Migne Patrologia Latina Tomus 138
De gestis episcoporum Antissiodorensium (Auctor incertus), J. P. Migne cc_id: cps_2.AucInc.DeGeEpA, cc_idno: 9603
PARS PRIMA.(Apud Labb. Bibliotheca manuscriptorum. )
CAP. I.-- De S. Peregrino. 138.0219C|
Sanctum Peregrinum, beati Sixti apostolicae sedis primatis intercessionibus simul et meritis consecratum episcopum textus passionis ipsius scire cupientibus fideliter edocet. Siquidem Christianitatis religio, quae, a tempore beati Clementis papae, per fidelissimos verbi Dei ministros Savinianum videlicet Senonensem pontificem, Dionysium Parisiacensem, Ursicinum Bituricensem, Martialem Lemovicensem, Saturninum Tolosanum, Memmium Catalaunensem, caeterosve per Gallicanas provincias sese diffuderat, paulatim a status sui rectitudine obsolescere coeperat. Quippe quae tam validis, tamque tyrannicis oppugnabatur incursibus.
Imperator namque Aurelianus erga Dominum 138.0219D| coeli profanus cupiens placere diis suis, in tantam rabiem persecutionis circa Christianos exarserat, ut post multorum martyrum agones, quos apud urbem Romam crudeli morte damnaverat, etiam in Gallias ad delendum Christianitatis nomen per semetipsum emerserat. Veniens itaque apud civitatem Senonicensem, quoscunque ibi reperit Christianos simul et beatam Columbam virginem gladio animadverti praecepit. Deinde vero ferocitatis suae comites ad investigandos Christianos per omnem Galliam misit. Egressi igitur funesti satellites a conspectu imperatoris circumibant urbes, et castella, nec non et latebrosa silvarum. Et ut suorum criminum singuli potirentur effectu, pagos quosque sibi indagandi sollicitudine diviserunt. Tum demum pagus 138.0220C| Autissiodorensis in sortem impiissimi Alexandri sacri lateris protectoris obvenit. Vocabatur eo tempore sacri lateris protector cujus erat officium custodiendi imperatorem, ne ab aliquo quoquomodo vulnerari subito potuisset. Plurimi etenim Christianorum ex diversis civitatibus praeceptum Domini sequentes, ubi ait: Cum vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam, relinquentes proprias sedes, ad pagum Autissiodorensem se contulerunt, eo quod esset eo tempore ex maxima sui parte nimia silvarum opacus densitate. Quod minime latuit Alexandrum sacri lateris protectorem. Cumque pervenisset ad locum, qui Totiacus vocatur, reperit Priscum virum Christianissimum maxima nobilitate pollentem, multisque et ibidem cohortibus 138.0220D| praeminentem: qui cum pluribus a Vesuntionensi civitate advenerat, quorum agmina Alexander ferocissimo cursu irrumpens, ait: Quae vos seditio in hoc loco glomeratim consistere compulit; aut cujus religionis estis vos? Cui sanctissima multitudo respondit: Nos non seditio, sed reverendissima ad hunc devexit religio locum: Christo enim nostrarum libamina precum deferimus congregati, qui dispersionem nostram sanguinis sui effusione redimendo conjunxit. Videns itaque insuperabiles in fide Christi athletas, omnes gladio perimi jussit. Simili modo et sanctos Dei martyres Benignum presbyterum, Andochium, atque Tyrsum, quos ab Ephesina urbe sanctus Polycarpus discipulus beatissimi Joannis apostoli et evangelistae in Gallias direxerat, 138.0221A| plurimis affectos suppliciis, isdem crudelissimus imperator ad coeleste regnum transmisit. Nec minus sanctum Symphorianum eum aliis quampluribus, quos ipsi jam Christo lucrati fuerant, tormentis variis affectos necari praecepit. Hac igitur persecutione ubique debacchante, paucissimi viri reperiebantur qui se Christianos esse faterentur.
Evoluto autem aliquanto temporis spatio, a fidelissimis Christianis latenter auribus Sixti papae urbis Romae nuntiatur, qui poscebant ut talem virum dirigeret, qui jam fidei exstinctam lucernam suis deberet illuminare eloquiis, et barbarorum infidelitatem opitulante divino auxilio compesceret. Tunc memoratus papa praedictum virum Dei Peregrinum 138.0221B| presbyterum et Corcodomum archidiaconum levitico gradui mancipavit, Jovianum subdiaconum esse constituit, Jovinianum vero lectorem, cum esset vir per omnia eloquens, atque in divinis Scripturis apprime eruditus eis comitem collocavit: hos etenim summi Dei cultores beatissimus Sixtus papa urbis Romae, cum omni fiducia ad portum Marinum usque perducens, verbum Domini specialius praecipiebat usque ad mortem fiducialiter praedicare. Atlhetae quippe Domini navali tramite Massiliam petentes Lugdunum usque perducti, celare se nullatenus potuerunt, exinde ad Autricum pervenientes, coeperunt publica voce Christi gloriam praedicare, ubi nobilium ingens tunc recederat turba, deorum vanas observare culturas: sciscitantibus vero paganis, 138.0221C| Christianos se esse testati sunt, et ob praedicationem verbi Domini sese inibi advenisse. Tunc denique beatissimis sacerdotibus praedicatione fulgentibus pro virtutum assiduitate quas per ipsos divina exercebat potentia quotquot ipsius loci primorum fuit ad Christianitatis gratiam convolarunt; moxque sanctus Peregrinus episcopus novum populis dogma impertiens parvo ambitu ecclesiam construxit, Christique nomini consecravit. Cumque restincta inibi fuisset omnis deorum cultura, fratres, quos secum ab urbe deduxerat, ibidem relinquens, ut coeptum praedicationis expleret officium, Interranum expetit, ubi tunc praecipua paganorum multitudo ad festa Jovis celebranda summopere concurrebat. 138.0221D| Quid ibi egerit, vel quos agones pro Christi nomine contulerit, historia passionis ejus evidentissime declarat. Istic beatissimus pontifex nimia jam persecutione saeviente, ab urbe quidem est egressus, sed martyrium suum capitis abscissione complevit, sub die decimo sexto Kalendarum Juniarum, imperatoribus Galieno et Valeriano, Aemiliano et Basso consulibus.
CAP. II.-- De S. Marcelliano.
Marcellianus, natione Gallus, sedit annos 33. Hic in praedicationis officio fideliter elaborans, felici cursu migravit ad Christum III Idus Maii, et sepultus est in monte Autrico. Fuit autem temporibus Alexandri et Maximi imperatorum, Aureliano 138.0222A| et Marcellino consulibus, praesulantibus apud urbem Romam Felice atque Eutychiano.
CAP. III.-- De S. Valerio.
Valerius sedit annos 17. Fuit autem temporibus Diocletiani et Maximiani, Caro et Carino consulibus, administrantibus apud urbem Romam dignitatem sacerdotii Gaio, Marcellino, et Marcello praesulibus, qui etiam ab iisdem tyrannis martyrizati sunt; qui beatus vir fideliter cursum vitae peragens, II Non. Maii migravit ad Christum, et sepultus est apud montem Autricum secus praedecessorem suum sanctum Marcellianum episcopum. . . .
CAP. IV.-- De S. Valeriano.
Valerianus, natione Gallus, sedit annos 30. Fuit 138.0222B| autem vir maximae sanctitatis, atque simplicitatis; sed hic beatus cum a progenitoribus sancti Amatoris ad ejus nuptias veniret rogatus, videlicet ut utrosque sua benedictione sanctificaret, Dei nutu arrepto sacramentorum libello pro benedictione conjugali leviticam eis imposuit. Hic etiam cum caeteris coepiscopis, Severino scilicet Senonensi, Solemni Carnotensi, Camilliano Tricassinensi, Pronicio Meldensi, Marcello Parisiacensi, sanctum Evuertium Aurelianorum ordinavit episcopum: fuit enim temporibus Melciadis papae, sanctique Silvestri sub Constantino imperatore, Constantio et Volusiano consulibus; qui plenus sanctitatis obiit pridie Non. Maii, et sepultus est juxta praedecessores suos in monte Autrico.
CAP. V.-- De Eladio. 138.0222C|
Eladius sedit annos 23; fuit autem temporibus Constantii et Constantini filiorum Constantini sub Marco, Julio atque Liberio Romanis pontificibus. Hic beatissimus pontifex dum verbo et exemplo multos ad Christum converteret, ad eum sanctus Amator simul et Martha jam ejus sponsa spiritalis effecta concurrunt, ac procedentes coram eo votorum suorum desideria pandunt, sicque ille se clericum fieri deposcebat. Tunc antistes considerans atque contemplans Dei eos amore frui, et propter ejusce dilectionem velle saecularem habitum commutare, utrisque impiger paruit, illum crinibus exonerans, illam castimonialium coetui devotissime 138.0222D| jungens ac socians, et hic plenus sanctitate, et virtutibus, ut in gestis ejusdem sancti Amatoris legimus, corpus terrae, animum coelo transmisit, sub die VIII Iduum Maiarum, et sepultus est secus praedecessores suos in monte Autrico.
CAP. VI.-- De S. Amatore.
Amator, natione Autissiodorensis, ex patre Proclidio, matre Isiciala, sedit annos 30, mensem unum, dies 5; fuit enim temporibus Constantii et Juliani Apostatae atque Joviniani imperatorum, sub pontificibus Romanis, Felice, Damaso, Syricio atque Anastasio. Hic beatissimus pontifex in juvenili aetate positus cum esset genere nobilissimus, coactus est a parentibus desponsare puellam simili nobilitate pollentem nomine Martham, sed cum jam tempus copulationis 138.0223A| urgeret, et (ut superius mentionem fecimus) beatus Valerianus ad eorum nuptias invitatus divino instinctu pro benedictione, levitico eos mancipasset officio, talibus aggreditur associatam sibi virginem verbis: Dic, quaeso, immortali sponso dedita virgo, putasne intellexisse benedictionem in nobis effusam episcopi? Cui virgo: Intellexi, dilectissime juvenis, et nimio sum prostrata terrore formidinis. Cui rursus adolescens: Ne, quaeso, paveas, nec hoc imperitiae deputes, sed potius Dei potentiae ascribe. Illis ergo alternatim se praeceptis Dominicis foventibus, aspicit beatus Amator angelum Dei duas coronas habentem in manibus, qui dixit eis: Suscipite, juvenes, munus vobis Domini pietate concessum, et vestrum in omnibus incontaminatae 138.0223B| mentis custodite propositum. Has voces ex ore angeli prolatas pervigiles juvenes audientes, votorum effecti compotes in sua virginitate permanserunt. Nihilominus et puellae, quae praesentes in obsequio dominorum aderant, talia cernentes et ipsae virginitatis titulum professae sunt, qui postmodum ab Eladio episcopo tonsus, ac post ejus excessum ab omni populo pontifex electus, talem ac tantum se in divinis praebuit rebus, ut et caecorum oculos illumiret, paralyticos curaret, daemones de obsessis corporibus pelleret, et mortuos suscitaret, ut liber de vita illius editus manifeste declarat.
Hic etiam sanctissimus praesul praedicationibus insistens, multos ab idolorum cultura ad fidei veritatem 138.0223C| convertit, ut quia adhuc novitas erat Christianorum ab idolis ad Dominum convertentium, parva adhuc ibidem erat basilica, ad portam, quae Balnearis (nunc templi) a priscis auctoribus nuncupatur. Quae per praedicationem beatissimi Amatoris ita coepit pullulare, et Christianos palmites propagare, ut prae multitudine, eos intra angustias brevitatis nullo modo caperet ecclesia. Igitur nobilissimus quidam tunc temporis Ruptilius civis Autissiodorensis habebat infra claustrum ipsius civitatis amplum atque excelsum domicilium paterno sibi testamento demissum. Quod cernens beatus Amator ecclesiae Dei conveniens fore, sic Ruptilium allocutus est: Novimus te Deo auctore sacri lavacri laticibus regeneratum, et debes ei, qui te de erroribus idolorum eripuit, et suae veritati adscivit, in omnibus obedire. 138.0223D| Nosti, clarissime vir, quod domus Dei parva sit, et non sufficiat populo Christiano, et quoniam injustum esse arbitror te famulum melius quam Dominum habitaculum possidere, consenti nobis, ut haec tua domus Christo Domino in ecclesiam consecretur. Ille vero admonitionem sancti viri aspere suscipiens, primum quidem affirmavit se ei nullatenus consentire, sed postea validissima correptus infirmitate, sancto viro quod desiderabat tradidit. Tunc famulus Domini compos effectus voti sui, eamdem domum Christo Domino sub die V Nonarum Octobrium consecravit, ac populis colendam tradidit: haec est basilica in honorem protomartyris Stephani Christianis populis frequentata.
138.0224A| Siquidem in hac eadem basilica Germanum virum nobilissimum omni strenuitate pollentem, qui eo tempore culmen ducatus apud Gallias a Romanis principibus obtinuerat, angelo docente ubi arripuit, caesariemque capitis totondit, ac demum Domino sibi revelante successorem elegit: hic denique febre correptus sub die Kalendarum majorum pontificalem thronum ascendens inter manus obsequentium clericorum, necnon et catervas flentium populorum, hora diei tertia emisit spiritum. Continuo itaque chorus sanctorum (quod est dictu mirabile) advenit, spiritumque ejus cum hymnis et laudibus in specie columbae devexit ad coelum, qui sepultus est comitantibus miraculis per manus beatissimi Germani jam tunc presbyteri juxta praedecessores 138.0224B| suos in monte Autrico, et cessavit episcopatus dies 30.
CAP. VII.-- De S. Germano.
Germanus, natione Autissiodorensis, ex patre Rustico, matre Germanilla, sedit annos 25, dies 30. Militavit autem sub Valentiniano majore atque Gratiano, dignitate vero sacerdotii functus est sub Theodosio, Arcadio et Honorio, usque ad Valentinianum Juniorem, Constantii et Placidiae filium, praesulantibus apud urbem Romam Innocentio et Zozimo, Bonifacio atque Coelestino. Nam ut in Gestis pontificalibus legimus, cum Bonifacio sub contentione Eulalius simul ordinatus est eodem die apud urbem Romam apostolicae sedis episcopus: quod audiens Placidia Augusta cum filio suo Valentiniano Augusto, 138.0224C| dum sederent Ravennae, retulit Honorio Augusto Mediolano sedenti; eodem tempore ambo Augusti missa auctoritate hoc praeceperunt, ut ambo ab urbe exirent donec examinarentur. Haec ideo praemisimus, ut quo tempore beatus Germanus floruit certius demonstraremus: fuit enim nobilissimus genere et ab ipsis infantiae rudimentis studiis liberalibus institutus, atque ut in eum perfectio litterarum plena conflueret, post auditoria Gallicana intra urbem Romam juris scientiam plenitudini perfectionis adjecit; tantumque apud Romanos dignitatis, potestatis et gloriae adeptus est munus, ut etiam togam mereretur. In quo actu dum multiplici laudis luce resplenderet, sublimem genere, divitiis, moribus, Eustachiam nomine, sortitur uxorem, sicque eum 138.0224D| respublica transmisit ad Gallias, ut illic culmen ducatus, totiusque potestatis obtineret dignitatem. Cumque hujusmodi fungeretur officio, sanctus Amator, qui tunc temporis Autissiodorensem regebat Ecclesiam, Eduam profectus est, divina pulsatus revelatione, ubi Julius praefectus ac reipublicae rector praesidebat. Quem aggressus sanctus Amator sic alloquitur: Finem meum, Domino mihi innotescente, cognovi, et quia non est alter qui regimen sanctae Ecclesiae suscipiat, nisi illustrissimus Germanus (sicut mihi Dominus Deus meus revelare dignatus est), posco celsitudinem tuam, ut licentiam tribuas mihi roganti eumdem Germanum tonsorari. Cui praefectus: Licet necessarius sit atque utilissimus reipublicae nostrae, 138.0225A| tamen quia Deus sibi illum elegit (sicut tua beatitudo testatur) contra Dei praeceptum venire non possum. Hac itaque accepta licentia, vir beatissimus regressus est ad propria. Accidit autem quadam die, ut Germanus stipatus congerie suorum ecclesiam sancti Stephani ingredi voluisset, quod comperiens beatus Amator, ei obviam factus est, sicque eos allocutus est dicens: Exonerate, filii charissimi, jaculis manus, et arma ex humeris vestris rejicite, et sic domum Dei ingredimini, quoniam haec domus est orationis, non Martis statio petulantis; illi vero haec audientes viro Dei citius obediunt. Tunc sanctus Amator videns Germanum illustrissimum nihil oneris truculenti portantem, praecepit ostiariis fores ecclesiae repagulis arctare, ipse vero glomerata secum 138.0225B| turba clericorum atque nobilium virorum, manus injiciens Germanum apprehendit, et invocato nomine Domini caesariem ejus capitis detraxit, talibus eum exhortans verbis atque confirmans: Satagere te oportet, venerabilis frater, quo incontaminatum atque immaculatum custodias honorem a Domino tibi commissum: scito namque quia me decedente omnipotens Deus tibi pastorale commisit officium. Quod et factum est. Paucis itaque diebus interpositis, sanctus Amator a Christo vocatus ultimum spiritum exhalavit: cum subito universi populi Germanum uno ore proclamant antistitem. Quorum votis non valens resistere, suscepit sacerdotium, tricesima die post obitum sancti Amatoris invitus, coactus, addictus; sed repente mutatur ex omnibus, 138.0225C| deseritur mundi militia, coelestis assumitur, saeculi pompa calcatur, humilitas conversationis erigitur, uxor in sororem mutatur ex conjuge, substantia dispensatur in pauperes, paupertas ambitur. O virum cui summa semper debentur, qui amore vitae aeternae voluntariam amplexus est pauperiem, totum Christo dedit, sibi nihil retinuit! Jam vero enarrari non potest qua hostilitate vim sibi ipse consciverit, quas cruces quaeve supplicia corporis sui persecutor induerit; nam qualem quantumque se exhibuerit, ideo lingua mortalis expedire non sufficit, quia supra hominem fuit omne quod gessit. Quibus itaque miraculis claruerit praetermittimus, quia exstant libri ad multorum utilitatem exinde compositi. Ecclesiam, cui praefuit, non spiritalibus solummodo, 138.0225D| verum et temporalibus copiosissime extulit incrementis, cujus in possesionibus facultas ante ipsum quam fuerit perexilis facile colligi potest, si qualibus eam copiis auctam reliquit et queis rationibus inspectetur. Nam quantum ad natales, nobilissimus fuit nobilium; quantum ad fortunam, in possessionibus et praediis ditissimorum ditissimus: omnium quae ei ex jure paterno cesserunt, in vita sua haeredem fecit Ecclesiam, quam ex parte maxima patrimoniis constare hodie cognoscimus. Sunt autem praedia haec numero perplura, quantitate maxima, finibus spatiosa, sibique contermina, situs qualitate jucundissima, redditum ubertate praeclara: horum in uno (cui Epponiacus ex vetusto nomen est) 138.0226A| venerabilis genitor ejus Rusticus superius nominatus cum genetrice Germanilla, in ecclesia beati Joannis nomine dedicata, decenter conditi requiescunt. Hic beatissimus pontifex basilicae sancti Stephani protomartyris agrum nobilissimum, cui Varciacus nomen est, cum universo apparatu et appendiciis suis contulit. Similiter Vercisum mirabile in se continentem palatium cum appendiciis suis, Poliacum quoque, seu Marciniacum, sed et Tociacum cum suis similiter appendiciis, fundum quoque Patriniacum et Cutiacum aeque cum appendiciis suis; multa denique et alia, quae nobis modernis incognita, Deo vero sunt omnia nota. Fecit et monasterium in honorem sanctorum martyrum Cosmae et Damiani, ubi et monachos esse constituit, eorumque 138.0226B| stipendiis haec praedia delegavit, id est villam (cui Monticellus nomen est) ad vinum colligendum, Fontanetum vero ad frumenta serenda, agrum autem, cui Miciglis vocabulum est, ad bucularum caeterarumque pecudum nutrimenta servanda, ubi postmodum sanctus Marianus a fratribus ejusdem monasterii missus est ad eadem pecora custodienda. Monstratur hodieque in eodem monasterio oratorium ejusdem S. Germani nomine consecratum, ubi incunctanter novimus fuisse cellulam afflictionum ejus et cruciatuum consciam, cui nescio ostiolum an fenestram dixerim tanta erat humilitate perexiguum, ut nemo quamvis quantelli corporis nisi pronus perinde repere potuerit. Fecit et basilicam in honore SS. martyrum Agaunensium, Mauricii scilicet, 138.0226C| sociorumque ejus, ubi et haec dona obtulit, Vuarchiacum in pago Senonico cum universis appendiciis suis, in pago quoque Autissiodorensi Corvallem cum appendiciis suis, nec non et molinis similiter cum appendiciis suis. In quo etiam oratorio sanctum Saturninum vitae probatissimum suumque discipulum ordinavit presbyterum, ut sub professione sacerdotalis tituli martyrum inibi memoriis deserviret. Fecit et basilicam sancti Albani martyris infra muros ipsius urbis, quam in honore ejusdem martyris dedicavit, reliquiasque ipsius quas secum a Britanniis detulerat, ibidem honorifice composuit. Quot sane venerabilium martyrum busta pontificatus ejus tempore ab eodem beatissimo pontifice comperta claruerunt? Quis jure excipiendum 138.0226D| judicat? Sanctae igitur illius multitudinis, quam cum beato Prisco apud locum Quotiacum Aurelianae persecutionis trucidavit immanitas, sacratissima corpora propter saevientem rabiem clam subducta in cisterna quadam vetustissima a Christianis (qui tunc existebant rarissimi) passim congesta sunt. Horum memoria longo labentium temporum obscurata defluxu, ad tempus usque Germani sanctissimi cunctis ignota delituit. Quo praesule Deus in cujus conspectu suorum semper est mors pretiosa sanctorum, disponens illorum patrocinio populis subvenire, venerenda eorum corpora declaravit, ubi ecclesiam aedificavit ac monasterium monachorum esse constituit. Hoc vero monasterium permansit 138.0227A| usque ad tempora quibus Hunni omnem pene Galliam devastarunt. Quorum persecutione idem coenobium destructum, et ad solitudinem iterum redactum est. Caput quoque praescripti beatissimi Prisci martyris, miris modis eidem sancto pontifici revelavit omnipotens Deus, cui recondendo quatuor ab urbe millibus basilicam construens consecravit, sicque populis colendam tradidit.
Eodem tempore ex Britanniis directa legatio Gallicanis episcopis nuntiavit Pelagianam perversitatem in locis suis late populos occupasse, et quamprimum fidei catholicae debere succurri: ob quam causam synodus numerosa collecta est, omniumque judicio duo praeclara religionis lumina universorum precibus ambiuntur. Germanus ac Lupus Trecensis apostolici sacerdotes, terram corporibus, coelum meritis 138.0227B| possidentes, et quanto laboriosior necessitas apparebat, tanto eam promptius heroes devotissimi susceperunt, celeritatem negotii fidei stimulis maturantes. Hi itaque Oceanum mare, Christo duce, conscendentes in Britanniam pervenerunt, quam insulam beati pontifices suis praedicationibus atque virtutibus impleverunt: tandem peracto conflictu cum Pelagianis, confirmant antistites fidem verbo veritatis simul et miraculorum signis; sed et bellum Saxonum Pictorumque adversus Britones eo tempore junctis viribus susceptum, divina virtute retundunt, cum Germanus ipse dux belli factus, non tubae clangore, sed clamore alleluia, totius exercitus voce ad sidera levata, hostes in fugam vertit 138.0227C| immanes. Compressa itaque perversitate damnabili, ejusque auctoribus confutatis, animisque omnium fidei puritate compositis, beatissimi sacerdotes ea qua venerant prosperitate redierunt. Igitur non multo interjecto tempore iterum et Britanniis nuntiatur Pelagianam perversitatem iterato paucis auctoribus dilatari. Qui assumpto secum Severo Treverorum archiepiscopo totius sanctitatis viro, iterum ad supradictam Pelagianam haeresim destruendam Britannias petiit; praedicatio deinde ad plebem ei praevaricationis emendatione convertitur, omniumque judicio pravitatis auctores capiuntur, sicque sacerdotibus traduntur ad Mediterranea deducendi, quod in tantum salubriter factum est, ut in illis locis nunc fides intemerata perduret. Itaque omnibus rite 138.0227D| compositis, beatissimi sacerdotes cum triumpho ad propria sunt reversi. Testantur hodieque quamplurimi didicisse praedictos haereticos a Germano sanctissimo, Coelestino papae fuisse transmissos. Hic itaque divinissimus pontifex, orbique in tenebris agenti lumen inexstinguibile datus Dominus Germanus episcopus, post mirabilem in saeculo vitam, post Gallias Britanniasque, ipsam denique Italiam doctrina et miraculis respersas, a Christo vocatus, salutiferoque confortatus viatico, apud Ravennam Italiae civitatem Spiritu sancto plenus obiit, Valentiniano juniore Constantii filio cum matre Placidia orbis terrarum obtinente monarchiam, a quibus ibidem pro admiratione sanctitatis atque assiduitate miraculorum, ut liber Gestorum 138.0228A| ejus latius explicat, honorifice susceptus, Domino Christo sibi apparente obitus sui praenoscens diem, multa licet cum difficultate obtinuit, ut gleba sui corporis propriae redderetur civitati. Tum in apparatu defuncti sua certatim studia omnes contulerunt. Acolius regalis praepositus cubiculi (cujus dudum puerum ab atrocissimi daemonis peste curaverat) venerabile corpus multiformi aromatum compositione confecit. Augusta ut vivo obsecuta fuerat, mortuo quoque ex animo de ervire desiderans, sacri glebam cadaveris operosis ac valde subtilibus tumulavit indumentis, ad id devehendum conservandumque ex cypresso mundissima loculo coaptato. Quibus ita compositis, ne quid deesset sanctis officiis anxie praecavit imperator, iter instruxit, 138.0228B| evectiones necessarias praebuit, ministros comitesque deducendo funeri destinavit, quod expensarum et totius humanitatis impendiis copiose prosecutus est; episcopis ea fuit cura permaxima, ne sacris exsequiis vel ad horam deessent officia religionis, quae ipsi et in praesenti instruunt, et ne processu itineris deficiant, ordinatione praemittunt. Ita funus satis ambitiose instructum magno prosequentium agmine promovetur ad Gallias. Saturnus erat beatissimi Germani presbyter et discipulus, cujus superius mentionem fecimus, vitae sanctitate praeclarus. Is eo protecto in Italiam, jussu ac vice illius in urbe remanserat. Qua ergo nocte gloriosus Domini confessor apud Ravennam felici migravit excessu, iste Autissiodori positus sacrum ejus transitum angelo 138.0228C| nuntiante cognovit, ac divina instructus revelatione populis denuntiavit, quorum ingenti secum coacta multitudine ad Alpium juga properat, ubi excipiunt Galliae patronum proprium tanto ejus funeri propensius serviturae, quanto potiorem famulatum reverentiae mistus amoris extorquebat affectus. Ex pridie igitur Kalendarum Augustarum die, qua confessor eximius sarcina levatus carnis, coelestibus est insinuatus sacrariis, tertius et quinquagesimus volvebatur dies, cum sacri thesaurus corporis propriae refusus urbi solemni obsequio populorum excipitur, atque intra principalis, cui sederat, ecclesiae ambitum collocatur; ibi per decem continuos dies ingentibus officiorum impensis excolitur, donec omnibus quae ad jus sepulcri pertinent officiosissime apparatis ut virum 138.0228D| decebat apostolicum, sepulturae traderetur. Rite omnibus praeparatis, cum et confluentium nulla esset requies, et qui convenerant vix jam regionis amplitudine caperentur, die Kalendarum Octobrium intra sepulcri abdita thesaurus coelestis deponitur, tanto orbis terrarum officio, tanta humani generis pietate, ut luce clarius constaret omnibus, summi in coelo esse meriti, cujus in terris tanta providebantur honori. Fuit autem civitas sine episcopo annis quatuor.
CAP. VIII.-- De Alodio.
Alodius sedit annos 30, mensem 1, dies 22. Hic Alodius cujus meriti vel dignitatis exstiterit, hinc colligi valet, quod beato Germano adhuc superstite 138.0229A| monasterio illius archimandrita praefuit. Ipso quoque post ad coelestia regna sublimato, in pontificatus sortem ei succedere meruit. Is imitator et haeres magistri, multis verbo et et exemplo profuit, hujus praesulatus tempore sanctus Marianus a partibus Bituricensium adveniens, monasterio sancti Germani se sociari postulabat, quia idem monasterium antiquae beatitudinis retinens statum odore suavissimo redolebat, qui beatus vir quam excellentissimae memoriae, quantaeque sanctitatis exstiterit, libellus de vita ipsius editus plenius manifestat. Sanctus itaque Alodius optimorum locuples stipendiis meritorum in pace decessit IV Kalendarum Octobrium, atque in beati Germani basilica decenter sepultus est. Post cujus descessum mansit civitas absque episcopo annis 138.0229B| 10, ob saevitiam scilicet vastantium Gallias barbarorum. Fuit autem temporibus Leonis magni atque Hilarii Romanorum pontificum, imperantibus Leone atque Zenone.
CAP. IX.-- De Fraterno. Fraternus sedit die 1. Is qua die a fidelibus episcopus est ordinatus, a barbaris est martyrio coronatus die 3 Kalendarum Octobrium, et sepultus est in ecclesia beatissimi Germani. Fuit autem civitas sine episcopo dies 6.
CAP. X.-- De Censurio.
Censurius sedit annos 38, menses 3, die 6. Hic est cujus tempore Constantius orator obtentu sancti Patientis Lugdunensis episcopi vitam beati Germani mirabili stylo edidit omnique diligentia elaboratam 138.0229C| eidem postmodum episcopo censurio habendam direxit. Ipse vero pontifex beatus, imitator praedecessorum fideliter existens, 28 aetatis suae anno vita defunctus, IV Idus Junii obiit sanctitatis plenus bonisque omnibus copiosus; sepultus est autem in ecclesia sancti Germani episcopi. Fuit autem temporibus Felicis, Gelasii, Anastasii, Symmachi, atque Hormisdae Romanorum pontificum, imperantibus Anastasio et Justino seniore. Fuit civitas sine episcopo anno 1, mensibus 2.
CAP. XI.-- De Urso.
Ursus sedit annos 6, menses 4. Ex hoc viro sanctissimo fideli relatione vulgatur, quod juxta sancti Amatoris basilicam reclusus anachoreticam duxerit 138.0229D| vitam, ubi oratorium usque hodie est ejus nominis memoriae sacrum. Contigit eo tempore urbem repentino afflatam incendio conflagrasse, sed ad virum Dei cum sublatus in altum clamor populi pervenisset, succurrendum periculo ratus, familiarem illuc baculum destinavit. Ipse precibus obnixius atque instanter incubuit, eo inter minaces flammas, et quae adhuc supererant, constituto, dicto citius incendium omne deflagravit. Hac occasione sancti viri merito declarato urbis decedente pontifice VI extractum praesulatui suffecere; cella ejus in ecclesiam cessit; exegit vitae suae tempus annis 81, moribus et meritis pretiosus fragilitatis molem III Kal. Augustas excessit, atque in basilica sancti Germani, juxta praedecessores suos honestam meruit sepulturam. Fuit 138.0230A| enim temporibus Joannis papae atque Felicis. Hic est Joannes, quem Theodoricus rex haereticus Ravennae in custodia affligendo interfecit, imperante Justino, Lampadio et Oreste consulibus. Fuit autem civitas sine episcopo anno uno, menses 6.
CAP. XII.-- De Theodosio.
Theodosius sedit annos 8, dies 23; XVI Kalend. Augustarum diem excepit ultimum peracto vitae suae tempore 75 annis, proque suae merito sanctitatis nobilem in ecclesia beati Germani sortitus est sepulturam. Fuit autem temporibus Bonifacii et Mercurii, qui et Joannes vocatus est, usque ad Agapitum, imperante Justiniano Augusto, Lampadio consule. Invenimus et hune sanctum virum interfuisse concilio episcoporum, quod actum est ex jussu gloriosissimi 138.0230B| Clodovei magni Francorum regis apud Aurelianensem Galliae civitatem. Fuit civitas sine episcopo anno uno.
CAP. XIII.-- De Gregorio. Gregorius sedit annos 12, menses 6, exactoque suae vicis officio XIV Kal. Jun. humana deponens in ecclesia beati Germani supremum promeruit munus, omne vitae suae tempus 84 annis exegit. Fuit autem temporibus Silverii et Vigilii Roman. pontificum, imperante adhuc praedicto Justiniano Augusto. Fuit autem civitas sine episcopo menses 7, regnante adhuc Clodoveo gloriosissimo rege.
CAP. XIV.-- De Optato.
Optatus sedit annum 1, menses 8, dies 5. Hic construxit basilicam in honore sancti Christophori martyris juxta basilicam sancti Germani ab Orientali 138.0230C| parte, cooperantibus duobus presbyteris suis Sanctino atque Memorio. Hic sanctissimus pontifex, excurso vitae suae tempore, pridie Kal. Septembrium, cum eisdem sanctis presbyteris suis vitam finivit temporalem, et adeptus est sempiternam, cum quibus pariter et sepultus est in eadem quam construxerat basilica. Post modum vero labentibus annis, consilio nobilium ac sapientum translata sunt eorum sacra corpora in ecclesiam beati Germani, tam officiose, tam solemniter, ut in omnibus Martyrologiis, et maxime vetustis dies translationis eorum insertus habeatur VI Non. mensis Maii. Transitus autem vel depositio eorum pridie Kal. Sept. ut praediximus adnotatur: uno eodemque sane sarchophago omnes 138.0230D| pariter requiescunt. Fuit civitas sine episcopo anno 1. Exstitit autem temporibus supradicti Vigilii papae, imp. adhuc, Justiniano Augusto; regn. vero Clodo. Fr. rege.
CAP. XV.-- De Droctaldo.
Droctaldus episcopus obiit VI Idus Novemb. Nihil aliud ex eo memorabile reperire potuimus, quod praesenti Operi inserere quivissemus.
CAP. XVI.-- De Eleutherio.
Eleutherius sedit annos 28, menses 8, dies 9. Fuit autem temporibus Pelagii primi usque ad Joannem, imperante Justino minori ( Errat hic auctor hoc loco ut in aliis quibusdam ). Hujus praesulatus tempore rex Clodoveus defecit, et filii ejus Childebertus et Clotarius in regnum succedunt; is vero sanctus vir 138.0231A| simul cum beato Leone archiepiscopo suo Senonensi videlicet pontifice, ex evocatione domini Childeberti regis secundo concilio Aurelianensi de utilitate Ecclesiarum Dei in regno suo consistentium ac diversorum negotiorum tractaturus interfuit. Obiit autem plenus dierum in sanctitate permanens XVI Kal. Septemb. et conjunctus est sepultura sanctis praedecessoribus suis in basilica sancti Germani episcopi. Fuit civitas sine episcopo anno uno, mensibus 2, diebus 10.
CAP. XVII.-- De Romano.
Romanus sedit annos 3, dies 4. Hic bonis operibus gloriosus, ut fertur, decisione capitis martyrium consummavit, pridie Nonarum Octob. et sepultus est juxta praedecessores suos in basilica sancti Germani 138.0231B| episcopi; fuit autem temporibus supradicti Joannis papae usque ad Benedictum, imperante Justino minore. Fuit civitas sine episcopo mensibus sex, diebus sex.
CAP. XVIII.-- De Aetherio.
Aetherius sedit annos novem, menses 6; obiit VI Kal. Augustas, et sepultus est in basilica beati Germani. Fuit enim temporibus Benedicti papae, imperante Tiberio Constantino. Fuit civitas sine episc. dies 4.
CAP. XIX.-- De Aunario.
Aunarius, natione Aurelianensis, ex patre Pastore, matre Ragnoara, sedit annos 43, menses 10, dies 20. Imperante Mauricio hic beatissimus pontifex cum moraretur adolescens in palatio domini Gontranni 138.0231C| regis, erat enim genere nobilissimus, Spiritus sancti gratia afflatus reliquit regnum terrenum, ut in regno coelesti cum aeterno rege maneret: tunc nescientibus parentibus suis Turonicam civitatem adiit duobus secum pueris comitantibus, ibique ad sepulcrum sancti Martini ductus amore Dei comam capitis deposuit: exinde sanctum Syagrium Augustodunensem episcopum petiit, qui tunc in Dei rebus praecipuus habebatur, quem ipse nimio cum amore suscipiens tanta eum eruditione et disciplina instruxit ut virum decebat apostolicum. Divina igitur gratia favente, crescentibus meritis, Spiritu sancto repletus Ecclesiae Antissiodorensi constituitur pontifex; ibique ipsa die festivitatis beatissimi Germani pridie 138.0231D| Kal. Augustarum in eadem basilica episcopatus suscipiens officium, merito cum sanctitate florebat. Hic habuit fratrem germanum Austrenum nomine Aurelianorum pontificem, nepotem quoque ex sorore Agia Lupum virum sanctissimum Senonum archiepiscopum miraculis coruscantem. Hic itaque sanctus vir Aunarius jam factus episcopus coepit virtutibus florere, et miraculis coruscare. Et quid dicam de illius doctrina, qualis amor in civibus, quae diligentia in clericis, in pauperibus quam fidelis dispensator, quam magna cura fuerit illi in sanctis, non potest mortalis lingua percurrere; erat enim in facie illius angelica visio, in sermone erudita expositio, in dispensatione largissima humanitatis gratia, reficiebat eloquiis mellifluis omnes, sale vero praedicationis 138.0232A| divinae fidelium corda condiebat, miraque aviditate populus erga cultum Dei ardebat, Deo per ipsum faciente miracula, quem tantis ac talibus ditaverat et illustraverat virtutibus. Quibus igitur miraculis claruerit, cujusque gloriae in Christo fuerit, libellus de vita ipsius editus scire cupientibus plenius manifestat. Legimus namque in antiquis canonibus hunc beatissimum praesulem interfuisse Matiscensi synodo, quae habita est anno 24 regni domini Guntranni gloriosissimi regis, residentibus in eodem concilio venerabilibus archiepiscopis, Prisco Lugdunensi, Evantio Viennensi, Praetextato Rotomagensi, Bertechranno Burdegalensi, Artemio Senonicensi, Sulpitio Bituricensi, Syagrio Augustodunensi, cum aliis quampluribus: in qua synodo, multa quae utilitati 138.0232B| sanctae matris Ecclesiae conveniunt, utpote tantos ac tales decebat viros pertractantes praecipua quaeque viginti capitulis perstrinxerunt. Similiter invenimus interfuisse eumdem sanctum virum alteri synodo, quae apud eamdem urbem celebrata est ex evocatione ejusdem principis, ab iisdem venerabilibus episcopis, ubi etiam honesta quaeque atque utilissima sanctae Dei Ecclesiae pertractantes, maxima vero in octodecim capitulis diviserunt. Exstant quoque epistolae Pelagii papae ad eumdem beatissimum pontificem, quarum unam nimia vetustate fuscatam, ab authenticis librorum nequaquam pleniter extrahere valuimus, alteram vero huic operi inserendam dignum duximus.
Exemplar litterarum Pelagii papae urbis Romae ad Aunarium Antissiodorensem episcopum. 138.0232C| « Dilectissimo fratri Aunario Pelagius. Quantum Deo placitos sedis apostolicae veneratione vos redditis, tanto commodatior illi, cujus sedes est, fit vestra fiducia charitatis, nec aliter unam solamque Dei confitemur Ecclesiam, nisi omnes ad petram super quam fundata est fides catholica construamur: propter quod dilectionis tuae desideriis successit effectus, et celer, et facilis, quia eorum sanctuaria quaeruntur, a quibus principibus sumpsit praedicatio veritatis exordium. Quod vero in vestris regionibus abundare indicatis Ecclesias novas, gratulanter suscipimus, tamen si scienter expetere studium propheticae vocis amplecteris, quaerite faciem ejus semper. 138.0232D| Quantum namque humanis intellectibus Incarnationis Domini nostri veritas aperitur, tanto amplius et honoratur et colitur. Sicut autem vos cupitis Deo nostris orationibus commendari, vos etiam nostris necessitatibus et angustiis, quibus incessabiliter oneramur, intercessionis continuum ferte solatium orantes, et quibuscunque valetis viribus id agentes, quatenus sicut praedicationi sedis apostolicae consonatis, ita ejus paci vestra impetratio congaudeat et quieti. Deus te incolumen custodiat, frater charissime. Datum pridie Kalend. Novembrium, imper. dom. Mauritio Tiberio, imp. Augusto anno 3, indictione quinta. »
Caeterum idem beatissimus pontifex plurima constituit in Ecclesia Antissiodorensi, sicut in antiquis 138.0233A| canonibus reperitur, quae ut praecipuo observarentur vigore, consilio et auctoritate Christianissimi Guntranni regis summopere roboravit. Nam ad tutelam gregis sibi a Domino commissi, praecepit, ut tam in civitate Antissiodorensi, quam per parochias ipsius pagi haec debeat institutio custodiri.
Prima die Kal. Januar. civitas cum clero et populo rogationes faciat.
2 die, Epponiacus et Vendosa.
3 die, Gaugiacus et Nautriacus.
4 die, Corevicus cum clero et populo.
5 die, Bacerna et Accolacus.
6 die, Matriacus cum suis.
7 die, Curcedomus cum suis.
8 die, Drogia cum suis.
138.0233B|
9 die, Varciacus cum suis.
10 die, Columbariacus cum suis.
11 die, Campus Lametii cum suis.
12 die, Bargiacus cum suis.
13 die, Domiciacus cum suis.
14 die, Soliacus cum suis.
15 die, Massua cum suis.
16 die, Condida cum Draptiaco.
17 die, Eliniacus cum suis.
18 die, Novus Vicus cum suis.
19 die, Brioderus cum suis.
20 die, Giemus cum suis.
21 die, Blanoilus cum suis.
22 die, Cassiniacus Nantiniacus cum cella Salvii et Mauri.
138.0233C|
23 die, Laoderus cum suis.
24 die, Vitriacus et Arcucius.
25 die, Balgiacus cum suis.
26 die, Interranis cum suis.
27 die, Tauriacus cum suis.
28 die, Liccadiacus cum suis.
29 die, Pulverenus cum suis.
30 die, Odona cum suis.
Item constituit ut per duodecim mensium capita ita eaedem celebrentur litaniae:
Kalendis Januarii, basilica domini Germani;
Kalendis Februarii, basilica domini Amatoris;
Kalendis Martii, monasterium domini Mariani;
Kalendis Aprilis, basilica sancti Petri apostoli;
138.0233D|
Kalendis Maii, basilica domini Valeriani et monasterium Vulfini;
Kalendis Junii, basilica domini Martini;
Kalendis Julii, basilica domini Juliani;
Kalendis Augusti, monasterium Decimiacense ad sanctum Ciricum;
Kalendis Septembris, monasterium Fontanetense;
Kalendis Octobris monasterium Coacense ad Sanctos;
Kalendis Novembris, monasterium Saffiacense;
Kalendis Decembris, monasterium Manuacense.
Caeteris vero diebus mensium ut supra; pari vero conditione instituit, ut omnibus Dominicis diebus ab universis archipresbyteris vel abbatibus taliter vigiliae in propriis locis fiant.
138.0234A| Hoc est a die sancto Paschae usque ad Kalendas Octobris, a primo sero usque ad illucescentem diem, a Kalendis vero Octobris usque ad Natalem Domini a gallorum cantu; et a Natale Domini usque in Pascha a media nocte. Item constituit a quibus vigiliae in basilica sancti Stephani in civitate cum abbatibus celebrentur.
Dominica nocte, basilica domini Germani ad monasterium Decimiacense.
Secunda feria, basilica domini Amatoris et monasterium Fontanense.
Tertia feria, monasterium quod dominus Germanus construxit, ubi sanctus Marianus requiescit, simulque Sessiacus.
Quarta feria, basilica sancti Petri et monasterium 138.0234B| Manuacense.
Quinta feria, basilica domini Martini et monasterium Vulfini.
Sexta feria, basilica domini Valeriani et monasterium quod dicitur Varrenas.
Denique congregavit venerabilem synodum in urbe Antissiodorensi, ubi plurima pertractans de salute populi sibi commissi, necessaria quaeque et valde utilia in quadraginta et quatuor capitulis perstrinxit, haec sunt nomina eorum qui eadem capitula confirmantes subscripserunt, quia eadem capitula non duximus inserenda.
