Migne Patrologia Latina Tomus 89
PRAEFATIO AD MAXIMAM ABBATISSAM.
(0237C)
Metrica tirones nunc promant carmina castoS
Et laudem capiat quadrato carmine VirgO
Trinus in arce Deus, qui pollens saecla creaviT
Regnator mundi, regnans in sedibus altiS
Indigno conferre mihi dignetur in aethrA
Gum sanctis requiem, quos laudo versibus isthinC
Arbiter altithronus, qui servat sceptra supernA
Tradidit his coeli per sudum scandere limeN
Inter sanctorum cuneos, qui laude perennI
Rite glorificant moderantem regna tonanteM
Omnitenens Dominus, mundi formator et auctoR
Nobis pauperibus confer suffragia certA
Et ne concedas trudendos hostibus isthinC
Sed magis exiguos defendens dextera tangaT
Ne praedo pellax coelorum claudere limeN
Vel sanctos valeat noxarum fallere scenA
Ne fur strophosus Joveam detrudat in atraM
Conditor a summo quos Christus servat olympO
(0238C)Pastor ovile tuens, ne possit rabula raptoR
Regalis vastans caulas bis dicere puppuP
Omnia sed custos defendat ovilia jam nunC
Maxima praecipuum quae gestas numine nomeN
Addere praesidium, mater, dignare precatU
Nam tu perpetuum prompsisti lumine lumeN
Titan quem clamant sacro spiramine VateS
Cujus per mundum jubar alto splendet ab axE
Atque polos pariter replet vibramine fulmeN
Rex regum et princeps populorum dictus ab aevO
Magnus de magno, de rerum regmine rectoR
Illum nec terrae, nec possunt cingere coelI
Nec mare navigerum spumoso gurgite vallaT
Aut zonae mundi, quae stipant aethera celsA
Clarorum vitam, qui castis moribus isthiC
Auxiliante Deo, vernabant flore perennI
Sanctis aggrediar studiis edicere paupeR
Tanta tamen digne si pauper praemia prodaT
Omnia cum nullus verbis explanet apertE
Sotsac animract Namorp Cnunsenorita cirteM
INCIPIT LIBER.
(0239A)
Omnipotens genitor, mundum ditione gubernans,
Lucida stelligeri qui condis culmina coeli,
Nec non telluris formas fundamina verbo,
Pallida purpureo pingis qui flore vireta,
Sic quoque fluctivagi refrenas caerula ponti,
Mergere ne valeant terrarum littora lymphis,
Sed tumidos frangant fluctus obstacula rupis;
Arvorum gelido qui cultus fonte rigabis,
Et segetum glumas nimbosis imbribus auges,
Qui latebras mundi geminato sidere demis,
Nempe diem Titan, et noctem Cynthia comit;
Piscibus aequoreos qui campos pinguibus ornas,
Squamigeras formans in glauco gurgite turmas,
(0239B)Limpida praepetibus sic comples aera catervis,
Garrula quae rostris resonantes cantica pipant,
Atque creatorem diversa voce fatentur,
Da pius auxilium, clemens, ut carmine possim
Inclyta sanctorum modulari gesta priorum;
Ut prius et prosa laudabat littera castos,
Si modo heroicam stipulentur carmina laudem.
Ut fasti seriem memini dixisse priorem
Et dudum prompsit voto spondente libellus.
Non rogo ruricolas versus, et commata Musas,
Nec peto Castalidas metrorum cantica nymphas
Quas dicunt Helicona jugum servare supernum,
Nec precor ut Phoebus linguam sermone loquacem
Dedat, quem Delo peperit Latona creatrix.
Versibus infandis nam nunquam dicere dignor,
(0239C)Ut quondam argutus fertur dixisse poeta:
Scandite nunc Helicona Deae, cantusque movete,
Sed potius nitar precibus pulsare Tonantem,
Qui nobis placidi confert oracula verbi,
Verbum de verbo peto, hoc Psalmista canebat,
Corde Patris genitum, quod Proles unica constat,
Quo Pater omnipotens per mundum cuncta creavit
Sic Patris et Prolis dignetur Spiritus almus
Auxilium fragili clementer dedere servo.
Est namque in Deitate manens substantia simplex,
In deitate manet quoque subsistentia triplex,
Proprietas ergo credatur nomine trino,
Majestas vero dicatur nomine simplo.
Namque fides cogit personas credere ternas.
Sed natura Dei, coeli praeclara creatrix,
(0239D)Omnia regnando dispensat saecula simplex,
En promissa novo scribantur carmina versu
Garrula virgineas depromat pagina laudes,
Colaque cum pedibus pergant et commata ternis,
Dactylus excepto decurrat fine metrorum
Spondaei quintam contemnat syllaba partem:
Ultima sic trochei concludat littera versum,
Extremus jugiter qui gaudet calce teneri.
Sic ternis pedibus properent epigrammata metri,
Nec tibi difficile prorsus quidquam arbitror esse,
Qui crebris vicibus naturae jura relaxas,
Nam nobis rudibus veterum monumenta librorum
Vocibus humanis fantem testantur asellam,
Garrula quae pridem bombosa fauce rudebat,
(0240A)Devotaturus populum cum pergere vates
Vellet, et insontem verborum sternere telis.
Plus igitur conferre mihi te posse fatebor;
Quin me terrenam dignaris condere formam,
Et brutum inspiras vitali flamine pectus;
Qui corda ingeniis ornas, et labra loquelis,
Nequidquam ut nullus sermonum plectra resolvat,
Sed fidibus citharae moduletur carmina Christo:
Si vero quisquam chordarum respuit odas,
Et potiora cupit, quam pulset pectine chordas,
Quis Psalmista pius psallebat cantibus olim,
Ac mentem magno gestit modulamine pasci,
Et cantu gracili refugit contentus adesse,
Maxima millenis auscultans organa flabris,
Mulceat auditum ventosis follibus iste,
(0240B)Quamlibet auratis fulgescant caetera capsis.
Quis poterit digne rerum mysteria nosse,
Aut abstrusa Dei gnaro cognoscere sensu?
Torridus altaris ni sumptus forcipe carbo,
Calculus aut ardens emundet spurca labella,
Quo cherubin quondam purgavit labra prophetae,
Ut merito deinceps coelesti famine flagrans
Egregius doctor verbi claustella resolvat,
Et noxas populi Scripturae torribus urat,
Quatenus ad Christum convertat dogmate plures,
Ruricolas mutans ad coeli regna phalanges.
Humani generis triplex distantia fertur,
Quae modo per mundum triquadro cardine degit,
Et studet in terris mercari regna tonantis.
Denique nonnullos sortitur vita jugalis,
(0240C)Qui recte vivunt concessa lege Tororum
Et praecepta Dei toto conamine mentis
Conservare student thalami sub jure manentes.
Post haec castorum gradus alter, et ordo secundus
Subsequitur: nupti, qui jam connubia spernunt,
Ac indulta sibi scindunt retinacula luxus,
Lurida linquentes spurcae consortia carnis,
Ut castis proprium conservent moribus aevum,
Dum connexa prius thalamorum vincula rumpunt.
Tertia virgineis fulgescit vita lucernis,
Cujus praecellit praefatos infula ritus.
Mundani luxus calcans ludibria falsa
Virginitas summo virtutum vertice floret,
Dum soror angelicae constet castissima vitae:
In qua non regnat fallax petulantia saecli,
(0240D)Sed potius certat carnem frenare rebellem
Spiritus, ut terras possit compescere noxas,
Et facinus scelerum superans explodat inorme,
Quae plerumque solent ferratas vincere mentes,
Quamlibet existant praedurae cotis adinstar.
His igitur gradibus pandit regnator Olympi
Aulae coelestis valvas et limina vitae,
Quos numero supra ternos jam diximus ante.
His quoque fecundo largitur semine fruges,
Quas pia perpetui praedixit gloria regni,
Gliscere sulcati per squalida jugera ruris,
Sanctis centenos meritorum jure maniplos,
Virginibus jugiter fecunda sorte spopondit,
Qui falsas mundi contemnunt pectore pompas,
(0241A)Fetida calcantes spurcae contagia carnis.
At vero decies senas de cespite ruris
Fruges deprompsit coelorum gloria Christus,
Quos proprie casti carpunt de rure maniplos,
Qui modo disrumpunt connubia nexa tororum,
Et demunt proprias devota mente latebras,
Mundanae licita spernentes gaudia pompae.
Sic demum decies metens ex aequore garbas,
Ternas accipiet, qui vincla jugalia nectit,
Nec penitus calcat licitae commercia vitae,
Sed magis in mundo sobolem generare nepotum,
Progeniemque libens exoptat gignere stirpis.
Quapropter cuncti quos flammat cura pudoris
Et quorum integritatis amor praecordia pungit,
Spiritus ac castae conjungant foedera carnis,
(0241B)Dum divina docet duplam sententia vitam.
Corporeis nam anima praefertur gestibus alma,
Idcirco jugiter mentis monarchia regnet,
Ut non insultent animam phantasmata carnis,
Nec vincat dominam stolido vernacula gestu,
Aut unquam regnet contemptu serva superbo.
Nunc igitur raros decerpant carmina flores,
E quis virgineas valeant fabricare coronas;
Quid plus coelicolas juvat in certamine nostro
Quam integritatis amor regnans in pectore puro?
Namque pudicitiae superos praeconia pascunt
Cui licet in terris stirpis generamina surgant,
Attamen in coelis virtutum culmina scandit.
Virginitas castam servans sine crimine carnem,
Caetera virtutum vincit praeconia laude,
(0241C)Spiritus altithroni templum sibi vindicat almus.
Taliter immunis flagrat si corde voluntas,
Sanctus apostolicae cecinit dum sermo loquelae:
Nescitis quod templa dei sint ilia vestra.
Spiritus in vobis habitat jam jure tonantis,
Quae temerare nefas est, et maculare piaclum.
Virginitas fulget lucens, ut gemma coronae,
Quae caput aeterni praecingit stemmate regis;
Haec calcat pedibus spurcae consortia vitae,
Funditus exstirpans petulantis gaudia carnis.
Auri materiam fulvi, obryzumque metallum
Ex quibus ornatur praesentis machina mundi,
Glarea de gremio producit sordida terrae.
Sic casta integritas auri flaventis imago
(0241D)Gignitur e spurca terreni carne parentis.
Ut rosa puniceo tincturas murice cunctas
Coccineosque simul praecellit rubra colores.
Pallida purpureas ut gignit glarea gemmas,
Pulverulenta tegit quas spurci glebula ruris.
Ut flos flavescens scandit de cortice corni
Tempore vernali, dum promit germina tellus.
Dactylus tu dulcis frondenti vertice palmae
Truditur et sicco praestabit stipite prolem
Unio de concha ut ponti sordente nitescens
Nascitur, et proprio matrem praecellit honore.
Squalidus ut sablo spreti sub cespite ruris,
Bractea flaventis depromit fila metalli.
Ut bino sena claudam paradigmata versu,
Sic sacra virginitas coelorum grata colonis.
(0242A)Corpore de spureo sumit primordia vitae.
Vinea frugiferis ut constat gloria campis,
Pampinus immensos dum gignit palmite botros,
Vinitor et spoliat frondentes falcibus antes.
Sidera praeclaro cedunt ut lumine solis,
Lustrat dum terras obliquo tramite Titan,
Cuncta supernorum convincens astra polorum;
Sic quoque virginitas quae sanctos inclyta comit,
Omnia sanctorum transcendit praemia supplex.
Integritas quoque virtutum regina vocatur,
Jungitur angelicis cum casta sponte maniplis;
Haec, inquam, virtus coelesti munere pollens,
Aurea flammigeris praestat crepundia gemmis.
Virginitas fulget veluti rubra purpura regum,
Qua regnatores funguntur jure togati;
(0242B)Integritas animae regnans in corpore casto
Flos est virgineus, qui nescit damna senectae,
Nec cadit in terram ceu fronde ligustra fatiscunt.
Cernite fecundis ut vernent lilia sulcis,
Et rosa sanguineo per dumos flore rubescat.
Ex quibus ornatus qui vincit forte palaestris,
Accipit in circo, victor certamine, serta.
Haud secus integritas, devicta carne rebelli,
Atque nefandorum prostratis strage catervis,
Pulchras gestabit, Christo regnante, coronas.
Quamvis integritus ornetur laude metrorum,
Atque pudicorum crebrescat vita per aevum;
Non tamen aeterno fraudantur munere Christi,
Qui concessa colunt licitae connubia vitae.
Non ergo argenti squalescit spreta libella,
(0242C)Uncia bis senis quam pensat lancibus aequa,
Quamvis auratis praecellat fibula bullis,
Amplius aut certe flavescant petala fulva.
Nec laterna tibi vilescat vitrea, Virgo,
Tergore vel raso, et lignis compacta salignis,
Seu membranarum tenui velamine facta.
Quamlibet aerata praecellat forte lucerna
Aut furvas lichnus illustrans luce latebras.
Pallida nec lunae spernantur lumina noctu,
Caerula dum fuscat tenebris nox saecula furvis
Plus licet ex centro Titan vibramina fundat,
Cum nimbi fugiunt, et fervet torridus aether.
Nec putei laticem spernendum ducimus altum,
Antlia quem sursum solet exantlare cisternis,
(0242D)Quamvis praecipua praecellant flumina fontis,
Frigida quem gelidis progignit glarea lymphis.
Mergula nec penitus nigris contemnitur alis,
Ingluviem ventris squamosis piscibus implens,
Garrulus aut etiam vilescit gracculus ater,
Qui segetum glumas, et laeti cespites occas
Depopulare studet, carpens de messe maniplos,
Quanquam versicolor flavescat penna pavonis,
Et teretes rutilent plus rubro murice cycli,
Cujus formosa species et fulva venustas,
Omnia fabrorum porro molimina vincit.
Sic caro, mirandum fatu, putrescere nescit,
Ut referunt nobis veterum documenta virorum;
Quod signum, et species est virginitatis amandae,
Quae calcare solet devota mente nefandas
(0243A)Spurcitias mundi spreta putredine carnis.
Punica neu granis temnuntur mala rotundis,
Quae circum simplo cortex velamine cingit,
Quanquam palmeti praecedant dulcia poma,
Nectaris, et mellis mulsos imitantia gustus.
Sic, inquam, integritas fama veneretur in aevum,
Ut tamen electos, qui nectunt foedera nuptis,
Et juste vivunt castorum jure tororum,
Carpere non cupiat strophoso pagina rictu;
Praesertim antiquae cum narret littera legis,
Illustrem patres vitam duxisse priores,
Qui ventura Dei prompserunt Flamine sancto
Dona salutaris, dum Christus saecla beavit.
Elias vates, quem tetra volumina Regum
Insignem memorant virtutum tenuia fretum,
(0243B)Virgo sacer, fuerat fama per saecula notus.
Flumina qua propter terris miracula gessit,
Atque arcana Dei verbis oracula prompsit,
Quae series libri promulgat famine claro.
Nam geminos quondam, coelesti fulmine fretus,
Jusserat arsuros flammas perferre focorum,
Pentecotarchos, atque viros ad funera centum
Truserat implentes pariter praecepta tyranni.
Quique, quater denis et binis mensibus actis,
Astriferum clausit quadrato cardine coelum,
Aridus ut nullis roraret nubibus aether,
Atque negarentur latices morientibus herbis,
Nec sitiens pratum caperet nutrimina lymphae.
Tunc iterum nutu nimborum obstacula rupit,
Ut fluerent imbres uberim ex aethere furvo,
(0243C)Glisceret et rursus fecundo germine tellus,
Pabula densa ferens vulgo vernantibus arvis.
Arbiter aeternus quem jussit scandere bigis
Aurea coelorum penetrantem culmina vatem,
Sospes qui nunquam sensit discrimina mortis,
Caetera per mundum ceu gessit turba parentum,
Atque futurorum gestura est turba nepotum,
Sed manet in templis paradisi hactenus heros.
