba suscipimus inimicorum; et qui falli nunquam vel fallere volumus, ex cautela nostra gravius erramus. Quid itaque hoc, nisi humanae vitae miseria est? quod amissa coelesti patria repulsus homo delectatur exsilio, gravatur curis, et tamen cogitare dissimulat quam grave sit, quia multa cogitantur, quod privatus est interno lumine: et tamen in hac vita diu vult perpeti caecitatem suam. Quid hoc aliud, quam de poena nostra nata miseria est? Sed quamvis diu hic stare desideret, ipso tamen cursu mortalis vitae impellitur ut egrediatur.]
 + Eodem modo nihilo secius confutatur quod ais (cap. 17, num. 13, sect. 9): Ubi itaque ignoratur veritas, 115.1302A| ibi nulla vita (Joan. XIV, 6). Non enim potest ignorari vel sciri veritas, nisi ab aliqua vita. Erit igitur in gehenna damnatus vita et animae et corporis, quamvis sine vera vita, quae dixit: Ego sum via, veritas, et vita. Erit, inquam, illis vita, sed misera: quoniam et anima semper vivet, ut semper crucietur, et corpus poenis combustioneque attritum nunquam deficiet, nunquam dissolvetur in pulverem, nunquam ita consumetur ut omnino non sit, sed aeternis cruciatibus durabile permanebit. Harum omnium poenarum Deum justissimum judicem esse irrogatorem, ac per hoc et auctorem, omni propulsa formidine confitemur, quoniam, teste Scriptura: Mors et vita a Domino Deo est (Sap. XVI, 13), et Psalmista: Arcum suum tetendit, et paravit illum.
 115.1302B| Cassiodorus (in Psal. VII, 13): [ Arcum itaque Scripturarum Novi et Veteris Testamenti congruenter accipimus, qui duobus quodammodo curvatis flexibus devotorum colla complectitur: hic fidelibus suave jugum ostenditur. Contumacibus autem arma terribilia declarantur: tetendit adjectum est, ne ejus patientia remissa putaretur, ad postremum posuit: paravit illum, ut mos ipse sagittantium plenissime videretur expressus, qui, postquam tetenderint arcum contra signum, manum collocant, in sagittandi opere brachia praeparantes. Sed videamus arcus iste praeparatus quas sagittas emiserit: Et in ipso paravit vasa mortis; sagittas suas ardentibus effecit (Psal. VII, 14). Hic distributio divinae majestatis ostenditur, quia per arcum, id est per Vetus et Novum Testamentum 115.1302C| sicut jam dictum est, et effectus mortis venit, et sagittis ipsius vita praestatur. Egressae sunt autem de isto arcu tanquam sagittae, id est apostoli, qui ardentibus, hoc est desiderantibus animis, in modum sagittarum praecepta salutaria transmiserunt: unde et impii sauciarentur, et fidelibus efficax cura proveniret. Effecit autem significat operatus est.]
 + Quis vero veritatis ignorantiam damnatis in tartaro illaturus est, nisi judex terribilis atque justissimus, qui novit quid cui vel demat, vel tribuat? Sed de his satis actum est. Nunc in nomine et adjutorio Domini ad reliqua divertamus.

CAPUT XVIII. Quod error eorum qui aliter quam Patres sancti sentiunt de Praedestinatione, ex liberalium disciplinarum ignorantia inolevit.

 Octavus decimus proterviarum tuarum tumor ita praenotatur.

JOANNES SCOTUS.

 (Num. 2, sect. 1.) Θ Quod error eorum qui aliter quam Patres sancti sentiunt de Praedestinatione, ex liberalium disciplinarum ignorantia inolevit. Errorem itaque saevissimum eorum qui venerabilium Patrum, maximeque sancti Augustini, sententias confuse ac per hoc mortifere ad suum pravissimum sensum redigunt, ex utilium disciplinarum, quas ipsa Sapientia suas comites investigatricesque fieri voluit, ignorantia crediderim sumpsisse primordia.

CORRECTIO. 115.1303A|

 + Videtur mihi vox ista illius dicto concinere, qui primus dixisse legitur: In coelum ascendam, super sidera coeli ponam solium meum, sedebo in monte Testamenti, in lateribus aquilonis, ero similis Altissimo (Isa. XIV, 13), de quo ad beatum Job Dominus loquitur: Omne sublime videt, ipse est rex super omnes filios superbiae (Job XLI, 25); neque a membris illius desciscere de quibus Propheta pronuntiat: Posuerunt in coelo [al., in coelum] os suum, et lingua eorum transivit in terra (Psal. LXXII, 9). Verumtamen filii humilitatis et veritatis nequaquam talibus injuriis commoventur, ut convicia conviciis, et contumelias contumeliis referant: quin humiliores effecti, quidquid sibi magistra humilitate et veritate 115.1303B| datum gratis noverunt, ad dantis gloriam et honorem retorquere penitus elaborent; cujus si magisterio vel doceri, vel uti quaesivisses, nunquam in tantas blasphemias atque impudentias prorupisses. Nam ipsa ad destruendam mundi sapientiam, cui superbus insudas, idiotas et piscatores, non sophistas elegit, quorum tumores cum apud Corinthios vel maxime et Colossenses Apostolus divina auctoritate comminuerit, nauci factis omnibus et explosis, de se suique participibus dixit: Nihil judicavi me scire inter vos, nisi Christum Jesum, et hunc crucifixum (I Cor. II, 2). Et ipsa Veritas clamat: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Tollite jugum meum super vos, et discite a me quia mitis sum et humilis corde; et invenietis requiem animabus 115.1303C| vestris. Jugum enim meum suave est, et onus meum leve (Matth. XI, 28). Ecce magistra Veritas disci a se humilitatem et mansuetudinem, non rhetoricam et dialecticam jubet. Et Apostolus ejus, ab hac inflante scientia filios suos prohibens, humilitati et veritati evangelicae studendum praecipit (I Tim. VI, 20). Hinc et Isaias propheta ait: Ubi est litteratus? Ubi verba legis ponderans? ubi doctor parvulorum? Populum imprudentem [al., impudentem] non videbis, populum alti sermonis, ita ut non possis intelligere disertitudinem linguae ejus in quo nulla est sapientia (Isa. XXXIII, 18, 19).
 Hinc Leo in Sermone de Passione Domini: [Hanc, dilectissimi, incarnationis Dominicae fidem, per quam tota Ecclesia corpus est Christi, inconcusso 115.1303D| corde servantes, ab omnibus haereticorum jejunate mendaciis. Et ita vobis credite misericordiae opera profutura, ita fructuose habendam continentiae puritatem, si mentes vestrae nulla pravarum opinionum intaminatione sordescunt. Abjicite exosa Domino mundanae argumenta sapientiae, per quam nemo ad cognitionem veritatis potuit pervenire, et hoc fixum habete in animo quod dicitis in symbolo.]
 + Apparet igitur cujus sis filius, qui, ab horum salutari institutione desciscens, illis te inseris, illis inflaris quae isti et reprobaverunt et flocci pendenda duxerunt. Quamvis quidquid in eis utile salubritati et simplicitati Christianae fidei judicatur, usquequaque nec improbetur nec ignoretur. Ac certe si nobis 115.1304A| horum ignorantiam inuris, nunquid moveri debet nostra humilitas, cum videamus omnes orthodoxos patres nostros eidem injuriae substratos, eadem infamia denotatos, qui omnes tanta liberalium disciplinarum eruditione coruscarunt, ut nullus eis, quos apprime philosophos mundus suscipit, veraciter aequiparari possit: quippe cum ita eos in omnibus vera sapientia instruxerit, ut tanto evidentius nossent quid in eis vitandum, quid esset appetendum, quanto eidem verae sapientiae connexius inhaererent. Sed nunquid, quia ea sciri pro tempore Veritas non prohibuit, ideo mentiri jussit sive coegit? At in quantis mentibus sis, quisquis eadem Veritate illustratus tua legit, patenter advertit. Ac per hoc, quemadmodum, donante Domino, superiora indicant, tu potius non 115.1304B| solum dicta Dominica, verum etiam Patrum sententias tanta depravatione tuis erroribus intorsisti, ut lector illorum necessariam prorsus habeat et exercitationem sedulam, et praesentissimam veritatem. Quapropter manifestum est te, ideo a veritate tantisper exorbitasse, quia innisus inflanti scientiae, quod verum erat spontanea proindeque superbissima aversione reliquisti.
 Nunquid sanctus Fulgentius, vir absque haesitatione doctissimus, ignorantia disciplinarum earumdem mentitus est, exponendo de praedestinatione sententiam Augustini, in cujus explanatione librum mirabili eloquentia et veritatis scientia refertissimum absolvit? quem ita vicinum temporibus ejusdem Augustini novimus, ut vel ab ipso, vel ab auditoribus 115.1304C| illius, integritatem ejus doctrinae sinceriter addiscere potuisset. Nunquid et sanctus Prosper harum inscitia erravit, qui eumdem propriis epistolis consulens, ab eoque rescriptis catholicis edoctus, adeo in assertione veritatis roboratus est, ut tam propriae eruditionis scriptis quam apostolicae Sedis decretis doctrinam tanti Patris defenderit, defendique studuerit. Nunquid beati antistites Gregorius et Isidorus harum ignorantia erraverunt, quarum eis affuisse plurimam scientiam nullatenus ignoramus? Desine igitur catholicis virisque eruditissimis hanc importare contumeliam, quos magistra Veritas per sanctum Spiritum omnem docuit veritatem. Nempe cum tot urbium coenobiorumque sancta examina memoratarum artium videam flores legere, fetus edere, dulcissima 115.1304D| mella componere, nunquam uni tibi singulariter deputaverim quod sapientia: Dives in omnes qui invocant illam (Rom. X, 12), passim tanta largitatis affluentia dispertiri cognoscitur. Neque silentio praetereundum videtur, quod ausus es dicere, liberales disciplinas comites esse, investigatricesque sempiternae Sapientiae ], quas constat nimirum inventione hominum a Deo et una Sapientia extorrium atque expertium repertas. Si enim illae comites investigatricesque creduntur sempiternae Sapientiae, sequitur ut inventores earum homines aequentur ipsi sempiternae Sapientiae, per quos sui comites suique investigatrices inventae praedicantur. Nulla autem creatura aeternae Sapientiae aequari debet, eaque ullatenus valet. Falsum est igitur 115.1305A| eas, id est inventiones humanas, earumque repertores, comites atque investigatrices esse verae sempiternaeque Sapientiae, dicente Propheta: Quoniam quis in nubibus aequabitur Domino, similis erit Deo inter filios Dei (Ps. LXXXVIII, 7), quanto minus filios diaboli? Deinde affingis alteram ignorantiae infamiam, quae ad rem non pertinere nihilominus comprobatur.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 18, num. 3, sect. 1.) Θ Insuper etiam, inquiens, Graecarum litterarum inscitia in quibus praedestinationis interpretatio nullam ambiguitatis caliginem gignit; quae si diligentius ab inquisitoribus veritatis, non ab assertoribus falsitatis, attendantur, quotiescunque sive de bonis usitate, sive de malis abusive 115.1305B| praedestinatio frontis suae, sapientibus quidem notissimae, inflatis vero superbiae typho abstrusissimae, primas partes aperuerit, tota nimirum, nulla interstante mora, pie intelligentibus eam patebit. Est igitur verbum apud Graecos ὡρῶ, quod apud Latinos tribus excipitur verbis; ὡρῶ quippe et video, et definio, et destino interpretatur. Similiter compositum προὠρῶ, praevideo, praedefinio, praedestino.

CORRECTIO.