Aunarius, in Dei nomine episcopus, constitutionem hanc confirmavi et subscripsi. Winebaudus abba subscripsi. Desideratus abba. Frannulfus abba. Gregorius 138.0234C| abba. Amandus abba. Caesarius abba. Baudoueus abba. Tegridus abba, Audoueus presbyter. Ananias presbyter. Aliique quamplurimi, qui praesentes adfuerunt, subscripserunt.
Qui etiam sanctus pontifex in cunctis utilitatibus quam fuerit studiosus, demonstrat exemplar epistolae ad Stephanum Africanum presbyterum ab eo directa, ut vitam sancti Germani metrice, sanctique Amatoris nobili stylo describeret prosaice, hunc habens modum.
« Dilectissimo, atque amantissimo et internae mihi vinculo charitatis connexo fratri STEPHANO presbytero, Aunarius, gratia Dei episcopus, in Domino aeternam salutem. Tuae nobis doctrinae multis jam experimentis comprobata prudentia compulit 138.0234D| nos quamdam tuis humeris imperiosam superponere sarcinulam, sed eam quae tibi non sit oneris, sed honoris, nec quae deorsum iniquo pondere premat, sed quae potius coelum usque sustollat. Cognitum tibi est, charissime frater, et quae sit humanarum mentium diversitas, et quemadmodum in studia contraria non solum inane vulgus, verum etiam universa scindatur nobilitas, et quidam quidem prosaico oblectantur stylo, quidam autem numeris se rhythmisve ac cantibus versuum delectari fatentur; ergo ut omnium votis occurrerem et nullus suo desiderio fraudaretur, placuit mihi ut vitas beatissimorum confessorum quasdam pede libero describerem, quasdam vero lege metrica impeditus digerere, ob 138.0235A| quam rem obsecro unitam mihi tuae dilectionis amicitiam, ut beatissimi Germani episcopi vitam in versuum qualitatem commutare non desistas; sancti vero Amatoris prosaica modulatione describas ut sectatores apostolicae praedicationis effecti, omnibus omnia efficiamur, et nulli quidquam debeamus, nisi ut invicem diligamus; individuam mihi charitatem vestram divina custodiat pietas, venerabilis frater. »
Rescriptum antefati presbyteri. « Domino beatissimo et apostolicis infulis decorato, Patri spirituali AUNARIO episcopo Stephanus, omnium servorum Christi famulus. Decursis litteris apostolatus vestri, quo sancti desiderii ardor summa alacritate praetendat luce clarius approbavi; est ergo 138.0235B| devotionis vestrae propositum virorum opinatissimorum Germani et Amatoris, floridae vitae nobiles, actus describere, sed ad eos lepidissimi callis vestri dirigatur intentio, qui possunt virtutum lumina aequiparis afflatibus inspicere. Verum ego, cujus iners ingenium gemino rigore torpescit, et lingua balbutiens faucium inter rancidulos cursus, squalido sitis impedita rigore non loquitur, sed potius stridet, quomodo potero divinitus inspirata virorum sanctissimorum munera polito expedire sermone, qui nec privata possum humano casu congesta negotia explicare; ridiculo, ni fallor, inexplicabili, ac ludibrio semet impendit, quisquis ultra virium suarum possibilitatem onus assumit. Nonne ferarum sectatores, si minus captiosa industria formaverit, audax temeritas 138.0235C| pessundabit? Nunquam tiro victoriae monimenta parma quae est picta gestavit, si eum docta veterani exempli manus non instruxit. Nunquam etiam aeris sibi concessum patulum iter ales tutius resecavit, cui praevia dux penniger mater non fuerit; jacebit profecto fluctuum elisione truncatus quisquis suae procacitatis fisus autoramento indocilem ratis dexteram ingerit clavo, sic unusquisque in diversum imperitiae hamo inscinditur, si doctorum favoribus minime adjuvetur. Ergo, beatissime vir, quaeso ut illa mihi culmen apicis tui imponat, quae facilc me posse perficere non dubitat, si tamen et in hoc opere quidquid illepide aut infacete rustica garrulitas digesserit, aequanimiter feras, aggrediar, et faciam quae paterna infert ac jubet auctoritas? Vale in longum 138.0235D| tempus, domine papa. »
Is quoque vir angelicus beatus Aunarius, cum esset genere nobilissimo maxima dona praediorum suorum Deo omnipotenti obtulit, quibus et haeredem sanctam fecit Ecclesiam. Dedit itaque basilicae sancti Stephani agros villasque, quae ei paterno jure cesserant, hoc est Brioderum cum Venolio, et caeteris appendiciis suis Noluetum quoque et Gaionnum, simulque Oscellum cum appendiciis eorum, in pago denique Aurelianensi sive Blesensi, Meldunum, et Brigium cum appendiciis suis, Roccam quoque, e Manuisum et Villarem cum appendiciis eorum, atque villam Bove cum appendiciis suis. Similiter dedit et basilicae domini Germani (ubi corpus suum sepulturae 138.0236A| mandari decreverat) agrum quemdam nobilissimum in pago Wastanensi, qui Corbilias dicitur, cum omnibus appendiciis suis, ut in pago Avalensi Decimiacum cum Vidiliaco et Calminiaco, caeterisque appendiciis eorum, necnon et in pago Senonico Baldiliacum cum appendiciis suis; sicque sanctus vir omnibus rite dispositis, plenus dierum, sanctitate quoque et miraculorum gloria clarissimus, die VII Kalend. Octobrium migravit ad Christum, coelo gaudente, terra plorante, sepultus est itaque juxta praedecessores suos in basilica sancti Germani, et cessavit episcopatus diebus 7.
CAP. XX.-- De Desiderio. Desiderius, natione Aquitanus ex matre Necteria, sedit annos 18, dies 25, vir nobilissimus atque mitissimus, 138.0236B| amator cleri atque totius sanctae religionis. Fuit autem temporibus Clotarii gloriosi regis, sub Romanis pontificibus Gregorio, Sabiniano, Bonifacio, itemque Bonifacio, imperantibus Phoca atque Heraclio. Cujus saecularis dignitas tanta exstitit, ut ei nemo suo tempore quamvis potentissimus ex aequo se conferre potuerit. Fuit enim propinquus Brunechildi reginae, et filiis ejus tam Francorum quam Burgundorum regibus. Quorum munificentia principali ingentem praediorum amplitudinem consecutus est; hujus genitrix, jam dicta Necteria, in monasterio sancti Amantii, quod est situm in pago Cadurcino, sepulta requiescit. Quod idem postea in matris memoriam, et venerationem reliquiarum sanctorum praedecessorum suorum Germani atque 138.0236C| Amatoris, quas ipse ibidem deportaverat, honestis donariis, et maxima fundorum dote perornavit, ut sequens lectio declarabit: nam et pallium pontificale a beato Gregorio expetiit, a quo talem pro hac petitione accepit epistolam.
« Gregorius Desiderio episcopo Antissiodorensi, fraternitatis vestrae desiderium Joannis regionarii relatione cognovimus, quod quidem libenter parati sumus implere, si diligenter fuerimus de his quae retulit informati. Inquit autem a vestra sibi relatum dilectione quod ecclesiae vestrae quaedam olim privilegia ab apostolica sede concessa sint, atque usum pallii ejus sacerdotes antiquitus habuisse; quod quia vobis magnopere poscitis reformari, in ecclesiae nostrae scrinio requiri fecimus, et invenire nil potuimus: 138.0236D| sed quam quanto studiosius ita cupitis adipisci, tanto vos arbitramur sollicitos esse in inquirendis chartis ecclesiae vestrae monemus vigilantem curam impendere, et si qua exinde scripta inveniri potuerint, quae nos valeant informare, huc curae sit vestrae transmittere. Nam qui nova non concedimus, vetera libentissime reparamus. »
Itaque sanctus episcopus adeo fundorum dives exstitit, ut nulla vel Medianae Burgundiae, vel Aquitanicae provinciae principalis ecclesia inveniatur, quam non rebus auxerit peropimis. Basilicam sane beati Stephani, cui sedit, miro decore ampliavit, ingenti testitudine a parte Orientis applicita, auroque ac musivo splendidissime decorata, instar ejus quam 138.0237A| Syagrius episcopus Augustoduni fecisse cognoscitur. Altare quoque antiquum eo transponens sub die XIII Kalend. Maiarum solemniter dedicavit; ubi et haec dona obtulit: missorium anacteum deauratum, pensantem libras L, habentem in se septem personas hominum cum tauro et litteris Graecis. Dedit et alium missorium, similiter anacteum gravellatum, pensantem libras XL et dimidium, qui habet in medio rotam cum Stephadio, et in gyro homines et feras. Item missorium tertium anacteum, pensantem libras XXXV; susum habet in se historiam salis cum arbore et serpentibus. Item missorium quartum anacteum, pensantem libras XXX; habet in se Aethiopem et alias imagines hominum. Item bacchonicam auratam, pensantem libras XII, uncias II; habet in se 138.0237B| piscatorem cum fuscina, et centaurum cum opere maritimo. Item bacchonicam aliam anacteam, circulatam et nigellatam, pensantem libras XIV et uncias IX. Item aliam bacchonicam similiter anacteam, pensantem libras XIII; habet in se lusores. Item aliam bacchonicam anacteam, pensantem libras X, et habet in se hominem cornutum et arborem, et duos homunciones, infantes in manibus tenentes; caucos anacteos 4, pensantes libras XI et uncias II; habent in se homunciones et feras: unus ex ipsis deauratus. Dedit scutellas anacteas, ex quibus una nigellata pensat lib. IV; habet in se ursum caballum tenentem. Item aliam scutellam anacteam, pensantem lib. III; habet in se leonem taurum tenentem. Item aliam, 138.0237C| pensantem libras II et uncias IX; habet in se leonem capram tenentem. Item aliam scutellam similiter anacteam, pensantem lib. II; habet in se hircum cum cornibus. Item aliam pensantem lib. I et uncias VII; habet in se cervum pascentem. Item aliam pensantem lib. I et uncias IX; habet in se leopardum tenentem capram. Dedit item salariolas 4 anacteas, quae pensant lib. IV; dedit et gabatas VI, quae pensant lib. XVI. Item gabatam unam medianam anacteam, pensantem lib. III; et habet in fundo sigillos 4, et in gyro prunellas, cancellos decoratos cum capitellis pensantes lib. VI et semissem. Dedit et hicinarios 2 anacteos, pensantes lib. IV et uncias III. Item hicinarios 3, anacteos, pensantes lib. V. Item dedit cochleares 9 pensantes lib. II et s. Item cochlearem unam, pensantem 138.0237D| lib. I et uncias X; habet in medio rotellam nigellatam, et in gyro listram. Dedit et anafum unum, pensantem lib. II; habet leonem et taurum deauratos. Item fuscinam unam praescriptam; habet caput leonis, pensat lib. III. Dedit et urceum anacteum, qui pensat lib. IV et s. et agemanilis pensat libras III et s. Item cannas 2 pariles deauratas, pensantes lib. V, huic in gyro effigies et ferusculas dedit. Item missorium planum, pensantem lib. VIII et s.; habet in medio rotam, et in rota monogramma. Item alium missorium, pensantem lib. VIII; habet in medio crucem cum duobus hominibus. Item bacconicam anacteam, pensant lib. X; habet in se homanciones cum duabus ferusculis pennatis. Item aliam bacconicam anacteam, pensantem lib. VIII et 138.0238A| s.; habet in medio hominem caballicantem, et ad pedes suos viperam. Item aliam bacconicam anacteam circulatam, pensant. lib. VII et s.; habet in se tres homines grandes, et in gyro homunciones et feras. Dedit item gabatas anacteas deauratas, pensant. lib. XVIII, habet in se homunciones cum pisciculis, gabatam mediatam, anacteam, deauratam, pens. lib. VIII; habet in medio homines et pisculos maritimos. Item gabatas liliatas 5, pariles pensantes lib. IX et s. Item gabatam medianam, anacteam, pens. lib. III; habet in medio caput hominis cum barba. Item gabatam medianam puram, pens. lib. 12 et unc. III; habet in medio gallum. Item gabatam, anacteam, colinellatam, pens. lib. III; habet in gyro homines et feras. Item scutellam anacteam, pensantem 138.0238B| lib. II; habet in medio homuncionem et campolum cum arbore. Item scutellam anacteam, pens. lib. II; habet in medio duos homunciones cum lanceis. Item scutellam parvam pens. lib. I; habet in medio rotelliunculam in gyro nigellatam. Item salariolam anacteam, pensantem lib. I; habet in medio hominem cum cane. Item concham anacteam, pensant. lib. IX; habet in medio hominem et mulierem, et ad pedes eorum crocodillum. Item salariolam parvam cruciculam habentem, pens. uncias IX. Item suppostorium anacteum, pensantem lib. I et s., cochleares 12, pens. lib. III et unc. II. Item coclheares 12, pens. lib. II et uncias IX. Item cochleares 12, pens. lib. III; habent caudas scriptas. Item ichinarios columellatos 3; pensat unusquisque lib. I. 138.0238C| Item ichinarium unum pens. lib. I et unc. I. Item cancellum pens. lib. I et unc. I. Item urceum anacteum, pens. lib. III; et habet ansam prunellatam, et in medio caput hominis. Agmanilia pens. lib. II et unc. X; habet in medio rotam liliatam, et in cauda caput hominis. Item recentarium deauratum, pens. lib. II et s.; habet deforis cavaturas. Item alium recentarium, pens. lib. I et unc. IX; habet in medio listellam et feras. Item schinonem, pens. lib. I; habet caudam nigellatam. Item colatorium, pens. unc. II. Sunt in in summa lib. CCCCXX, unc. VII.
Item quoque sanctus episcopus qualiter suorum haeredem bonorum Christum, et ecclesiam sibi a Deo commissam instituerit, sequens pandit auctoritas; 138.0238D| dedit namque basilicae sancti Stephani agrum Magniacum situm in pago Antissiodorensi, quem cum domina Brunechilde commutavit, cum domibus et adjacentiis vel omnibus instructis ad se pertinentibus. Agrum quoque Matriacum in honore sancti Memmii construxit cum agello vel cum caeteris appendiciis suis, cum mancipiis, vineis, silvis, pascuis et cum omni jure et termino suo, greges quoque boum, equorum, ovium, armentorum et parcorum eidem basilicae solemniter delegavit. Similiter agrum Ganniacum situm in pago Tornodorense cum aedificiis, mancipiis et universis appendiciis suis. Domum etiam vel areas infra muros civitatis Cabillonensis sitas, quas cum Wadelino episcopo commutavit, similiter cum vineis quae sunt sitae in montanis in 138.0239A| eodem pago in agro Miliacensi cum vinitoribus et reliquis mancipiis, silvis, terris et universis appendiciis eorum. Dedit et agrum Puniacum situm in pago Avalense, juxta castrum Censurium, quem cum illustri viro Macone commutavit, cum omnibus aedificiis, mancipiis, vineis, silvis et caeteris appendiciis suis; agrum quoque Genusiacum vel Talnisiacum cum nucleatorio sitos in territorio Senonico, cum aedificiis, mancipiis, terris, silvis ac universis appendiciis eorum. Domos quoque vel areas infra muros ipsius civitatis Senonum sitas, simulque oleas in suburbano positas. Similiter dedit in pago Sanctonico, villam Siviriacum quam cum domina Brunechilde regina commutavit, cum aedificiis, mancipiis et omnibus appendiciis suis; villam quoque Flaccianam 138.0239B| sitam in pago Forojuliensi, quam ei dominus Theodericus rex concessit, et suo praecepto confirmavit, cum aedificiis, mancipiis, olivetis ac universis rebus ad se jure pertinentibus. Item in territorio Sanctonico agros nobilissimos, quos cum viro apostolico Mammone Ecclesiae Cadurcinae episcopo vel clero ipsius ecclesiae commutavit, hoc est Melredante et Lopiacum, Noiogalum et Vriliacum cum universo apparatu et appendiciis eorum. Item in pago Avalense agellum qui appellatur Piciacus cum universis ad se jure pertinentibus. Similiter in pago Augustodunensi villam Dementiriacensem, cum colonica, tilio et caeteris appendiciis suis, dedit etiam jam dictae matri ecclesiae agrum Palliacum situm in pago Avalensi cum universo apparatu et appendiciis 138.0239C| suis. In pago quoque Senonico Patriciacum quem cum domino Aetio episcopo commutavit, similiter cum aedificiis, mancipiis et caeteris appendiciis suis. Villam quoque super fluvium Chorae positam, Campaniam nomine, et colonicas ad se pertinentes, Riviacum et Crarium, simulque Novamvillam sitam tam in pago Avalense quam in Antissiodorense, cum aedificiis, mancipiis terris et universis appendiciis eorum.
Hujus praesulatus tempore praescripta Brunechildis regina per manus ipsius pontificis obtulit Deo et sancto Stephano calicem mirae pulchritudinis ex lapide onychino, auro purissimo decoratum. Praeterea basilicae domini Germani, ubi corpus suum 138.0239D| sepeliri decreverat, haec dona obtulit, missorium argenteum, qui Thorsomodi nomen scriptum habet. Pensat lib. XXXVII; habet in se historiam Aeneae cum libris Graecis. Item alium missorium planum, pens. lib. XXX. Item bacconicam anacteam pensant. lib. XV. Habet in medio leonem cum urso et in circuitu homunciones et feras. Item aliam bacconicam pens. lib. IX et s.; habet hominem et mulierem, et ad pedes eorum ferusculas. Item scutellam anacteam pens. lib. V, et unc. VI; habet in se hominem caballicantem, serpentem in manu tenentem. Item scutellam anacteam, pens. lib. III; habet in medio rotelliunculam nigellatam cum fera. Dedit et gabatas 2, ab intus liliatas pariles, pens. lib. VIII et unc. II. Urceum anacteum pens. lib. IV; habet ansam 138.0240A| nigellatam et in medio caput leonis; agmanilia pens. lib. III et unc. IX; habet in medio Neptunum cum tridente.
In die vero sepulturae suae praecepit idem praecipuus pontifex cum corpore suo deferri basilicae domini Germani centum solidos auri purissimi ad suam sepulturam exornandam. Sunt in summa lib. CXIX et unc. V. Caeterum idem sanctus contulit eidem basilicae domini Germani praedia sui juris, hoc est Bringam in pago Senonico cum aedificiis, mancipiis, vineis, terris, ac omnibus appendiciis suis. Item Roboretum in eodem pago cum appendiciis suis. Agrum Sessiacum situm in territorio Antissiodorensi, quem ipso suggerente, domina Ingundis regina basilicae domini Germani delegavit, atque suo 138.0240B| praecepto habendum confirmavit. Ipse sanctus episcopus usufructuarium vitae suae tempore, eadem regina jubente, possedit, et post obitum suum ut absque ullius consignatione vel judicio jam dicta basilica domini Germani reciperet, praecepit: Item agellum Feriolas situm in pago Antissiodorensi super fluviolum Lupae cum aedificiis, pratis, silvis cum grege armenti, et grege porcorum, eidem basilicae ad xenodochium pauperum delegavit. Item dedit in pago Sanctonico villas Saturiacum et Ursionem cum aedificiis, mancipiis, silvis ac universo apparatu eorum, necnon et areas cum domibus suprapositis tam in Metulla quam in urbe Senonica, quas de Vigiligunde matrona dato pretio comparavit. Dedit item per manus Palladii tunc presbyteri et basilicae domini 138.0240C| Germani abbatis, postmodum vero sui in episcopatu successoris eidem basilicae Orgiacum et Marciacum, cum omni integritate ad se pertinente, simulque Nantillam et Pociacum cum omnibus aedificiis, mancipiis, vineis, plantis novis et universis appendiciis eorum. Nam et dominus Clotharius rex simulque ejus nobilissima conjux domina Ingundis regina per manus ejusdem domini Desiderii episcopi, eamdem basilicam magnis et optimis ornaverunt donariis; fredam vero, quae sacratissimo corpori est superposita, rex auro argentoque mirifice decoravit, regina nihilominus calice simulque patena ex auro purissimo gemmis pretiosissimis exornato devotissime honoravit.
138.0240D| Caeterum basilicae domini Amatoris dedit villam nominis Talonensem sitam in pago Antissiodorense, cum aedificiis, mancipiis, terris, cum pecoribus et gregibus equarum et porcorum, et omnibus appendiciis suis. Basilicae sanctorum apostolorum Petri et Pauli, quae est in suburbano civitatis Antissiodorensis, agellum, qui nuncupatur Brittoilus, situm in pago Antissiodorensi, cum aedificiis, mancipiis, silvis, terris, cum gregibus porcorum et equarum et omnibus appendiciis suis. Monasterio, quod dominus Germanus pontifex super ripam fluminis Ichaunae construxit, ubi bonae recordationis dominus Marianus confessor corpore requiescit, Villarem qui appellatur Capelinarius, situm in pago Antissiodorense, ad integrum cum pecoribus et 138.0241A| gregibus porcorum basilicae domini Juliani martyris, ubi Niginaldus Alba praeerat; villam in pago Watinense, quae appellatur Mansiones Teudbaldi, sui villaris Auroli, cum aedificiis, mancipiis, pratis, cum pecoribus et gregibus porcorum et caeteris appendiciis suis. Monasterio Puellarum, quod in honore domini Martini ultra fluvium Ichaunae est constructum, agellum, qui appellatur Necariola, quem de Eperia sanctimoniali femina dato pretio comparavit, cum aedificiis, mancipiis, terris, pratis, silvis et caeteris appendiciis suis. De basilica quoque sanctorum martyrum Gervasii et Protasii, ita in testamento suo posuit: Basilicae dominorum sanctorum martyrum Nazarii, Gervasii, Protasii et Celsi pueri, quam Marinus diaconus noster pro nostro solatio 138.0241B| aedificare videtur, ubi etiam et reliquias eorumdem martyrum condidimus, agellum, cujus vocabulum est Briennico, juxta agrum Nanturiacensem, quem nos cum bonae recordationis domino Evodio quondam episcopo commutavimus; simulque Accolatum supra fluvium Chorae positum, sicut a nobis praesenti tempore possidentur, ad jam dictam basilicam pro animae nostrae remedio decrevimus esse donatos ad ipsam basilicam, vel ibidem deservientibus perpetualiter possidendos. Nam his suprascriptis monasteriis unicuique basilicae sanctae Columbae et sancti Leonis, quae sunt constructae juxta Senonicam urbem, agellum, qui vocatur Viscla, situm in eodem pago, cum aedificiis, terris, silvis et universis appendiciis suis, ea ratione ut rectores harum basilicarum 138.0241C| eamdem villam aequa sorte inter se dividerent. Basilicae quoque domini Ursicini Bicicrinsensis, beati Germani quondam discipuli, agellum de villa materni boni, situm in territorio Antissiodorensi, cum aedificiis et mancipiis ac terris ad integrum. Item dedit basilicae sancti Amantii quae est exstructa in pago Cadurcino ad stipendium monachorum ibidem Deo deservientium, ubi et genitrix ipsius, sicut jam supra meminimus, corpore requiescit, villas vel praedia, quorum haec sunt vocabula Marciriacum et alterum Marciriacum cum appendiciis eorum, Lintiniacum, Conclusam, Ultraridam, Siniriacum, Augiriacum, Teponniacum, Vetrarias, Quintiacum, et Cremonem, quae sunt sitae in pago Cadurcino, cum aedificiis, mancipiis et 138.0241D| omnibus appendiciis eorum. Item villam Crispiniacum sitam in eodem pago ea ratione distribuit, ut duas partes basilica sancti Amantii acciperet, tertiam vero basilica quae ad sanctos Brittones dicitur, ubi episcopi corpore requiescunt, vindicaret. Item agrum, qui appellatur Cassinatus, in eodem Cadurcino territorio consistentem, cum omnibus appendiciis suis. Item portionem de atro Macrinio et Reclinis, situm in territorio Albiensi, cum aedificiis, vineis, mancipiis et caeteris appendiciis suis. Item in pago Rotonensi vallem Catemariam, Versellas, Grossumniagum, Siacum et Atratum cum aedificiis, mancipiis et omnibus appendiciis eorum. Item Vitaliacum situm in pago Cadurcino cum omni integritate. 138.0242A| Praeterea dedit et basilicae sancti Saturnini martyris, quae est sita in suburbano Tolosanae civitatis villam, quae vocatur Silviniacus, sitam in eodem pago cum omni integritate et appendiciis suis. Similiter et agrum Melgiacum situm in eodem territorio, cum aedificiis, mancipiis, terris et caeteris appendiciis suis. Dedit item seniori ecclesiae Cadurcinae villam quam Betto tenuit, et ipse ex regum munificentia accepit, sitam in territorio Burdigalensi cum aedificiis, mancipiis et universis appendiciis suis. Multa quidem et alia possedit, sicut testamenti ipsius pagina manifestat, quae tam nepotibus, quam caeteris suis propinquis largitus est, sed et mancipia non minus duo millia permisit esse ingenua, quibus et ea quae ad praesens possidere videbantur, 138.0242B| ad proprium habere permisit. Qui vere felix, feliciter vitae peracto tempore, plenus virtutibus migravit ad Christum sub die VI Kalend. Novemb., et sepultus est juxta S. Aunarium in basilica beati Germani.
CAP. XXI.-- De Palladio.
Palladius sedit annos 26, menses 3; fuit enim temporibus Dagoberti regis, praesulantibus apud urbem Romam Deusdedit, Bonifacio, Honorio, Severino, Joanne atque Theodoro. Hic fuit vir strenuus, atque temporibus domini Desiderii praedecessoris sui, abbas monasterii sancti Germani. Post cujus excessum, eo quod esset vir sapiens, largus atque misericors, ab omni populo in episcopatum eligitur; accepto vero sacerdotio totum se ecclesiasticis 138.0242C| tradidit disciplinis, nam basilicam sancti Stephani plurimis et maximis ditavit donariis; fecit enim duas cruces ex auro purissimo, quas et obtulit; sed et plurima vasa anactea, argentea, quae ad nostram usque aetatem in thesauris ejusdem ecclesiae servata permanserunt, haec nos ipsius nomine vidimus insignita; fecit et monasterium sancti Juliani martyris, ubi aedificavit basilicam alteram, quam in honore sanctae Dei genitricis Mariae dedicavit, quod monasterium virginum esse constituit, quod ante ipsum infra muros civitatis parvo ambitu constructum, virorum fuisse certissimum est. Nam et id monasterium maximis aedificiis extulit, ac muro undique circumcinxit, et quia omnes ecclesiae Antissiodorenses suae deditioni erant subjectae, tam ex 138.0242D| sancti Stephani quam ex sancti Germani villis copiose ditavit. Fecit et basilicam prope muros civitatis in honore sancti Eusebii Vercellensis pontificis et martyris, cujus testudinem a parte orientali ex musivo simul et auro compsit ac dedicavit, variisque muneribus ampliavit; quod etiam monachorum esse constituit ac muro undique circumcinxit. Fecit et basilicam sancti Germani in pago Antissiodorensi, in loco qui dicitur Vercisus, quam et nobili testudine ex musivo et auro decoravit. Hic etiam constituit ut per singulos annos festivitate sancti Germani, quae celebratur die Kalend. Octobrium, expleta missarum celebritate, ob amorem et reverentiam tanti praesulis a manu episcopi centum solidos 138.0243A| accipiant canonici basilicae sancti Stephani, quatenus alacrioribus animis delectet eos per succidiva tempora ejusdem festivitatis celebrare gaudia. Obiit autem IV Idus Aprilis, et sepultus est in basilica S. Eusebii, quam ipse, ut praediximus, suo opere construxerat, et cessavit episcopatus dies 10.
CAP. XXII.-- De Vigilio.
Vigilius sedit annos 25, menses quinque. Fuit enim temporibus Martini papae et Eugenii atque Vitaliani, regnante apud Francos sive Burgundiones Clothario Juniore. Nam et genere nobilis exstitit, et sanctitate praeclarus. Inter caetera namque virtutum insignia etiam monasterium in suburbio civitatis Antissiodorensis exstruxit, quod pluribus ditatum muneribus, ut testamenti ipsius series demonstrat, in 138.0243B| honore sanctae Dei genitricis Mariae dedicavit; quod etiam muro circumcingens monachorum esse constituit, simulque xenodochium pauperum ibidem esse praecepit. Fertur enim de eodem sancto viro veridica relatione quod, jubente Waratone principe palatii, qui Ebroino in eodem principatu successerat, in Cotia Silva martyrium sit perpessus. Imitatus videlicet est eumdem antecessorem suum Ebroinum, qui olim sanctum Leodegarium Augustodunensem episcopum gladio animadverti praeceperat. Martyrizatus est autem sanctus Vigilius sub die V Iduum Martiarum. Cum autem sacrum corpus ejus ad propriam veheretur urbem, contigit ejus transitum per urbem fuisse Senonicam, cumque pertransiret quamdam domum, qua rei vincti catenis tenebantur, subito 138.0243C| omnia vincula dirupta sunt, sicque miserorum turba ergastuli illius noctes evadens, sacri coepit corporis exsequiis deservire; exstant hodieque in testimonium tanti miraculi eadem catenae sacro ejus inhaerentes sepulcro. Sepultus est autem in basilica sanctae Dei genitricis Mariae, quam ipse construxerat, fuitque civitas sine episcopo dies 5.
CAP. XXIII.-- De Scopilione.
Scopilio sedit annos 8; fuit enim temporibus Adeodati, Doni, Agathonis Romanorum pontificum sub Theoderico rege, de quo nihil aliud dignum scripturae reperimus, nisi quod quaedam vascula argentea in thesauris ecclesiae, cui praefuit, conspeximus ejus nomine insignita. Sepultus est autem in basilica sancti Eusebii martyris.
CAP. XXIV.-- De Tetrico. 138.0243D|
Treticus, seu Tetricus, sedit annos 15, menses 3. Hic fuit temporibus Rom. praesulum Leonis, Benedicti, Joannis, Cononis, Sergii, sub Childeberto Juniore Francorum rege, qui appellatus est justus, vir mitissimus et omni bonitate ornatus; nam et ante episcopatum exstitit abbas monasterii sancti Germani, in quo officio positus talem tantumque se exhibuit, ut merito ab omnibus summo frequentaretur studio; erat enim largus, pius, castus, atque misericors. Deo igitur favente, omnis populus a minimo usque ad maximum, divina inspiratione permoti, cum in pontificum ordinem elegerunt, sicque a basilica sancti Germani extractus, Deo dignus pontifex est electus et 138.0244A| ordinatus sacerdos. Coepit enim mox accepto sacerdotio, praedicationibus insistere, Ecclesiam sibique a Deo commissam spiritaliter erudire. Hic beatus vir, primo anno ordinationis suae habito concilio, constituit qualiter abbates, vel archipresbyteri in ecclesia sancti Stephani divinum persolverunt officium. Taliter vero ordinavit, ut deserviret.
Kalend. Januarii,1 hebdomada, basilica sancti Germani.
2 hebdomada, basilica sancti Amatoris.
3 hebdomada, basilica sancti Petri.
4 hebdomada, basilica monasterii sancti Juliani.
Kalend. Februar.,1. hebdomada, basilica sancti Mariani.
2 hebdomada, basilica sancti Eusebii.
138.0244B|
3 hebdomada, basilica sancti Martini.
4 hebdomada, basilica sanctae Mariae.
Kalend. Martii, prima hebdomada, basilica S. Nazarii.
2 hebdomada, monasterium Longoretense.
3 hebdomada, monasterium Sessiacense.
4 hebdomada, Scolius Vicus.
Kalend. Aprilis, prima hebdomada, Bacernae Vicus.
2 hebdomada, Vendosa et Gaugiacus.
3 hebdomada, Nauteriacus et Licaiacus.
4 hebdomada, Tauriacus.
Kalendis Maii, prima hebdomada, Chorae vicus.
2 hebdomada, Corcedomus et oratorium sancti Memmii.
138.0244C|
3 hebdomada, Troia et Cornacus et Auciacus.
4 hebdomada, Varciacus.
Kalend. Junii, prima hebdomada, Bargiacus et Nantoniacus.
2 hebdomada, Massua.
3 hebdomada, Condida.
4 hebdomada, Dactriacus et Soliacus.
Kalend. Julii, prima hebdomada, Novus Vicus.
2 hebdomada, Brioderus.
3 hebdomada, Giemus et Laoderus.
4 hebdomada, Blanoilus.
Kalend. Augusti, prima hebdomada, clerici Dominici.
2 hebdomada, Eliniacus.
3 hebdomada, Baugiacus.
138.0244D|
4 hebdomada, Tauriacus.
Kalend. Octobris, prima hebdomada, clerici Dominici.
2 hebdomada, basilica sancti Germani.
3 hebdomada, basilica sancti Amatoris.
4 hebdomada, basilica sancti Petri.
Kalendis Novemb., prima hebdomada, Domiciacus.
2 hebdomada, monasterium sancti Juliani.
3 hebdomada, basilica S. Maviani.
4 hebdomada, basilica sancti Eusebii.
Kalend. Decembris, prima hebdomada, basilica sanctae Mariae.
2 hebdomada, basilica sancti Martini.
138.0245A|
3 hebdomada, basilica sanctorum Gervasii et Protasii.
4 hebdomada, monasterium Longoreti et Sesciaci.
Hac itaque constitutione roborata, constituit ut abbates, presbyteri cum clero, ad suprascriptum officium peragendum convenientes, ex Dominico cellario ab oeconomo ecclesiae stipendium sufficiens accipiant; si vero tardi occurrerint, aut negligenter apparuerint, 40 dies a vino abstineant. Vicedominus autem, aut cellarius, si quod jure ministrare debent in aliquo subtraxerint, retrusi in monasterium per annum dimidium pane et aqua contenti debitam poenitentiam persolvant. Is itaque beatus episcopus villam, quae ei ex successione parentum advenerat, Maximiacum nomine, sitam in pago Senonico, cum 138.0245B| aedificiis, mancipiis, vineis, silvis, et universis appendiciis suis, basilicae sancti Stephani, cui Deo auctore praefuit, habendam delegavit. De caetero, consummato feliciter vitae suae cursu, a quodam, instigante diabolo, ut fertur, archidiacono suo, nomine Regenfredo, dum scamno sopore resolutus quiesceret, gladio verberatus martyrio vitam finivit XV Kalend. Aprilis, et sepultus est cum summa devotione fidelium in basilica sancti Eusebii martyris. Nam de eodem Ragenfredo, antiqua relatione vulgatur quod mox ut a domo, in qua suum interfecerat pontificem, est egressus, subito turbine raptus nusquam comparuit. Fuit autem civitas sine episcopo annis 3. Nam de scamno, super quod interfectus est, plures ex dolore dentium, ob meritum sancti viri, obtinuere remedium, 138.0245C| Sed et in eodem loco ob memoriam et reverentiam martyris, a successoribus ipsius, ejus est nomine constructum oratorium, quod hactenus fidelium devotione veneratur et colitur. Exstant hodieque tabulae ejusdem scamni, ejus martyrium designantes.
CAP. XXV.-- De Flocoaldo.
Flocoaldus sedit annos 5, menses quatuor, dies 10. Obiit XVIII Kalend. Aprilis, et sepultus est in basilica sancti Eusebii. Fuit autem civitas sine episcopo dies 7.
CAP. XXVI.-- De Savarico.
Savaricus sedit annos 5, menses 4. Hic, ut fama confirmat, eo quod esset genere nobilissimus, coepit a status sui ordine paululum declinare, et saecularibus 138.0245D| curis, plus quam oportet pontificem, inhiantem insistere, in tantum ut tam pagum Aurelianensem quam Nivernensem, Tornodorensem quoque atque Avalensem, necnon et Tricassinum militari manu invaderet suisque ditionibus subjungeret. Nam eo tempore Franci inter se dissidentes, cum plurima civilia bella commoverent, in silva Cotia in invicem irruentes, maxima caede sese mactaverunt; tunc idem episcopus postponens pontificalem dignitatem, undecunque collecta plurima multitudine, cum Lugdunum pergeret, ut eam sibi ferro subjugaret, divino fulmine perculsus, cita morte interiit, sicque ad propriam civitatem reportatus, atque in basilica sancti Germani juxta praedecessores suos est sepultus. 138.0246A| Fuit enim temporibus Dagoberti junioris regis atque Danielis (qui mutato nomine vocatus est Chilpericus, atque ex clerico rex est effectus), Pipino cum Plectrude majore domus principante regente.
CAP. XXVII.-- De Hainmaro.
Hainmarus vocatus episcopus tenuit principatum annos 15. Fuit enim vir strenuus atque nobilitate generis non mediocriter decoratus, simul quoque fundorum dignitate ditissimus. Nam in tantum ejus potestas saeculariter excrevit, ut usque ad ducatum pene totius Burgundiae perveniret. Contigit autem eo tempore Pipinum, filium prioris Caroli, Aquitaniam ex evocatione Eudonis, Aquitanorum ducis, adversus Aimonem, Caesaraugustae regem perrexisse, qui Lampagiam ipsius Eudonis filiam in conjugium sumpserat, 138.0246B| et foedera conjugii ruperat. Convenientes autem in locum, qui Iberra dicitur, dum inter se pugnare coepissent, hic Hainmarus cum suis in Saracenorum multitudinem irruens, maxima eos caede prostravit, devicit, atque simul cum rege suo, Christo propitiante, victor exstitit. Sicque Pipinus cum triumpho Franciae partes repetiit, sed non multum post praedictus Eudo pactum, quod pepigerat cum Pipino, fallaci mutatione deseruit. Unde factum est ut isdem Hainmarus, praecipiente jam dicto Pipino, iterum Aquitaniae partes collecta suorum multitudine repeteret, atque Eudonem ad bellum provocaret, quibus in unum congressis, tanta subito caede Aquitani corruerunt, ut vix ipse dux eorum Eudo per fugam dilapsus evaderet. Sed quorumdam 138.0246C| insidiante invidia, quae prosperis rebus semper adesse solet, suggestum est regi, quod ipse Eudo non aliter nisi ex consensu Hainmari evasisset. Qua de clausa, evocatione ab eodem rege apud Bastoneam villam, quae est sita in saltu Arduennae, custodiae carcerali est mancipatus. Interjectis itaque paucis diebus, cujusdam nepotis sui ingenio extractus, arrepto equo fugam iniit, cujus post tergum cum summa velocitate adversarii insequentes in loco, qui Lufaus dicitur in pago Tullensi, eum consecuti sunt. Qui videns se eorum insidias evadere non posse, totum se ad divinum contulit auxilium; nam, dum extensis brachiis in modum crucis oculis ad coelum elevatis, supernam gratiam exoraret, lanceis persequentium confossus, simul cum praedicto 138.0246D| nepote suo occubuit. Ibique dicitur fuisse sepultus. Servatur hactenus Antissiodori in altare matris ecclesiae crux aurea ligni Dominici, ostentans in se signa martyrii ejus. Sed et quasdam res proprietatis suae ecclesiis Dei fideliter distribuit, consilium et ordinationem nactus domini Theodranni, jam tunc ex sua voluntate ordinati pontificis. Dedit itaque basilicae sancti Stephani, ad stipendium clericorum ibidem Deo deservientium, villam, quae dicitur Matriacus, sitam in pago Senonico, cum aedificiis, mancipiis, vineis, silvis, et universis appendiciis suis. Item in pago Antissiodorensi ad xenodochium praedictae matris ecclesiae villam, quae dicitur Miliacus, et alteram quae vocatur Viriliacus, cum universis 138.0247A| appendiciis eorum. Caeterum basilicae sancti Germani ad stipendium monachorum villam Abundiacum nomine sitam in pago Antissiodorensi cum aedificiis, mancipiis, silvis et omnibus appendiciis suis. Item in pago Vastinensi villam, quae dicitur pons Maxentii, similiter cum appendiciis suis. Dedit idem ad xenodochium ejusdem basilicae domini Germani villas sitas in pago Antissiodorensi, hoc est Nigrontum cum appendiciis suis. Linerolas quoque similiter cum appendiciis suis, simulque Lagunas. Nam Boniacus atque Vitriacus, tempore interfectionis suae in fiscum cesserunt Dominicum.
CAP. XXVIII.-- De Theodranno.
Theodrannus adhuc superstite Hainmaro ex ejus consensu est ordinatus episcopus. Obiit autem III 138.0247B| Non. Decemb., et sepultus est in basilica S. Eusebii.
CAP. XXIX.-- De Quintiliano.
Quintilianus episcopus fuit nobilis genere, cujus pater Quintilianus monasterium Miteretense construxit, ac rebus propriis ditavit, xenodochiumque Brittonum Romam pergentium ibidem esse constituit. Hic beatus episcopus ante episcopatum abbas fuit monasterii sancti Germani; sed, ob vitae meritum ac generis nobilitatem, a monasterio populi electione vocatus, pastor est Ecclesiae subrogatus; sepultus est itaque juxta praedecessores suos in basilica S. Germani.
CAP. XXX.-- De Cilliano.
Cillianus episcopus sedit annos sex, menses duos; obiit autem pridie Nonas Augustas, et sepultus est 138.0247C| in basilica sancti Germani.
CAP. XXXI.-- De Clemente.
Clemens episcopus sedit annos 5, mensem 1, dies 10. Hic caecitatem corpoream passus juxta basilicam apostolorum Petri et Pauli diversorium habuit. Obiit XIII Kalend. Aprilis, et sepultus est in basilica sancti Amatoris.
CAP. XXXII.-- De Aidulfo.
Aidulfus, ex cantore episcopus, sedit annos 15; fuit temporibus Caroli majoris, et perduravit usque ad Pipinum, in divinis officiis strenuus et episcopali largitate famosus; ejus tempore, res ecclesiasticae ab episcoporum potestate per eumdem principem abstractae in dominatum saecularium cesserunt, siquidem centum tantummodo mansis episcopo 138.0247D| derelictis, quidquid villarum superfuit, in sex principes Bajoarios distributum est; abbatiae vero singulis abbatibus dilargitae, quam ecclesiae humiliationem idem religiosus pontifex pene exitialiter doluit, adeo ut paralysis morbo correptus, universis sui corporis officiis privaretur. Eodem itaque diversorio cum Clemente praedicto adhuc superstite clausus stipe ecclesiastica usque ad diem sui obitus alebatur, Maurino ex voluntate ejusdem pontificis subministrante publicas functiones, hic contulit basilicae sancti Stephani res proprietatis suae in pago Tornodorensi in villa, quae Montiniacus dicitur, ea ratione ut stipendiis pauperum perpetuo deservirent; obiit autem Idibus Nov. et sepultus est in basilica S. Germani.
CAP. XXXIII.-- De Maurino. 138.0248A|
Maurinus episcopus sedit annos 28, fuit circa exordium regni Caroli Magni, vir strenuus et facunda urbanitate eloquentissimus, atque sanctitatis titulis admodum decoratus. Fertur namque prophetico spiritu nonnulla praedixisse, quae mox rei probavit eventus, et quanquam potestate saeculari impar, multis tamen etiam potentissimis dignitate se parem exhibuit; de hoc certissime constat, quod ingenio et prudentia singulari res, ut dudum praediximus, ecclesiae suae substractas, annuente Magno Carolo, tunc rege, postea imperatore, recuperaverit. Acceptum namque aurum, ut fertur, in eadem civitate in turre Brunechildis inventum, atque, ut dicitur, libratim distributum orarii, quo utebatur, 138.0248B| nodis hinc inde coercuit, atque collo suspensum, ante praenominati regis praesentiam novo ordine detulit, pariterque commissae sibi ecclesiae paupertatem ac suae tenorem petitionis regiis auribus intimavit, id se praecogitasse asserens, ut singulos palatii principes singulis auri libris in sui adjutorium conciliaret, sed postea mutasse sententiam, atque ut ipse solus cuncta acciperet, rectius judicasse.
Annuit benignitas principis, et ut, decedentibus singulis qui tunc res ecclesiasticas obtinebant, paulatim cuncta reciperet praecepto regio edixit. Sicque annuente Deo res prospere cessit, ut fere intra biennium nullus pene eorum restiterit, quibus praedia ecclesiastica contra licitum deserviebant: ea 138.0248C| tempestate abbatia sanctorum martyrum Gervasii et Protasii, necnon et sancti Martini, sancti quoque Eusebii in usus S. Stephani redierunt. Maxima quoque villarum pars, quae fuerant eatenus abdicatae. Hoc praesule, primus comes pagi Antissiodorensis, Ermenoldus nomine, in suo ipsius praedio monasterium in Salvatoris honore construxit, quod idem episcopus solemniter dedicavit, atque ex rebus sancti Stephani villam, cui Cocciacus nomen est, in augmentum dedit, nihilominus praefatus comes obtentu episcopi idem monasterium sancto Stephano postea delegavit. Super altare quoque matris ecclesiae, hic ipse pontifex pallium, pretiosissimum auro et margaritis obtulit decentissime exornatum. Crucem etiam ex auro purissimo et gemmis pretiosis 138.0248D| composuit, nomine inscribens suo. Sed, et imitator existens bonae memoriae praedecessoris sui, contulit res proprietatis suae sancto Stephano, ut pauperum indigentiis subministrarent. Sunt autem eaedem repositae in pago Tornodorensi in villa, quae dicitur Fontanetus; nihilominus et stipendiis canonicorum agellum proprietatis suae contulit, cujus vocabulum est Villare, non longe a Varciaco, quod ipse a quadam matrona obtinuerat, nomine Rocla. Decessit VIII Idus Augusti, atque in ecclesia sancti Gervasii tumulatus est, quam et ipse quoque renovaverat.