Eliam colit, ut superis in sedibus Henoch,
Quem rapuit quondam divina potentia coeli,
Lurida ne mundi pateretur damna nefandi.
Idcirco simul ad belli certamina cruda
Contra antechristum gestant vexilla Tonantis.
Omnia de nigris consurgent corpora bustis
(0243D)Clausae per campos et tumbae sponte patescunt,
Dum salpix crepat, et clangit vox clara tubarum,
Adventante Deo, qui cunctis praemia pensat,
Seu pia perfectis, seu certe saeva profanis
Sic quoque famosis decoravit saecula signis
Virgineo flagrans Eliseus flore propheta.
Aurea hunc bombis nascentem bacula vatem
Signavit, quoniam destruxit sacra deorum,
Munere quem duplo ditabat Spiritus almus,
Lauta supernarum qui confert munia rerum,
Singula per sanctas cumulans charismata mentes.
Excitat horrenda constrictum morte cadaver,
Quamvis jam lethi sopitus sorte fuisset;
Ast pueros stolidos, sanctum qui carpere vatem
Et laniare student bombosa voce frementes
(0244A)Tradidit ursorum mandendos rictibus ultro,
Calvitiem capitis scurrarum more loquentes.
Sic Deus horrifera sanctos ulciscitur ira,
Et merito plectit peccantes verbere saevo.
Jeremias bino pollebat munere clarus,
Quamlibet innumeris esset ditissimus heros
Virtutum donis, quas Christi gratia confert.
Sed tamen, ut dixi, duo maxima munia constant:
Hunc pia virginitas ornabat flore pudoris
Integris totum servantem legibus aevum;
Atque superna Dei vatem praesagmina ditem,
Coelitus implebant, ut nosset clausa latebris,
Et reserare poli posset penetralia sensu.
Quem Deus ex uteri sacravit matrice mundum
Ante praesentis quam nosset lumina vitae,
(0244B)Ut foret affatim promens oracula vatis.
De quo coelestis fatur sententia Patris
Quod dudum, quam nascatur de viscere matris,
Sanctificaretur praestanti munere virgo.
Mittitur interea mox vaticinare propheta,
Daemonis ut regnum nec non et sceptra tyranni
Diruat in mundo, fretus virtute Tonantis,
Et regnum coeli, destructa fraude maligni,
Aedificet, plantetque restaurans sceptra polorum.
Conspicit et geminas vernanti culmine [ Bodl., vimine virgas]
Quae signant spectem populorum forte duorum;
Necnon et totidem corbes ex ordine cernit:
Sed tamen aequiparans interpretatio plebes
(0244C)Protendit [ Bodl., Portendit] geminas per sacramenta vetustas.
Scriptorum veterum liquido monumenta testantur
Quod Daniel semper virgo floresceret almus,
Qui nobis normam sacratae virginitatis
Imbuit, et speculum vitae monstravit alumnis.
Certius idcirco promulgat tempora Christi
Omnibus antiquis praesaga voce prophetis,
Annorum numeros explanans ordine recto,
Nuntiat in mundo nostri cunabula regis,
Nam quadringentis annorum cursibus, atque
Bis novem scribens actatum lustra fuisse,
Donec prodiret Christus regnator in orbem.
Porro disseruit verax sermone futura,
Quatuor in mundo regnorum surgere sceptra,
(0244D)Ut prius in strato truculentus imaginis altae
Diversis vidit jam praesagire metallis.
Denique frondoso regnator stipite robur
Imperio fretus vidit de cespite crescens,
Cujus tangebant praecelsa cacumina nimbos,
Et sub qua volucrum turmae, et genus omne ferarum,
Dulcia de ramis carpunt alimenta ciborum,
Arbore sed procera signatum jure tyrannum.
Mox intellexit praesago pectore vates,
Cujus coelestis contrivit sceptra potestas,
Tempora torquerent donec septena superbum,
Ut merito fugiens dumosis saltibus erret.
Et dum despexit terrentis flagra Tonantis,
Squalidus hirsutus peteret myrteta luporum,
Quadripedum socius factus sine mente tyrannus
(0245A)Hic quoque destruxit Belis delubra nefandi,
Flaminibus scelerum mortis discrimina passis,
Atque sacerdotes populo sub fraude sacelli
Fallentes pariter multavit morte cruenta.
Tempore sic alio, vincens virtute draconem,
Horrendis atram jactabat faucibus offam,
Dum glutit piceam crudelis bestia massam,
Illico rumpuntur multatae viscera belvae.
Hunc Deus horrenda semper tutatur ab ira,
Quamlibet expertus toleret tormenta malorum.
Denique non trepidat, fretus coelestibus armis,
Saevos belvarum victus, morsusque leonum,
Quamvis inclusus saevis tortoribus esset,
Egregius vates foveam retrusus in atram.
Virginitas castum sic servat semper amicum,
(0245B)Tetrica contemnens millenis damna periclis.
Sic quoque virgineis redolentes floribus olim
Tres pueri pariter servarunt jura pudoris,
Aurea spernentes stolidi simulacra tyranni.
Qui turmas vulgi surdum mutumque metallum
Imperio terrente jubet venerarier omnes,
Cum tuba raucisonis reboat clangoribus alte,
Fistula cum citharis reclamans aethera pulsat,
Sambuca salpicibus respondet musica crebris.
Ut genibus flexis et curvo poplite plebes
Aurea per campos orarent idola regis.
Sed tamen Hebraea spernens ludibria pubes
Cernua non flectit simulacris colla nefandis:
Impius idcirco fornacis torre minatur,
Puberibus castis ut cultum suggerat ardor,
(0245C)Dum furibunda pios nodarent vincla lacertos.
Extemplo nexus combussit flamma feroces,
Sed sacra sanctorum non quibat membra cremare,
O mirum dictu! pueros quod flamma camini,
Torribus innocuis diro sub carcere coxit.
Verum virginitas sprevit tormenta rogorum,
Scintillante fide dum fervent corda virorum,
Angelus ignicomis nam sanctus scandit ab astris,
Torrida cum gelidis sedans incendia flabris,
Carbonumque globos exstinguens imbre superno.
Sed priscos tantum cur patres pagina prodat,
Limpida quos celebrant veterum monumenta librorum,
Cum rudis antiquam praecellat gratia legem,
Salvator clemens qua saecula cuncta beavit?
(0245D)Virginibus vates tum primo exempla Joannis
Edidit affatim sacro Spiramine plenus,
Qui Dominum obtrusus sensit genitricis ab alvo,
Pignus coelorum terris gestante Maria.
Hic erat in saltu silvestria pabula mellis
Atque locustarum mandens corpuscula frugi,
Caetera nectareae contempsit fercula pompae.
Hunc Gabriel Patri sanctus praedixerat ante,
Dextris altaris promens oracula vati,
Thuribulum aurato cum ferret sorte sacello.
Sed cum forte foret felix praecursor adultus,
Atque prophetali jam maturesceret aevo,
Praedicat adventum Christi paranymphus in orbe,
Plures convertens sacro sermone catervas.
(0246A)Namque salutiferum mundus Baptista Tonantem
Diluit aequoreis mergens in gurgite lymphis.
Accipit inde latex mox munera sacra salutis
Plurima quadratum quae nunc sparguntur in orbem,
Dum populi passim baptismi dona capessunt.
Sic fulsit felix virgo Baptista Joannes,
Nuntius et Domini dictus praecursor in aevum.
Quem genuit sero patris veneranda propago,
Quamvis fecundo caruisset corpore mater,
Jam dudum et sterili matrix algesceret alvo.
Nullus erat potior muliebri viscere natus
Ni medicus mundi, proles generata Tonantis;
Idcirco mundus mundum sine labe piacli
Abluit, et laticis Christum sub flumine tinxit,
Humida fluctivagis sacrantem caerula ponti
(0246B)Fontibus et vitreis donantem munera partus,
Dum vetuli redeunt iterum ad cunabula vitae.
Tunc linquente Deo torrentum marmora glauca,
Ac ripas lustrante piis cum passibus amnis,
Alta supernorum patuerunt claustra polorum;
Aethera celsa tonant dum fatur rector Olympi,
Compellans sobolem verbo currente per aethram
Hic est ecce meus dilectus filius, infit,
Quem mihi complacuit totum regnare per orbem.
Coelitus ad Christum descendit Spiritus almus,
Praepetis adveniens jam per simulacra columbae:
Haec avis idcirco confertur Flamine sacro,
Sola caret quoniam crudelis felle veneni,
Caetera quo ringens stomachatur turma volucrum,
Mitia sed gestat candescens ilia praepes.
(0246C)Plurima pro Christo patiens tormenta prophetes
Carceris illuviem et furvas sine luce latebras
Pertulit, atrocis damnans connubia regis,
Qui consanguinei disrupit foedera fratris,
Germani thalamum incestans sine jure tororum.
Acriter idcirco compescit voce tyrannum,
Non metuens furibunda necis tormenta nefandae.
Protinus effuso rubuerunt sanguine lances,
Dum caput abscissum populi ad convivia vectant,
Quod regina ferox per natam fraude poposcit,
Scenica virgineo monstrantem ludicra saltu.
Sic igitur Christum signavit sanguinis ostro,
Horrendum mundi medicantem vulnere vulnus,
Dum crucis in patulo suspensum stipite poenas
Cogeret insontem violentia ferre reorum.
(0246D)Sic tamen optatam senserunt saecla salutem
Dum Deus ad vagas Erebi descenderet umbras,
Ferrea vectiferae fracturus limina valvae,
Aerea portarum quassavit claustra tetrarum;
Ut Psalmista prius praesaga voce canebat,
Passurum mundi promens in calce Tonantem.
Promere nunc nitar sacrum sermone Joannem,
Qui fuit accubitor Christo gratissimus almo,
Pectore de sacro sorbebat flumina doctor,
Imbribus aeternis sitiens ingurgitat alvum;
Florida qui castae servavit tempora vitae,
Horrescens penitus falsae commercia carnis.
Plurimus idcirco devulgans semina famae,
Virtutum rumor latum crebrescit in orbem.
(0247A)Non igitur speciem per singula sermo retexit,
Sed genus explanat salebroso pagina versu.
Suscitat interea sopita cadavera letho,
Quae gelidae strictim nodabant vincula mortis,
Dedidit obtutum caecorum lumina tangens,
Claudos firmatis mox jussit pergere plantis;
Harmoniam surdi sumpserunt aure sonoram;
Nec non et muti solvebant labra loquelis;
Sanatis manibus concessit vivere mancos;
Atra venenorum non sensit damna nigrorum,
Quamvis lethiferos sorberet faucibus haustus.
Sic legimus prisco vulgatum tempore Saulum,
Imperiis procerum qui Christi dogmata tempsit,
Alma beatorum contorquens membra virorum,
Dum priscae voluit legis regnare latebras,
(0247B)Et Christo patrios veterum praeponere ritus.
Vertitur interea mutato nomine sanctus
Paulus apostolicae meruit praeconia famae,
Infula virgineo quem comit sacra pudore,
Quamvis jam dudum damnaret carcere tetro
Membra catervarum servantum foedera Christi.
Sic Deus excelsus qui mutat corda reorum,
Traxit ovem egregiam saeva de fauce luporum,
Qui plerumque tetros furva nigredine corvos
Vertit in albentes glauco sine felle columbas;
Dum sceleratorum clementer crimina laxat,
Candida virtutum concedens dona sacrarum.
Quem Pater ingeminans alta bis clamat ab arce,
Tunc ruit in faciem prostrato poplite Paulus,
Stipatus tenebris, et clari luminis expers,
(0247C)Quamvis caecatus sentiret damna pupillae:
Ast tamen e coelo vidit fulgescere Solem,
Pectora qui semper lustrabit luce serena.
Hic erat egregius doctor mundique magister,
Barbara convertens doctrinis agmina sacris.
Quadrupedis vituli Lucas formatus ad instar,
Lucida divino scripsit qui dogmata libro,
Septuaginta patrum scribens et nomina septem,
E quibus omnipotens regnorum gloria Christus
Gignitur, et nostrae sumpsit cunabula carnis.
Quem sacra virgineis ornabant serta coronis,
Quatuor et decies cum septem degeret annos,
Progeniem domini narrans ab origine prima,
Dum chaos abstrusum et torpens confusio rerum
(0247D)Tetrica terrificis texisset saecla latebris.
Thesaurosque poli reseraret clave paternos,
Donec quadrati praepollens conditor orbis,
Florida sub nimbis formasset saecla supernis.
Hic medicus dudum sanabat vulnera carnis,
Putrida fibrarum procurans ulcera fotu.
Uberius deinceps animarum crimina sontum,
Et scelerum facinus, quae mentis vulnera patrant,
Discipulus Pauli, Scripturae dogmati dempsit.
Denique post mortem sacratis ossibus ornat
Sedem Augustorum, qua nunc monarchia mundi
Post Romae imperium sub coeli culmine regnat.
Roma sacerdotem Clementem tempore prisco
Edidit, et merito cui dat clementia nomen;
Quem Deus aethrali ditavit gratia gratis,
(0248A)Dum se virgineo servaret munere mundum
Hoc genuit pignus coelestis semine verbi:
Et baptizandi tribuit cunabula sacra,
Petrus apostolicae qui culmen praesidet aedis.
Nam sacrum jugiter doctorem dogma docentem,
Atque superna Dei crebro praecepta serentem
Discipulus fidis devotus passibus aequat,
Contigit idcirco longaevos forte parentes,
Et proprios pariter germanos visere fratres,
Quos Petrus Christi clarus piscator in orbe
Retibus angelicis raptos ex aequore mundi
Secum felices ad coeli sidera vexit.
Tempore quo clarus fulsit regnator in orbe
Cui Constantinus censebant saecula nomen,
Sylvester Roma degebat praesul in urbe
(0248B)Sanctus apostolicae qui rexit culmina sedis.
Plurimaque hic fecit virtutum signa sacerdos,
Quae modo per mundum chartis inserta leguntur.
Denique squamigerum vinxit virtute draconem
Fortia ferratis constringens vincla catenis,
Qui prius e crypta funesto flamine spirans,
Romani regni vexabat jure catervas,
Dum contempserunt Christo famularier uni,
Natricis horrendi cultum praestare putantes:
Sed cum strinxisset belvam collaribus arctis,
Morbida pestiferi compescens flabra draconis,
Civibus exoritur mox exsultatio laetis,
Bestia delituit quae pridem saevire solebat.
Idcirco statim baptismi gratia fulgens
Coelitus illuxit Romanis arcibus ut sol.
(0248C)Hic Constantini curavit lurida membra,
Horrida leprosis explodens ulcera squamis,
Dum regnatorem Christi sub gurgite tinxit.
Quapropter Roma fregit delubra sacelli,
Prisca nefandorum contemnens fana deorum,
Et potiora rudis sectatur culmina templi,
Qua Salvatoris signata cruore coruscant,
Perpetuosque Dei produnt per saecla triumphos;
Sic mundum propriis ornabat moribus amplum,
Dum regem Romae correxit dogmate Christi
Porro conflictum gessit didascalus idem
Contra bis senos certantes arte magistros,
Qui pignus mundi fallaci voce negabant,
Dum Mediatoris spernebant dona vocantis,
(0248D)Lucida perpetuae qui pandit limina vitae.
Quapropter cunctos, fretus coelestibus armis,
Vicerat extemplo voti certamine compos,
Ac velut adversus frendentes ore molossos,
Frustra qui superas implent latratibus auras,
Ferrea Scripturae direxit spicula miles;
Dum consternati mox omnes terga dederunt,
Excepto Zambri, qui tunc, necromantia fretus,
Ignarum populum scrophesa fraude fefellit,
Dum magus in taurum pellax sine voce susurrat,
Corruit in terram quadrupes spiracula linquens,
Vastus dum vulgi clamor ferit aethera nimbi.