 + O virum sagacissimum, qui, quod in Latinis defecerit, ad Graeca nos retrahit, et in Romanis sermonibus Graecas origines effingit. Quid, quaeso, pertinent verba Latina video, definio, destino, ad Graecum vocabulum, quod est ὡρῶ? nunquid ab eo vel derivata 115.1305C| sunt, vel denominata? nunquid saltem ipsa litterarum superficies quiddam simile repraesentat. Verum, quia nobis hanc inscitiam inuris, nunquid et sanctis Patribus, non minus Graeca quam Latina eruditione lampantibus, idem facinus obtendes? quorum (ut caeteros omittam) Ambrosium, Hieronymum, Augustinum, Gregorium, Isidorum, Fulgentium, Cassiodorum testes veritatis adhibeo, quos Graecam novisse linguam atque scientiam, nullus nisi nihil sciens ignorat; qui omnes alio sensu verbi ejusdem intelligentiam prosequuntur. Nam sanctus Ambrosius in eo loco ubi Apostolus ad Ephesios dicit: Praedestinans nos in adoptionem filiorum per Jesum Christum in ipsum (Eph. I, 5). Ita exponendo subsequitur: [Hoc dicit decrevisse Deum 115.1305D| ut credentes in Christum adoptarentur in filios a Deo, ut caput ipsorum sit Christus verus Filius Dei.]
 + Et infra: [ In quo sortiti [al., et nos forte constituti] sumus, praedestinati secundum propositum Dei, qui universa creavit, secundum consilium voluntatis suae. Ut simus in laudem gloriae ejus nos, qui ante speravimus in Christo. Hoc est quod dicit, quia dispensatio praedicationis his decreta est a Deo, qui ex Judaeis crediderunt in Christum: unde nullus ex gentibus ad apostolatum electus est; dignum enim erat ex his eligi praedicatores, qui ante speraverunt salutem quae illis promissa erat in Christo.]
 + Hieronymus in expositione ejusdem Epistolae: Προωρίστεντος ad eos refertur qui antea non fuerunt, 115.1306A| et priusquam fierent de eis cogitatum est, et postea substiterunt.
 + Et infra (Id., ibid.): [Quod cum praedestinet nos, sive praefiniat Deus in adoptionem filiorum per Jesum Christum.] + Et post paululum: [Quae laus, inquiunt, gloriae gratiae Dei (Id., ibid.) est aliis gratificari in Christo, alios aeternis praeparare suppliciis.]
 + In eadem: [Supra secundum placitum voluntatis suae (Eph. V, 5), nunc secundum placitum suum voluntate detracta, προώρισμον, id est praedestinationem in adoptionem filiorum per Jesum Christum posuit, hic vero πρόθεσιν, id est propositionem. Inter praedestinationem autem et propositum, hi qui solent inter verba discutere, hoc asserunt interesse, quod praedestinatio alicujus rei multo ante, in mente ejus qui 115.1306B| destinet, quid futurum sit praefiguret; propositum autem, cum jam vicina sit machinatio, et pene cogitationem sequatur effectus.]
 + Et infra (Hier., ibid.): [Omnis dispensatio quae ante mundum et postea esse coepit in mundo, tam invisibilium quam visibilium creaturarum, adventum Dei Filii pollicebatur.]
 + Et post pauca (Id., ibid. 11): [Considerandum quod et hic προώρισμος, καὶ προθεσις id est praedestinatio, et propositum simul posita sunt, juxta quod operatur omnia Deus secundum consilium voluntatis suae. ]
 + Idem in Isaia (c. IX, 5), libro tertio: [Quomodo enim vestis, quae humano sanguine cruentata est, lavari non potest, sed infecta sanguine igni comburitur, ut maculae cum vestimento foedi cruoris intereant; 115.1306C| sic diaboli violenta praedatio, et tumultus ac turbae, quibus humanum sibi subjecerat genus, gehennae ignibus deputatae sunt.]
 + Idem in Zacharia propheta: [Quod autem secundum LXX legimus: Et pascam oves occisionis in terra Chanaan (Zachar. XI, 7), sic possumus intelligere quod populum Judaeorum, qui destinatus est morti, in toto orbe dispersum, hoc est in terra Chanaan atque gentilium, pascat Dominus et nutriat ad immolandum.]
 + Idem in Isaia (c. XXIV, 1), libro octavo: [Et dispergentur habitatores ejus in diversa loca, praemiis vel suppliciis destinati.]
 + Idem in Michaea (c. III, 3): [Et satiaverunt se carnibus, et incrassati sunt, et sub [al., sicut] pinguissima 115.1306D| hostia interfectionis et sunt suppliciis Domini praeparati.]
 + Idem in Abdia (c. I, 16): [Ita universae gentes vel fortitudines contrariae, suppliciis delegatae].
 + Ambrosius in Epistola I ad Corinthios: [ Quam praedestinavit Deus ante saecula in gloriam nostram (I Cor. II, 7): usque adeo vera sapientia, et cum Deo semper fuisse declaratur, ut ante saecula praedestinata in gloriam nostram dicatur, qui credimus, praescius enim Deus errores futuros in mundo, quem erat facturus hoc decrevit ad confusionem illorum, qui sibi stultitiam sapientiam facturi erant (Sap. V, 4), ad nostram autem gloriam, qui credituri eramus et credimus.]
 115.1307A| Idem in expositione Evangelii beati Lucae (c. II, 25 seq.): [Ecce et Simeon prophetat in ruinam et resurrectionem plurimorum venisse Dominum Jesum Christum, ut justorum, iniquorumque merita discernat, et pro nostrorum qualitate factorum, judex verus et justus, aut supplicia decernat aut praemia.
 Augustinus in libro de Praedestinatione Sanctorum (cap. 17): Quocirca praedestinatio Dei, quae in bono est, gratiae est praeparatio.]
 + Idem, in libro de Dono perseverantiae (cap. 17): Namque in sua, quae falli mutarique non potest, praescientia, opera sua futura disponere, id omnino nec aliud quidquam est praedestinare.]
 + Idem, de Praedestinatione Sanctorum (cap. 16): 115.1307B| [Legimus in Actibus apostolorum: Cum dimissi a Judaeis apostoli venissent ad suos, et indicassent quanta eis sacerdotes et seniores dixerunt [al., dixissent], levaverunt illi vocem unanimes omnes ad Dominum, et dixerunt: Domine, tu es qui fecisti coelum et terram et mare, et omnia quae in eis sunt, qui per os patris nostri David sancti pueri tui dixisti: Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania: Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum adversus Dominum, et adversus Christum ejus (Psal. II, 1, 2). Convenerunt enim in veritate in civitate ista adversus sanctum puerum tuum Jesum, quem unxisti, Herodes et Pilatus, et populus Israel, facere quanta manus tua et consilium praedestinavit fieri (Act. IV, 27, 29). Ecce quod dictum 115.1307C| est secundum Evangelium quidem inimici propter vos (Rom. XI, 28); tanta quippe ab inimicis Judaeis, manus Dei et consilium praedestinavit fieri, quanta necessaria fuerunt Evangelio propter nos.]
 + Ubi S. Augustinus in testimonio Actuum apostolorum posuit praedestinavit, ibi nostri codices habent decrevit.
 Idem de Genesi ad litt. lib. IX (c. 4): [Cur ergo colerunt, nisi cum exissent de paradiso? Cito responderi potest: quia mox, creata muliere, priusquam coirent, facta est illa transgressio, cujus merito in mortem destinati, etiam de loco illius felicitatis exierunt.]
 + Gregorius in Moralibus libro XXVIII (c. 6): [Quod idcirco a Domino jam quasi praeteritum describitur, quia quidquid foras futurum est in opere, intus jam 115.1307D| factum est in praedestinatione.]
 + Idem in lib. XIX (c. ult. sub finem): [ Arcum namque suum Dominus tetendit, quia cunctis peccatoribus per Scripturam sacram minas exhibuit; in quo arcu scilicet vasa mortis praeparat: quia, secundum eloquii sui sententiam, eos qui nunc corrigi negligunt, reprobos damnat.]
 + Idem (Ibid., XV, cap. 30): [Ante omnipotentis Dei oculos iniqui vita favilla est; quia, etsi apparet ad momentum viridis, ab ejus tamen judicio jam consumpta cernitur: quia consumptioni est aeternae deputata.]
 + Idem (Ibid. l. XIV, c. 28): [In utero autem proles concipitur, quae in hac vita proferatur. Quid ergo uterum Dei, nisi ejus consilium debemus accipere, in 115.1308A| quo ante saecula per praedestinationem concepti sumus, ita ut creati per saecula producamur.]
 + Idem, in Ezechiel homilia prima partis extremae (hom. 13 post medium): [ Et calamus in mensura in manu ejus. De sancta Ecclesia per prophetam alium Dominus pollicetur dicens: Orietur in ea viror calami et junci (Isa. XXXV, 7). Quod in loco alio exposuisse me memini: ut per calamum scriptores, per juncum vero debeant auditores intelligi; sed quia ad humorem aquae et juncus et calamus nasci solet, et ex una eademque aqua utraque proficiunt: et calamus quidem ad scribendum assumitur, cum junco vero scribi non potest; quid in junco et calamo accipere debemus, nisi quod una est doctrina veritatis quae multos auditores irrigat? Sed irrigati alii ad hoc usque in 115.1308B| verbo Dei proficiunt, ut etiam scriptores fiant, videlicet tanquam calami; alii vero verbum vitae audiunt, bonae spei et rectorum operum viriditatem tenent: sed tamen ad scribendum proficere nullatenus possunt; hi quid in aqua Dei, nisi quidam (ut ita dicam) junci sunt, qui quidem viridescendendo proficiunt, sed litteras exprimere nequaquam valent. Redemptor igitur noster, quia verba quae dixit etiam per doctorum studium scribi largitus est, in manu calamum tenuit, qui calamus mensurae dicitur: quia ipsa [al., in ipsa] doctorum studia sub quadam occulti judicii dispensatione retinentur [al., detinentur], ut et aliis legentibus prosint, et aliis legentibus prodesse non possint. Unde et sancti apostoli, cum magistram 115.1308C| Veritatem sibi apertius loquentem requirerent, cur turbis in parabolis loqueretur, audierunt, quia vobis datum est nosse mysterium regni coelorum, illis autem non (Matth. XIII, 11). Vel certe calamus mensurae est, quia in ipso sacro ejus eloquio quod nobis conscriptum est, occultas esse dispensationes ejus agnoscimus. Nam per incomprehensibile ejus judicium, et alter intra mensuram electorum mittitur, et alter foras relinquitur, ut nullo modo ad electorum numerum pertinere mereatur. Habet ergo funiculum, habet in manu calamum mensurae. Qui enim funiculo locum metitur, alibi funiculum trahit, aliunde ratrahit, et huc ducit, quem aliunde subducit. Sic nimirum, sic Redemptor noster in collectione hominum facit, dum 115.1308D| alios a suis iniquitatibus educit, alios in sua iniquitate derelinquit. In his enim quos colligere dignatus est, occultae mensurae funiculum traxit, et ab his quos derelinquendos esse judicavit, quid aliud nisi funiculum retraxit? Ut et poni intra mensuram coelestis fabricae teneantur, et mali extra fabricam, in quibus bona quae existimentur [al., aestimantur] non sunt, quasi sine mensura remaneant. Hunc funiculum, et mensurae calamum in manu sua Redemptor noster tenuit, cum Paulum apostolum per apparentem virum Macedonem admonere dignatus est, ita ut iisdem Macedo vir diceret: Transiens adjuva nos (Act. XVI, 9). Et tamen volentes apostolos [al., volentibus apostolis] ad praedicandum ire in Asiam, 115.1309A| non permisit Spiritus Domini (Ibid., 7). Quid est quod sancti apostoli, et ibi vocantur ire ubi fortasse pergere non cogitabant, et illuc ubi desiderabant pergere, ire prohibentur? Nisi quia occulti judicii funiculus, et mensurae calamus tenetur in manu: ut alii verba vitae audiant, et alii nullatenus audire mereantur? Funiculus ergo mensurae est, qui alio tractus est, aliunde retractus. Sancto quoque Evangelio teste [al., testante], didicimus quod venit qui diceret: Magister, sequar te quocunque ieris. Cui responsum est: Vulpes foveas habent, et volucres coeli nidos, Filius autem hominis non habet ubi caput suum reclinet. Venit alter qui diceret: Magister, sine me primum ire, et sepelire patrem meum. Cui dicitur: Sine mortuos, sepeliant mortuos suos: Tu 115.1309B| autem me sequere et annuntia regnum Dei (Matth. VIII, 19, 20, 21-22). Quid est quod ille promittit se ire, et deseritur? Iste domum vult redire, et tamen ut sequi debeat, jubetur. Ille non suscipitur, iste nec ad horae momentum ab obsequio relaxatur. In terra [al., interno ergo occultoque judicio] ergo occulti judicii funiculus, et mensurae calamus ducitur, in quo iste trahitur, et ille relinquitur, ut coelestis fabrica non sine pio, et justo examine construatur.]
 + Hanc beati Gregorii sententiam idcirco interposui, ut per eam cognoscatur quid de praedestinatione intellexerit, intelligique voluerit. Nam, cum in Moralibus eumdem sensum plenius explicuerit, quod ille praedestinationes pluraliter, hoc in Ezechiele dispensationem adaeque pluraliter posuit, ut aperte doceret 115.1309C| vocabulo praedestinationis dispositiones et dispensationes atque ordinationes Dei debere accipi. Cum constet ea et alia complura sub uno eodemque sensu tam in sacris eloquiis quam in tractorum expositionibus poni.
 Fulgentius in lib. ad Monimum (l. I, cap. 20 et 21): [Neque enim est alia ejus praedestinatio, nisi futurorum operum ejus aeterna praeparatio; in qua nullius causa mali poterit inveniri, quia ex voluntate Dei nunquam processit origo peccati. Misericors etenim Dominus, et justus, de quo et alio loco scriptum est: Misericordiam et veritatem diligit Dominus Deus (Psal. LXXXIII, 12). In omnibus ergo operibus ejus, aut justa veritas custoditur, aut pia misericordia praerogatur.]
 115.1309D| Et infra (Ibid., cap. 21): [Praedestinatio enim ejus, praeparatio est operum ejus.
 + Et item (Ibid., cap. 23): [Dei enim praedestinatione, aut peccatorum praeparata est pia remissio, aut peccatorum justa punitio. Nunquam igitur Deus ad hoc hominem potuit praedestinare, quod ipse disposuerat et praecepto prohibere, et misericordia diluere, et justitia punire. Iniquos itaque quos praescivit Deus hanc vitam in peccato terminaturos, praedestinavit supplicio interminabili puniendos.]
 + Iste doctor et antistes, absque refragatione fidelissimus atque eruditissimus, noverat Graecam apprime locutionem, noverat qualiter a beato Augustino 115.1310A| sermo praedestinationis impiorum positus fuerat; ideoque non praevisionem, sed praeparationem et dispositionem ejus prolatione intelligendam; quem si Atticae linguae scientiam habuisse aut ignoras, aut negas, lege libros illius, qui Mythologiarum seu Virgilianae continentiae inscribuntur, et invenies ei maximam illius linguae affuisse peritiam, qua facillime nosse poterat quid sub hujus vocabuli enuntiatione accipi debuisset.
 Cassiodorus (in psal. VII, sub fin.): [Primum est quia iniquitas, dum ex alto praecipitata descendit, violenter percutit, deinde potenter quomodo impii torqueantur exponit: nam cum supra eos propria peccata descenderint, suis malis, suis sceleribus in poenas debitas destinantur.]
 115.1310B| + Idem, in psalmo LI: Destruit Deus in hac vita prosperrime quos iterum aedificare decreverit; in fine autem qui destruetur, aeternis suppliciis deputatur.]
 + Idem, psalmo LIV: [Nam omnium dies in praedestinatione noscuntur esse definiti.]
 + Idem, in psalmo LXXXII: [ Confundantur autem et conturbentur in saeculum saeculi, qui aeterna ultione damnandi sunt. Sequitur et revereantur et pereant (Psal. LXXXII, 18). Ipse sensus est quem superius dixit; quia ibi reverendo, non proficiunt, sed pereunt, qui ad aeternum supplicium destinantur.]
 + Idem, in psalmo LXXXVII: Frequenter emundat Divinitas quos flagellat, ut purgatum recipiat quem peccatis sordidum respuebat; quos vero ab 115.1310C| emundatione dissolvit, id est removit, hos jam et damnare decrevit.]
 + Idem, in psalmo XCII: [ Parata sedes tua Deus: parata significat praedestinationem, quia totum illa veritate consistit, quidquid in administratione mundi evenire contigerit.]
 + Sed et Primasius, Africanae Ecclesiae antistes eruditissimus, in explanatione Apocalypseos beati Joannis, eadem sensisse reperitur, cum ait: [Praeterito namque tempori tanquam anteriori promissa dispensatio Christi Domini deputatur, quae sicut praedicta a prophetis legitur, peracta jam perdocetur, praesentis credulitatis augmenta, et Ecclesiarum conveniunt incrementa futurorum bonorum, malorumque redemptio qua justos in vitam, impios in 115.1310D| poenam futuros credimus deputatos.]
 Bonifacius, episcopus et martyr Germaniae. [Quid enim parenti proficit, si habeat filium tormentis perpetuis deputatum.]
 + Hanc sententiarum congeriem ad hoc necessario ex Patrum voluminibus colligendam duxi, ut, varietate vocabulorum, et unitate sensuum, quid super nuncupatione praedestinationis senserint facillime perpendatur. Siquidem cum opus esset, ut eamdem causam saepius intimarent, maluerunt diversis significationibus eamdem rem gratia vitandi fastidii ponere, quam uni eidemque vocabulo, quasi sermonum indigentia laborantes, taediosius inservire, ac per hoc nequaquam nos in Latinis dictionibus ad Graecas debueras 115.1311A| origines invitare, a quibus nec derivationem, nec denominationem certum est eas accepisse. Inter haec notandum, non incongrue fortassis censui, quod orator mirabilis praedefinio verbum pulchra nimirum compositione nostrae ignorantiae invexerit, cum multo commodius honestiusque dicere potuerit praefinio, quemadmodum etiam a sancto Hieronymo positum supra inseruimus. Quibus omnibus liquido refellitur quod destinare vel praedestinare pro eo quod est videre, vel praevidere fatua assertione dixisti, quippe cum a nullo eorum sub hoc sensu positum uspiam valeat reperiri.
 Nec praetereundum quod aeternae Sapientiae comites investigatricesque memoratas disciplinas asserueris (cap. 18, num. 4, sect. 1) contra auctoritatem utique 115.1311B| propheticarum apostolicarumque litterarum. Si enim comites habuit, sequitur magna absurditas ut alicujus indiga praedicetur; quae, cum nullius egere aut eguisse ullatenus comprobetur, et sola sui aeternitate atque omnipotentia omnia disposuerit, attingens videlicet a fine usque ad finem fortiter (Sap. VIII, 1), nullaque impotentia unquam potuerit infirmari. Nescio penitus quamobrem comites tuas necessarias conrogarit, quarum fulturis ac veluti suffragiis, vel ad se investigandam, vel ad aliud quid opus habuerit, cum teste Scriptura transferat se in animas sanctas, et inserat se cogitationibus quae sunt sine fictione (Sap. I, 5), qua fit sapiens, quisquis pro munere illustrantis, vel captu accipientis fit sapiens. Omnes itaque paginas utriusque Testamenti percurrens, nunquam 115.1311C| invenies praeceptum per has investigari Deum; sed per fidem, quae per dilectionem operatur, munditia cordis, mandatorumque Dei obedientia et observatione quaerendum fideliter et inveniendum veraciter edocui. Quid enim, nunquid omnes prophetae his Deum investigasse atque invenisse dicendi sunt? Certe, ut caeteros praeteream, Amos, de pastoralibus, ad prophetandum repentina inspiratione assumptus (Amos I, 1), nunquam earum eruditionem percepisse credendus est. Quid beatus Petrus, et caeteri Apostoli, piscatores, et idiotae (Marc. I, 16) nunquid earum studiis eruditi aeternam Sapientiam inquisierunt et perceperunt?
 Aliud omnino clamat Veritas, quae dicit: Cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem 115.1311D| veritatem (Joan. XVI, 13); et item: Cum venerit Spiritus paracletus, quem mittet Pater in nomine meo, ipse vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quaecunque dixero vobis (Joan. XIV, 26); et iterum: Nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare (Matth. XI, 27); et iterum: Exsultans Jesus Spiritu sancto dixit: Confiteor tibi, Pater Domine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Ita, Pater, quoniam sic fuit placitum ante te (Matth. XI, 25). Et ad beatum Petrum: Beatus et Simon Barjona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui est in coelis (Matth. XVI, 17). Et Apostolus: Et quoniam 115.1312A| non cognovit mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes; nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum (I Cor. I, 21). Spiritum sanctum philosophi mundi nec habuerunt, nec invenerunt; quomodo ergo, quamlibet astuti atque acuti, per earumdem disciplinarum eruditionem Dominum investigare potuerunt, qui nec investigatur veraciter nec invenitur nisi per Spiritum sanctum? Sequitur igitur nec comites eas fuisse sapientiae Dei, quae una, eademque, et sola semper est, nec his investigari eam; sed revelari per Spiritum ejus. An beatus Pater Augustinus, omnibus his examussim instructus, earum acumine Deum aut investigare aut valuit invenire? qui, cum per tot annos earum studiis insudaret, et tamen 115.1312B| multis erroribus, maximeque Manichaeorum insaniis impediretur, nunquam veritatem cognoscere potuit, priusquam sanctae genitricis suae instantia, oratione et lacrymis, respectu supernae inspirationis Dei et beati Ambrosii praedicatione, et Deum agnoscere, et fidei gratiam percipere meruit.
 Unde et ipse beatissimus Augustinus (libro De Civitate Dei octavo) inquit (cap. 11): [In Timaeo autem Plato, quem liberum de mundi constitutione conscripsit, Deum dicit in illo opere terram primo ignemque junxisse. Manifestum est autem quod igni tribuat coeli locum, terrae vero ipsam terram. Habet ergo haec sententia quamdam illius similitudinem, qua dictum est: In principio fecit Deus coelum et terram (Gen. I, 1). Deinde 115.1312C| illa duo media, quibus interpositis sibimet haec extrema copularentur, aquam dicit et aerem. Unde putatur sic intellexisse quod scriptum est: Spiritus Domini superferebatur super aquam (Gen. I, 2); parum quippe attendens quo more soleat illa Scriptura appellare Spiritum Dei, quoniam et aer spiritus dicitur quatuor opinatus elementa loco illo commemorata videri potest. Deinde quod Plato dicit amatorem Dei esse philosophum, nihil sic in illis sacris litteris flagrat, et maxime illud (quod et me plurimum adducit ut pene assentiat Platonem illorum librorum expertem non fuisse) quod, cum ad sanctum Moysen ita verba Dei per angelum perferantur, ut quaerenti quod sit nomen ejus qui eum pergere praecipiebat ad populum Hebraeum ex Aegypto liberandum, 115.1312D| respondeatur: Ego sum qui sum. Et dicet filiis Israel: Qui est misit me ad vos (Exod. III, 14), tanquam in ejus comparatione qui vere est, quia incommutabilis est, ea, qua mutabilia facta sunt, non sint. Vehementer hoc Plato tenuit, et diligentissime commendavit, et nescio utrum hoc uspiam reperiatur in libris eorum qui ante Platonem fuerunt, nisi ubi dictum est: Ego sum qui sum. Et dices eis: Qui est misit me ad vos. Sed undecunque ista ille diceret, sive praecedentibus eum veterum libris, sive potius, quomodo dicit Apostolus: Quia quod notum est Dei, manifestum est in illis. Deus enim illis manifestavit: invisibilia enim ejus a constitutione mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur; sempiterna 115.1313A| quoque virtus ejus et Divinitas (Rom. I, 19, 20). Non immerito me Platonicos philosophos elegisse cum quibus agam quod in ista quaestione, quam modo suscepimus, agitur.] + Unde beatus Paulus apostolus: Videte ne quis vos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam, secundum traditionem hominum, secundum elementa hujus mundi, et non secundum Christum, quia in ipso habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Col. II, 8, 9).
 Ambrosius (ad Col. cap. II, 8): [Philosophiam dicit terrenam, per quam solent seduci qui cupiunt prudentes judicari in mundo. Haec argumentis, et subtilitate minutiarum quarumdam componitur, quasi physicas investigaverit rationes (Sap. XIII, 14), quaedam habens admixta quae hortamenta sint bonae 115.1313B| vitae, vel documenta, aliquando de mensuris, nec non de numeris, aliquando de elementorum qualitatibus et quantitatibus ordinata: in cujus disputationibus qui inciderit, vix raro [al., aut nunquam] evadet: detinetur enim verisimilibus causis, et commentitiis rebus, nihil tam verum aestimans, quam quod conspicitur et intelligitur in elementis (Sap. XV); et quia quae ad praesens sunt, et cernuntur oculis, suavia et oblectabilia videntur, aliquantos seducunt, qui spiritalem rationem despiciendam et rejiciendam putant, desperatione futuri (Sap. II), omnem vim astris assignantes (Sap. XII), carnali rationi obnoxii, ne gravia credenda sint sustolli posse in coelo, vel levia venire ad terras, aut aliquid corporeum sine rerum admistione generari, repugnantes 115.1313C| potentiae ac providentiae Dei: sciunt enim legi in divinis veteribus Hebraeorum voluminibus multa gesta per Moysen, quae humana ratio non capit (Deut. IV) Simili modo et in novis libris, facta a Domino aut per apostolos, quae tractatur carnalis prohibet credi (Act. XIII). Hanc ergo traditionem philosophiam fallacem et inanem appellat (I Cor. II), quia non a potentia Dei ordinata est, sed ab imbecillitate ratiocinationis humanae, quae potentiam Dei intra scientiam suam coarctat, ne aliter credatur facere, quam carnalis se continet ratio; quam singulis elementis divinitatis diversitate [al., diversitatem] deputant ad culturam, ut obligent animos imperitorum, ne se ad Deum verum extendant. Quamobrem cavendam monet traditionem istam quia mundi cultrix est 115.1313D| (Sap. XIII), non Dei qui unus est, nec ad Christum sed a Christo abstrahit, in quo perfectio divinitatis est.]
 + Sed, ut ad propositum redeamus, quia in Latinis dictionibus nobis Atticas origines importas, tot Ecclesiarum magistris, Graecitatem apprime scientibus, nunquam praedestinationem pro praevisione posita legimus, quoniam ea per omnia differre non nescierunt. Nam, licet nihil absque praevisione possit praedestinari, quemadmodum de distantia praescientiae et praedestinationis jam plura congessimus. Quod si praedestinationis vocabulum huic intellectui subjacet, quid de caeteris sentiendum censes, quae in eumdem sensum posita creberrime leguntur, veluti 115.1314A| est deputati, delegati, parati, praeparati, decreti, judicati, damnati, addicti, dispositi, dispensati, ordinati, statuti, constituti, praefixi, definiti, praefiniti, et caetera. Quae, ad eumdem intellectum concurrentia, passim in divinis paginis, Patrumque venerabilium scriptis posita inveniuntur. Verum quis nesciat non idem esse praevidit, quod est praefinivit? Ac per hoc cum praefinire et praedestinare sibi concinant, praevidere ab his multum differre nulli sobrio incognitum liquet; quia, sicut saepe notatum est, multa praevidentur, quae nullatenus praefiniuntur! Interea admirandum interpretem quo decet honore afficiendum video; qui, novas nobis interpretandi lineas affingens, nequiit introspicere quod non omnia verba Latina, quae loco unius vel Graeci vel Hebraei sermonis 115.1314B| vel cujuslibet linguae interpretata ponuntur, unum semper significare necesse sit; sed pro locorum qualitatibus, nunc hoc nunc illud ostendere: quemadmodum, inter caeteros, vel maxime sanctus Hieronymus demonstrat; sicut est Bar, quod in nostra lingua filium, purum triticum, et spicarum fasciculum, atque electum significat. Nunquid ideo unum idemque dicentur significare tot Romana vocabula, quia pro uno vel Hebraeo, vel Syro sermone pro intelligentiarum varietatibus posita leguntur? Proinde, quod de praedestinatione, praevisione et praefinitione morte, poenis atque suppliciis, loquaci taedio, garrulus magis quam eloquens, iteras; quoniam supra satis abundeque confutatum et comminutum noscitur, ne tui exemplo eadem non necessarie repetamus, 115.1314C| consulte transiliendum credidimus.
 Attamen illud notandum censeo quod cum mortem a Deo esse negaveris (cap. 18, n. 5, sect. 5), mortem mortis aeternae vitam aeternam, id est Dominum nostrum Jesum Christum dixeris, ipso per prophetam praenuntiante: Ero mors tua, o mors; ero morsus tuus, inferne (Osee. XIII, 14). Si ergo ipse se mortem pronuntiat esse mortis, quomodo negare audes mortem esse a Deo? Item quod dicis deseri a Deo, id esse interimi (cap. 18, n. 6, sect. 5): nec quod in eis ipse fecit, relinqui vel deseri: alioquin earum naturam ac nihilum redire, si summa essentia in eis non sit, sed quod in eis non fecit, id est superbiam, sperni (cap. 18, n. 7, sect. 6): prorsus veritati reniteris, quae Deum judicem justissimum atque irreprehensibilem, 115.1314D| id quod fecit, id est angelos apostatas et homines impios, merito iniquitatis eorum punire praedicat. Deum quoque in ea natura quam ad se creavit semper habitare falso astruis, cujus habitatio non nisi per gratiam edocetur. Proinde quod in laudibus beati Augustini perorans, non eum eodem modo voluisse intelligi asseveras quod dixit: quos juste praedestinavit ad poenam, quo voluit quod dixit: quos benigne praedestinavit ad gratiam, affatim praemissa confutant. Neque necesse est ut toties evitata, quasi formidanda superflue inculcentur.
 Quid tantopere Dei providentiam calcas, et ejus dispositionibus impius obvias? Certe qui, Dei potentiae dispensationisque expertes, vitam duxerunt, 115.1315A| quantalibet ingeniorum acrimonia praepollentem, quamvis fato fortunaque vitam humanam agi suadere conarentur, nequaquam absque providentia fieri praedicabant, cum ea diis deabusque adscriberent quos propriis etiam vocabulis nuncupabant, fatum videlicet, et fortunam. Ac rursum fati trifidam distributionem sub nominibus Megerae, Alecto, et Tisiphone. Quarum dispositionibus vitae humanae ortum, procursum, finemque tribuebant. Ita ut nec felicitatem, nec infelicitatem, nec fortunia, neque infortunia absque deorum suorum dearumve ordinatione fieri posse ullatenus affirmarent. Tu contra, et veritati et figmentis pariter contradicens, aufers veri imo solius Dei providentiam, dispositionem atque judicium, cum propheta Isaias de uno et 115.1315B| vero Deo manifeste proclamet, S. Hieronymo exponente in Isaia, lib. V: Hoc consilium, quod cogitavi super omnem terram, et haec est manus extenta super universas gentes; Dominus enim exercituum decrevit; et quis poterit infirmare? et manus ejus extenta; et quis avertet eam? (Isa. XIV, 5.) Hoc loco quidam arbitrantur generalem esse contra omnem orbem prophetiam, et quod vastitas Babylonis et Assyriae civitatis typus sit consummationis mundi, quibus nequaquam contradicimus, dum sciamus hic omnem terram Assyriorum proprie significari, et universas gentes socias regis Assyrii demonstratas: quidquid autem a Domino decretum est, nullius virtute prohibetur, et extentam manum ejus, et ad percutiendum paratum, nemo poterit coercere.] + Idem in eodem: 115.1315C| [ Hoc verbum, quod locutus est Dominus ad Moab ex tunc (Isa. XVI, 3); ex quo putas tempore? videlicet ex eo quo creatus est Moab; et Dominus ait: Moabitae et Ammonitae non intrabunt in Ecclesiam Dei (Deut. XXIII, 3), sive extunc pro antiquo tempore intelligamus, quod olim divina sententia ista decreta sint; non quod praescientia Dei causam vastitatis attulerit, sed quod futura vastitas Dei majestate praenota sit.] + Idem in eodem: [ Dominus exercituum cogitavit ut detraheret superbiam omnis gloriae, et ad ignominiam deduceret universos inclytos terrae (Deut. XXIII, 9), quia supra, interrogantis more, dixerat: Quis cogitavit hoc super Tyrum quondam coronatam? (Ibid., 8) nunc ipse respondet: non fatorum (ut stulti putant) sic fila deducta sunt, 115.1315D| non fortunae currit rota; sed Dei judicio et ipsius voluntate perfectum est: Qui superbis resistit, et humilibus dat gratiam (Jac. IV, 6), et commonet arrogantes conditionis suae, ut discant potentiam ejus per miseriam, cujus clementiam per beneficia sentire noluerant.] + Certum est omnipotentissimum judicem auctoritate divinae Scripturae, ac concinentia tractatorum fidelium non de initiis, sed de fine quemquam judicare, dicente Scriptura: Et universorum finem ipse considerat (Job XXVIII, 3), quare, quaeso, universorum finem ipse considerat? nunquid, ut quidpiam novi, et quod eatenus ignoraverit, addiscat? Absit: sed qui hominis terminos constituit, qui praeteriri non poterunt, ad hoc universorum finem 115.1316A| considerat, ut de eo unumquemque dijudicet. Videlicet ut aut de fine bono, bonis bona retribuat, aut de fine malo malis aeque mala rependat. Quid itaque contrarium vel fidei vel Dei justitiae susurratur, si id praedestinasse fidelissime praedicetur, quod eum vel decrevisse, vel constituisse, vel considerare, verax Scriptura non tacet. Terminos igitur hominis quos constituit, id est praedestinavit atque disposuit: Et universorum finem ipse considerat, ut ex eis unicuique retribuat quod meretur, hoc procul dubio praedestinavit, id est ante saecula disposuit; quia hoc praescivit indubitanter, atque praenovit: non ergo negetur imo tanta pertinacia impugnetur quod auctoritate et ratione veritatis lucidissimae comprobatur.
 115.1316B| Unde et Gregorius in Moralibus (lib. XVIII, c. 17) sic ait: [ Tempus posuit tenebris, et universorum finem ipse considerat, ipse tempus posuit tenebris (Job XXVIII, 3), iniquis videlicet modum quo iniqui esse desistant. Unde eis per Apostolum dicitur: Eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino (Ephes. V, 8). Sicut aliis quoque discipulis isdem doctor egregius dicit: Nox praecessit, dies autem appropinquavit, abjiciamus ergo opera tenebrarum, et induamus nos arma lucis, sicut in die honeste ambulemus (Rom. XIII, 12). Unde et in Canticis canticorum, Ecclesia veniente, dicitur: Quae est ista quae progreditur, quasi aurora consurgens? (Cant. VI, 9.) Aperte enim Ecclesia aurorae comparata describitur, quae per cognitionem fidei a peccatorum suorum tenebris 115.1316C| in clara luce justitiae commutatur. Tempus ergo posuit tenebris, et universorum finem ipse considerat (Job XXVIII, 3): universorum nomine et electos voluit et reprobos comprehendi. Nam bona faciens et ordinans Deus, mala vero non faciens, sed ab iniquis facta, ne inordinate eveniant ipse disponens, considerat universorum finem, et patienter tolerat omnia. Atque intuetur electorum terminum, quod ex malo mutentur ad bonum; intuetur etiam reproborum finem, quod de malo opere dignum retrahantur ad supplicium. Videt finem persequentis Sauli quo prostratus diceret: Domine, quid me jubes facere (Act. IX, 6), vidit finem quasi obsequentis Discipuli quod pro commisso scelere guttur laqueo stringeret (Matth. XXVII, 5), seque et peccantem 115.1316D| puniret, et deterius puniendo deciperet; vidit Ninivitas delinquentes (Jon. I, 2), sed consideravit finem delinquentium poenitentiam correctorum (Jon. III, 10). Vidit quoque Sodomam delinquentem (Gen. XVIII, 20), sed consideravit finem ardoris luxuriae ignem gehennae (Gen. XIX, 24). Vidit gentilitatis finem, quod, possessa iniquitatum tenebris, quandoque fidei luce claresceret. Vidit etiam Judaeae terminum, quod, ab ea luce fidei quam tenebat, obduratae perfidiae se tenebris caecaret. + Sane cum dicis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 18, num. 9, sect. 7.) Θ Praedestinavit itaque Deus impios ad poenam vel interitum: hoc est circumscripsit 115.1317A| eos legibus suis incommutabilibus, quas eorum impietas evadere non permittit.
 + Profecto veraciter definisti; porro quod addis:
 (Cap. 18, num. 10, sect. 7.) Θ Ad poenam profecto suam. Ea quippe difficultas qua prohibentur pervenire ad ea quae libidinose appetunt, efficitur eis poenalis interitus, et suae miserrimae cupidinis justissimus cruciatus.

CORRECTIO.