CAP. XXXIV.-- De Aarone.
Aaron episcopus sedit annos 13. De hoc constat quod proficiscente Romam Carolo Magno sub Leone 138.0249A| papa ad decus imperii roborandum, cum ipso pariter profectus est, atque in ipsa expeditione abbatiam sancti Mariani a praefato imperatore obtinuit. Hic idem pontifex ciborium super altare sancti Stephani auro argentoque mirifice composuit. Obiit Idibus Februarii, et sepultus est in basilica sancti Gervasii.
CAP. XXXV.-- De Angelelmo.
Angelelmus episcopus, natione Bajoarius, ex patre Obtelmo et matre Hogarde, sedit annos 17. Hic, cum esset vir summae simplicitatis et charitatis, presbyter ordinatus, et basilicae sanctorum Gervasii et Protasii abbas praestitutus est. Sane decedente Aaron pontifice, Jeremias Senonensis archiepiscopus, jussu Caroli imperatoris Antissiodorum veniens, in 138.0249B| ecclesia S. Germani cleri et populi collegit coetum; ibi generali consensu accedente, hic idem Angelelmus ab omnibus electus est episcopus et ordinatus. Suscepto igitur pontificali ministerio totum se in divinum transfudit servitium, in orationibus assiduus, in lacrymis frequens, in eleemosynis praecipuus, ac pene suo tempore singularis; fertur enim interdum amore largitatis aegritudinem simulasse, ut absque ullius contradictione, quae habere poterat, in usus pauperum erogaret. Ecclesiam sancti Stephani non simplici largitate ditavit, altare senioris ecclesiae, tabulis argenteis ubique compegit, altare quoque sanctae Mariae nihilominus tabula argentea decoravit. Sancti quoque Baptistae Joannis altare simili ornamento decoravit, ante altare S. Stephani tres coronas 138.0249C| argenteas praecipui ponderis praeparavit; in circuitu altaris decem candelabra maxima et argentea constituit, calicem argenteum optimum cum patena condonavit, ac suo nomine praesignavit. Sed et crucem permaximam inibi collocavit, quam auro argentoque vultu Salvatoris decentissime decoravit, altare argentea tabula ornatum ante eam statuens. Eamdem ecclesiam signis quatuor maximis et sonoris decoravit, fecit et capsam praecipui operis auro argentoque elegantissime comptam, ubi capsam beatissimi Amatoris, cum multis sanctorum pignoribus condidit. Tapetia etiam optima ad sedilia basilicae exornandae plurima contulit.
Hujus tempore Ludovicus imperator, facto genenerali conventu, canonicis regularem vitam imposuit, 138.0249D| atque ob tutelam religionis claustri custodiam instituit, ac diversas competentesque officinas eorum usibus ordinavit, qua auctoritate idem pontifex delectatus villam, cui Pulverenus nomen est, fratrum canonicorum scilicet stipendiis deputavit. Et, quia quaedam beneficiata erant quae protinus auferri non poterant, decretum est, ut illis decedentibus, continuo canonici in suos usus reflecterent. Res etiam, quae ex jure proprio ei cesserant, tam in Biliaco, quam in Amau, eorumdem usibus delegavit. Qui etiam vasa argentea plurima et praecipua in thesauris ejusdem ecclesiae collocavit, sancto Germano calicem argenteum, cum patena dedit ejusdem schematis, cujus et superiorem fecerat, hujusmodi largitatem 138.0250A| sui nominis inscriptione designans. Sancto quoque Amatori calicem argenteum cum patena tribuit ejusdem operis quanquam ponderis minoris sancto Petro similiter. Altare sancti Eusebii tabula argentea exornavit, calicem argenteum cum patena dedit, Evangelium quoque argenteum cum candelabris argenteis, ac thuribulo nihilominus argenteo praeparavit, cortinas etiam altaris, ac nonnulla pallia condonavit. In coenobio sancti Salvatoris, tabulam argenteam cum signo sonorissimo dedit. Per totam denique suae potestatis dioecesim ecclesiis quidem vicanis ad praeparandum calicem et patenam tres libras argenti distribuit. Minoribus vero capellis suis duntaxat ad opus simile solidos 15 destinavit, in vicis quoque praefatis congruam argenti quantitatem 138.0250B| largitus est, ad cruces in ecclesiis exornandas. His et hujusmodi bonorum operum frugibus plenus decessit, sub die Non. Juliar., atque in basilica sancti Germani honeste tumulatus est.
CAP. XXXVI.-- De Heribaldo. Heribaldus episcopus, ex patre Antelmo Bajoario, matre Frotilde Vastinensi, sedit annos 33. Hunc ab ineunte aetate in palatio educatum post decessum avunculi sui Angelelmi clerus et populus solemni electione facta pontificatui suffecerunt, Aldrico Senonum archiepiscopo cum coepiscopis ex praecepto Ludovici imperatoris hujus negotium procurante. Constat autem eum in ecclesia beati Germani et electione designatum et ordinatione promotum. Fuit autem vir admodum nobilis, forma elegans, 138.0250C| eloquio nitidus, singulari prudentia circumspectus. Quamobrem et apud reges plurimum valuit, ita ut in palatio archicapellanus effectus, saeculari quoque dignitate potentissimus ea tempestate exstiterit; atque ut se habent humana, quandiu quidem hujusmodi potestatis apice floruit, saecularibus negotiis sese mediocriter dedit. Divino autem respectu tandem inspiratus, atque, quod a saeculi appetitu plurimum solet compescere, infirmitatis corporeae mole gravatus, et mores, et studia in diversa transtulit, seque totum divinis servitiis et ecclesiasticis utilitatibus ex animo mancipavit, in orationibus continens, in lacrymis profusus, in servorum Dei subsidiis largus, in ecclesiarum reparatione ferventissimus, in pauperum recreatione singulariter mirabilis, mirabiliter 138.0250D| singularis. Ecclesiam sancti Stephani, et parietibus et laquearibus renovavit, vitreis quoque ac picturis optimis decoravit, coronas argenteas quatuor instituit, circa altare sancti Stephani tabulas argenteas, et sculptura et operis elegantia renovavit, capsam etiam auro argentoque mirifice decoravit, ubi vestimenta sacratissimi Germani reposuit; basilicam sancti Joannis Baptistae post defectum veteris ab imis exstruens fundamentis in sublime fastigium extulit, ac X Kalend. Januarii solemniter dedicavit. Postmodum vero sanctorum martyrum Alexandri et Chrysanthi pignora, quae ab urbe Roma detulerat, in eadem ecclesia decenter condidit, fredamque cum cancellis benigno studio exornavit, 138.0251A| atque ad luminaria eorumdem sanctorum patrociniis jugiter observanda, agellum quemdam quinque mansorum vocabulo Bunuorum ex agro Matriacensi, et ex praecepto apostolico benigno amore contulit; basilicam sanctae Mariae laquearibus, picturis et vitreis renovavit. Congregationem canonicorum, tam litterarum eruditione quam ecclesiasticae industriae studiis illustravit, adhibitis undecunque praeceptoribus, qui rem divinam et studio proveherent et instantia amplificarent; sed et in stipendiis eorumdem quam largus exstiterit non licet ambigere, quam qui ex praedictis eorumdem rebus quidpiam detinebant, protinus ut discesserunt absque ulla intercessionis relaxatione, eorumdem usibus reservavit: nam ipsorum vestiario villam, cui Condida 138.0251B| nomen est, restituit, cellamque sancti Remigii cum suis appendiciis duasque vineas Corticanum, et Plautas eidem usui deputavit. Cumque regi Carolo post patris Ludovici excessum, et charus esset et intimus, ejus munificentia villas quasdam obtinuit, quae olim juri ecclesiastico fuerant abdicatae, quarum haec sunt vocabula Gajacus cum appendiciis suis, Garsiliacus similiter, Camplemesii similiter, Maximiacus similiter, quam ex aequo dividens, mediam partem luminaribus ecclesiae distribuit, reliquam medietatem canonicorum stipendiis servire praecepit, regio praecepto hoc corrobante: atque ut in praefati regis memoria ex eadem villa bis per annum refectio praeparetur, una per praepositum, 138.0251C| altera per ejusdem ecclesiae archiclavum immutabiliter sanciente. Hic idem pontifex secundo anno belli civilis, qui est annus Dei hominis facti octingentesimus quadragesimus et unus, corpus beatissimi Germani praecepto regum Caroli et Ludovici ex loco, in quo primum tumulatum fuerat, venerabiliter Kalendis Septembris transmutavit, quod ita et soliditate integrum, et vestibus reperit incorruptum, ut quondam fuerat a venerabili Augusta Placidia decentissime compositum. Ita optimarum virtutum fruge fecundus, plenus aetatis et probitatis, appositus est ad patres suos sub die VII Kal. Maias, atque ut ipse petierat in basilica sancti Germani in crypta sancti Stephani nobilem sepulturam accepit; cujus etiam altare vivens adhuc tabula argentea decoraverat, calicemque 138.0251D| itidem argenteum cum patena condonavit.
CAP. XXXVII.-- De Abbone.
Abbo ex monacho episcopus supradicti Heribaldi pontificis germanus, sedit annos 2, menses 10; vir strenuus, omnimoda eloquentia praeclarus, atque tam in divinis Scripturis, quam in saecularibus principaliter eruditus. Fuit autem abbas coenobii sancti Germani, post fratris autem decessum jussu Caroli regis electus pontificatui substitutus est. Quis sane vir fuerit, quantumque optima praeditus voluntate, temporis brevitas atque mors immature proveniens ostendere non permisit. Is sancto Stephano crucem auream cum gemmis pretiosis contulit, palliumque peroptimum largitus est, cochleam a parte occidensali, a fundamentis inchoavit, altare sancti Stephani 138.0252A| auro puro gemmisque exornare decreverat, sed morte intercedente praepeditus, non modicas auri expensas ad id peragendum reliquit. Tali affectu bonae voluntatis plenus morte praeventus est sub die III Non. Dec., atque in ecclesia sancti Germani honorifice tumulatus.
CAP. XXXVIII.-- De Christiano.
Christianus episcopus, natione Alemannus, ex patre Arcamberto, et matre Emelinde, sedit annos 13. Fuit autem vir simplex, et tanquam naturali quadam animi vultusque hilaritate perfusus, humilitate praecipuus, et familiae ecclesiasticae amator ardentissimus. Hic cochleam ab occidentali parte a praedecessore suo inchoatam ad perfectum usque perduxit. Hic ipse pontifex beatissimi Amatoris corporis 138.0252B| membra a primae sepulturae loco una cum archiepiscopo Burdegalensi, Frotario nomine, festive in cryptam ipsius domus transvexit. Hujus etiam studium fuit, ut quae canonicis ex rebus stipendio debitis deerant, celeri largitatis clementia restauraret. Dedit siquidem eisdem canonicis Albaris villam, quatenus ex ejus redditibus illius memoriale omnibus agatur annis. Decessit X Kal. Decemb. atque juxta praedecessores suos sepultus est in ecclesia sancti Germani.
CAP. XXXIX.-- De Wala.
Wala episcopus, genere Francus, patre Ardrado, matre Witelai, fratre optimae recordationis Ansegiso Senonum archiepiscopo, sedit annos 7, dies 28. 138.0252C| Hic primo tempore suae ordinationis ad lectionem sapientium mundi se contulit, dehinc onus vassallorum, quos secum adduxerat ex comitatu Carlemanni, decenter atque prudenter, quia gravabant Ecclesiam, a se removit. Hujus siquidem patris, de quo loquimur, studium fuit magistros litterarum charitative amplecti, eorumque alloquiis et consiliis uti, suoque convivio participari. Quocirca duo luminaria collegii nostri Rainogala et Alagus, collaborante Herrico theosopho simul et monacho, Gesta praesulum istius sedis compendiose atque commatice elucubratis paginis indiderunt. Fuit vero huic viro sincera et convisceralis affectio, cum servis Dei, quos ita sibi unanimes bonis suis reddiderat, ut etiam in extremis pensum diei pro illo gratanter 138.0252D| persolverent. Suo etiam tempore praecipui Patres, dominus Trutbertus scilicet atque Hictarius senior, decesserunt. Horum primus prophetico spiritu plenus aegritudinis suae tempore mansit, et a sacro Domini natalitio, quo coepit aegrotare, quosdam, qui deerant a collegio fratrum quasi praesens agnoscebat; sequens vero cujus esset meriti dies sepulturae innuit; ad quam cum adesset frequentia clericorum et populi, et obsequium sepeliendi rependerent, ictu uno mallei corpusculum, quod vix labore unius diei parari poterat, sectum est. Talia dixisse me nemo floccipendat, sed quibus amicitiis fruebatur, agnoscat: nocturno non modo ipse minime deerat officio, sed et absentes nominatim requirebat, fratres puerosque: librorum copiam, si usquam nosset, 138.0253A| ardenter desiderabat huc advehere, ecclesiae thesaurum ac si sacrilegium vitabat contingere, donaria argentea vel aurea palliaque peroptima sancto contulit Stephano. Ecclesiarum restaurationes instantissime peregit, ac suo tempore pene feliciter consummavit, et cum nonnulli dioecesanos suos exspolient, propinquosque ditent, iste a consanguineis maxima percipiens Ecclesiae suae filiis impertiebatur: neque enim alienis, sed propriis transigebat donis; in omni convictu atque secreto praesentia suorum usus clericorum, non patiens quidquam sinistrum de illis audire vel loqui; utens vulgari proverbio, nesciant laici quid faciunt clerici, et pares paribus socientur. Mors autem immatura eum subripuit, sed Christus super astra sustulit cujus corporis 138.0253B| membra Saxiaci monasterii tegit urna, diem VII Idus Mart. clausit extremum, superstitem relinquens fratrem, qui sibi feliciter vixit, et illa quoque pro ejus memoria facienda largitus est in Rivo duos mansos cum regali et episcopali consensu canonicis sancti Stephani, et in administratione luminis divini altaris sancti Stephani in Piscaliolo villa mansum unum.
CAP. XL.-- De Uribaldo.
Uribaldus, natione Francigena, Cameracensis civitatis indigena, a Ludovico gloriosissimo ac semper Augusto huic civitati futurus directus est episcopus, parentibus nobilissimis genitus, patre scilicet 138.0253C| Leutfrido, genitrice Doda, legale invicem caste servantibus conjugium. Hic a primo aetatis tirocinio spiritualibus imbuitur disciplinis, liberalium artium studiis apprime instructus, Joannis Scoti qui ea tempestate per Gallias sapientiae diffundebat radios, factus pedissequus, cujus discipulatui longo inhaerens tempore, divina simul et humana prospicere, prospera aeque et sinistra aequali lance didicit ponderare. Dehinc juventutis solidum robur adeptus ad aulam introductus est regiam, ubi regio militans servitio Christo sibi favente hujus sedis Wala decedente episcopo, meruit suscipere thronum, praelibato rege Ludovico digne famulatum illius remunerante, hujusque Ecclesiae et cleri et plebis conniventia in unum, ut pontifex ordinaretur applaudente, sicque opitulante 138.0253D| Deo, cum summa totius populi exsultatione die Non. April. ab Ansegiso venerabili archiepiscopo ordinatus est episcopus: ubi quam floride vixerit, quanto studio domum sibi creditam sublimare voluerit, quam mitis erga gregem Dominicum, largusque dispensator exstiterit, multi adhuc supersunt, qui oculis se vidisse testantur. Nullum solis aestum, nullum denique hiemis horrebat algorem, quin beati protomartyris Stephani Ecclesiae decori pervigil insudaret, unde multa munerum regiae munificentiae xenia obtulit, ut beati Juliani abbatiam, sancti Stephani servitio applicaret, quod multa cum difficultate peregit, sed regale praeceptum, quod ex eo adeptus fuerat, mors immatura possidere prohibuit: mors, inquam, quae raro tristibus, 138.0254A| saepissime tamen laetis sese immergit. Hic ab occidentali parte ecclesiae sancti Stephani duo construxit altaria: superius in honore sanctae Crucis, per quam omni mundo salus effulsit; inferius vero beati Gregorii pro nostris calamitatibus intercessoris, eximiique Pauli apostoli, Amatoris etiam, atque Germani, ac Martini, et Benedicti honore honestissime dedicavit, suae salutis non immemor, qui per beatum Gregorium animam in imis erebi faucibus alligatam nondum baptismi lavacro renatam, cum salubre tamen ac generale baptismi praeceptum supernis sedibus noverat esse illatum, absque dubio confidens ejus precibus, se posse etiam in morte salvari. Congregationi denique sibi commissae medietatem Chichirei villae, regio confirmans praecepto 138.0254B| attribuit, ut die suae ordinationis, suique obitus atque senioris sui regis Ludovici, et sacrorum altarium, hoc est cryptarum, dedicationis die refectio congrua pararetur, quo saltem muneris collatione et per singulos annos venerationis ejus apud posteros revivisceret memoria. Canonicis quoque sancti Eusebii in Molendinis villa, mansos contulit octo per praeceptum regium perpetualiter eorum destinans usui, ut eorum interventu fragilitatis illius fieret dilectio. Postremo dum talia aguntur, subitus vitae irrepsit occasus omniumque quae videntur et transeunt oblitus, sola mortis coepit trepidatione urgeri, reum se clamitans, sceleratissimum confitens, veniam a cunctis, ut necesse fuerat, flebiliter deposcens, spes ad coelum erigitur, mens et consilium 138.0254C| ad Christum non sero convertitur, atque post beati Stephani, cujus sedi praefuerat, interventum, sancti Clementis se suffragiis committit, atque in limine domus extra ecclesiam corporis sui glebam sepeliri efflagitat, sicque totus conversus in melius, felici ad Christum transitu migravit. Quem non extra, sed intra ecclesiam beati Clementis affectus cleri recondit, per quem vivens adhuc apud clementiam summi judicis, obnixe se credidit adjuvari. Rexit ecclesiam annis 7, mense 1, et diebus 8, obiitque IV Idus Maii. Mansit Ecclesia absque pontifice menses 3, dies 17.
CAP. XLI.-- De Herifrido.
138.0254D| Herifridus, natione Carnotensis, vixit gloriose in episcopatu 22 ann., mensem 1, dies 16. Hic vir nobilissimus qualiter hanc suscepit dignitatem, qualis in pontificatu, qualis et ante fuerit non allegare litteris indecentissimum est, eo siquidem tempore Carolus nulli virtute secundus totius orbis gubernabat imperium, quo hospite, felices exstitere res mundi, quia et rex philosophabatur, et philosophus regni moderabatur habenas: nam licet in diversa, utpote regum omnium potentissimus, extenderetur animus, liberalium artium ferulas a palatio nunquam videret deesse, sed regiae dignitatis aulam totius sapientiae gymnasium mirareris existere. Ad hunc locum quique nobiles, et regni optimates discendi gratia humani, et ecclesiastici habitus 138.0255A| soboles destinabant, certi utriusque disciplinae dogma oppido refulgere. Inter alios denique superbi sanguinis juvenes, inibi exsultantibus animos confluentes, aderat praefatus vir ex nobilissima Armoricani tractus prosapia derivatus, Herifridus nomine, morum sanctitate probatissimus, vultu et conversatione angelicus, ardens in humanis tenebris divinae contemplationis radius. Hujus pater Herifridus nominatus est, mater vero Hisemberga est nuncupata. Nobiles genere, nobiliores sanctitate. Qui licet forent conjugati saeculo, erat tamen in coelestibus illorum conversatio: qui praefatam prolem tenere diligentes, Omnipotentis et beatae Mariae servitio tradiderunt.
In Carnotensi urbe, unde et ipsi oriundi erant, 138.0255B| ingenti gratulatione eum tonsorantes: ibi aliquantisper liberalibus institutus studiis, ut in eum litteralis scientia concurreret, domino Gauterio sanctae Aurelianensis Ecclesiae episcopo id procurante, ex cujus processerat progenie, ad supradicti imperatoris famulatum serviturus dirigitur. Illic plene Scripturarum perscrutans paginas, senioris hic inhaesit servitio, ut nunquam ab ejus vellet praesentia discedere, nunquam ab ecclesiasticis negotiis separari. Interea urbis Antissiodorensis in unum collocata cleri et plebis congerie, de eligendo pastore consilium quaeritur, atque ad regiae magnificentiae aures nuntius percito dirigitur: nec mora rex audito antistitis obitu, omni cupiditatis ardore deposito, divina perordinante clementia consilio aulae regiae 138.0255C| procerum, acclamantibus cunctis, domino Herifredo cum summa reverentia nominando pastoralem confert baculum, atque ad Senonensem urbem dirigit ordinandum. Quem divinissimus archipontifex Gauterius cum summo honore excipiens consensu cleri et plebis illuc hujus rei gratia confluentis, festivitate sancti Joannis, qua capite praeciso coelestibus est insinuatus sacrariis, in Nigello coenobio ordinavit, et cum summa exsultatione in hanc sedem inthronizavit. Ubi qualiter vixerit, et quam nobilem se normamque virtutum omnibus praebuerit, plus supersunt, qui haec luce clarius norunt: et quoniam hostis humani generis adversus justos amplius fraudis suae pervigil tendit muscipulas, diversa huic viro 138.0255D| apostolico ingessit tentamina, ut a veritatis tramite exorbitantem ad sua male suadens verteret consilia. Nam civitas improvise flammis exusta, penitus versa est in cineres tantum et rudera.
His ita gestis, charus domini Herifridus hoc animo induxit suo, nunquam sibi aliquod facturum in urbe habitaculum, donec aedes Dei ecclesia, scilicet beatae semper virginis Mariae ac sancti Joannis, simulque primi martyris Stephani in pristinum redigerentur statum. Quas parvo contentus tuguriolo mox reaedificare coepit, et funditus eas opere mirifico exornavit. In hujusmodi studio usque ad vitae terminum permansit, sicque ecclesiis nobiliter restructis, antecessorum 138.0256A| suorum domos condere mors infelix prohibuit. Multa denique praefatae sedi subtracta erant beneficia, quae solerti cura summaque vigilantia regalibus praeceptis ac apostolicis privilegiis sancita suo loco restituit, ex quibus Malliaci cum suis adjacentiis medietatem altari ad concinnanda luminaria contulit, alteram canonicis ad refectionem die obitus sui praeparandam concessit. Crevennum etiam villam et Narciacum ac Novicum, cum suis appendiciis sibi suisque successoribus perpetuo servitura diu multumque laborans impetravit. Artadum denique et in Capilliaco mansum unum in Lindriaco alium, et farinarium, quod est secus murum urbis, ad parandum in die ordinationis suae edulium fratribus 138.0256B| concessit. Oratorium sane beatissimi Clementis, quod est in eadem urbe, flammis exustum restauravit, eique per deprecationem Herimberti, qui his jure beneficiario utebatur, Chimiliacum villam cum ecclesia sancti Andreae, quae est in Gurgiaco, attribuit, praecepto confirmans regio. Eodem pacto, ut idem Herimbertus Ecclesiae sibi commissae fidelissimus filius, qui omnium ecclesiarum restaurationi post praelibatum pontificem insudavit, eisdem rebus adhuc vivens frueretur, unusque post illum, quem eligeret, propinquus, sicque necessaria praefato subministrarent oratorio, et die festivitatis sancti Clementis martyri congruum canonicis impertirent pastum, quatenus ipsius apud Deum omnipotentem interventu, 138.0256C| cui angelicis etiam manibus in mari praeparata est domus, criminum fluctibus exoneratam ad aeternae quietis portum suae virtutis anchora introduceret, et clementiae suae sinu jugiter confoveret. Idque domini Gauterii archimandritae, suaeque dioeceseos pontificum auctoritate in perpetuum durabile sanxit. In Arbrico quoque mansa quatuor, altari ecclesiae S. Stephani, in archiclavi dominio condonavit, in Senonico etiam pago et comitatu apud Noerolium villam supra fluvium Ichaunae mansa videlicet XXXVI, et tertiam partem mansi, quod quondam fuit beneficium Aganonis, cum alodio in Pomerio villa supra fluvium Orosae, quod Wulfagius sancto Stephano dedit ad restaurandam ecclesiae ipsius martyris fabricam in ministerio archiclavi 138.0256D| contulit, eo tamen tenore, ut et villam et alodium jam dictus Wulfagius ac filius ejus Anseisus teneant, et in censu XV, solidos archiclavo persolvant. Illis vero mortuis, eaedem res in ministerium redeant archiclavi. Innumera quippe sunt sanctitatis ejus insignia, quae penitus narrari carnalis lingua minime sufficiet. Nunc siquidem beatum virum de Christo jugiter ruminantem aegritudo podagricae passionis subito invasit, chiragrae etiam ac omnium in corpore artuum languor ingens, qua diu multumque gravatus est molestia: sed tamen animus a divina meditatione nunquam vacabat beatae semper virginis Mariae ac sancti Joannis Dominicae Incarnationis praevii, necnon etiam domini Stephani suffragiis 138.0257A| jugiter se efflagitans relevari. Quadam autem die validissimus tumor pedibus ejus sese ingessit, adeo ut sapiendi ac mandendi facultatem ei penitus velaret: tum subito corvus ales cadaverum amica oblita propriae naturae partem stanni, qua fuerat cochleare coopertum, ore patulo arripuit, et ante episcopi fenestram juxta quam cubitabat, projecit: quae stanni particula ante praesulem allata est, quam pontifex arripiens, invocato Domini nomine, fidensque se meritis sancti Stephani posse sanari stannum pedibus superposuit, moxque dolor abscessit, nec mirum, si haec avis Domini imperio malagma pedibus sancti viri contulit, quae etiam Eliae famem carnis edulio refecit. Aliquandiu praeterea desiderans uti colloquio domini Rithueri Augustaetricorum 138.0257B| episcopi, villarem supra fluvium Ichaunae adiit, quo praefatus pontifex alacriter obvius processit, ubi mutuis sese confoventes amplexibus, longam de religione protulere sententiam. Erat autem ibi fons delicabiles ebulliens aquas, quas vir magnificus Herifridus episcopus intuens lagenam fictilem eadem lympha plenam deferri jussit, equoque insidens, et facto desuper crucis signo vas accepit. Ast equus ferocissimus lagenam insolitam super se sentiens exsilivit, sicque vas ut plenum fuerat solo tenus projecit: mira res: vas enim ut plenum fuerat, ac si manibus leniter deponeretur, super tellurem resedit, et aquas in sese, ne vergerentur, retinuit. Mirati sunt omnes qui aderant. Idem quoque lympham ad se demum reportari jussit, et nomen Domini 138.0257C| benedicens sufficientissime hausit, suoque coepiscopo et reliquis hoc admirantibus bibendam dedit. Hoc meritum fuisse pontificis Herifridi, et domini Rithuei nemo sanum sapiens dubitet. Caeterum post longa inter se affamina et dulcia inter sanctos oscula, quique redierunt in sua.
Cumque ad civitatis moenia dominus Herifridus redire disponeret, deprecatus est ejus magnificentiam Hermembertus illi fidelissimus, quo in ecclesiam sancti Andreae quae est in Gurgiaco ea nocte moraturus secederet, cui id quod petebat concessit. Ubi ea die moratus est; cumque ea quae pontificem decebant, praefatus Hermembertus praepararet, repente febrium vapore sic accensus est, ut nihil nisi fervorem sentiret. Quod Herifridus gloriosus aspiciens, 138.0257D| invocato nomine Domini, ne amplius hanc sentiret molestiam, per eumdem Dominum interdixit, moxque dolor omnis in eo conquievit: deinde cibo sumpto nox ruit, et praescriptus praesul cubitum perrexit. Igitur omnipotens Deus sicut secretorum scrutator est incircumscriptus, ita etiam servos suos diversis occulte examinavit generibus: namque ut se habet humana fragilitas, propter tantum sibi collatum munus ne se praesul extolleret, aestus, quos sua obtestatione et merito ab alterius corpore submovit, ad proprias vires justa Dei sententia retorsit, quippe qui laetus et incolumis toro membra intempestae noctis silentio locaverat, a somno excitatus ingentem febrium dolorem in toto 138.0258A| corpore sensit, qua aegritudine percussus ad sancti Andreae ecclesiam pernici gressu confugit, ibique quod residuum noctis fuerat, Domino supplicans peregit, dehinc illucescente die sacra missarum solemnia celebraturus accingitur. Quo hausto a divino fonte consilio, corp. et sang. Dom. libamen sumeret, ut ejus virtute cuncta infirmitatis infestatio conquiesceret. Quod divina virtus petenti non denegans. Illico enim ut redemptionis nostrae donum inaestimabile ore sumpsit, febrium calor ac si nunquam in eo fuisset, exstinctus est. Illud praeterea non omittendum, quod et in sede pontificali, et in locis circumpositis, divulgatum novimus; asserunt enim hi, qui illius tempore scholaribus studiis insistebant, quod si mane ejus benedictione, aut saltem 138.0258B| praesentia frui mererentur, omnem, ne eo die virgis aut baculo caederentur, exclusam esse formidinem: omnibus quippe omnia factus est; senes enim ad potiora suo invitabat exemplo, juvenes placido, ne desiperent, corrigebat eloquio, adolescentes pietatis summae sustentabat gremio, divites ut sua domino largirentur, seque divitiarum dispensatores non dominos constitutos esse reminiscerentur, jugi studio informabat; pauperibus etiam velut hilaris dator sua minime negabat: nam clericos stipe et vestibus indigentes, quandiu aderat, secum ut filios reficiebat, cunctaque necessaria subministrabat. Alicubi quoque proficiscens nominatim singulos, quos necessitas urgebat, propter canonicum victum jugiter diario, donec rediret, ministris alere praecipiebat. 138.0258C| Hujus erat studii, hujus sollicitudinis ut de ovili Dominico nullam ovem lupi jugiter insidiantis morsus laceraret, sed ut bonus pastor gregem sibi creditum jejunando, pernoctando, orando jugiter defendebat.
Dum talia aguntur, omnipotentissima dispositrix et moderatrix aequissima Dei virtus Deique sapientia famuli sui meritum probare non distulit: nam prolixus languor compagem corporis graviter dissolvere coepit, ita ut nullum membrum suo valeret jungi officio. Nec tamen sic a Dei sui cessabat obsequio: lingua enim tantum incolumis laudes Domini personabat, ejusque mentem divinarum Scripturarum meditatio confovebat, utque in futuro salutari hostia, quae Christus est, non indigeret, ipse in praesenti 138.0258D| hostia viva fiebat, usus egregii praedicatoris Pauli exemplo dicentis: Ego jam immolor et tempus meae resolutionis instat: fidenter dici potest, quia ad suum omnipotens Deus invitabat collegium, cujus in terris positus sectabatur exemplum: tristabatur clerus lugubri moeroris pallio obsitus, ac pastoris benedictione indigens, eumque diutino languore fatigari suspirans, lamentabatur. Praesul autem ut vicinum sensit appropinquare exitum, sciens non posse quod deliberaverat proficere, summam denariorum, quam ad hoc collegerat, dispertivit, triginta scilicet libras ad faciendam ante altare sancti Stephani tabulam; viginti quoque ad ornanda beatae Mariae beatique Joannis altaria: reminiscens 138.0259A| ecclesiam sancti Eusebii penitus esse destructam, dedit ei in Loconuaco villa mansa duo et dimidium, in Ceriaco similiter, in aqua Niolo tertiam partem mansi, medietatem altari conferens, alteram canonicis ejusdem loci largiens, idque longe ante mortem coepiscoporum suorum manibus perpetuo duraturum firmavit, reliqua omnia canonicis suisque erogavit fidelibus. Nudus, inquiens, more sancti Job, egressus sum ex utero matris meae, nudus et revertar illuc; omnibus enim membris emortuis sola in ore lingua palpitans Domino confitebatur. Quid plura? Tandem aegritudo per artus diffusa ad vitalia rediit. Convenit illic copiosa civitatis multitudo. Occurrunt omnes benedictionis munera implorantes, aderat clerus ejulans, et pro exitu animae psalmos 138.0259B| decantans, moxque praeparatis cineribus, et superjecto cilicio ut virum decet Christicolam se desuper extendi jussit, sicque cum aliis grates Domino persolvens et sanctae crucis signo se cunctosque, qui aderant, muniens, felici transitu migravit ad Dominum, sepultusque est honorifice ante altare semper virginis Mariae intra urbis moenia, cui vivens perpetuo se devoverat serviturum.
CAP. XLII. De Geranno. Gerannus episcopus, natione Francus, Suessionis oppidi indigena, patre Otardo genitus, matre Wia editus, rexit episcopatus cathedram 4 annos, menses 6, dies 11. Sic ab ortu nativitatis suae lacteis infantiae fomentis educatus, ubi primaevum puerilis 138.0259C| aevi exorsus est ingredi vestibulum, exemplo provido parentum animos sollicitante cura rudibus scholae committitur studiis, quibus adhuc tenerrimum stupidumque balbutientis infantiae sensum mos est erudiri, modo mulcendo, modo blanda severitate terrendo. Denique postquam Davidicis est eruditus melodiis, summi auctoris favente providentia, clericatus est normam adeptus, atque gloriosi martyris Gervasii concioni allectus, ubi regulariter institutus, et venerabilium loci illius Patrum moriger factus historicos librorum campos faceto linguae plectro transcurrere, atque canoros musicae artis modos in aula Christi mellitae vocis boatu resonare didicit. Crescebat quotidie in eo specialis sapientia, vita casta, 138.0259D| mores probi, et cum his omnibus locuples rerum abundantia. Hujus horrea atque cellaria, frumento et vino redundantia, tenax non possedit philargyria, sed ea omnibus fecit communia munifica eum inhabitans charitas, ostium domus ejus viatoribus patuit, beneficia consolationis praebuit; gaudens cum gaudentibus, flens cum flentibus, detecta miserorum terga vestimentis contexit, atque purulenta pupillorum capita lympha cum lomento emaculari fecit. His atque hujuscemodi bonorum operum exhibitionibus exornatus, ita omnibus coepit complacere illius ecclesiae Patribus, fratribusque, quo non jam ut filius, sed velut pater susciperetur a cunctis. Quid dicam? Siquidem ab imis ministeriorum gradibus gradatim conscendens, ad praepositurae promotus 138.0260A| est officium, simulque cum eo archidiaconatus promeruit apicem. In qua honorum dignitate sublimatus, ita se modificare vigilanter studuit quatenus nec fastus typho supra se erigeretur, nec adulantium favoribus a statu conceptae religionis moveretur; excubias gregis Christi post vigilem pastoris curam instantissime agens, a se et ab aliis vitiorum monstra abegit, atque competentia corporeae necessitudinis alimenta ac indumenta fideliter ministravit. Talibus, ut dictum est, praeconiis, et aliis multimodis usque ad poli sidera evectus, ita mundo opinatissimus enituit, ut et regiae majestati gratantissimus, praesulibus charus, proceribus acceptus, clericis omnibus venerandus, militibus dilectus, supremis, humilibusque personis atque utrique sexui foret 138.0260B| amabilissimus. Factum est ergo, post transitum domini piique pastoris Herifridi Antissiodorensis, Ecclesiam variis aerumnarum excessibus lacessiri, maximeque pro electione pastorali, ad quam nonnulli, non zelo spiritali, sed anxia honoris ambitione exanhelabant. Erat autem ea tempestate vir quidam potens, Ragenardus nomine, ejusdem civitatis vicecomes, fundorum aedificiorumque possessionibus locupletissimus, auri argentive thesauris ditissimus, ac rerum omnium abundantia copiosissimus, parentum nobilitate clarissimus, militum cuneis stipatus, et, ut ita dixerim, in aula Richardi, magni et florentissimi principis, nulli secundus, excepto Manasse ejus germano. Qui, cum talis ac tantus esset, avaritiae vaporibus aestuans, omnibus se praeferebat, singularis 138.0260C| singulariter apparere cupiens, et, ut potens potentior, dives ditior efficeretur, virulento meditabatur animo quatenus talem Ecclesiae praeficeret praesulem, quem suae subdere ditioni quiret, propriaeque voluntatis consiliis acquiescere urgeret, quique, si sibi libita domus Dei beneficia invadere tentaret, penitus tyrannica ejus minitante potentia obmutesceret. Nefaria igitur arrepta machinatione ducem Richardum adiit, oblatisque muneribus, ut sibi illius electio Ecclesiae daretur expetiit; denique compos voti sui effectus canonicorum venerabilem chorum adscivit una cum militari ordine, sciscitans ab eis, quem in voluntate haberent eligendum, ordinandumque episcopum. Cunctis vero silentibus, 138.0260D| nihilque aliud respondentibus, nisi quem Deus elegerit: Ego, inquit ille, omnium vestrum dilectionis flamma ardeo, omniumque voluntati et postulationi favere satagens peculiariter venerari ut Patres, honorare ut fidos amicos cunctos vos prae caeteris usquequaque Deo obsequentibus volo, si tantumlibet a vobis promereri valeo, quod vobis suggerere ad generalem honorificentiam gestio. Illis quoque quaedam sibi placentia respondentibus ad haec, subintulit: Est quidam Francigena mihi familiarissimus, Deo ut hominibus acceptus, vocabulo Gerannus, morum honestate praeclarus, fide praecipuus, mentis stabilitate vegetus, qui, Deo propitio, cum sit suis civibus bonus, vobis poterit fore melior, si vestra affectione exstiterit pastor; at illi animadvertentes 138.0261A| roboris ejus potentiam et declinare volentes quas inferre poterat calliditatis ejus injurias, pollicentur se ejus parere consilio. Qui protinus negotium accelerat sitiens, praelibati principis nactus licentiam, propinquorum amicorumque fultus juvamine, tandem cleri populique fretus electione, archipraesulis domini Gauterii subnixus auctoritate serenissimum atque piissimum regem adiit Carolum, atque divino suffragante adminiculo, ut vir ille strenuissimus pontifex eligeretur et ordinaretur, promeruit. Qui sanctissimum ac laboriosissimum benedictionis munus adeptus, ab omnibus gratulanter excipitur, et cum ingenti clericorum diligentia innumerabilique populorum frequentia, praeeuntibus atque subsequentibus psallentium choris, defertur humeris religiosorum 138.0261B| ad aulam primicerii martyrum Christi Stephani, ibique stola pontificali infulatus, in sede sacerdotali honorifice collocatus resedit; ubi procedente brevi temporis curriculo, quam pie vixerit, quantasque a praefato Ragenardo atque a barbarica Normannorum gente pro suo suorumque munimine persecutiones passus sit, saltem succincte expedire licebit, siquidem extemplo post potitam episcopatus sedem, isdem Ragenardus malitiae virus, quod rapido delitescebat in pectore, non erubuit in omnium obtutibus evomere; accepta namque occasione quasi ex voto sponsionis ejus, Gaiacum villam tribus ab urbe millibus discretam cum omnibus appendiciis suis ditioni ejus ademit, suaeque impudenter aptavit, atque, ut in facultates ejusdem ecclesiae minuendas 138.0261C| dementior existeret, ipsius suggestione machinante, Manasses frater ejus potentissimus omnibus tunc Gallicanis divitibus ditior, cunctorumque consiliorum saecularium arcanissimus perscrutator, unde et regibus et optimatibus cunctis usque ad extremos orbis cardines famosissimus, Nareiacum villam in suos usus redigere non exhorruit. Ille quoque infestissimus hostis ejus, ut praelibatum est, Ragenardus, suis eum praeceptionibus adeo concludere nitebatur, ut extra consultum et voluntatem ejus nihil agere tentaret, clericorum illius nullus, militum nemo ei refragari audebat, sed sicut suis, ita illis omnibus imperabat. Interea, dum talibus mens ejus infortuniis anxiaretur, irrumpebant et aliae calamitates miseriarum, quibus maxime turbaretur, seque 138.0261D| totum ad divinum conferre auxilium compelleretur. Normannorum quippe passim bacchabatur saevitia, atque incessabilibus plagis omnem regionem diebus ac noctibus palam et clam depopulabatur, caedibus, et praediis igniumque deflagrationibus omnem terram exterminans. Quod cum vir heroicus pastorque eximius cerneret, intolerabili cordis moerore concussus est, pro sibi commisso grege occurrere paratus, Dominici sermonis non immemor, quo dicitur: Quia bonus pastor animam suam ponit pro ovibus suis (Joan. X, 11), suos evocat, verbis hortatur, benedictione corroborat, utque bellicis accincti armis secum proficiscantur exorat, mandat Ragenardo verbis postulatoriis ut secum ad pugnam exeat, et minime 138.0262A| impetrat. At ille, cum suis tantum urbe egressus, speculatores praemittit, hostesque invenit, initur bellum, potitur victoria, et opitulante divina gratia, profligatis adversariis tria illorum revehuntur labara; duo illic hostium nobiles capti sunt; quorum unus, de muro civitatis praecipitatus, periit; alter eidem Ragenardo datus exstitit. Deinde posthaec, supremi numinis virtute roboratus, quoties hostiles erumpebant phalanges ad exercendas praedas, ipse illorum congressibus se ultroneum ingerebat, modo incautos, modo perspectos occupans, atque non minima strage prosperabatur.
Hujus victrix dextra una cum Richardo et Roberto, duobus maximis proceribus, praelio quod apud Carnotum urbem gestum est, interfuit, ubi, interventu 138.0262B| Dei genitricis Mariae, maxima paganorum caedes acta est, in tantum ut, innumerabili multitudine palante, inventa sint jugulatorum cadavera plusquam sex millia quingenta, exceptis his quos vorago fluminis Audurae absorbuit, longusque fugae tractus silvarumque vastitas vulneratos et exanimes obtinuit; alia quoque tempestate succedente, cum Normannicae potestatis furor pagum Nivernensem diriperet et immensitatem praedae etiam cum onustis plaustris ageret, invictissimo illis occurrente Richardo, isdem Gerannus episcopus in prima cum paucis acie positus illos imperterritus aggressus est, moxque in fugam versis, ita vis hostilis superata est atque devicta, ut, si qui remanerent, amissa nobilium bellatorum confidentia, nulla ulterius conferre 138.0262C| praelia, nullas deinceps depopulari terras auderent, sed se Francorum imperio ultroneos dederent, atque jugo Christi colla submittentes, daemonicis ludificationibus spretis, lavacrum baptismatis libenter appeterent, et demum dono regis et principum inhabitandam regni partem, eorum antea abliguriendi vesania desolatam sibi dispertitam incolerent; at Ragenardis ejus pertinax calumniator, talibus eum pollere successibus, lividis intuens aspectibus, morbo tabescebat invidiae, animadvertens illum secundis omnia, quae moliebatur proficere auspiciis, suosque quos meditabatur conatus, quotidianis deficere detrimentis. Hic itaque gloriosus pastor, cum pro pace sanctae Dei Ecclesiae atque ovilis Christi tuitione ut inexpugnabilis athleta bellico 138.0262D| instare non trepidaret agoni, provido sollicitudinis oculo saluti ovium suarum, quemadmodum sagacissimus opilio invigilabat, et a vipereo invisibilis inimici astu per se perque suos eas indesinenter eripere anhelabat. Cujus circa eas amoris magnitudo, in affamine, in convictu, in receptu quanta exstiterit neget mortalis explicare lingua, sed tamen quanta fuerit ipsa donorum ejus dapsilitas evidenter declarat. Atqui ad solemne suae electionis memoriale celebrandum dilargitus est usibus canonicorum Logniacum villam et Solium, ut ex eis ad luminaria ecclesiarum sanctae Mariae et sancti Joannis, sanctique Stephani modius olei unius persolvatur, et Nancradus et Lupinus stipendiis fratrum cedant. In die 138.0263A| quoque suae ordinationis eisdem fratribus delegavit in comitatu Gagiacum, cum omnibus appendiciis suis, et vineam, quae est in suburbio civitatis, et vocatur Circeredus, quam qui habuerit per chartam pro ejus amore Dei, eisdem fratribus canonicorum vini modium unum ad minorem mensuram, et in comitatu Antissiodorensi Tauriacum cum adjacentiis suis, et villarem Quodpertorium, et in villa Prisciaco mansum unum et in comitatu Senonico super fluvium Ormentionem in Germaniaco mansum unum, et super Belcam fluviolum Cervernum, quem ipse emit de Bocardo fratre Gauterii archipraesulis, cum servientibus et omnibus appendiciis suis. In die vero obitus sui eorumdem stipendiis accumulare aliqua satagebat, sed in itinere positus, praeventu mortis 138.0263B| interceptus, ultimum exhalavit flatum; proficiscebatur siquidem in Franciam, quatenus regiae majestatis aures interpelleret pro supradictis villis sibi, sicut praescriptum est, ablatis, si forte imperiosa regis jussione, et optimatum postulatione atque Richardi clementissimi ducis absentatione eas posset recuperare. Sed cum pervenisset ad urbem Suessionem, antequam enim attingeret, jam paululum infirmari coeperat, gravari exorsus est languoris incommodo. Ubi honorifice exceptus, cum se letho appropinquare cerneret, luctuosus a corde erumpebat gemitus, profusos lacrymarum imbres effundens, clamans se, quanquam esset in patria velut profugum et peregrinum, absque praesentia dilecti gregis obiturum, ac sine eorum exsequiis, quibus se committere ardentissime 138.0263C| satagebat, terrae gremio insinuandum; exhinc ingruente funeris articulo, acceptoque Dominici corporis et sanguinis sacramento, commendans se sibique populum commissum Deo Salvatori omnium, emisit spiritum. Migravit autem ad Dominum V Kalend. Aug. Ibique juxta avunculi sui Rodohini ipsius loci quondam praesulis sepulcrum ab Abbone, ejusdem civitatis venerando pontifice, aliisque duobus episcopis, ad officium sepulturae illius occurrentibus, aggregatis diversarum collegiis ecclesiarum, hymnidicis laudibus decenter tumulatus, patriam sortitus est urnam. Fuit Ecclesia sine episcopo a XII Kalend. Januar. usque ad VI Kalend. Martii.