Sed tamen intrepidus Dominum Sylvester adorat,
Ut plebs quam Christus pretiosi sanguinis ostro
Reddidit immunem, sublata fraude maligni,
(0249A)Tetro haud fallatur falsi phantasmate Zambri
Mox igitur tauri prostratum morte cadaver
Suscitat exsertis absolvens vincula nodis,
Et mitem armento fecit succedere taurum.
Tum populi passim clamabant voce Tonantem,
Laudantes Dominum coeperunt dicere grates.
Hic fuit, ut fertur, comes integritatis adeptus,
Donec supremam claudebat tempore vitam.
Rex Constantinus quondam praesagia certa,
Atque futurarum rimatur somnia rerum,
Culcita dum plumis Augusti sterneret artus,
Cernens matronae rugosae forte figuram
Vidit in extasi deformem fronte vetusta,
Cernua quae graditur tremulis agitata lacertis.
Insuper hanc mortis jam sors multaret acerba,
(0249B)Imperat illustris regem sermone sacerdos
Sylvester Constantinum decrepita membra
Suscitet ut vetulae rursus cum sospite vita.
Tunc regis precibus surrexit bella puella,
Quam prius effigies turpabat torva senectae.
Et licet ante situm torperet morte cadaver,
Fit tamen extemplo formosa puerpera vultu:
Quam rex contemplatur ovans, cum stemmate comit,
Tempora praecingens auro flavente coronat,
Et peplo chlamydis nec non cycladibus ornat,
Ut regina gerat rubicunda crepundia collo.
Talis erat species formosae virginis alma.
Tunc Helena docens regem sermone futura,
Sic ait Augusto, depromens omnia somni:
(0249C)Haec tua semper erit, nam lethi calce carebit,
Ultima ni diris conflagrent saecula flammis.
Cumque toro foret Augustus perterritus alto,
Pallidus evigilat somni formidine captus.
Conglobat in coetum disertos arte sophistas,
Gymnica qui jactant ventoso dogmata fatu;
Quos rogat ut rerum sibi fata latentia solvant,
Quae dudum in stratis signant arcana futura.
Sed cum forte nihil stolido sermone referrent
Plurima sed falsis finxissent frivola verbis,
Tunc rex frugales jejunans castigat artus,
Atque dies septem declinat fercula pompae,
A Christo Domino poscens oracula pandi.
Nox ruit, et tetro mundum velamine vallat,
(0249D)Nec non et furvis terram complectitur alis,
Dum sopor in strato regales occupat artus.
Cui Sylvester ait, pandens mysteria rerum:
Femina, quam torva crevisti luce vetustam,
Quae tibi horrebat multum squalente senecta,
Urbs est quam vulgo Byzanti nomine dicunt;
Constantinopolis post haec vocitetur in aevum,
Nomine nempe tuo gestat per saecla triumphos.
In qua murorum praecelsa cacumina quondam,
Nunc prostrata solo veterascunt arce ruenti,
Moenia marcescunt, et propugnacula nutant,
Quae quassat caries, et frangit fessa vetustas.
Sed te conservare mea praecepta jubebo.
Cornipedis spina vectus per squalida rura,
Cuspide vexilli scrobem sulcare memento,
(0250A)Labara sic equitans per terram trudito dextra,
Quatuor infindens directo tramite sulcos,
Per quos, erectis castrorum turribus altis,
Moenia murorum restaures imbrice rubra,
In qua regnabit proles, prolesque nepotum,
Sicut regnabat patrum numerosa propago,
Quorum progenies et avi glomerantur avorum.
Jam fuit Hesperiae famosus laude sacerdos
Ambrosius, Christi complens praecepta benigni,
Spiritus et castae servavit foedera carnis,
Qui nomen gerit Ambrosiae de nectare ductum.
Hic tener in cunis quondam dum parvulus esset,
Magna futurarum gessit spectacula rerum;
Namque examen apum numerosis forte catervis
Contexit faciem pueri, mirabile fatu;
(0250B)Quae licet horrenda stiparent labra cohorte,
Non tamen infantis sensit discrimina corpus.
Sic crebris vicibus replebant ora jacentis,
Atque catervatim rursum remeare studebant.
Post haec aetherios repetentes agmine nimbos,
Visibus humanis certant abscedere porro.
Haec pater Ambrosii stupuit miracula cernens,
A quo sortitur nomen sic inclyta proles.
Hoc nempe examen quo sancti labra redundant,
Dulcia mulsorum portendit verba favorum,
E quibus affatim dulcescunt pectora plebis.
Lucida digessit venerandus opuscula doctor,
Cum ratione pia pandens ab origine prima,
Qualiter hunc mundum summi prudentia Patris
Tempora praesentem tunc per bis terna dierum
(0250C)Fecerit aeterno disponens saecula nutu.
Haec, inquam, docuit crebro sermone sacerdos,
Plures perducens ad coeli regna phalanges.
Garrula Martini nunc prodat littera laudem,
Quam celebrat totus quadrato cardine mundus.
Hunc Pater omnipotens nondum baptismate lotum
Nec balsamorum sacris chrismatibus unctum,
Tempora nocturno coelesti laude beavit,
Dum stipem mancis et peplum ferret egenis,
Christo devotus cum jam catechumenus esset.
Quis vero studeat, diserto famine fretus,
Omnia virtutum chartis describere signa,
Quanta Deus dederit devoto dona clienti?
Saepe salutifero correxit dogmate pagos,
Ut ritus vellent magis exstirpare nefandos,
(0250D)Atque creatorem regnantem credere Christum.
Nam paganorum destruxit fana profana,
Jure tyrannorum sternens delubra reorum:
Et mox antiqui confracta fraude sacelli
Fabricat Altithrono venerandus templa sacerdos.
Sic quoque famosam frondenti stipite pinum,
Qua proceres stolidi tunc thurificare solebant,
Heu scelus! in verubus torrentes exta bidentum.
Diruit, ut populum non fallat cultibus error.
Surgere ter fecit defuncta cadavera letho,
Tetrica terrentis disrumpens tartara mortis,
Nec non aegrotis impendens munia vitae.
Lurida debilium fomentat membra virorum.
Quamlibet expertus non esset vulnera ferri
(0251A)Unquam, nec rubro roraret sanguine martyr,
Aut etiam diris arsisset torribus ignis;
Attamen illustrem meruit confessio palmam,
Dum mens parta fuit mortis discrimina ferre.
Hic praesul jugiter permansit virgo perennis
Donec aetheriam miles migraret in aulam,
Angelicis vectus coeli ad convexa catervis.
Temporibus priscis venerandos Graecia patres
Edidit, ex quorum numero celeberrimus exstat
Gregorius felix, fama super aethera notus,
Quem Deus edocuit mundum servare pudorem
Corporis, et castae conjungere foedera mentis.
Tempore nam quodam geminas per somnia cernens
Virgineo vidit fulgentes flore puellas,
Quas ille aspiciens torvis obtutibus horret,
(0251B)Femineos quoniam non gestit cernere vultus.
Tum sanctum placidis compellant vocibus ambae:
Ne graviter juvenis devotas sperne puellas,
Neuque indignatus vultum contemne sororum,
Dum tibi perpetuo fratris copulamur amore.
Nam nobis mundum tribuisti in corde sacellum,
Quo jucundantes semper lactabimur ambae.
Frater, amicitia nunquam fraudabere nostra:
Altera virginitas fecundo flore vocatur;
Altera gestabit solers sapientia nomen.
Et sumus angelicis missae de sedibus isthuc,
Ut tecum maneant nostrae consortia vitae.
Basilius quondam doctorum maximus auctor
Condidit egregiam divino dogmate legem:
A qua processit libratae normula vitae,
(0251C)Vergere quae nullum laxat sub pondere saevo,
Trutinat electos, sed justa lance libelli,
Alternis vicibus [ Bodl., Vocibus alt.] reddens oracula sanctis,
Qualiter ornetur verax concordia fratrum,
Et justae jugiter fulgescant foedera mentis.
Nec non diserto digessit famine librum,
Prima creatarum pandentem semina rerum,
Qualiter aeternus plasmaret saecula rector,
Quoque potentatu quadratum conderet orbem,
Materiam mundi discernens ordine recto,
Aurea devexi dum format sidera coeli.
Hinc nobis oritur mundi nascentis origo,
Cuderet ut summus rerum molimina princeps,
(0251D)Hinc se virgineum prodit servasse pudorem,
Taliter affirmans perfecto famine praesul:
« Feminea praeceps cognovi corpora nunquam,
Nec tetigi penitus muliebres turpiter artus;
Non tamen immunis vocitabor nomine virgo. »
Edidit insignes tellus Memphitica patres,
Lucida perpetuae mercantes munera vitae.
E quorum numero pollebat sorte beata
Nomine famoso felix Antonius auctor,
Summa supernorum conquirens regna polorum.
Hic primus docuit cultores ordine [ Bold., accola] sanctos
Squalida per saltus peterent ut rura locorum,
In quis contemplativos decerpere fructus
Possent, et jugiter Domino famularier alto.
(0252A)Hic, inquam, monuit coelorum regna merentes,
Spernere delicias, et mundi linquere gazas,
Ardua sectari, nec non devexa cavere.
Dum calles gemini dispari tramite tendunt,
Unus in aetherios per coeli culmina campos,
Alter sic Erebum lustrat sine fine profundum.
Cujus clarificam qui malunt noscere vitam,
Qualibus in mundo signis effulserit almus,
Quoque modo spurcas curarit corpore clades,
Dira salutifero restaurans ulcera fotu,
Qualiter ut medicus populorum pestibus obstans
Morbida sanatis renovaret viscera fibris,
Non pigeat prorsus seriem spectasse libelli,
In quo scribuntur virtutes illius amplae.
Haud secus et Paulus signis super aethera notus,
(0252B)Omnibus et regnis quae lustrant lumina Phoebi,
Per deserta fuit quo non praestantior alter,
Tendit ad aeterna felix habitacula miles.
Hunc gener infidus strophoso fallere gestu
Maluit insontem, disrumpens foedera pacis:
Idcirco fugiens quaerit sub rupe latebras,
Donec tortoris saevi tormenta fatiscant,
Et rursus placido laetetur tempore mundus.
Quem nutrit in crypta palmeti dactylus arcta,
Et fruitur foliis pro aprico tegmine pepli.
Nam sitis ardorem demebat gurgite fontis.
Quem mox, ut genuit, telluris glarea glaucum
Rursus in obliquum la tices effuderat antrum,
Aliger tam praeceps gracili nutrimine farris
Paverat in specu palmae sub frondibus altis;
(0252C)Cui famulabantur spreta feritate leones,
Atque lupi rabidos jussit mitescere rictus.
Vixerat in terris, coelesti munere fretus,
Undecies denos, et tres feliciter annos,
Tunc demum, aethereis stipatus jure catervis,
Ivit ad aeterni castus consortia regni,
Percepturus in excelso nova gaudia victor.
Nec non, eximia virtutum gratia fretus,
Plurima patravit deserto signa stupenda
Hilarion felix famoso nomine dictus,
Quem praesens crebro mundus rumore celebrat.
Dum cupidus gestit normam aequiparare magistri,
Et simulare sui jam perpendicula patris.
Hic stricta corpus frenabat lege petulcum
(0252D)Torrida lascivae demens incendia carnis.
Quique titillantes sprevit primordia luxus,
Prima juventutis calcans ludicra severe
Claruit Aegypto, quod strictum carmine pando.
Nam gipsum, miseros quod dudum faucibus atris
Sorbuit indigenas, flammis combussit enorme,
Dum rogus ingenti lignorum fomite flagrans
Reptantem in prunas consumpsit torre chelydrum.
Denique cum pelagi montanis fluctibus olim
Aequora per vitreos bullirent turgida campos,
Priscaque turgescens non nosset littora pontus,
Caerula fluctivagis sed regnant molibus alta,
Dum proprias spernunt spumosis fluctibus oras,
Tunc omnes pariter glomerantes agmine denso,
Contra flustra senem sistebant turgida sanctum,
(0253A)Et fidum tremuli patronum rite rogabant,
Auxilium miseris ut ferret civibus ultro.
Ille crucis pingens pariter signacula sulcat,
Horridus in cumulum salsarum fluxus aquarum
Concrevit porro surgens ad sidera coeli,
Mox furibunda maris compressit caerula saevi.
Sic miles Christi frenabat marmora ponti,
Ut merito sancti non unquam fama fatiscat.
Sic quoque in Aegypto fertur vexisse Joannes,
Accola deserti, vitam sine crimine ducens.
Qui strictis proprium nodabat nexibus aevum,
Carnea lascivae vincens ergastula mentis,
Conservans geminum justo moderamine pondus,
Dum divina docet duplam sententia vitam,
Quam rector debet justa discernere lance,
(0253B)Atque gubernandum carnis cognoscere motum.
Hunc famosa rudem replebat gratia vatem,
Ut posset clausas rerum reserare latebras,
Clancula virginea pandens mysteria clave.
Tempore nam quodam per somnum femina sensit
Munere virtutum quam pleno praeditus esset,
Scilicet optatam dum sumpsit carne medelam,
Quamlibet ante gemens gestaret corde querelam.
Imperium mundo florens cum Roma teneret,
Atque gubernaret regnorum sceptra per orbem,
Temporibus faustus Benedictus claruit isdem,
Quem Deus Ausoniae clemens indulserat auctor,
Ut populum Domini vadentem tramite recto
Ferret ad aeterni ductor vestigia regni:
(0253C)Quem prius abstrusus saevis anfractibus error
Traxit ad inferni torrentis tartara nigra.
Saepe tyrannorum contrivit templa priorum,
Qui Dominum lucis tenebroso corde negabant.
Mox ibi defigens victricia signa salutis,
Sic miles Christi devicto hoste triumphat,
Basilicam Domino restaurans aede renata.
Quis modus, aut numerus, vel certe calculus index
Explanare valet virtutes illius amplas,
Quae modulum et numerum excedunt pro mole gestorum.
Namque cadaveribus reddebat lumina functis,
Quae gelidae mortis per vim fortuna necarat.
Auditu surdos et claudos gressibus ornat.
Aegrotos vegetat membrorum viribus augens.
(0253D)Daemonis arma fugans, nec non et spicula frangens,
Hostibus explosis restaurat saucia corda.
Nam capisterium rimarum fragmine ruptum
Innovat, ut nutrix lacrymarum flumina fudit.
Pestiferum calicem, qui mortis pocula cinxit,
Porrecta rupit dextra per signa salutis.
Sic etiam chalybem prolapsum gurgite Gothi
Ad proprios iterum jussit remeare lacertos.
Primo qui statuit nostrae certamina vitae,
Qualiter optatam teneant coenobia normam,
Quoque modo properet directo tramite sanctus,
Ad supera scandens coelorum culmina cultor;
Cujus praeclarum pandens ab origine vitam
Graegorius praesul chartis descripserat olim,
Donec aethralem felix migraret in arcem.
(0254A)Hujus alumnorum numero glomeramus ovantes,
Quos gerit in gremio fecunda Britannia cives,
A quo jam nobis baptismi gratia fluxit,
Atque magistrorum veneranda caterva cucurrit.
Quid memorem geminos germano foedere fratres,
Reddentes animas astris, et corpora terris.
Purpureo passum venerantes sanguine Christum,
Martyres effecti rubuerunt carne cruenta;
Quique vicem reddunt Domino, ut Psalmista canebat:
Ecce salutarem calicem per pocula mortis
Accipiunt pariter pergentes tramite Christi;
Quos simul invenit sanctus monstrante beato
Ambrosius Paulo pulsantes carne sepulta,
Saxea quadratis quos condit tumbula fossis.
(0254B)Hos pia virginitas comebat flore superno
Angelicis semper quae constat chara catervis;
Unus Gervasius, nec non Protasius alter,
Imperio veterum sortita vocabula gestant.
Praesul erat quondam Narcissus forte vocatus,
Virtutum meritis redolens, ut nomine florens,
Quem simul ornabat pollescens munere duplo
Pontificatus apex cum virginitatis honore,
Claruit idcirco celebri rumore per orbem,
Dum vitae meritis fulcitur dogma loquelae.