 + Omnino fallaciter asseveras; ubi et illud satis stupere nequeo, qui pridem ignorantiam veritatis et beatitudinis miseris induxeras, cujus appetitus egestate nunc eos cruciari definias, quibus boni cujuspiam appetendi jam nec scientia suberit nec voluntas. Sed et cum veraciter asseveras numerum utriusque 115.1317B| partis electorum atque reproborum a Deo praedestinatum et praefinitum, quid causae est ut praedestinatos ad interitum neges, quorum numerum praedestinatum et praefinitum minime denegas? Videamus quid etiam contra teipsum agat tua expositio. Denique cum de Deo diceres:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 18, num. 11, sect. 8.) Θ Omnibus tribuens leges suas servandi potestatem, si vellent, antequam omnes in uno peccarent: sed non omnibus tribuens ut velint post peccatum, praeparans electos ad beatitudinem, disponens reprobos ut suis, quamvis inviti, legibus serviant, cum non, ut sic sibi servirent, praedestinavit eos faciendos, sed ut ei voluntate perfecta adhaererent. Inviti autem ei serviunt, non illorum natura, 115.1317C| quam in eis fecit et in eis non punit, sed mala voluntate quam in eis non fecit et in eis punit; in eo enim quod ei inviti serviunt, in seipsis sua poena.

CORRECTIO.

 + Velut explanando subnectis.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 18, num. 12, sect. 8). Θ De qua quos juste Deus non liberat, ad eam illos quodammodo praeparat, dum eos ad eam seipsos praeparare permittat.
 + Dixisse te multo antea legimus.
 (Num. 13, cap. 10, sect. 3.) Θ Simili modo si nihil aliud est praedestinatio, nihil eorum, quae Deus facienda praevidit praeparatio.
 + Et rursum.
 115.1317D| (Num. 14, cap. 9, sect. 6.) Θ Quo jure potest dici praedestinatio, id est praeparatio in eo, qui nullo temporis intervallo praecessit, quo disponeret ea quae facturus esset, cujus operationem non praecedit praeparatio.

CORRECTIO.

 + Si secundum te nihil aliud est praedestinatio quam praeparatio, cogimur in hac tua expositione intelligere Deum sicut praeparasse, id est impios ad poenam seipsos praeparare permisisse, ita praedestinasse, id est eos ad eam se ipsos praedestinare permisisse. Et consequenter evertetur quod tantis allegationibus conaris efficere: praedestinationem et praeparationem Dei, non nisi in electis et justis fieri. 115.1318A| Si inquam nihil aliud est praedestinatio quam praeparatio; sequitur ut, quemadmodum praeparati, id est praepari a seipsis ad poenam permissi sunt; ita procul dubio praedestinati, id est praedestinari a seipsis ad poenam permissi, intelligendi sint. Est autem malum, et, ut ita dixerim, malorum omnium pessimum, praeparare vel praedestinare se quemlibet ad poenam, ad quam nullus praeparatur a se vel praedestinatur nisi mala perpetrando, id est peccando: Et quid facies praeclarissimae expositioni tuae, qua tam, pertinaciter astruere subiisti praedestinationem, et praeparationem, ac praevisionem, Dei, non nisi in electis poni? Nempe paulo superius dixeras:

JOANNES SCOTUS.

 115.1318B| (Cap. 18, num. 15, sect. 8.) Θ Omnium igitur quos Deus creavit, praedestinatus est numerus. Sed, quoniam Conditor praevidit ipsum numerum in primo homine generaliter periturum, excepto vulneris medicamento, quod est Christus; praedestinavit, hoc est antequam fierent definivit, et eorum numerum quos sua gratia liberaturus, et eorum quos sua justitia relicturus: in istis clementiae suae dona daturus, in illis naturae numerum, quo universitas perficeretur, impleturus.

CORRECTIO.

 + Ecce praevidit in malo positum, tanta evidentia posuisti, ut negare prorsus nulla impudentia valeas. Quis enim perire, malum esse non dixerit? si ergo 115.1318C| Deus praevidit ipsum numerum in primo homine generaliter periturum, profecto malum praevidit, et si, ut juras, imo perjuras, nihil est aliud praedestinare quam praevidere et praeparare; colligitur tantis tuae pervicaciae astructionibus, ut dicatur Deus quemadmodum praevidisse, ita etiam praedestinasse et praeparasse numerum humani generis periturum; nec stare poterunt sententiae tuae, quibus hactenus tanta pertinacia efficere molitus es Deum nec praevidisse, nec praedestinasse, nec praeparasse malum, peccatum, poenas atque tormenta. Perire quippe quemlibet suo vitio malum est: poenam sibi quemque malis actibus comparare nihilominus malum est. Si igitur ista Deus praevidit, praepararique peccatores a seipsis ad ea permisit, malum utique 115.1318D| praevidit, praedestinavit, ac praeparavit. Quodque subjungis:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 18, num. 16, sect. 9.) Θ Praedestinavit itaque impios aeternis suis justissimisque legibus invite servituros, eosque nullo impetu impietatis suae in profundum malitiae tendentis transituros, eoque modo puniendi interituros. Nulla quippe gravior poena infligitur servo iniquo, quam ut cogatur servire invitus justo Domino. Plus etenim in seipso interius superbae voluntatis patitur incitamenta, quam exterius in corpore durissima flagella; qui cum Domini sui voluntatem spernere non sinitur, intra semetipsum a seipso cruciatur.

CORRECTIO. 115.1319A|

 + Quocunque modo se habeat poenalis ista damnatio, utique a Deo praedestinatam asseris, a quo refrenatam atque cohibitam pereuntium malivolentiam, ne ad optatos procursus perveniat, dogmatizas. Si igitur Dei est ista refrenatio atque cohibitio, legumque divinarum circumscriptio, ut legibus ejus inviti serviant, et haec ipsa servitus illis poena efficitur, omni procul ambiguo ab ipso poena praedestinata intelligitur, a quo invita servitus imposita inevitabiliter praedicatur, attestante beato Job, qui dicit: Constituisti terminos ejus, qui praeteriri non poterunt (Job XIV, 5): ubi nihil aliud constitutionis nuncupatione, quam praedestinationis significatione sobrie valet intelligi. Quid enim metuerent catholici 115.1319B| tractatores praedestinatos ad interitum dicere, quorum terminos constitutos a beato Job noverant praedicatos; quos videlicet terminos qualiter intelligere debeamus, veracissimus explanator edoceat, Gregorius videlicet, qui in Moralibus, lib. XII, cap. 2, ita eloquitur:
 [Nulla quae in hoc mundo hominibus fiunt absque omnipotentis Dei occulto consilio veniunt; nam cuncta Deus secutura praesciens, ante saecula decrevit qualiter per saecula disponantur. Statutum quippe jam homini est vel quantum hunc mundi prosperitas sequatur, vel quantum adversitas feriat, ne electos ejus aut immoderata prosperitas elevet, aut nimia adversitas gravet. Statutum quoque est quantum in ipsa vita mortali temporaliter vivat, 115.1319C| etc. Quod tamen intelligi etiam juxta spiritum valet; quia nonnunquam in virtutibus proficere conamur, et quaedam dona percipimus, a quibusdam vero repulsi in imis jacemus. Nemo enim est qui tantum virtutis apprehendat quantum desiderat, quia omnipotens Deus, interiora discernens, ipsis spiritalibus profectibus modum ponit, ut ex hoc homo quod apprehendere conatur, et non valet, in illis se non elevet, quae valet. Unde ille quoque egregius praedicator, qui raptus usque ad tertium coelum fuerat, paradisi arcana penetraverat, esse post revelationem tranquillus atque intentatus volebat [al., non valebat]. Sed, quia omnipotens Deus terminos constituit homini, qui praeteriri non poterant, et elevavit hunc ad cognoscenda sublimia, et reduxit iterum ad infirma 115.1319D| toleranda, ut, modi sui mensuras [al., mensuram] aspiciens, dum securitatem comprehendere conaretur et non posset, ne per elationem extra se iret, per humilitatem cogeretur intra suos semper terminos redire (II Cor. XII, 2, 7, 8, 9). + Caetera quae usque ad finem hujus pericopes evomis potius quam disseris, quoniam fastidiosa loquacitate saepius efflata replicas, ulterius repetere supersedimus.

CAPUT XIX. De igne aeterno.

 Nona decima porro elusionum tuarum de igne aeterno disputat, quae, quamlibet sui quantitate minor caeteris videatur, impietate tamen majores aequiparet: 115.1320A| quippe quae ab eis nec sensum pravitate, nec blasphemiarum asseveratione secernitur. Ais ergo:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 19, num, 12, sect. 1.) Θ De aeterno vero igne de quo Dominus in Evangelio ait: Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41), nulli dubitandum corporeum esse, quamvis pro subtilitate naturae incorporeus esse dicatur quemadmodum solemus dicere aethereum spiritum, cum quarta pars sit corporalis creaturae; nec facere crediderim alium ignem praeparatum ad puniendum diabolum cum omnibus suis membris, praeter istum ipsum, qui est quartum mundi elementum. Quid enim! nunquid mirum si illa impiorum corpora, quae 115.1320B| profecto de his quatuor corporalibus elementis sunt compacta, in eademque resolvenda tempore quoque praedefinito, ab eisdem iterum resurrectionis momento revocanda, in illo igne quo resurrectura omnium corpora maxime substantialiter constabunt, merito impietatis suae tormenta patiantur aeterna.

CORRECTIO.

 + Corporeum esse flammeum atque visibilem mixta obscuritate ignem gehennae omnes orthodoxi consentiunt; utrum autem ipse sit qui quartum mundi elementum vocatur, non parva quaestio est. Videtur tamen tam ex verbis sancti Gregorii, quae supra posuimus, quam ex sententia Domini, alius esse: dicentis: Ite in ignem aeternum, qui paratus 115.1320C| est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Quid enim necesse erat specialiter dici paratum cruciatui peccatorum, si ipse esset qui omnium mortalium necessitatibus atque utilitatibus noscitur procuratus? huc accedit quod dicente Scriptura: Devorabit eum ignis qui non succenditur (Job XX, 26), alius accipi debeat, quoniam iste qui nobis necessarius quotidianis usibus exhibetur, nequaquam subsistere valet nisi lignorum alteriusve materiae pabulis nutriatur, quibus gehennalem non indigere perspicuum est; unde et inexstinguibilis (Marc. IX, 42, 44) in Evangeliis praedicatur. Sed et qualitas illius ab hujus qualitate plurimum distat. Iste quippe nulla diversitate quidquid attigerit consumit; ille cum animas et corpora sit crematurus, nec id agit ut omnino non 115.1320D| sint, nec aequaliter omnia adurit, sed, pro varietate seu immanitate facinorum, hunc minus, illum amplius cruciare non dubitatur: ut, sicut in regno coelorum diversitatem mansionum facit disparilitas meritorum, ita inferni barathro demersis varietatem tormentorum generet imparilitas operum iniquorum.
 Hinc (Gregor. Dialog. l. IV, c. 43) Petrus beatum Gregorium ita adorsus est: PETRUS. Quaeso te, inquiens, unus esse gehennae ignis credendus est? An quanta peccatorum diversitas fuerit, tanta quoque existimanda sunt et ipsa incendia esse parata?--GREGORIUS. Unus quidem est gehennae ignis, sed non uno modo omnes cruciat peccatores. Unusquisque enim 115.1321A| [al., uniuscujusque; etenim], quantum exigit culpa, tantum illic sentiet poenam [al., tanta illic sentitur poena]. Nam, sicut in hoc mundo sub uno sole multi consistunt, nec tamen ejusdem solis ardorem aequaliter sentiunt, quia alius plus aestuat, atque alius minus, ita illic in uno igne non unus est incendii modus; quia quod hic diversitas corporum, hoc illic agit diversitas peccatorum ut et ignem non dissimilem habeant, et tamen eosdem singulos dissimiliter exurat.--PETRUS (Ibid., cap. 44): Nunquidnam, quaeso te, dicimus eos qui semel illic mersi fuerint, semper arsuros?--GREGORIUS: Constat nimis [al., nimirum], et incunctanter verum est quia, sicut finis non erit gaudio bonorum, ita finis non erit tormento malorum. Nam cum Veritas dicat: Ibunt impii 115.1321B| in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam (Matth. XXV, 46), quia verum est quod promisit, falsum procul dubio non erit quod minatus est Deus. --PETRUS: Quid, si quis dicat: idcirco peccantibus aeternam poenam minatus est, ut eos a peccatorum perpetratione compescat? [al., compesceret?] -- GREGORIOUS: Si falsum est quod minatus est, ut ab injustitia corrigeret, etiam falsa est pollicitus, ut ad justitiam provocaret; sed quis hoc dicere vel insanus praesumat? Et si minatus est quod non erat impleturus, dum asserere eum misericordem volumus, fallacem (quod dicere nefas est) praedicare compellimur. --PETRUS: Scire vellem quomodo justum sit ut culpa quae cum fine perpetrata est, sine fine puniatur. --GREGORIUS: Hoc recte diceretur si districtus 115.1321C| judex non corda hominum, sed facta pensaret. Iniqui enim ideo cum fine deliquerunt, quia cum fine vixerunt; nam voluissent utique, si potuissent sine fine vivere, ut potuissent sine fine peccare. Ostendunt enim quia in peccato semper vivere cupiunt, qui nunquam desinunt peccare dum vivunt. Ad magnam ergo justitiam judicantis pertinet ut nunquam careant supplicio, qui in hac vita nunquam voluerunt carere peccato.--PETRUS: Sed nullus justus crudelitate pascitur, et delinquens servus a suo [al., justo] Domino idcirco caedi praecipitur, ut a nequitia corrigatur. Ad hoc ergo vapulat, ut emendari debeat; iniqui autem gehennae ignibus traditi si ad correctionem non perveniunt, quo fine semper ardebunt?-- GREGORIUS. Omnipotens Deus, quia pius est, miserorum 115.1321D| cruciatu non pascitur; quia autem justus est, ab iniquorum ultione in perpetuum non sedatur. Sed iniqui omnes, aeterno supplicio deputati, sua quidem iniquitate puniuntur, et tamen ad aliquid ardebunt, scilicet ut justi omnes et in Deo videant gaudia quae percipiunt, et in illis perspiciant supplicia quae evaserunt: quatenus tanto magis in aeternum divinae gratiae debitores se esse cognoscant, quanto in aeternum mala puniri conspiciunt, quae ejus adjutorio vicerunt. --PETRUS: Et ubi est, quod sancti sunt, si pro inimicis suis, quos tunc ardere viderint non orabunt, quibus utique dictum est: Pro inimicis vestris orate (Luc. VI, 28) .--GREGORIUS: Orant pro inimicis suis eo tempore, quo possunt ad fructuosam poenitentiam 115.1322A| eorum corda convertere, atque ipsa conversione salvare: quid enim aliud est pro inimicis orandum, nisi hoc quod Apostolus ait: Ut det illis Deus poenitentiam ad cognoscendam veritatem, et resipiscant a diaboli laqueis (I Tim. II, 25), a quo capti tenentur ad ipsius voluntatem.--PETRUS: Placet quod dicis. Et quomodo pro illis tunc orabitur [al., orabunt], qui jam nullatenus possunt ad justitiae opera ab iniquitate commutari?--GREGORIUS: Eadem itaque causa est, cur non oretur tunc pro hominibus aeterno igne damnatis. Quae nunc etiam causa est, ut non oretur pro diabolo et angelis ejus aeterno supplicio deputatis, quae nunc etiam causa est, ut non orent sancti homines pro hominibus infidelibus impiisque defunctis, nisi quia de eis utique quos aeterno 115.1322B| supplicio deputatos jam noverunt, ante illum judicis justi conspectum orationis suae meritum cassari refugiunt: quod si nunc quoque viventes justi mortuis et damnatis injustis minime compatiuntur, quando adhuc aliquid judicabile de sua causa [al., carne] sese perpeti etiam ipsi noverunt, quanto districtius tunc iniquorum tormenta respiciunt, quando ab omni vitio corruptionis exuti, ipsi jam justitiae vicinius atque arctius inhaerebunt. Sic quippe eorum mentes per hoc, quod justissimo judici inhaerent, vis districtionis absorbet, ut omnino eis non libeat, quidquid ab illius aeternae regulae subtilitate viderint discordare [al., discordat, om. viderint].
 + Quae omnia cum in isto temporalibus nostris necessitatibus commodato igni nullatenus posse 115.1322C| fieri certum sit, conjicitur alium debere accipi illum, qui paratus dicitur diabolo, et angelis ejus (Matth. XXV, 41): ac per hoc non improbabiliter forsitan dicitur, alius ad cruciandos impios a Deo creatus, quia absque materiarum alimentis eorum corpora, et animas sine sui illorumque defectu possit exurere, quod istum sine fomentis corporalibus nullatenus valere manifestissime comprobatur. De quibus quia temere nihil affirmare praesumo, hoc certum teneo in illo igni, quod quartum elementum dicitur sanctorum corpora nequaquam substantialiter constatura, quia quorum vera erit gloria, et incorruptio, certe sicut aere et aqua non indigebunt, ita nec ignis eos necessitatem perpeti verax ratio innuit: promittitur quippe sanctis omnibus, quod erunt in illa beatae resurrectionis 115.1322D| gloria aequales angelis Dei (Luc. XX, 36). Sicut ergo sancti angeli non habent beatitudinis suae gloriam in isto igni, quippe qui nequaquam ex elementis compacti, sed ex nihilo facti creduntur: ita sancti, quamvis habeant eadem corpora, quae per mortem fuerant resoluta, perenni glorificatione immutata, nullomodo tamen beatitudinis praemium in igne percipient, sed in contemplatione semper viventis Dei, qui nullis elementorum creaturarumve quarumlibet spatiis circumscribitur; quin potius cuncta suae omnipotentiae virtute circumplectitur, regit, implet et continet.
 Quia igitur, quemadmodum jam probavimus, Dominus noster Jesus Christus corpore ultra omnes 115.1323A| creaturas ascendisse et esse veraciter creditur, et fideliter praedicatur: ibi nimirum sanctos omnes societate beatorum spirituum aeterna exsultatione gaudentes futuros credimus, dicente ipso: Ubicunque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquilae (Matth. XXIV, 28), non intra mundi quatuor elementa quibus eos jam non egere fide infatigabili tenetur et stipulatur. Si enim sanctos angelos intra mundi elementa suae beatitudinis praemium percepisse absurdissimum est aestimari, quo pacto homines sancti eorum beatitudini coaequati alio dicantur locandi, quam illo ubi certissime creduntur consistere, quibus aequantur, nec rationi nec auctoritati viderim convenire. De quo adhuc continuanter adjungis dicens:

JOANNES SCOTUS. 115.1323B|

 (Cap. XIX, num. 3, sect. 2.) Θ Ubi non incongrue credendum, quod corpora sanctorum in aetheream mutabuntur qualitatem, quae ab alia qualitate consumi non potest, cum inferiorum corporum qualitates in se mutare possit, impiorum vero corpora in aeream qualitatem transitura, ut a superiore igne patiantur.

CORRECTIO.