CAP. XLIII.-- De Bettone. Betto episcopus, natione hujus nostrae Burgundiae, 138.0263D| Burgundio, Senonicae urbis indigena, patre Alberico atque Burgundione editus, matre vero vocabulo Angela Francigena felici est procreatus auspicio, qui a puero monachus, monasticis institutis eruditus et liberalibus non mediocriter imbutus artibus, tempore Ewrardi, cujus erat consanguineus, abbas exstitit coenobii S. Heraclii confessoris Christi egregii, postea vero loci sui, id est monasterii sanctae Columbae, cujus mancipatus fuerat obsequio, voluntati fratrum praelatus efficitur. Qua diutius praelatione honestissime fungens, haec praecipue illi studii exstitit industria, ut operosis coenobium illud excoleret aedificiis, ecclesiaeque Dei fabricam auri argentique decoraret ornamentis. Turrim siquidem in 138.0264A| medio templi praeminentem, quae, ob sui amplitudinem ea tempestate qua praelatum admisit, tegumento carebat, et quamdam brevitatis infirmitatem intuentibus designabat, in sublime extulit, eamque, artificiali argumento pulchro constructam opere, testudine texit, et ob roboris firmitatem subtus arcus priores alios fieri jussit, marmoris columnis subnixos, exedras quoque beati Lupi confessoris Christi, et sanctae Columbae Virginis et martyris bracteis aureis atque argenteis fabrili artificio sculptis ambivit; nonnulla etiam vestimentorum peregrina ornamenta in diebus solemnibus induenda monachis supplevit, et tandem, hujus nostri periculosi temporis plenumque timoris instabilem intuens cursum, et provido sollicitudinis oculo prospiciens inter hostiles 138.0264B| paganorum acies in suae integritatis statu monasterii fabricam non posse praestare inviolabilem, fiscus de largissima Omnipotentis clementia, et accepta Richardi, magni principis et ejusdem loci abbatis licentia, operosum aggressus est opus, magna laboris instantia pene usque ad perfectum perduxit: nam in gyro monasterii moenia cum turribus fundavit, et usque ad propugnacula erexit, quod castrum infatigabili studio peregisset, nisi eum futurum episcopum Dei dignatio ascire decrevisset. Geranno quippe, Autricae sedis episcopo, ab hujus nostrae communione vitae corruptibilis per mortis debitum sublato, praedictus vir moribus et vita laudabilis, et pontificatum Antissiodorensis Ecclesiae dum arriperet, ab omni clero et populo attentius acclamatur; sed 138.0264C| is ad hoc se indignum fore clamans, et totis nisibus obtestans tandem opitulanti praelibato principe episcopalem indeptus est cathedram, ubi secundum quam coelitus didicerat sapientiae regulam, ita perfecte studuit vivere, ut immensitatem opinionis ejus et famae, nullius valeat doctoris vel linguae disertitudo perorare, vel doctrix manus stylo exarare Nos tamen summatim perstringentes vitae illius qualitatem, hoc verissime asserimus, quia sapientiae documentis egregius, sanctimoniae candore praeclarus, prudentia perspicuus, gravitatis suavitate vernans, frugalitatis vigore coopertus, dapsilitatis benignitate exstitit perornatus. Huic mos inerat tempore convivii post sessionem ad mensam, primam ciborum appositionem duodecim egenis in suo conspectu residentibus, 138.0264D| aliisque alicubi positis pene omnem dirigere, continuo aeque alia non minima subsequente, in qua refectione post finem divinae lectionis, nemo aliquid indecens aut scurrile audebat loqui, sed, quicunque ex ore proprio quiddam nitebatur proferre, observabat ut ejus verbum, aut divinum aliquid aut humanum bene condecens sonaret. Talibus itaque vitae lampadibus nitens, et Deo et omnibus hominibus complacebat. Nam, a tempore Geranni praesulis, Ragenardus vicecomes Caiacum et Juliacum villas, non longe multum ab urbe sitas in suo detinebat dominio; sed tamen hic vir egregius, cum nequiret eas, nec speciali commonitione, nec precum importunitate ab ejus jure extorquere, salubri 138.0265A| reperto consilio, exhibitis pecuniae donariis, illas suae restituit potestati, et ut praecessorum suorum imitator fors et in die obitus sui memoriale illius gaudentes canonici recolerent, contulit eis Vendosam ecclesiam et Rontonicum villam, et in Carboiaco mansum unum; cumque meditaretur, ut aedes episcopales, quae post civitatis deflagrationem a nemine fuerant vel mediocriter reparatae, exaedificaret, et in aula Christi quaecunque posset honori congrua studenter exerceret, pleuritico languore graviter astrictus, diuque detentus, cum a fidelium catervis custodiretur, et circa eum divinae laudes ac lectiones celebrarentur, felicem Deo cum confessione catholicae fidei spiritum reddidit ipsa die VI Kalend. Mart., sepultusque est in crypta ecclesiae sancti Germani; 138.0265B| sedit annos X, menses 11, dies 14. Fuit Ecclesia absque pontifice a VI Kalend. Mart. usque ad V Kal. Aprilis, hoc est diebus 33.
CAP. XLIV.-- De Gualdrico.
Gualdricus episcopus Antissiodorensis pagi, indigena, alta prosapiae ortum stirpe trahens, Gualdricum habuit patrem et Hemmenam genitricem. Hunc mox in ipso primordio nativitatis, utrique parentes Deo sanctoque Germano monachum futurum flagranti devoverunt animo, atque paternis nutritum laribus congruenti tempore coenobitis Patribus educandum tradiderunt. Quorum intra contubernium litterarum satis est institutus scientia, atque divina illum protegente et augmentante gradatim providentia strenue postea factus est loci illius archimandrita: in 138.0265C| cujus apice regiminis, ita se omnibus aequitatis trutina librare studuit, quatenus in his, quae agere illum oporteret, nec nimis facilem nec nimis difficilem se exhiberet; erat enim sagax ingenio, prudens eloquio, in administratione cautus, in consilio perspicax, intus forisque idoneus; cunctis denique post obitum domini Bettonis episcopi, quia talibus aliisque quampluribus inter affines splendescebat bonae opinionis insigniis, voluntate atque licentia praecellentissimi domini Richardi principis, ab universo clero et populo futurus appetitur et acclamatur episcopus; electus a monasterio progreditur, ac sacra delibutus unctione consecratur et ordinatur episcopus. In cujus dignitatis cathedra quam laudabiliter Ecclesiae Dei praefuerit, et quae in ea gesserit 138.0265D| non est tegendum silentio, sed ex multis pauca excerpere mandandum est calamo, nempe in egressu suo, in qua maneret, episcopalem non invenit aedem, sed in quamdam monachorum infra civitatem sitam se divertens mansionem, inibi interim degit, donec sua jussione major coenaculi domus ab Herifrido praecessore suo inchoata episcopo, sed non perfecta, et a Bettone postmodum episcopo aliquantulum suppleta perficeretur, adjecto postmodum alio ligneo coenaculo aestatis tempore sub solis caumate ad refrigeranda convivantium et coenantium corpora praeparato, fecit etiam sursum juxta cochleam ipsius domus Dei duas lapideas mansiones, unam a meridie et alteram ab aquilone, quarum una convictui et 138.0266A| sopori, altera recondendis rebus domesticis aptissima foret, capella in medio locata, et in honore sanctae Crucis dedicata; patefecit quoque mediam cryptam ipsius cochleae ad introitum commeantium ab occidentali regione, et ante eam statuit porticum funditus a se constructam; et valvas operosa ferri fabrica quibusdam ex se picturis distinctas coriisque, undique glutine contectas et fuco rubicundo coloratas ad custodiam templi inter cryptam et porticum posuit, aliisque portis incultis oppositis e regione plateae civitatis. Denique infra ecclesiam in sublimi erexit tabulatum modicum cum gradibus ligneis, ut per hos essent ascensus sursum et descensus deorsum, et plerumque si a domo suprema egredi vellet, eumque ad inferiora taederet descendere, illinc clarius supra 138.0266B| gregem posset intendere. Infra quoque ecclesiae ambitum ad decus solemne unam argenteam fabricari fecit coronam, atque in honore sancti Stephani unam manum auream gemmis politam, et alteram in honore S. Germani absque gemmarum ornatura positis in ambabus ipsorum pignoribus sanctorum simul cum augmento aliarum reliquiarum; contulit etiam ibidem Deo et sancto Stephano duas cruces parvas ex auro optimo; quarum una cum electro fabricata relucet, in qua intus posuit reliquias ex osse sancti Laurentii, deforis in ipsius electri nobili sculptura expressa passione supra craticulam ipsius martyris almi Laurentii.
Quoniam autem in eadem aula Dei erat pretiosissimum pallium cum Leonum imaginibus, in quo erat 138.0266C| scriptum inter leones Graecis litteris, ΧΡΙΣΤΟΣ ΔΕΣΠΟΤΗΣ, non destitit priusquam aliud ejusdem similitudinis pallium invenit, emptumque ibidem dilargitus est, quatenus unum inde, quasi sibi respondere viderentur alterum pallium dioprasii coloris et nominis cum hirundinibus, in quo Phrygium opus ab Herifrido prius factum ex auro supra aram altari resplendet diebus festis. Dedit quoque unum vexillum auro comptum ad efferendum cum aliis tempore publicae processionis; denique quando Romam profectus est studio saluberrimae orationis a Domino apostolico Joanne maximis precibus impetrare meruit reliquias supra memorati Laurentii martyris ac sanctae Eugeniae, quas postquam secum devexit, atque in templo primi martyris comitantibus clericorum 138.0266D| populorumque non modicis catervis, cum magno gaudio et honore collocavit, immensas omnipotenti Deo gratias laudesque retulit, cujus larga munificentia talia et tanta in longinqua regione sanctorum pignora obtinere, et huc usque deferre immeritus quivit. De quibus partem monachis sancti Germani, qui ei obviam processerant, dedit; aliam vero sibi retentam ita distinxit, ut ibidem pars minor retenta servaretur, major vero secum ad Varciacum deportaretur, quam in ipsius beatae virginis et martyris postea recondidit aula: nam suorum temporibus praedecessorum beato Germano viro apostolico nobilis ibi relucebat basilica, maximi populorum instantissima devotione collectis frequentata. 138.0267A| Ast idem vir ferventissimus divini honoris amator factus est postmodum, ut pater omnibus, ipsius ecclesiae propagator, et intus deforisque strenuissimus cultor, siquidem ab ipsis eam fundamentis undique disposuit, tectura, vitreis fenestris, laquearibus pictis ornavit et excoluit, altaribusque nonnullis cum sanctorum pignoribus propriis titulis dicatis sacratissimam praestitit. Posthaec ibidem quae divino erant obsequio competentia accumulavit, hoc est libros, vestes, pallas, signa et vasa sacrificio Dei necessaria; secus vero templum instruit sibi suisque habitacula successoribus pulchro opere facta, et ad degendum tam religioni, quam etiam corporeae necessitudini congruentia, nec non etiam in eadem villa Varciaco duas ecclesias vetustate dirutas, unam in 138.0267B| memoriam sancti Petri, alteram S. Saturnini ex toto reparare sategit, et in coenobio Sanxiacensi aulam S. Baudelii furibunda Normannorum rabie crematam et postea lapsam, sacro divini amoris aestuans igne propriis impensis ad integritatem pristini status reformare, non parva munerum oblatione nobilitavit, largitus quippe ibidem et unam capsam argenteis tectam laminis ac deauratam, et unam crucem magnam similiter argenteam, instar crucis ecclesiae S. Stephani fabricatam et sculptam. Duo quoque super altare Dei obtulit pallia optima, et tria facitergia cum calice et patena ex argento fabrefacta et unam Albam polymitam, et casulam prasinam, cum superhumerali et cingulo, utraque auro compta; nam et monachis ipsius loci, quia paupertatis inedia soliti 138.0267C| erant angi, multa conferebat ex suo alimenta, ac, ne deficerent a servitute Dei, ad exercendos corporum et animarum labores piis eos alloquiis animabat.
Interea ad restaurationem ecclesiae sancti Eusebii in suburbio civitatis sitae deputavit solidos centum; similiter fecit et ecclesiae sancti Gervasii, quae est citra fluvium Ichaunae, et hoc jam circa vitae exitum. Verum si vita ei aliquandiu prolatata nutu Dei exstitisset, ambas illas ecclesias propriis redintegrasset impensionibus. In ecclesia sancti Germani multa crebro est dilargitus exenia, inter quae rutilat argentea tabula in introitu ecclesiae ante altare sancti Joannis, ejusque tumulum posita, et argentea corona, quae dependi solet ante prospectum altaris 138.0267D| sancti et confessoris gloriosi Christi Germani; et cum delatus est exanimis ad sepulcrum, isdem locus unum pretiosum ab ejus capitulo suscepit pallium. Praeterea hanc in sua instituit ecclesia saluberrimam consuetudinem, ut omnes sui episcopatus dioecesani sacerdotes cum suis parochianis per dies Pentecostes festivos, cum crucibus atque vexillis, ad principalem sancti Stephani conveniant aulam, lustratis in gyro cunctis abbatiis, ibique ab archidiacono spiritualis verbi reficiantur epulis; et dehinc si episcopus exstiterit, percepto benedictionis munere alacres redeant ad propria, cum gratiarum actione. His igitur operum ejus insigniis depalatis, quibus coruscaverit animo virtutibus sequentia pandunt. 138.0268A| Fuit siquidem divinorum non segnis officiorum amator, atque in solemniis Dei vel sanctorum musicae jubilationis severissimus concrepator, laetus animo, vultu alacris, processu jucundus, convivio dapsilis, haustu placabilis, patientia lenis, alloquio sobrius, et omni honestate compositus, amator clericorum, sed potius monachorum, quorum studiis et conversatione a primordiis fuerat institutus, diligebat militum contubernia sed major illi inerat erga propinquos affectio, et largitas profusior, vacabat opportuno tempore orationibus, et interdum suorum fidelium instabat collocutionibus, sibi suisque congruentibus: Quotidie post missarum expletionem multis collectis pauperibus cum psalmorum modulatione panis et vini ipse administrator aderat, 138.0268B| dans singulis pro qualitate aut quantitate personae, aut integrum, aut dimidium panem, cum optimo calice vini; et cum hoc faceret omni tempore, in Quadragesima tamen, pluribus plurima erogabat, aliquibus denarios distribuens excepto mandato in die coenae Domini, cum vestimenta dabantur et luculentior cibus et potus apponebatur. De multis pauca diximus, quibus in vita mundo floruit famosissimus. Tribuit autem Dominus Deus quo ista aliaque eminentiora de suis scribantur successoribus. Itaque piis honestatus felicis vitae laboribus, languore correptus Creatori reddidit animam, suisque corporis in ecclesia sancti Germani nobilem sortitus est sepulturam. Sedit in episcopali cathedra annis 15, diebus 24, et transiit ad Christum XI Kalend. 138.0268C| Maii. Fuit autem Ecclesia sine episcopo ab ipsius obitus die usque ad XIV Kal. Junii, hoc est diebus viginti septem.
A beato Palladio usque ad 12 annum et 2 menses episcopatus Domini Guidonis III, scilicet Kalend. August., quo videlicet die idem episcopus corpora sanctorum pontificum Palladii et Tretici in ecclesia sancti Eusebii diu humata, ut a populis venerarentur, et ipsi alacrius subvenirent, cum hymnis et laudibus a bustis propriis erexit, et super altare posuit. Sunt anni 325, menses 3, dies VI praeter numerum annorum praesulum duorum, Theoderanni scilicet et Quintiliani, qui hoc catalogo inscripti in praetitulatione habentur.
CAP. XLV.-- De Guidone. 138.0268D| Guido, sola Dei clementia operante, Antissiodorensis episcopus, Senonico pago ortus est, patre Bosone, matre Abigail. Hic vir primaevae aetatis crepundiis ecclesiae S. Stephani Antissiodorensis sub regimine Domini Herifridi praesulis traditus ac tonsuratus est, ubi litteris tam divinis, quam humanis pro posse eruditus est, quousque ibi degens ad perfectam pervenit aetatem, dehinc rebus omnibus Deo se protegente postpositis Rodulphi regis et uxoris ejus Emmae servitio se mancipavit, ibique diversans decedente Waldrico episcopo, ad episcopalem mox invitatur honorem, et electione cleri et plebis, rex reginae precibus ei attribuit cathedram. Sicque XIV Kal. Januar. Senonis ordinatus tandem ascensionis 138.0269A| Dominicae die, a monasterio S. Germani in Antissiodorensem, ut moris est, S. Stephani inthronizatus est ecclesiam, cujus possessio, quamvis esset exilis, quantum potuit, ut cresceret ecclesia, cui praefuit, et decoraretur vigilantissime sategit; sed quod ibi operatus est, ne forte oblivioni tradatur et cupiditate successorum et ministrorum ab ecclesiae dominio subtrahatur, huic opusculo ratum duximus inserendum, scientes quia facientis non deerit praemium.
Primum namque villam Crevennum sancto Stephano sublatam cum suis appendiciis per praeceptum regale regis conniventia loco restituit pristino, tradens medietatem ipsius villae canonicis, et pro absolutione animae ipsius pontificis; alteram vero 138.0269B| medietatem praedictis canonicis in die obitus praefatae reginae, et pro recordatione animae supradicti pontificis. Piscatores tamen in servitio maneant episcopi per jussionem praepositi canonicorum. Ambonem ibi vilem aspiciens cryptis honeste compositis desuper, honorifice constructum locavit, et juxta illum altare in honore sancti Joannis evangelistae et sancti Laurentii martyris, ac omnium Sanctorum honore, ut ab episcopo, si adfuerit, et a clero ecclesiae missa celebretur, quo eorum interventu viventis et morientis necessitatibus subveniret devotissime sacravit; instituens his tribus diebus quo canonici quotannis pro animae suae remedio reficiantur, impetrans ab archiepiscopo et episcopis sibi subjectis decimas trium ecclesiarum, quarum in Aggliviaco, scilicet una 138.0269C| consecrata est in honore sancti Stephani in Matriaco alia in honore sancti Felicis, alia in domini Martini honore structa, instituens ut de his tribus Ecclesiis tres fiant fratribus refectiones, una, in festivitate sancti Joannis evangelistae, II Nonas Maii, quando in ferventis olei dolium missus fuit; alia, Octavis sancti Laurentii, tertia festivitate sancti Matthaei apostoli et evangelistae, et quod superfuerit ex decimis ecclesiarum ad stipendia sit canonicorum, pro animae suae acquirenda absolutione. Praepositus denique canonicorum S. Stephani Antissiodorensis presbyteros in eisdem ecclesiae consensu fratrum eligat, qui et fideliter decimas ecclesiarum ad suum et canonicorum opus recipiant, et archiepiscopo Senonensi synodale servitium reddant, sicut circumjectae 138.0269D| ecclesiae, et nihil aliud requiratur ab archiepiscopo vel a suis ministris. Et ut hoc firmum et stabile in perpetuum permaneat, ipse Archembaudus, Senonensis archiepiscopus, scriptum propria manu firmavit, et coepiscoporum suorum manibus corroborari poposcit, ac archidiaconorum suorum, Prodagii, Bernardi et Theoderici, caeterorumque canonicorum nominibus corroborari praecepit, tabulis argenteis bases discoopertas optime decoravit, lampades quoque ibi septem optimas ex argento composuit, habentes in se cum fuste lib. XV, candelabra duo argento compta, fustes duos deargentatos, quibus feruntur cruces aureae, coronas duas ex argento habentes lib. X; cliotedrum optimum auro argentoque constructum.
Introitum, quod Waldricus aedificare coeperat, in 138.0270A| altum extulit, camera exornans et in parietibus paradisi turmas ac erebi tormenta depingens gratum intuentibus praebuit ingressum; illic suam infodiens sepulturam, quam postea ante vultum Salvatoris et altare S. Laurentii, quod post ustionem civitatis et templi suae desudatione honorifice adornavit et dedicavit, removere jussit. Supra quam capellam aedificavit in honore sanctorum quorum memoria infra civitatem vel extra vix aut raro celebrabatur, quorum haec sunt nomina Matthaeus, Thomas, Philippus, Matthias, Dionysius, Mauricius, Ignatius, Demetrius, Desiderius, Hieronymus, Sylvester, Augustinus, Vigilius, Eugenia, Anastasia, Margarita, Lucia, Agatha, Genovefa, Columba, quo eorum earumque 138.0270B| interventu civitas extra salvetur et intra, dans ei alodium in Cavannis villa, quam Hildebertus S. Stephani servus acquisierat, ad luminaria illic pro animae suae remedio nocte dieque praeparanda: sitque idem alodium in manu presbyteri, qui supra vel infra missarum celebraverit, solemnia praeordinans etiam ut is qui tenebit vineam, quam plantavit in loco, qui dicitur Plantas, in festivitate uniuscujusque sanctorum praenominatorum canonicis vigiliam et missam celebrantibus sex sextarios vini ad exhibendam charitatem pro eo persolvat, post duos quoque parentes, vel fideles suos quibus praedictam plantam reliquerit, canonici in sua recipiant, et ipsi quod instituit pro se expleant; quod si non fecerint, merces ab eo non tollatur et Deus ab illis 138.0270C| requirat. Denique abbatias sancti Juliani, scilicet sancti Amatoris ac sanctae Mariae ab episcoporum potestate longo jam tempore subtractas per supplementum domini Hugonis Franciae ducis, per praeceptum regale regis Ludovici manu firmatum, ecclesiae quas amiserat, multo studio multoque labore restituit; altare sancti Stephani medium purpura imaginibus aureis penitus cooperta honestissime ambivit, videns etiam et ecclesiae ambitum non adeo esse magnum, arcum inter duo ostia novum condidit prope altare, apertis maceriis duo ibi in modum crucis oratoria ut ibi plures Deo servire possent construens. Quod cum ageret, invidia, ut arbitror, diaboli maceria vetusta cum nova ab arcu usque ad arcum fundo tenus corruit; quam mox renovari absque 138.0270D| mora non piguit; sicut enim praedicta sancti Stephani ecclesia post incendium funditus est eruta; ita post modum ab eo ab ipsis est elevata fundamentis et ampliori decore quam fuerat antea, vitreis magnis et camera exornata; oratoria quoque duo dextra et sinistra ad instar, quod prius fuerat reaedificavit, superadjiciens cryptas ipsis oratoriis, in quibus etiam et altaria instituit, ut populi advenientes invenirent, quo possent lacrymosis immorari suspiriis deprecando et obtinendo Dei et sanctorum, in quorum honore ipsa sunt altaria misericordiam. His ergo comptissime dilatatis, haec eadem basilica in superioribus sui partibus speciem praetendit sanctae crucis, in medio vero ecclesiae podia constituit, et vultum Salvatoris cruci affixum collocavit inibi; altare quoque decoravit 138.0271A| tabula argentea elevata imaginibus et aliis picturis, consecrans illud sub die V Idus August. in honore sanctae crucis et sancti Matthaei apostoli et evangelistae et sancti Romani militis et martyris. Fuit igitur praedictus Guido episcopus simplicitati innitens, moderatae prudentiae, atque in quantum valuit non magis praeesse quam prodesse voluit universis; nam inter caetera honestatis opera dictata propriae manus edidit responsoria cum antiphonis canenda in solemnitate sancti martyris Juliani, instar tamen harmoniae habentia melodiam Germani gloriosi ob hoc praecipue, quod eidem pontifex sanctissimus sicut in gestis ipsius invenitur, praedicti martyris solemnis natalitii diem universis incognitum Domino sibi revelanti ostendit celebrandum: 138.0271B| sicque cum esset religiosorum ac bonorum amator pravorumque severus redargutor, egit quandiu exstitit. Sedit autem in episcopatu annis 29 et obiit in pace VIII Idus Januar., et sepultus est in ecclesia S. Stephani majore, quam ipse reaedificaverat. Fuitque civitas sine episcopo, menses 3 et dies 8.
CAP. XLVI.-- De Richardo.
Richardus, natione Antissiodorensis, ex patre Joanne, et matre Maria, qui beati Germani a pueritia exstitit monachus, atque ut e pluribus superioribus fieri contigit, ex ejusdem praesulis monasterio rogatus tam a clero quam a plebe constitutus est episcopus; erat enim nimiae simplicitatis et minoris industriae, et idcirco praedecessoris sui valde impar incrementis sibi commissae Ecclesiae. Fuit autem 138.0271C| temporibus regum Lotharii Junioris, ac Ludovici filii ejus qui finem regnandi suo generi imposuerunt. Sedit quoque in episcopatu annos 9, mensem 1, dies 2, et obiit XVII Kalend. Junii., sepultusque est in ecclesia beati Germani, fuitque civitas sine episcopo, menses 7 et dies 24.
CAP. XLVII.-- De Heriberto.
Heribertus, Francigena, filius Hugonis ducis, cognomento Magni, ex concubina, Raingarda nomine, nobilitatem paternam, materna disparitate obliquavit; ex patre enim supradicto Hugone frater Hugonis postmodum regis ac duorum ducum Burgundiae, Ottonis scilicet atque Henrici, editus exstitit, qui quanto persona carneae molis elegantior, tanto pronior saecularibus desideriis ac voluptatibus apparuit. 138.0271D| Religiosis tamen quibusque clericis, et praecipue monachis reverentiam summi impendebat honoris: hujus ergo pontificatus tempore dux Henricus ejus frater, ut erat totius religiositatis amator, monasterium beati Germani domino Maiolo commisit abbati, qualiter videlicet regularis normae tramitem inibi constitueret, sicuti per multa loca, tam in Italia quam in Gallia dignoscebatur fecisse monachorum. Longo enim jam transacto tempore, locus ibidem absque abbate a praepositis regebatur, qui gratanter illum suscipiens regulari districtione quaeque repererat devia, ad unguem correxit. Postmodum vero vir sanctus ac venerabilis Maiolus praefecit ibidem virum honorabilem, Heldricum, abbatem, qui et ipse 138.0272A| praedictum locum ad regularis beati Benedicti tramitis informavit callem, quem praedictus episcopus, nec non et frater ejus dux Henricus nimio cum suis dilexerunt amore; sed, ut praediximus saeculari pompae oppido innitens, larga militibus plus justo exhibebat donativa, in tantum scilicet, ut Odo Carnotensis, et Heribertus, Trecorum comites gratia beneficiorum ejus ditioni parerent, in propria denique dioecesi nulla compellente terroris indigentia, quin potius venandi lascivia duo stabiliens castra munivit, unum in Rivo Lanuto apud Ferredi villam, aliud a civitate X milliario Tuciacum vocabulo, quae videlicet castra dicebat, non minus ecclesiae sibi commissae, quam ad munimen totius pagi valde in longum profutura; sed nequidquam: ab initio enim 138.0272B| seminium altitudinis carnis humanae corruptionem messuit, quia Deus alta a longe cognoscit (Psal. CXXXVII, 6). Multum enim aliter quam aestimare potuit mortalium quisquam postmodum contigit. Denique tyrannica rapacitate fuerunt postmodum ad exterminium ejusdem provinciae, et facti sunt habitatores illorum rebelles episcopis et pervasores ecclesiasticorum, ad ornamenta tamen ecclesiae, quae tunc perplura erant, tam in libris multorum auctorum, quam in reliquis utensilibus minus manum extendit, ut ea exstirpando dispergeret, et hoc ex parte fuit approbabile, quoniam si ea studio suo non auxit, nequaquam tamen supra modum minuit. Ecclesiasticas ac monasteriales institutiones praedecessorum suorum juxta morem antiquum, alacri animo a clericis 138.0272C| servari consensit. Fuit enim temporibus regum Hugonis fratris sui ac filii ejus Roberti; pontificum quoque Romanorum Marini, cognomento Petri, Sergii atque Brunonis, cognomento Bonifacii; imperatorum autem Ottonis secundi et tertii, archipraesulum Senonum, vero Anastasii viri optimi, et Sewini. Sedit autem in episcopatu annos 25, menses 7 et dies 16. Obiitque apud castrum Tociacum, quod, ut superius diximus, ipse construxerat, X Kal. Septemb.; quod etiam valde displicuit quibusque religiosis, quod dum coepit infirmari, non se protinus propriae sedi deferri mandavit. Sepultusque est in ecclesia sanctae Mariae infra muros civitatis. Fuit autem civitas sine episcopo menses 7 et dies 15.
CAP. XLVIII.-- De Joanne.
138.0272D| Joannes, natione Antissiodorensis, patre Ansaldo, matre Raingarda, parentibus quidem mediocribus editus, sed secundum proprii nominis sui insigne praesagium, divina sibi gratia largiente, mentis nobilitate, quae carnis pretiosior est, excellenter viguit, litterarum studiis a primaevae aetatis indole operam dans, quibus luculentissime institutus claruit, ac postmodum inter scholasticos illius Gerberti viri, utcunque doctissimi, tunc Remorum archipraesulis, dehinc Ravennae, ad ultimum Romanae sedis cathedram indeptus, petalum pontificale meruit. Culmen scientiae artium liberalium Joannes perorando roboravit; dehinc efficacissimus puerorum didascalus primitus, post haec paedagogus clarus refulsit, et ad 138.0273A| honorem perlectus est archidiaconatus, decedente namque ab hac luce supradicto praesule Heriberto, nonnulli clericorum quos altitudo saeculi ad hoc illiciens impulit qualiter in episcopalem cathedram, tam fastu parentelae quam promulgatione pecuniae inveherentur. Cumque regi Roberto de quibusdam, ac praecipue de quodam Guidone nimium saecularissimo per Henricum ducem suasum fuisset, ut consecraretur episcopus, et rex quemadmodum eum hortabatur, assensum praeberet, ac jam metropolitanus Senonum pontifex, videlicet Sewinus vocatus esset, ut de more perficeret, cessari contigit. Conquerebatur ergo super hoc tota unanimis concio canonicorum fratrum, ac reliqui totius plebis sanum sapientes abusive fieri testabantur, idcirco maxime 138.0273B| quod clericorum electione, ut antiquus mos habet, deberet institui pastor Ecclesiae. Quod comperiens archiepiscopus ad propria rediit, dicens nolle se loco pastoris ovili Christi leonem seu lupum constituere. Interea mittitur ad regem, aperitur ei querela simul et commune decretum utriusque conditionis hominum sexus et ordinis, nempe Joannem ex voto illorum omnium idoneum fore pontificem. Quod rex ut audivit libentissime annuens, qui eum pro sua scientia et religiositate affatim diligebat, nec revera contra jus fasque absque cleri electione vel plebis episcopum volebat constituere; mox vero ut comperta est regis voluntas, a civibus rursus denique revocatur archipraesul, ac sic ex more sacratus Joannes in se de pontificali, gaudentibus universis, 138.0273C| constituitur. Factus vero antistes non mutavit in illo sublimitas pontificalis cultum anterioris humilitatis, sed potius omni diligentia elaborare studens, ut humilior, quam antea fuerat, cunctis appareret, in doctrina scilicet, in confabulatione, in habitu vestium, in parcimonia ciborum, in conventu fratrum communium horarum ita se conformabat humillimum, ut vix dignoscere poterat, nisi cum ageret principale officium, fuisse eum qui vidisset episcopum. Erat enim psalmodiae non tam frequens, quam assiduus, et in orationum excubiis pervigil et strenuus: transigebat enim plerasque noctium commanens solus in ecclesia metanoeas agendo juxta altare beati Stephani, usque dum generales fratrum significarentur 138.0273D| matutini. Dedit igitur in victu fratrum canonicorum altaria 5 cum suis redditibus, id est Pulvereni, Partiaci, Gargiaci, Monasterioli, Campiniaci, et sub anathemate interdixit ut nullus successorum suorum praesulum vel aliorum quisquam hominum praesumeret aliquod suae largitionis donum irritum facere, ne forte videlicet propter inopiam indigentiae, non valeret clerus ecclesiae officia Deo digna persolvere, dum licet in ipsa sede potissimum fore ac caeteris elegantius officiale ministerium clericorum olim dignoscitur viguisse, sed Scriptura testatur, unde bonus proficit, inde impius contabescit. Proh dolor! illudebatur ab impiis civibus, quod careret mundanae superbiae fastu, vel consanguinitate illorum episcopus, et ejusdem genus, nec non et alia de eodem convica cavillando 138.0274A| cachinnabantur. Verumtamen Deus, qui potius mentem eligit quam gentem, praevidit sibi de talibus ultionem in posterum futuram. Nam eosdem viri humillimi derogatores, postmodum superbia saecularis pompae cum sua stirpe detrivit ad solum usque; privilegia enim quae antecessores illius beato Germano tam Heribertus quam caeteri de altaribus in sua dioecesi constitutis perpetualiter facta contulerant, sua auctoritate roboravit, eique vineas ac volumina librorum egregia tradidit; apud quem etiam humili prece obtinuit, ut sepeliri mereretur. Mense quoque Januario dolore tactus corporis coepit infirmari, qui deductus usque ad ultimum pene exhalationis spiritum raptus in exstasi satis decoram visionem vidit, qui protinus evocans virum clarissimum 138.0274B| sibique amicissimum Achardum tunc monasterii beati Germani praepositum, abbatem vero postmodum, ei hujusmodi visionem retulit dicens: Modo, inquit, mihi apparuit Dominus meus Jesus Christus, simulque cum eo Germanus beatissimus, aliique quamplures splendidissimi viri, quorum praesentia permaximum contulit mihi, et mei doloris levamen et animi sospitatem, qui etiam mihi spoponderunt Domino miserante, mox ut evocatus a corpore fuero, protinus in illorum adunari consortium. His dictis orando summis labiis nomina sanctorum depromens, crebrisque suspiriis ac lacrymosis oculis ad coelum respiciens, excessit a corpore, XII Kal. Febr., sepultusque est apud B. Germanum, non infra ecclesiam, sed deforis juxta 138.0274C| parietem, ut ipse rogaverat, decernens humilitatis gratia. Postmodum vero a monachis dum amplificaretur ecclesia intra ambitum ipsius ante altare, videlicet beati Petri decenter est locatus. Sedit autem in episcopatu anno uno, mensibus 7 et diebus 10; et fuit civitas sine episcopo anno uno, et mense uno et diebus sexdecim.
CAP. XLIX.-- De Hugone.
Hugo Cabillonensis, ex patre Lamberto comitum venerabilissimo, et matre Adelaide generosissima, cujus pater, videlicet Lambertus comes jam dictus construxit monasterium Paredi coenobiorum luculentissimum, illudque largissimis facultatibus ditavit, ibidemque honorabiliter requiescit. Hic igitur post 138.0274D| patris obitum, dum ad regis curiam pergeret, habuit transire per civitatem Antissiodorum, qui divertens orandi gratia, dum intraret ecclesiam B. protomartyris Stephani. Erat tunc prima hora ipsius diei cum orationi incumbens audiret chorum psallentium hymnum ejusdem horae dulciter resonare, ut erat pii cordis ac lacrymarum effusione facilis gratior effectus referebat idem postmodum se dixisse: O Domine, rex coeli et terrae, creator omnium bonorum, et distributor honorum, si ad hoc tua praescientia me esse voluit, ut aliquando mihi episcopalis dignitas te largiente conferatur, in hac obsecro de me fiat voluntas tua; quod etiam postmodum, ut petierat, ita fieri contigit: optabatur nempe a pueritia ad plerasque sedes civitatum pertingere ob sui 138.0275A| nobilitatem a multis; decedente vero ab hac luce Joanne praesule, cum de restaurando pontifice conquereretur, favente Henrico duce, atque annuente Roberto rege, electus est ex more praedictus Hugo ac consecratus in ecclesia beati Germani, indeque principali sedi Antissiodori datus episcopus. Huic non par erat affinitate germanus frater, qui videlicet haereditario jure res paternas regere potuisset, idcirco multimodis perturbationibus irretitus, dum utriusque honoris occuparetur curis, minus prodesse poterat singulis; contigit etiam tunc temporis post mortem scilicet Henrici ducis, qui ejus germanam uxorem duxerat, ut Burgundionum permaximi regi Roberto rebelles existerent, ita ut illius ditioni nollent omnimodis esse subditi, nec ejus parere imperiis; 138.0275B| praeripuere insuper sibimet usurpantes sedes et castra praefati ducis, avunculi scilicet ejusdem regis. Hic tandem cum suis omnibus irrefragabilem suo regi servans fidem, ac perinde caeterorum inimicitias forti animo diu multumque sustinuit, ac multoties a sede propria prohibitus paterna contentus possessione suorum, qui illum valde diligebant, fultus auxilio mansit. Quoties vero contigit illi cum hostibus illis praedictis nugacibus dimicare, semper omnimodis victor exstitit, et non immerito, nempe juxta praeceptum apostoli: Dominum timete, regem honorificate (I Petr. II, 17); et item: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit (Rom. XIII, 1). Ac licet Scriptura dicat semper: Pax cum bonis, et 138.0275C| bellum cum vitiis; atque utilius sit oriri scandalum quam relinquere veritatem, si aliter nequit fieri, tamen ob timorem hujus rei pergens ad papam Romanum acriter se poenitere clamavit, indignum se vociferans ac reum curae pastoralis ac pontificalis dignitatis; qui dehinc tale scriptum ab eodem suscepit: « Joannes, gratia Dei Romanae sedis episcopus, universis in orbe terrarum Ecclesiae filiis. Nullum in catholica Ecclesia majus potest esse nefas, quam existimare alicujus naevum criminis praecipue poenitentis, quod non queat dissolvere concessa Petro a Domino clavis. Debemus enim ante oculos mentis revocare lapsum ipsius primi pastoris, qui, dum Magistrum negavit, protinus ut poenituit, non solum gradum vel dignitatem apostolici culminis non 138.0275D| amisit, sed potius sui ovilis custodiam Christus illi postmodum evidentius assignavit: quod nil aliud, ut credimus, quam lapsorum medicina fuit. Proinde fratri nostro Hugoni, Antissiodorensi praesuli, Deo et nobis sua peccata confitenti, seseque culpabilem reddenti, plenariam a Deo pollicente promittimus consequi indulgentiae veniam, secundum sponsionem ejusdem, qua dixit: Non veni vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam (Matth. IX, 13). Ideoque nobis debet effici charissimus, quia Dei timore correptus apparet humillimus, et quia in talibus requiescit Deus. »
Praeterea rex Robertus, collecto in unum exercitu valido tam de gente Francorum quam Normannorum, habens secum Richardum, potentissimum ducem 138.0276A| ipsorum, occupans devastavit permaximam Burgundiae partem. Cumque primitus ad civitatem Antissiodorensem devenisset, volens eam capere, quod fertur urbi illi nunquam contigisse, cives ejusdem urbis fortiter ei restiterunt. Dehinc, cum ad beati Germani castrum expugnandum tota regis phalanx, idemque rex loricatus intenderet, nutu divino territus, cum multa caede suorum inde rediens, penetravit Ararim usque superiora Burgundiae, praedicto Hugone cum eo gradiente; revertens quoque rex Franciam, nec tunc quidquam egit praeter cladem regionis. Post aliquot vero annos dierum, jam dicti primores Burgundiae in dilectionem regis pacifice devenerunt; per Hugonis tamen consilium, quidquid idem rex facere decreverat, 138.0276B| disposuit; eique, quod accipere placuit, libentissimus condonavit. Constituit ergo pro redintegranda seu firmanda pace concilium episcoporum ac multorum tam nobilium quam plebeiorum innumerae multitudinis in comitatu, quem gubernabat, Cabillonense, in loco, qui Viridunus dicitur, ubi etiam sanctorum reliquiae diversis regionibus delatae diversas sanitates aegrotis contulerunt. Itemque aliud concilium pro eadem re in pago Antissiodorense, apud Airiacum villam beati Germani, in quo rex Robertus cum episcopis ac abbatibus adfuit, simul et innumerabilia sanctorum pignora totius pene provinciae. ubi dum quidam peterent ut gloriosi Germani corpus illuc deferretur, respondit Hugo episcopus: Absit ut ossa incomparabilis viri pro quacunque re 138.0276C| aliquando commoveantur; quod caeteri audientes gratanter consenserunt. Similiter et per universa loca, ut in pagis Divionense et Belnense, atque Lugdunense concilia saepius celebrari fecit. Hujus in tempore civitas Antissiodorum exitialiter igne cremata est, et res humanae in favillas redactae praeter ecclesiam beati Albani martyris, a beato Germano constructam; tunc principalis ecclesia protomartyris Stephani funditus corruit, quem protinus idem praesul coepit majore ambitu ac cryptarum curvaturis quadris lapidibus certatim reaedificare; nam prius delicatiore materia constiterat, minimisque lapillis; jam vero altius opere ecclesiae edito, rursus civitas reincensa est, sed novum opus 138.0276D| ecclesiae mansit incolume. Anno igitur circa nongentesimum sextum a passione Dominica coenobium Milarense, jubente Heldrico, monasterii sancti Germani abbate, per dominum Tealdum monachum, qui eidem tertius in regimen successit, honorifice amplificatum atque sublimatum est, tamque aedificiis quam possessionibus, ac supellectili auri argentique oppido decoratum, atque ab eodem pontifice solemniter, ut decebat, constat esse sacratum, in qua etiam consecratione interdixit sub anathemate, ut nullus mortalium praesumere deinceps auderet vim, seu calumniam, nec aliquam tortitudinem inferre pro quavis occasione rebus ejusdem ecclesiae.
Contigit vero posthaec, ut beati Desiderii egregii 138.0277A| pontificis Antissiodorensis corpus, quod in ecclesia beati Germani sepultum habebatur, illuc deferri a fidelibus rogaretur, praecipue tamen a praedicto fratre Tealdo, qui eumdem sublimaverat locum. Sed ut in talibus fieri assolet, inter partium velle seu nolle aliquod temporis spatium evolutum est; tandem procurante episcopo concessum est a monachis seu a caetero clero et totius pagi populo, ut exoratum fuerat, deferri; repositum namque est supradicti pontificis venerabile corpus in argentea theca centum appendente libras, sicque cum exsultatione totius plebis deportatum est honorifice ad monasterium Melerense, cognomento vallis Pentane, ibidemque in ecclesia genitricis Dei Mariae constat esse locatum; quo in loco eodem exorante, plurima 138.0277B| praestantur poscentibus beneficia. Illud etiam memoriae tradendum quod primitus a Quintiliano viro nobilissimo, binae ecclesiae inibi constructae fuere; una siquidem in honore sanctae matris Domini Mariae; altera quoque in egregii praesulis Germani veneratione, quae videlicet nunc uno ambitu spatiosiore collecta tredecim altariorum aris cum suis absidibus examussim dispertita est; claret enim locus ille ab initio virtutum miraculis atque infirmantium sanitatibus. Contigit enim plerumque, ut ipsi vidimus, dum fideles devoti ad eumdem locum de longe venientes candelas absque lumine in manibus gestarent plus minusve stadio antequam ad monasterium pervenirent, ut ex eisdem candelis ignis flammivorus eructaret, si quislibet vero ex rebus ad eumdem 138.0277C| locum pertinentibus, vi seu furto fraudem fecerit, continuo evidentissime rector justorum ultor existit, ac quidquid ibidem fideliter petitur affatim impetratur.