Nam fontis latices oleo pinguescere fecit,
Et liquida crassis mutavit flumina guttis;
Denique dum tempus festis paschalibus aptum
Annua Christicolis renovaret vota per orbem,
Quod solet uberius Christi celebrare triumphos
(0254C)Caetera quam celebrent anni solemnia festa,
Tunc oleum in vacua defecit lampade vitri,
Et lychnus fumans furvis obtorpuit umbris,
Pendula cum nulla flammaret luce lucerna.
Mox fontana jubet Narcissus flumina lymphae,
Fidens in Dominum, sacros haurire ministros.
Et complere cavum cum glauco gurgite vitrum.
Funditur interea per cunctas unda lucernas,
Sic exorcizans lychnos benedixit aquosos.
Jamque latex lucens flammas pascebat edaces,
Papirus in medio radiabat lumine centro,
Clarius et multo quam fomes pinguis olivi,
Aut certe in vitro splendescens arvina scrofae.
Mox vulgi cuneus cernens miracula rerum,
(0254D)In commune Deo grates laudesque frequentat.
Non tulit hanc faustam grassator crescere famam,
Qui genus humanum strophis elidere [ Bodl., eludere] certat.
Concilium glomerat [ Bodl. glomerant] cum trino teste nefandum,
Qui scelus horrendum concinnant [ Bodl., conciat] crimine falso,
Praesulis ut famam serpentis dente lacessant,
Atque venenata sanctum cum fraude sugillent,
E quorum numero procedens primitus unus,
Quamvis juraret, pellaci fraude fefellit:
Ignibus sic atris, et flammis fomite farsis
Conflagrem penitus, si fatu frivola fingam.
Alter subsequitur, strophosam ferre querelam;
(0255A)Taliter ad turmas infit cum voce procaci:
Sic mea non pereant regali corpora morbo,
Quod veros promit jurans sententia fatus.
Tertius ast testis profert e pectore questus,
Et juramenti nodosis vincla catenis
Nititur imprudens verbis constringere falsis:
Sic mea non tenebris nigrescant lumina furvis,
Glaucoma nec penitus lippos suffundat ocellos
Assertor verax si fingam famina falsa.
Propterea exsilium voluit perferre sacerdos
Invidiae maculam fugiens declinat iniquam.
Sic pater in saltu fertur vixisse remotus
Contemplativos carpens sub monte maniplos,
Dum solus soli Christo famularier optat,
Lubrica fallentis conculcans gaudia saecli.
(0255B)Mox igitur punit praefatos ultio testes,
Qui sacramentis concinnant frivola falsis,
Et temerare student insontem crimine vatem.
En, lare torrenti testis conflagrat iniquus,
Primus qui labris contorsit tela nefandis,
Praesulis ut vitam fuscarent verba maligna.
Culmina celsa crepant ignitis usta favillis,
Atque propinquorum turmas combusserat ardor.
Sic quoque crudescens multabat poma secundum,
Morbo regali plectendo lurida membra,
Donec putrescens prodiret pectore flatus.
Tertius orbatus geminis sub fronte fenestris,
Limpida dum tenebris clauduntur lumina tetris.
Hic ergo aspexit tremulus tormenta priorum,
Qualiter Altithronus pellaces plecteret astus,
(0255C)Horrendi sceleris scenam patefecit opacam.
Machina detegitur caecis frustrataque stellis:
Et reus in tantum lacrymarum flumina fudit,
Irrigat et salsis oculorum fontibus ora,
Donec ocellorum caruissent luce pupillae.
Sic vindicta reos plectebat trina Tonantis,
Usque fugam vitae cum mors bacchatur acerba.
Arbiter aeternus dum sontum crimina punit,
Alma sacerdotis pandit praeconia casti.
Nec minus interea stupuit Memphitica tellus
Rumores patrum sub coeli culmine claros,
E quis ortus erat felix Athanasius olim,
Cujus Alexander sanctissimus exstitit altor.
A quo victus erat torvum qui schisma docebat
Arrius infaustus, ventris dum viscera foeda
(0255D)Turpiter egessit ruptis extalibus ani,
Quae cava per cryptas complebant antra latrinae.
Sanctus Alexander, missae solemnibus actis,
Cum celebrarentur sacrae libamina mensae,
Aspicit infantum ponti per littora turmas,
Mystica dona Dei ludo simulare stupendo.
Vidit nempe procul quod sic Athanasius illos
Tingeret infantes baptismi gurgite mersos,
Ceu foret antistes sacrato more dicatus.
Talia signa sacrum portendunt esse futurum,
Prospera quod rerum liquido fortuna declarat.
Hoc gestum ludis apicum sed seria firmant,
Almus Alexander cum vitam funere clausit.
Post haec successit florens Athanasius aevo:
(0256A)Qui gregis excubias ut pastor ovile tuetur
Contra belvarum fraudes rictusque luporum,
Qui lustrare solent mandras, et septa bidentum.
Hic ergo praesul stolidorum dogmata demens,
Saevos schismaticos et melle pericula perfert.
Quem iidem schismatici, spissa fallente caterva,
Infamare student, fingentes frivola falsa,
Dum regi monstrant evulsum carne lacertum,
Et loculo gestant vulgi ad spectacula truncum,
Quod magico stolidi dicunt phantasmate gestum,
Turpiter Arsenium sic fantes corpore mancum,
Qui dudum exstiterat librorum tramite lector.
Tum jubet Augustus vatem Constantius almum
Protinus arceri [ Bodl., arciri] porro de finibus isthinc.
(0256B)Sed secus evenit, quam machina straba putabat,
Praefatus lector dum fraudem prodidit atram.
Tunc pius antistes, detecta fraude maligna [ Bodl., maligni]:
En, inquit, sanam lectoris cernite dextram,
Necnon nervosam cuncti spectate sinistram.
Tum novus insonti crebrescit laude triumphus,
Quando sacerdotem noscunt sine crimine sanctum.
Aemulus obstupuit, fraudis dum patescit.
Buxeus o quantos obtexit pallor inertes,
Seu certe quosdam rubrae confusio frontis.
Sic rea, suffragante Deo, commenta fatiscunt.
Sed contrita rotis extollit vipera caephal
Et rursus ructat tetrum de fauce venenum.
Namque alia sanctum nituntur fallere fraude.
(0256C)Femina nempe procax strophis instructa nefandis,
Insimulare studet stuprorum crimine vatem.
Sed dicto citius verborum spicula peltis
Presbyter obtundit, moecham molimine vincens,
Quam probrosa manus strictim tollentis obuncat.
Sed tamen antistes, Christi testudine fretus,
Aemula saevorum vitat figmenta virorum,
Delituit senis annorum cursibus, extra
Cisternae latebram descendens usque profundam,
Quae lymphis vacua praestabat tecta tigilli:
Qua latuisse ferunt lustris volventibus ipsum,
Cerneret ut nusquam radiantem lumine Phoebum.
Justitiae vero solem septemplicis aethrae,
Quem sacra per biblos descripsit littera lautos,
Pectoris intuitu desistit cernere nunquam.
(0256D)Garrula nunc Babylae depromat chartula palmam,
Plurima pontificis pandens praeconia clari,
Qui gregis excubias et caulas vallare bidentum
Imbutus fuerat conscripto dogmate bibli
Dirorum contra morsus rictusque luporum.
Princeps imperium qui Romae nexerat amplum,
Imo triquadrum discreto limite mundum,
Non cunctante gradu cum sanctae limina valvae
Vellet adire ferox, stropha stimulante malignum,
Tum pius Augustum castigans voce superbum
Increpat antistes, contempto stemmate regis,
Fatu defendens sacri vestibula templi.
Praecipit audacter maculatum caede cruenta
Absidam ecclesiae pullis non tangere palmis.
(0257A)Ducitur angustam quapropter praesul ad aulam,
Ut vice verborum strabo cum rege loquatur:
Impius extemplo venerandum cogere poenis
Christicolam coepit constrictum nexibus arctis,
Ut supplex veterum oraret figmenta deorum,
Delubris [ Bodl., Delubri] statuis libans holocausta litaret;
Quod flamen felix ut spurca venena recusat,
Nec blandimentis inclinat colla sacelli.
Tum tres infantes germano foedere functos,
Quos pius imbuerat Scripturae dogmate praesul,
Imperat Augustus lentis vexare flagellis,
Quatenus inflictis nutarent pectora flagris,
Quae prius obstiterant regi parere nefando.
Sed tamen infantum non cedunt corpora poenis,
(0257B)Quin magis horrendas vincunt praecordia virgas,
Quamvis sanguineos fudissent verbera rivos,
Crudaque per teneras rorarent vulnera pulpas.
Tunc demum capital perpessus forte sacerdos,
Aethera glauca petit devecta morte triumphans,
Nec non in vestes sursum migrante magistro,
Hoc est ephoebi, quos rubris serta rosetis
Ornabant, pariter coelorum culmen ovantes,
Angelicis juncti penetrabant coetibus altum.
Quis valet urbanus laudes sermone polito
Fari sanctorum sub coeli culmine claras,
Qua croceos Titan radios diffundit in orbem,
Dum lustrat latum reflexo tramite mundum.
Sed tamen egregios depromens garrula scabro
Incipiet celebrare viros nunc pagina versu
(0257C)Quos materna simul matrix enixa gemellos
Edidit in mundo sortitos nomina dupla.
Quorum alter Cosmas, Damianus dicitur alter.
Imbuit hos pariter saecli doctrina medelam,
Nec non divina praestavit gratia gratis.
Ut possent fibris putres explodere pestes,
Atque salutiferam morbis impendere curam,
Artibus horrendas pellentes corpore clades.
Mutos, et mancos, claudos, surdosque repertos,
Luscos, et strabos, qui torta luce fruuntur,
Blaesos, ac balbos, qui saevis verba loquelis
Fantes corrumpunt, et quidquid debile fertur,
Coelitus instaurant, Christo donante, salutem.
Sicque luem carnis trudunt medicamine spureae.
Nec tamen eximio virtutum munere dites,
(0257D)Auri fallentis gestant marsupia farsa;
Sed loculos nummi calcant, ut tetra venena,
Omnia donantes gratis pro stipe superna.
Princeps interea mundi, qui sceptra regebat,
Martyres edictis multat crudelibus atrox.
Tum geminos pelagi praedictos gurgite fratres
Merserat in pontum fretos virtute Tonantis:
Algida sed vitreis mitescunt aequora flustris
Dum dicto citius sanctos ad littora vectant.
Sic compressa salis sacra virtute potestas,
Turgida fluctivagis sopivit caerula campis,
Dextera dum patris portum patefecit in undis.
Impius idcirco cernens vexilla tropaei,
Altera gorgoneis molitur damna venenis,
(0258A)Nam truculenta ferox flammarum pabula torret,
Et sacramentorum fornacem fomite farcit,
In quam flagrantem sacros detrudere jussit,
Ut rogus insontes prunarum torre cremaret
Artus, quos dudum turgescens gurgite pontus
Mergere non quibat lympharum fluctibus atris.
Sic facula flammae fornacis fomite friget,
Ut miles Christi, neglecto turbine flammae,
Redderet ingentes pro vita sospite grates.
Ceu salamandra focos solet insultare pyrarum,
Quamvis congeries glomeretur forte rogorum.
Tunc crucis in patulum coguntur scandere robur,
Atque pharetrarum densas sufferre sagittas.
Mox sator aeternus, qui sanctos jure triumphat,
Spicula tortorum confregit dira reorum.
(0258B)Exin martyrii sumpserunt serta cruenta,
Ad convexa poli migrantes culmina celsi.
Nec meminisse moror praeconia clara Chrysanti,
Quem merito mundus famosa luade frequentat.
Hunc igitur genitor florentem tempore proto
Tradidit investem rhetorum forte magistris,
Ut puer indolis librorum disceret artes,
Quas mundana colit stolido sapientia sensu.
Qui fuit, ut fertur, donatus mente sagaci,
Ardens ingenio, et prudenti pectore puber.
Post haec illustris dum sacra volumina lector
Auribus hausisset coelesti grammate scripta,
Protinus antiquae contemnens dogmata sectae,
Falsa vetustarum calcavit frivola legum,
Et dicto citius, nactus rudimenta fidei,
(0258C)Flagitium sceleris baptismi didicit unda:
Mox publice Christum paganis praedicat ultro,
Dira superbarum spernens tormenta minarum.
Tum genitor sobolem, naturae jura resolvens,
Truserat in tenebras conclusi carceris atras,
Magnopere metuens fisci decreta nefandi,
Insuper et capital tremulus formidat acerbum.
Sed cum mens juvenis ferret tormenta libenter
Mox aliam genitor concinnans machina scenam,
Lubrica mundanis admovit gaudia pompis,
Serica purpureis praebens velamina peplis,
Quae moritura facit fetoso viscere bombix,
Induit egregium pretiosa veste nitentem.
Tum jussu patris convivia larga puellae,
Deliciasque ferunt, epulas luxusque culinae,
(0258D)Vestibus ornatae variis, et fronte venusta,
Talibus ut pompis miles mollesceret audax,
Ferrea quis crebro cedunt praecordia virum;
Sed tamen, armatus Christi testudine, tiro,
Oscula virgineis despexit lubrica labris,
Nec penetrare sinit stuprorum spicula pectus;
Sed procul excussit jaculatas fraude sagittas.
Non, sicut cecinit sponsali carmine vates,
Mollia tunc roseis haerescunt labra labellis,
Dulcia sed Christi lentescunt labra labellis.
Venit ad extremum virgo certamen adulta,
Daria vestalis formosa fronte rubescens,
Aurea cum glaucis quam comit lunula gemmis.
Nititur haec juvenem Veneris constringere nexu,
(0259A)Quatenus ad thalami flectat connubia mentem.
Haec phalerata fuit facundis freta loquelis.
Denique diserti stupuerunt forte magistri,
Virginis ingenium biblorum famine cultum [ Par., fultum].
Nempe tenax scripti fuerat, veloxque legendi
Sed secus evenit fortunae casus opacae:
Dum pius opposuit fatis contraria fata.
Daria quae dudum servabat numina Vestae,
Credidit Altithronum coeli qui sceptra gubernat,
Facundis virgo verbis conversa Chrysanti.
Tunc simulata tori fingunt consortia fatu,
Moribus et castis vivunt concorditer ambo,
Ut spurcum penitus vitarent pectore naevum,
Et maculam Veneris pullam cum corde fugissent.
(0259B)Post haec baptismi sacratis tinguitur undis,
Quatenus exuvias spoliaret mente vetustas,
Et nova de liquido sumatur gurgite lodix.
Tum virgo veterum sprevit documenta librorum,
Et sequitur Christi quadratis dogmata biblis.
Quis poterit vulgi tantas numerare catervas,
Quantas exemplis coegerunt credere Christo?
Traditur idcirco poenis torquendus acerbis,
Septuaginta viri quem denso milite servant,
Herculis in fano, ni forsan thura litaret.
Tunc miles coepit dirus vexare negantem
Athletam Domini, fretum virtute superna,
Udis et crudis nervorum nexibus angens,
Torrida flammantis laturum caumata solis.
Sed puncto citius laxantur lora lacertis,
(0259C)Omnipotente Deo restes solvente nefandos.
Et suras iterum cipporum vincula claudunt,
Cruraque cum rigidis nectebant turgida lignis:
Extemplo cippum findit regnator Olympi,
Quamvis hunc stolidi caecata mente ligarent.
Lotia tunc lictor crudelis spargere jussit,
Sacros humectans artus fetore putenti,
Qui liquor, ut dicunt, atrum phantasma fugabat,
Dum vernam Domini sperat necromantia fretum,
Sed putor ambrosiam fragrabat nectare suavem.
Exin tortores buculam deglobere birsa
Mandant, ut crudo stringantur tergore membra
Martyris, ardentem passuri lumine solem;
Torrida sed Titan compressit fulmina frendens,
Ut nulla insontis ferrent incendia membra.