 + Haec fidei Catholicae adversa prorsus pronuntio; dicente beato Job: Et rursus circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo Deum, quem visurus sum ego ipse, et oculi mei conspecturi sunt, et non alius (Job XIX, 26). Aether quippe non est caro, neque pelle carnea circumdatur, neque ossibus et nervis 115.1323C| compingitur. Quam ipse Dominus jam resurrectione glorificatus se habere manifestat, qui dixit: Videte manus meas, et pedes meos, quia ipse ego sum: palpate, et videte quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere (Luc. XXIV, 38). Item apostolo Thomae: Infer digitum tuum huc, et vide manus meas, et affer manum tuam, et mitte in latus meum, et noli esse incredulus, sed fidelis (Joan. XX, 27). Ille enim dixerat: Nisi videro in manibus ejus fixuram clavorum, et mittam digitum meum in locum clavorum, et mittam manum meam in latus, non credam: quibus palpatis respondit Thomas et dixit: Dominus meus, et Deus meus (Ibid., 25, 28). Haec in aethereo corpore posse fieri nullus unquam orthodoxorum asseruit, nullus docuit. Tu autem in Origenis 115.1323D| scita concedis, qui multipliciter de resurrectione disserens, resurrectionem, glorificationemque corporum multoties ingeminat, carnis vero vel omnino negat, vel subdole vocabulo corporis palliat.
 Proinde prius quaerendum videtur, quid sit aether, ut consequenter caetera competentius pertractentur. [Aether, ut Isidorus ait (Orig. lib. XIII, c. 5, 7) locus est in quo sidera sunt, et significat eum ignem, qui a toto mundo in altum [ al., in alterum] separatus est. Sane aether est ipsum elementum, aethera vero splendor aetheris, et est sermo Graecus. Aer est inanitas plurimum habens admistum raritatis, quam caetera elementa, hic autem partim ad terram, partim ad coelestem materiam pertinet. Nam ille subtilis, 115.1324A| ubi ventosi, ac procellosi motus non possunt existere, ad coelestem pertinet partem. Iste vero turbulentior, qui exhalationibus humidis corporascit, terrae deputatur, quique ex se multas species reddit: nam commotus ventos facit, vehementius concitatus ignes et tonitrua, contractus nubila, conspissatus pluvias, congelantibus nubibus nivem, turbulentius congelantibus densioribus nubibus grandinem, distentus serenum efficit. Nam aerem densum nubem esse constat, nubem rarefactam et solutum aerem.]
 + Beda in Genesi (Hexam. lib. I, col. 22): [Hoc enim factis sideribus ad augmentum primariae lucis accessit, ut etiam nox luminosa procederet, vel lunae utique splendore, vel stellarum, vel utroque irradiata, quae eatenus nihil praeter tenebras noverat 115.1324B| antiquas. Nam etsi nobis saepissime nox tenebrosa videtur, et caeca, obscurato videlicet nebulosis turbinibus aere, qui terrae proximus est, superiora tamen illa spatia, quae aetheris nomine censentur, et a turbulento hoc aere usque ad siderum pertingunt coelum, semper ob siderum circumeuntium reddunt lucida fulgorem.]
 + Quae cum ita sint si sanctorum corpora in aetheream qualitatem mutabuntur, aut erunt ignis, et amittent veritatem terreni corporis, aut erunt coelum et sidera, et carebunt nihilominus carne, ossibus et nervis: quod quam sit a sinceritate Christianae fidei alienum neminem studiosorum latet: nam cum dicat Apostolus (I Cor. XV, 51 et seq.): Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur, quaenam 115.1324C| illa immutatio credi debeat, ipse nos doceat: Seminatur, inquit, in corruptione, surget in incorruptione; seminatur in ignobilitate, surget in gloria, seminatur in infirmitate, surget in virtute; seminatur corpus animale, surget corpus spiritale: Et item Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur. In momento, in ictu oculi, in novissima tuba; canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti; et nos immutabimur: oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem. Ecce Apostolus immutationem sanctorum, non substantiae amissionem, sed glorificationem praedicat, videlicet, ut corpus, quod cum corruptione, ignobilitate, et infirmitate sepelitur, in illa resurrectionis beatitudine incorruptum, validum, 115.1324D| gloriosumque resurgat. Ita in veritate suae substantiae et palpabile, et tractabile, visibile subsistens, ut gloria pro meritis ei sit addita, non natura in naturam aliam quolibet commento mutata.
 Unde et sanctus Hieronymus in Epistola ad Galatas: [Cum enim, inquit, sancto mundus fuerit crucifixus, Nequaquam est ei circumcisio, et praeputium, non Judaeus, nec Gentilis, sed nova creatura, in quam transfiguratur corpus humilitatis nostrae conforme corporis gloriae Christi: vetera quippe transierunt, ecce facta sunt omnia nova, et quomodo alia est gloria solis, alia lunae, alia stellarum, stella quippe a stella differt in gloria, sic et resurrectio mortuorum (Gal. VI, 15; Col. III, 11; II Cor. V, 17; I Cor. XV, 115.1325A| 41), de qua et Daniel pari voce concordat dicens: Plurimi dormientium de terrae pulvere surgent, hi in vitam aeternam, et hi in opprobrium et confusionem aeternam: Et intelligentes fulgebunt, sicut splendor firmamenti, et de justis multi sicut stellae in sempiternum (Dan. XII, 2, 3). Neque enim in sole et luna, firmamento et stellis circumcisio aliquid valet aut praeputium; sed est nova conditio sine his partibus corporum, quae possunt secari. Ita igitur et nos qui diligimus Deum et praeparata sunt nobis, quae nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt (I Cor. II, 9), cum de corpore humilitatis transformati fuerimus in corpus gloriae Domini Jesu Christi. Illud habebimus corpus quod nec Judaeus possit incidere, nec cum praeputio custodire 115.1325B| Gentilis, neque aliud [al., non quod] juxta substantiam sit, sed quo juxta gloriam sit diversum.]
 + Idem in expositione Jonae prophetae. [ Et sublevabis de corruptione vitam meam, Domine Deus meus (Jon. II, 7). Septuaginta: Et ascendet de corruptione vita mea, Domine Deus meus. Propterea dixit sublevabis, vel ascendet de corruptione vita mea, quia ad corruptionem et ad inferna descenderat. Hoc est quod apostoli interpretantur decimo quinto psalmo ex persona Domini prophetatum: Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem, quod David scilicet, et mortuus sit et sepultus: Salvatoris autem caro non videt [al., videbit] corruptionem. Alii vero interpretantur, quod ad comparationem coelestis beatitudinis 115.1325C| et verbi Dei humanum corpus corruptio sit, quod seminatur in corruptione, et in centesimo secundo psalmo ex persona justi significetur: Qui sanat omnes infirmitates tuas, qui redemit ex [al., de] interitu vitam tuam. Unde et Apostolus dicat: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? (Rom. VII, 24), et appelletur corpus mortis vel corpus humilitatis. Hoc illi ad occasionem suae ducant haereseos, ut sub persona Christi mentiantur Antichristum, Ecclesias teneant, ut ventrem pinguissimum nutriant, et carnaliter viventes, contra carnem disputent: nos autem scimus de incorrupta virgine corpus asumptum non corruptionem Christi fuisse, sed templum. Quod si in Apostoli ad Corinthios (I Cor. XV, 44) sententiam trahimur, in qua corpus 115.1325D| dicitur spiritale, ne contentiosi videamur, dicemus ipsum quidem corpus et eamdem carnem resurgere, quae sepulta est, quae in humo condita est, sed mutare eam gloriam, non mutare naturam. Oportet enim corruptivum hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem, quando dicitur hoc, quodammodo duobus digitulis comprehensum corpus ostenditur, hoc in quo nascimur, hoc in quo morimur, hoc quod timent recipere, qui puniendi sunt, hoc quod virginitas exspectat ad praemium; adulterium formidat ad poenam.]
 + Idem in libro contra Jovinianum I: [Qui in Christum credimus Christi sectamur exempla etsi noveramus illum juxta carnem, sed jam nunc non 115.1326A| novimus eum secundum carnem. Certe in resurrectione eadem erit corporum substantia, qua nunc utimur, licet auctior gloria: nam et Salvator in tantum ipsum corpus habuit post inferos, in quo et crucifixus est, Ut manus perforatas clavis et lateris vulnus ostenderet (Joan. XX, 29 et 27). Porro si clausis ingressus est ostiis (Ibid., 13, 26), quod humanorum corporum natura non patitur; ergo et Petrum et Dominum negabimus vera habuisse corpora, qui ambulaverunt super aquas (Matth. XIV, 25 et 29), quod contra naturam est. In resurrectione mortuorum non nubent, neque nubentur, sed similes erunt angelis (Luc. XX, 35, 36), quod alii postea in coelis futuri sunt, hoc virgines in terra esse coeperunt. Si angelorum nobis similitudo promittitur, inter angelos autem non 115.1326B| est sexus diversitas, aut sine sexu erimus, quod angeli sunt aut certe quod liquido comprobatur, resurgentes in proprio sexu, sexus non fungemur officio.]
 + Augustinus in libro Enchiridion (cap. 88): [Non enim perit Deo terrena materies, de qua mortalium creatur caro: sed in quemlibet pulverem cineremve solvatur, in quoslibet halitus aurasque diffugiat, in quamcunque aliorum corporum substantiam vel in ipsa elementa vertatur, in quorumcunque animalium etiam hominum cibum cedat carnemque mutetur, illi animae humanae puncto temporis redit [al., reddit], quae illam primitus, ut homo fieret, cresceret, viveret, animavit.]
 + Et post aliqua (Ibid., cap. 91): Resurgent igitur 115.1326C| sanctorum corpora sine ullo vitio, sine ulla deformitate, sicut sine ulla corruptione, onere, difficultate, in quibus tanta facilitas, quanta felicitas erit. Propter quod et spiritalia dicta sunt, cum procul dubio corpora sint futura, non spiritus. Sed sicut nunc corpus animale dicitur, quod tamen corpus, non anima est, ita nunc spiritale corpus erit: corpus tamen, non spiritus erit. Proinde qnantum attinet ad corruptionem, quae nunc aggravat animam (Sap. IX, 15) et ad vitia, quibus caro adversus spiritum concupiscit (Gal. V, 17), tunc non erit caro, sed corpus, quia et coelestia corpora perhibentur, propter quod dictum est: Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt, et tanquam exponens quid dixerit: Neque corruptio, inquit, incorruptionem possidebit (I Cor. XV, 50). 115.1326D| Quod prius dixit: Caro et sanguis, hoc posterius dixit corruptio; et quod prius regnum Dei, hoc posterius incorruptionem. Quantum autem attinet ad substantiam, etiam tunc caro erit. Propter quod et post resurrectionem corpus Christi caro appellata [al., appellatum] est (Luc. XXIV, 39). Sed ideo ait Apostolus: Seminatur corpus animale, surget [al., resurget] corpus spiritale (I Cor. XV, 44), quoniam tanta erit tunc concordia carnis et spiritus, vivificante spiritu, sine sustentaculo alicujus indigentiae [al., sustentaculi indigentia] subditam carnem, ut nihil nobis repugnet ex nobis, sed sicut foris neminem nec ita intus nos ipsos patiamur inimicos.
 + Gregorius in Moral. lib. XIV, c. 38: [Sed ecce 115.1327A| resurrectionem audio, effectum tamen ejusdem resurrectionis exquiro: credo namque quia resurrecturus sum, sed volo, ut audiam qualis, sciendum quippe mihi est, utrum in quodam alio subtili, fortasse vel aereo, an in eo quo moriar corpore resurgam. Quod si in aereo corpore resurrexero, jam ego non ero, qui resurgo: nam quomodo est vera resurrectio, si vera esse non poterit caro? Aperta ergo ratio suggerit, quia si vera caro non fuerit, procul dubio resurrectio vera non erit; neque enim recte resurrectio dici potest, ubi non resurgit quod cecidit. Sed has nobis, beate Job, dubietatis nebulas tolle, et quia per acceptam sancti Spiritus gratiam de spe nobis loqui nostrae resurrectionis coepisti, aperte judica, si caro nostra veraciter resurgat. Sequitur: Et rursum 115.1327B| circumdabor pelle mea (Job XIX, 25). Dum aperte pellis dicitur, omnis dubitatio verae resurrectionis aufertur, quia non sicut Euticius Constantinopolitanae urbis episcopus scripsit, corpus nostrum in alia resurrectionis gloria erit impalpabile, ventis, aereque subtilius; in illa enim resurrectionis gloria erit corpus nostrum subtile quidem per effectum spiritalis potentiae, sed palpabile per veritatem naturae. Unde etiam Redemptor noster dubitantibus de sua resurrectione discipulis, Ostendit manus, et latus, palpanda ossa carnemque praebuit dicens: Palpate et videte, quia spiritus ossa et carnem non habet, sicut me videtis habere (Luc. XXIV, 38). Qui cum Euticio eidem in Constantinopolitana urbe positus hoc Evangelii [al., Evangelicae veritatis] testimonium protulissem, ait: Idcirco 115.1327C| hoc Dominus fecit, ut dubitationem resurrectionis suae de discipulorum cordibus amoveret. Cui, inquam, mira est res valde quam astruis, ut inde nobis dubietas surgat, unde discipulorum corda a dubietate sanata sunt. Quid enim deterius dici potest quam ut hoc nobis de ejus vera carne dubium fiat, per quod discipuli ejus ad fidem ab omni sunt dubietate reparati? [al., separati?] Si enim hoc non habuisse astruitur quod ostendit, unde fides discipulis ejus confirmata est, inde nostra destruitur, qui adjungebat etiam dicens: Corpus palpabile habuit, quod ostendit: sed post confirmata corda palpantium, omne illud in Domino quod palpari potuit in subtilitatem est aliquam redactum. Ad haec ipse respondit dicens: Scriptum est: Christus surgens 115.1327D| a mortuis jam non moritur, mors ei ultra non dominabitur (Rom. VI, 9); si quid ergo in ejus corpore post resurrectionem potuit immutari, contra veridicam Pauli sententiam, post resurrectionem Domini rediit in mortem; quod quis dicere vel stultus praesumat, nisi qui veram carnis ejus resurrectionem denegat? tunc mihi objecit dicens: Cum scriptum sit: Caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt (I Cor. XV, 50), qua ratione credendum est resurgere veraciter carnem; cui, inquam, in sacro eloquio aliter caro dicitur juxta naturam, atque aliter juxta culpam vel corruptionem: caro quippe juxta naturam, sicut scriptum est: Hoc nunc os de ossibus meis, et caro de carne mea (Gen. II, 23). Et: 115.1328A| Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14); caro vero juxta culpam, sicut scriptum est: Non permanebit in hominibus istis Spiritus meus, eo quod sunt caro (Gen. VI, 3); et sicut Psalmista ait: Memoratus est quia caro sunt, spiritus vadens et non rediens (Psal. LXXVII, 39); unde et discipulis Paulus dicebat: Vos autem in carne non estis, sed in spiritu (Rom. VIII, 9); neque enim in carne non erant quibus Epistolas transmittebat, sed quia passiones carnalium desideriorum vicerant, jam liberi per virtutem spiritus, in carne non erant. Quod ergo Paulus apostolus dicit: Quia caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt (I Cor. XV, 50), carnem vult secundum culpam intelligi, non carnem secundum naturam; unde et mox quia carnem secundum culpam diceret, ostendit subdens: Neque corruptio incorruptelam 115.1328B| possidebit. In illa ergo coelestis regni gloria caro secundum naturam erit, sed secundum desideria passionis [al., passionum] non erit, quia devicto mortis aculeo in aeterna incorruptione regnabit. Quibus dictis idem Euticius consentire se protinus respondit. Sed tamen adhuc corpus palpabile resurgere posse denegabat, qui etiam in libello, quem de Resurrectione scripserat, Pauli quoque apostoli testimonium indiderat dicentis: Tu quod seminas non vivificatur, nisi prius moriatur; et quod seminas, non corpus quod futurum est, seminas, sed nudum granum (I Cor. XV, 36); hoc nimirum ostendere festinans quia caro vel impalpabilis, vel ipsa non erit, dum sanctus apostolus de resurrectionis agens gloria: 115.1328C| Non corpus quod futurum est seminari dixerit. Sed ad haec citius respondetur, nam Paulus apostolus dicens: Non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum, granum hoc insinuat quod videmus, quia granum cum culmo et foliis nascitur, quod sine culmo et foliis seminatur. Ille itaque in augmento gloriae resurrectionis non dixit grano seminis deesse quod erat, sed adesse quod non erat. Iste autem dum verum corpus resurgere denegat, nequaquam dicit adesse quod deerat, sed deesse quod erat. Tunc itaque hac de re in longa contentione perducti gravissima a nobis coepimus simul ratione resilire. Cum piae memoriae Tiberius Constantinus imperator, secreto me et illum suscipiens, quid inter nos discordiae versaretur agnovit, et utriusque partis allegationem 115.1328D| pensans, eumdem librum quem de Resurrectione scripserat, suis quoque allegationibus destruens, deliberavit ut flammis cremari debuisset. A quo ut egressi sumus, me aegritudo valida, eumdem vero Euticium aegritudo et mors protinus est secuta; quo mortuo, quia pene nullus erat qui ejus dicta sequeretur. dissimulavi coepta prosequi, ne in fabellas [al., favillas] viderer verba jaculari. Dum tamen adhuc viveret et ego validissimis febribus aegrotarem, quicunque noti mei ad eum salutationis gratia pergebant, ut eorum relatione cognovi, ante eorum oculos pellem manus suae tenebat dicens: Confiteor quia omnes in hac carne resurgemus, quod sicut ipsi fatebantur, omnino prius negare consueverat. 115.1329A| Sed nos ista postponentes, in beati Job sermonibus subtiliter exquiramus, si vera erit resurrectio verumque corpus in resurrectione. Ecce enim jam de spe resurrectionis dubitare nos possumus dum ait : Et in novissimo die de terra surrecturus sum (Job XXV, 26). Dubietatem quoque de reparatione vera corporis abstulit, qui ait : Et rursum circumdabor pelle mea. Qui adhuc ad auferendas ambages nostrae cogitationis subdit : Et in carne mea videbo Deum. Ecce resurrectionem, ecce pellem, ecce carnem apertis vocibus fatetur : quid ergo remanet unde possit mens nostra dubitare? Si itaque iste vir sanctus ante effectum resurrectionis Dominicae reducendam carnem in integro statu credidit, qui erit reatus nostrae dubitationis, si vera carnis resurrectio, nec post exemplum 115.1329B| creditur Redemptoris? Si enim post resurrectionem corpus palpabile non erit, profecto aliud surgit, quam moritur, et quod dictu nefas est credere, quia ego morior et alius resurgat. Unde, quaeso te, beate Job, subjunge quae sentis, et hujus nobis quaestionis scrupulum tolle. Sequitur : Quem visurus sum ego ipse, et oculi mei conspecturi sunt, et non alius (Ibid., 27). Si enim, sicut quidam errorum sequaces arbitrantur, quia post resurrectionem corpus palpabile non erit, sed invisibilis corporis subtilitas caro vocabitur, quamvis substantia carnis non sit, profecto alius est qui moritur, et alius qui resurgit. Sed beatus Job hanc in eis sententiam veridica voce destruit, qui ait : Quem visurus sum ego ipse et non alius, et oculi mei conspecturi sunt. Nos 115.1329C| autem beati Job fidem sequentes, et Redemptoris nostri post resurrectionem corpus palpabile veraciter credentes, fatemur carnem nostram post resurrectionem futuram et eamdem et diversam; eamdem per naturam, diversam per gloriam; et eamdem per veritatem, diversam per potentiam. Erit itaque subtilis [al., spiritalis], quia et incorruptibilis; erit palpabilis, quia non amittet essentiam veritatis [al., vertit] naturae.]
 +Veritas utique carnis, et ossium quantumlibet glorificandorum in illa resurrectionis gloria ab omnibus concorditer praedicatur, et a nullo aethereae qualitatis immutatio perdocetur. Verum ne ex verbis Augustini nobis praejudicandum putes, qui in libro Quaestionum octoginta trium dixisse legitur angelica 115.1329D| corpora qualia nos speramus habituros lucidissima atque aetherea esse credendum est, audi quid super hoc dicto ipse retractaverit.
 +Augustinus (Retract., l. I, c. 26) : [Si hoc, inquiens, sine membris, quae nunc habemus et sine substantia, quamvis incorruptibilis tamen carnis accipiatur, erratur; multo autem melius in opere de Civitate Dei quaestio ista tractata est.]
 +Idem retractans librum suum de Agone Christiano (Idem, ibid., lib. II, c. 3). [In quo, inquit, illud quod positum est : Nec eos audiamus qui carnis resurrectionem futuram negant et commemorant quod ait apostolus Paulus : Caro et sanguis regnum 115.1330A| Dei non possidebunt (I Cor. XV, 50), non intelligentes quod ipse dicit Apostolus : Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem (Ibid. , 53, 54) : cum enim hoc factum fuerit, jam non erit caro et sanguis, sed coeleste corpus : non sic accipiendum est quasi carnis non sit futurae substantia, sed carnis et sanguinis nomine ipsam corruptionem carnis et sanguinis intelligendus est Apostolus nuncupasse; quae utique in regno illo non erit, ubi caro incorruptibilis erit. Quamvis et aliter possit intelligi, ut carnem et sanguinem opera carnis et sanguinis dixisse accipiamus Apostolum, et eos Dei regnum non possessuros, qui perseveranter ista dilexerunt.]
 +Item in retractatione libri de Fide et Symbolo : 115.1330B| [In hoc libro cum de resurrectione carnis ageretur : Resurget, inquam, corpus secundum Christianam fidem, quae fallere non potest. Quod cui videtur incredibile, qualis sit nunc caro attendit ; qualis autem futura sit, non considerat : quia illo tempore immutationis angelicae non jam caro erit et sanguis, sed tantum corpus, et caetera quae ibi de corporum terrestrium in corpora coelestium mutatione disserui. Quoniam dixit Apostolus cum inde loqueretur : Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt (I Cor. XV, 50). Sed quisquis ea sic accipit ut existimet ita corpus terrenum, quale nunc habemus, in corpus coeleste resurrectione mutari, ut nec membra ista, nec carnis sit futura substantia, procul dubio corrigendus est, commonitus de corpore Domini, 115.1330C| qui post resurrectionem in eisdem membris non solum conspiciendus oculis, verum etiam manibus tangendus apparuit, carnemque se habere etiam sermone firmavit dicens : Palpate, et videte quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere (Luc. II, 39). Unde constat Apostolum non carnis substantiam negasse in Dei regno futuram, sed aut homines qui secundum carnem vivunt carnis et sanguinis nomine nuncupasse, aut ipsam carnis corruptionem, quae tunc utique nulla erit.]
 +Idem in libro vicesimo secundo de Civitate (cap. 24) : [Quae igitur illa sunt, inquiens, si tot ac talia et tanta sunt ista? Quid dabit eis quos praedestinavit ad vitam, qui haec dedit etiam eis quos praedestinavit ad mortem? Quae bona in illa beata vita 115.1330D| faciet eos sumere, pro quibus in hac miseria unigenitum Filium suum voluit usque ad mortem mala tanta perferre. Unde Apostolus de ipsis in illud regnum praedestinatis loquens : Qui proprio, inquit, Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum : quomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit? (Rom. VIII, 32.) Cum haec promissio complebitur, quid erimus, quales erimus, quae bona in illo regno accepturi sumus? quandoquidem Christo moriente pro nobis tale jam pignus accepimus : qualis erit spiritus hominis, nullum omnino habens vitium, nec sub quo jacebit, nec cui cedat, nec contra quod saltem laudabiliter dimicet, pacatissima virtute perfectus? Rerum ibi omnium quanta, quam speciosa, 115.1331A| quam certa scientia, sine errore aliquo, vel labore, ubi Dei sapientia de ipso suo fonte potabitur cum summa felicitate sine ulla difficultate? Quale erit corpus, quod omnimodo spiritui subditum, et quo [ al. , eo] sufficienter vivificatum nullis alimoniis indigebit? Non enim animale, sed spiritale erit, habens quidem carnis, sed sine ulla carnali corruptione substantiam.]
 +Idem in homilia Paschae (Serm. 18) : [Audi, imperite, contra quotidianas lectionum voces, surde, audi quomodo redit ad corpus quidem, sed non mortis hujus : non quia aliud erit corpus, sed quia oportet corruptibile hoc induere incorruptionem et mortale hoc induere immortalitatem (I Cor. XV, 52). Fratres mei, quando dicebat Apostolus, corruptibile 115.1331B| hoc, mortale hoc, quodammodo carnem suam voce tangebat, non ergo aliud. Non, inquit, pono corpus terrenum et accipio corpus aerenum, aut accipio corpus aethereum, ipsum accipio, sed jam non mortis hujus, quia oportet corruptibile, non aliud, sed hoc, induere corruptionem, et mortale, non aliud, sed hoc, induere immortalitatem.]
 +Omnium itaque orthodoxorum ista resurrectionis corporum humanorum concors sententia est, ut in vera, imo eadem carne qua dissoluta sunt, atque in putredinem pulveremque redacta, in eisdem ossibus, in eisdem membris eisdemque officiis resurrectura credantur, addita omnibus immortalitate, sed solis sanctis glorificatione perpetua, impiis naturae tantum, licet ad poenam, immortalitate servata. Quidquid etenim de 115.1331C| resurgentium corporibus fallaciter autumari et mendaciter fingi poterat, evacuavit veritas carnis resurgentis Domini nostri Jesu Christi, quam palpabilem et mortalibus oculis visibilem, cicatricibus quoque cognoscibilem praebendo, quid de membris ejus credi deberet ostendit, videlicet nequaquam in aethereo vel aereo corpore surrectura, sed in eo in quo dissolvi potuerant quamlibet glorificato. Nec illud minus probabile huic assertioni additur, quod cum in judicio omnes etiam peccatores visuri sint Dominum Salvatorem, nullatenus in aethereo corpore, sed in carne licet immortali eum visuri creduntur, quoniam Videbunt in quem compunxerunt. Cicatrices quippe in aethereo corpore nullae sunt, aut esse possunt, restat ergo ut in terrenae substantiae, quamlibet coelesti 115.1331D| atque incorruptibili posthac, imo ineffabili, gloria donato, corpore videatur in quo cicatrices plagarum videant impii; quas crudeliter, et iniquissime inflixerunt, quas contumaciter et superbissime contempserunt ac deriserunt. Nisi forte cum Marcione ejusque complicibus dicturus es Dominum nostrum Jesum Christum tabernaculum, id est corpus suum, ascendentem in coelum deposuisse, et aut sine corpore in coelo consistere, aut aliud vel aethereum, vel quodcunque libuerit resumpsisse. Quam impietatem jam olim ecclesiastica pietas cum suis auctoribus praedamnavit.
 Certum est igitur nulla sanctorum corpora in aetheream, nulla reproborum in aeream qualitatem 115.1332A| mutuanda vel transitura, sed eadem quae temporaliter mortua fuerant, surrectura, ut in eisdem recipiant quod merentur. Hinc etiam vel maxime tua impudentia deprehenditur, quod immutationem damnatis attribuas, quam solis sanctis Apostolus compromittit dicens : Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur (I Cor. XV, 51). Et item : Mortui resurgent incorrupti. Et nos immutabimur (Ibid., 52). Nec mirum si contra sequaces apostolicae doctrinae et fidei impudens obstrepas, qui contra apostolicam sublimitatem ausus es obgannire. Neque a superiore igne, ut deliras, impiorum corpora patientur, sed in eo igne incommutabiliter ardebunt, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Hinc Augustinus in libro XXI de Civitate 115.1332B| Dei (cap. 4). [Quid adhuc a nobis rerum poscuntur exempla quibus doceamus non esse incredibile ut hominum corpora sempiterno supplicio punitorum et igne animam non amittant et sine detrimento adeant, et sine interitu doleant. Habebit enim tunc ista carnis substantia qualitatem ab illo inditam, qui tam miras et varias tot rebus indidit quas videmus, ut eas, quia multae sunt, non miremur.]
 +In eodem (lib. XXI, cap. 9) : [Quod igitur de sempiterno supplicio damnatorum per suum prophetam Deus dixit fieri, omnino fiet : Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Isa. LXVI, 24). Ad hoc enim vehementius commendandum etiam Dominus Jesus cum membra, quae hominem 115.1332C| scandalizant, pro his omnibus poneret quos ut sua membra dextra quisque diligit, eaque praeciperet amputari : Bonum est tibi, inquit, debilem introire in vitam aeternamm, quam duas manus habentem mitti in gehennam ignis inexstinguibilis [al., in ignem inexstinguibilem ], ubi vermis eorum non morietur, et ignis eorum non extinguetur (Marc. IX, 42). Similiter de pede. Bonum est tibi, inquit, claudum introire in vitam aeternam, quam duos pedes habentem mitti in gehennam ignis inexstinguibilis : ubi vermis eorum non morietur, et ignis non exstinguetur (Ibid.). Non aliter ait et de oculo : Bonum est tibi luscum introire in regnum Dei, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis inexstinguibilis, ubi vermis eorum non morietur, et ignis non exstinguetur (Ibid., 47). 115.1332D| Non eum piguit uno loco eadem verba ter dicere; quem non terreat ista repetitio et illius poenae commendatio [ al., comminatio] tam vehemens ore divino. Utrumque autem horum, ignem scilicet atque vermem, qui volunt ad animarum [ al., animae] poenas, non ad corporis pertinere, dicunt etiam uri dolore animi [ al., animae] sero, atque infructuose poenitentes eos, qui fuerint a regno Dei separati, et ideo ignem pro isto dolore urentem non incongrue poni potuisse contendunt. Unde illud Apostoli est : Quis scandalizatur, et ego non uror? (II Cor. II, 29) eumdem etiam vermem putant intelligendum esse. Nam scriptum est, inquiunt : Sicut tinea vestimentum et vermis lignum, sic moeror excruciat cor viri (Prov. XXV, 21). 115.1333A| Qui vero poenas et animi [ al., animae] et corporis nullo supplicio futuras esse non dubitant igne uri corpus, animum [ al., animam] autem rodi quodammodo verme moeroris affirmant. Quod et si credibilius dicitur, quia utique absurdum est, ibi dolorem aut corporis aut animi [ al., animae] defuturum: ego tamen facilius est [ al., existimo] ut ad corpus dicam utrumque pertinere quam neutrum; et ideo tacitum in illis divinae Scripturae verbis animi dolorem, quoniam consequens esse intelligitur, etiamsi non dicatur, ut corpore sic dolente, animus quoque sterili poenitentia crucietur. Legitur quippe et in veteribus Scripturis : Vindicta carnis impii, ignis et vermis (Eccli. VII, 19). Potuit brevius dici, Vindicta impii, cur ergo dictum est carnis impii, 115.1333B| nisi quia, utrumque, id est et ignis et vermis, poena erit carnis? Aut si vindictam carnis propterea dicere voluit quia hoc in homine vindicabitur, quod secundum carnem vixerit : propter hoc enim veniet in mortem secundam, quam significavit Apostolus dicens : Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini (Rom. VIII); eligat quisque quod placet, aut ignem tribuere corpori, animo vermem : hoc proprie, illud non proprie [ al., tropice, del. non]; aut utrumque proprie corpori. Jam satis superius disputavi posse animalia etiam in ignibus vivere in ustione sine consumptione, in dolore sine morte, per miraculum omnipotentissimi creatoris.]
 +Et paulo post (Ibid.). [Eligat ergo unum e duobus quisque quod placet, utrum et vermem ad corpus proprie 115.1333C| an ad animam, translato a corporalibus ad incorporalia vocabulo, existimet pertinere, etc. Dum tamen nullo modo illa corpora talia futura esse credamus, et nullis ab igne afficiantur doloribus (cap. 10). Hic occurrit quaerere si non erit ignis incorporalis noxius, sicut est animi dolor, sed corporalis, tactu noxius, ut eo possint corpora cruciari; quomodo in eo erit etiam poena spirituum malignorum? Idem quippe ignis erit supplicio scilicet hominum attributus et daemonum, dicente Christo : Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Nisi quia sunt quaedam sua etiam daemonibus corpora, sicut doctis hominibus visum est, ex isto aere crasso atque humido, cujus impulsus vento flante sentitur. Quod genus 115.1333D| elementi si nihil ab igne perpeti posset, non ureret fervefactus in balneis. Ut enim urat, prior uritur, factique quod patitur. Si autem quisquam nulla habere corpora daemones asseverat, non est de hac re aut laborandum operosa inquisitione, aut contentiosa disputatione certandum. Cur enim non dicamus, quamvis miris, tamen veris modis, etiam spiritus incorporeos posse poena corporalis ignis affligi, si spiritus hominum, etiam ipsi profecto incorporei, et nunc potuerunt includi corporalibus membris, et tunc poterunt corporum suorum vinculis insolubiliter alligari. Adhaerebunt ergo, si eis nulla sunt corpora, spiritus daemonum, imo spiritus daemones, licet incorporei, corporeis ignibus cruciandi : non ut 115.1334A| ignes ipsi, quibus adhaerebunt, eorum junctura inspirentur, et animalia fiant, quae constent spiritu et corpore; sed, ut dixi, miris et ineffabilibus modis adhaerendo, accipientes ex ignibus poenam, non dantes ignibus vitam. Quia et iste alius modus, quo corporibus adhaerent spiritus, et animalia fiunt, omnino mirus est, nec comprehendi ab homine potest, et hoc ipse homo est. Dicerem quidem : sic arsuros sine ullo suo corpore spiritus, sicut ardebat apud inferos ille dives, quando dicebat : Crucior in hac flamma (Luc. XVI, 24); nisi convenienter responderi cernerem, talem fuisse illam flammam, quales oculi quos levavit, et Eleazarum [al, Lazarum] vidit, qualis lingua, cui humorem exiguum desideravit infundi, qualis digitus Eleazari de quo id sibi fieri postulavit; 115.1334B| ubi tamen erant sine corporibus animae. Sic ergo incorporalis et illa flamma qua exarsit, et illa guttula quam poposcit, qualia sunt etiam visa dormientium, sive in exstasi cernentium res incorporales, habentes tamen similitudinem corporum. Nam et ipse homo cum spiritu, non corpore, sit in talibus visis, ita se tamen tunc similem suo corpori videt, ut discernere omnino non possit. At vero gehenna illa, quod etiam stagnum ignis et sulphuris dictum est (Apoc. XX, 9), corporeus ignis erit, et cruciabit corpora damnatorum, aut et hominum et daemonum; solida hominum, aerea daemonum; aut tantum hominum corpora cum spiritibus, daemones autem spiritus sine corporibus, haerentes sumendo poenam, non impertiendo vitam corporalibus ignibus. Unis quippe 115.1334C| utrisque ignis erit, sicut Veritas dixit :
 +Idem in libro Enchiridion (cap. 92) : [Quicunque vero ab illa perditionis massa, quae facta est per hominem primum, non liberantur per unum Mediatorem Dei et hominum, resurgent quidem etiam ipsi unisquisque cum sua carne (I Tim. II, 5), sed ut cum diabolo et ejus angelis puniantur. Utrum sane ipsi cum vitiis et deformitatibus suorum corporum resurgant, quaecunque [ al., quicunque] in eis vitiosa et deformia membra gestarunt, in requirendo laborare quid opus est? Neque enim fatigare nos debet incerta eorum habitudo vel pulchritudo, quorum erit certa et sempiterna damnatio. Nec moveat quomodo erit in eis corpus incorruptibile, si dolere poterit, aut quomodo corruptibile, si mori non poterit. 115.1334D| Non est enim vera vita nisi ubi feliciter vivitur, nec vera incorruptio, nisi ubi salus nullo dolore corrumpitur. Ubi autem infelix mori non sinitur, ut ita dicam, mors ipsa non moritur; et ubi dolor perpetuus non interimit, sed affligit, ipsa corruptio non finitur; haec in sanctis Scripturis secunda mors dicitur. Nec prima tamen, qua suum corpus anima relinquere cogitur, nec secunda, qua poenale corpus anima relinquere non permittitur, homini accidisset si nemo peccasset.] +Satis dilucideque monstratum est auctoritate; Patrumque concordia corpora humana resurrectionis tempore neque aetherea, neque aerea futura, sed carnea, quae sempiterna immortalitate donata pro meritis suis vel gloriam percipiant 115.1335A| vel ignominiam. Jam porro caetera quae sequuntur cum ex prioribus frustrata atque ad nihilum redacta sint, ad hoc tantum ponenda videntur, ut vomituum tuorum nauseae cuivis facilius innotescant.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 19, num. 4, sect. 2.) Θ Hinc est, inquis, quod diabolus post lapsum detrusus ab aethereo spatio, adjunctum est ei invito aereum corpus, in quo poenas suae superbiae luat, miro atque ineffabili naturarum modo peragitur; occulto tamen justoque judicio, ut quod elementa mundi inter se, quasi quodam naturalis amoris vinculo, complexa inseparabiliterque conjuncta, ordinatissimo motu appetunt, veritatem odientibus vertatur in supplicium. Ignea quippe qualitas 115.1335B| superior naturali vi inferiorum elementorum qualitates in se transfundere semper appetit naturali motu quasi quoddam sui alimentum. Cum ergo, ut diximus, suprema omnium corporum qualitas, quae est aetherea, inferiores qualitates et intra se ambiendo coarctat, et in se, prout lex naturarum sinit, commovere non desinat, naturarum intra se mirabile perficit gaudium, malarum vero voluntatum ineffabile tormentum. Proinde impiorum omnium, angelorum videlicet hominumque perversorum, corpora ita sunt supplicia ignis aeterni perpessura, ut integritate eorum substantiae nullo modo peritura, eorum pulchritudine nullo modo defutura, eorum naturali incolumitate permansura, omnibus deinde naturae bonis ad universitatis ornamentum mirabili ordine refulsuris, excepta beatitudine 115.1335C| qua privabuntur, quae non est ex natura, sed ex gratia; superioris ignis corporei cum inferioris aeris corporibus qualitate conluctante, naturali vi servata infelicium animarum intentio de corporibus suis aeternas patiatur aerumnas, ita videlicet ut idem ipse ignis omnibus corporibus fiat gloria quo damnandis animabus intrinsecus iniquitate propria, extrinsecus cumulabitur poena.