Praeterea tricesimo septimo suae ordinationis anno, perrexit praedictus Hugo Jerusalem, satis honorifice ad sepulcrum Domini oraturus, ac inde rediens alacriter, propriae sedi innitens mansuetior degit. Ecclesiae matris sedem, quam antea aedificiis sublimaverat, accuratius studuit postea adornare, et donis Dei aptis servitio studiosius curavit insignire, unde et duo mirae artificiositatis mirique operis et pretii vestimenta episcopalis dignitatis convenientia officio, eidem cooperante sibi Dei gratia meruit impertiri; horum unum, quod quasi minoris pretii videbatur, 138.0277D| totum auro Phrygio mirifico circa collum amictus, et cervicem usque ad ima, stola, manipulis, in loco suo decentissimus operiebatur. Casula quoque purpurea grandes aquilas coloris coccinei intextas circumquaque monstrabat, cujus superficies auri Phrygii circumductionibus stellantibus resplendebat; alterum siquidem qualis fuerit imperialis Ottonis munificentia, cujus illud ei datum est manu, testificatur, nempe velut in capite sancti Aaron dicitur, in amictu lamina aurea margaritis et lapidibus pretiosis intertexta, quasi regali diademate summi sacerdotis caput illustrabat, palla vero carbasea aureo circa pectus effulgens rationali a genibus ad talos usque holoserica 138.0278A| limbo deaurato mirifice pontificalia vestigia complectebatur. De stola quoque et manuali ad purum aliquid dicere fabulam sonat, cum siquidem utraque de auro purissimo cum malis punicis condita inexplicabili artificio opus ostendebant elegantissimum; casula autem coloris aetherii Phrygio palmum habente, superhumeralis et rationalis effigiem ad modum pallii archiepiscopalis honorabiliter praetendebat; omnia praeterea quaecunque illis intererant vestimentis jure et decenter excellentia intra Sancta sanctorum portabat episcopus. Honoravit iterum sancti Stephani ecclesiam aliis ecclesiae necessariis ornamentis, inter quae etiam missale dedit aureis litteris annotatum, pontificum servitio et officio satis aptum: dedit et calicem unum cum patena eximium, 138.0278B| quem quantitatis et ponderis magnifactum de argento opus insignibat deauratum: fecit praeterea et in eadem ecclesia fieri duo signa quantitatis magnae, quae secundum quantitatem digna Deo sonorum convenientia et dulci coaptata sunt modulatione, inde inter caetera nulla dignum duximus oblivione, quia apud castrum Varziacum suae et antecessorum suorum proprium ditione sanctae Eugeniae ecclesiam a beatae recordationis antistite Gualdrico constitutam, qui et reliquias ipsius sanctae virginis a Joanne apostolico impetratas devexerat, quae per temporum longaevitatem subrepente Patrum quorumdam incuria, nullius pene servitii Dominici frequentabatur instantia, ad tantam donante Deo restauravit gloriam, ut et intus et foris ejus usque in hodiernum 138.0278C| diem in ea labor appareat. Nam parietes dealbari faciens, vitreis et laquearibus honestavit, et pallia, libros, et ornamenta diversi generis inibi donavit, simul etiam de redditibus proprietatis suae canonicalis ordinis personas probatas eligens, decem ad divinum servitium praebendarios in aeternum deputavit. In Conada similiter castello suae matris sedis, sancti martyris Laurentii ecclesiam construens, divinitatis cultum ampliari, et Dei fidelium curam et servitia honorifice haberi in manu sacerdotum, de suis largiens imperavit; deditque ad victum canonicorum fratrum paredas omnium ecclesiarum eorumdem quae habentur in episcopatu Antissiodorensi, similiter et debitum horreorum, id est grangaticum, quod ad se pertinebat, illis habere permisit, 138.0278D| praecepitque ut in silvis sancti Stephani de porcis illorum nunquam acciperetur pastinaticum. Tunc etiam constituit ut annis singulis ab eisdem canonicis sublimi solemnitate sancti martyris Vincentii festivitas usque in octavum diem celebraretur. Dedit etiam ad victum canonicorum fratrum partem Crevennii vici, quam redemerat ab Arduino archidiacono, cum autem coepisset infirmari, sentiens se diutius non victurum, jussit ex rebus propriis honorifice reaedificari a fundamentis ecclesiam beatae Mariae, quae primatum dicitur tenere intra muros civitatis: quod tamen opus imperfectum reliquit. Cernens quoque suum propinquare obitum, contulit se devote ad beati Germani monasterium, ibidemque 138.0279A| monachalem induit habitum, sicque post diem quartum, scilicet pridie Non. Novemb. consecutus est praesentis vitae terminum, sedit autem in episcopatu annos 40, mens. 8 et dies 4, et fuit civitas sine episcopo dies 36.
CAP. L.-- De Heriberto II.
Heribertus secundus, qui est in catalogo episcoporum 50, natione Antissiodorensis, ex patre Vauterio, et matre Hemma fuit, quem antecessor ejus Hugo in pontificatum elegit, cui postmodum rex Henricus cum maximo exercitu veniens in Burgundiam, episcopatum ex more dedit. Hic in die ordinationis suae, cum secundum ecclesiasticam consuetudinem cathedrae innixus episcopali ad sancti Protodiaconi Matrem sedem nobilium humeris deportatus 138.0279B| esset, dedit Ecclesiae pallium ingens optimum, quod vulgo dorsale dicitur, quod etiam usque in hodiernum diem inter caetera Ecclesiae ipsius ornamenta videri manifestum est. In temporibus itaque hujus dominus Leo papa in Gallias veniens Remis metropoli concilium celebravit et quosdam episcoporum de haeresi simoniaca in faciem Ecclesiae redarguens notabiliter dedit: inter quos Senonensem archiepiscopum Gelduinum, et Lingonensem Hugonem multarum iniquitatum vitiis infamatos, et a suis multoties reverenter, ut decebat, Patres admonitos, et correctos, volutabro suae pravitatis male inhaerentes, etiam pene apostatas de sedium suarum potestate deposuit, et in reprobae vitae diutina poenitudine ad examinandum interdiu dimissos, divino 138.0279C| respectui reservavit, quem in redeundo pater iste secutus usque ad civitatem Tullum, in qua beatus ille ante papatum sederat episcopus, colloquiis illius recreatus, sacris persuasionibus informatus, benedictionibus jucundatus, ad sedem suam repedavit in pace, satis hilaris et laetus, sed non longo post tempore cum a duce Burgundiae Roberto, qui in tempore adhuc suo Antissiodoro civitati imperitabat, quique sua et fraterna regis Henrici potestate elatus, multas sibi et ob clericos suos molestias inferebat, aliquandiu infestatus esset, impatientia quadam et angore animi abrenuntians saecularibus, aeternis inhiando, postquam jam per tredecim annos episcopatui praefuerat, apud sanctum Salvatorem in pago Senonico, monachus effectus est, ubi in Dei servitio 138.0279D| multis postea regulariter vivens annis, substituto sibi jam successore Goffrido, et cathedram illius feliciter obtinente, migravit ad Christum VII Kal. Feb., et sepultus est in eodem coenobio.
CAP. LI.-- De Goffrido. Goffridus beata dignus memoria episcopus, filius Hugonis Nivernensis vicecomitis fuit, de Castello, cui vocabulum est, Campus Alemannus, mater vero ejus de consularibus viris orta Ermengardis nuncupata est. Hunc in palatio suo clericum habens honestum Philippi pater rex Henricus, operante quidem divina clementia, tota quoque nostra collaudante Ecclesia, indulsit nobis praesulem necessarium sane, utilemque per omnia. Nam ut toto, quantus 138.0280A| erit eo die utar ad hujus rei testimonium clero, quando ipse intravit Ecclesiam, sic nudum vestimentis presbyterium, sic ecclesiae corpus ornamentis exutum, sic chorum cappis exspoliatum reperit, ut in 5 tantum panniclerosis, et sexta quae bona erat, chorus psallendo triumpharet, nullaque praeter unum dorsalium parietes operirent, nisi quaedam lanea, et cum his pauca palliola quae ex sua utilitate essent Ecclesiae residua, nulla denique pontificalia, in quibus ipse missam decenter celebraret, haberentur indumenta: incultam itaque recepit, sed ut suus dissimilem successor acciperet, laboravit. Nam et chorum honestis 13 cappis laetificavit, regiisque dorsalibus quinque parietes decoravit, ordinem quoque ingredientium ad altare in festis 138.0280B| atque profestis diebus congruis cultibus adornavit. Nam casulas contulit 4 purpureas et dalmaticam insignem, et tunicas luculentissimas, stolas albas, cum manutergiis multiplices ac pretiosas, altare argenteum dedit, nec non omnia, quae subnotantur, argentea: calicem, thuribulum, cum acerra, candelabra duo, ampullas 2, urceum ad aquam benedictam, et urceum ad manus sacerdotum abluendas, manile etiam, et labrum ad aquas de manibus abluentium suscipiendas, sed et hoc volumen ( De Gestis pontificum ) renovavit.
Quod si caetera, quae his digne addenda sunt illius beneficia omnia ex toto adhuc scribenda sunt, magnam oportuerit esse pellem, quae pro numero et quantitate receperit universa: nam cum dilectio sit 138.0280C| in mandatis Dominicis omnibus diffusior, nec in isto circa clerum suum modica fuisse non solum in affabilitate jucundissima probaretur, sed et in ipsa mensae communione, ipsius facillime dilectio eadem, vel ab incautis cognosceretur. Cum ultra regularium epularum delicias, non paucos quotidie convocatos clericos nobilis illius reficeret laetitia. Quid latius hac dilectione? de eo scribendum exsequi debemus, tamen ut non adulando veritatem palpare dicar a quibusdam non rectis quippe judicibus, in hoc quasi reus arguebatur, sed sicut frequentissime audiebamus illum conscientiam inde suam sub obtestatione reserantem, credimus, et esse credendum asserimus, nec utique propter illius excusationem magis credimus, quam propter ipsam rei apparentem certitudinem: 138.0280D| scilicet, quod nulli eorum in corde suo inimicus, nulli infectus odii zelo fuit, sed qui conscii aut iram illius sese promeruisse, sic imponebant illi, cum nec ipse malefactis eorum consentire, nec illi correptioni ipsius paterentur acquiescere. Nam ut in Deo sanctorumque fide loquar, testibus etiam cunctis, quibus erat in veritate cognita voluntas illius, ea mens, is animus semper illi fuit, ut nemo bonus, qui non ei perfecte charissimus esset, nemo malus, si vel corrigere nequibat, vel adversari, quin ei saltem displiceret: imo nisi clerum suum dilexit, quomodo terras illas optimas, quae sunt apud sanctum Priscum, aut quomodo villam amoenam et frugiferam Arlacum, quam Hugo miles 138.0281A| ei clarissimus reliquit moriens, quoniam de feudo suo ab episcopo illam tenebat, quomodo nisi clerum suum multum dilexit, haec illis tanta in generali dedit. Conscriptum est autem, a fructibus eorum cognoscetis eos, sed his non aliter, quam dictum est, constantibus. Nunc animadvertant successores episcopi sui ipsorum memores, quanti debeant et ipsi facere memoriam illius; acquisivit enim cum labore, quibus illi frui possint in quiete: nam consuetudines castelli Conadae, episcopalesque redditus, quos sive prae negligentia, sive incuria sua dives potentia praecedentium praesulum fastidiens illuc ire, jam usque ad oblivionem repetere intermiserat, atque ideo raptorum quorumdam interim concupiscentia violenter pervadens illos redditus 138.0281B| ad sese tanquam debitos retorserat, multa astutia, multo conamine et sudore, cum in alienum jus jam transissent, viriliter reduxit. Eodem quoque modo abbatias duas in suburbio civitatis sitas, id est, beatae Mariae Domini nostri genitricis sanctique Amatoris episcoporum ditioni antiquitus traditas et delegatas, cum eas tyrannus quidam a quodam episcopo in beneficio susceptas, longo tempore possedisset, suoque cuidam filio, episcopo videlicet Eduensi, lege haereditaria post se donasset, vir probus inde multoties, sicut vidimus, probatis personis, tam clericorum, quam laicorum convocatis, sanctorum quoque canonum revolutis collatisque sententiis, rato et constanti judicio ad justum et debitum ab illicito dominio revocavit. Licet etiam hic 138.0281C| subjungere quod talem habuerit ipse in saecularibus causis industriam, tantaque semper usus est libere loquendi audacia, ut nec ipsi principes mentiri praesumerent, eo audiente. Tertia vero quae est, sancti Eusebii abbatiam in ordine canonico ab exordio constitutam, sed delapsam usque ad suum tempus, et tunc demum annihilatam restitutis canonicis et abbate, sicut in privilegio ejusdem restitutionis habetur, reparavit. Varziacum etiam, quia sinus est episcoporum, et locus amabilis, ab inimicis primitus purgatum, deinde feliciter aedificatum, tandem interius exteriusque murorum protectione munivit, quae quandiu proderint futuris pontificibus, tandiu optamus illum circumdari omnium benedictionibus, qui 138.0281D| denique si voluerint bene gesta illius imitari, piam ejus humilitatem, qua diebus singulis per omnes Quadragesimas pauperibus tredecim lavare pedes manibus propriis, et jejunus ministrare, sed et eosdem in Pascha vestire consuevit, ne tradant, obsecramus, unquam oblivioni: ad horum siquidem florentes in aeternum usus capellam sancti Peregrini in ripa fluminis urbi prope contiguam cum appendiciis suis longa pervasorum injuria supradictorum modo subreptam victorioso certamine strenuus expugnavit; sed dum hic solos delectent, quae sua sunt, episcopos, iterum providere debemus, ne longius differendo, quae omnibus fere praesunt, plures incurramus inimicos. Ergo ut de quamplurimis ipsius benefactis adhuc aliqua proferamus, illud quantum fuit, quod 138.0282A| hanc ecclesiam tantam biennio prope antequam pater idem charissimus moreretur, incendio consumptam, in subito tempore, id est infra brevem sphaerulam unius anni, trabibus et tegulis ipsemet assidua sollicitudine vel cura carpentarios aut famulos suos, seu caeteros collaborantes satagens restauravit, quinque vero fenestras quae sunt in supremi cancelli fornice quinque de domo sua clientibus, ut quisque suam vitrearet, distribuit: sextam quoque majorem, cunctarumque praecipuam altare sancti Alexandri clarificantem, ut suus capellanus faceret, exaravit. Neque de corona muri claudentis altare sanctorumque praesulum pietas habentis effigies silere justum est, quem canentium oculis sacerdotum non solum ideo opposuit, ut ab eis visus inanes et illicitos excluderet, 138.0282B| verum et idcirco, ut si quis vanitate vel taedio gravatus extra se duceretur sicut saepe contingere ex nostrae fragilitatis vitio solet, illa praesenti visione, et aperta tot bonorum per picturam memoria mentem et omnium quasi vivo revocatus consilio ad fortitudinem pietatis relevaret.
His et hujusmodi alias vir providus et benignus excogitans ecclesiae suae quascunque poterat temporales, et aeternas utilitates, elegit etiam cum laude et cum gratiarum capituli sui actione, quosdam quos gratis canonicos ad praefinitam obedientiam constituit, presbyterum scilicet dignum et idoneum qui quotidie pro defunctis canonicis nostris, proprie offerret, aurifabrum mirabilem, pictorem doctum, vitrearium sagacem, alios nec non, qui singuli, 138.0282C| prout cuique erat facultas, in officio suo deservirent; plenus itaque omni benevolentia erga ecclesiam suam ea sola contentus attentione, coepit crescente ciborum fastidio paulatim aegrotare, unde convocatis ad se decano suo, quibusdamque fratribus aliis, ipsisque praesentibus eleemosyna sua prudenter disposita, multisque dimissis, prout poscebat instanter ipsa necessitas, cum osculo pacis et signaculo benedictionis recedens, erat enim hic apud nos pater piissimus, cum ubertate lacrymarum deferri se Varziacum fecit, ut inde ad monasterium charitatis super Ligerim facilius portaretur ibi sepeliendus. Locus ille sanctus cum aliis quibusdam religiosis locis in Antissiodorensi pago suo tempore incoeptus est, 138.0282D| consilio quidem, imo auxilio suo nunquam vix destitutus, quapropter si ibi tumulatus esse voluit, nulli iniquum videatur, quasi pateat eum vel huic loco illum praetulisse, vel amplius dilexisse, sed cogitet econtra, sicut est, quod quia hunc totis visceribus dilexit, ideo illum qui ad perpetuum honorem istius et adjutorium cito et magnifice Jesu Christi clementia visitante aedificatus est, plurimum amavit, unum hoc certissime sperans, ut quotquot habeat ibi Christus servitores, tot habebit apud Dominum Antissiodorensis Ecclesia fidos in sempiternis orationibus adjutores. Itaque spei tantae consultus remedio, cum jam proximum sentiret lapsum ad vitae novissima, Hugonem Nivernensem episcopum, quem ipse ad sacerdotium promoverat, nepotem suum, hujusque 138.0283A| Ecclesiae nostrae tunc temporis praepositum, virum quippe sanctae conversationis suaeque crucis bajulatorem post Christum, nec non Girardum priorem jam dicti loci, et aedificatorem atque habitatorem in habitu religionis primum, ut inter sanctas illorum manus facta confessione delictorum redemptori Christo spiritum redderet, convocavit. Quibus consequenter expletis delatus est illuc, et sepultus est in pace XVII Kal. Octob.; inthronizatus autem V Kal. Januar.; rexit episcopium annos 24, menses 7, dies 21.
CAP. LII.-- De Roberto.
138.0283C| Robertus de patre Guillelmo, nepote regis Henrici Philippi patris, consule Nivernensium, de matre autem comitissa Tornodorensi Hermengarde nuncupata natus est. Ex cujus ingenua progenie, quotquot periti viri, formosi bonique fuerint, sic eos omnes scientia, vetustate, moribus hic superavit, ut flos ex qua nascitur, arborem, fructus florem: unde prius quam aetate visus est honori congruens, virtutum dignitate. Ergo beatae memoriae defuncto Goffrido mense Septembri mox in episcopum electus est, dilata tamen usque ad Augustum consecratione prope aram beati protomartyris feliciter sublimatus est, fortis deinceps protector Ecclesiae, rectorque moderatus: nam ex omnibus quae in ecclesia tam exterius quam interius reperit, nemo mortalium quidquam 138.0283D| demere vel subripere illo superstite ausus est, addidit autem donando aliqua ac laborando nonnulla, quorum discretione si tanti est: qui apud illum legerit, potest modo cognoscere.
Igitur contra dolos Senonenses hujus hostes Ecclesiae et urbis perpetuos Apogniacum, quam cito factus est episcopus in oppidum erigens, firmiter munivit, solebant enim nos antea per hanc villam ad muros usque civitatis irruentes furtivis conatibus frequenter et impune praedari, ipsum quoque Apogniacum omnimodis aggravantes doloribus in tantum eo tempore afflixerant, ut ibi pauci, qui fugere nequibant, mendicitate et miseria repleti, sic et sic illorum servituti quantum jubebant 138.0284A| addicti solas animas vix tuerentur: at ex quo castellum illud affixum est et oppidani illi quasi de morte suscitati revixerunt, et nostri cives soluti formidine vagantur nunc quocunque volunt. Item cum Pulverenum meliorem hujus Ecclesiae terram violentia quorumdam tyrannorum iniquam duplicis salvamenti consuetudinem singulis annis rapiendo, prope desertam ruricolis, et aliis bonis effecisset, fortitudo praesulis istius subveniens ita sycophantas illos solo belli metu simulati exterruit, ut qui primitus canonicorum preces, imo pecunias, vel suscipere ad redemptionem injustae portionis dedignabantur, idem ipsi tandem quasi ultronei et non inviti, tamen inviti, non ultronei, liberam penitus ab illa pervasione terram totam acclamarent, 138.0284B| valeat fortitudo cum justitia, quae conterendo sontes servavit innocentes, habuit quoque conflictum pro rebus Ecclesiae contra Tociacensium frangendam rebellionem, quos tamen cum cito subegerit, patris coactioni Partiaci faciens castrum, terram nostram admodum laesit, unde et culpam prostratus in capitulo flevit, et damnum emendavit. Promisit enim nobis se daturum si a quibus deberet sapientibus sibi consultum foret restitutionem quam optabamus, scilicet praefecturam, qui personatus a diebus multis jam Ecclesiae communitati magis ac magis optabatur; sed quoniam superstes erat adhuc persona eo tempore, dedit nobis pro investitura praefecturae abbatiam beatae Mariae, nolens ut infructuosa interim exspectatio faceret nos adversum se murmurantes; 138.0284C| dedit et praebendas duas, quas darent, quibus vellent: inde vero quanta puritate charitatis nos in tota vita dilexerit testimonium praebet illud egregium, et supra caetera memorabile donum, in quo nobis se tam misericordissimum exhibuit, ut dum animas nostras amaverimus, illius oblivisci nullatenus debeamus. Nam cum sancti antecessores ejus statuissent episcopi, ut solis diebus Quadragesimae ex proprio praebendae beneficio fratris cujuscunque memoria, cum obiisset, celebraretur, iste tanto clementior illis factus in hac bonitate, quanto in caeteris videbatur inferior, addidit et stabilivit, ut nullus jam ab obitu suo canonicus usque ad annum integritate praebendae privetur, sed totos inde redditus presbyter, non noster tamen canonicus, pro 138.0284D| defuncto suscipiat, qui missam quotidie celebret, horarum victimas solvat, jugiter oret, ex quo de Dei confidimus pietate, nunquam suorum carebit remissione peccatorum, qui tam benignus fuit in impetratione remissionis sibi subditorum, adhuc autem et aliud: cum suo tempore miles quidam, Atto dictus, partem molendinorum, quae sunt sub muro, et ita vocantur, manu firmata ab episcopis tenens canonicis, quorum erat altera pars, placitum egisset, ipse laudavit, excepto quod anniversarium suum promisimus ideo quotannis faciendum. Sunt alia piae sollicitudinis ejus, quae circa ecclesiam hanc habuit indicia, quae cum ornent ipsum Ecclesiae corpus, aut instituant, maluimus illa tamen nuda 138.0285A| veritate breviter annotare, quam verborum floribus luculentis ad lectoris fastidium colorare. Ecce in introitu suo dorsale coloris sanguinei obtulit, pulpitum alio tempore quadringentis solidis ex proprio datis fieri fecit, postmodum excepto capite parietes chori ecclesiae vitreavit, deinde cryptas antea nimium tenebrosas geminis ingressibus illustravit; demum signorum turres ab imis ecclesiae regulis sursum aedificans, consummavit.
Caetera jam illius bona desinimus hic, non quia nulla sint, memorare; sed quoniam unum habuit, scilicet animi temperamentum, de quo si differimus ulterius loqui, scelus est impiissimum, nedum si velimus omnino reticere. Nam vir summae nobilitatis et immensae potentiae, quem gloria mundi 138.0285B| sequebatur, et omnis felicitas temporalis adorabat, tanta semper animum vigilantia custodivit, ut nec semel foedae voluptatis actio notaret illum, nec ipsius oris locutio vel irati quemquam sibi lucraretur inimicum; imo vidimus: nec inimicus illius (si quis est) contradicere valet, quod cum ab indigno quolibet sibi videnti vel audienti detraheretur, aut aliquod contumeliae verbum inferretur; sic mitis et mansuetus esse continuit, ut saepe is qui maledictis illum provocaret, patientiam ejus intuitus, et ex ea in seipso pavore correptus, tanto confestim poenitudinis dolore, pugnis pectus et labia tundens seipsum afficeret, quatenus quivis intuitus hoc judicaret multum ei parci, si meritos poenarum cruciatus potius ad vindictam susciperet. Brevius 138.0285C| dicam, nulla fuit unquam asperitas malignitatis, quam non posset lenire ejus pulchritudo blandi sermonis: sed et de voluptuosis tentationibus, hoc est lascivis motibus carnis ipsius quid dicemus? quos refrenare atque comprimere tam studiosus fuit, ut vix aliquando vinum biberet. Cumque saepius a medicis moneretur, ut non, nisi cito mori vellet, sic vinum ex toto vitaret, non quia ipse mori volebat, sed causam mortis et fomitem libidinis natura et aetate fervidus metuebat, nullis monitis, nullis exhortationibus passus est prius acquiescere, quam abstinentia illa sic infirmatus est nobis videntibus, ut juxta medicorum sententiam juvenis adhuc omnium necessitatum novissima atque maxima, morte videlicet, 138.0285D| ante tempus raperetur, quae et si poterat medela parumper differri, nequibat tamen omnino quin veniret diutius retineri. Ergo Nivernis tota aegritudine captus, induto, ut aiunt, habitu sancti Benedicti, amarisque lacrymis deflens mala quae fecerat, et in confessione defunctus catholica, et ibidem in beati protomartyris feliciter sepultus est basilica II Idus Febr. Illic honorem magnificum praestant ejus membra, hic nobis diebus cunctis fructum ferunt, quae largitus est, beneficia, quapropter memoria illius scripto praesenti vivens, nec a nostris recedet cordibus, nec nostris carebit orationibus.
Pontificum Gestis aliorum gesta duorum
Clericus amborum vitas descripsit eorum,
138.0286A| Adnectens Frodo, Goffridi prius inde Roberti
Fidus eas egit, quia non nisi cognita dixit:
Non potuit munus Dominis pauper dare majus
Quam quod ei certum servat nunquam moriturum,
Unde Deo mentis des laudes utique tristis,
Poscit, et in verbis Deus ut sibi parcat et illis.
Epitaphium Roberti praesulis et conquestio.
Consul et antistes, geminato dignus honore,
Ut minimus quivis migras moriture Roberte,
Quantalibet bona sint, morituris ut quid habenda,
Acciderint melius victuris, quippe minora,
Sic utinam fieret, pauca cum prosperitate
Quatenus affluerent longae dispendia vitae.
Cum modica vita, potius quam gaudia multa,
138.0286B| Sed Deus hanc talem confert per posteritatem,
Ut per transversum contingat optima rerum,
Et cui spondetur mors, illi vita paretur,
Quique putet vita fore fretus sit sibi contra.
Ecce videte modo, quid sit de praesule nostro,
Nobilis et sapiens, juvenis, formosus, amandus,
Praeteriit tanquam si nec genitus foret unquam.
CAP. LIII.-- De Humbaudo.
Humbaudus bonae memoriae ex decano episcopus, natione Antissiodorensis, ex patre Humbaldo, matre Adela, nobili videlicet prosapia ortus, sedit annos 22, menses 4, dies 17. Fuit autem idem episcopus temporibus Romanorum pontificum Urbani papae II, Paschalis secundi, regnantibus apud Francos viris illustrissimis Philippo glorioso Francorum rege, 138.0286C| atque Ludovico filio ejus feliciter. Hic ab infantia studiis litterarum traditus ab Heriberto praedecessore suo clericus atque canonicus factus, simplicitate, et prudentia, castitate ac temperantia, caeterisque virtutum floribus pollens in ecclesia beati protomartyris Stephani per omnia ordinem militans officia, honeste, decenterque ac religiose ibidem Deo servire studuit; decedente autem a saeculo praecellentissimo pontificum pontifice, Roberto, moribus et generatione nobilium nobilissimo; prudentia ac corporis specie speciosiorum speciosissimo, Humbaldus a clero et populo civitatis in pontificem eligitur, electus quidem apud Mediolanum Italiae civitatem, a clericis praedicto papae Urbano videlicet 138.0286D| qui pro quibusdam a sana doctrina declinantibus in Lombardiam descenderat, consecrandus praesentatur, et ab eodem ibidem consecratus ad propriam civitatem reducitur, atque in sede pontificali cum gloria et hymnidicis cantibus juxta Ecclesiae morem a clero et populo devote susceptus est. Quidam interea ecclesiae casati in Ecclesiam insurgentes episcopalia bona usurpaverunt, et ut propria sibi retinere voluerunt: verum Humbaldus simplex ac prudens episcopus, utili consilio fretus atque de Dei potentia confisus, Gaufridum Dunziacensem Varziaci castrum occupantem, terram hominesque ultra modum depopulantem, ecclesiastica justitia sagaciter removit, sibique ac successoribus suis obtinendum censuit. Conadam quoque ab Hugonis tyrannica pervasione liberavit, qui episcopales 138.0287A| ejusdem loci redditus perversa audacia usurpaverat, et in posterum sibi retinere sitiebat. Tociacenses similiter ecclesiastica disciplina coercuit, et quae ab episcopali jure subripuerant, eos reddere coegit.
Hic igitur quam pie erga Ecclesiam sibi susceptam, quam benigne ac prudenter erga subditos sese habuit, praeclara ejus facta demonstrant: etenim ecclesiam multis beneficiis intus et exterius decoravit, aedificiis multiplicavit, honoribus nobilitavit; multis etiam bonis, plura ecclesiae contulisset, nisi qui bonis semper invidet diabolus per praedictos, et quosdam alios tyrannos ei rerum suarum atque honoris damna intulisset. Ecclesiae namque tecta vetustate consumpta atque dilapsa, novis assiculis 138.0287B| renovavit, turrem ecclesiae super altare sancti Alexandri positam mirabili, et alta lignea coopertuta sublimavit. Aliam quoque turrim super chorum positam quadratis lapidibus cooperiri fecit, ne ejus signa festina ignis exustione, si forte contingeret consumerentur, neve pluviis glacialibus, quandoque consumpta frangerentur. Fenestras etiam quatuor, seniori altari lumen praestantes, mirabili opere vitreari fecit, atque in anteriori parte ecclesiae 22, juxta chorum quoque duas vitreavit; candelabra siquidem 5 mirae altitudinis ante altare apposuit, quibus cerei appositi ecclesiam nocturnis horis clarificarent, ac introeuntibus clericis sive laicis lucem lucidius ministrarent. Item dedit lineam cortinam, alterum parietem ecclesiae festivis diebus decorantem, 138.0287C| regum et imperatorum imaginibus depictam, supra quam posuit tria pretiosissima pallia mille solidorum pretii constantia; quorum unum viridis coloris leonibus multicoloribus circumrotatis fulget; secundum imaginibus regum similiter circumrotatis regali modo equitantium pollet; tertium quoque leonibus auricoloribus circumrotatis aspicientibus arridet. Item ad decorem ecclesiae memor Psalmistae dicentis: Domine, dilexi decorem domus tuae, et locum habitationis gloriae tuae (Psal. XXV, 8), duo magna dedit dorsalia lanea, leonibus multicolotibus operose insignita, atque super chori sedilia duo optima posuit tapetia. Item ad ornamentum ecclesiae, insinuando etiam nobis quia postpositis vitiis intus et exterius palleati virtutibus esse debemus, 138.0287D| dedit cappas de pallio bonas 4, dalmaticas 3, albas 7, optimas casulas, stolas, et manutergia plura pluresque libros episcopali officio convenientes. Caput quoque ecclesiae super altare sancti Stephani mirabili et pretiosa pictura decoravit; in crypta similiter altae Trinitatis superius et inferius picturis adornavit, et in alia crypta altare sancti Nicolai imagine Salvatoris, sanctaeque Mariae et sancti Joannis evangelistae depicta honestavit: ecclesiam sanctae Matris Domini Mariae infra muros positam ruentem ac pene dilapsam renovavit, ac renovatam ipse dedicavit; caput ecclesiae sanctae Mariae extra muros novis assiculis cooperiri fecit. Ad stipendia denique canonicorum dedit ecclesiam 138.0288A| Accolaci, cum decimis quam a Guiberto milite castri Censurii acquisierat, et paredam eidem canonicis condonavit. Ecclesiam Crevenni similiter dedit fratribus cum decimis et paredam condonavit; praebendas tamen duas eo pacto clericis duobus capituli precibus attribuit. Item dedit ecclesiam Collumni cum decimis praedictis canonicis, quam a Morundo milite conquisivit, eo pacto ut canonici ecclesiam destructam reficerent, et paredam condonavit. Ecclesiam quoque Ausiaci ab Hugone Mansello quasi jure haereditario possessam cum presbyterio et decimis eorumdem fratrum stipendiis se daturum promiserat, et si canonici interim ab illo extorquere aliquo modo possent, episcopali donatione concesserat, quam in perpetuum habendam nobis deliberasset, 138.0288B| nisi morte maturius intercedente praeoccupatus fuisset.
Nec praetereundum silentio dignum duximus quod villam, quae Laurea vocatur, inter Carcedonum Andraiamque sitam, episcopis valde congruentem, cum silvis, terris cultis et incultis, a Gaufrido Bolsario et ab haeredibus suis, pretio XXX librarum et amplius eis dato, dimidiam conquisivit, sibique ac successoribus suis in perpetuum habendam censuit. Apud Antissiodorum quidem clausos vinearum episcopales vetustate consumptos, et pene emortuos, in viriditatem pristinam et fecunditatem bonam reduxit; consuetudinem quoque pravam, omnia videlicet episcopalis domus utensilia, quae comites moriente episcopo rapere suis usibus atque usurpare 138.0288C| solebant, a juniore Willelmo comite sibi ac successoribus suis in perpetuum habendum obtinuit, et ut memoriae commendaretur scripto hoc confirmari praecepit: « In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Notum sit omnibus tam futuris quam praesentibus, veritatem diligentibus animarumque suarum salutem quaerentibus, quia ego Willelmus, Nivernensis consul, ad remissionem peccatorum meorum, et patris mei, et matris meae et antecessorum suorum, laudante uxore mea Adelaya comitissa, dimitto ecclesiae beatae Mariae genitricis Domini nostri Jesu Christi, et beati Stephani protomartyris, et Humbaldo episcopo Antissiodorensi, et canonicis ejusdem ecclesiae et successoribus eorum, quamdam pravam consuetudinem, quam antecessores mei solebant 138.0288D| capere, scilicet de domo episcopali et de rebus episcopi, quas post mortem episcoporum quasi proprias possidebant, vastabant et diripiebant: hanc autem dimissionem talis consuetudinis facio, ne deinceps aliquis haeres meus inde quidquam capere praesumat, aut si quidquam inde capere praesumpserit, totum honorem meum perdat. Facta autem est haec dimissio prius super altare sancti Stephani; postmodum in eadem ecclesia publice Dominica die pridie Kalend. Septemb. »
Apogniaci etiam clausum episcopalem destructum et male dissipatum in fertilitatem suam reduxit, et furnum ab episcopali jure sublatum ad molendinum in Icauna flumine positum, et campos, qui vulgo 138.0289A| Catalaunicae obnixe flagitans, ut quia locus ille, ubi hoc sacrum corpus sub dio jacebat, funditus erat destructus, daret ei licentiam illud transferendi, ubi devotius et venerabilius servari valuisset. Qui dum diu persistens in precibus tandem suae petitionis obtinuisset effectum vocato nauta fertur ei naulum dedisse, eo tenore, ut noctu ante galli cantum ad oram fluminis ejus praestolaretur adventum. Cumque statuto noctis tempore viri tres cum quodam sacerdote adessent fluvii ripae, missi ab hoc comite, nauta defuit, nave ulteriori defixa fluminis orae. His quoque viris adventum navigeri diu praestolantibus, et vicissim clamantibus cum nemo eis responderet, dolore perculsi corruunt in terram proni, devote precantes ut si Deo placitum foret corpus illius sancti 138.0289B| de loco eodem transferri, aliquibus id eis dignaretur ostendere signis. Moxque navis soluta divina virtute, nexu quo tenebatur affixa, ripae qua exspectabatur mirabiliter accedit appulsa. Quod admirando perspicientes, et maximas Deo gratias referentes, ascendunt navem, de voluntate Dei securiores effecti. Accedentesque ad locum sepulcri, et aperto saxeo in quo sacra membra jacebant sarcophago, reverenter elevant, transponentes haec in praeparato ad id opus noviter scriniolo: sicque cum ingenti gaudio remeantes ad navem, transeunt celeriter flumen, hoc pignus cum laudibus deferentes ad vicum Balbiacum ( Balby ), ubi per triennium constat venerabiliter conservatum. Post haec ad ecclesiam beati Remigii honorifice est delatum, et custodi ecclesiae 138.0289C| devote commissum, juxtaque sepulcrum hujus sanctissimi patris honorifice collocatum. Post biennium praefatus comes cum uxore sua Herisinde domnum Fulconem praesulem humiliter expetiit, postulans ut ei locum sepulturae concederet in dextera hujus ecclesiae parte, juxta ostium cryptae. Quo impetrato, et altari statuto, atque argenteo decore cooperto, illic decenter haec venerabilia deponuntur membra. Denique postquam a praefato sepulturae suae sublata sunt loco, quaedam mulier caeca. Erentrudis nomine, illo candelam deferens accessit, impetrandae causa medelae. At comperto sacrum corpus inde sublatum penitus esse, nimio angore affecta coepit flendo conqueri cur sanctus hic Domini abinde se permisisset auferri? cur deseruisset vicinos, quibus beneficia solitus erat 138.0289D| praebere divina? Subveniri ergo sibi gemitibus exposcens, visum sibi est proficisci debere ad vicum Matusgum ( Maroug ), ubi frater ejus sanctus quiescebat Vetanus. Ad cujus sepulcrum candelam ponens, seseque in oratione prosternens, coepit flendo utrumque invocare fratrem. Dumque sancti nomen crebro repetit Gibriani, coepit caligo albuginis ab oculis ejus abrumpi: sicque divina propitiante pietate, prisco redonatur lumine. Praefatus denique praesul honorabilis Fulco, sollicitus circa Dei cultum et ordinem ecclesiasticum, amore quoque sapientiae fervens, duas scholas Remis, canonicorum scilicet loci, atque ruralium clericorum, jam pene delapsas restituit, et evocato Remigio Antissiodorense magistro, 138.0290A| liberalium artium studiis adolescentes clericos exerceri fecit, ipseque cum eis lectioni ac meditationi sapientiae operam dedit. Sed et Hucbaldum sancti Amandi monachum, virum quoque disciplinis sophicis nobiliter eruditum accersivit, et Ecclesiam Remensem praeclaris illustravit doctrinis.
CAPUT X. De interemptione Fulconis archiepiscopi.
Accidit autem ut abbatiam sancti Vedasti, quam Balduinus comes tenebat cum Atrabatensi castro, rex Karolus pro infidelitate Balduini ab eo auferret, atque huic praesuli eam concederet, Altmaro quodam comite abbatiam sancti Medardi tenente: quam sibi visum est, opportunitatis gratia, cum eodem comite commutare debere, quod et egit. Accepit 138.0290B| itaque ab eodem Altmaro abbatiam sancti Medardi, et dedit illi abbatiam sancti Vedasti, recepto per vim obsidionis a Balduino Attrabatensi castro. Cujus anxietatis dolore succensus tam Balduinus, quam omnis ejus comitatus, dum quaerunt qualiter ulcisci se possint, amicitiam cum eodem praesule se fingunt resarcire, quaerentes ultionis locum, explorantesque quomodo a metatu suo ad regis colloquium stipatoribus vallatus proficisci soleret: quadam die, dum paucis admodum comitatus, regis peteret alloquium, eum in via, duce quodam Winemaro aggredientes intercipiunt. Et quidem primum quasi de amicitia et recuperatione Balduini affantur; demum vero improvisum lanceis impetunt, prosternunt ac perimunt. Quidam vero suorum sese ob nimium ejus amorem 138.0290C| super ipsum prosternentes, pariter cum eo transfixi et interempti sunt. Caeteri qui superfuere, his qui ad hospitalia remanserant, haec maximi sui doloris nuntia portant. Qui rei novitate perculsi, armisque muniti, percussores episcopi conantur ultione adoriri. Quibus minime repertis, corpus exanime, immensis ejulantes plangoribus, levant, et cum ingenti suorum omnium luctu Remensem ad urbem deferunt. Ibi tandem lotum, et dignis exsequiis honoratum, decenti est sepulturae mandatum. Cujus antistitis hoc habetur epitaphium:
Hoc tumulo magni Fulconis membra teguntur,
Remorum sedis praesulis egregii.
Germine nobilium quem Francia protulit ortum.
Aulaque de scholis sumpsit, et excoluit.
Hinc Deus assumptum statuit virtute probatum,
138.0290D| Ecclesiae speculum, pontificemque pium,
Septenos denosque simul cui praefuit annos,
Tres menses, denos insuper atque dies.
Auxit episcopium superaddens plurima rerum,
Urbis et istius moenia restituit.
Orbis honor, patriae tutor, pietatis amator.
Pro studio pacis confoditur jaculis.
Septenum denumque diem jam mensis agebat
Junius, ut dira morte peremptus abit (Apud Baron., obit.)
Cui Matris Domini, pariter quoque praesulis almi
Remigii pietas obtineat requiem. Amen.
Denique Winemarus ejus interemptor ab episcopis regni Francorum cum suis complicibus excommunicatus et anathematizatus, insuper insanabili a Deo percussus est vulnere [ Baron., ulcere], ita ut computrescentibus carnibus, et exundante sanie, vivus devoraretur a vermibus: et dum prodam 138.0291A| presbytero, missas pro canonico mortuo celebranti, dari per annum statuerat. Canonicis etiam de abbatia regularibus, quam antecessor ejus gloriosus decusque pontificum Robertus in abbatiam extulit, dedit ecclesias plures, illam de Warchi, de Tratiaco, sancti Martini de Trunceto, de sancto Quintino, quas a laicali manu subtraxit, eisque in perpetuum habendas apostolica et episcopali auctoritate concessit; monasterio Charitatis similiter ecclesias multas concessit, quas a laicis eas possidentibus conquisivit, ipse idem divinorum officiorum ecclesiasticique ordinis amator baptisteria et sepulturas caeterasque ecclesiarum oblationes a laicis per multa tempora usurpatas, et jam ex longo usu quasi pro consuetudine possessas, consuetudines 138.0291B| quoque pravas, convivia scilicet, quae presbyteri parochiales dominis laicis per singulos annos persolvebant, strenue ac rationabiliter a laici possessione removit; neve deinceps sacerdotes Dei laicis in talibus obedirent in synodo episcopali auctoritate interdixit, praedicens illud Stephani papae et martyris decretum; laicis, quamvis religiosi sint, nulli tamen de ecclesiasticis facultatibus aliquid possidendi legitur unquam attributa potestas.
Hic itaque amicus pacis ac benignitatis episcopus, his atque hujuscemodi bonorum operum exhibitionibus adornatus, ita se amabilem omnibus bonis viris ac charum exhibebat, ut omnium bonorum laude dignus fieri mereretur; erat enim sagacis ingenii, prudens eloquio, providus in consilio, patientia lenis, 138.0291C| vultu alacris, incessu et habitu jucundus, erga omnes benigne affabilis, intus et foris cunctis idoneus; vacabat opportuno tempore orationibus, et interdum familiarium fruebatur collocutionibus, disponendo de suis suorumque utilitatibus diligebat militum atque nobilium contubernia, sed major illi inerat erga clericos affectio, et in mensa et in vestium cultu largitatis gratia eis apparebat esse copiosior. De illicitis siquidem motibus carnis silendum non est; quos ab eo ciborum parcimonia et potus comprimere studiosus fuit, ut, ex quo episcopus factus est, a carnibus sese abstineret, leguminis ei comestio sufficeret, nec vinum, nisi parum, biberet. In convivio denique hospitalitatem in invicem et in omnes sectando dapsilis fuit, nec unquam in prandio 138.0291D| Christi pauperibus caruit, vitans illud quod scriptum est: Episcopus, nisi omnes receperit, inhumanus est. In Quadragesima vero quotidie pauperes duodecim reficiebat, quibus in Coena Domini denarios tribuebat, et in Pascha plerosque vestiebat. Cum autem, ut plerumque fieri solet, in subditorum etiam baronum animos furor iracundiae et discordiae diabolico instinctu irrepsisset, mira ejus patientia atque humilitatis gratia discordantes animos concordabat, et ut pax fieret firmior et quies, inquietanti dando de suo saepenumero propinabat. Si vero aliquando aliqua laicalis persona in clericum aut calumniae causam, aut injuriam a clerico sibi illatam haberet, eique conquerendo reclamaret, ipse simplicitate 138.0292A| columbae ac prudentia serpentis instructus, et culpam, ne dedecus fieret Ecclesiae, sub silentio teneri faciebat, et negligentiam, si aliter fieri non posset, interdum dato pretio a reclamantibus redimebat. Hic itaque operante Jesu Christi clementia, qui fidelium suorum et aspirando praevenit et adjuvando prosequitur actiones, inter fratres pace prius reformata, episcopatus sui anno 22, pro Salvatoris amore et peccatorum suorum remissione Hierosolymitanum iter prosecutus est. Unde sacris locis ex more visitatis, et cum imbre lacrymarum facta oratione ubique pro peccatis, dum rediret et ecclesiae suae ornamenta plurima deferret, inter saevientes maris fluctus, Salvatoris nostri Jesu Christi misericordiam implorans, reumque se vociferans, psalmos 138.0292B| Deo et hymnos personando, navi dissoluta Creatori suo spiritum reddidit.