(0259D)Tunc reciproca virum claudunt ergastula sacrum,
Arcta catenarum constringunt vincla lacertos,
Necnon et collum nectunt cum crure gemello.
Ecce repente pius nodatos arbiter artus
Eripit, et chalybis mox stricta ligamina rupit.
Porro cum sanctum nodoso vimine miles
Cederet infaustus, rubro qui sanguine gaudet,
Sed, mirum dictu, sceptrorum flagra beatus
Ictibus argutis martyr non sensit acerba;
Quin imo ut plumae mollescunt vimina sancto
Lenia, ceu viridis lentescit papyrus amne;
Claudius his signis compunctus credidit ultro,
Septuaginta viros convertens dogmate claro,
Fecit baptismi purgari gurgite mersos.
(0260A)Quapropter rubro perfusos sanguinis ostro,
Miles ad aetherium faustus perduxit Olympum,
Quos simul obstruxit felix spelunca sepultos,
Lucida perpetuae visuros praemia vitae.
His convexa poli merito lustrantibus alta,
Daria cum duro patitur tormenta Chrysanto;
Impiger ast ille, strictus molimine ferri,
Truditur in tenebras laturus carceris atras,
Lurida quo putridis fluxerunt stercora ripis [ Par., cryptis],
Nectare sed fetor cedit, ceu luce latebrae.
Traditur interea sceleratis Daria scorti:
Prostibulum moechae penetrans sine crimine saevae,
Sed leo de claustris rugibundus mittitur arctis,
Virgineos artus tutos servare puellae,
(0260B)Si quisquam cuperet sanctum temerare pudorem,
Gestibus obscenis contrectans corpus honestum:
Arcam ceu quondam probrosus contigit Oza,
Protinus oppeteret confusus fronte petulcus,
Rictibus et rabidi corrosus dente leonis
Ultricem poenam sentiret morte ferina.
Tunc demum Augusti qui Romae regna gerebat,
Decreto rubras sumpserunt morte coronas,
Et simul in crypta pansant sablone sepulti,
Quos simul in vita vexavit poena cruenta,
Credimus ut faustis glomeratos jure catervis
De gremio tumuli, cum tellus sponte dehiscet,
Et genus humanum tumbis emerserit atris.
Suscitet ad requiem, mundum dum laxat habenis.
Tempore transacto, sanctam gentilibus armis
(0260C)Ecclesiam Christi tempestas saeva cruentas,
Martyribus sacris mortis discrimina mille
Conglobat, insontes torquens sine crimine culpae,
Ut miles Christi stricto mucrone necaret
Impia tortorum cum ferret flagra malorum.
Hos inter, quidam Julianus nomine martyr,
Horrida sanguineis perfert certamina poenis.
Quem pater ad scholam, cum primo glisceret aevo,
Tradidit, ut tomis dialectica dogmata rerum,
Et simul rhetoricas biblorum disceret artes.
Mox igitur juvenis veterum documenta librorum,
Quamvis in tenero pulcher pubesceret aevo,
Limpida discipulus scripsit scholasticus astu,
Cumque pater sobolem vetulam vidisset adultam,
Nititur indocilem claris natalibus ortum
(0260D)Flectere cum precibus, thalamorum ut jura capessat,
Quatenus inde foret post successura nepotum
Progenies, mallet si ditem ducere sponsum.
Flagitat inducias septem sufferre dierum,
Quatenus hoc spatio pulsaret voce Tonantem,
Subnixis precibus rogitans oracula divi
Certius ut quiret Christi cognoscere nutum.
Denique transacto venerandus tempore puber,
Lecto sopitus cum somno membra dedisset.
Orama per noctem cernebat rite supernum,
Coelestes fatus sic felix auribus hausit:
Protinus e strato festinat surgere miles,
Ne metuas, juvenis, sortiri dote puellam,
Dulcia neu rigidus frangas decreta parentum.
(0261A)Sed tamen hanc sociam sanctam servare memento
Quae tibi cum mero copulatur corpore virgo,
Namque pudicitiae comes indefessa manebit.
Multa mihi populi servibunt millia possim,
Quae vestris credunt coelorum sceptra loquelis.
Interea juvenis patris praecepta facessit,
Et simulata tori spondens connubia matri,
Accipit ornatam gemmis auroque puellam.
Attamen Altithronus quadrati conditor orbis
Pacta tutatur sponsum cum virgine castum,
Propria fuscarent ut nunquam crimine membra,
Luxuriam carnis frenantes ilibus almis,
Praesertim pia cum Christus praecordia pungens,
Per somnum moneat castum servare pudorem;
Nam bibli seriem, quam rex direxit Olympi,
(0261B)In thalamo cernunt, aurato grammate scriptam,
In qua virginitas servari sancta jubetur.
Exin vernarum fundant coenobia Christi,
Normam justitiae qui servant tramite scripto.
Virginibus quoque condunt gurgustia cellae,
Quas licet inferior sexus discriminet ordo,
Non tamen inferior virtutum cardo sequestrat;
In quis nempe decem monacharum millia florent,
Cantibus assiduis, et psalmi carmine crebro.
Sic famulabantur jugiter, noctesque, diesque,
Viribus infractis pulsantes atria coeli
Astriferi precibus dum lustrant limen Olympi.
Interea veteris ructantur fauce draconis
Atra venena, sacras Christi torquentia turmas ·
Tum miles Christi nodoso fuste flagella
(0261C)Sustinet immerito constrictus nexibus arctis.
Flagraque cum crepitu praesultant caede cruenta,
Donec purpureo rorarent sanguine rivi.
Sic sequitur Dominum devota mente minister,
Ad superas arces angusto tramite tendens,
Ut prius angusto tendebat calle magister,
Sanguine purpureo demens peccamina mundi,
Dum pius in patulum dignatur scandere lignum.
Tum luscus tortor sensit detrimenta pupillae,
Martyris afflictus flagris, et stipitis ictu.
Mox monophthalmi restaurat lumina martyr,
Quamvis pontifices fani ludibria passi
Reddere non possent evulsam stipite lucem
Insuper excelsum forti compage sacellum
(0261D)Quinquaginta simul stabant simulacra metallis.
Diruit ad fundum sternens molimina prisca.
Non Mars vulnificus, qui belli semina spargit,
Rancida gorgoneis inspirans corda venenis,
Delubri statuis potuit succurrere parmis;
Nec Venus, aut Veneris prodest spurcissima protes.
Aurea sternuntur fundo simulacra Minervae,
Quamque Deam stolidi dixerunt arte potentem;
Nec Bacchus valuit, cui frondent palmite vites,
Ut referunt falso veterum figmenta librorum,
Numine nutantes fani fulcire columnas.
Sed titubant templi tremebundis marmora crustis,
Et ruit in praeceps lessellis fabrica fractis.
Neptunus fama dictus regnator aquarum,
Qui regit imperium ponti turgentibus undis,
(0262A)Falsas effigies, quas glauco marmore scalpunt,
Aurea seu fulva quas ornant petala fronte,
Haud valuit veterum tunc sustentare deorum.
Alcides fertur Centauri victor opimus,
Flammea qui pressit latronis flamina Caci,
Quamvis fumosis ructaret flabra loquelis,
Herculis in crypta et torqueret dextera clavam,
Non tamen in templo rigida virtute resultat,
Qua famulus Christi supplex oramina fudit.
Vulcanus cutax, quem fingunt igne potentem,
Torrida flammigeris moderantem fulmina frenis
Funditus occubuit fraudatus torre rogorum.
Sic quassata ruit simulacris machina lapsis,
Ut veterum narrat verax historia rerum [ Par., regum],
(0262B)Cum geminam flamen prolem peccare videret,
Nec tamen asperitas patris compesceret ulla,
Plecteret aut sontes crudescens ultio natos,
Acriter id circo exarsit vindicta Tonantis,
Quatenus arca Dei dirae post funera stragis,
Ducta per Azoton simulacrum sterneret altum;
Tunc ruit in frontem confracto poplite Dagon,
Et caput infandum funestos liquerat artus,
Quod vulsum ex humeris cives in limine cernunt.
Aurora in fulvis dum luxit lutea bigis,
Et croceum jubar in quadrum flavesceret orbem,
Ac roseos patulis radios infunderet arvis,
Spinaque cum trunca membrorum parte remansit;
Haud secus in divos, quorum cassata potestas
Ad fundum cecidit, saevit regnator olympi;
(0262C)Expers ut nullus diri discriminis esset,
Ceu styli series praesenti grammate pandit,
Sic quoque terga dedit cassato numine Phoebus.
Qui fuit infausti Saturni filius atrox,
Jupiter ingentem quem pompant carmina vatum,
Hic patris imperium, quod fantur opuscula prisca
Contra naturam pulso spadone capessit,
Tum miser in Latio, demptis genitalibus, exsul
Delituit, nati vitans discrimen acerbi.
Nec Pluton prodest, qui tetris Tartara sceptris
Rexit, et inferni furva regnavit in aula;
Hic Cereris sobolem nigrantes vexit ad umbras.
Sed regina sequi matrem Proserpina nolle
Fertur in antiquis falsato grammate biblis.
Nec Pan Arcadiae, quem gens colit exta litando,
(0262D)Plurima dum verubus torrebat viscera flammis.
Contulit auxilium fani fundamine fracto.
Machina celsa labat, dum culmina fracta fatiscunt.
Nec glus lentescens murorum moenia pangit,
Nec durus scopulus calcis compage quadratur:
Sic simul exhausta veterum virtute deorum,
Insuper augustum quassata mole sacellum
Diruit in cinerem vindex censura Tonantis,
Ut precibus martyr supplex cum voce poposcit,
Quatenus Altithronum, lauta qui regnat in arce,
Possent clarificis pagani credere signis.
Unica tum soboles praefecti credidit ultro
Deum pia fructiferis pandit praecordia verbis.
Martyris amplexus felix oracula puber.
(0263A)Tunc simul in latebras truduntur carceris atras.
Qua damnatorum putrescens forte cadaver
Turpiter introrsus bulliret vermibus atris;
Sed tamen insontum complentur nectare nares,
Olfactum Ambrosiae spirantes forte supernum.
Nec lucis radiis linquens ergastula cessit,
Limpida sed tenebras arcebant lumina furvas,
Sic Deus in sanctis alma virtute triumphat.
Tum custos cernens rerum miracula tanta
Credidit Altithronum salvantem saecula regem,
Baptismum nactus stipatur milite denso,
Qui prius excubias servabat carceris atri.
Imperat interea multatum morte cadaver
Surgere de nigris, anima redeunte, latebris,
Quod prius obvolvens constrinxit fascia nexu:
(0263B)Mortuus evigilat disrumpens tartara tetra!
Tunc precibus turmae vasto crepitant tumultu,
Hortantur juvenem vero depromere fatu
Qualiter exanimis furvae vestibula valvae
Infernique nigras posset penetrare latebras,
Et redivivus item splendentem cernere solem.
Edidit extemplo lethi decreta resurgens,
Poshumus angelica prodens suffragia turbis.
En iterum sancti, stropha stimulante draconis,
Martyres in cupas merguntur fomite farsas,
In quibus atra picis massa flagraverat ardens,
Nec non sulphureas ructant incendia flammas,
Et sarmentorum comburunt pabula pagi,
Donec in aetherias flamma prorumperet oras.
Sed tamen insontes Christi suffragia vallant,
(0263C)Licia tunc digitos oleo madentia nectunt,
Qui mox ignis edax flammis combussit acerbis,
Non tamen exussit sanctorum torre lacertos.
En iterum gypsus spiris sinuata malignis,
Caerula pestiferis extollit colla venenis:
Martyres ad theatrum truduntur reste ligati,
Rictibus ut rodant sanctorum membra leones,
Necnon mandibulas ursorum ferre cruentas
Cogeret insontes tortorum poena lacertos.
Sed secus evenit sanctis victoria palmae:
Bestia sanctorum labris vestigia linxit,
Obsequium praebens, praedas oblita recentes.
Sic, mutante Deo, mitescunt corda ferarum,
Quamvis stultorum torpescant corda virorum.
Ut quondam vates cola cum commate prompsit,
(0263D)Edidicere truces praedam servare leones.
Post haec martyrii mercantur serta cruenta,
Lucida stelligeri scandentes culmina coeli,
Ad quorum tumbas gelidae post funera mortis
Corpore calloso dein venere leprosi.
Qui simul in sacro baptismi gurgite mersi,
Spiritus et carnis sumpserunt corde medelam.
Antiquo fuerat famosus tempore quidam
Legitime Christo famulans vernaculus alto,
Quem genuit mundo clarum Nilotica tellus,
Sacra pudicorum quaerentem lucra virorum,
Quem vocat Aegyptus crebris rumoribus Amos.
Plurima hic gessit virtutum signa sacerdos,
Qui fuit in Nitriae frondosis accola dumis,
(0264A)Squalida deserti procurans jugera ruris.
Hic locus ex Nitro sortitur Nitria nomen.
Creditur interdum quod nomen saecula gignunt.
Causa fortunae, si his confidere fas est,
Si fors aut fatum, seu constellatio quidquam est,
Si parcae nulli parcentes fila gubernant,
Mortali vitae fusaque rotante minantur,
Quod vehit in collo tereti vertigine molem.
Sed magis arbitror, quod sic errata reorum
Nitria purgavit, sicut corpuscula nitro
Sordibus expurgata malis, et lota nitescunt.
Hic quondam offendit turgentem tempore Nilum,
Qui fecunda rigat flustris Memphitica regna.
Nam transire volens optata lintre carebat:
Sed spoliare vetat carnem verecundia frontis,
(0264B)Corpore ne nudo temeraret jura pudoris.
Tum dicto citius spumantes littore lymphas
Penniger ut praepes transfertur coelitus ultra,
Piscifer ut dudum momenti tempore vates
Angelico raptu lustrabat Chaldea regna,
Ut vernam Domini nutrirent crustula farris.
Ecce puer quidam laceratus dente molossi,
Atque venenato perpessus vulnera rictu,
Vertitur in rabiem fraudatus mente sagaci,
Ferrea quem strictis nectebant vincla catenis,
Bacchatur quoniam vagabundis passibus amens.
Idcirco prolis luxerunt fata parentes,
Et veneranda petunt flentes oracula sancti,
Ut miseri cladem, et vulnus sanaret acerbum.
Quem consulta ferunt tali cum voce dedisse.
(0264C)Reddite nunc viduae sublatum fraude juvencum,
Et sospes soboles vobis comitatur amanda.
Olli mirantur quod nosset clancula furta,
Quae prius obstrusis credebant gesta latebris:
Tum genitor gaudens grassatur sospite nato,
Actutum saevis reddens [ Par., reddunt] direpta rapinis.
Sic fors evenit, verax ut voce spopondit,
Tempore mox alio dolium deferre poposcit,
Quod duo voverunt, alter sed vota fefellit.
Idcirco gelida constrictum morte camelum
Perdebat gibbum, quo vascula ferre pepercit,
Sospite perfruitur sed verax alter asello,
Quo promissa seni complevit vota benignus.
Hunc vidit ferri felix Antonius olim,
(0264D)Lingueret egregius cum carnis vincula miles,
Angelicis turmis ad coeli sidera vectum,
Pulchraque perpetuae penetrantem limina vitae.
Tempore jam prisco fuit Apollonius almus.
Edidit hunc signis clarum Nilotica tellus,
Hic erat in quadrum vulga tus laudibus orbem,
Praebens exemplum quingentis fratribus aequum,
Et pubertatis desertum tempore quaerit.
Nam ter quinquennis mortales aufugit ultro.
Hic octena simul conversans lustra peregit.
Centies exorans nocturnis ferme latebris,
Et totidem vicibus sic gessit forte diurnis.
Ut genibus flexis, et curvo poplite Patrem
Cernuus oraret fretus pietate Tonantis.