CORRECTIO.

 + His tuae perversitatis exhalationibus responsionem breviter perstringendam, ex abundanti non incongruum judicavi de aereis daemonum corporibus, quid Patribus visum sit sufficienter eorum dictis conjici valet. Magis quippe, ut eis visum est, substantia propria, quam in corporibus undecunque conrogatis 115.1335D| atque condictis poenas suis meritis debitas luent. Quod etiam sanctus Fulgentius ad Petrum confirmat cum dicit:
 [Quosdam igitur spiritus sic Deus creavit ut semper essent, quosdam vero, ut esse spiritus quandoque desinerent: illos itaque desituros, quosdam ex aqua, quosdam vero, quia sic voluit Omnipotens, produxit ex terra; superiores vero spiritus nullum cum corporeis elementis habere fecit naturale consortium.] + Si igitur auctoritati tanti doctoris acquiescimus, neque aetherea, neque aerea angelicis spiritibus corpora commodamus.
 Sane quod de elementorum amicitia fabellas vanitatis eructas, quasi inferiora quaeque, quodam amoris 115.1336A| vinculo, ita superioribus, id est igni, cedant, ut ejus alimentum fieri non detrectent, mirum si ille superior ignis elementis inferioribus egeat, ut nonnisi eorum pabulis alatur, subsistere queat. Debueras siquidem eodem modo de caeteris tractare, cujus unumquodque, ut subsistere possit, indigeat. Nam hujus nostri ignis natura est, ut, exceptis miraculis, quidquid attigerit consumat. Cur ergo ille non consumit caetera elementa, si ejus sunt alimentum? Cumque legamus et incunctanter certissimum teneamus conspectu judicis tremendi ignem accendendum, quo coelum et terra, id est aer nebulosus, et terrenae materiei superficies, transeant, nescio quid necesse sit illum tanta manifestatione tantoque terrore ad haec renovanda accendi, cum possent illius 115.1336B| aetherei, ut dicis, alimento absumi. Falsum est igitur, intra hunc ignem aethereum cuncta ambiendo coarctari, atque intra eum naturarum mirabile perfici gaudium, malarumque voluntatum ineffabile tormentum. Quomodo enim convenient gaudium atque tormentum? Nullus quippe dum torquetur gaudet, praeter illos qui sponte tormenta subeunt, quod vel maxime in sanctis omnibus elucet. At cum omnes poenas corporibus amoveas, et insuper gaudium, pulchritudinem fulgoremque omnibus impiis, angelis atque hominibus adhibeas, voluntatesque solas tormentum pati perhibeas, quas intentio animarum infelicium de suis corporibus patiatur aerumnas non video? Si enim gaudebunt, si omnem pulchritudinem habebunt eorum corpora, si refulgebunt, si gloria 115.1336C| omnibus erit corporibus, et intrinsecus iniquitate propria tantummodo damnabuntur, quae illis extrinsecus cumulabitur poena? Si neque dolebunt corpora, neque poenam sentient, quid eorum animabus extrinsecus cumulabitur poenae? Si nunquam ille ignis omnibus corporibus fiet gloria, sequitur ut nulla extrinsecus animabus cumuletur poena. Aut qua ratione ab eis beatitudinem excipis, quibus gaudium pulchritudinem, fulgorem gloriamque non adimis? Quae quam sint frivola et ratio et auctoritas patenter insinuat. Luctam vero superioris ignis cum corporibus aereis quam ridicule garrias, prudens quisque facilitate qua advertit, evertit. Verum quomodo corpora semper arsura subjungas, cum ea nihil perpeti tanta pervicacia tantaque impudentia hactenus 115.1336D| exsecutus sis, minime perpendere valeo: quo pacto etenim ardebit quod et nihil patietur et omni pulchritudine, fulgore et gloria decorabitur. Ais enim:

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 19, num. 5, sect. 4.) Θ Quod si alicui incredibile videtur corpora quidem semper arsura, et de ipsorum nihil periturum natura, videat illum lapidem qui in Arcadia sub monte nascitur Erimanthi: qui cum sit ferrei nitoris tactu accensus, ab igni exstingui nequit, quem Graeci nomine vero asbestum, id est inexstinguibilem memorant, ita ut et color ei praebeatur ignea natura, et nihil minuatur de 115.1337A| ejus substantia: videat salamandram in igne viventem.

CORRECTIO.

 + Quae cum ex beati Augustini libris mutuaveris, vel potius compilaveris, alio penitus sensu quam ab eo fuerant posita protulisti: ille enim ad hoc de asbesto, salamandra, et montibus Aetnae similitudinem proposuit, ut paganorum contradictionibus exemplo temporalium rerum multisque non ignotarum occurreret, qui negabant fieri posse ut corpora igni arderent et consumi nullatenus possent; ad hoc ergo his et aliis exemplis eorum infidelitati responsum est, quo docerentur impiorum corpora illo igni et semper cremanda, et semper dolitura, sed nunquam consumenda, nunquam peritura; 115.1337B| videlicet ut per ea integritatem substantiae semper mansurae fidelissimus doctor astrueret, nec tamen eis cruciatus doloresque perpetuos auferret, quod te facere manifestas, qui conclusionem hujus pravitatis hoc fine determinas.

JOANNES SCOTUS.

 (Cap. 19, n. 6, sect. 4.) Θ Hinc, inquiens, potest conjici non substantiam, neque ejus qualitates gehennali flamma torquendas, sed sensum patienter et animum reluctantis aeterna miseria lecturos.

CORRECTIO.

 Ecce consuetissima tibi contrarietate miseriam aeternam indicis, quibus paulo ante gaudium, pulchritudinem, fulgorem gloriamque contuleras. Sed 115.1337C| de animo patiente audi sententiam sancti Hieronymi, brevem quidem verbis, sensu tamen et fidei veritate sublimem, qui in Epistola ad Ephesios ita hujus rei legitur meminisse, exponens quod ait Apostolus: Nemo vos decipiat inanibus verbis: propter haec enim venit ira Dei in filios diffidentiae (Ephes. V, 6).
 [Verba, inquiens, quae decipiunt atque supplantant, inania sunt et vacua; quae vero aedificant audientes, plena, cumulata, conferta. Quia igitur sunt plerique qui dicunt non futura pro peccatis esse supplicia, nec extrinsecus adhibenda tormenta, sed ipsum peccatum et conscientiam delicti futurum esse pro poena, dum vermis in corde non moritur, et in animo ignis accenditur: in similitudinem febris quae non torquet extrinsecus aegrotantem, sed corpora 115.1337D| ipsa corripiens, punit sine cruciatuum forinsecus adhibitione quod possidet; has itaque persuasiones et decipulas fraudulentas verba inania appellavit et vacua, quae videntur florentem quemdam habere sermonem, et blandiri peccantibus, sed dum fiduciam tribuunt, magis eos ferunt ad aeterna supplicia, quia de nullo [al., nulla re] sic irascitur Deus quomodo si peccator superbiat, et erectus ac rigidus non flectatur in fletum, nec misericordiam postulet pro delicto.]
 + Cassiodorus in psalmo XX (vers. 10). [ Pones eos ut clibanum ignis. Clibanus est coquendis panibus aenei vasculi deducta rotunditas, quae sub urentibus flammis ardet intrinsecus: in qua similitudine merito peccatores 115.1338A| ponuntur, qui in futuro judicio et moerore animi, et poenali excruciatione torquendi sunt, quia contra regulas Domini obstinata mente vixerunt. Dominus in ira sua conturbabit eos et devorabit eos ignis. Ordo judicii pulcherrima narratione describitur: illos enim peccatores, qui se pro actuum suorum malignitate discruciant, ira Domini dicit esse turbandos, quando audient: Ite in ignem aeternum (Matth. XXIII, 41), et ista sententia consequentur, ut perpetua flamma devorentur, nam jussionem Domini nulla mora subsequitur, sed mox ut decernit impletum est, iste tamen ignis sic absumit ut servet, sic servat ut cruciet, dabiturque miseris vita mortalis et poena servatrix.]
 + Idem in psalmo XLVIII. [Peccatores enim in inferno 115.1338B| positos mors aeterna depascit. Nam sicut oves lanae suae amissione jugiter perseverant, sic in illo semper sine imminutione substantiae invenit quod poena discruciet. Depaseit enim a jumentis tractum est, quae herbas non radicitus vellunt, sed abscidunt ipsas potius summitates.]
 + Nec omittendum credidimus quod cum in caeteris Origeni paria sentire delegeris, in genere poenarum ab illo multum diversus abieris. Nam ille ignem et vermes impiorum conscientias criminum propriorum et sensit et docuit: tu ignem hoc quartum elementorum dogmatizans, excepta beatitudine qua priventur, nullam eis poenam ullatenus vel in anima vel in corpore adhibendam, eosve asseveras. Hinc 115.1338C| sanctus Hieronymus contra Rufinum sectatorem interpretemque Origenis scribens ita eloquitur (Videsis Hieron. Contra Rufinum, lib. II, in principio):
 [Quod autem imprecaris fratribus, hoc est criminatoribus tuis, aeternos ignes cum diabolo, non tam fratres mihi videris premere, quam diabolum sublevare, cum iisdem quibus homines Christiani ignibus puniendus sit. Ignes autem aeternos quos intelligere solet Origenes, puto quod te non fugiat, conscientiam videlicet peccatorum, et poenitudinem interna cordis urentem: de qua et Isaias loquatur: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Isa. LXVI, 24): et ad Babylonem scriptum sit: Habes carbones ignibus, sedebis super eos: hi erunt tibi in adjutorio (Isa. XLVII, 14): 115.1338D| et in Psalmo poenitens audiat: Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi, ad linguam dolosam: Sagittae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis (Ps. CXIX, 3, 4), ut linguam dolosam: sagittae praeceptorum Dei, de quibus in alio loco Propheta dicit: Versatus sum in miseria dum configitur mihi spina (Ps. XXXI, 4): vulnerent atque confodiant, et peccatorum in ea solitudinem faciant. Illud quoque testimonium in quo Dominus loquitur: Ignem veni mittere super terram, et quam volo ut ardeat (Luc. XII, 49), sic interpretatur: Omnes cupio agere poenitentiam, et excoquere Spiritu sancto vitia atque peccata. Ipse enim sum de quo scribitur: Deus ignis consumens est (Deut. IV, 24). Non ergo grande est hoc de diabolo 115.1339A| dicere, quod et hominibus praeparatum est. Magis debueras, ut suspicionem salutis diabolicae declinares, dicere: Perditio factus es, et non eris in aeternum (Jer. XXVII). Et ex persona Domini loquentis ad Job de diabolo: Ecce spes ejus frustrabitur eum, et videntibus cunctis praecipitabitur (Job XL, 28): non quasi crudelis suscitabo eum: quis enim resistere poterit vultui meo? Quis ante dedit mihi, ut reddam ei? Omnia quae sub coelo sunt mea sunt: non parcam ei, et verbis potentibus, et ad deprecandum compositis (Job XLI, 1, 2, 3).]
 + Cassiodorus in Psalmo IX: [ Cognoscetur Dominus judicia faciens: in operibus manuum suarum comprehensus est peccator. Vera nimis et absoluta sententia, quoniam tunc manifeste cognoscetur Dominus 115.1339B| judicia faciens, quando peccatoribus dabit aeterna cruciatione torqueri: hic enim, quia sunt eis libera scelera, relinqui creduntur forsitan impunita; sed ubi dies ille manifestationis advenerit, et throno majestatis suae Dominus salvator insederit, tunc generaliter agnoscetur operari judicia sua, quando humanum genus, sive a sinistris, sive a dextris ejus fuerit arbitrio segregatum: hoc est enim judicia vere facere, uniuscujusque merita sine aliqua confusione discernere. Sequitur sententiae hujus aperta declaratio. Dicit enim unde cognoscitur Dominus vere judicia facere, scilicet quando nexuosis operibus suis peccator astringitur, et secundum actuum qualitatem dignam recipit ultionem. Nam sensus ille omnino vitandus est, qui putat peccatorem sola delictorum 115.1339C| suorum recordatione cruciandum. Nam si hoc tantum sufficeret, quare diceretur: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Et illud: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Isa. LXVI, 24). Non enim hic loca tormentorum negat peccatoribus dari, sed per qualitates operum suorum eos dicit esse torquendos. Sentiamus ergo locum peccatorum suppliciis esse praeparatum, intelligamus extrinsecus poenale malum, quod sceleratis legimus imminere: nam ut revera cognoscamus beatitudinem a damnationibus quibusdam terminis esse dividendam, recordemur divitem oculos sublevasse, pauperemque Lazarum in sinu Abrahae fuisse conspectum, se autem flammis ultricibus deputatum. Unde ordo 115.1339D| iste veritatis nullatenus diceretur, si peccatores malorum recordatio sola torqueret: haec sunt occulta filii quae titulus praedixit.]
 Isidorus (Sentent. lib. I, c. 28): [Duplex damnatorum poena est in gehenna quorum et mentem urit tristitia, et corpus flamma, juxta vicissitudinem, ut qui mente tractaverunt, quod perficerent corpore, simul et animo puniantur et corpore, ignem gehennae ad aliquid lumen habere, ad aliquid non habere: hoc est habere lumen ad damnationem, ut videant impii unde doleant, et non habere ad consolationem, ne videant unde gaudeant. Apta fit comparatio de camino trium puerorum (Dan. III, 23, etc.) ad exemplum ignis gehennae; nam sicut ille ignis 115.1340A| non arsit ad trium puerorum supplicium, et arsit ad comburenda ligamenta [al., ligamina] vinculorum: ita ignis gehennae et lucebit miseris ad augmentum poenarum, ut videant unde doleant, et non lucebit ad consolationem, ne videant unde gaudeant; inter hujus vitae et futurae infelicitatis miseriam multa discretio est: illic enim et miseria est propter cruciationum dolorem [al., cruciationem dolorum], et tenebrae propter lucis aversionem, quorum unum in hac vita, id est miseria est, aliud non est; in inferno autem utrumque est.]
 + Ambrosius in Epistola prima ad Corinthios (XV, 22): Sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur. Hoc dicit quia sicut Adam peccans mortem invenit, et omnes 115.1340B| ex ejus origine tenuit ut dissolvantur, ita et Christus non peccans, et per hoc vincens mortem (quia qui non peccat vincit mortem, quia mors ex peccato), omnibus qui sunt ex ejus corpore acquisivit vitam, id est resurrectionem. Quamvis ergo generalem tribuerit resurrectionem, ut sicut in Adam omnes sive justi sive injusti moriuntur: ita et in Christo omnes tam credentes quam diffidentes resurgant (Rom. V, 9, 18, etc.), licet ad poenam increduli, tamen vivificari videntur, quia corpora sua recipient jam non morituri, sed passuri poenam in eis sine fine, quod credere noluerunt.
 + Idem in eadem Ambrosius (XV, 37): [ Et quod seminas, non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum, ut puta tritici aut alicujus caeterorum: 115.1340C| Deus autem illi dat corpus prout voluit [al., vult], et unicuique seminum proprium corpus. Si ergo nudum granum seminatur, et [al., ut] Dei nutu quodammodo elementorum ministerio vestitum resurgit [al., resurgat], multa secum habens incrementa utilitatis humanae: cur non credibile sit Dei virtute mortuum posse resurgere, meliorata tantum substantia, non numero multiplicatum? (Joan. XII, 25.) Quid ergo requiritur ab infideli, quo corpore resurgant mortui, cum exempla praecedant ad fidem hanc melioratae resurrectionis [al., resurrectionis praedicant fidem], non amissae substantiae? quia proprium corpus recipiet in quo creatus Adam est, juxta exempla supradicta. Non omnis caro eadem caro, sed alia quidem hominis, alia autem pecoris, 115.1340D| alia caro volatilium, alia caro piscium (I Cor. V, 20). Cum ex eadem massa omnis caro sit, unde et quomodo in his tanta diversitas est, ut una impensa faceret genera diversa? Dicant nunc sophistae mundi, et scrutatores siderum si valent comprehendere quae extra se sunt, cum quid intra se sit, nesciant. Denique omnes mundani philosophi, qui mentem suam legi Dei humiliare, ut fidem ejus susciperent, noluerunt, diversa semper et contraria asserentes, inanissimis disputationibus invicem se confuderunt; quia in nullo horum testificatae veritatis signum agnitum est, quod ante positum verbis commendaret doctrinam, sicut et Deus decrevit disciplinae nostrae, quae non verbis probatur sed virtute, cui non possunt 115.1341A| verba resistere. Quemadmodum ergo ex una impensa diversa animantium caro est; ita et unius carnis homines diversi erunt dignitate in resurrectione, ut talis unusquisque appareat qualis fuerit meriti.]
 + Et post paululum Ambrosius (XV, 42): Tetricis autem stellis, et omnium novissimis, perfidorum resurrectio similis est; quia errorem secuti, stellis in errorem ducentibus comparandi sunt. Sicut dicit Judas apostolus in Epistola sua (Jud. XIII). Infidelitas enim non potest claram resurrectionem habere; quia sicut carbo cinere suo coopertus obcaecatur, ita et hi perfidia sua erroris tenebris circumdati luce carebunt.