CAP. LIV.-- De Hugone ep. et abbate S. Germani.
Hugo sedit annos 21. Hic siquidem in Cluniacensi territorio de castro Monteacuto ortus, a nobilibus processit parentibus, et pater ejus Dalmaticus dictus, matris vero nomen . . . . . Hunc cum patres satis tenere diligerent, non solum carnaliter, sed etiam spiritualiter, nutu Dei, quo omnia disponuntur, Ecclesiae destinatus litteris traditur, et adhuc in puerili innocentia manens in Cluniacensi monasterio monasticum habitum suscepit, ubi sub sancto Hugone avunculo suo ejusdem monasterii tunc abbate pluribus annis vixit, et regulam beati Benedicti in 138.0292C| claustro ejusdem monasterii sapienter didicit, quoniam sicut perhibetur de ipso semper sine querela, humilis et obediens suis majoribus, sicut decet monachum, permansit. Porro, Dominus omnipotens, qui humilia respicit in coelo et in terra (Psal. CXII, 6), humilitatem hujus respiciens multis profuturam, eum in claustro diu manere non permisit. Post decessum namque domini Guiberti, abbatis sancti Germani Antissiodorensis, in eadem ecclesia electus et benedictus abbas, non propter nomen abbatis elatior factus, sed tanquam unus ex caeteris humilis monachus fuit, et sicut bonum magistrum decet, coepit facere et docere (Act. I, 1), demonstrans exemplo quod docebat verbo. Cognito autem quod dominus Humbaldus venerabilis Antissiodorensis 138.0292D| episcopus in via Hierosolymitana de hac vita migrasset, clerus ejusdem Ecclesiae ex majori parte, facto satis brevi intervallo, hunc jam dictum abbatem in pontificem elegerunt. Praepositus vero ejusdem Ecclesiae, Hulgerius nomine, et quidam canonici cum eo, qui eumdem praepositum nominaverant in electione, electioni sancti viri restiterunt, qui etiam regem Ludovicum filium regis Philippi tunc regnantem suae contradictionis adjutorem habuerunt, ita ut omnia regalia ad episcopatum pertinentia omnino concedere ei denegaret. Tunc ipse compulsus et tractus ab electoribus suis, et sui adversarii ad limina apostolorum adierunt, ut ibi a summo pontifice judicaretur de electione. Sed benignissimus 138.0293A| Dominus, omnium bonorum distributor, adversus quem non est sapientia vel consilium, tantam dedit reverendo abbati gratiam in oculis summi pontificis, qui tunc Paschalis nomine sedebat, ut ab ipso gratiam episcopalis consecrationis mereretur accipere, et cum pace adversariorum ad propriam sedem reversus est cum multa alacritate occurrente sibi clero et etiam populo.
Comitem quoque terrae, qui eodem tempore captus tenebatur a Mansello, qui postea in Carthusia religionis habitum assumpsit, de confirmatione suae electionis laetum invenit; regem etiam Francorum, qui prius ei adversabatur, in adventu suo quam cito visitavit pacatum. Denique in quanta animi puritate, et quam humilis in episcopatu suo vixerit, 138.0293B| licet non per omnia, subsequens littera declarabit, cujus sanctae conversationis quasi quoddam praesagium fuit prognosticum ei divinitus destinatum, quod tale fuit: Ave, Maria, gratia plena, etc. Nec mirum, si Filius Virginis, sine cujus nutu nec folium cadit in terram, in prognostico servi Matris suae, quem virginem cognoverat permansurum, illam singularem et admirabilis gratiae salutationem voluit inveniri, ut qualis vitae futurus esset daret intelligi. Ordinem Cisterciensem, qui tunc temporis adhuc recens erat, laeta et voluntaria paupertate circumseptus, dulcissima visitatione frequentabat, et juxta facultatem suam ei in multis necessaria ministrabat; suo etiam tempore ejusdem ordinis abbatiae, Regniacum, Rupes, Bonusradius, 138.0293C| initium fundationis habuerunt, et per manus ejus, tum ministrando necessitatibus eorum, tum acquirendo possessiones, non modicum incrementum. Nam ante tempora suae consecrationis Pontiniacense monasterium fundatum fuerat; infirmos etiam ejusdem ordinis non obliviscens dulci alloquio refovebat, et in expensis suis saepius refectionem ministrabat. Civitatem et frequentias populorum congruo tempore libenter vitabat, claustrum monachorum laeta animi simplicitate frequentans, inter ipsos non desiderans episcopus vocari vel videri, sed monachus, non oblitus illius evangelici praecepti: Qui major est in vobis, fiat sicut minor; et qui praecessor est, sicut ministrator (Luc. XXII, 26): Illud etiam beati Hieronymi, qui 138.0293D| et monachus fuit, et doctor monachorum, semper in mente volvens: « Mihi oppidum carcer, solitudo paradisus est; si cupis esse quod diceris monachus, id est solus, quid facis in urbibus? »
In claustro monachorum de Charitate, qui juxta ordinem Cluniacensem vivebant, frequenter manebat, et de castris suis Varziaco, et de Cona annonam et vinum, ne Ecclesiam gravaret, ad suum usum et refectionem infirmorum ibidem saepius praecipiens deportari. Creditur quoque de ipso, quod spiritum habuerit prophetiae, in quo quoddam signum veritatis reliquit clericis suae ecclesiae; fuit namque tempore suo clericus quidam, nomine Stephanus, in acquirendo et providendo cautissimus, 138.0294A| qui multum dilectus et familiaris fuerat abbatiae, cui praefuerat, et praecipue abbati Gervasio successori suo, utpote de familia ejusdem ecclesiae: pro ipso igitur cum monachi ipsius ecclesiae et praesertim abbas frequenter episcopum interpellarent, ut eum canonicum faceret in ecclesia sancti Stephani, ipse vero nollet eos in hoc audire; cum ipsi eum quotidie assiduis precibus non cessarent pulsare, fertur hoc illis responsum dedisse: Incassum pro ipso preces funditis, meo namque tempore meus nunquam canonicus erit. Hoc enim credo de ipso, quod quam cito canonicabitur in ecclesia sancti Stephani, proprii commodi circa bona ecclesiae nimius erit exactor. Et quid multa? verbum sancti viri veritas subsecuta est: post mortem namque ejus, successor suus praedictum clericum 138.0294B| in ecclesia beati Stephani canonicum fecit, et familiarissimum habuit, et quod de ipso vir sanctus praedixit, hoc in eodem clerico effectus, probavit. Archidiaconatum qui suo tempore venit in manus ejus diebus sui praesulatus in manu sua retinuit, non propter avaritiam, sed ne sacerdotes gravarentur, sciens archidiaconatus redditus paucissimos esse, nec ad expensas, quas nomen hujus honoris requirit, posse sufficere. Contigit autem semel eum pro quadam necessitate velle Romanum pontificem visitare: unde et consilio assistentium sibi pro expensis itineris tanti compulsus est a sacerdotibus suae dioecesis auxilium postulare; dederunt sacerdotes, juxta proprium arbitrium, unusquisque, 138.0294C| nec amplius quaesitum est ab aliquo quam de ejus procederet libera voluntate. Paratis igitur omnibus, quae necessaria erant sibi aggressus est iter propositum, transiens montem Cinisium, ad Clusas venit, et ibidem intellexit viam securam non esse. Consilio itaque inito ad propriam sedem rediit, et non oblitus quod a sacerdotibus suis pro itinere incepto pecuniam sumpserit, viso scripto, quantum unusquisque sacerdotum dederat, tantum unicuique est resignatum.
Fuit quoque quidam ejus familiaris, cui ecclesiasticum beneficium contulit. Ille vero non immemor accepti beneficii, transacto aliquanto spatio temporis, cum quadam summa nummorum venit ad monachum quemdam, qui loculos episcopi 138.0294D| portabat et totius domus suae procurator erat, obtulit ei eosdem nummos, ita dicens: Dominus episcopus multa expendit et indiget multis, hoc munus accipite, et in expensis sibi necessariis reservate. Monachus cum gratia munus accepit, et acceptum reservavit, nec multo interjecto temporis spatio in memoriam reducens nummos acceptos, et ignorans si aliquis scrupulus lateret in munere, qui conscientiam episcopi posset offendere, cujus puritatem non ignorabat, sicut providus et sapiens dispensator, quale munus a quali viro sibi datum fuisset, episcopo revelavit. Quo audito, cum episcopus cogitaret, unde donum processisset tale et tantum, statim venit ei 138.0295A| in mentem, quod in ecclesiastico beneficio benefecerit illi, iratus sic dispensatori suo fertur dixisse: Frater, non est nostri propositi hoc tenere, quod a gentili dictum est: « Non cures unde habeas, sed oportet habere. » Ita ex integro, sicut munus tibi dedit, datori remitte, ne conscientia mea polluatur in ecclesiastici beneficii collatione. Monachus statim obedit, et sicut et injunctum fuerat, munus datori remisit. Accidit etiam ut ex defectu vinearum sub quoddam anno vinum aliquantulum magis solito venderetur; ipse vero considerans loca regulariter viventium in episcopatu suo, praecipue inter alias necessitates, ad usum potus nihil omnino vini aut nimis parum habere, constituit monachis de Rupibus, et illis de Bonoradio, 138.0295B| et illis de Charitate a Varziaco et Cona vinum ministrari, juxta quantitatem vini quam habebat ibi, et prout cuique ecclesiae congruum erat. Conventui autem Pontiniacensi, Regniacensi, et virginibus Christi de Crisinon in hunc modum distribuit. Quadam die accito cellerario Antissiodorensi, cellarium proprium intravit, et cognito quod dolia essent plena vino, fertur ita dixisse suo cellerario: Hoc vas sit conventus Pontiniacensis; istud Regniacensis; istud pauperum virginum Christi, unumquodque designans virgula, quam habebat in manu sua. Porro cellerarius sciens vinum esse de megrana, quod destinaverat virginibus Christi, dolium quoque 40 modiorum magni pretii fore, quasi ex consilio animum episcopi avertere voluit a tanto dono, dicens: 138.0295C| Domine, istud vinum est de megrana, et vas 40 modiorum magni pretii putationi vinearum, et aliis necessitatibus reservatum, placeat vobis vinum minoris pretii dare, quia aliud habetis prae manibus, quod ex magna animi accipient charitate. Cui episcopus: Non sapis ea quae Dei sunt; quod dixi, dixi; nescis quod verbum Dei nunquam debet esse otiosum. Quid multa? dixit et facta sunt. Sed adhuc audiamus quid dominus adjecerit huic viro ad augmentum hujus charitatis. Vocatus est dispensator monialium, injunctum est ei, ut deferat vinum datum usui virginum. Sed ille cum intelligeret vinum tam bonum et tanti pretii esse, obtulit venale, ut de pretio vini vilius emeret, et residuum pretii necessitatibus aliis reservaret. Episcopus hoc audiens monachum 138.0295D| dispensatorem jubet vocari, quare velit vendere vinum inquirit. Monachus causam exponit; quod episcopus intelligens, inquit: Ego vinum, quod dedi sub eodem pretio quod alii daretur, volo quod in meam redeat potestatem. Obsequitur monachus voluntati episcopi; datum est pretium monacho non minus quam potuit habere ab alieno. Quo facto, episcopus ad monachum: Modo pretium vini habes; ecce hoc vinum sicut prius iterum sponsis Christi dono, utque illud habeant et bibant praecipio.
Creditur quoque de ipso, quod semel, et secundo, et tertio corporis infirmitatem sentiens, ita universa quae habebat pro amore Dei destribuit, ut nihil mobile praeter vestimentum, quod vix posset sibi sufficere, 138.0296A| retineret. In quadam autem infirmitate, cum omnia dari praecepisset, allata est ei quaedam pyxis cum electuario et parvo cochleari argenteo. Ipse autem cochlear statim praecepit dari, ut nihil sibi retineret, quod conscientiae suae puritatem offendere posset. Accidit quoque, ut quodam tempore apud Claramvallem esset, ubi saepe en magna animi voluntate morabatur pro consilio animae suae, quia tunc temporis dominus Bernardus venerabilis, magni nominis et meriti abbas, cujus vita et doctrina in universali Ecclesia celebriter divulgata multos secum traxit ad Christum, ibique die quadam cum abbas et conventus monachorum, quorum consuetudo est proprie manibus metere unde vivant ipsi et necessitatem patienti tribuant, in campum quemdam 138.0296B| ad metendum irent, episcopus cum falce conventui se interposuit, magnum fructum exspectans, quoties inter eos contingeret ipsum socium esse laboris, ventum est ad campum ubi seges erat; secant omnes; colligitur seges in manipulos; et ecce nubes tenebrosa et multis imbribus plena obnubilans coelum et circumvolvens campum ubi erant. Quod cum videret dominus Bernardus venerabilis abbas imperterritus, et fidem Christi semper habens in pectore suo, de qua scriptum est: Omnia sunt possibilia credenti (Matth. IX, 22), conversus ad episcopum ait: Pater, dic ut imminens pluviarum inundatio transeat. Ille, ad humilitatem semper respiciens, sic respondit: Non sum hujus meriti; tu, ora, et confido quod Dominus dabit tibi. Econtra 138.0296C| abbas, et, tu Pater, ora et ego tecum. His dictis, oravit uterque, et statim aures Domini in preces eorum, recessit caligo nubium: subsecuta est serenitas aeris; et cum siccitate colligunt messem suam sancti messores.
Quodam quoque tempore ex quadam insolita nimietate ventorum quaedam turris lignea ecclesiae sancti Stephani funditus corruit super domum episcopalem sub silentio noctis dejecta, episcopo dormiente, trabes et ligna transtegumenta domus penetrando circa lectum episcopi cecidere hinc inde, etiam ex transverso, omni laesione submota a sancto viro. Quid ad haec dicemus? patet quod ille solus et unus dormientem custodivit episcopum, qui non dormitat, neque dormit, et custodit Israel (Psal. CXX, 4): 138.0296D| semper enim custodivit omnes diligentes se, de quo solo vere scriptum est quia nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custodit eam (Psal. CXXVI, 1). Cum autem de consuetudinibus ecclesiae suae inter praepositum et canonicos discordia tempore longo durasset, sub juramento testium, tam canonicorum quam laicorum consuetudinibus ex majori parte scriptis et juratis pacem inter praepositum et fratres posuit, et scriptum suo sigillo confirmavit, et auctoritate summi pontificis communiri fecit in pace ecclesiae suae, illum fructum attendens quem legerat in beati Martini opere, qui ante obitum suum sibi imminentem in Condatensi ecclesia studuit pacem reformare, quem fructum pacis per Psalmitam 138.0297A| Auctor pacis promisit, sunt, inquiens, reliquiae homini pacifico (Psal. XXXVI, 37). Et cum inter omnes praelatos Ecclesiae cujuscunque fuerint ordinis vix unus possit inveniri, qui parentes suos, etiam si non sint digni, non sublimet honoribus et beneficiis ecclesiarum, iste singularis inter infinitos cuidam suo nepoti nunquam in vita sua praebendam voluit dare; et licet non multum assiduus esset in ecclesia sua ob quietem spiritus, quem inveniebat inter claustrales, multam tamen sollicitudinem circa suam ecclesiam exhibebat; ad servitium igitur ecclesiae suae augmentandum, considerans nihil tam utile in ecclesia ad commune bonum fratrum, quam si praepositum ecclesiae cederet eis in communem usum, quadam die consilio accepto non ab homine, sed a 138.0297B| Deo, per manum sancti Stephani super altare ipsius, praeposituram obtulit, et in perpetuum habendam communitatem fratrum, et praecipue ad refectionem ipsorum concessit et donavit; ipsumque donum, ne ab aliquo posset infringi, auctoritate Innocentii papae fecit confirmari. Verumtamen quod super hac donatione factum fuerit, tempore successoris sui observatum non fuit.
Dedit etiam ecclesiae beati Stephani ecclesiam Deoysi et ecclesiae sancti Germani ecclesiam sancti Ferreoli. Domum episcopalem de novo aedificavit lapideam, amplam, et tegulis texit; et in illa parte ejusdem domus quae respicit ad orientem stationem quamdam construxit, quae vulgari lingua logis appellatur, plurimum in aspectu delectabilem, cum 138.0297C| pulcherrimis columnis exornatam super murum civitatis, unde et fluvius subtus potest videri, et vineae et agri. Appropinquante igitur termino vitae suae apud illum praefinito, qui tunc dat dilectis suis somnum (Psal. CXXVI, 2), quo vult eis haereditatem suam dare, universa membra ejus calor occupat innaturalis; ipse vero carne laborante spiritum in psalmis et orationibus Creatori suo compellebat servire. Cumque supervenisset dies extremus, fratres circumstantes, quali potuit diligentia, circa horam nonam diei, his admonuit verbis: Horas diei quae supersunt, quas debemus, Domino persolvamus, quoniam finitis horis statim requiescam. Cantaverunt igitur Domino, et hora completorii completa, completus est terminus vitae ejus; sicque verbum, quod 138.0297D| praedixerat, subsequitur effectus veritatis. Quibus finitis horis requievit in Domino, quod tunc non prius intellexerunt circumstantes. Putaverant enim verbum ejus fuisse de quiete corporis. Est autem obitus ejus quarto Idus Aug., et a sede episcopali, ubi spiritum reddidit Domino, ad ecclesiam S. Germani, sicut de ejus voluntate dum adhuc viveret, processerat, corpus ejus delatum est cum debita reverentia, et ibidem in capitulo ejusdem ecclesiae, ubi fratres disciplinantur, Domino providente habuit sepulturam, nec vacavit episcopatus ab electione successoris sui per septimanam.
CAP. LV. De Hugone. Hugo de Cluniacensi territorio ortus fuit, sicut et 138.0298A| praedecessor suus, cujus et nomen habuit, de ordine Cisterciensi primus abbas Pontiniacensis ecclesiae, qui indicto jejunio tam clericis quam populo Autissiodorensis oppidi, facta invocatione sancti Spiritus electus est in pontificem. Pater hujus . . . . . . mater vero . . . . . . Qui cum in Senonensi Ecclesia propter suspensionem domini Henrici metropolitani locum consecrationis non haberet, apud Ferrarias a domino Gaufrido Carnotensi episcopo circa festum B. Vincentii consecratus est, et Dominica qua cantatur: Circumdederunt me, ad suam sedem episcopalem honorifice introitum habuit et in ecclesia sibi commissa divinum officium solemniter celebravit. Iste siquidem cum de genere magnorum virorum processisset, ipse quantum ad animi magnanimitatem plus 138.0298B| suo contulit generi, quam genus suum ipsi. In loquendo parcissimus erat, in faciendo efficax, et promptissimus, et quamvis mirae esset patientiae juxta propositum ordinis sui, ut manus saevientium in ecclesiam et in res ecclesiae reprimeret, rigorem admiscuit patientiae; et quos non poterat per patientiam et humilitatem superare, conculcabat rigore justitiae, qui judicio sapientis multum necessarius semper est in Ecclesia Dei. Quotidie enim crescit malitia et multiplicantur mala super Ecclesiam, quemadmodum pauci inveniuntur praelati in Ecclesia Dei, qui animam pro grege sibi commisso contra malignantes opponant, et rigorem justitiae in laude bonorum ponant, et vindictam malorum exerceant. Iste vero intelligens tam humilem quam potentem 138.0298C| unum habere Dominum, licet humilibus aliquando parceret in justitia, semper in potentiores ad vindicandum veniebat in virga, illud Augustini ad manum habens: « Aliter servit episcopus, aliter sibi subjectus: subjectus fideliter vivendo; episcopus justa praecipiendo, et peccatores convenienti rigore corripiendo. » In exemplum quoque beati Ambrosii factum sibi assumens, qui, Theodosio imperatori venienti ad civitatem Mediolanensem, in faciem restitit ei, et propter multa homicidia, quae jussu suo facta fuerant, suum scelus sibi annuntiare et introitum ecclesiae, donec Deo satisfaceret, interdicere non trepidavit. Nec mirum, si animus ejus erat ad justitiam paratissimus, qui pro vindicta exhibita, Domino placato populum Judaeorum a pestilentia 138.0298D| mortalitatis liberatum intellexit per manum solius Phinees, qui stetit et placavit, et cessavit quassatio (Psal. CV, 30). Talibus eruditus exemplis sicut putabat ex officio pietatis humilibus condonandum ipse, ita etiam judicabat crudele et impium superbis et de consuetudine in res ecclesiae saevientibus facile condonare. Illud sapientis non obliviscens: ex solito peccantibus de facili indulgere nihil aliud est quam eisdem peccandi materiam ministrare. Illud etiam beati Hieronymi, quod ad instructionem eorum qui praesunt Ecclesiae Dei in epistola de doctrina divini studii ad Paulinum sacerdotem scripsit: Sancta quippe rusticitas solum sibi prodest; et quantum aedificat ex vitae merito Ecclesiam Christi, tantum 138.0299A| nocet, si destruentibus non resistat. Comitem Willelmum, qui postea in Carthusia religionis habitum suscepit, vocando in causam, ad hoc canonico judicio coegit, ut multa ecclesiae suae restitueret, quae de jure canonicorum ecclesiae suae fuerant; multa etiam ad jus episcopale pertinentia, quae idem comes propter defectum justitiae praedecessoris sui in suam redegerat potestatem.
Illo itaque tempore usus nemoris, quod Monsbarri dicitur, canonicis beati Stephani est redditus, ob quem usum pars quaedam nemoris est canonicis assignata a filio ejusdem comitis, cum in eodem nemore villa nova aedificaretur. Venationem etiam, quam comes per nemora sua ad episcopale jus pertinere negabat, recuperavit, et ut de hoc jure ecclesia 138.0299B| remaneret investita, ipse tempore suo et venatores et canes habuit, frequentissime praecipiens venari, et sub oculis comitis per mediam civitatem cum canibus et debito clangore venationem ad sedem episcopalem deferri. Quid multa? ad hoc prudentia et rigor justitiae suae omnes episcopatus sui potentes compulerat, ut praesentiam suam honorarent, absentiam timerent, et injicere manus in res ecclesiae, rigorem ejus sub oculis habentes, praesumere non auderent. Cumque multoties castellani et potentiores ad suam praesentiam venientes, pro indulgentia alicujus commissi requirenda et genuflexo preces funderent, non statim illis responsum dabat, imo etiam aliquando oculos suos ab eis videbatur avertere, non propter superbiam, vel indignationem, sed 138.0299C| ne nimia humilitas, quae talibus placere non potest, in gladio Petri timoris minueret reverentiam.
Cum igitur inter caeteras virtutes, quas gratia sibi contulerat, hospitalitatem primum a Domino in Evangelio, postea per Apostolum, intelligeret plurimum commendatam, ipse non oblitus illius verbi, quod in sua promiserat consecratione (hospitalis volo esse) domum suam hospitalem esse voluit. Unde et quemdam conversum de Pontiniaco praeesse constituit domui suae, qui tam praesente quam absente episcopo semper hospites paratus esset recipere, et praecipue universos ordinis sui, qui ad suam domum declinarent causa hospitandi. Studium etiam hujus erat loca religiosa semper tueri et manu tenere, et solo habitu religionem 138.0299D| praetendentes ad religionis veritatem, ubi facultas dabatur, reformare. Unde et in quadam ecclesia Antissiodorensi, quae in honorem Genitricis Dei a sancto Vigilio praedecessore suo extra muros civitatis fundata erat, religionem de Praemonstrato sua auctoritate cum auxilio comitis pia devotione constituit, illis canonicis ab ecclesia remotis, quorum conversatio minus erat honesta. Denique cum inter universos Gallicanae Ecclesiae coepiscopos praecipue honestatis et magni consilii pro certo sapientum judicio teneretur, cumque ad commune bonum Ecclesiae suae multum sollicitus exstitisset, cuidam tamen nepoti suo praeposituram ejusdem Ecclesiae donavit, quam benignissimo charitatis affectu venerabilis 138.0300A| bonae memoriae Hugo praedecessor suus ad bonum commune fratrum super mensam sancti Stephani per manum ejusdem protomartyris dederat, quod et auctoritate summi pontificis et sua confirmatum fuit. Redditus episcopales in multis emendo, invadiando, tempore suo ampliavit, domum quoque cujusdam militis, quae subtus murum erat et nimis propinqua domui episcopali, quam de media nocte in jocis garcionum et ancillarum suae domus quietem nimium solebat infestare; de laica manu emptam in jus episcopale transegit, domum quoque ante januam suam, utpote multum domui episcopali necessariam comparavit, dedit ecclesiae sancti Stephani vadium cujusdam nemoris in XXII libris, et ecclesiam de Landriaco in memoriam 138.0300B| obitus sui. Est autem dies obitus ejus V Idus Octob. et in domo Pontiniacensi, quae primum habuit fundationem de ordine Cisterciensi in episcopatu Antissiodorensi, in qua et ipse primus exstiterat abbas, a saeculo migravit, et in ecclesia Pontiniacensi sepulturae locum invenit. Sedit autem circa annos 14, et vacavit episcopatus per annum, et a festo B. Dionysii usque ad adventum Domini.
CAP. LVI.-- De Alano.
Alanus abbas de Ripato, natione Flandrensis, vir religiosus, rexit episcopatum 14 annis, et redditus episcopales in multis augmentavit. Apud Varziacum in turre et in aliis locis, multa in Vadimonio accepit. In valle capellae sancti Andreae domum petrinam aedificavit: apud Gagiacum grangiam petrinam 138.0300C| et tegulis tectam, et domos ad manendum cum capella aedificari et vineas plantari fecit. Capitulo dedit XXX solidos censuales in ecclesia de Escoliva nihilominus, et dedit ecclesiam de Lindriaco cum praesentatione capellani: ad ornamentum vero ecclesiae beati Stephani dedit pallia duo optima et ad servitium ejusdem librum quadraginta homiliarum beati Gregorii satis eleganter scriptum et ornatum: aliis etiam ecclesiis Antissiodorensibus, tam in redditibus quam in aliis beneficiis, multa misericorditer contulit; quamplura etiam digna memoria et scripto in epicopatu operatus est, quae non culpa, sed ignorantia scriptoris litteris adnotata non fuerunt. Hic cum in episcopatu Deo et hominibus placens laudabiliter 14 annis vixisset, sollicitudinibus et curis 138.0300D| mundanis, quibus prius abrenuntiaverat, se omnino exuere volens, episcopatum resignavit, et relicta activa vita contemplativae se prorsus tradens, Clarevallem adiit, ibique inter athletas Christi martyrium sui temporis aggressus jejuniis, orationibus, lectionibus, atque aliis charitatis operibus solummodo vacans, fine ut credimus beato in Domino quievit. Obiit autem V Idus Octobris et sepultus est Clarevallis: pro cujus anniversario solemniter celebrando magister Abbo ejus clericus emit in molendinis de Crevenno XL solidos, et plus de redditu et canonicis B. Stephani dedit annuatim in eodem anniversario dividendos, ita quod in alios usus nullo modo alicui liceret praedictos redditus transferre. Episcopavit 138.0301A| autem tempore piissimi regis Ludovici, Willelmo comite Nivernensi, qui sepultus est apud sanctum Germanum qui non minimum ei in vita sua adversatus est, et pervenit usque ad tempus Willelmi filii ejus, qui Hierosolymis mortuus est, Romae autem praesulibus Adriano et Alexandro papa tertio.
CAP. LVII.-- De Guillelmo.
Guillelmus Tuciacensis fuit, non tantum illustris, sed et honesta origine procreatus, pater enim ejus exstitit Girardus de Narbonia vir nobilis, mater vero Agnes non genere viro suo inferior; qui clari cum essent rerum copia et sanguinis generositate, nobiliores tamen moribus et feliciores fuerunt natorum propagatione. Non enim hunc tantum praesulem nutu Dei genuerunt, sed Hugonem Senonum venerabilem 138.0301B| archiepiscopum, qui primogenitus eorum fuit, vir videlicet modestus, liberalis, et omni morum honestate praeditus. Praedictus Willelmus in juventute sua primum archidiaconatum et postea praeposituram Ecclesiae Senonensis administravit, in qua administratione ita floruit, quod nulli clericorum in Galliis largitate, hospitalitatis gratia, expensae et familiae numerositate secundus exstiterit: hujus consilio et prudentia universali Ecclesia fere fluctuante et schismate saeviente, praenominatus frater ejus archiepiscopus, imo ipse recepit, et Senonis addixit beatae recordationis Alexandrum papam tertium, nondum plene confirmatum: quod etiam reges et principes facere formidabant, in qua receptione, et quandiu apud eos morata est curia, 138.0301C| quam laudabiliter se utrinque habuit, non est facile dictu. Ad episcopatum divina bonitate accersitus, famam saecularem et laudis humanae lenocinia prorsus postponens, consuetae tamen nequaquam oblitus est hospitalitatis, imo eam quousque vixit, pie et liberaliter exercuit. Omnibus se affabilem, oppressis misericordem, et egenis benignum incomparabili exhibebat simplicitate; vigiliis et orationibus insistens, vix aliquando obdormiebat vel evigilabat, quin psalmodia in ejus ore resonaret. Missam quotidie celebrabat, nisi forte aliqua grandis superveniret necessitas. Equitans raro cum familia sua loquebatur, nisi forte de negotiis suis, sed aut solus tacite psallebat, aut uno de sociis advocato psalmos et litanias vel totum psalterium aut partem illius 138.0301D| juxta viae quantitatem decantabat. Gratiam et amorem principum, praelatorum Ecclesiae et populi totius, ei divina contulit benignitas: tempore suo crebra fuit comitum Nivernensium mutatio; unde majori Ecclesiae suae et aliis quamplures emersere tribulationes et angustiae, quas Deo juvante vir pius et humilis ita sedare studuit, quod nec sua, nec aliae sibi subditae Ecclesiae de juris sui integritate aliquod detrimenti omnino senserint: nec tantum Ecclesiarum, imo et populi atque civitatis, in qua sedebat, se patronum et tutorem spiritualiter et temporaliter exhibuit. Siquidem cum Guido comitatum adeptus esset consilio seductus perverso non tantum Ecclesiarum, sed et totius civitatis antiquis 138.0302A| consuetudinibus obviare conatus est; in primis enim torcularia in jus suum redigere tentavit, ita quod in tota urbe nulli liceret torcular habere nisi sub tributo comiti annuatim reddendo: cui praesumptioni praesul praedictus ita viriliter restitit, quod nec clerus, nec populus antiquam libertatem amiserit, nec in aliquo gravatus fuerit. Idem comes alias decimas vinearum assensu etiam Ecclesiarum, ad quas pertinebant, violenter occupavit, ita quod in singulis portis custodes constituti ab omni transeunte decimam partem vindemiae, aut plus etiam per vim accipiebant. Quo audito praesul comitem convenit, et cum ab incoepta violentia ejus admonitione cessare non vellet, in ipsum excommunicationis et in terram suam interdicti sententiam generaliter 138.0302B| promulgavit, nec hoc etiam contentus, domnum papam per nuntios suos super hoc consuluit, a quo privilegia et confirmationem tam decimarum, quam aliarum rerum Ecclesiae obtinuit; nuntios autem ejus praevenit misericordia Domini, quae et comitis amicitiam et decimarum restitutionem cum humili satisfactione ei contulit, ita quod quidquid clericis aut hominibus Ecclesiarum ablatum fuerat, unicuique ad probationem suam vel ad nutum suum restitueretur. Item idem comes de assensu regio communiam Antissiodori de novo instituere voluit, cui item praesumptioni praesul insignis se confidenter opponens, super hoc in regia curia causam ventilandam suscepit, non tamen absque periculo et expensarum nimietate, fere enim malevolentiam illius 138.0302C| piissimi Ludovici regis incurrit, qui ei improperabat quod Antissiodorensem civitatem ipsi et haeredibus suis auferre conabatur, reputans civitates omnes suas esse, in quibus communiae essent; tandem vero cum inde diu altercatum fuisset privilegiis et chartis Antissiodorensis Ecclesiae diligenter inspectis, et cognitis, et non minima pecuniae summa tam rege quam suis mitigatis, causam obtinuit, et regia privilegia continentia, quod absque assensu et licentia Antissiodorensis episcopi nullo modo liceret comiti et aliis Antissiodori communiam instituere.
Tantas autem persecutiones et gravissimas insultationes praedicti comitis et suorum, quando et quomodo voluit divina pacificavit clementia, siquidem 138.0302D| cum comes fere continua corporis gravaretur molestia, graviori tamen coepit apud Clamiciacum incommodo detineri, et quasi in ultimis vexari; ad quem visitandum, non tantum proceres, sed etiam vicini convenerant episcopi; erat autem tunc temporis excommunicatus. Cum autem de vita ejus dubitarent, coeperunt omnes episcopi qui aderant supplicare super absolutione; Eduensis vero et Nivernensis precibus eorum nullo modo voluerunt vel ausi sunt acquiescere, praesul vero Willelmus ea qua erat pietate et confidentia motus, ait baronibus: Absit hoc dedecus et opprobrium sempiternum a nobis, qui hic praesentes sumus, quod tantus vir et comes noster inter manus nostras excommunicatus 138.0303A| moriatur: ego me primo interpono responsalem Virziliacae Ecclesiae et aliis pro quibus in eo lata est sententia; quo audito barones gavisi, imo magis admirantes, et magnificantes consilium et liberalitatem praesulis, omnes similiter responsales se constituerunt, et ita absolvit eum; super qua absolutionis benignitate non tantum procerum aut populi, sed et tantam comitis adeptus est amicitiae gratiam, quod non eum domnum aut episcopum, sed et patronum suum, cum de illo ante ipsum sermo fieret, frequentius nominare solitus erat. Unde ei postea dedit et Ecclesiae suae in perpetuum possidendos omnes homines, quos in valle capellae sancti Andreae habebat; nihilominus etiam concessit in fine suo Tornodori donum, quod mater sua pro anima ipsius 138.0303B| et suorum fecit eidem episcopo de hominibus quos Varziaci habebat, quorum ibi triginta aut plures erant familiae, quos post mortem comitis idem pontifex per manum et per privilegium pii regis Ludovici obtinuit, non tamen absque magno labore et maximis expensis. Acquisivit autem apud Varziacum quidquid Matthaeus Caliga laxa in eodem castro et Castellania habebat, quae possessiones magni erant pretii et redditus: nunc in parte earum sita est domus episcopalis et Fosseta. Multa alia acquisivit ibidem in vineis, pratis, domibus et diversis possessionibus, quae propter prolixitatem noluimus numerare; apud Corruel acquisivit plures homines, apud Giacum domos et furnum aedificavit, et in magna parte muro circumdedit, vineas plantari fecit; et 138.0303C| homines et multa alia ibidem cum prato decani acquisivit; apud Charbuiacum emit mille solidos quidquid Girardus Poteret miles ibi habebat; ibidem etiam prata et multa alia comparavit, et forestas instituit; apud Apoiniacum emit prata, vineas et terras arabiles; acquisivit etiam ibi feodum Iterii Raaudi, et feodum Willelmi militis, et terras et prata quae Hugo miles de Burgi et mater sua et fratres habebant inter Icaunam fluvium et Chaumeis; partem etiam illam, quam in eodem nemore reclamabant, et omnia alia, quae circa idem castrum, tam in feodis, quam in proprietate possidebant, quae multa comparavit pecunia.
Item ante tempus suum Stephanus de Petra Pertusa vir nobilis et potens terras arabiles, quae juris 138.0303D| episcopalis esse debebant, tam sibi quam suis hominibus possidendas occupaverat, et diu injuste detinuerat. Quo rescito, quamvis sibi junctus esset prima sanguinis linea, tamen vir Dei justitiae postponens generis propinquitatem, non cessavit, donec omnes terras praedictas per justitiam ecclesiasticam et judicio Senonensis curiae in proprietatem episcopalem redegit; et ne in posterum aliqua super hoc emergeret querela, inter terras praedicti Stephani et terras episcopales loco metae crucem magnam affigi fecit, et terras illas postea, quandiu vixit, propriis carrucis excoli fecit. Item cum magna aquarum inundantia, quae tempore suo contigit, molinum de Verno prorsus absolutum fuisset, partem quam Josselinus 138.0304A| et haeredes sui in eo habebant, emit, et multo melius quam ante fuerat molinum reaedificavit. Apud Tociacum aedificavit domum episcopalem et cellarium, emitque ibidem terras, prata et multa alia; dedit etiam in aedificatione turris XX libras ea conditione, quod Dominus Hargodus ei juravit quod quoties ipse vel successores sui turrim illam habere vellent, tam ipse, quam haeredes sui traderent, et custodes turris praedicti quoties eos mutari contingeret; apud Conadam emit a Mochis de Chaleneio grangiam de Brueria, quae sita erat juxta villam Chael, cum bobus et carruca, pratis et terris omnibus ad grangiam illam pertinentibus, pro quibus dedit quater XX lib. Proviniacenses. Acquisivit etiam multa alia in eadem castellania: et 138.0304B| quamvis Herveus de Donzy vir tantae nobilitatis et potentiae ei nunquam cessaret adversari, tamen Deo opitulante nihil de jure Ecclesiae suo tempore amisit, sed cum jam in lecto mortali jaceret, eum coegit ad lectum suum venire, et ei pro feodo Giemi ligium homagium facere. Antissiodori emit apud sanctum Julianum XX solidos censuales; emit etiam domos Lamberti Hosmundi, quae contiguae, et nimis importunae erant portae et domui episcopali, et illis dirutis plateas curiae suae univit et muro circumdedit; emit item domos, quae erant juxta posternam et plateas Remaldi militis de Lindriaco, et plateas Stephani de Sarmasia; multa alia emit et acquisivit in eadem urbe, quae longum est enumerare. Pauca de ejus admiranda simplicitate et miraculosa humilitate 138.0304C| veraciter perstringam: siquidem quadam die contigit quod dum per villulam pauperem et modicam transiret, muliercula quodam a tugurio suo egressa velut illa Chananaea quae pro filia supplicans Domino dicebat: Miserere mei, fili David, lacrymis et ejulatu miseranda clamabat currens post episcopum: Miserere mei, homo Dei, quia maritus meus dura et inconsueta morte atteritur. Clamore motus respexit, lacrymas videns, et causam agnoscens ab itinere divertit, descendens ab equo tugurium submissus intravit; invenit mulierculae virum, ita tota facie, gula, collo et gutture inflari, quod vix lingua ab ore projecta vivifico via pateret spiritui, et quod nullum omnino sermonem proferre infirmus posset; illico lacrymis perfusus ad orationis confugit suffragium, 138.0304D| fauces infirmi, vultum et gulam signo crucis apposite attrectans, et annulo suo saepius consignans, et benedictione data recessit, et illico tumor ille et morbus deficere coepit: post breve temporis intervallum, cum per eamdem villam rediret, praedicta muliercula ei gratulabunda occurrens, coepit gratias agere asserens et publice clamans, quod per ipsum de tam gravi mortis confinio virum suum Dominus liberasset, et sanitati restituisset.
Item alias cum benedicendum altare in capella fractum de Grandi monte apud Fontanetum properaret, invenit mulierem ante domum cujusdam agricolae graviter lugentem; quae super filii incommodo, quem de longinquo causa hospitalis ad praedictam 138.0305A| benedictionem adduxerat, inconsolabiliter dolebat: nam adolescens in arcto positus intra praedictam domum in extremis laborabat. Quo audito episcopus domum intrat, infirmum visitat, juxta stratum vile residet, adolescentis vultum et frontem manu contrectat, et lacrymosis eum vocibus consolatur, et de confessione admonet et hortatur. Audita confessione cum moram ibi faceret, coeperunt ei socii sui dicere, quod ibi capellanum dimittere deberet, qui infirmo communionem Dominici corporis daret: multitudo enim populi eum ad praedictam capellam exspectabat, et jam fere erat diei hora quasi tertia; quibus ille: Mihi nihil potius quam opus Domini perficere: nullo modo hinc amovebor, donec iste communionem 138.0305B| receperit. Jussit itaque quod ego, qui haec scribo, palefridum suum ascenderem, ut citius viaticum afferrem a praedicta capella, quae fere uno inde distabat milliario; quod et feci. Cum autem rediissem, non loci immunditiam, non infirmi odorem, nec strati vilitatem abhorrens, genuflexo, infirmo manu propria viaticum porrexit, et benedictione data, et multis tam matri quam infirmo solatiis adhibitis, recessit. Benedictione altaris perfecta vix missam aggressus fuerat, cum nuntiatur ei adolescentem illum obiisse: quo audito, cum sermonem haberet ad populum, tanta de eo locutus est, quod quasi secure eum assereret jam beata quiete perfrui. Multa alia scripto et memoria digna vidimus, et scientes praetermittimus; ne forte fastidiosi 138.0305C| videamur. Nunc de eis quae Ecclesiae suae et aliis Ecclesiis pie et misericorditer contulit, pauca subjungamus: Ecclesiam equidem beato Stephano operoso lapideo stabulatu undique subtegmine circumdedit, anterius pinnaculum et posterius cum vitreis ad ipsa pertinentibus fecit, turrim meridionalem nova firmatura et decenti laterum tectura decoravit; totam ecclesiam novis tignis, trabibus, tegulis, et lateribus in parte plumbatis cooperuit, et quantum ad ipsum pertinuit cameravit; tempore suo nova altaria fundata sunt ab ipso et ab aliis in eadem ecclesia, et consecrata, unum ante crucem, quod ipse consecravit in honore sanctae Crucis et beati Joannis evangelistae et sancti Laurentii martyris, et sanctorum Cyrici et Julitae, quorum 138.0305D| reliquias ibidem recondidit, et beati Aegidii confessoris, ubi et duos capellanos instituit, qui in perpetuum missam singulis diebus celebrarent pro anima Guidonis comitis et antecessorum suorum, quibus capellanis ab eo redditus sufficientes assignati sunt. Unum erexit de suo in crypta a parte curiae episcopalis, quod et consecravit in honore beati Pauli apostoli et sanctorum Cyrici et Julitae, quorum ibi reliquiae reconduntur, et in honore beati Germani episcopi et confessoris, et beatae Mariae Magdalenae; huic altari deservire tenentur canonici beatae Mariae, et quotidianam missam celebrare pro anima ipsius, et pro anima Fromundi clerici sui, qui ibi primus assignavit redditus; altari beati Andreae apostoli in 138.0306A| eadem crypta sito assignavit stipendia servientium: altari beati Nicolai, et sancti Martini concessit XL solidos censuales cum X libris cerae in ecclesia D. de Bruenio; ecclesiae beati Joannis Baptistae quae tempore suo a Stephano Ollandi est aedificata, et ab ipso dedicata, multa contulit in aedificando, et de redditu dedit eidem LX solidos, in ecclesia S. Priscae ubi et per ipsum duo presbyteri assignati sunt assidue futuri; ecclesiae beatae Mariae dedit ecclesiam de Monasteriaco Sicco, et censam quam habent, in ecclesia de Blavello canonicis ejusdem ecclesiae concessit. Ecclesiae B. Petri dedit ecclesiam de Venosa, et tunc ibi primum manserunt canonici; abbatiae S. Laurentii dedit ecclesiam de Cept, monialibus de Crisannove dedit XX solidos censuales, in ecclesia 138.0306B| de Monesterello, et medietatem minutae decimae de Lugniaco. Verum quam longum esset enumerare omnia quae Ecclesiis contulit! Compendiose dicimus quod nulla est in tota Antissiod. parochia ecclesia conventualis, quae pro beneficiis sibi ab eo collatis non teneatur anniversarium ejus solemniter celebrare. Nec hoc tacendum censuimus, quod ad ornatum ecclesiae B. Stephani unum dedit pallium optimum; item cum ad curiam primus omnium episcoporum Gallicanorum tempore schismatis tenderet, in novitate pontificatus sui capitulo sui dedit totius beneficii ecclesiae de Bacerna, instituens quod festum B. Martini hiemalis, pulsatis majoribus campanis solemniter celebrarent, et anniversarium Hugonis Senonensis archiep. fratris sui honore debito et condigno 138.0306C| annuatim agerent: postea cum a concilio Lateranensi rediisset, dedit urceum argenteum VIII marcharum ad ecclesiae ornatum, et ad reponendam aquam benedictam.