(0265A)Stuppea cui fuerant pepli velamina texti,
Donec degebat nunquam passura senectam.
Claruit idcirco celebri rumore coruscans.
Nam pagana procul vulgi cultura manebat,
Qua stetit antiquo delubrum more dicatum:
Inde sacerdotes crebro simulacra ferentes,
Bacchantum ritu longis anfractibus errant.
Taliter ut vidit dementes forte cohortes
Fanorum statuam per gyrum ferre nefandam,
Tum, flexis genibus, pulsabat voce Tonantem:
Et mox stare facit bacchantes agmine turmas,
Funditus ut nullus cum plantis pergeret usquam,
Sed cuncti pariter, velus aenea signa rigebant,
Torrida flagrantis perpessi lumina solis
Dum plus aestivo torrebat tempore Titan.
(0265B)Interea damnum dum norunt unde fuisset,
Credula doctrinae spondent praecordia verbis,
Mystica coelestis sumentes dona lavacri,
Aemula si precibus disrumpat vincla sacerdos,
Passibus ut properis trames per rura patescat,
Et possint solito pergentes calle meare.
Ille moras rupit, fundens oramina sursum,
Dum crebris vicibus celsum pulsabat olympum.
Sic sator arcitenens dissolvit compita clausa,
In tantum ut cuneus votorum compos abiret,
Purgatus maculis baptismi gurgite sacro,
Idola fracta fricans, et mox in frusta resolvens.
Lis quondam pacem crudescens rupit honestam
Inter credentes qui Christum corde fatentur
Et diffidentes qui Christum fraude refutant;
(0265C)Nam Bellona ferox infecit corda venenis,
Arma cruenta ferens turbavit foedera pacis.
Procedunt acies densa stipante caterva,
Horridus exsultat crudo certamine Mavors,
Cornua rauca sonant, et salpix classica clangit,
Dum stimulant mortem bombosa voce phalanges.
Tum celer advenit praefatus forte sacerdos,
Qui, pacare studens belli certamina saeva,
Nititur accensam fraudis restinguere flammam,
Et necis horrendae stolidum sedare tumultum.
Sed quidam incentor bacchatur mente maligna,
Qui caput, et princeps, ac pugnae signifer atrox
Exstiterat, dicens se nunquam pignora pacis
Malle, tetram donec perpetret funere mortem.
Tunc ait audacter depromens fata futura:
(0265D)Sic tibi contingat lethi fortuna cruenta,
Ceu verbis optas, crudeli calce casurus.
Solus nempe necem cernes moribundus acerbam,
Sospite cum reliqui vita funguntur [ Par., fruantur] ovantes,
Sed tibi post funus [ Par., finem] non praebet terra sepulcrum;
Bestia sed rapidis discerpet [ Par., discerpat] rictibus atrox,
Et volucrum pariter truncatum rostra lacessent.
Sic fuit, ut verax fatur sermone sacerdos:
Funere transacto tectum sablone cadaver,
Rursus mane vident, rumpente crepuscula luce,
Belluis effossum funesto corpus ab antro,
(0266A)Et volucrum rictus artus lacerasse nefandos.
Tum passim populi credebant esse prophetam,
Dum celer effectus rerum spectacula pandit.
Omnes certatim qui fanis thura litabant
Lurida culturae linquunt simulacra vetustae,
Limpida mundantis sectantes dona lavacri.
Hic Pater illustris celebrans solemnia Paschae,
Undique deserti turmas asciscere jussit,
Atque catervatim cuneum glomerare fidelem.
Post haec, exactis missae concentibus, omnes,
Fercula dum solitae peterent paupercula mensae,
Vescuntur pariter sicco nutrimine farris,
Nec non fasciculis quos hortus tempore verno
Germinat ex gremio, cum gliscit gramine tellus.
Tum pius alloquitur tali cum voce catervas:
(0266B)Credula si vere gestamus pectora, fratres,
Nunc precibus Dominum coeli, qui regnat in arce,
Et regit imperium mundi, dum sceptra gubernat,
Pulsemus pariter, solamina digna petentes.
Quatenus impendat judex alimenta misellis,
Nempe die festo laxantur frena rigoris.
Ecce dapes lautas, et munera larga ciborum,
Ante fores antri cernunt, mirabile fatu.
Haec gestant geruli, quos unquam nemo videbat,
Quamvis Aegypti lustrasset passibus arva.
Punica mala vident, granis cittisque referta,
Botros, et ficos, et plures ordine tortas;
Cernitur hic etiam palmeri dactylus alti,
Et mel lentescens cerarum machina clausum,
Atque favi croceum distillans flumine nectar,
(0266C)Et simul ubertim candescens lacte colustrum.
His gestis, geruli properant abscedere rursus.
Ast olli Christo coeperunt reddere grates,
Fercula qui dapibus largus complevit opimis,
Usque diem penti, quem dicunt nomine costen.
Sic Deus omnipotens, qui cuncta latentia noscit,
Deliciis proprios tantis pascebat alumnos.
Jam famis Aegypti multavit clade cohortes;
Ecce catervatim densis venere maniplis,
Ut pariter miseri peterent alimenta ciborum.
Tum tres expendit sportas cum pane refertas,
Quas prius exorans palma benedixerat alma,
Bis binis exin nutrivit mensibus omnes,
Ut nunquam penitus farris fragmenta negaret,
Nec tamen exhaustis cessaret sportula crustis.
(0266D)Sic quoque naturam pinguis cumulavit olivi,
Ut quondam Elias legitur cumulasse propheta
Lenticulae crassum fecundans ore liquorem.
Ecce sacerdotis pandam praeconia lauti
Mentio dum sancti pulsat penetralia cordis,
Cujus quadratum crebrescit fama per orbem,
Atque per extremas fulget prudentia metas;
Qui fuit interpres et custos virgo pudoris,
Hebraea Romanis vertens oracula verbis.
Nam rudis et priscae legis patefecit abyssum,
Septuaginta duo recludens pagina [ Al., bargina] biblos,
Quos nunc sacratis describit littera chartis.
Insuper elicuit tractatus jure stupendos,
(0267A)Atque prophetarum commentis clancula certis
Dicta retexebat pandens mysteria rerum.
Inclytus hic constat schedis per saecla magister,
Quae nunc per mundum scribuntur rite quadratum.
Et licet illustris lectorum turma per orbem
Eusebio genitore satus, ceu prodidit idem,
Enumerans veterum vulgata volumina Patrum,
Ex quo Salvator nostrae cunabula carnis
Sumpserat in terris emundans crimina saecli,
Quando crucis gabulum sacrato corpore scandit,
Et genus humanum pollutum fraude maligni,
Vulnera perpessus purgarat sanguine rubro;
Quis tanto studio geminarum famina legum,
Aut tam solerter rimari nititur unquam,
Ceu meditatus erat sacros didascalus idem,
(0267B)Ut Psalmista canit, noctesque diesque libellos?
Aemulus idcirco, pollutus peste livoris,
Rictibus horrendis vatem lacerabat eumdem,
Faucibus invidiae sic gloria carpitur atris,
Et laus almorum mulcatur fraude malorum.
Namque canes crebro stipant latratibus aprum,
Undique vallantes densa cingente corona.
Ast ille infestos dispergit dente molossos,
Et voti compos saltu regnavit in alto.
Jam nunc almorum descripta laude virorum,
Candida virginitas Paradisi chara colonis,
Quis dedit, ut mundus celebret praeconia vastus,
Supremis donec solvantur saecula flammis?
Dum colles ut cera fluunt, saltusque fatiscunt;
Imo post mundum cum esset cyclus Olympi,
(0267C)Clarius ante thronum sanctorum serta nitescunt.
Tempus adest sacras metris vulgare puellas,
Qualiter integritas virtutum culmen adeptis
Virginibus dederit nitidas gestare coronas.
Delicias saecli quae temnunt corde profanas,
Fetida pomparum linquentes gaudia sontum,
Ut Dominum lucis devota mente sequantur.
Agnum, virginea spissis cum forte catervis
Stipat in aetherio coelorum culmine turma,
Et grex cum pastore pio gratabitur albus,
Purpureis vernant qua campi floribus arva.
Et lupus horrendis non frendet dentibus atrox.
Pascua nec norunt crudelis damna latronis,
Sed pacis jugiter perpes concordia regnat.
Nunc igitur casto veneror rumore Mariam.
(0267D)Versibus egregiam nitor laudare puellam,
Cui mundus merito celebrat praeconia totus.
Quae fuit Israel claro de germine gentis,
Desponsata proco fecunda puerpera virgo.
Sed Deus omnipotens quadrati conditor orbis,
A quo processit praesentis machina mundi,
Cui secreta patent ex alto culmine cuncta,
Quique abstrusa suo perlustrat lumine tetra,
Virginis intemerata videns praecordia castae,
Maluit ut prolem peperisset virgo supernam
Sordida quae veniens dempsisset crimina mundi,
Dum delubra dedit Christo, atque sacella pudoris.
Mox genuit verum lumen de lumine Patris,
Exueret mundum ut furva caligine Christus
(0268A)Qua genus humanum tetro torpebat in orbe,
Usquequo clarifici luxerunt lumina solis,
De quo jam dudum cecinerunt verba prophetae.
Haec, inquam, virgo coelesti pignore feta,
Edidit ex alvo salvantem saecula Regem,
Imperium mundi solus qui jure gubernat,
Ut dudum angelico discit virguncula fatu,
Cum Pater altithronus Gabriel misisset ab astris.
Haec fuit egregius quam promit carmine vates,
Qui Solymis quondam dives regnavit in arvis,
Horrus conclusus florenti vertice vernans,
Fons quoque signatus coelesti gurgite pollens,
Nec non et turtur tremulus, cui praescius infit
Angelus: En sobolem generabis, virgo, perennem,
Atque puerperium paritura puerpera gignes.
(0268B)Filius Altithroni faustus vocitetur in aevum.
Spiritus e coelo veniet sanctissimus in te,
Virtus esse tuo confert umbracula cordi:
Patris obumbrabit te, virgo, celsa potestas.
Quo dicto, matris turgescunt viscera fetu,
Qui genitus mundum miseranda labe resolvit,
Atque crucifixus scelerata piacula dempsit.
Porro Caeciliae vivacem condere laudem
Quae valeat digne metrorum pagina versu?
Quae sponsum proprium convertit dogmate sancto,
Mellea carnalis contemnens ludicra luxus.
Basia dum potius dilexit dulcia Christi,
Candida prae pulchris complectens colla lacertis,
Quamvis harmoniis praesultent organa multis,
Musica Pierio resonent et carmina cantu;
(0268C)Non tamen illexit fallax praecordia mentis
Pompa profanorum, quae nectit retia sanctis,
Ne forte properet paradisi ad gaudia miles.
Taliter interea compellans vocibus infit,
Dum secreta petunt concessa lege tororum.
Angelus en, inquit, superis tranavit ab astris:
Hic me patronus, coelesti foedere fulcit,
Ut nequeam prorsus quidquam carnalis amare.
Namque meum jugiter conservat corpus in aevum,
Ut nullus valeat, spurco succensus amore,
Contrectare mea proboso crimine membra,
Sed mox angelicis ulciscens vindicat armis,
Qui me pollutis nituntur prendere palmis.
Sic devota Deo convertit femina sponsum,
Nec non et levirum solvens errore vetusto,
(0268D)Donec credentes sumpsissent dona lavacri,
Facti municipes in summis arcibus ambo,
Martyres effecti carnis tormenta luentes.
Sicilia tellus, quam vallant caerula ponti,
Fluctibus et rabies pulsat per saecula salsis,
Edidit Agathen, Christi famulatibus aptam,
Accola quam Siculus famosa laude frequentat.
Quae se divinis subdebat cultibus ultro.
Namque pubertatis florebat tempore Christo,
Divitias mundi conculcans mente caducas,
Omnia saeclorum mox ornamenta relinquens,
Et sequitur Dominum de vota juvencula Christum.
Quis vero poenas verbis enarret acerbas,
Aut mortis valeat clades effarier atras,
(0269A)Quas tunc in teneris perfert virguncula membris?
Horrida vulnifici patitur discrimina ferri,
Quod castum lacerat corpus mucrone cruento,
Pectora virgineis fraudantur pulchra papillis,
Purpureusque cruor stillans de carne fluebat.
Sic quoque carnifices torrebant igne puellam,
Virgineos artus assantes torribus atris.
Sic dicto citius perdebat flamma vigorem,
Ignibus innocuis exurens membra puellae.
Nec fuit in poena simplex vexatio carnis,
Sed triplex potius torquet strictura lacertos.
Tum rogus ardescens, et rubrae fragmina testae,
Nec non et rigidi crudelis sectio ferri,
Membra cruentabat spurco sine crimine culpae.
Tum Pater omnipotens devotae virginis altor,
(0269B)Arcibus aethereis defixit lumina terris,
Femineum indolis gaudens spectare triumphum,
Mox dedit auxilium clemens auditor [ Par., defensor] egentum,
Fortior ut fieret truciter torquentibus illam.
Post haec martyrii mercatur sanguine sertum,
Perpetuas regni sumens ex carne coronas.
Denique post obitum, signorum non vacat expers,
Quamlibet in tumba pausarent ossa sepulcri,
Et sacer astrifera gauderet spiritus arce.
Tempore nam quodam fervescens ignibus Aetna,
Torrida flammivomis trudebat sulphura rivis,
Tunc ruit in praeceps ambusta cacumina linquens,
Congeries lapidum, liquefactaque viscera montis;
Tum Siculus cultor flammarum fulmina cernens,
(0269C)Ignibus opposuit sanctam cum corpore tumbam,
Et dicto citius sopivit damna focorum:
Unde Trinacriae tellus excultat in aevum.
Cum stolidi proceres qui mundi regna regebant,
Martyres immerito multata carne necarent,
Seu potius fuso decorarent sanguine sanctos,
Passuros interfuerat virguncula quaedam,
Lucia, quae Dominum delexit sedula Christum,
Quam de stirpe bona, et claris natalibus ortam,
Nonnulli juvenes thalamis asciscier optant.
Sed sacrata Deo foedus sponsale reliquit,
Mores ob castos et coeli regna lucranda.
Haec matrem monuit fessam languore cruento,
Tangeret ut tumbam qua clausam virginis almae
(0269D)Agathae corpus placida sub morte quievit,
Femina ceu quondam fluxu vexata cruoris
Occulte Christum tetigit, quam fimbria pepli
Curavit medicans, Domino donante salutem.
Sic igitur genitrix sancta virtute sepulcri
Claudebat patulas extemplo credula fibras,
Ut nunquam flueret venarum rivulus ultra,
Et dicto citius siccaret sanguinis undam.
Tunc proles coepit verbis narrare parenti
Quod vellet Christo jugiter servire pudica,
Atque thorum sponsi mallet contemnere virgo,
Aurea gemmatae linquens crepundia pompae,
Utque peregrinis daret ornamenta procorum,
Pauperibus stipem tribuens, et munera mancis,
Thesaurosque suos sub coeli conderet arce.
(0270A)Filia mox matrem fatu correxit amico,
Credula virgineis pandentem pectora verbis,
Ut simul offerrent dites patrimonia Christo.
Quod dum compertum vulgi sermone crebrescit,
Atque fatigantur sacris rumoribus aures,
Tetrica mox sponsi fervent praecordia felle,
Gorgoneis infecta malis pro virgine adempta,
Quam sibi Salvator sponsam copularat adultam,
Sanguinis arrhatam conquirens dote puellam.
Ignescunt populi lymphatica corda furentis,
Ringitur et consul dira Paschasius ira,
Dum altercaretur crudus cum voce tyrannus,
A Christo sponsam nitens auferre venustam,
Cum nec sermonum stimulis cedebat acerbis,
Nec blanda flecti lenonum fraude valebat,
(0270B)Quamlibet ad tetrum traheretur fune lupanar,
Atque boves pariter traxissent [ Par., trusirent] restibus almam,
Quanquam tortores affarent igne tenellam,
In quo nigra picis nec non et pinguis olivi
Flumina terrifico crepitabant torre pyrarum,
Ut magis horrorem sentiret virgo beata,
Plurima dum flammis augerent pabula pagi.