EPILOGUS. De divina praedestinatione.

 115.1341B| Epilogus porro tuus vicenario tandem conclusus numero confessionem tuae fidei continens ab omni pene catholicorum sinceritate, et puritate secluditur. Dicendo quippe:

JOANNES SCOTUS.

 (Num. 1, sect. 1.) Θ Quae cum ita sint, ecce unum Deum colo.

CORRECTIO.

 + Satis aperteque demonstras te non aliter Deum colere, nisi tot tantisque mendaciis, imo blasphemiis eum incessas, a quibus ille omnimodis noscitur alienus, ac per hoc nec veraciter colore convinceris, quem tot phantasiis insimulare non metuis. Quodque adjungis, quem unum Deum te colere fatearis:

JOANNES SCOTUS. 115.1341C|

 (Epil. n. 2, sect. 1.) Θ Unum, inquiens, omnium principium, et sapientiam, qua sapiens est quaecunque anima sapiens est, et ipsum munus, quo beata sunt quaecunque beata sunt.

CORRECTIO.

 + Amplectimur congratulantes verae catholicaeque fidei, qua sanctae, summae atque individuae Trinitatis veritatem, et unitatem praedicari cognoscimus; si tamen nomine principii non aliud latebrae tui pectoris, quam orthodoxae fidei sanitas continent: non enim elucet quorum omnium unum principium Patrem Domini nostri Jesu Christi dixeris, utrumnam creaturam omnium, an et Filii et Spiritus sancti, 115.1341D| quos sapientiae, munerisque vocabulis appellare voluisti, an etiam sui ipsius: quoniam absque ulla exceptione dicendo omnium, nihil sequestratum videris intelligi voluisse: nam omnium creaturarum non solum Patrem, nec solum Filium, neque solum Spiritum sanctum, sed simul Patrem et Filium et Spiritum sanctum in tribus personis, unaque essentia, majestate, potestate, voluntate, incommutabilitate, aeternitate unum solum, et verum Deum auctorem conditoremque, ac per hoc unum principium fide infatigabili atque immutabili confitemur. Patrem vero Filii principium eo modo dicimus non abnui quo Filii genitorem, non creaturae conditorem fatemur. Spiritus etiam sancti principium 115.1342A| ea conditione minime obsistimus asseri, qua ab ipso eum procedere credimus, et praedicamus: utrum sane sui etiam principium dici debeat, viderit quicunque talia de eo sentire velit, quae nec divina eloquia continent, neque ratio ullatenus persuadet. Unde quoniam quid omnis significatione senseris minime patet, incongruum de eo ulterius duximus disputandum, ne de incertis quasi certum aliquid definire reprehensibiliter judicaremur, sed quod continuatim adjungis:

JOANNES SCOTUS.

 (Epil. n. 3, sect. 1.) Θ Et ejus unam, et solam, veram praedestinationem profiteor, quae est quod ipse est, quia lex ejus aeterna et incommutabilis est.

CORRECTIO. 115.1342B|

 + Detestabiliter exsecramur, quoniam relativum ejus nunquam poterit illius esse substantivum: aliud quippe est praedestinare, aliud esse; hoc substantive, illud relative. Item dicendo:

JOANNES SCOTUS.

 (Epil. n. 4, sect. 1.) Θ Quae sicut neminem praedestinavit ad malitiam, quia bona est, ita neminem praedestinavit ad interitum, quia vita est, et reflexim: sicut nulli malo praedestinavit malitiam, quae interitus est, ita nulli malo praedestinavit interitum, quia malitia est. Nulli namque Catholico licet credere summam bonitatem, ex qua est omne bonum, praedestinasse alicui aliquam malitiam, et summam vitam, 115.1342C| ex qua, et in qua, et per quam, omnia vivunt, alicui praedestinasse interitum, vel poenam: quando ne id quidem, quod se invicem perdit, perire permittit.

CORRECTIO.

 + Venenorum tuorum purulentias efflas, quibus impudentissime veritati atque auctoritati tam sacrarum litterarum, quam earumdem tractatorum fidelium obstrepere nullatenus erubescis. Dicimus itaque summam bonitatem, summamque vitam Deum nullum ad malitiam, id est peccatum praedestinasse; neque vel praesciendo, vel praevidendo, vel praedestinando compulisse, aut necessitatem cuiquam ullatenus intulisse: sed peccatoribus poenam, quam tu interitus et malitiae vocabulis denotas praedestinasse, 115.1342D| quia justum est: et peccatores meritis suppliciis, quia justus est: quamvis enim poena quaelibet, vel temporalis, vel aeterna aequitate omnipotentissimi Judicis merentibus irrogata patienti cuique mala, vel malitia videatur, quia tamen a summo bono, et summe justo est, profecto et justa, et bona est: porro quod adnectis:

JOANNES SCOTUS.

 (Epil. n. 5, n. 2.) Θ Proinde cum audio praedicatores tuos, o beatissima Veritas, vita omnium communis, dicentes te praedestinasse impios ad interitum, aut interitum impiis, continuo video te praedestinasse, id est, ante saecula definisse intra leges tuas incommutabiles certum numerum eorum, qui in sua 115.1343A| impietate (quam nunquam, et nusquam praedestinasti) interituri essent, quod alio modo dici potest. Praedestinasti, Domine, in tua praescientia, quae falli mutarique non potest, numerum illorum qui suae impietatis et poenam, et interitum praeparaturi essent, non in eis quod fecisti puniturus, sed in eis, quod non fecisti, puniri relicturus.

CORRECTIO.

 + Non minus impium quam fatuum judicatur: non enim praedicatores veritatis dicunt, quod eos dicere confingis, sed dicunt veraciter et fideliter Deum, sicut supplicium peccatoribus, ita peccatores suppliciis destinasse: quoniam justitiae illius indubitanter competit, quod et verax Scriptura clamat: 115.1343B| Quia tu reddes, inquiens, unicuique secundum opera sua (Matth. XVI, 27), non dixit, tu reddi permittes, aut puniri a seipsis seipsos relinques, sed tu reddes unicuique secundum opera sua. Ipse itaque puniet, qui reddet, non qui recipiet, qui etiam se in judicio dicturum impiis testatur: Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41): non dicit relinquam vos, ut a vobis ipsis patiamini, quod praeparastis, sed judiciaria severitate, et irrevocabili potestate: Ite in ignem aeternum: nec dicit, quem praeparavit, vel praeparat sibi diabolus, et angeli ejus; sed, Qui paratus est diabolo, et angelis ejus. Si quaeris a quo paratus, audi Isaiam prophetam terribiliter intonantem: Parata est enim ab heri a rege Tophet; parata 115.1343C| et dilatata (Isa. XXX, 33). Tophet siquidem gehennam, regem vero Deum, his verbis propheticis designatum nullo obsistente sanctus Hieronymus explanat: et licet recte dici soleat quemque peccatorem praeparare sibi mortem, vel poenam, quam peccando comparare consuevit, tamen qui nunquam mori, nunquam tormenta pati vellet, nequaquam ea sibi ipse vult facere, vel ingerere recte dicitur, ad quae nimirum ducatur ac pertrahatur invitus: dicente Propheta ad Deum: Tu vero, Deus, deduces eos in puteum interitus (Ps. LIV, 21). Nisi forte et hic eadem insulsitate dicturus es, deduces pro deduci permittes positum, quod e vestigio judex districtus evertit, qui dicturum se tempore messis suis messoribus praedixit. Ite, colligite zizania, et ligate 115.1343D| ea in fasciculos ad comburendum, et mittite eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dentium (Matth. XIII, 29, etc.). Angelorum quippe sanctorum id erit officii, ut omnes impios sententia judicis accepta pro qualitate facinorum discriminatos, atque conjunctos flammis ultricibus mittant, tam videlicet homines, quam diabolum, et angelos ejus, de quo Dominus ad Job loquitur (Job XL, 28): Et videntibus cunctis praecipitabitur, a quo quaeso, nisi districtione praecipientis judicis, et obsecutione angelicae servitutis? quo vero, nisi In ignem aeternum qui ei paratus est ab origine mundi. Sicut enim justis regnum, ita injustis et impiis ignis paratus est ab origine mundi. Qui igitur colliguntur, qui ligantur, 115.1344A| qui mittuntur in caminum ignis, quo pacto relinqui a se ipsis puniri dicendi sunt, cum ad haec omnia inviti, nolentesque ab aliis pertrahantur.
 Dicimus itaque a Deo secundum Scripturas ejus mala, id est poenas, atque supplicia, ne cum Colutianis haereticis damnemur, qui dicentes Deum non facere mala contra illud quod scriptum est: Ego Dominus creans mala (Isa. XLV, 7), ab Ecclesia damnati atque expulsi sunt. Rursum dicimus a Deo secundum Scripturas ejus non esse mala, id est peccata vel malas naturas, ne cum Florimanis haereticis ab Ecclesiae unitate pellamur. Qui a contrario dixerunt Deum creasse mala, contra id quod scriptum est, Fecit Deus omnia bona (Gen. I, 31): punit igitur Deus quod fecit, id est naturam angelicam, et 115.1344B| humanam quae peccavit, non relinquit puniri in eis quod ipse non fecit, id est malam solummodo voluntatem quae sicut natura non est, ita per se poenam sentire non potest: sed merito poenam natura sentiet, quae perperam voluit, ac fecit. Accedat Doctor gentium in fide et veritate, et has tuae perversitatis ineptias apostolica auctoritate detruncet, qui cum de hac difficillima imo indissolubili quaestione fortissime disputaret, adjunxit: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Nunquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quare me sic fecisti? An non habet potestatem figulus luti ex eadem massa aliud vas facere in honorem, aliud vero in contumeliam? (Rom. IX, 20, etc.) Quid sibi vult proposita figuli similitudo facientis ex eadem massa aliud vas in honorem, aliud in contumeliam, 115.1344C| nisi ut hinc ostendatur bonitas Dei, atque justitia facientis quosdam gratuita misericordia in gloriam, alios justitia inflexibili in ignominiam sempiternam? Ne etenim huc illucque more lymphatico distrahamur, et alia in verbis illius, quam ipse dixerat effingamus: non ait relinquere, vel sinere, sed, propulso totius ambiguitatis nubilo, facere. Veniat et coapostolus ejus Petrus, et pari sententia tuam proturbet insaniam, qui cum diceret: Novit Dominus pios et de tentatione eripere: subjunxit: Impios vero igni in judicio reservare (II Petr. II, 9). Ecce propugnator fortissimus victorque fidelissimus non dixit: novit impios relinquere igni perpetuo in judicio cruciandos, sed reservare.
 Properet quoque beatus Judas apostolus, et parilem 115.1344D| suis coapostolis in te ferat sententiam, qui in Epistola sua ita de te tuisque similibus profatur (Jud. 3 seq.): Necesse habui scribere vobis, deprecans supercertari semel traditae sanctis fidei: subintroierunt enim quidam homines, qui olim praescripti sunt in hoc judicium impii, Dei nostri gratiam transferentes in luxuriam, et solum dominatorem et Deum nostrum Jesum Christum negantes. Commonere autem vos volo, scientes semel omnia, quoniam Jesus populum de terra Aegypti salvans, secundo eos qui non crediderunt perdidit; angelos vero, qui non servaverunt suum principatum, sed dereliquerunt suum domicilium, in judicium magni Dei vinculis aeternis sub caligine reservavit: sicut Sodoma, et Gomorrha, 115.1345A| et finitimae civitates simili modo exfornicatae, et abeuntes post carnem alteram factae sunt exemplum: ignis aeterni poenam sustinentes. Audis praescriptos, et negas praedestinatos. Audis Sodomitas exemplum ignis aeterni, et dicis a se puniendos relinqui? Non enim Sodomitae seipsos punierunt, aut a seipsis puniri relicti sunt, sed nefarie vivendo meruerunt flammeis atque sulphureis imbribus coelitus influentibus concremari: sic ergo et tartaro trusi igne ad hoc facto et praeparato sine dubio comburentur.
 Videamus etiam quanta teipsum tuis assertionibus contrarietate impugnes. Nam tu ipse multo ante dixeras, propterea praedestinatum vel praeparatum illum ignem diabolo dici, quoniam in eo fuerat ordinandus cum omnibus suae malitiae consortibus puniendus, 115.1345B| et quemadmodum idem ignis bonus profecto, quoniam a bono factus non aliam ob causam malum dicatur, nisi quod in eo mali ordinatiss me disponantur: ita etiam poena non incongrue asseritur, quoniam idem mali in eodem criminibus suis libidinose commissis, laboriose, miserabiliterque cruciantur. Aut igitur falsum est a Deo illum ignem, qui poena est reproborum, factum, et verum erit quod ais: a Deo nec praedestinatam, nec praeparatam poenam; aut certe, si verum est a Deo factum, te quoque adnitente et praeparatum: procul dubio falsum erit a Deo nec poenam, nec supplicium destinatum, vel praeparatum. Evidenter quippe ipse illius conditor atque irrogator se tanto ante dicturum praedixit: Ite in ignem aeternum, qui paratus est 115.1345C| diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41); qui igitur secundum apostolos suos: Potest ex eadem massa aliud vas facere in honorem, aliud vero in contumeliam (Rom. IX, 21), novitque pios de tentatione eripere, impios vero igni cruciandos reservare (I Petr. II, 9), ipse nimirum sua irrevocabili sententia poenis a se factis, praedestinatis, praeparatis, praeordinatis, atque dispositis torquendos reprobos praescientia inenarrabili praedamnavit ac judicavit etiam antequam conderet; qui solus praescire potuit, qualis quisque futurus, et quo fine vitam esset feneam terminaturus. Ipse siquidem de quibusdam eorum dixit: Qui enim non credit, jam judicatus est (Joan. III, 18), nec dixit judicabitur, quod tamen certissime futurum credimus; modo superius satis adnotato, sed judicatus est, 115.1345D| quando, quaeso, nisi antequam factus? Si ergo jam judicatus est, qui non credit, id est damnatus, quare non praedestinatus, vel praeparatus eadem divinae aequitatis regula ad poenam verissime dicatur: siquidem qui tanto ante in praescientia sua potuit judicare atque damnare, utique potuit praedestinare eidem damnationi, ac praeparare:
 Porro si proponamus Deum dicentem: Se facere mala, et creare tenebras (Isa. XLI, 7), teque id negantem imo inficiantem, quicunque sano cerebro fuerit, Deo potius, quam tibi credulitatis assensum humillimus adhibebit: praesertim cum nihil aliud de Dei praedestinationibus, quam de ejus judiciis justissimis perindeque inevitabilibus sentiendum fides 115.1346A| censeat orthodoxa. Si itaque causandus est Deus secundum te, tuique complices, quod praedestinaverit impios poenis, poenasque impiis: consequenter causandus est, quare non credentes jam judicaverit, jamque damnaverit: quod si blasphemum atque impium est, restat ut sinceritas Catholicae fidei tantorum judiciorum imperscrutabili abysso humillime, fidelissimeque substrata, nequaquam de supernis dispositionibus causetur, verum cum Apostolo exclamet: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! Quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit, aut quis prior dedit illi, et retribuetur ei: quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia, ipsi gloria in saecula saeculorum: 115.1346B| Amen (Rom. XI, 33-36); audiatque terribiliter intentantem: Noli altum sapere, sed time (Rom. XI, 20); et prophetam salubriter monitantem: Altiora te ne quaesieris, et profundiora te ne scrutatus fueris (Eccle. III, 22). Unde et Psalmista testatur, Terribilis in consiliis super filios hominum (Psal. LXV, 5); et iterum, judicia tua abyssus multa (Psal. XXXV, 7). Tanto ergo, ut ait beatus Gregorius, necesse est ut quisque in humilitate se deprimat, quanto et si sit electus ignorat.
 Quid sane adjumenti conferat assertionibus tuis explanatio, qua dicis (Epilog. num. 6, sect. 2), Deum praedestinasse, id est, ante saecula definisse certum numerum eorum, qui in sua impietate interituri essent. Minime video, quam refragantem eis potius, non 115.1346C| ignoro. Quid est praedestinasse, id est definisse numerum periturorum, nisi perituros praedestinasse, id est definisse. Si ergo praedestinavit, id est definivit numerum periturorum, praescivit utique perituros: quid autem pejus aut perniciosius creaturis rationalibus dici potest, quam perire? Qui ergo praescivit perituros, malum utique praescivit: malum est enim et omni malo deterius perire. Si, inquam, praedestinavit, id est, definivit quot essent perituri, nullo reluctante malos malumque praedestinavit, id est definivit, et ubi est astructio tua, qua tantopere nisus es affirmare; Deum nec praescisse, nec praedestinasse malum, quod est poena, atque supplicium: nunquam enim praedestinare, id est definire posset certum numerum periturorum, nisi praescisset perituros. Malum igitur 115.1346D| praescivit, quia perire incunctanter malum est.
 Quodque adnectis (Epilog. num. 7, sect. 2) identidem alio modo dici posse, praedestinasse Deum numerum illorum qui suae impietatis et poenam, et interitum praeparaturi essent, non in eis quod ipse fecerat puniturus; sed in eis quod non fecerat puniri relicturus: verum quidem est impios sibi et poenam et interitum peccando, id est impie vivendo praeparare; sed non minus verum est a Deo illis eamdem poenam justissime praeparatam. Nam quod illi sibi praeparant nequiter vivendo, hoc eis Deus praeparat aequissime judicando, et justissime rependendo. Scriptum est enim: Quia tu reddes unicuique juxta opera sua (Rom. II, 6). At nusquam scriptum 115.1347A| est: reddet sibi unusquisque juxta opera sua. Item scriptum est: Omnes enim nos manifestari oportet ante tribunal Dei, ut recipiat unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bonum, sive malum (II Cor. V, 10). Sed nusquam scriptum est: Dabit sibi unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bonum, sive malum: qui enim recipit, procul dubio alio retribuente recipit, quod meretur non sibi tribuit, quod ex se habere non potuit. Quis vero seipsum punire ullatenus vellet, quin punientis inevitabilem necessitatem fugeret, si valeret? Enimvero nullus est, qui seipsum punire velit etiam temporali morte, nedum aeterna gehennae cruciatione. Nam etsi legamus quosdam sibi manus, vel laqueo, vel ferro, vel veneno, vel praecipitio, vel submersione 115.1347B| mortem consciscendo injecisse, plures etiam philosophorum id appetisse: unde et epistolae nobilissimi secundum suos Senecae in hujusce laudes eloquentissime perorare noscuntur: fides tamen, et religio Christiana summae impietatis deputat, si quis manus sibi violenter inferat, magnaque sit gloriae sanctos pati hilariter, mortem sibi pro nomine Domini nostri Jesu Christi allatam, non sponte subire dilatam. Unde et praeceptum ipsius acceperant dicentes: Si vos persecuti fuerint in civitate ista, fugite in aliam (Matth. X, 23): neque enim ipse Dominus Jesus seipsum punivit, atque interfecit, qui peccatum non fecit, et in cujus ore dolus inventus non est (I Petr. II, 22): sed utique sponte subiit, ac pertulit illatam ab hostibus passionem. Quid tanta beatorum martyrum 115.1347C| multitudo? Dicendine sunt semetipsos punisse, qui persecutoribus tot eis tormentorum genera invehentibus non solum reluctati non sunt, verum etiam fide interrita succumbere maluerunt? quod si in hac vita absurdissimum putari certum est, quanto minus credendum est punire se quemquam, ubi locus effugiendi nullus datur? Fatendum est igitur Deum illic nullos a se ipsis puniendos relinquere, sed ipsum eis ineffugibili justitia retribuere, quod merentur, qui dixit: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere: sed potius eum timete, qui potest animam et corpus perdere in gehennam (Matth. X, 28). Non dixit relinquere, ut se perdat: sed qui potest animam, et corpus perdere, qui etiam dixit: Ego occidam: Non 115.1347D| occidi a seipsis permittam. Et ego vivere faciam: non a seipsis vivere relinquam: percutiam, non percuti a seipsis relinquam. Et ego sanabo, non a seipsis sanari relinquam. Et hoc quare? audi quare? Et non est, qui de manu mea possit eruere (Deut. XXXII, 39). Et item: Mea est ultio, et ego retribuam in tempore (Deut. XXXII, 35). Et iterum: Mihi vindicta, ego retribuam, dicit Dominus (Rom. XII, 29).
 Jam vero quod ais (Epilog. num. 8, sect. 2) non in eis puniturum Deum quod ipse fecerit, sed in eis puniri relicturum, quod ipse non fecerit, per omnia falsum esse convincitur. Corpus enim et animam ipse fecit: quorum dum corpus ab hominibus perimi posse, non autem et animam dixit, a se vero 115.1348A| utrumque, id est et corpus et animam, perdendum censuit in gehenna, nimirum quod in eis ipse fecit sese perditurum, id est puniturum satis aperteque declaravit. Relinqui a Deo, malum indubitanter est: si ergo secundum te praedestinavit Deus, quos relinqueret perituros, malum omnino praedestinavit, nec jam poterit stare tua definitio dicentis: Deum mala praedestinasse. Quid enim pejus dici potest, quam relinqui a Deo? Unde et ipse per Psalmistam dicit: Et dimisit eos secundum desideria cordis eorum; Ibunt in adinventionibus suis (Psal. LXXX, 13). Hinc etiam orat quisque devotus cum Psalmista dicens ad Deum: Ne derelinquas me, Domine Deus meus, ne discesseris a me (Psal. III, 22). Si igitur relinquere Dei malum est, et deterius omni malo, et hoc ipsum 115.1348B| Deus praedestinavit ut relinqueret, et malum et poenam pessimam utique praedestinavit vel praefinivit. Vide saltem nunc quid hactenus tua effecerit disputatio versipellis. Deinde infers:

JOANNES SCOTUS.

 (Epilog. num. 9, sect. 2.) Θ Haec est fides mea, o aeterna lux mentium, de tua praedestinatione quae tu es.

CORRECTIO.

 + Imo est infidelitas tua de Dei praedestinatione, quae non ipse est: multa etenim de Deo relative praedicantur, quae certum est Deum facere, quae tamen ipse non est. Scriptum est quippe: Tentavit Deus Abraham (Gen. XXII, 1), et rursum tentaturus Dominus Deus vester: et ipse Dominus loquitur: Ego Dominus seduxi prophetam illum (Ezech. XIV, 9); et 115.1348C| Psalmista de illo: Perdes omnes qui loquuntur mendacium (Psal. V, 11). Item: Convertit cor eorum, ut odirent populum ejus, ut dolum facerent in servos ejus (Psal. CIV, 25). Item: Et errare fecit eos in invio, et non in via (Psal. CVI, 40). Et alius propheta ad eum: Excaeca cor populi hujus, et aures ejus aggrava (Isa. VI, 10). Et Apostolus: Tradidit illos Deus in reprobum sensum, et tradidit illos Deus in passiones ignominiae (Rom. I, 28 seq.), etc., et multa alia, quae nunc persequi, et longum est et non necessarium judicatur. Ideone erunt haec omnia, quae praemisimus, et similia Dei substantia, ut dicatur Deus esse tentatio, seductio, perditio, conversio in malum, error, excaecatio, aggravatio, traditio, occisio, et alia innumera, quae passim in divinis eloquiis 115.1348D| de Dei justitia veraciter et fideliter praedicantur? Quibus omnibus nullatenus ejus substantiam demonstrari nullus nisi mente captus ignorat. Falsum est igitur Dei substantiam esse ejus praedestinationem, sed ita eam de illo relative praedicari, quemadmodum creationem, operationem, factum, ordinationem, dispositionem, dispensationem, gubernationem, et plura similia, quibus illius omnipotentia, vel bonitas, vel aequitas, vel judicia perdocentur. Tandem quasi victor subditorum contritione gratulabundus efflas virus pestiferae exhalationis, dicens:

JOANNES SCOTUS.