Fuit itaque tempore beatae recordationis Alexandri papae III, regnante in Gallia pio rege Ludovico, qui cum de eo loqueretur, frequentius dicere solitus erat, quod Willelmus episcopus Antissiodorensis unus de melioribus sacerdotibus totius regni sui judicio et aestimatione sua esset; pervenit autem usque ad tempus filii ejus Philippi et consecrationi ipsius, quae Remis celebrata est, interfuit, anno a Verbo incarnato 1179, in octavis omnium Sanct.; in ipso autem anno circa festivitatem B. Remigii aegrotare coepit, et cum se sentiret quartano gravari incommodo, 138.0306D| ad abbatiam B. Mariani causa quiescendi venit, ibique usque ad obitum suum decubuit. Cum autem ingruente hieme, graviori urgeretur molestia infirmitatis, advocato Theobaudo venerabili Nivernensi episcopo sibi amicissimo, et Girardo abbate Viceliaci consanguineo suo, et quibusdam Antissiod. Ecclesiae personis, et canonicis, testamentum suum fecit, et omnia quae habebat, tam in victualibus quam armentis et pecoribus, vendi fecit, et pro debitis suis reddi. Dedit item ibi ecclesiae B. Stephani cuppam argenteam IV marcharum de intus et deforis peroptime deauratam, ad reponendum in ea corpus Dominicum; dedit et camnulas et pelves argenteas ad quotidianum officium altaris B. Steph. Item dedit 138.0307A| vestimenta sacerdotaila, albas duas mirifico apparatu decoratas, cum stolis et amictibus pretiosis, et tunicam cum dalmatica et infulam miro auriphrygio ornatam, et libros, et alia quae in capella sua habebat cum cophino in quo reposita erant; dedit etiam auriphrygium, quo post obitum ejus decenter ornatae fuerunt duae infulae; abbatiae vero, in qua jacebat, dedit XL solidos censuales in ecclesia de Lugniaco et de Molins; dederat autem eidem ecclesiae prius multa alia, medietatem videlicet censae Vincellis, et terras quas apud Tangiacum ipse emerat, et quaedam alia infra et extra muros civitatis. Vixit autem, imo verius in infirmitate laboravit, et poenitentiam egit usque ad finem Februarii: quamvis enim ita attenuatus esset atque debilitatus, quod nec super pedes 138.0307B| stare, nec a lecto surgere posset, abstinentiam tamen solitam omnimodis observabat. Nam tota Quadragesima, a festo videlicet B. Martini usque ad Nativ-Domini quotidie jejunans nullum omnino cibum sumpsit, nisi quadragesimalem.
Interea tanta erat visitantium multitudo et frequentia, quod etiam aliquis sanus et incolumis vix eos sustinere posset; ipse tamen, quamvis jam quasi omni corporis vigore destitutus, omnes cum honore recipi praecipiebat, et omnibus gratias agens lacrymosis vocibus supplicabat, quatenus pro ipso apud Dominum intercederent, ut bono fine consummaretur: hujusmodi enim verbum et in infirmitate, et cum sanus esset, frequentius in ore ejus versabatur, bonum exitum a Domino tantum debere peti; unde 138.0307C| multoties audivimus cum pauperes aut alii dies multos vitae, prosperitatem aut continuam ei precarentur corporis sanitatem, aiebat: Non hoc a Domino petere debetis, sed tantum, quod bonus sit exitus meus: sola itaque, superstes spiritu, terrae particula jam emortua, nunquam tamen ab oratione vacans, sic laboravit usque ad finem Februarii. Tunc finem suum appropinquare agnoscens familiam suam ante se advocatam absolvit ab omnibus quae in eum commiserant, et ab eis se absolvi suppliciter cum lacrymis postulavit: pauca etiam, quae sibi residua erant, annulos videlicet suos distribuit, et advocato decano et capitulo suo, ad lectum suum, finem suum eis commendavit, valde conquerens et dicens se tantis occupatum fuisse quod non multa eis bona contulerat, et 138.0307D| tamen se ita erga ipsos habuisse, quod parum aut nihil detrimenti eis irrogasset, sed omnes sincera dilexisset charitate. Ut tamen memoria ejus apud eos in perpetuum haberetur, dedit eis ibi ecclesiam S. Prisci, ita quod centum solidi de censa ejusdem ecclesiae annuatim dividerentur in anniversario suo aequaliter canonicis et presbyteris de choro B. Stephani qui servitio interessent. Caeteris vero clericis, prout opportunum videretur, et residuum pauperibus erogaretur, ibidem coepit eos cum lacrymis monere et exhortari, ne inter eos discordiae vel invidiae seu schismatis perniciosum irreperet flagitium, sed statim eo sepulto regem adirent, obitum suum nuntiaturi, et debitam eligendi licentiam ab eo petituri, 138.0308A| et sic absque dilatione convocatis fratribus, personam honestam, litteratam, bene morigeratam eligerent: nam mora diuturna eis damnosa esse poterat et periculosa. Rogavit item, quod in vilioribus vestimentis sacerdotalibus, quae in ecclesia beati Stephani erant, sepeliretur. Tunc in haec verba cum magno ejulatu prorupit: Ille veram pacem vobis misericorditer concedat, qui recessurus a discipulis inquit: Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis, et sic facta generali confessione, intercessionibus ab eis impetrata et absolutione, data benedictione, eos dimisit. Nihil item de contingentibus omittere volens, Senonensem venerabilem praesulem Guidonem per nuntios accersivit, humiliter supplicando, ut exitui suo interesse dignaretur; qui pro pietate, qua erat, negotiis posthabitis 138.0308B| ad ipsum prosperavit, et eum adhuc spiritantem invenit. Cum vero de confessione et absolutione quamvis multoties alias, tunc tamen praecipue et attentius, ut res exigebat, locutus est; ipse etiam nepotes et familiam suam tanquam domino et consanguineo suo commendavit, quos in patrocinio suo benigne suscepit, et quod nunquam eis deesset spontanee promisit; in nocte sequenti, cum infirmitate gravius solito urgeretur, quaesierunt ab eo sui, utrum in cinere et cilicio, sicut decet Christianum, vellet obire, quod ipse voce, qua potuit, et gestu annuit, et poposcit, et crucis impressione se ut potuit muniens ejusdem crucis signaculo dextera parte elevata illud ultimum stratum consignavit: sicque ibi positus, cum religiosi et clerici, qui aderant, litanias et psalterium decantarent, 138.0308C| quandiu potuit cum ipsis psallebat; circa mediam noctem cum conventus Matutinos decantasset, ad eum visitandum venit, et in conspectu eorum emisit spiritum. Cum autem corpus ejus lavaretur, coepimus qui aderamus ultra quam dici potest mirari, siquidem de novo ejulare super stupenda et inaudita ejus attenuatione; totam faciem ejus et vultum balsamo perunximus, et postquam indutus est sacerdotalibus et pontificalibus insigniis ad ecclesiam eum detulerunt. In crastino quantus fuerit luctus totius civitatis, quanti gemitus et lamenta fere omnium adventantium, non est facile dictu. Apparebat jam in eo quasi species beatae quietis: nam vultus ejus, ut assolet esse mortuorum, nullo erat pallore fuscatus, sed ita serenus et quasi rubicundus, 138.0308D| quod advenientibus ille potius dormire quam mortuus esse videretur. Missis cantatis, peracto obsequio, praedictus archiepiscopus humiliter genua ante feretrum flectens, osculatus est chirothecas quibus manus ejus involutae erant, et sandalia pedum ipsius, quod et multi nostrum fecimus, et sic primus episcoporum Antissiodorensium sepultus est in eadem ecclesia ante majus altare a parte sinistra juxta parietem. Postea Hugo, Senonensis archidiaconus, ejus nepos, sepulturam satis honestam super eum aedificari fecit. Vacavit autem episcopatus anno integro, mensibus decem, diebus novem.
CAP. LVIII.-- De Hugone de Noeriis. Hugo de Noeriis sedit in episcopatu annis circiter 138.0309A| 24, ex thesaurario assumptus in episcopum anno Domini circiter 1183, circa purificationem B. Mariae virginis; vir quidem sanguinis generositate praeclarus sed animi magnificentia praeclarior.
Quibus progenitus et ortus fuit.
Hujus pater Milo Noeriorum dominus, mater domina de Gessia non inferioris nobilitatis fuit.
Quam magnifice se habebat.
His igitur ortus majoribus nativae fuit generositatis non degener. Nam more nobilium in multa degebat magnificentia saeculari, et vitam agere privatam indocilis, in evectionum multiplicitate numeroso clericorum et militum comitatu, multa domesticorum frequentia et apparatu magnifico, majorum suorum titulos adaequabat.
Quibus naturae dotibus vel scientiae, sive eloquentiae praeditus.
138.0309B| Erat autem staturae mediocris, decorus aspectu, sapientia praeditus, in agendis strenuus, inter consultos consultior, in tantum, ut si in quolibet praesens esset tractatu ejus exspectabatur sententia, et frequentius praevalebat: inaestimabilis facundiae, in persuadendo efficax, in demonstrativo genere loquendi, quod continet laudem et vituperium, facundissime vires exprimens oratoris, litteraturae et vivacis ingenii adeo ut in qualibet facultate liberali, seu mechanica, ei promptum esset verba habere materiae accommoda, ac si plenam ejus scientiam esset assecutus. Plerumque etiam Latino eloquio properato 138.0309C| valde studio cantica componebat et cantus. Commendanda quidem ingenii vivacitas siquidem brevi cudebat tempore prius ad limam perduceret quam ad linguam: sed tanta aestuabat aviditate edendi quod fecerat, ut inculta proferret in medium, quae melius latere potuerant, donec correctionis studiosae elimata incude luculentiori splenderent ornatu. Unde factum est quod ejus opuscula, quae plus in ipsius favore quam proprio schemate, frequenti, dum viveret, habebantur in usu, ipso sepulto, sunt pariter consepulta. Militum gaudebat stipari frequentia, et de militaribus studiis libentius disceptabat cum eis, unde et Vegetium Renatum frequenter relegerat, qui de hujusmodi loquitur disciplinis, de quo militibus multa doctrinalia proponebat. Miram 138.0309D| habebat affectionem ad suos. Urbanus ad eos cum quibus degebat, adeo ut omnibus omnia factus domi inter eos esset quasi unus ex ipsis, foris tamen praerogativae sub congruo moderamine dignitate firmata.
In quo mores ejus poterant argui. Omnibus favorabilis, nisi habendi cupiditas, quae omnes pene potentes exagitat, ad exactiones et oppressiones subditorum, et usurpanda jura non sua ipsum plus forte debito provocaret, et nisi contra quemlibet indignatione concepta ruinae suae et nocendi libidini immoderate plerumque frena laxaret.
Quanto fervore fidem catholicam adversus haereticos de charitate zelatus est. Verumtamen fidei catholicae assertor erat magnificus, 138.0310A| eoque circa illam fervore ardebat, ut ad capiendas vulpeculas quae demoliuntur vineam Domini sabaoth et haereticis dogmatibus degenerare faciunt in labruscas, tota vigilantia laboraret; contra quos ad nobilem dioecesis suae vicum de charitate videlicet eo accingebatur ferventius quo haereticorum ibi amplius fervere cognoscebat errorem, tantaque animi constantia haereticos ibi persecutus est, quod quidam ex eis per diversas dioeceses publicam agentes poenitentiam ad gremium matris Ecclesiae abjurata haeresi salubriter sunt reversi, alii pertinaciores in salutis suae dispendium in Italiam vel ad Albigenses ad sui erroris complices confugerunt, terrae nativitatis suae et propriae cognationis extorres; sicque in eo perfecit negotio, ut haereticorum malleus 138.0310B| non immerito diceretur.
Qualiter domos episcopales Antissiodorenses emendaverit vel ampliaverit. Qui licet in spiritualibus sic proficeret, in temporalibus tamen multo proficiebat amplius, quibus propensius incumbebat: nam domos episcopales Autiss. seu lapsa reparando, seu nova construendo, provexit in melius antiquis aedificiis, cellam vinariam concamerationis lapideae majori palatio contiguam et coquinam juxta portam structurae admirabilis magnis impendiis superaddens.
De regio amne quid ibi fecerit. Apud Eponiacum castrum suum, domus erat episcopalis, quae regis amnis vocatur, in loco gratissimo et commodissimo constituta, quam Icauna fluvius 138.0310C| ex sui profunditate sinus ibi piscosiores expandens undique praeterfluit, nisi quod terrae ab anteriori parte continuae modicum intervallum, magnam tamen intra se continens intercapedinem, ibi esse insulam non permittit; domus illa forma et materia humilis, domicilium episcopus praestabat inglorium, hanc multiplicibus et magnificae nobilitatis et venustatis aedificiis suis, non modicis sumptibus ampliavit; locumque illum tutioris suis refugii adversus hostiles strepitus facere desiderans, ab anteriori parte ubi terra erat continua, ab una parte fluminis ad alteram, sepem ex immensis roboribus murumque perduxit, et plurima propugnacula desuper collocavit, terramque in altum fodiens 138.0310D| fossas cotinuabat immanes, ut per eas cursum fluminis derivaret, fieretque ibi quod natura negaverat, insula videlicet artificii supplemento, opusque conceptum ex parte jam consummatum majori ad perfectum perduxisset, nisi comes Campaniae Theobaldus in manu forti ejus moliminibus restitisset, et opus pene in consummatione existens ad terram funditus dejecisset, domibus tamen episcopalibus in sua nihilominus integritate servatis
De Bello-Reditu, qualiter exstruxerit.
Apud Charbuiam villam episcopalem locus erat inter silvas frutetis obsitus, et propter juges et varios aquarum discursus prorsus inutilis et nullis usibus accommodus, qui nunc Bellus-Reditus nuncupatur. Ibi frutetis penitus exstirpatis, et aquis discurrentibus 138.0311A| in unam massam collectis, duo stagna fecit multis referta piscibus: unum superius, et alterum inferius ex influxione prioris, quibus adjecit et tertium, tum ex priorum decursu, tum ex fluctibus, tum ex torrentibus undequaque confluentibus in idipsum, magnum admodum et piscosum; domos insuper multiplicis structurae, nobilissimae et venustatis immensae exstruxit ibidem, quas fossis aquas ex stagni superioris influentia continentibus, et propugnaculis et sepe fortissima a parte anteriori, quae stagno priori est opposita, mirabiliter communivit, ipsi stagno murum latericium superponens. Cui loco ab ea parte ubi deest stagnorum munitio silvae confrage, circumquaque mersae, et ad terram demissae, validum praestans, et ad expugnandum difficile munimentum, 138.0311B| via licet arcta patenti media inter silvas, per quam multis portarum, fossarum, et pontium interjectis obstaculis ad domum interiorem difficilis, et qui suspectis temporibus a paucis observari valeat, est accessus. Locum istum idem episcopus, quantum humana potuit industria, ad omnimodam amoenitatem et commoditatem provexit: nam et silvas ubi frutetis erant vel arboribus humilioribus, aut rarioribus obsitae, et ob hoc minus utilitatis habiturae, penitus exstirpavit et in agriculturam redegit, hortos ibi fecit, plantavit arbores diversi generis, ut praeter amoenitatem quae proveniebat ex istis, fructus inde perciperet copiosos. Silvarum quoque partem non modicam sepe continua circumcinxit, ab ea porta quae est a parte silvarum anteriori, videlicet ad aggerem 138.0311C| tertii stagni usque perducens, et grata intrinsecus lustra ferarum concludens, et eorum multitudinem copiosam, quae et oculos intuentium de palatio jusunda visione pascebant, et plerumque vel in festis majoribus, vel in susceptione hospitum, grata Domino et nobilia exenia ministrabant; nec minus fecunda cuniculorum receptacula intra septa illa vel extra voluptuosae et utilis occupationis materiam ibidem praestabant: sic locus multimoda commoditate et amoenitate praeditus gratissimam praestat usque hodie episcopis mansionem, excepto quod sepis demolitio, quae sine immodico silvarum exterminio et sumptuum dispendio in sua integritate servari non poterat, feras suae reddidit libertati.
De domibus Tociaci et Conadae 138.0311D| Apud Tociacum et Conadam castra videlicet episcopalia in areis a suis praedecessoribus praeparatis domos condidit episcopales et nobilitatis immensae.
De his quae gessit apud Varziacum.
Castrum suum nobile Varziacum, quod propter imminuta loci prius frequentibus patebat depraedantium incursibus, muros reparando antiquos et fossas turribus ingentibus circumsepsit, domos episcopales juxta ecclesiam beatae Eugeniae muro solido magnificis aedificiis, turribus ac propugnaculis a primis condidit fundamentis, praesidium quoque episcopale ulterius muro solidiori, turribus munitioribus et antemuralibus in tutam ad expugnandum difficilem munitionem provexit, et fossis mirae amplitudinis 138.0312A| vallavit in gyrum, in quibus grata aquarum exuberantia ex fontibus circumflaventibus eas replevit; non modicum facit ad munitionis augmentum, et tum ex piscium multitudine qui ibi nutriuntur optimi, tum ex molendinis quae aedificavit ibidem, tum ex aliis utilitatibus suis, episcopo totique municipio multae commoditates existunt.
De his quae gessit apud Noerium.
Operae pretium duximus praesenti inserere lectioni quae et quanta operatus est in illo nobili patrimonii sui castro; Noerius videlicet, quod tantae a proavis nobilitate et immunitate praefulget ut ita in domini sui proprietate consistat et jure quod nullum habeat alicujus superioris dominationis respectum, sed potius de alodio, ut vulgo dicitur, et sui separati dominii 138.0312B| existere censeatur. Propter quod non solum finitimis, verum et principibus potentioribus circumquaque eo amplius invidiosum existit quo ad terras sibi vicinas, tum propter domini et casatorum seu vassallorum suorum potentiam, tum propter loci situm inexpugnabilem, magis libere et impune potest extendere vires suas, et ipse formidine imminet ampliori. Sane mortuo Clarembaudo, fratre domino castri illius, idem episcopus filii ejus Milonis scilicet in annis puerilibus constituti, tutelam suscepit, quam in multa sollicitudine administrans, et forte plus justo; nam propter hoc in agendis Ecclesiae suae remissior existebat; circa munitionem ejusdem municipii promovendam tota studii vivacitate incubuit; totis viribus sumptus fecit. Nam super muros burgi 138.0312C| inferioris, quem ad radicem montis positum amnis, qui Seneen dicitur, undique praeterfluit, ex muro seu ex lignis solidissimis robusta valde propugnacula collocavit in ascensu montis a burgo, licet ab ea parte castrum sit inexpugnabile situ suo; fossas in excisa montis rupe praegrandes, portasque munitiores exstruxit. In superiori vero parte, ubi se in cacumine suo montis, in quo situm est praesidium, major amplitudo diffundit; situm pandens machinis erigendis accommodum, praeter muros munitionis antiquos, inter quos unus erat solidior et exterior, quem frater ejus Clarembaldus, paulo antequam defungeretur, construxerat. Murum post illum interiorem majoris altitudinis, spissitudinis et soliditatis erexit in 138.0312D| capite ejus turri solidiore constructa; exteriori quoque muro fossas excisis cautibus fecit praeruptas, aliasque praemisit excisiones in monte, quae hostes possent a praesidio multiplicatis obstaculis et impedimentis arcere. Fecit et antemuralia muro exteriori connexa, et immensi roboris trabibus contexta desuper, ut qui subtus existerent telorum jactus quantoslibet, aut tormenta jaculatoria, seu quaelibet alia hostium molimina non timerent, sed securi venientibus ex adverso posteriorum fossarum et muri, cui conjungebantur, prohiberent accessum. Juxta murum illum fontis venam scaturientem invenit, quae licet sit modica, juges tamen et perspicuas aquas emanat.
Extra septa praesidii principalis magnae nobilitatis 138.0313A| exstruxit palatium, quod ipsi praesidio non modicae munitionis existit, gratam videlicet domini mansionem, quam multo et voluptuoso decoravit ornatu; fecitque cuniculos subterraneos a cella vinaria, quae turri suberat principali, in palatium inferius, de quo praediximus, quatenus propter vinum seu victualia quaelibet non oporteret ingredi vel egredi praesidium principale, sed victualibus per murum praesidii demissiorem, sportis demissis vinum sive aqua per fistulas mirabili quodam artificio occulte deferretur. Mirabilis sane cautela, ut scilicet victualia quae ad munitionem castri illata fuerant, vel invecta ibi sub munitiori custodia fidelius servarentur, et obseratis ad omnem excludendam suspicionem repagulis, usibus ad postulatum necessariis tali artificio deservirent. 138.0313B| Praesidium nihilominus, armis, balistis, caeterisque ad ejus tuitionem necessariis inaestimabiliter communivit; mansiones militum seu quorumlibet aliorum infra septa munitionis superioris contentas, multo pretio comparavit, et in proprietatem nepotis sui redegit. Tam in hoc quam in praedicti constructione palatii circumspecta usus industria, ut accessus volentium domini adire praesentiam, ad ejus palatium extra septa principalis praesidii minus haberetur suspectus, et omni extraneo habitatore excluso, dominus castri nullum omnino suspectis temporibus, nisi de cujus fidelitate plenissime confideret, infra septa superiora recipere cogeretur. Propter quod etiam baptismalem municipii ecclesiam posuit extra septa, solam domini capellam in superioribus 138.0313C| esse permittens, magnifica quidem opera et multa admiratione digna et commendatione, nisi ibi hominum suae commissorum custodiae substantias in ligna convertisset et lapides, et bona pro magna parte consumpsisset episcopalia, quae melius fuerant aut ecclesiae utilitatibus aut pauperum necessitatibus applicanda. Castrum illud quousque nepos suus in annos adolesceret pubertatis, et ejus esset mancipatus tutelae, in multa rexit magnificentia et virtute, et interceptionibus circumstantium in manu potenti resistens, et incursantium, praedasque de terra suae tutelae plerumque agentium argumenta refellebat non imparibus argumentis, ita quod omnibus, qui erant in circuitu, formidabilis appareret; sed ducis Burgundiae, et caeterorum principum et potentum 138.0313D| contra ipsum sive castrum concepta frequenter molimina tanta prudentia confringebat, ut semper honorabilem calculum reportaret. Acquisivit autem eidem nepoti suo villam de Vallanto, juxta Giacum villam episcopalem, quam multa pecunia comparavit. Sed de his hactenus; nunc ad alia transeamus, et quantum in ampliandis ecclesiae suae redditibus proficeret, aut conditionibus in melius provehendis profecerit, prout occurrit memoriae, disseramus: pauca hujus de multis tenemus, et aliqua omittimus ad lectoris fastidium declinandum.
De procurationibus regis. Qualiter remissae sunt.
Juris erat regalis ut, quando dominum regem, vel aliquem de suis itineris occasio seu motus propriae 138.0314A| voluntatis ad aliquod episcopale domicilium divertere faciebat, recipiebatur honorifice, et procurabatur honeste. Hoc grave et onerosum debitum episcopus divina procurante clementia, et occasionis congruae opportunitatem operante, in perpetuum taliter abolevit. Nam cum Giemum castrum nobilissimum Hervei de Donziaco, comitis Nivernensis, quod erat de feodo Autissiodorensis ecclesiae, in proprietatem regiam devenisset, juxta pactorum formam, quam dominus rex Philippus consenserat et fecerat, ut ipse filiam Petri comitis Nivernensis, cui filiae competebat jure haereditario comitatus, haberet uxorem, translato in regem taliter castri dominio, episcopus apud regiam magnificentiam multa interpellavit instantia, quoniam feodum ecclesiae sine ejus praejudicio non 138.0314B| poterat retinere. Tandem in recompensationem feodi obtinuit, confecto inde instrumento regali, quod rex procurationes ejusmodi remisit episcopis in perpetuum; et ne episcopus Antissiodorensis in aliquo domiciliorum suorum ipsum vel aliquem ex ejus nomine recipere hospitio aut ministrari necessario teneatur, concessit, salvo nihilominus cereo centum librarum cerae, quod in festo B. Stephani de Inventione ejus, videlicet in Augusto, a castri praedicti domino ecclesiae Autissiodorensi solvi ex antiqua consuetudine consuevit. Quem usque hodie dominus rex a praepositis suis de Giemo fecit persolvi, poena apposita quod, quoties praepositi cereum illum suo termino non reddebant, pro singulis diebus quibus in solutione cessabant solidos 5 138.0314C| paris. ipsi regi irremissibiliter componebant. Utilis sane compensatio et ecclesiae profutura, cum multum ex eo oneris episcopis sit remissum, et de feodo Giemi nihil nisi honor eis accresceret sine fructu.
Qualiter acquisivit decimas et domum episcopalem de Colengiis. Petrus de Corcione Colengias, super Icaunam fluvium cum omnibus quae monachi de Charitate habebant, ibidem multo emerat pretio. Episcopus suam ei voluit refundere pecuniam, et obtulit in emptione bonorum ecclesiasticorum dioecesis suae, se esse asserens potiorem, et obtinuisset procul dubio, nisi favor regius, quem Petrus sibi conciliaverat, episcopo restitisset. Tamen multo conatu 138.0314D| tandem episcopus decimas et oblationes, et, quidquid ad spiritualia pertinebat, ab eo per compositionem extorsit et domum insuper, quae nunc in eo municipio episcopalis existit.
Qualiter acquisivit decimam Varziaci, et sub quo tenore.
Apud Varziacum parum aut nihil de vini decima solvebatur; hanc ex incolarum condicto taliter acquisivit; remisit eis manum mortuam, talliam Martii, ex qua dabantur per annum in Martio de singulis domibus capitaneis quinque solidi: remisit etiam furcam, et rastrum, et consuetudines ejusmodi, quae eis erant multi oneris, et episcopis modicum utilitatis praestabant. Ipsi vero sub hoc tenore decimas 138.0315A| episcopis praestare tenentur pro hujusmodi remissione, unam videlicet de decem sarcinis, quam serviens episcopi unus aut plures, qui ad hoc fuerint deputati, duxerint eligendam: magna profecto Ecclesiae utilitas. Remissio enim propter hoc facta vix ad summam centum librarum annuatim poterat pervenire, et aestimatio decimarum quingentarum vel sexcentarum et eo amplius Pruvianensis monetae summam frequenter excedat. Multa in episcopatu gessit utiliter et prudenter, quae vel audita memoriae non occurrunt, vel prius ad nostram notitiam non venerunt.
Quam virtuose resistebat persecutoribus Ecclesiae.
Persecutoribus in magna resistebat virtute; horum ecclesiasticae severitatis censura; horum rebellionem 138.0315B| viribus compescendo, et plurima quae sive ob hoc, sive ob alias causas pertulit in episcopatu adversa, mente intrepida et constanti, sicut erat vir animo magnificus et insuperabili longanimitate, percurrit, de quibus pauca quae nobis nota sunt memorabilibus duximus inserenda membranis.
De forma interdictorum statuta tempore comitis Petri, et causa quare sic statuta.
Agebat in Antissiodorensi Nivernensi et Tornodorensi comitatu comes Petrus, videlicet de Curtiniaco, domini regis Philippi fratuelis, cujus favore procurante, ipse Petrus Agnetem filiam Guidonis, quondam comitis Nivernensis, cui successione haereditaria comitatus competebant praedicti, duxit uxorem, dato propter hoc domino regi nobili patrimonii 138.0315C| sui castro, qui Monsargi nuncupatur, ut ad illius conjugium perveniret; vir quidem regii sanguinis et immensae potentiae, sed incircumspectus animo, et iracundiae formidandae, et qui molestiis aut injuriis irrogandis nulla ratione animi sui impetum temperaret. Unde et sub ejus dominatione non solum episcopus, verum etiam ecclesiae sibi subjectae virique ecclesiastici multas et graves molestias frequentius sustinebant, tum ab eo tum ab aliis, qui, vel de eo familiare nocendi sumebant exemplum, vel quibus eo non resistente in ecclesiam Dei facultas erat liberior debacchari; et ab initio dominationis suae tantum sub eo laboravit ecclesia, quod Antissiodorensis civitas fere per quindecim annos propter excessus interdicto conclusa, clausis ecclesiis, 138.0315D| divinorum officiorum silentia pateretur, nisi quod raris temporum intervallis dilucidis, comite per satisfactionem ad Ecclesiae gremium revertente, quandoque ecclesia sua organa resumebat. Statim tamen intra brevis temporis spatium comes replicatis injuriis ejus serenitatem permanere diutius non sinebat, quin sui pateretur silentii recidivum. Super hoc tandem inito inter episcopum et capitulum Antissiodorensis Ecclesiae salubriori consilio, quoniam per hujusmodi interdicta frequentia in immensum vitia succrescebant, et pullulare haereses timebantur, cum contra salutem suam efficerentur mentes hominum duriores, provida inter eos deliberatione convenit, ut sic deinceps, vivente comite, animadversionem 138.0316A| hujusmodi temperarent quatenus personae comitis pro suorum excessuum exigentia excommunicationis mucrone percussa in civitate Antissiodorensi servaretur taliter interdictum, ut videlicet in adventu ejus, una in majori ecclesia de campanis majoribus pulsaretur: et sic adventu ejus cognito, quandiu praesens esset clauderentur ecclesiae, et divina officia sub interdicti silentio agerentur; ipsius vero discessu ejusdem pulsatione campanae, velut edicto praeconio publice designato, quasi discedentibus nebulis, ecclesiis solemnitatum suarum grata serenitas redderetur, exclusis tamen hominibus comitis ab ecclesiarum ingressu, qui soli suberant interdicto: sanum profecto et salubre statutum. Nam comes non sine confusione permaxima 138.0316B| ingredi poterat vel egredi propriam civitatem, nec propter clamorem populi moram ibi facere longiorem, et ecclesia suo non cogebatur silentio aedificationi deesse et profectui animarum.
- Quod in adversis viriliter se habebat.
Tempestatis hujus pene intolerabiles et formidandas procellas episcopus multa magnanimitate sustinuit intrepidus, totum se pro tuendo Ecclesiae jure impendens, pro qua opponebat se murum insuperabilem venientibus ex adverso, et non solum comitis, verum et aliorum infestationibus viriliter resistendo, non deficiebat, donec illis humiliatis sub potenti manu Dei (I Petr. V, 7) ad honorem ejus et sponsae suae Ecclesiae finem attingeret commendandum, super quo pauca de multis duximus perstringenda.
Qualiter Petrus comes Antissiodorensis extraxit puerum de terra, quem tumulari fecerat in camera episcopi. 138.0316C| Comes, licet ei familiare esset et frequens per excommunicationem ab unitate Ecclesiae separari, quodam tempore excommunicatus fuerat ab episcopo Antissiodorensi, civitas interdicto conclusa propter graves ejus excessus. Qui vehementis indignationis igne succensus, non solum episcopum, cujus fidelis, ut pote ejus vassallus esse debuerat, sed et canonicos et clericos voce praeconis a civitate ejecit, corpus parvi mortui, quod propter interdictum civitatis ecclesiasticam non poterat habere sepulturam, importuno matris pueri excitus clamore 138.0316D| et lacrymis, in ipsa episcopi camera ante lectum domini sui episcopi fecit humari in contumeliam ejus et Dei contemptum. Hoc tam piaculare flagitium episcopus rigore districtionis ecclesiasticae mera constantia persecutus, tandem ipsum compulit ad satisfactionem hujusmodi exhibendam. Quod die Palmarum in processione solemni praesentibus beato Willelmo avunculo comitis, qui cum ad humiliandum se roborabat, Bituricensi, et Petro Senonensi archiepiscopis, et multis aliis, quos vel episcopi sollicitudo vocaverat, vel facti novitas allexerat ad videndum, effosso sepulcro propriis manibus corpus extraxit defuncti, foetens admodum et putridum, magnumque narium offendiculum, utpote 138.0317A| quod jam per menses aliquot ibi jacuerat tumulatione, et ab ipsa camera usque ad coemeterium Montis Autrici nudis pedibus, solis indutus lineis, velut plebeius quilibet ad tumulandum ibidem propriis humeris deportavit, sese humilians salubriter coram Deo, qui colla regum et cervices inclinat.
- Quis fuerit exitus hujus comitis.
Non abs re arbitramur existere ut quis hujus comitis exitus fuerit, posteris designemus, ut tanto securius iram Domini contra se provocare metuant, quanto ex alterius addiscent exemplo quam verendum sit incidere in manus Dei viventis (Hebr. X, 31), qui retribuit abundanter facientibus superbiam (Psal. XXX, 24), humilibus dans gratiam, et superbis resistens (I Petr. V, 5). Siquidem comes iste, mortua 138.0317B| Agnete uxore sua, cum sibi matrimonialiter Yolandam, sororem Henrici Constantinopolitani imperatoris, secundis nuptiis copulasset, eodem Henrico sublato de medio, jure propinquitatis, uxoris obtentu ad imperium asciscitur, instigante uxore illuc iter aggreditur, ab Honorio, Romano pontifice, imperator Constantinopoleos confirmatur et inungitur pariter cum uxore. Dehinc cum magno Latinorum exercitu Dyrrachium usque pervenit, civitatem obsidet, uxore ejus per partes Romaniae tutiores (utpote Latinorum ditioni dudum subactas) Constantinopolim felici itinere procedente. Imperator in obsidione non proficit, solvitur obsidio, per terras hostiles communiori videlicet via imperator incautius iter legit versus 138.0317C| Constantinopolim, imperium recepturus, de suis viribus superbe praesumens. Sed Dominus excelsus, qui humilia respicit, et alta a longe cognoscit (Psal. CXXXVII, 6), ipsum omnemque exercitum ejus in manus inimici conclusit et tradidit in captivitatem virtutem eorum. Audiat humana superbia et attendat: Ecce hic vir tantae nobilitatis et potentiae, qui toties contra Deum et Ecclesiam calcaneum erexerat, nunc captivus est inglorius carcerali custodiae mancipatus Domino miserante, si vel sero de peccatis compungatur ad manum Domini flagellantem, vel poenam ipsius in praesenti si non conteritur, inchoante. Sed nunc ad textum propositi, et qualiter ultionem de persecutoribus Ecclesiae expetierit ad laudem Dei et honorem Ecclesiae prosequamur.
- De Petro de Corcione qualiter ultus fuerit in eum.
138.0317D| Petrus de Corcione, de quo superius fecimus mentionem, in omnibus agendis comitatus secundus erat a comite; ejusque nutu et consilio comes Petrus, de quo praemisimus, per omnia regebatur. Is ad oppressionem ecclesiarum comitem valde qui animo incompositus erat, ut praediximus, incitabat ipse, prout poterat; earum tranquillitati nihilominus inimicus et quieti, ad hujus bestiae edomandam saevitiam episcopus omnibus accingebatur, prout temporum postulabat necessitas, argumentis. Qui cum favore comitis prosequente quandiu suae culmen potestatis emicuit, Ecclesiam Dei et ipsum episcopum prosequi non cessaret. Episcopus sicut erat saeculari quadam admodum industria praeditus, 138.0318A| tempora vindictae opportuna exspectans, ejus insolentiam taliter edomuit ad extremum, ipsum, licet forte in hoc ab evangelicae religionis mansuetudine exorbitasse visus fuerit episcopus, utile tamen Ecclesiae et magnatibus formidabile proponens exemplum: nam cum substracto ei favore comitis tempora nubila gloriae suae ac potestatis serenum fuscassent, nactus temporis opportunitatem episcopus suis desideriis congruentem, ipsum captum in quadriga assumpsit, et compedibus alligatum, capite super nudo, quod dudum contracta calvities deformabat, per vicos et plateas civitatis Antissiodorensis satis ignominiose tractatum, fecit publice circumferri, ridiculosum populo praebens de ipso spectaculum: ut ubi summae potestatis functus honore 138.0318B| fuerat, ibi ridiculosius suae dilectionis ludibria pateretur, discerentque universi in fascibus constituti non perverse agere, nec extolli successibus, sed humiliari sub eo qui deposuit potentes de sede et humiles exaltavit (Luc. I, 52).
- Qualiter Euraudum convicit de haeresi.
Huic successit in officio et potestate Euraudus de Castronovo, miles non inferioris malitiae, nec minoris ingenii, vel remissioris desiderii ad nocendum, Ecclesiae saevissimus persecutor, utpote cui haeretica pravitate infecto propositum erat ecclesiasticorum dogmatum professoribus, prout audebat et poterat, adversari. De cujus enormibus illud, quod sequitur, transmittere duximus ad notitiam posterorum. Quidam, 138.0318C| qui ejus offensum incurrerat, a persequentibus fugabatur ad mortem. Is, ut instantis mortis evaderet periculum, in ecclesiam B. Mariae infra muros ob immunitatem loci fugiens, se recepit. Huc nulla Deo exhibita reverentia, ecclesiae immunitate effracta, in ipsa ecclesia gladio fecit persecutore occidi, et cruore innoxio Dei sanctuarium atrociter profanavit. Sed Dominus justus judex, sicut in sequentibus exponetur, dignam ei retribuit vicissitudinem meritorum. Sane tandem is, offenso sibi comite Petro, discedens ab eo ad comitem Nivernensem, Herveum videlicet se contulit; cui comitatus cesserat Nivernensis obtentu Mathildis filiae comitis Petri, quam, sicut supradictum est, favore regio favente, duxerat in uxorem, cui competebat jure 138.0318D| haereditario comitatus. In cujus Hervei gratiam idem Euraudus in tantum receptus est, ut eumdem locum, quem apud comitem Petrum obtinuerat, etiam apud comitem Nivernensem obtineret. Sub cujus potestate, sicut in Autissiodorensi prius quoque comitatu Ecclesia multis oppressionibus laboravit; increbrescente contra eum tandem haereseos, qua notabatur, infamia, idem episcopus sicut erat catholicorum dogmatum zelator praecipuus, et perversitatis haereticae fervidus exstirpator, in Parisiensi concilio ab Octaviano Romanae Ecclesiae presbytero cardinali, qui tunc legationis officio fungebatur in Francia, Parisiis convocato, multis archiepiscopis, episcopis et caeteris ecclesiasticarum dignitatum vel administrationum inferiorum personis praesentibus, ipsum de 138.0319A| haeresi publice accusavit; accusatum testimoniis irrefragabilibus convicit; convictus approbante concilio sententiam damnationis excepit; damnatus ignis concrematione profanam animam exhalavit, digna recipiens stipendia meritorum, et generi suo foedam suae perversitatis notam imprimens et opprobrium sempiternum. Discite, omnes qui operamini iniquitatem, qui potentum ambitis latera ad nocendum, discite quod extenta sit manus Domini super omnes peccatores terrae. Ecce hic magnus et potens, ipsis etiam potentibus formidandus, ad ignominiosae mortis tractus supplicium, dignam suae iniquitatis temporaliter reportat mercedem. Utinam vel in mortis articulo sic contritus exemplo latronis qui cum Domino crucifixus, sera licet, fructuosa tamen 138.0319B| confessione poenituit, quod vicem scelerum suorum non reportet in poenis!
- De Caputiatis. Qualiter eos exterminavit.
In diebus illis circa promotionis suae exordia, orta est in Galliis horrenda nimis et periculosa praesumptio, et quae plebeios trahere coeperat universos in superiorum rebellionem et exterminium potestatum, quae tanquam a bono habens originem, angelo Satanae sese in lucis angelum transformante exitialia suggereret, simulatam boni speciem praetendebat. Nam sub obtentu mutuae charitatis praestitis juramentis confoederabantur ad invicem, quod sibi in necessitatibus suis mutuum ferrent consilium et auxilium contra omnes. Cujus confoederationis consortes telarum caputia cum signaculis plumbeis, quae beatae 138.0319C| Mariae de Podio dicebantur, assumpserant in characterem et in signum, quae eos a caeteris distinguebant, diabolicum profecto et perniciosum inventum; nam de hoc sequebatur quod nullus timor, nulla reverentia superioribus potestatibus haberetur, sed in eam libertatem sese omnes asserere conabantur, quam ab initio conditae creaturae a primis parentibus se contraxisse dicebant, ignorantes peccati fuisse meritum servitutem. Hinc etiam sequebatur, quod minoris majorisve nulla esset distinctio, sed potius confusio, quae rerum summam quae nunc superiorum moderamine ac ministerio, auctore Domino, regitur, brevi tempore traheret in ruinam. Consequenter etiam omnis sive politica, sive catholica, in pacis humanae et salutis animarum dispendium 138.0319D| daretur in exterminium disciplina; et, quae sola carnalia astruunt, haereses pullularent, vigore ecclesiastico succumbente. Postea ista, licet plerosque Galliae fines, tractum tamen Antissiodorensem et Bituricum finesque Burgundiae latius coeperat pervagari, et jam in tantam proruperat insaniam ut collatis viribus prompti essent assertores gladio libertatem sibi degenerem vindicare. Contra hanc formidabilem pestilentiam, quae non blandis exhortationibus sed immensis erat conatibus compescenda, episcopus tanto animosius se accinxit, quanto uberius in sua dioecesi et in villis ejus propriis maxime palmites suos extendebat; veniensque, prout negotii deposcebat necessitas, in multitudine armatorum 138.0320A| apud Giacum villam suam, quam iere totam illa ocupaverat impetigo, quotquot ibi caputiatos reperit, omnes cepit, et poena multans eos pecuniaria, insuper eis praecidit caputia, et, ut tantae praesumptionis vindicta palam esset discerentque servi non insolescere contra dominos, praecepit ut per annum integrum absque caputiis nudis omnino capitibus, et aeri expositis aestus et frigora, variasque experirentur aeris passiones. Videres miserandos homines aestivo tempore per rura capitibus expositis absque omni velamine solis ardoribus aestuare; brumali vero, nimio algore rigere. Annumque integrum sub ista exegissent censura, nisi Senonensis archiepiscopus, Guido avunculus episcopi, illac forte praeteriens humanitatis commotus visceribus super illos, et episcopum 138.0320B| tantae arguens inclementiae, eam remissione temporis, quod ad annum complendum supererat, decurtasset. Sic igitur in brevi et villis suis et finibus tantae praesumptionis exterminavit vesaniam, cujus exemplo per alias quoque villas, dioeceses et provincias brevi tempore hujusmodi temeritas, favente Domino, fuit radicitus exstirpata.
- Qualiter, sede vacante, Lingonensem Ecclesiam rexit et regalia custodivit.
Tantae industriae suae et prudentiae, qua praeeminebat, maxime saecularis circumquaque divulgabatur opinio, et, vacante quoque ecclesia Lingonensi et propter eligendi scissuram diutius laborante, quae ob regalium custodiam, quae fines imperii et regni disterminant in aliqua sui parte, non in simplicitate 138.0320C| remissa, sed in magna virtute regenda est ad custodienda et administranda episcopalia, specialiter vocaretur. Quae videlicet toto vocationis tempore rexit magnifice et potenter.
Qualiter, sede vacante, in Senonensem archiepiscopum postulatus est, sed frustra. Defuncto bonae memoriae Michaele archiepiscopo Senonensi, concordi omnium consensu et votis ob praeclara suae probitatis insignia ad regimen Ecclesiae Senonensis asciscitur, et apud sedem apostolicam, ut de Antissiodorensi transferretur, ad eam ab omnibus postulabatur. Sed Innocentius tertius, qui tunc agebat in papatu, vir quidem voluntatis propriae debito forte plus plerumque motum sequens, translationem ipsius pro suo arbitrio impedivit, ut magistrum 138.0320D| et quasi nutritorem suum in scholis, dum esset in Francia, magistrum videlicet Petrum de Corbolio, in illa proficeret Ecclesia, vel potius intruderet, etiam renitente capitulo. Quod et fecit, et postulationem factam de episcopo, non tam jure quam voluntate propria, si fas est dicere, non admisit; sicque divina est factum providentia, quod Ecclesia Antissiodorensis, cum qua connubii spiritualis foedus contraxerat, nequaquam tanti Patris divortio vidua remaneret.
- De ornamentis quae contulit ecclesiae.
Ecclesiae suae Antissiodorensi pannos duos sericos pretiosos et quantitatis immensae, qui de Miradola nuncupantur, contulit ad ornatum; credimusque 138.0321A| quod imaginem Crucifixi cooperuisset argento, et quod deesset ultra aestimationem crucis aureae duarum marcarum, et ultra triginta marcas ad hoc deputatas, quas quandoque ob suas necessitates acceperat, restitutionem in futurum earum cum superabundantia repromittens, supplevisset de suo; sed et hoc et restitutionem promissam mors praeveniens impedivit. Unde et hujus onus debiti ad suos successores transmisit.