Sed cito vexantis cedebat machina poenae.
Innocuis prunae coxerunt membra favillis,
Defensante Deo, flammasque fugante rogorum.
Tunc igitur morbo mentis cruciatus acerbo,
Non tulit opprobrium judex a virgine factum,
Candida sed rigido violavit viscera ferro.
Purpureus cruor extemplo de carne manavit,
(0270C)Nec tamen exsultat saevus de morte tyrannus.
Nec gratatur ovans caesa pro virgine Christi;
Sed sicuti nexis stringebant colla catenis,
Nodatis merito nectentes brachia vinclis,
Sic reus advenit Romanam consul ad urbem,
Ut vindicta gravis noxam puniret enormem,
Dum cruor insontis, cum sontis sanguine fuso,
Ulciscebatur digne pro talibus ausis.
Sic quoque Justinam modulabor carmina castam,
Aurea virgineo lucrantem regna pudore,
Quae terrena tori disrupit vincla jugalis,
Florida mundanae calcans commercia vitae.
Huic procus illustris, pravo succensus amore,
Nectere non cessat verborum retia frustra,
(0270D)Ut sibi forte foret dotalis virgo per aevum,
De qua posteritas esset ventura nepotum.
Sed cum tale nefas gestaret mente malignus,
Nec tamen insontem posset pervertere fallax,
Virginis aut fibras caecis incendere flammis,
Nititur egregiam magicis maculare venenis.
Tunc famosus erat Cyprianus fraude nugaci,
Doctus in horrenda sceleratorum arte magorum,
Qui tunc auxilium spondebat ferre petenti
Plurima schematisans sacrae molimina menti,
In tantum, ut diris certaret daemonis armis.
Quae magus assidue strophosus misit ad almam,
Ut pia pulsarent stimulis praecordia stupri.
Sed cum virgo Dei sprevisset frivola carnis,
Lurida tetrorum confringens tela latronum,
(0271A)Credidit Altithronum salvantem saecula Christum,
Ad Dominum tota conversus mente fidelis,
Poenituit tandem magus idola spurca relinquens,
Expertus virgo quid posset ferre pericli,
Quae nunquam valuit superari mille nocendi
Artibus, incerti sed fugit crimen iniquum.
Post haec imperio regeret cum Claudius orbem,
Impius edictis sanctos crudelibus urgens,
Heu scelus! ut Christum damnati voce negarent,
Nolentes autem sectari scita tyranni,
O quam dura necis graviter tormenta luebant!
Tunc, Justina, tuum ferro supponere collum,
Sanguinis aut rivos non horret fundere fibris.
Sic geminis felix ornatur virgo triumphis,
Martyra cum roseis rubuit veneranda coronis.
(0271B)Candida virgineis florebat femina sertis,
Cum qua martyrii meruit vexilla cruenti,
Crudus athleta Dei Cyprianus fuso cruore;
Sicque poli pariter scandebant sidera sancti
Ut praedira necis pariter tormenta tulerunt.
Eugeniam porro claris natalibus ortam,
Gemmam virgineo rutilantem stemmate rubram,
Quis digne indoctus metrorum versibus usquam
Rusticus explanet? cujus praeconia passim
Laetus concelebrat sub coeli cardine mundus,
Atque supernorum reboat concentibus aula.
Denique baptismi nondum cunabula sacra
Suspiciens, Christum miro veneratur amore,
In tantum, ut proprios dempsisset femina crines,
Caesarie spreta, sumens signacula Christi,
(0271C)Ac sexum simulans, posset tonsura virilis
Hac ratione rudi sic occultare latentem;
Namque crucem Domini sincera mente virago
Gratulabunda vehens, basternam linquit inanem,
Pergere cum pueris, astus quos arte refellit,
Ut remeare queat prudens per devia virgo.
Passibus et properis sanctorum limina lustrat,
Pontificemque petens baptismi lucra capessat.
Protinus ad sedes venit basterna relictas,
Quam ut crevere simul spretam remeare parentes,
Pectora ferratis riguerunt marcida curis.
Plurima tunc etiam fortunae casibus acta
Turma propinquorum questus e pectore promit,
Salsaque palpebris effundit flumina luctus,
(0271D)Tristia rorifluis humectans imbribus ora.
Tum bino spadone fuit comitata virago,
Suspicio ut nullam posset generare querelam.
Hanc Deus insontem pius auxiliator egentum
Clementis dextrae clypeo protexit inermem,
Ut cecinit dudum famosus carmine vates:
Nam mentita fuit strophosis lingua loquelis,
Criminibus stupri nitens damnare puellam.
Sed Pater omnipotens, qui cuncta latentia noscit,
Virginis intactae voluit monstrare triumphos,
Auctorem sceleris populo praesente revincens.
Sicut matrona stimulis agitata maligni,
Illustrem Christi famulam sermone procaci
Deformare studet, naturae jura rescindens:
Sic iterum infelix, plebis vallante corona,
(0272A)Magna cachinnantum pateretur ludicra vocum,
Plecteret et merito vultus confusio noxam,
Ut nunquam dicant gentes: Ubi est Deus horum
Floruit in mundo quaedam virguncula Christi,
Agnae cui nomen prisci dixere parentes;
Inclyta haec fuerat fragrans virtute pudoris,
Aetatis decimus nec non et tertius annus.
Fluxerat in terris cum primo glisceret aevo,
Illuviem mundi contemnens corde nefandam,
Sed procus illustrem praefecti filius Agnam,
Qui famosus erat, regali fasce togatus,
Subnixis precibus thalamis adsciscere nitens,
Aurea cum rubris offert crepundia pannis,
Nec non argenti spondendo plura talenta,
Nititur intactam donorum fallere visco,
(0272B)Sicut avem nectit nodosis retibus auceps.
Sed mox lethiferam sensit virguncula cladem,
Crebrius hauriret si spurcas ore loquelas,
Aut pulsaretur probrosis virgo labellis
Muscipulam metuens sprevit sermone petulcum.
Nam sponsam potius spondebat se fore Christi,
Virgineo semper servantem foedere corpus,
Qui se rite subarravit cum dote fidei,
Annulus et cujus sacravit membra puellae.
Plurima quapropter patiens discrimina virgo,
Pertulit in terris insons ergastula tetra.
Sed pius aspectans certantis bella puellae
Arbiter horrendas discussit carceris umbras,
Et clarum coeli lumen de lumine fudit,
Virginis ut tenebras non ferrent lumina furvas.
(0272C)Traditur ad tetrum scortorum casta lupanar,
Quatenus incerti fuscetur crimine virgo,
Almaque probrosis notetur vita loquelis,
Quae infamare student vernarum nomina Christi,
Ut lacerare solent latrantes fauce molossi.
Tunc procus advenit densa comitante caterva,
Garrula verbosis contorquens spicula labris,
Quod sua despiceret castis connubia votis.
Sed Deus insontes qui semper jure triumphat,
Irae coelestis punit mucrone reatum.
Nam dicto citius crudeli funere vitam
Liquerat horrendi contingens tartara ditis,
Qui sanctum voluit maculoso laedere gestu.
Mox igitur precibus disrupit vincula mortis,
(0272D)Pallida purpureo restaurans membra colore,
Quae multata prius torpebant frigore lethi,
Quatenus inde forent laudis praeconia Christo,
Unde prius fuerant spurcis ludibria verbis.
Nam Constantinam sanavit tumba sepulcri,
Et sarcophagus qua pausant membra puellae.
Ut merito posset regnantis filia regis
Aeterno Regi regum, qui regnat in aethra,
Reddere magnificas pro vita sospite grates.
Virgo dicata Deo plorebat tempore prisco,
Nomine hanc Theclam veteres dixere parentes,
Quae conversa fuit sacrato dogmate Pauli,
Et Christum sequitur connubia pacta relinquens.
Virginitatis amor flagrans in corde puellae
Dulcia mundanae sprevit consortia vitae,
(0273A)In qua fundavit coelestis gratia mentem,
Saecula quam penitus nunquam mollire valebant,
Durior ut ferro foret ad tormenta cruenta.
Hanc pater et genitrix pactis sponsalibus ambo
Ad stirpem generis satagebant dedere nuptis.
Sic mens virgineis ardescens torrida flammis,
Gurgite mundano perfusa tepescere nescit.
Quamvis verborum rorarent imbre parentes
Sicut nimbosis stillabant aethera guttis,
Propterea focus, et flagrans accenditur ignis,
Vulcanus late fervebat torribus atris,
Ut virgo felix ferret tormenta rogorum,
Consumptura piam falso sine crimine carnem.
Tali femineam sontes molimine spinam
Excruciare student, membratim quatinus ossa,
(0273B)Si fieri posset, vacuarent cruda medullis.
Sic Deus aeterna defendit ab arce puellam,
Ut voti compos flammas evaderet ignis.
Traditur ad rictus virgo laceranda leonum
Diris ut rodant muliebres morsibus artus,
Bestia sed sacrum non audet carpere corpus
Defensante Deo devotae membra puellae,
Dum tenerae carni non usquam sponte pepercit;
Sic sator electis cum mundi scammate certant,
Aurea coelestis largitur praemia regni.
Haec suprema suae decoravit tempora vitae,
Purpureo sanctam perfundens sanguine carnem,
Martyr perpetui dum scandit limina coeli.
Eulaliam prosae vulgatam laudibus olim
Metrica nunc studeant venerari carmina sanctam,
(0273C)Quae mortale nihil vano dilexit amore,
Nec quidquam in mundo satagit praeferre Tonanti,
Sed cunctas pariter pompas contempsit opimas,
Funditus ut spretis coeni squalentis ad instar
Deliciis gazae, sequeretur libera Christum.
Haec thalami luxus et gaudia blanda tororum,
Atque caducorum sortem despexit honorum:
Quatenus in coelis castae virtutis amator
Arbiter omnipotens impendat praemia vitae,
Qui solet assiduis castos ornare triumphis,
Militibusque suis portam reserare per aethram,
Dum vincunt sancti fallentis praemia mundi,
Atque coronatis gestant vexilla maniplis.
Tempore Gothorum fuerat virguncula quaedam,
(0273D)Quae proprium ex schola sumpsit Scholastica nomen:
Hanc Deus ubertim coelesti munere ditat,
Aurea virgineo lucrantem praemia voto.
De qua hoc praecipuum vitae rumusculus almae
Divulgare solet, latus qua tenditur orbis,
Quod fratrem sibimet germano foedere junctum,
Subnixis precibus gestit compellere virgo,
Quatenus acciperent sacrorum dulcia noctu
Fercula librorum, et sancti convivia verbi,
E quibus affatim saturantur pectora plebis
Atque saginantur sanctorum corda virorum.
Sed fidus precibus frater non flectitur ullis,
Quin imo sanctam contempsit voce sororem.
Tum virgo Christum pulsabat voce benignum,
Ut sibi dignetur vulnus sanare doloris.
(0274A)Mox igitur coelum nimboso turbine totum,
Et convexa poli nigrescunt aethere furvo,
Murmura vasta sonant flammis commista coruscis,
Et tremuit tellus magno tremebunda fragore;
Humida rorifluis humectant vellera guttis,
Irrigat et terram tenebrosis imbribus aer,
Complentur valles, et larga fluenta redundant.
Tunc mansit nolens, qui pridem sponte negavit
Quod germana petit deplorans anxia curis.
Sic Deus auscultat devota mente rogantes,
Quamlibet a nullo solandi verba capessant.
Nobilis in Roma vixit pulcherrima virgo
Constantina, novae praebens spectacula vitae
Omnibus, integri qui conversarier optant,
Lurida linquentes veteris contagia vitae.
(0274B)Haec, inquam, virgo, coelesti freta patrono,
Contempsit mundum felix cum flore virentem,
Arida ceu paleae projecta peripsema squalent.
Utque magis stupeas, rumorem adverte parentum
Nam pater auguste regnorum sceptra gubernans,
Imperium mundi, Christo regnante, regebat,
Qui Constantinus nomen sortitur in aevum.
Hic sobolem sanctam miro dilexit amore,
Dum vitae merito late praeconia cursant,
Quam pater intactam summus sub dote spopondit,
Felix virgineis cum jam pubesceret annis.
Namque proco fuerat, quo non praestantior alter
(Regibus exceptis, qui mundum jure gubernant)
Desponsata probo, pactis sponsalibus arrhae.
Sed Deus integram satagens servare puellam,
(0274C)Satrapae mentem stimulis compungit acutis,
Funditus ut pompas saecli sprevisset opimas,
Mallet et immunis regi famularier alto,
Deliciis mundi quam opulentis degere dives.
Cui sic evenit miranda salutis origo,
Tempore nam quodam diris exercitus armis
Scythicus adveniens, densa stipante caterva,
Hostibus innumeris Thraciam vastabat inertem.
Tum gener Augusti, vallatus milite parvo,
Moenibus inclusus, mox propugnacula scandit,
Armis diffisus, saevo grassante tumultu,
Esset ut horrenda crudescens mortis imago,
Et desperatus torperet miles in urbe.
Tunc consul Paulo, nec non hortante Joanne,
Ocius excelso devotus vota spopondit,
(0274D)Ut Salvatori reliquum serviret in aevum
Christicola clarus, delubra vetusta relinquens,
Si populi strages, et saeva pericla duelli
Protinus auferret solita clementia Christi,
Temperiem reddens discusso turbine belli.
Quae cum dicta forent spondentis voce sequestra,
Extemplo Christi sensit solatia praetor,
Coelicolis superis mox defendentibus urbem,
Aemula dum passim verterunt terga phalanges,
Pace salutiferis populum stipante coronis.
Denique cum voti remeasset compos ad urbem,
Compta triumphorum sortitus labbara princeps,
Inclyta Romanis revehens ex hoste trophaea,
Servorum decies quingentos liberat heros.
(0275A)Hoc est, vernarum famulantia millia quinque,
Participes faciens Romanis civibus omnes.
Nec petit Augustum pactam sibi reddere sponsam,
Conjugium penitus famosum sponte recusans:
Sprevit opum nodos, mundique reliquit habenas,
Ut pauper Christum miles sequeretur egentem,
Jam factis complens Scripturae dicta docentis:
Vota vovete Deo reddentes debita pacta.
Sic Deus omnipotens famulam protexit amentem,
Vocibus assiduis pulsantem regna Tonantis,
Ut se servaret sator integritatis amator,
Lurida linquentem saevi colludia luxus.
Plures nam Christo convertit dogmate turmas,
Exemplo simul, et celebri rumore coruscans.
Uberius pandunt geminae quod forte sorores,
(0275B)Attica et Artemia, praetoris sanguine cretae,
Quem Gallicanam vocitabant saecula prisca:
Praefatas cujus soboles regina monebat,
Virgineum castis ut servent gestibus aevum,
Florida quae pariter meruere tropaea pudoris,
Dum mundum linquunt, transacto tempore vitae,
Et fauste properant ad coeli sidere cursum.
Nec minus interea Romae tiruncula Christi
Floruit Eustochium, venerandae filia Paulae,
Infula quam nitidae comebat casta juventae,
Legibus angelicis servantem jura pudoris.
Quamvis Blaisillam secli fortuna sororem
Necteret ad thalami copulam, taedasque jugales,
Vincula comptorum passuram blanda tororum.
Attamen ereptum sic luxit sponsa pudorem,
(0275C)Cum vir mundanae clausisset lumina metae,
Plangere ceu solet oblatum matrona maritum,
Anxia dum queritur singultu funera sponsi.
Hos igitur threnos, quos mundi fata facessunt,
Lethifer et morbus crudeli calce lacessit,
Eustochium lacrymis virgo non sensit amaris,
Mellea mundani temnens contagia luxus.