 (Epilog. num. 10, sect. 3.) Θ Ac per hoc cum 115.1349A| omnibus orthodoxis fidelibus anathematizo eos qui dicunt duas praedestinationes esse, aut unam geminam, aut bipartitam, aut duplam: si enim duae sunt, non est una divina substantia: si gemina, non est individua, si bipartita, non est simplex, sed partibus composita; si dupla est, complicata est; quod si prohibemur divinam unitatem dicere triplam, qua dementia audet haereticus eam asserere duplam? Tali igitur monstruoso, venenoso, mortifero dogmate a cordibus nostris radicitus exploso, credamus unam aeternam praedestinationem Dei Deum esse, et non nisi in his quae sunt esse, ad ea vero quae non sunt nullo modo pertinere.

CORRECTIO.

 + Quis dabit, inquit propheta, capiti meo aquam, 115.1349B| et oculis meis fontem lacrymarum, et plorabo vulneratos filios populi mei? (Jer. IX, 1.) Et ipse Dominus perituram videns impiam civitatem, flensque super eam dixit: Quia si cognovisses et tu (Luc. XIX, 41); subauditur fleres. Quae duo testimonia mihi tibique convenire, si pia mente adverteres, praecaveres, quoniam nec mihi satis tuam deflendi miseriam copia inest, nec tibi effugiendi ingruentis interitus praecipitium cautela subest. Cui cum minime suffecerit tantis in Deum blasphemiis prorupisse, anathemandos ejus electos cum ipso in aeterna beatitudine gloriantes, imo ipsum omnium Deum et Dominum impudentissima pervicacia pervicacissimaque impudentia, cum bestia quae de abysso ascendere scribitur, os aperire blasphemissimum nullatenus formidasti. Verum ut 115.1349C| caetera facilius omnibus viribus effetentur, prima insaniae falsitas denotetur. Ideoque falsissimum esse non dubitatur, quod tecum omnibus orthodoxis fidelibus anathematizare blasphemas. Nullus quippe orthodoxorum fidelium in tua scita concedit, nullus tuis impietatibus indulget, nullus tuis insaniis acquiescit.
 Sed mirum valde est quod homo anathematus antequam natus in quemquam anathema ferre praesumpserit: nimirum de illorum te numero esse demonstras, qui posuerunt in coelo [al., in coelum] os suum, et quorum lingua transivit in terram (Psal. LXXII, 9). Necessarioque perpendendum censeo, in quos anathema tanta impietate protuleris: nempe in papam Innocentium, Zosimum, Bonifacium, Sixtum, 115.1349D| Leonem, Coelestinum, Gregorium, omnesque tam Romanae urbis pontifices quam sequentium ordinum gradus et populos: in Ambrosium episcopum cum omnibus Italis; in Augustinum, Primasium, Fulgentiumque episcopos cum omnibus Africanis; in Hieronymum presbyterum cum omnibus Orientalibus et Graecis; in Prosperum et Hilarium cum omnibus Gallis; in Isidorum, cum omnibus fidelibus Hispanis; in Cassiodorum quoque cum his omnibus; in Bedam presbyterum cum omnibus Anglis atque Britannis; in Bonifacium episcopum cum omnibus Germanis; in ipsos insuper apostolos prophetasque: et quod his omnibus majus est, in ipsum Deum deorum, 115.1350A| qui judicia sua sese praestituto tempore erga probos et reprobos inevitabili dispositione praedestinavit: imo quod nobis vel per tempora, vel in fine temporum futurum praeviderat, antequam conderet, statuit, intemporaliter judicavit atque definivit. Quidquid enim de Dei judiciis prophetae apostolorumque successores, vel voce pronuntiaverunt, vel litteris mandaverunt, nonnisi ipso inspirante, docente ac jubente locuti sunt. Ac per hoc quidquid in eos anathematis ingeritur, indubitanter in injuriam in eis et per eos loquentis refertur: qui quam de Dei praedestinatione concorditer senserint, unanimiter praedicarint, quoniam jam satis superque quantum visum est demonstravimus, nunc repetere supersedimus.
 (Epil. 3, num. 11, sect. 3.) Cum quibus omnibus nequaquam 115.1350B| metuimus dicere praedestinationem geminam, nec eam pluraliter enuntiare formidamus, approbantes argumentationem tuam qua dicis: Si enim duae sunt, non est una divina substantia: verum est quippe non esse praedestinationem divinam substantiam, sed ejus dispositionem, ordinationem atque judicia. Similiter: Si gemina est, inquis, non est individua; si bipartita, non est simplex; si dupla est, complicata est. Quod si prohibemur divinam unitatem dicere triplam, qua dementia audet haereticus eam asserere duplam? Licet Dei praedestinatio non significet ejus substantiam; non enim esse, sed disponere monstrat: disponere autem, sicut praedestinare, ad creaturas ejus relative dicitur; quemadmodum tamen in primis hujus operis partibus, largiente 115.1350C| Domino, dictum est; multa de Deo essentialiter praedicantur, quae pluraliter efferri unitas illius essentiae non praejudicat. Quibus, ne fastidii gratia repetantur, omissis, unum tibi ex Evangelio proferimus, quod caeterorum confirmationi non obsit. Dominus conditor universitatis atque dispositor dicit: Ego sum resurrectio et vita (Joan. XI, 25), cumque resurrectionem tanta evidentia intimaverit, alibi tamen in eodem Evangelio ait: Nolite mirari hoc, quia venit hora qua omnes qui in monumentis sunt, audient vocem ejus; et procedent, qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae; qui vero mala, in resurrectionem judicii (Joan. V, 28). Secundum haec Domini testimonia, et Patres exponunt, et veritas edocet, duas esse resurrectiones, unam 115.1350D| sanctorum, alteram impiorum, quas Dominus vitae atque judicii nuncupavit: judicium autem hoc loco pro damnatione positum Patres intelligunt. Et veluti alia est resurrectio animae, qua relictis vitiis per Dei gratiam virtutibus vivere incipit, de qua idem Dominus dicit: Amen, amen dico vobis, quia venit hora, et nunc est, quando mortui audient vocem Filii Dei, et qui audierint vivent (Ibid., vers. 25); audient, id est obaudient atque obsequentur: et alia est resurrectio corporum, de qua quod praemisimus itidem loquitur, quia venit hora, quando hi qui in monumentis sunt, audient vocem ejus; et procedent, qui bona egerunt, in resurrectionem vitae; qui vero 115.1351A| mala, in resurrectionem judicii. Ita alia est resurrectio qua justi beatitudinem capient sempiternam, et alia qua injusti mittentur in supplicium sempiternum: non quo diverso tempore fiant, sed quo diverso fomite gestiant. Hanc resurrectionis diversitatem angelus quoque Danieli prophetae denuntians, ita commendat: Et multi de his qui dormiunt in terrae pulvere, evigilabunt, alii in vitam aeternum, et alii in opprobrium, ut videant semper (Dan. XII, 2). Quid vero sacratius, dulcius desiderabiliusque in religione Christiana vocabulo potest dici resurrectionis. Et tamen tanta diversitate profertur, ut de ea dubitare solius dementis sit. Ipse igitur qui se resurrectionis nomine designavit, eamque primus in aeternum victurus, propria resurgendo virtute in se victor mortis exhibuit, hoc ante saecula se facturum 115.1351B| praedestinavit, id est disposuit, quod in resurrectionis veritate et diversitate et se faciendum praescivit et post facturum eduxit. Quia videlicet ipso auctore ac judice resurgent, qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae; qui vero mala, in resurrectionem judicii. Hoc se facturum praedestinavit, qui hoc se facturum praenovit, misericordiam videlicet atque judicium, quibus omnis rationalis creaturae dispositio comprehenditur, nec extra valet quippiam reperiri.
 Et quemadmodum dispositiones, ordinationes, dispensationes, gubernationes administrationesque divinae nequaquam ejus essentiam, sed effectum clamitantes, pluraliter efferuntur: sic incunctanter praedestinationes 115.1351C| ipsius liberrima pluralitate censentur: quas sicut ais in his, et nos dicimus, quae sunt, id est in misericordia et judicio, in gloria et ignominia, id est vita aeterna, et igne aeterno, quae a Deo esse catholicorum ambigit nemo: ad ea vero quae non sunt pertinere Dei praedestinationes, quis nisi qui non est, arbitretur? Non enim praedestinatur atque disponitur, quod nequaquam est: est autem vita aeterna, est et ignis aeternus; illa ad gloriam, iste ad poenam; illa ad regnum, iste ad tormentum. Ad haec praedestinationes Dei pertinere dicimus, quia esse ea nullatenus dubitamus. Praedestinavit igitur Deus vitam aeternam bonis, praedestinavit ignem aeternum malis, praedestinavit vitam aeternam piis, praedestinavit poenam ignis aeterni impiis. Unde et 115.1351D| se dicturum in examine ultimo praedixit istis: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus; illis: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi (Matth. XLI, 34). Et regnum paratum dixit et ignem paratum adaeque non tacuit. A quo, quaeso, nisi a 115.1352A| se ipso? Quo judice illis regnum, istis retribuitur ignis supplicium.
 Haec est nostra fides: quia haec est vera prophetica, apostolica, orthodoxa atque catholica fides. Poteram quidem et ipse tibi dicere anathema, nisi exspectarem, et mallem, et optarem tui correctionem quam perditionem. Proinde nondum in te severitatem anathematis jaculor, quoniam hortor, moneo, et totis cordis affectibus rogo, ut respectu supernae gratiae resipiscas, et a tam lethali veterno tandem evigiles; et quid Christiana puritas sentiat, exquiras benevolus, humilis apprehendas, mitis acquiescas, mansuetus secteris, devotus teneas, et fidelis in omnibus exsequaris.
 Relinque quadruvium vanitatis, quod sequens extorris 115.1352B| viae factus es veritatis. Quanto melius, quantoque salubrius ageres, si uni verae sempiternaeque viae innitens, quadriga illius humilis vehi, quam quadruvii tui inflatus typho raptum ire in diversa diligeres! Quadriga hujus viae sunt quatuor Evangelia, uno paradisi fonte manantia, quibus nobis via panditur salutaris. Quadriga hujus viae quatuor sunt virtutes, prudentia, temperantia, fortitudo, justitia, quibus omnis morum probitas venustatur. Quadriga hujus viae sunt quatuor divinorum eloquiorum species historica, ethica, allegorica, anagogica, quibus ad omnem sacrarum litterarum intellectum, illuminante gratia ejus, inducimur: quae si humiliter fideliterque sectari studuisses, nunquam in tanta errorum atque abominationum, imo blasphemiarum 115.1352C| praecipitia incidisses. Verum dum quadruvio varicoso tanta pertinacia inhaesisti, nequaquam elogium libri Ecclesiastici evadere valuisti, quo dicitur: Qui sophistice loquitur, odibilis est, omni re defraudabitur. Non enim data est illi a Domino gratia. Omni enim sapientia defraudatus est (Eccli. XXXVII, 23). Et illud: In multiloquio non effugies peccatum (Prov. X, 19). Quibus si expediri desideras, humilitati sublimissimae Crucifixi supplex prosternere, ut cum Apostolo dicere valeas: Nihil indicavi me scire inter vos nisi Christum Jesum, et hunc crucifixum (I Cor. II, 2). Et item: Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Gal. VI, 14). His in nomine et adjutorio Dei, pro captu et viribus 115.1352D| meae pusillitatis, magis devote quam docte, tuae quoque correctionis, frater Joannes, gratia exaratis, libet quam breviter quamque succincte capitulatim singula adnotare, quo legentis audientisve intentio lecta vel audita memoriae tenacius valeat commendare.

RECAPITULATIO TOTIUS OPERIS. 115.1351| DEF. I, CAP. 1 T. ET SECT. 1. 115.1351D|

 Θ Dicis: Quadruvio regularum quatuor totius philosophiae omnem quaestionem solvi.
 115.1352D| + Respondemus: Nec illud quadruvium, nec ullas mundanae sapientiae species ad omnem quaestionem dissolvendam sufficere absque gratia Dei, et fide quae 115.1353A| per dilectionem operatur, ac veraci studio, et sanctarum scientia Scripturarum.

DEF. II, CAP. 2, SECT. 2 ET 6, ET CAP. 3, SECT. 1.

 Θ Dicis: Praedestinationem et praescientiam Dei, ejus esse essentiam sicut voluntatem, sapientiam et veritatem.
 + Respondemus: Sapientiam, veritatem et voluntatem in Deo essentialiter praedicari, praedestinationem vero et praescientiam relative, proindeque non esse Dei substantiam.

DEF. III, CAP. 2, SECT. 2, ET CAP. 15, SECT. 4.

 Θ Dicis: Praescientiam et praedestinationem unum idem esse.
 + Respondemus: Plurimum differe, quoniam 115.1353B| multa praesciuntur quae non praedestinantur; nulla vero praedestinantur, nisi praesciantur.

DEF. IV, CAP. 2, SECT. 3.

 Θ Dicis: Hominem ad Deum quem libero arbitrio sine labore deseruerat, sine laboris studio et cooperantis gratiae dono pervenire non posse.
 + Respondemus: Nullum nisi praevenientis Dei gratiae aspirationem saltem laboris studium posse concipere.

DEF. V, CAP. 2, SECT. 3.

 Θ Dicis: Praedestinationem in Deo secundum substantiam esse, relative autem fieri non posse.
 + Respondemus: Cuivis facillime patere praedestinationem 115.1353C| in Deo semper relative, sed nunquam secundum substantiam dici, esse quippe ad nihil aliud refertur; praedestinare vero nunquam, nisi ad aliquid dici potest.

DEF. VI, CAP. 2, SECT. 6.

 Θ Dicis: Sicut duas essentias caeteraque omnia quae de Deo dicuntur, geminari, vel triplicari, vel multiplicari, impium esse, ita praedestinationes duas asserentem reatu impietatis.
 + Respondemus: Essentiam Dei nullatenus geminandam, vel triplicandam, vel multiplicandam. Multa tamen eorum quae de ipso substantialiter praedicantur, pluraliter efferri: neque ideo ejus essentiam geminari, vel triplicari, vel multiplicari, quoniam 115.1353D| tali pluralitate non jam ejus essentia, sed effectus ipsius demonstrantur; ac per hoc non reatu impietatis ligari asserentem praedestinationes pluraliter, quia non essentia ejus, sed efficientiae ipsius tali vocabulo efferuntur.

DEF. VII, CAP. 2, SECT. 2; CAP. 3, SECT. 1.

 Θ Dicis: Praedestinationem Dei unam esse, sicut unam divinam operationem, sapientiam, substantiam, voluntatem.
 + Respondemus: Praedestinationem, et operationem divinam relative ad multa dici; sapientiam vero, substantiam et voluntatem, ad naturam simplicem tantummodo, quamvis et voluntates Dei pro efficientiis ejus creberrime legamus.

DEF. VIII, CAP. 2, SECT. 2; CAP. 3, SECT. 1. 115.1354A|

 Θ Dicis: Quidquid de divina voluntate intelligitur de praedestinatione Dei sentiri debere.
 + Respondemus: Quamvis nullus nisi volendo aliquid praedestinet, tamen aliud esse dicimus velle, aliud praedestinare: velle enim ad se tantum dici, praedestinare vero referri ad alia, ac per hoc non unum esse.

DEF. IX, CAP. 3, SECT. 5.

 Θ Dicis: Praedestinationem, ut charitatem, non esse geminam, vel duplam, vel multiplicem, et pluralitate carere.
 + Respondemus: Praedestinationem, et charitatem a Patribus, et geminam, et bipertitam frequenter positas, et praedestinationes pluraliter prolatas

DEF. X, CAP. 4, SECT. 1. 115.1354B|

 Θ Dicis: Tres haereses, unam Pelagianorum liberi arbitrii commendatione sine gratia; alteram, gratiae solius; tertiam, Gottescalchanam, praedestinationibus necessitates et vim inferentem.
 + Respondemus: Detestari nos Pelagianos asserentes aliquid boni per liberum arbitrium fieri posse sine adjutorio gratiae, et eos, si qui sunt (quos tamen nunquam audivimus), qui gratiam solam ita commendant, ut funditus libertatem arbitrii auferant; sed ita liberum arbitrium vitiatum et infirmatum transgressione primorum nostri generis, ut per se prorsus ad nihil boni assurgere valeat, nisi praeveniatur aspirante gratia, et subsequatur auxiliante: 115.1354C| nec minus eos qui praedestinationibus Dei necessitates et vim inferri creaturis somniant. Quamvis enim Deus cuncta praescierit, et de omnibus creaturis secundum praescientiam suam praedestinaverit, nullum tamen eadem praescientia et praedestinatio ad aliquid impellit.

DEF. XI, CAP. 4, SECT. 6.

 Θ Dicis: Substantiam hominis esse tria, id est esse, velle et scire, et hanc peccando non amisisse.
 + Respondemus: Non esse substantiam hominis velle et scire: quoniam, cum semper habeat homo esse, non semper habet velle et scire. Nam et bonum velle, et bonum scire peccando amisit, nec per se eadem nisi per praevenientem Dei gratiam assequi 115.1354D| ullatenus potest.

DEF. XII, CAP. 4, SECT. 6.

 Θ Dicis: Nullam naturam posse perire.
 + Respondemus: Rationales creaturas in totum non posse perire, irrationales vero posse.

DEF. XIII, CAP. 4, SECT. 6.

 Θ Dicis: Hominem liberam voluntatem, id est naturam suam, non perdidisse.
 + Respondemus: Naturam ejus non esse liberam voluntatem, eam tamen ad malum semper habuisse: ad bonum vero ita perdidisse, ut absque gratiae praeventione nulla sit.

DEF. XIV, CAP. 4, SECT. 6.

 Θ Dicis: Libertatem homini post peccatum remansisse, 115.1355A| vigorem vero et potestatem ejus perdidisse.
 + Respondemus: Nullam esse libertatem, si careat vigore et potestate: remansisse autem libertatem homini ad malum tantummodo.

DEF. XV, CAP. 4, SECT. 8.

 Θ Dicis: Velle homini a se per naturam esse, inchoare vero posse et perficere, non nisi per gratiam.
 + Respondemus: Nec velle, nec inchoare, nec posse, nec perficere hominum quippiam boni, nisi praeveniente et subsequente gratia Dei.

DEF. XVI, CAP. 5, SECT. 4 ET 5.

 Θ Dicis: Deum, sicut neminem compellat peccare, ita nec bene vivere.
 + Respondemus: Deum neminem impellere ad 115.1355B| peccandum, ad bene vivendum vero multis correptionum generibus invitare, imo compellere, dicente ipso: Faciam ut in praeceptis meis ambuletis (Ezech. XI, 20). Et item: Compelle intrare (Luc. XIV, 23).

DEF. XVII, CAP. 5, SECT. 4.

 Θ Dicis: Si qua causa praecedat voluntatem, id est naturam ad bona, vel mala cogitanda, vel facienda, non esse naturam.
 + Respondemus: Voluntatem non esse naturam. Praecedi tamen eam ad bona quidem diversis causis medentis et miserentis Dei; ad mala vero, nullis nisi propriae perversitatis meritis exigentibus.

DEF. XVIII, CAP. 6, SECT. 1.

 115.1355C| Θ Dicis: Nullum peccatum nullamque ejus poenam aliunde nasci, nisi propria hominis voluntate libero male utentis arbitrio.
 + Respondemus: Peccatum propria hominis voluntate nasci: poenam vero ejus Deo justo judice irrogari.

DEF. XIX, CAP. 8, SECT. 5.

 Θ Dicis: Sicut animale corpus potuisse mori, quia adhuc non erat perfectum, id est spiritale: ita voluntatem liberam adhuc animalem merito, quia mortalem potuisse peccare: quoniam adhuc non esset perfecta.
 + Respondemus: Non ideo peccasse hominem, quia nondum erat spiritalis, sed quia de nihilo conditus, non de Factoris substantia fuerat editus, propria 115.1355D| voluntate sese a summo bono avertit atque avertendo intumuit. Nam et diabolus non ideo peccavit quia nondum esset spiritalis, cujus tota natura spiritalis, imo spiritus condita fuerat; sed quia et ipse de nihilo factus, voluit quod velle non debuit. Voluntas quoque non ideo peccare potuit, quoniam adhuc non erat perfecta, sed quia sponte se a vero liberatore et salvatore avertit auctor voluntatis, quam mortalem quasi naturam ineptissime nuncupas.

DEF. XX, CAP. 8, SECT. 9.

 Θ Dicis: Talem esse differentiam inter liberum hominis arbitrium, et ejus substantiam, ut natura in voluntate rationali: liberum vero arbitrium in ejus 115.1356A| libertate, sive in motu liberae naturaliter voluntatis sive in munere intelligentiae dicatur.
 + Respondemus: Falsissimam esse talem differentiam: quoniam voluntas hominis non est natura ejus, liberum vero arbitrium nihil aliud quam voluntatem libertatis, id est electionem boni vel mali, vocari.

DEF. XXI, CAP. 10, SECT. 1.

 Θ Dicis: Dei praescire aut praedestinare peccata, vel mortem, vel poenas; hominum vel angelorum, a contrario intelligendum.
 + Respondemus: Deum praescire tantum peccata, mortem vero vel poenas, et praescisse, pariter et praedestinasse: neque a contrario ullatenus sentiendum.

DEF. XXII, CAP. 10, SECT. 3. 115.1356B|

 Θ Dicis: Omne malum peccatum, et ejus poenam esse, et haec nihil esse.
 + Respondemus: Peccatum nihil esse, at poenam ejus aliquid esse: id est creaturas Dei quae peccatoribus poenales efficiuntur, exceptis eis peccatis quae poenae dicuntur praecedentium peccatorum.

DEF. XXIII, CAP. 10, SECT. 5.

 Θ Dicis: Mortem miseriamque suppliciorum aeternalium omnino nihil esse: ac per hoc nec praesciri, nec praedestinari.
 + Respondemus: Mortem quidem per se non esse naturam: separationem tamen animae, et corporis, et poenas gehennalium tormentorum, non nisi Deo 115.1356C| judice fieri, ac per hoc et praesciri ab ipso et praedestinari.

DEF. XXIV, CAP. 11, T. ET SECT. 1.

 Θ Dicis: Non esse Dei praedestinationem nisi de his qui praeparati sunt ad aeternam felicitatem.
 + Respondemus: Si ita est, nec Dei judicium, nisi de his esse qui praeparati sunt ad aeternam felicitatem: omnis quippe Dei praedestinatio ad ejus justissimum judicium pertinet.

DEF. XXV, CAP. 11, SECT. 1.

 Θ Dicis: Abusive translateque dici praescire Deum et praedestinare.
 + Respondemus: Verum esse sed abusione, et translatione nulli, praeter ipsum proprie et principaliter 115.1356D| convenire.

DEF. XXVI, CAP. 11, SECT. 1.

 Θ Dicis: Quoties dicitur Deus praescisse et praedestinasse impios ad interitum vel supplicium aeternum, pro non praescisse et non praedestinasse.
 + Respondemus: Nullum sanctorum Patrum hanc perversitatis insaniam admisisse; sed ita omnes sancto quoque Fulgentio exponente sensisse, quemadmodum hodieque catholica sentit Ecclesia: quia sicut veraciter dicitur judicasse bonos ad gloriam, malos ad poenam; ita veraciter dicitur praedestinasse bonos ad regnum, malos ad tormentum.

DEF. XXVII, CAP. 11, SECT. 1.