Aspidis ut morsum spernebat basia buccis,
Dulcia sed Christi compressit labra labellis,
Oscula dum supero defixit limpida sponso,
Ut cecinit quondam famoso carmine princeps,
Qui sceptrum regni Solymis erexit in arvis,
Personam Christi sponsali dramate sumens.
Sic, inquam, voti vixit virguncula compos,
(0275D)Ut merito fama reliquum celebretur in aevum,
Cui sacer interpres conscripsit opuscula plura.
Qui rudis et veteris digessit famina legis,
Hebrea Romulidis vertens oracula linguis,
Nec non Argolicas Italo sermone loquelas,
Idem translator biblis opulentus opacis
Transtulit in Latium peregrina volumina pandens,
Thesaurosque simul librorum forte Pelasgos
Edidit in lucem, quos pagina texerat umbra,
Clavibus Ausonia verbi claustella resolvens.
Tomum praeterea comptum sermone polito
Ad famulam Christi scripsit didascalus idem,
In quo pinguntur castae praeconia vitae,
Qualibus integritas ornetur candida sertis,
Immunes artus servans sine sorde petulca.
(0276A)Sic soboles Paulae degit lectissima virgo,
Donec supremam clausissent saecula metam!
Aurea tum propere penetrarat regna polorum
Spiritus, ad superas anima remeante catervas.
Hic quoque metrorum crebrescat laude per orbem
Demetriadis honor sacratae virginis almus.
Quam licet Europae faustis natalibus ortam
Plurima cum densis celebrarent agmina turmis,
Punica sceptra tamen praeconia sancta stupescunt,
Virginis egregiam vulgo mirantia famam.
Sicut enim lychnus modii non clauditur umbris,
Summa sed potius fulgescens arce locatur,
Omnibus ut radiet clara cum luce coruscans;
Sic sacrata Deo, casto virguncula sexu,
Vixerat in terris coelesti freta patrono.
(0276B)Inclyta haec fuerat generosa stirpe parentum,
Nobilibus titulis vitae cunabula sumens.
Sed tamen ante Deum multo generosior exstat,
Virtutum meritis rutilans, ut gemma coronae,
Pulchra comis, cirrisque decens, et candida vultu,
Fronte venusta nitet frugalis virgo Tonantis,
Hanc opulenta sibi certatim turma procorum,
Formosam specie, thalamis asciscere gestit,
Plurima dum felix ditis patrimonia gazae
Possidet, obryzum ac gemma fulgente metallum,
Ac segmentata fulgebat veste virago.
Innuba sed voluit dotales linquere pompas,
Et superi potius sponsi lentescere labris,
Suavia compressis impendens oscula buccis.
Nam nuper legi facundo grammate biblum,
(0276C)Virginis eximiam qui scribit commate vitam,
Ut precibus genitrix subnixis sancta poposcit,
Cum pia trans pontum pulsaret certa magistrum,
Scriberet ut sobolis doctrinam rite supernam,
Qualiter in cordis thesaurum condat acerra
Virgineum, servans stupri sine sorte pudorem.
Tempore quo rigidos saevi tormenta tyranni
Athletas Christi cogebant ferre cruenta,
Tres simul illustres sumpserunt sorte sorores,
Splendida purpureis plectentes serta coronis,
Dum simul integritas candens et passio rubra,
Virginibus Christi cumulabant praemia dupla,
Quarum per prosam descripsi nomina dudum.
Impius Augustus qui Romae sceptra regebat,
(0276D)Has Christi famulas nuptis asciscere [ Par., supremi fallere] [gestit,
Plurima sacratis promittens dona puellis,
Si mallent omnes consortes esse procorum
Nobilium pulchra fungentes, dote virorum.
Si vero nollent ritum complere jugalem,
Mox tormenta jubet sanctas perferre puellas,
Lurida passuras strictis ergastula claustris,
In quibus exiguae caperent nutrimina crustae.
Sed tamen insontes felix Anastasia vernas,
Pascere non cessat praebens alimenta misellis,
Quaeque stipem quaestus, simul et patrimonia gazae,
Martyribus confert, mortis discrimina passis:
Illius idcirco divulgant saecula famam,
Et rumor laudis perpes crebrescit in aevum,
(0277A)Quae contempta sui sprevit patrimonia sponsi,
Et sequitur Dominum, neglecta sorte mariti.
Pertulit idcirco poenas matrona cruentas,
Quas nunc in chartis biblorum digerit ordo,
Et legitur felix descriptis passio schedis,
Annua dum redeunt celebrandis tempora festis.
Denique praedictas germana mente sorores,
Diri tortores ducunt e carcere caeco,
Quas simul aspiciens formosis vultibus, atrox
Praeses Dulcitius spurco succenditur igne,
Luxuriae stimulis caeco correptus amore.
Plurima tunc pellax spondebat dona puellis,
Si mallent animo mutum complere nefandum.
Sed famulas Christi protexit parma pudoris,
Spicula luxuriae spernentes corde profana.
(0277B)Sed nocturna quies cum fessos occupat artus,
Dulcia dum famulae cecinissent carmina Christo,
Odis Psalmorum pulsantes ostia coeli,
Audet atrox sanctam, spurco flammatus amore,
Audacter cellam stolidis irrumpere plantis.
Sed, praestante Deo, caecatur corde malignus,
Basia cacabis dum stultus tradidit atris:
Sic ollis niger; et furva sartagine teter,
Per totam noctem praeses deluditur amens,
Defensante Deo, sacrasque tuente puellas.
Egreditur tandem infelix gurgustia linquens,
Quem scelerum socii nequeunt cognoscere fronte,
Sed procul abscedunt vasto crepitante tumultu,
Linquentes larvam, furvum phantasma putabant.
Nam proprias acies fautor caecabat iniquus,
(0277C)Ut solus nebulam strophae non nosset adulter,
Cernere quam reliqui quirent sine fraude maligna.
Tum petit Augusti demens suffragia quaestu,
Vindicet ut flagris vernarum crimina sontum.
Quo viso proceres, densa stipante corona,
Cum colaphis caedunt, et lento vimine flagri,
Ut procul effugeret facies larvata nefandi.
Ducitur ad propriam famulis comitantibus aulam,
Moxque clientelae resonant singultibus aedes,
Dum cernunt dominum picea fuligine pictum.
Autumat incassum fretas virtute magorum
Hoc sibi clasma tetrum sacras gestasse puellas,
Idcirco peplis jussit fraudare beatas,
Pasceret obscenos ut nudo corpore visus,
(0277D)Quos prius in latebris fraudis phantasma fefellit.
Sic Deus ex alto, qui sanctos jure triumphat,
Cum forti famulas dextra defendit inermes,
Ut nullus membris posset auferre cyclades.
Venit ad extremum princeps Sisinnius atrox,
Ut famulas Christi, si nollent thura litare,
Nec delubrorum ritus offerre profanos,
Insontes pariter crudeli morte necaret.
Sed nullus valuit sanctas terrore minarum,
Quamvis centenis plagis incumberet atrox,
A Christi cultu mentes discludere rixas.
Tum geminas mandat flamma crepitante cremari:
Quae sic orantes potius quam damna ferentes,
Angelicis ulnis ad coeli sidera scandunt.
Tertia sed sequitur cuneum visura supernum,
(0278A)Tramite dissimili tendens ad praemia vitae:
Spicula dum patitur longis exempta pharetris,
Vulneribus crebris occumbens saucia virgo,
Purpureusque cruor tenera de carne cucurrit.
Praeterea geminas divulgat fama sorores,
Romae sortitas primae cunabula vitae.
Nomine nempe prior felix Rufina vocatur,
Altera posterior florens, aetate secunda.
His pater Austerius nec non Aurelia mater,
Nobilium pulchra consulunt dote procorum.
Sed tamen illustres sponsalia jura recusant,
Cunctaque fallentis mundi patrimonia spernunt,
Ut sponsi thalamis coeli qui regnat in arce,
Jungantur jugiter, quo floret pulchra juventus,
Et nunquam aggreditur rugis sulcata senectus.
(0278B)Harum igitur sponsi, neglecto tramite Christi,
Errorum anfractus salebroso calle sequuntur.
Quamvis ante fidem gestarent pectore puram.
Idcirco sponsae temnentes jura procorum,
Urbis Romanae linquunt fastigia celsa,
Ut tempestatem tranquilla mente nescirent,
Quam rea sponsorum concinnant famina sontum.
Namque petunt pariter basternis praedia nota,
Quae procul in Tusciae felices parte regebant;
Sed rursus Romam sponsis prodentibus ambae,
Militibus missis, propere ducuntur ad urbem,
Squalores pariter passurae carceris atros.
Tunc Rufina soror dictis parere nefandis
Renuit, ut vetitum fanis offerret honorem.
Creditur idcirco cum lentis femina flagris,
(0278C)Ut soror aspiciens mollescat mente secunda
Verbera dira pati cum sanctos cerneret artus.
Sed secus evenit, quam tortor credidit atrox,
Dum nutabundis non fatur virgo loquelis.
Nam constanter ait, nunquam tremebunda secunda:
Affer cuncta simul nobis tormenta cruenta,
Ignes, et macheras et rubras vibice virgas,
Restes, et furtes, et dura grandine saxa,
Caerula sanguineis harpagans vulnera rivis,
Quot tu poenarum genera crudeliter infers,
Ast ego lauta feram victo tortore tropaea,
Quot tu concinnas crudi discrimina lethi
Tot nos in supera numerabimus arce coronas.
Tunc iterum carcer lanternae luminis expers,
(0278D)Passuras claudit famoso stercore poenam;
Sed splendor lucis radiantis ab axe polorum
Furvas exstinguit latebrosi carceris umbras,
Et fetor fimi ut thuris fragantia spirat.
Posthaec in thermas ambusto torre calentes
Ambas trudebant divino numine fretas.
Sed tamen in thermis crepitantes fomite flammas
Protinus exstinxit coelesti rore potestas,
Artus virgineos sic texit parma pudoris,
Ut nihil innocuis laesa esset caro favillis,
Sed fax, et fomes, et dempto pruna vigore,
Nequidquam ardentes sopito torre tepebant.
Tum famulas tortor sacratas imperat atrox
Pondere cum scopuli collum constringere nexu,
Alveus ut Tiberis mersisset gurgite glauco,
(0279A)Quas prius exusti non audent urere torres;
Sed famulas Christi vectabant caerula fluctu,
Frigida cum vitreis stupuerunt flumina flustris,
Ad ripas remeans rursus cum sospite vita,
Corpus virgineum natat ceu plana carina.
Tunc jussu rigidi truculento principis aeque
Sanguine purpureo sanctarum membra rubescunt,
Ambae martyrii mercantes sorta cruenti;
Nec non virgineos sumpserunt jure triumphos,
Rura relinquentes, coelorum regna capessunt,
Quamvis ossa tegat tellus, et tumba sepulcri
Artus includat pro Christo funera passos,
Donec scintillans exurat saecula carbo.
Attamen ad coeli scandunt spiracula sedes,
Absque chao densis gestantia labbara turmis.
(0279B)Quando catervatim vallant coeleste tribunal.
Tempore quo Decius triquadrum rexerat orbem,
Militibus Christi mortis discrimina patrans,
Exstitit in Roma binarum forte sororum
Fama praecipuis pulsans rumoribus aures;
Quas nullus poterat tormentis vincere tortor,
Quamlibet insontes multaret caede cruenta,
Ut vitae auctorem reflexa mente negarent.
Altera de geminis felix Anatolia dicta,
Altera sed gestat verum Victoria nomen.
Has igitur sponsi claris natalibus orti
Ad prolem generis satagunt adjungere nuptas.
Sed mens virgineis ambarum torrida flammis
Stuppas luxuriae combussit torre pudoris,
Spurcitias mundi contemnens corde caducas.
(0279C)Divitias spargunt, simul et patrimonia dantes,
Aurea purpureis calcant crepundia gemmis,
Cunctaque pauperibus mox ornamenta misellis
Nil sibi servantes, vendunt pro stipe superna.
Nuntius e coelo pennatus labitur alto,
Flammeus aspectu, niveo candore coruscus,
Sceptrinum vimen dextra gestabat in alma;
Ambas alloquitur tali cum voce puellas:
Nunc procul a vestro pallorem pellite vultu,
Pectore nec pavido quatiens timor ilia pulset,
Dum vobis thalamus paradisi sede locatur,
In quo perpetui nunquam consortia sponsi
Deficient penitus, sed gaudia longa manebunt,
Si vos virginitas comes indefessa tuetur.
(0279D)Tunc ambae servant castae consortia vitae,
Angelus ut dederat sancti praecepta pudoris,
Usque fugam vitae cum mors in limine latrat,
Marcida depopulans vitali pectora flatu.
His igitur gestis tinguntur scaeva procorum
Pectora lethifero zeli maculata veneno,
Dum cernunt amplum sponsas expendere censum.
Interea Romam linquens Victoria virgo,
Exsul in exsilium tribunali ducitur urbis,
Quo draco funestus ructabat flamina ventris,
Limpida lethiferis corrumpens aera venenis,
In tantum ut cives, vasto crepitante tumultu,
(0280A)Linquere jam mallent pollutam flatibus urbem,
Exosi latebram qua horrens belva latebat.
His igitur miseris spondet Victoria virgo,
Credula si Domino pandant praecordia Christo,
Lurida pestifero linquentes idola cultu,
Ut dicto citius truculentam flamine gypsam,
Quae turmas vulgi multabat strage cruenta,
Pelleret e populo, dum mallent credere Christo.
Quod dum sponderent concordi voce catervae,
Illico squamigerum proturbat virgo chelydrum,
Et procul in vacuas jussit reptare salebras.
Mox draco crudelis sermonum pondere pressus,
Deserit obscurum squamosa pelle sigillum.
Sic virgo felix, aethrali freta triumpho,
Ingentem explodit sancta virtute colubrum,
(0280B)Ut nunquam ulterius serpens irrumperet antrum,
Sed procul abscedens incultis exsulat arvis,
Jusserat ut gypsam verbo terrente migrare,
Civibus impendens expulso natrice palmam.
Tunc rogitat cives felix vernacula Christi,
Quatenus in crypta sibi, natrix unde nefandus
Aufugit, pariter dignentur condere cellam:
Mox veneranda Dei supplex ut virgo poposcit,
Insuper et decies senas junxere puellas,
Quae precibus crebris laudarent voce Tonantem,
Odas Davidicas modulantes carmine sancto,
Tunc procus Eugenius, delubri flamine fretus,
Thurificare jubet, munusque offerre Dianae.
Alma sed imperium sprevit complere nefandum,
Idcirco machaeram stricto mucrone vibrabat
(0280C)Crudelis tortor fundendo fluenta cruenta,
Virgineos artus consecrans sanguine rubro.
Mox interfector sensit discrimina palmae,
Arida marcescens dum torpet dextra lacerti.
Insuper expertus calloso corpore lepram,
Vermibus et scatens, efflavit flamen in auras.
Sic quoque famosis felix Anatolia signis
Claruit, exsilium saevi perpessa tyranni.
Consulis en sobolem constrictam nexibus arctis,
Expertem sensus cum bruta mente vagando,
Hostibus explosis, restaurat pectus anhelum,
Quo rumore rudi diversis pestibus aegros
Conglomerant pariter stipantes agmine sanctam;
Ollis optatam reddebat virgo salutem;
(0280D)Nec non et morsum, qui torvam carmine gypsam
Irritat, ut sanctos crudelis belva lacertos,
Dentibus horrendis, et rictu rodat aperto,
Extemplo curat disrumpens vincla chelydri,
Qui prius in spira morsum glomeravit inertem.
Idcirco cursim festinat credere Christo,
Agnoscens propriam tanta virtute salutem,
Insuper et meritum cumulavit sanguinis ostro,
Praemia sumpturus cum coeli coetibus almis.
Candida post sequitur cum binis martyra sertis,
Integritas nitidam, nec non et passio rubram
Plumabant pariter macta virtute coronam.