 Θ Dicis: Si enim praedestinati sunt, necessario 115.1357A| peribunt, poenasque patientur inevitabiles: quod si ita est, quomodo juste judicabitur mundus, quem necessitas praedestinationis cogit perire?
 + Respondemus: Eadem argumentatione de sanctis posse dici. Si enim praedestinati sunt, necessario salvabuntur, regnumque percipient inevitabile. Quod si ita est, quomodo juste judicabitur mundus, quem necessitas praedestinationis cogit salvari? Ubi enim necessitas infertur, vis quodammodo impenditur, non gratia praerogatur.

DEF. XXVIII, CAP. 11, SECT. 3.

 Θ Dicis: Sanctas Scripturas praescientiam et praedestinationem non nisi in solis sanctis ponere
 + Respondemus: Deo nos potius credere quam tibi. Ipse enim in libro IV Regum per Isaiam prophetam 115.1357B| contra Sennacherib loquitur inter caetera: Habitaculum tuum, et egressum tuum, et introitum tuum, et viam tuam ego praescivi, et furorem tuum contra me. Insanisti in me, et superbia tua ascendit in aures meas (IV Reg. XIX, 27). Item per Jeremiam: Audivimus superbiam Moab: superbus est valde; sublimitatem ejus, et arrogantiam, et superbiam, et altitudinem cordis illius ego scio, ait Dominus, jactantiam ejus, et quod non sit juxta eam virtus ejus, nec juxta quod poterat conata sit facere (Jer. XLVIII, 29, 30). Et Apostolus: Nos Deus elegit ultimos apostolos, velut morti destinatos (I Cor. IV, 9).

DEF. XXIX, CAP. 11, SECT. 2; ET CAP. 12, SECT. 2.

 Θ Dicis: Augustinum aliquoties in reprobis praedestinationem 115.1357C| a contrario posuisse.
 + Respondemus: S. Fulgentii veracissimae expositioni nos assentiri, non tuae falsissimae depravationi.

DEF. XXX, CAP. 12, SECT. 5; ET CAP. 15, SECT. 4.

 Θ Dicis: Omnem praescientiam Dei praedestinationem esse, et omnem praedestinationem praescientiam.
 + Respondemus: Falsum esse, quoniam praescit Deus peccata quae non praedestinat.

DEF. XXXI, CAP. 12, T. ET SECT. 4.

 Θ Dicis: Omnem praedestinationem Dei omnino esse praeparationem gratia.
 + Respondemus: Et hoc falsum esse, quia praedestinavit Deus peccatoribus poenas, quae non ad 115.1357D| gratiam, sed ad justitiam illius pertinent.

DEF. XXXII, CAP. 12, SECT. 5 ET 6.

 Θ Dicis: Electos pro non electis, filios Dei pro non filiis
 + Respondemus: Nunquam id Patres ita sensisse.

DEF. XXXIII, CAP. 13, SECT. 1 ET 2; ET CAP. 15, SECT. 2.

 Θ Dicis: Electum Judam pro non electo, et amicum, qui nunquam non fuerit inimicus, a contrario accipi.
 + Respondemus: Electum Judam ad apostolatus officium, et ad opus cui congruebat, quamvis non ad regnum aeternum: similiter amicum quando 115.1358A| primum electus est, licet post avaritiae pondere factus sit inimicus, teque contradicere Deo dicenti per Psalmistam: Et si inimicus maledixisset mihi, sustinuissem utique. Et si is qui oderat me, super me magna locutus fuisset, abscondissem me forsitan ab eo. Tu vero unanimis, dux meus, et notus meus, qui simul mecum dulces capiebas cibos: in domo Dei ambulavimus cum consensu (Ps. LIV, 13-15). Et item: Etenim homo pacis meae, in quo speravi: qui edebat panes meos, magnificavit super me supplantationem (Ps. XL, 10).

DEF. XXXIV, CAP. 13, SECT. 4.

 Θ Dicis: Peccatores relictos aeterno igni plectendos.
 + Respondemus: Non relictos solum, sed etiam praedestinatos, judicatos ac traditos aeterno igni 115.1358B| plectendos.

DEF. XXXV, CAP. 14, SECT. 1.

 Θ Dicis: Ex verbis Augustini probari praedestinatos non nisi de justis dici.
 + Respondemus: Nunquam ita sensisse Augustinum, nunquam dixisse.

DEF. XXXVI, CAP. 14, SECT. 4.

 Θ Dicis: Contra teipsum poenam praedestinatam peccatoribus, ipsos vero praescitos tantum, non praedestinatos.
 + Respondemus: Licet tibi contraria proferas, verumtamen dixisse poenam praedestinatam peccatoribus, ipsosque non tantum praescitos, verum etiam praedestinatos.

DEF. XXXVII, CAP. 15, SECT. 8. 115.1358C|

 Θ Dicis: Poenas mala esse, ideoque non a Deo, a quo non sit malum
 + Respondemus: Deum dixisse per prophetam: Ego Dominus formans lucem, et creans tenebras; faciens pacem, et creans mala. Ego Dominus faciens omnia haec (Isa. XLV, 7).

DEF. XXXVIII, CAP. 15, SECT. 8.

 Θ Dicis: Deum non punire quae fecit.
 + Respondemus: Nihil aliud Deum punire, id est poenis addicere, quam quod fecit: sed merito peccati, quod ipse non fecit: non enim in beato Job peccatum aliquod puniebatur, sed tantum caro, quam Deus fecit, et quod omnibus majus est. In Domino nostro Jesu Christo nihil aliud punitum est, 115.1358D| nisi quod ipse fecerat, id est caro ipsius.

DEF. XXXIX, CAP. 15, SECT. 8.

 Θ Dicis: Deum ab eis quae fecit naturalia munera non tollere.
 + Respondemus: Deum caecos facere, surdos, mutos, et claudos, et steriles, et caetera similia.

DEF. XL, CAP.

 Θ Dicis: Nulla natura naturam puniri.
 + Respondemus: Nullam naturam nisi ab alia natura puniri, videlicet creatam naturam a creatrice natura, ut ipse qui factor est naturarum creatarum, ipse sit judex, ipse punitor, vel creatas naturas a creatis naturis.

DEF. XLI, CAP. 115.1359A|

 Θ Dicis: Nihil aliud esse poenas peccatorum, nisi peccata eorum.
 + Respondemus: Multa esse genera suppliciorum, vel praesentium, vel futurorum, justissimi Judicis praeter peccata: nam ut de his interim taceam, quid, quaeso, punitum est iniquitatis in caeco nato? Quem cum propter peccata ita punitum apostoli putarent, Dominum sciscitati sunt: Rabbi, quis peccavit, hic aut parentes ejus, ut caecus nasceretur? (Joan. IX, 2.) Quibus ipse ait: Neque hic peccavit, neque parentes ejus, sed ut manifestentur opera Dei in illo (Ibid., 3). Similiter de Lazaro infirmato: Infirmitas haec non ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei per eam (Joan XI, 4). Cum 115.1359B| tamen legamus per plures infirmitates corporibus scelerum poenas merito irrogari, dicente Domino ad paralyticum sanatum: Vade, et amplius noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat (Joan. V, 14).

DEF. XLII, CAP. 16, SECT. 1.

 Θ Dicis: In igne aeterno nihil aliud esse poenam quam beatae felicitatis absentiam.
 + Respondemus: Et hanc esse poenam, et ignis ardorem nimium, et vermium consumptionem.

DEF. XLIII, CAP. 16, SECT. 4.

 Θ Dicis: In illo igne nullum esse qui non habeat insitam sibi naturaliter absentis beatitudinis notionem, ejusque desiderium.
 + Respondemus: Prophetae nos potius credere dicenti: 115.1359C| Nunquid cognoscentur in tenebris mirabilia tua, et justitia tua in terra oblivionis? (Psal. LXXXVII, 13.)

DEF. XLIV, CAP. 16, SECT. 1.

 Θ Dicis: Habituros miseros felicitatis et veritatis notionem atque scientiam, ac per hoc non esse miseros nec puniri.
 + Respondemus: Dixisse Prophetam: Introibit usque in progenies patrum suorum, usque in aeternum non videbit lumen (Ps. XLVIII, 20): ac per hoc et miseros, quia ad beatitudinem nunquam assurgant, et punitos, quibus poena nunquam desit.

DEF. XLV, CAP. 16, SECT. 2 ET 7.

 Θ Dicis: In diabolo, et impiis hominibus non puniri, 115.1359D| nisi perversitatem propriae voluntatis.
 + Respondemus: Puniri in eis naturam depravatam et vitiatam propria voluntate.

DEF. XLVI, CAP. 16, SECT. 2.

 Θ Dicis: Non peccasse naturam, sed voluntatem.
 + Respondemus: Naturam peccasse quidem, sed non fuisse vitium naturae, sicut a Deo bono condita est: sed sicut per propriam voluntatem corrupta est, ipsum tamen peccatum non solummodo voluntati quae natura non est, sed ejus naturae deputandum, cujus voluntas est; ideoque naturam peccatricem jure punitam. Natura quippe, id est anima, suasionem serpentis admisit, et eadem per naturam, id est per corpus suum, ligni inhibiti pomum comedit.

DEF. XLVII, CAP. 16, SECT. 3. 115.1360A|

 Θ Dicis: In primo homine non peccasse naturae generalitatem, sed uniuscujusque individuam voluntatem.
 + Respondemus: Peccasse in eo naturae generalitatem, quam massam damnationis Scripturae vocitant, ideoque totam a justo Judice damnatam, non solam voluntatem, nec reparari posse penitus, nisi per Mediatoris humilitatem.

DEF. XLVIII, CAP. 16, SECT. 3.

 Θ Dicis: Si ea natura delinqueret, cum una sit, tota profecto periret.
 + Respondemus: Totam naturam deliquisse, proindeque totam quodammodo perisse. Ac per hoc liberatore 115.1360B| eam indigere. Non enim in parvulis voluntas peccati, quae nulla est, sed natura damnatae originis punitur.

DEF. XLIX, CAP. 16, SECT. 3.

 Θ Dicis: Proinde in nullo naturam puniri, quia ex Deo sit, et non peccet: sed libidinem perversae voluntatis cruciari, dum ea quae male aut indigne appetit habere non sinatur.
 + Respondemus: Esse quidem et hanc poenam in hac interim vita, et ante diem judicii; post autem non aliam, quam et memoriam peccatorum, et ignem gehennae inexstinguibilem. Apostolus autem e contra clamat: Fuimus natura filii irae (Eph. II, 3). Et item: Sicut exhibuistis membra vestra servire immunditiae 115.1360C| et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra vestra servire justitiae in sanctificationem (Rom. VI, 19). Et item: Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae et captivum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis (Rom. VII, 23). Membra corporis utique natura sunt, quae cum sint facta a Deo, non a Deo habent quod peccant, sed a se per propriam voluntatem: ideoque jure puniuntur.

DEF. L, CAP. 16, SECT. 4.

 Θ Dicis: Ex nullo bono malum esse.
 + Respondemus: Nullum malum, nisi ex bono esse.

DEF. LI, CAP. 16, SECT. 7.

 115.1360D| Θ Dicis: Eum qui hic libero voluntatis arbitrio, quod est naturalis intelligentiae munus, id est mentis acies, in usus turpitudinis mutet, illic ne omnino veritatis honestate fruatur, justissime perdere et tenebras aeternae ignorantiae non evitare.
 + Respondemus: Verum esse quidem, sed contra teipsum qui paulo ante miseris illic beatitudinis, felicitatis et veritatis notionem, scientiam ac desiderium dederas: nec tamen hac veritate excludi poenas ignis aeterni.

DEF. LII, CAP. 17, SECT. 3.

 Θ Dicis: Deum ubicunque fuerit praesentia, ibi esse et habitatione.
 + Respondemus: Scripturam dicere: Quoniam 115.1361A| in malevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis (Sap. I, 4).

DEF. LIII, CAP. 17, SECT. 4.

 Θ Dicis: Praesentiam et habitationem Dei in his quae nec ab eo sunt, nec ea fecit, a contrario dici, cum in eis non sint.
 + Respondemus: In divinis eloquiis nusquam Dei habitationem in his quae non sunt positam; praescientiam vero ejus etiam malitiae et peccatis nostris non abesse.

DEF. LIV. CAP. 17, SECT. 5.

 Θ Dicis: Similitudinem domus cujusdam patrisfamilias intra hanc domum coeli et terrae, malos in aere, bonos in aethere constitui.
 115.1361B| + Respondemus: Malos sub terris in inferno igni perpetuo mancipari, bonos supra omne hoc visibile coelum, quod firmamentum sanctae Scripturae nuncupant, sempiterna beatitudine glorificari.

DEF. LV, CAP. 17, SECT. 7.

 Θ Dicis: Ignem aeternum ad urendum diabolum et angelos ejus, non homines factum.
 + Respondemus: Dixisse Deum: Si oculus tuus scandalizat te, erue eum et projice abs te: melius est tibi luscum introire in vitam aeternam, quam duos oculos habentem mitti in ignem inexstinguibilem, ubi vermis eorum non moritur et ignis non exstinguitur (Marc. IX, 46, 47). Similiter de manu et pede.

DEF. LVI, CAP. 17, SECT. 7.

 115.1361C| Θ Dicis: Diabolo, postquam aethere detrusus sit, ubi in aethereo corpore non poterat poenas sentire, additum corpus aereum, in quo ignem sentiret.
 + Respondemus: Id auctoritate Scripturae propheticae atque apostolicae minime posse probari.

DEF. LVII, CAP. 17, SECT. 8.

 Θ Dicis: Non esse illum ignem poenam, neque ad eam praeparatum vel praedestinatum.
 + Respondemus: Dixisse Dominum, cum parabolam piscium bonorum atque malorum pronuntiasset: exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum, et mittent eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dentium (Matth. XIII, 49, 50). Quod te adversus teipsum patenter dixisse monstratur, qui prius eumdem ignem ad urendum diabolum et angelos 115.1361D| ejus factum dixeras, quo enim pacto quis uri, nisi poenaliter queat, non video.

DEF. LVIII, CAP. 17, SECT. 8.

 Θ Dicis: Eumdem ignem sedem factum esse impiorum, in quo non minus habitent beati quam miseri.
 + Respondemus: Non sedem suavitatis et dignitatis, ut desipis, impiorum sed aeternum esse tormentum, nec in eo habitaturos beatos, dicente Domino: Ibunt hi in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam (Matth. XXV, 46). Nusquam autem sacrarum litterarum ille ignis vita aeterna nuncupatur.

DEF. LIX, CAP. 17, SECT. 9.

 Θ Dicis: Miseriam nullam esse, nisi mortem aeternam; 115.1362A| mortem aeternam, nisi veritatis ignorantiam; nullamque miseriam esse, nisi veritatis ignorantiam; et ubi ignoretur veritas, ibi nullam vitam.
 + Respondemus: Peccatorem in hac vita salutariter poenitentem dicere: Miser factus sum, et curvatus sum usque in finem (Ps. XXXVII, 7), et Apostolum: Miser ego homo (Rom. VII, 24); et alterum: Miseri estote et lugete (Jac. IV, 9), quos utique aeternae morti gratia Dei exemptos, nullaque veritatis ignorantia tenebratos libere confitemur. Verum repugnare tibi sensa et dicta tua quisquis non advertit, intellectu caret. Nam supra dixeras inesse illis bea titudinis, felicitatis et veritatis notionem, scientiam et desiderium. Item ubi ignoretur veritas, ibi nullam vitam. Si impii in illo igne sedem tantum habituri, 115.1362B| non et poenam passuri sunt, quomodo nullam vitam habebunt? sed Veritas clamat habituros illic impios vitam, sed poenalem.

DEF. LX, CAP. 18, T. ET SECT. 1.

 Θ Dicis: Errorem praedestinationis ex liberalium disciplinarum ignorantia, et Graecarum litterarum inscitia ortam esse.
 + Respondemus: Non esse errorem, sed veritatem praedestinationis geminae a Patribus approbatam tantopere ac praedicatam eosque perfectam earumdem scientiam habuisse nullatenus dubitamus, teque potius tantillula earum scientiola ultra vires tuas tumuisse atque in tantas blasphemias impie prorupisse.

DEF. LXI, CAP. 18, SECT. 1. 115.1362C|

 Θ Dicis: Eas Dei sapientiam suas comites investigatricesque fieri voluisse.
 + Respondemus: Nullo comite Dei sapientiam indiguisse, nec per eas se investigari. Sed per Spiritum suum de quo ipse promittit: Cum venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem (Joan. XVI, 13); quod absque contradictione in prophetis pastoribus, in apostolis piscatoribus litterarum insciis comprobatur, dicente Apostolo: Nam cum non cognovisset mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes (I Cor. I, 21). Et evangelista: Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9). Et item Apostolo: Evangelium 115.1362D| quod praedicatum est a me, non est secundum hominem; neque enim ab homine accepi illud, neque didici, sed per revelationem Jesu Christi (Gal. I, 11, 12).

DEF. LXII, CAP. 18, SECT. 3.

 Θ Dicis: Praedestinationem, et praedefinitionem nihil aliud esse quam praevisionem.
 + Respondemus: Falsum esse: multa quippe praevidentur quae nec praedestinantur nec praedefiniuntur.

DEF. LXIII, CAP. 18, SECT. 4.

 Θ Dicis: Deum nec praevidisse nec praedestinasse mortem et poenas, quia nihil sunt.
 + Respondemus: Deum et praevidisse et praedestinasse mortem et poenas, qui peccaturum hominem 115.1363A| praevidens, ei ne peccaret interdixit, et si peccaret moriturum illum praedixit.

DEF. LXIV, CAP. 18, SECT. 7.

 Θ Dicis: Dei sapientiam praedestinasse in suis legibus modos ultra quos impiorum malitia progredi non possit, nec sini alicujus malitiam in infinitum, prout velit, extendi, divinis legibus progrediendi modum imponentibus.
 + Respondemus: Verum esse, dicente beato Job: Constituisti terminos ejus qui praeteriri non poterunt (Job XIV, 5): Quae sententia tua nobiscum potius quam tecum agit, vis enim hanc esse poenam peccatoribus, quando non tantum peccare sinuntur quantum volunt. Si ergo haec illis poena est, a quo, quaeso, est, nisi ab illo a quo praedestinati sunt modi, ultra 115.1363B| quos impiorum malitia progredi non possit. Si, inquam, divinis legibus progrediendi modum imponentibus, non sinitur alicujus malitia in infinitum, prout velit extendi, et haec poena est, a quo, rogo, nisi ab illo cujus legibus coercetur? Fatere igitur hanc cohibitionem poenalem illis a Deo impositam, ac per hoc absque contradictione ab ipso esse poenam.

DEF. LXV, CAP. 18, SECT. 7.

 Θ Dicis: Nihil appetere impiorum omnium, et diaboli nequitiam, nisi ab eo qui est summa essentia, recedere, in tantum ut eorum natura, si lex divina sineret, in nihilum rediret.
 + Respondemus: Mirari nos disputatorem argutissimum, ut qui prius dixeras insitum cuique naturaliter 115.1363C| beatitudinis appetitum, eamque omnes appetere, nunc e contrario asseras nihil eos appetere nisi ab eo qui est summa essentia recedere: cum summa essentia ipsa sit indubitanter beatitudo sempiterna. Item qui ante dixeras nullam naturam perire, nunc asseris naturam, si lex divina sineret, in nihilum redire.

DEF. LXVI, CAP. 18, SECT. 8.

 Θ Dicis: Invitos Deo servire impios, non naturam, quam in eis fecit, et in eis non punit, sed malam voluntatem, quam in eis non fecit, et in eis punit; in eo quod ei inviti serviunt, puniri in seipsis sua poena.
 + Respondemus: Utrumque, et naturam scilicet et voluntatem impiorum Deo invite servire justeque 115.1363D| puniri, non a seipsis sua poena, sed ab illo, cujus est potestas justa. Verum te his dictis plurimum impugnas, qui supra nullum vel ad bonum vel ad malum compelli astruxeras.

DEF. LXVII, CAP. 18, SECT. 8.

 Θ Dicis: De qua poena quos juste non liberet, ad eam illos quodammodo praeparet dum eos ad eam se ipsos praeparare permittat.
 + Respondemus: Id Patres nunquam tali locutione dictum sensisse, quin imo et praeparare seipsos ad poenam inique vivendo, et in iniquitate perseverando; et Deum vel praeparare, vel praedestinare, illos justissime judicando.

DEF. LXVIII, CAP. 19, SECT. 1. 115.1364A|

 Θ Dicis: Ignem aeternum istum ipsum quartum mundi elementum.
 + Respondemus: Alium potius multo videri, quoniam et qualitatis diversae sint.

DEF. LXIX, CAP. 19, SECT. 1.

 Θ Dicis: In eo corpora sanctorum in aetheream mutari qualitatem, impiorum vero in aeream qualitatem transitura.
 + Respondemus: Sanctorum corpora nequaquam vel in illo igne, vel absque ipso in aetheream mutari qualitatem, sed in veritate propriae carnis atque membrorum quamlibet glorificatae mansura, atque in aeternum victura; impiorum vero corpora nullam 115.1364B| omnino immutationem habitura praeter immortalitatem, qua jam corrumpi per mortem atque deficere nunquam possint.

DEF. LXX, CAP. 19, SECT. 3.

 Θ Dicis: In eodem igne naturarum intra se mirabile perfici gaudium, malarum vero voluntatem ineffabile tormentum.
 + Respondemus: Nullum illic gaudium naturarum, ubi, testante Domino, fletus erit et stridor dentium, teque ipsum validissime impugnare, qui ante dixeras miseriam nullam esse, nisi mortem aeternam, aeternam mortem veritatis ignorantiam: et ubi ignoretur veritas, ibi nullam vitam. Quod, quaeso, gaudium illis irrogas quibus aeternam mortem, miseriam, veritatis ignorantiam, nullamque vitam inesse 115.1364C| docueras?

DEF. LXXI, CAP. 19, SECT. 3.

 Θ Dicis: Impiorum angelorum et hominum corpora pulchritudinem et naturalem incolumitatem habitura et refulsura.
 + Respondemus: Dicere Scripturam: Ubi nullus ordo et sempiternus horror inhabitat (Job 10, 22).

DEF. LXXII, CAP. 19, SECT. 3.

 Θ Dicis: Excepta beatitudine qua privabuntur, nullam habere poenam.
 + Respondemus: Eos et animarum et corporum aeternos perpeti cruciatus.

DEF. LXXIII, CAP. 19, SECT. 3.

 115.1364D| Θ Dicis: Infelicium animarum intentionem de corporibus suis aeternas pati aerumnas.
 + Respondemus: Nullatenus nos videre quamobrem infelices homines, quibus ante gaudium contulisti; vel quas aerumnas de corporibus suis patiantur, quibus integritatem, pulchritudinem, incolumitatem fulgoremque dedisti.

DEF. LXXIV, CAP. 19, SECT. 3.

 Θ Dicis: Ipsum ignem omnibus corporibus fieri gloriam
 + Respondemus: Nullam prorsus fieri gloriam . . . . . verum interminabile tormentum.

DEF. LXXV, EPIL. SECT. 2.

 Θ Dicis: Praedestinasse Deum impios ad interitum 115.1365A| aut interitum impiis, id est, ante saecula definisse certum numerum eorum qui in sua impietate interituri essent.
 + Respondemus: Id nos amplecti atque fateri, explosa tamen tergiversatione tua, qua aliud quam sonet intelligis.

DEF. LXXVI, EPIL. SECT. 2.

 Θ Dicis: Non in eis Deum quod fecerat pumturum, sed in eis quod non fecerat puniri relicturum.
 (Quae supersunt, responsio scilicet ad hanc definitionem, cum ultima definitione, desunt in manuscripto bibliothecae Jac. Aug. Thuani, sed responsionem 115.1366A| vide ad Epilogum, n. 6.--Definitio ultima in Hincmaro habetur de Praedest., c. 31, pag. 232, unde hic reposita.)

DEF. LXXVII ET ULT., EPIL. SECT. 3.

 Θ Dicis: Anathematizare te eos qui geminam praedestinationem dicunt, aut praedestinationes pluraliter efferum.
 + Respondemus: Tibi potius convenire, qui veritatem judiciorum Dei tantisper impugnas, fidem dictorum veracium negas, sensa Patrum per omnia reverendorum fidelissima depravas, et ea insuper novus falsitatum inventor enuntias, quae nullus ante hac dixisse vel scripsisse ullatenus reperitur.