- Qualiter formam et situm ecclesiae in melius immutavit.
Qualiter fenestras in fronte veteris operis ecclesiae ac vitreas dilataverit, ut ecclesia, quae more veterum usque tunc fuerat subobscura, in lucem claresceret ampliorem: qualiter altaria duo, quae in lateribus 138.0321B| ecclesiae altrinsecus ab anteriori parte, ubi modo portae collaterales existunt, posita amplitudinem ecclesiae non modicum coarctabant, removerit, portasque extraxerit, quae nunc usque perdurant: qualiter ecclesiam, quae valde demissior existebat, terra injecta repleverit, et pavimentari fecerit ad decorem, tectoque ac lateribus nobilitaverit in immensum, multaque alia hujusmodi, seu majora quae in episcopatu gessit utiliter aut prudenter, explanare supersedemus ad praesens, ne dum ea, vel minus plane audierimus, vel audita, labente memoria, non sicut sunt retinuerimus, a veritatis tramite declinemus, dubia asserentes pro veris.
De his quae contulit capitulo ad panem quotidianum ecclesiae et de aliis. 138.0321C| Capitulo ad panem quotidianum Oisiaci benigna liberalitate concessit et centum solidos in ecclesia S. Prisci, qui singulis annis in ejus anniversario dividuntur.
- De eo quod Romam profectus est, et de morte ejus.
Tandem devotae peregrinationis gratia, et ut aliqua forte negotia, quae conceperat, promoveret, Romam adiit, ubi ab Innocentio papa III supradicto honorifice est receptus. Sed valida statim correptus aegritudine infra decem dies post ejus ingressum, ibi, apud sanctum Clementem videlicet, humanae debitum conditionis exsolvit, et in ecclesia Lateranensi B. Joannis, quae Constantiniana dicitur, domino praesente papa et cardinalibus, honorificam meruit 138.0321D| sepulturam inter papales pyramides humiliori licet mausoleo, honesto tamen et marmoreo collocatus, anno Domini 1206 sexto, in festo beati Nicolai; vacavitque episcopatus duobus mensibus, et paulo plus, scilicet usque ad sextam feriam post Purificationem beatae Mariae. Rexit autem Ecclesiam suam annos fere 24, regnante in Francia illustri rege Philippo III, Rom. pontific. Urbano, Lucio, Clemente, Coelestino, Innocentio III. Dimisitque episcopatum ab omni debitorum onere liberum penitus et immunem, exceptis duabus marcis auri de cruce, et triginta argenti, de quibus superius fecimus mentionem, deputatis ad cooperiendam imaginem Crucifixi.
- De signis mortis suae.
Operi praesenti adjicere dignum duximus signa et 138.0322A| indicia mortis suae, quae Domino sic volente, non solum Romae, ubi decumbebat infirmus, verum etiam apud nos sunt pluribus propalata. Triduo priusquam defungeretur circa noctis initium, quando lecti videlicet ad dormiendum parati fessa labore diurno membra vocabant ad requiem, auditus est fragor permaximus ac si prope ecclesiam B. Clementis, ubi in hospitio morabatur, aliquod de antiquis aedificiis funditus corruisset. Exciti sunt fragore episcopus et sui, et in crastino per servientes suos, necnon et per semetipsos perscrutari coepere, ubinam fuisset tanti fragoris ruina, quae sic e vicino visa fuerat corruisse; sed nec longe nec prope in tota urbe audire vel comperire potuerunt fuisse ruinam vel fragorem auditum. Ex eo tempore coepit episcopus de suo 138.0322B| exitu suspicari ipsa nocte, vel de prope qua in urbe Romana migravit a corpore, apud regium amnem, videlicet domum episcopalem cominus aulae inferioris, murusque qui pratellum, quod adjacet, disterminabat ab Icauna, apud Varziacum muri municipii, quos fecerat, ac si vellent commori domino morienti, pro parte aliqua corruerunt. Eisdem diebus Stephanus de S. Salvatore Antissiodorensis, canonicus et sacrista, et ipsius episcopi commensalis apud Antissiodorum extrema aegritudine decumbebat. Cui episcopus non in somniis, sed vigilante potius, et de die, ipso die mortis suae, sicut postea compertum est, in visione velut manifestus apparuit, inter alia dicens ei: Veni, sequere, quia ego jam praecessi. Stupefactus visione horrenda vocat suos, 138.0322C| qui statim a camera ubi jacebant infirmi discesserant. Sciscitatur si vidissent episcopum ab itinere Romano reversum. Admirantes unde talia diceret, dixerunt episcopum nondum potuisse reverti. Quibus ille: Certe modo hinc decessit, et vehementer admiror quod eum non vidistis. Omnemque iis pandit ex ordine visionem. Et infra triduum post mortem episcopi vita decedit, episcoporum vocantem ad transitum, quo praecesserat subsecutus. Eustachius canonicus similiter, et commensalis ipsius episcopi, qui et postmodum sacrista factus est, dum in stratu suo sub eisdem diebus quiesceret, vidit in somnis unum de sociis episcopi, quem secum Romam duxerat, venientem ad se vultu subobducto et tristi. Cui percontanti, cur eum erecta facie non respiceret et serena, brevi 138.0322D| respondit versiculo: Est prope mors, pestis prompta, remota salus. Quam visionem revolvens in animo, licet nihil adhuc de morte episcopi cogitaret, ac eamdem uni de sociis episcopi, qui Autissiodorensi episcopo abeunte remanserant, communicans, morte episcopi ac die mortis per nuntios declarata, compertum habuit, non tam simplex omnium, quam mortis ejus praesagium exstitisse. Quippe cum ipso de obitu episcopi fuisset hujusmodi revelatio facta sibi. O virum magnificum, cujus exitum insensata senserunt, et positis in remotis regionibus plura revelationum praesagia prophetabant! Oremus igitur, charissimi, pro ipso ad Dominum, ut cum sanctis et electis ejus perpetuae gloriae mereatur percipere portionem.
CAP. LIX.-- De Guillelmo. 138.0323A|
Guillelmus, de territorio Antissiodorensi, castro Scilligniaco, patre Buchardo, fratre Deimberti domino ejusdem castri, viro quidem austeritatis immensae, sed fidelitatis praecipuae, matre Aanor filia nobilis viri Andreae domini de monte Barri, claram ab utroque duxit originem: ex parte patris insuperabilis constantiae; ex parte matris vitae sanctioris existens. Fuit enim de genere illius sanctissimi Bernardi Claraevallensis abbatis, qui primus illud fundavit monasterium; ibidem abbas effectus et, ob vitae meritum multis et in vita ejus, et post mortem miraculis declaratum, approbante Romana Ecclesia in sanctorum catalogo, velut gemma clarissima est receptus in universa Dei Ecclesia, ubi hujus habetur memoria 138.0323B| annua celebritate insignis.
De sanctimonia matris suae. Hujus sanctimoniam praefata Willelmi genitrix Aanor imitata, et quasi haereditate bonitatis sese cohaeredem moribus exhiberet, licet tam viri sui quam progenitorum suorum stemmate praefulgeret, deposito tamen totius fastus supercilio, velut ancilla Christi servilem se ostendebat personam. De facultatibus ejus in persona propria velut Christi pauper pauperibus ministrabat, in orationibus assidua, in ecclesia frequens, in divinis officiis pervigil, in immensa morum bonitate praeclara.
- De miraculo quod contigit in morte matris suae.
Tandem humilitatem ancillae suae Dominus respiciens, tale de ejus sanctitate in vitae suae exitu praestitit 138.0323C| argumentum. Nam cum apud villam suam de Esnone diem clausisset extremum, ad monasterium Cisterciensis ordinis, quod Pontiniacum nuncupatur, ut apponeretur ad virum suum, qui ibi antea sepultus fuerat, se deportari praecepit; quod monasterium duabus leucis vel amplius distare dignoscitur a villa praedicta. Quo dum efferretur, tanta fuit die illo et tam jugis imbrium abundantia, vento nihilominus vehementi perflante, ut qui ad prosecutionem funeris convenerant, nec imbrem cappis pluvialibus submovere possent, eatenus ut interius non maderent, et pannus sericus superpositus funeri, nunc linteaminibus undique imbribus defluens, licet vinculis stupeis aut cannabeis esset feretro fortiter colligatus vix venti rabiem sustineret, quin per inane 138.0323D| a feretro auferretur. Quatuor cerei, ut in hujusmodi funeribus moris est, ferebantur in funere; qui, licet de ecclesia de Esnone domui funeris contermina fuissent ardentes extracti, per viam tamen tum propter imbrium abundantiam, tum propter venti vehementiam nulli videbatur dubium ipsos ardere non posse. Ventum est ad monasterium, ubi corpus fuerat sepulturae tradendum; intrata est ecclesia; reperti sunt, omnibus stupentibus et admirantibus et in Dei laudes proruentibus, ardentes cerei omnes, ac si nullo venti perflata turbine, eos tranquillissima fuisset serenitas prosecuta. Paululum digressi breviter ista perstrinximus, ut quanta sit in sanctis suis Domini nostri virtus et pietas, praesenti patesceret 138.0324A| miraculo, ad honorem Dei et instructionem nostram, quibus praedictam virtutum feminam Dominus proposuit in humilitatis et bonitatis exemplum. Nunc ad propositum revertamur.
- De indole ejus.
Guillelmus igitur talibus ortus natalibus, ab ineunte aetate coepit bonae indolis puer esse, et cujusdam simplicitatis ingenitae et maturitatis innatae, adeo ut non caeteri coaetanei sui, ad pueriles naenias et levitates in illa familiares aetate animum inclinaret. Erat jam tunc in ejus vultu, incessu, et gestu ex ejus maturitate praematura aspicere futurae speciem gravitatis, et de secutura bonitate ipsa ejus pueritia prophetabat.
- Qualiter clericus factus est.
138.0324B| Pater quia natus fuerat ei posterior, ut plerumque in paternis reperitur affectibus, ipsum tenerrime diligebat, et ut disciplinis militaribus aetatem adhuc teneram institueret, equitem secum ducebat, propositum habens quatenus ipsum studiis militaribus applicaret. Sed divinae dispensationis providentia, quae sibi eum futurum antistitem providerat, patris propositum in melius immutavit. Nam frater ejus Guido, archiepiscopus Senonensis, multa precum ab eo obtinuit instantia, ut sibi traderetur clericali militiae mancipandus.
- Qua aetate factus est clericus, et qualiter in clericatu profecerit.
Cum igitur annum jam undecimum attigisset, ad prima resedit elementa scientiae litteralis. In qua 138.0324C| continuato studio, processu temporis sic profecit ut scalam disciplinae ejusdem acri conscendens ingenio, transcursis puerilibus rudimentis de gradu proveheretur in gradum; primo competenter liberalibus artibus institutus; dehinc in legalis juris canonici scientia sic provectus, ut jurisconsultus non immerito haberetur. Demum relictis saecularibus scientiis, sic in divina pagina desudavit ut postmodum divini fluenta eloquii aliis uberius de pleno pectore propinaret, licet in scholis cathedram nunquam ascenderit magistralem.
- Quales eruditores habuit, et de informatione morum ejus.
Porro huic avunculus archiepiscopus de quo superius mentionem fecimus, eruditores scientia, vita, et 138.0324D| moribus approbatos semper providit. Qui non minus circa ejus innocentiam conservandam moresque formandos, quam circa provectum scientiae vigilabant; unde factum est ut velut cera calefacta ad ignem pro voluntate artificis quamcunque recipit imaginem, sic aetas ejus tenera vita doctrina et exemplo bonorum exculta formam reciperet sanctitatis, adeo ut credatur carne virgo et integer permansisse.
- Quales dignitates assecutus fuerit, et quam strenuus in eis se habuit.
Sic igitur sapientia proficiens et aetate ibat de virtute in virtutem, cujus profectum comitata est a primaevo tanta tamque multiplex ecclesiasticarum assecutio dignitatum, ut cum Salomone posset dicere: 138.0325A| Super salutem et omnem pulchritudinem dilexi sapientiam et proposui pro duce habere eam: venerunt mihi omnia bona pariter cum illa; nam in ecclesia Senonensi cathedrali thesaurariam et archidiaconatum Pruviniensem, in Autissiodorensi vero adeptus est decanatum ad quem absens et in remotis agens regionibus studendi causa a canonicis ecclesiae concorditer est electus, et usque ad reditum suum de scholis per annum et amplius exspectatus, in quarum dignitatum administratione strenuus valde fuit et efficax; nam ut spiritualia fideliter dispensaret, temporalia conservans, congregare dispersa, et jura, si qua oppressione cujuslibet subventionis nubilo latuerant, prout poterat, magno labore et studio, pace vel judicio faceret prodire in lucem.
- Qualiter jura decanatus Antissiodorensis adversus episcopum prosecutus est.
138.0325B| Circa decanatus jura tuenda eo amplius vigilavit, quo jurisdictioni suae imminente episcopo major resistendi necessitas incumbebat. Cui sic restitit cum effectu, ut causas civitatis, excepta parochia sancti Lupi quae non est de jurisdictione decani, non audiret alius praeter ipsum, vel officialem suum, nisi per appellationem ad majorem audientiam fuissent delatae.
- De inobedientia sacerdotum, defendente eos episcopo Hugone contra eum quando erat decanus, et de emenda.
Sacerdotes quidam, qui parochias regebant civitatis, 138.0325C| quamdam interdicti sententiam in civitate Antissiodorensi prolatam, quam decanus ipse praeceperat observari, episcopo jubente contrarium, non servarunt, ac propter hoc a decano suspensi ipsos absolvente episcopo, sua propter decani sententiam taliter ab episcopo relaxatam non praetermiserunt officia exercere, episcopi auctoritate suffulti: tandem eorum inobedientiam episcopo defendente, tanta est Senonensis sedis metropolitanae examini per appellationem victrice constantia prosecutus, quod dictante justitia, succumbenti in jure episcopo, decano de inobedientia satisfacere sunt compulsi, qui in virga visitans iniquitates eorum et in verberibus peccata eorum ipsos in capitulo Antissiodorensi virgarum fecit publicam solemniter excipere disciplinam; 138.0325D| inter quos unus magnae gravitatis et nominis, magister videlicet Robertus prior beatae Mariae extra muros, licet opinione magnus existeret apud omnes et propter hoc magis dum verecundaretur succumbere, contumacior fuerat et rebellis, apud sanctum Marianum retrusus in claustrum, et ab administratione prioratus sui remotus ad tempus ad nutum ipsius decani in pane et aqua per aliquot dies exegit poenitentiam, multatus poena per abbatem suum quae rebellibus et inobedientibus consuevit infligi: quosdam etiam canonicos beatae Mariae infra muros, quos absque praesentatione decani episcopus ordinaverat, facta sibi ab ordinatis pro illo excessu emenda, poena a se dictata multavit.
- Qualiter coegit Hugonem episcopum restituere Ecclesiae arbores, quas eo invito in nemoribus Ecclesiae acceperat.
138.0326A| Episcopus, contradicente ipso et quibusdam sibi adhaerentibus canonicis, aliis episcopo faventibus, arbores quasdam in nemoribus Ecclesiae de Buscha caedi fecerat et in domum episcopalem de regio amne per violentiam exportari: non cessavit idem decanus injuriam prosequi donec per sedis metropolitanae sententiam episcopum arbores capitulo restituere compulit, et ante fores ecclesiae propriis episcopi vehiculis reportare.
- Qualiter comitem Petrum compulerit venire in capitulum ad emendandas injurias Ecclesiae, dum esset decanus.
138.0326B| Rempublicam capituli strenue ac fideliter gubernabat adversus quorumlibet injurias, murum insuperabilem se opponere, nec suis parcens laboribus, nec suorum in tanta virtute Ecclesiae amplectens negotia, quod comitem ipsum propter irrogatas Ecclesiae injurias excommunicatione et civitatem ejus supposuit interdicto, et sic tandem compulit venire in capitulum et injurias capitulo emendare.
- Sub quanta districtione prohibitum sit ne venderentur, aut terrae Ecclesiae sine consensu capituli.
Inoleverat per quorumdam ex majoribus avaritiam gravis quaedam et nimis dispendiosa praesumptio, qui propriis commodis per fas et nefas ardentius inhiantes, in villis in quibus percipiebant praebendas praedia alienabant Ecclesiae, et absque capituli conniventia 138.0326C| accepto pretio sub censuali onere emptoribus distrahebant, nemora Ecclesiae pari nihilominus praesumptione vendentes vel pro sua voluntate donantes. Huic tam pestilenti morbo tali duxit remedio subvenire: nam convocato capitulo, ipse et omnes presbyteri pariter candelis accensis, excommunicaverunt omnes qui sine consensu capituli alienationes, distractiones, sive donationes hujusmodi in futurum facere attentarent, et id pro lege mandatum est in perpetuum observari.
- Qualiter officium beatae Mariae constituit celebrari in profestis diebus in Ecclesia.
Is adhuc agens in decanatu beatae Mariae officia horis canonicis in profestis dicenda diebus adjecit, et ad horas canonicas antiphonas super psalmos: 138.0326D| nam antea super illas, exceptis matutinis et vesperis, non nisi simplex alleluia, sicut moris est in paschali hebdomada, pro antiphona dicebatur, multaque alia ad honestatem divinorum consensu capituli vel adjecit, vel exterminavit penitus, vel mutavit.
- De Manasse fratre ejus, et unitate amborum.
Huic superstes erat frater unicus de multis in primaevo flore aetatis suae defunctis, Manasses nomine, archidiaconus Senonensis et Autissiodorensis postmodum in episcopum Aurelianensem assumptus, qui ob praeclara urbanitatis suae et liberalitatis insignia, longe lateque suae claritatis radios diffuderat. Hunc quoniam natu major erat, tanto reverebatur affectu idem Guillelmus, de quo praesens sermo est, 138.0327A| ut totus de ejus voluntate penderet. Erat in eis videre alterum par amoris; nam sicut uno ventre prodierant, sic uno spiritu regebantur. Una erat et Antissiodori et Senonis habitatio; mensa una, vasa ad cibum eadem in quibus pariter comedebant; lectus unus, parilitas in domesticis, parilitas in vestibus, parilitas in amore; nec alter sine altero quidquam habebat proprium, sed erant illis omnia communia; nec erat dicere de eorum familia, quis de fratribus potius militaret: divulgabatur ubique peculiaris illa quae ipsis inerat fraternae copula charitatis, adeo ut raro propriis designarentur vocabulis, sed quadam specificata appellatione fratres Senonenses antonomastice vocarentur.
- Quanto fervore se mutuo diligebant.
138.0327B| Fervor qui eis inerat charitatis ipsos ab invicem abesse diutius vix sinebat. Imo plerumque vidimus, quod quando archidiaconatuum suorum visitatio vel alia necessitas cogebat eos corporaliter separari, ipsa affectio longioris absentiae moras non sustinens propositum rescindebat, et quandoque experimento compertum, non sine admiratione quidem quod ipsa absentiae tempora eisdem erant meditationibus et studiis occupata. Nam quodam in tempore cum idem Guillelmus causa sibi imminuendi sanguinem in domo Senonensi remansisset, frater ejus archidiaconatum suum Senonensem in decanatu sancti Florentini visitandi gratia perlustrabat, solandi causa itineris fortuito propositum fuit thema ad versificandum his qui cum archidiacono equitabant. 138.0327C| Jucunda quippe occupatio singulis certantibus quis de illa materia versus componeret meliores. Quae cum apud archidiaconum agerentur et suos, ignorante fratre suo, qui Senonis remanserat, sub eisdem diebus et momentis apud ipsum et suos eadem materia studiis non disparibus Senonis versabatur. Quo comperto mirati sunt universi, et in aliquorum cogitationibus fraternae auspicia consonantiae resultabant.
- Qualiter consentire noluerunt, ut eorum alter eligeretur in archiepiscopum Senonens. sede vacante.
Omnis ab eis procul erat ambitio: nam cum post decessum bonae memoriae Michaelis archiepis. Senonensis vacaret Ecclesia, et die electionis de substituendo pastore in capitulo tractaretur, quaedam de 138.0327D| personis Ecclesiae quarum studia eis adversantia videbantur multorum canonicorum favore subnixa, qui in ipsorum voluntate unanimes adhaerebant, in eorum alterum quem voluissent ut praeficeretur Senonensi Ecclesiae consentire cum suis voluerunt sequacibus. Sed ipsi judicantes indignum se praeferri venerabili Hugoni Antissiodorensi episcopo, ad cujus promotionem ad illam Ecclesiam tam episcopi quam qui eis unanimes adhaerebant ipsorum anhelabant favore, de sua noluerunt electione acceptare sermonem, procurantes potius quod omnes in postulationem ejusdem episcopi consenserunt laborantes in unum quam Innocentius tertius, qui Romanae Ecclesiae praesidebat, postulationi de ipso noluit 138.0328A| assentiri, volens magistrum suum in scholis dum esset in Francia, videlicet magistrum Petrum de Corbolio cathedrae praeficere Senonensi, quod et fecit canonicis licet renitentibus invitis.
- Qualiter Guillelmus noluit consentire in electionem Nivernensis Ecclesiae de se factam.
Iterum Galtero Nivernensi episcopo migrante a saeculo, facta est canonicis illius Ecclesiae electio consona de Willelmo, cujus cum per solemnes nuntios a Nivernensi Ecclesia destinatos requireretur consensus, habita deliberatione cum fratre suo Manasse inter eos convenit ut in statu humiliori protinus vitam agerent indivisam, quam alteruter separativum ipsorum gradus culmen conscenderet altioris. Sicque factum est ut praelationem renueret Ecclesiae 138.0328B| Nivernensis, quae eum ad sui regimen evocabat, quod utique factus postmodum Antissiodorensis episcopus cum maxima poenitudine et cordis amaritudine rememorare solebat, pungente eum conscientia quod Antissiodorensem velut ditiorem Nivernensi tanquam pauperi Ecclesiae praetulisset.
- Qualiter electus fuit in episcopum Antissiodorensem, et quomodo nolebat fratri suo praeferri in electione.
Tandem praefato magnificae memoriae Antissiodorensi episcopo Hugone rebus humanis exempto, die ad eligendum statuta cum omnium clerici scilicet et populi in alterum duorum fratrum Manassis videlicet et Guillelmi vota concurrerent, major natu, Manasses scilicet, qui et affabilior, et urbanior et ideo favorabilior 138.0328C| habebatur, ut Ecclesiae regimen suscipiat concorditer exoratur. Onus ille subire recusat, regiminis et periculum metuens et indignum se reputans fratri decano Ecclesiae in praelatione praeferri, quem licet natu postremum et dignitatis praerogativa et vitae merito astruebat potiorem. Sic igitur factum est ut ab electoribus a capitulo per compromissionem datis eligeretur decanus, qui totus effluens in lacrymas honorem non dissimili recusat affectu, indignum ducens, fratri natu majori et vitae non disparis anteponi: sicque oritur mirabilis concertatio inter fratres, et quorum erat cor unum et anima una in hoc facta est cordium divisio, et animarum scissura quod neuter volebat praeferri. Omnes madentes oculis stupendum intuebantur spectaculum et insperatum certamen: 138.0328D| ad ultimum Senonensis archiepiscopus Petrus, qui ibi aderat praesens, in capitulum evocatus certaminis dedit medium, et tum causa Ecclesiae tum quodam peculiari studio ductus, ut videlicet thesauraria Senonensis et archidiaconatus Pruviacensis, quae in Ecclesia Senonensi idem obtinebat Guillelmus, in suae collationis arbitrium devenirent, ipsum ut Ecclesiae suae, quae eum vocabat, regimen susciperet persuasionibus urgentibus, mediante fratris instantia, compulit ac addixit.
- Qualiter obtinuit a rege privilegium de regalibus Antissiodorensis Ecclesiae.
Electione igitur celebrata de ipso sexta feria post Purificationem beatae Mariae, anno Domini 1206 et 138.0329A| per confirmationem archiepiscopi approbata, et per consecrationem ipsius ad ultimum consummata, ipso consecrationis die ad dominum regem properat, qui per solemnes Ecclesiae suae nuntios a tempore electionis factae requisitus, quae decedenti Hugone occupaverat regalia, ei restituere detrectabat, imo et servientes ipsius ab eo regalium custodiae deputati circa episcopalia valde perperam se habebant. Nam tanto vocationis tempore, et usque tunc facta fuerat per ipsos episcopalium dissipatio miseranda, hominum emunctio violenta, silvarum a longis intactarum temporibus damnosa valde distractio, dabanturque hostili more omnia in direptionem et praedam, ita quod brevi in tempore fuissent in exterminium nisi divina dispensatio de pastore maturius 138.0329B| providisset Ecclesiae. Susceptus igitur benigne satis serenitate regali, ab ea recipit sine difficultate regalia, et de interceptionibus a tempore vacationis factis apud regiam magnificentiam interpellat, ac tandem quorumdam de primoribus regalis palatii interventu controversia amicabili compositione sopitur, dataque non modica pecuniae quantitate ab episcopo super concessione regali facta Ecclesiae de regalibus sede vacante privilegium obtinetur, cujus tenorem praesenti duximus inferre lectioni.
- Tenor privilegii de regalibus.
« In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi praesentes pariter et futuri quod nos intuitu 138.0329C| divinae pietatis, et ob remedium animae nostrae et parentum nostrorum, damus et concedimus in perpetuum Ecclesiae Autissiodorensi quidquid juris habebamus in regalibus sede vacante. Itaque decanus et capitulum ejusdem Ecclesiae custodient regalia sede vacante, et omnes proventus qui exinde procedent et praebendas, si quas interim vacare contigerit, ad opus episcopi salvo servitio nostro, equitationis nostrae, exercitus et submonitionis, sicut episcopi Autissiodorenses nobis fecerunt. Quod ut perpetuum robur obtineat, sigilli nostri auctoritate et regii nominis charactere inferius adnotato praesentem paginam confirmamus. Actum Parisiis anno Domini 1206, regni vero nostri anno vicesimo sexto, astantibus quorum nomina supposita sunt et signa. 138.0329D| Dapifero nullo. Signum Guidonis buticularii. Signum Matthaei camerarii. Signum Droconis constabularii. Datum vacante cancellaria per manum Guarini. »
- Qualiter se in episcopatu habuit, et qualiter fuerit timoratus.
Sic igitur pontificali locatus in cathedra anno Domini 1206 in administratione suscepta strenuus fuit valde et providus, utpote qui nihil agebat ex praecipiti, nec quidquam quod suis sollicitudinibus ingereret faciendum prodire sinebat in actum, nisi prius multa fuisset deliberationis fornace decoctum. Id enim ab ineunti sua aetate contraxerat deliberare diutius de agendis, in tantum, ut hoc ei plerique ascriberent tarditati: nam quandoque licet raro per 138.0330A| nimiae deliberationis inducias aliqua morae longioris sentiebant dispendium, quae commodius fuerant alicujus festinationis compendio maturanda. Erat itaque concilio circumspectus, eloquio mansuetus, hospitalitate praecipuus, pauperum sedulus dispensator, modestus in prosperis, longanimis in adversis et patientiae singularis, juris sui infatigabilis prosecutor juxta regulam Apostoli: Domui suae bene praepositus, ita ut domesticis suis sobrie et juste et pie vivendi forma existeret et exemplum; timoratus adeo ut sicut hi plenius noverant, qui in foro poenitentiali de sua conscientia judicabant, ita levia plangeret ac si gravia commisisset; pastoralem omnibus exhibebat affectum, in tantum ut cum per suam equitaret dioecesim ad viros et mulieres undecunque pro necessitatibus 138.0330B| suis non solum spiritualibus, verum et temporalibus confluentes ad ipsum, gradum sisteret, gratam praestans eis copiam colloquendi cum ipso, ita quod quandoque suis molestus existeret propter moram quam faciebat cum talibus longiorem.
- Cujus affectionis in cives.
Mirae affectionis in cives pro quorum protectione graves frequenter Hervei comitis Nivernensis sustinuit simultates, dum eidem resisteret, ne vivente comite Petro patre uxoris suae, Matildis videlicet, civitatis dominium usurparet: quod tanto amplius ambierat, quanto si fungeretur comes praedictus, qui Constantinopolim ad recipiendum imperium quod vocabatur, profectus fuerat nomine uxoris suae praedictae in proprietatem suam ipsa debebat Antissiodor. 138.0330C| civitas devenire, sed voti sui compos esse non potuit idem comes donec ipse episcopus urgente Romanae sedis auctoritate ad episcopatum fuit Parisiensem translatus.
- Jurisdictioni detraxit.
In judiciis prout ei revelabat Dominus semper via regia incedebat, nec ullo modo extra scienter declinabat ad dexteram vel sinistram; facile tamen erat ei persuadere rationibus, si quae obumbrare viderentur, quod propriae favor utilitatis dictabat, unde et decanatum multum oppressit. Nam cum publica haberet assertio causas civitatis Antissiodorensis ordinarie et primo loco ad jurisdictionem pertinere decani in tantum, quod si aliqui de jurisdictione 138.0330D| ipsius in curia, vel in praesentia episcopi in jus vocarentur quandoque nisi per appellationem, qui non fuissent in curia decani, conventi, plerumque revocabantur a decano cognoscendi sibi jus vindicante, plerumque exceptione fori exposita non cogebantur ulterius coram episcopo vel ejus officiali ulterius experiri, et ipse dum esset decanus, uteretur hoc jure, factusque episcopus uti permiserit successores suos decanos aliquandiu, tandem in his et aliis ad jurisdictionem pertinentibus quam sibi vindicabat decanus, decanatum coepit episcopus impugnare et non solum per se, sed et per officialem suum immediate et absque appellatione de causis cognoscere civitatis, licet archipresbyteri, qui antiquitus locum 138.0331A| officialium obtinebant, nec adhuc cognoscere valeant de causis eorum qui sunt de jurisdictione decani et prae omnibus qui ante ipsum episcopis, decanatus jurisdictionem non modicum enervavit. Hoc in ipso praecipuum reperimus de imperfecto fragilitatis humanae, quod jurisdictionem suam et dominandi jus, prout poterat, extendere conabatur et multum praeesse volebat non tam in mansuetudine quam in virga.
- De mutua affectione ejus et fratris sui Manassae.
Frater ejus Manasses videlicet Senonen. et Antissiodorensis archidiaconus ei comes individuus adhaerebat nutuque suo et moderamine omnia agebantur, nec quidquam fiebat grande aut parvum quod de consilio ejus non maneret; sicque eum sibi episcopus 138.0331B| praefecerat ut solo nomine major esset, seseque ambo ejus consilio existimabant felices, si sic eis individuam retinere consuetudinem licuisset: sed divina dispensationis providentia quae sibi complacuerat in utroque, sicut juniorem Antissiodor. Ecclesiae praefecerat, sic et majorem, Manassem scilicet, infra brevis temporis spatium ad Autissiodorensis cathedrae fastigium sublimavit, ac ne Aurelianense territorium de antiqua praerogativa ulterius se jactaret quod duos olim fratres uno ventre et eisdem lumbis editos, alterum Austrenum, videlicet Aurelianensis Ecclesiae, alterum Aunarium, scilicet Antissiod. pontifices de suo gremio tulisset. Autissiodorense quoque territorium dominus ejusdem privilegii pari latice libavit, ut vice versa duos itidem fratres daret etsi merito 138.0331C| impares: quorum alter Manasses Aurelianensi, alter vero Guillelmus Ecclesiae Autissiodor. praeesset, uterque de Autissiodorensi territorio oriundus.
- Qualiter frater ejus Manasses electus fuit in Aurelianensem episcopum.
Is igitur Manasses, cum in generali synodo Senonensi per solemnes Aurelianensis Ecclesiae nuntios in episcopum peteretur, facta de ipso electione concordi, et ipse renueret consentire, archiepiscopo Petro qui praesidebat in synodo ipsum urgente eodem studio et intuitu quem circa fratrem suum Autissiod. episcopum habuisse meminimus, coactus et abductus in praefata Ecclesia onus regiminis pontificalis accepit, revocato proposito, quod jam diu conceperat, ut videlicet resignato archidiaconatu Antissiod. Ecclesiae 138.0331D| ipse contentus esset his quae in Senon. Ecclesia obtinebat, vitamque ibi quasi privatam ageret in quiete, nisi si quando eum fratris sui Autissiod. episcopi inde abstraheret necessitas aut voluntas.
- De his quae gessit Manasses in episcopatu Aurelianensi, et qualiter se ibi habuit.
Libet hic fraterni gratia consortii et praerogativae illius dilectionis quae inter eos ad finem vitae usque duravit obtentu, de gestis hujus Manassis pauca de multis perstringere breviter et summatim, ut qui de uno fratrum legerit de reliquo penitus non ignoret. Is ergo juvenili aetate ac levitate decursa, in qua dum nimis exstitit humani causa favoris profluus suae substantiae profligator sibi fecerat nomen grande, 138.0332A| tandem ex fratris consortio et exemplo, qui semper modestus fuerat et maturus, omni levitate deposita etiam ante episcopatum, sic veterem hominem cum actibus suis longe proscripserat ut, sicut erat ferventissimi animi, fratrem ipsum praecedere videretur in novitate spiritus et virtutum exercitio ardentius ambulando; in episcopatu vero tanta in eo lampas virtutum effulsit, ut in timore Domini permanens juxta Apostoli verbum ad Timotheum scribentis, exerceret se ad pietatem praecipue, sibi parcissimus, imo et severus potius, suis largus, pauperum totis visceribus, totis viribus sedulus dispensator, tanta aviditate et desiderio circa subditos ut pastoris curam utiliter gereret aestuabat ut eo moriente didicerint ac defleverint quid affectionis, quid consilii, quid 138.0332B| amiserint consolationis in ipso.
- Qualiter contra regem et ministros ejus jura Aurelianens. Ecclesiae defendebat.
Multa constantia in episcopatu adversa magna longanimitate evicit: nam contra regem regalesque ministros pro jure Ecclesiae suae frequenter et violenter decertavit, jura episcopalia usurpata ab eis a longo tempore multo labore, quoad potuit revocans, tum quoad nemora sanctae Crucis in quibus praeter alia carbonarios tam constanter quam viriliter vindicavit, tum quoad alia conditionem Ecclesiae multo reddidit meliorem.
- De gemmis annulorum praedecessoris sui quas revocavit a rege.
Multa constantia contra eumdem regem obtinuit 138.0332C| sibi gemmas de annulis praedecessoris sui Hugonis sibi ab ipso rege aurum sibi retinente restitui, ob conservationem privilegiorum Ecclesiae; qui utique rex quidquid in bonis ejusdem Hugonis episcopi ipso decedente auri et argenti invenerat, sibi jure regio vindicabat.
- Qualiter vassallos Aurelianensis Ecclesiae de servitute exercituum regalium pro parte liberaverit.
Vassallos Ecclesiae Aurelianensis quos rex in expeditionibus suis propriis eorum sumptibus quasi jam pro consuetudine diu obtenta militare cogebat, non veritus propter illos cum domino rege de eorum injuria disceptare, in hanc libertatem eduxit, ut episcopus in ejusmodi expeditionibus suis habeat stipendiis quotquot voluerit de eisdem, unde et eorum 138.0332D| jugum allevatum est in immensum et episcoporum conditio longe melior quam prius existeret est effecta: nam vocato ad expeditionem a domino rege episcopo, non defuerunt ei vassalli sui qui se ei militaturos ne compellantur a rege certatim et magna ambitione offerant, qui magnis prius stipendiis et non sine facultate solebat conducere alienos.
Qualiter recuperavit privilegium Ecclesiae super procuratoribus regiis in terra episcopali. Idem post multos labores longamque aerumnam exsilii quod occasione exercituum regalium in quibus ipse et frater ejus Guillelmus nullum nisi praesentem regem sequi voluerant, ambo sustinuerunt constanter ruinam Ecclesiae, in hoc humeros viriliter supponentes: 138.0333A| privilegium in grave Ecclesiae suae praejudicium per praedecessoris sui Hugonis et Aurelianens. capituli renuntiationem amissum sub annua praestatione sexaginta librarum pro procurationibus regis in terra episcopali sub quodam pacis obtentu iterum obtinuit reformari.
- Quanto periculo decimas lanarum in archidiaconatu Sigaloniae acquisierit presbyteris parochialibus.
In archidiaconatu Sigaloniae adversus conspirationem indigenarum contra se factam constanter et insuperabiliter desudavit; qui scilicet indigenae contra eum exciti propter lanarum decimas ad quas suis solvendas presbyteris praeter morem terrae illius eos ecclesiastica censura compellebat, in manu armata quasi vir unus convenerant, et ipsum episcopum in 138.0333B| castro quodam in quo se reciperat propter illos obsederant nocte una, nihil praeter ejus sanguinem sitientes, quorum rebellione feliciter superata, tandem cum grata sibi satisfactione de injuria plene de decimis obtinuit pro presbyteris quod volebat.
- De demolitione forteritiae de Ecri, et insidiis Joannis de Aurelianis, et qualiter Pithueris ab eo captum recuperavit per regem.
Joannes de Aurelianis miles apud Egri villam suam Estrepaeio videlicet villae episcopali conterminam forteritiam erigebat, contra quem episcopus tanto fortius se accinxit, quanto facta sibi ab episcopo novi operis nuntiatione ille insolentius quod proposuerat ad perfectum perducere contra prohibitionem episcopi conabatur; tandem propugnacula et quidquid 138.0333C| faciebat ad forteritiam invitum compulit demoliri post multas suas et suorum perpessas injurias, et quandoque insidias quas quadam die dum iter Pithueris faceret sibi positas ab eodem non ex proposito, sed miraculose evasit, procurante Domino, ut ad cujusdam infirmantis visitationem diverteret extra viam, qui si tunc, ut credebatur, in ejusdem Joannis insidias incidisset, nequaquam procul dubio mortis periculum evasisset. Pithueris quoque nobile castrum Aurelianensis ecclesiae, quod sub eadem tempestate vi armata ipse Joannes intraverat proditiose et ceperat multo labore et instantia apud regem, qui id dissimulare videbatur, ab initio aegre ferens quod quoties habebat aliquid adversus eum, episcopus non verebatur ei in facie resistere confidenter, tandem 138.0333D| recuperavit, Joanne non sine confusione ejecto.
- Qualiter ipsum Joannes et suos publicam agere poenitentiam compulerit.
Ad ultimum ejusdem et suorum infantum edomuit superbiam, quos taliter publicam subire poenitentiam cum pecuniaria emendatione coegit, hoc addito, quod ipsi sedem apostolicam pro absolutione sua nihilominus adierunt; quo non immerito caeteri terreri potuerunt ne similia contra eum attentarent. In episcopatu illo tot agones, tot aerumnas, tot periculosa discrimina constanter evicit, tanta propter Deum tabe corpus affecit quod illud quod de bono Germano dictum est ei possit utrumque non inconvenienter aptari, videlicet ipsum inter tot cruces longum 138.0334A| traxisse martyrium, unum in summa dicere est de ipso, quod per duodecim annos vel amplius, quibus sedit in episcopatu praedicto, plus caeteris moderni temporis laboravit et plus profecit.
De palatio quod aedificavit apud Magdunum. Apud Magdunum castrum episcopale ubi episcopus proprium non habebat quod competens esset, domicilium magnae nobilitatis exstruxit, palatium cum turribus et propugnaculis, praesidium videlicet municipii inexpugnabile et nobile episcopi, cum ad castrum illud delegaverit mansionem.
- De pontibus Jargolii et Magduni.
Ibidem et apud Jargolium super Ligerim lapideos pontes fecit, et quoniam pretiosa est in conspectu Domini mors sanctorum ejus, de beato ejus exitu 138.0334B| paulisper tangamus. Cum jam haud dubie properaret et irrevocabiliter ad exitum admonitus a sociis ut pro fratre suo Guillelmo mitteret, Sinite, inquit, sinite, nihil mihi libet amplius intueri quam solum Dominum meum Jesum Christum; sicque non convocato fratre ab ipso vitam finivit: qui tamen licet intempestive excitus a sociis ad exsequias festinus advenit, et licet astantes ubertim in lacrymas solverentur, et pauperes praecipue flentes et altis suspiriis et questibus proclamantes sese vitae suae subsidia amisisse, tunicas et vestes quas eis fecerat ostendentes, ille solus vultu immoto siccis oculis, nulla conturbati animi signa gerens exterius, intuebatur tanquam jam glorificati hominis vultum fratris.
- Qui casualiter Aurelianum venerant pridie quam defungeretur non ad ipsum visitandum, sed suis specialibus negotiis evocati.
138.0334C| Aderant Senonensis et Turonensis archiepiscopi et episcopus Coenomanensis cum eodem, et civitatis quae illuc confluxerat religiosorum, canonicorum, aliorum clericorum et laicorum permaxima multitudo qui, tanquam eis revelatum esset divinitus quod jam ad regionem supernorum civium evolasset, pedes, manus, et quidquid de ipso tangere poterant devotis osculis prolambebant; felicem se putabat qui de ipso aliquid tetigisset. Sic tandem archiepiscoporum et episcoporum manibus tumulatus beato in Domino fine quievit: ad cujus tumulum multa languidorum et male habentium confluxit frequentia et nonnullorum confluit usque adhuc ejus meritis praestolantes 138.0334D| a Domino languorum suorum recipere sanitatem, sed haec tantisper de ipso dicta sufficiant, nunc ad Guillelmum, cujus coepimus texere historiam, revertamur.
- De ordinatione lectoriae et succentoriae in Ecclesia Antiss. et scholastriae.
Guillelmus igitur succepti regiminis curam gerens strenue ad Ecclesiarum statum in melius promovendum efficaciter anhelabat: in majori scilicet cathedrali ecclesia praeter alia quae ibi provide fecit vel liberaliter contulit, lectoriam et succentoriam, per quas totum in legendo cantandove servitium dispensatur, nec non et scholastriam, quae antea ita tenues erant in proventibus et exiles, quod non 138.0335A| inveniebatur qui onus reciperet sine fructu, jure conferendi sibi suisque successoribus episcopis retento de assensu capituli, gratis redditibus ampliavit, scholastriae circiter decem librarum, lectoriae et succentoriae praeter antiqua stipendia fructus unius praebendae cum minutis portionibus quae his omnibus consentiente capitulo deputavit assignans.
- De matriculariis.
Sacrista providere tenetur et exhibere clericum unum matricularium et alios qui campanas pulsare et ea quae ad officium suum pertinent valeant exercere. Episcopus propter illos instituit tres matricularios, unum videlicet clericum, quem attitulavit altaris sanctae Crucis in eadem ecclesia, ut ibi serviret in officio sacerdotis, medietatem beneficii 138.0335B| ejusdem altaris illi matriculariae perpetuo jure annectens, cum centum solidis in denariis Pentecostalibus de Varziaco percipiendis annuatim; et duos laicos quibus singulis decem libras in redditibus assignavit, ad quorum praedicta stipendia Ecclesia de Vermentone duodecim, Ecclesia de Berriaco octo libras solvere annuatim tenentur.
- De divisione festorum sancti Alexandri et sancti Bricii et festis apostolorum.
Sanctorum Alexandri et Bricii festa quae permistim sub quadam confusione fieri consueverant, separatim statuit celebrari, et apostolorum festa prout minoris erant observantiae solemnius solito cum majorum campanarum pulsatione fieri ordinavit. Sacristae pro luminaribus et aliis quae amplius a 138.0335C| festo simplici hujusmodi ritus solemnitatem exposcit, redditus competentes et sibi gratos assignans, nec non et processionem in vigilia B. Stephani hiemali post vesperas de Nativitate solemnem singulis in cappis sericis deferentibus accensorum luminaria cereorum.
- Qualiter ornavit ecclesiam de cruce et calice aureo.
Ad ornatum ecclesiae pannum unum sericum valde bonum et magnum, et duo minora, pretiosa tamen, contulit ad ornatum altaris, antiphonarium quoque optimum in duobus voluminibus fieri fecit: Capitulo itidem alterum par ei in omnibus faciente, novem insuper marcas auri ad crucem et calicem aureum facienda, et annulos suos aureos pretiosos admodum et tredecim libras Parisienses; sed haec 138.0335D| moriens in sumptibus contulit faciendis.
- De emendatione palatii episcopalis.
Tecto palatii pontificalis die festo Parasceves pro parte aliqua in suae promotionis exordio, corruente, palatium ipsum multum nobiliori quam ante tecti structura decoravit, et ad intromittendam lucem in palatium fenestras pinnaculi magna intercapedine dilatavit, arcens flatus importunos ventorum vitrearum perlucidarum objectu; in praefata vero ruina quid miraculi contigerit dignum duximus ad notitiam transmittere posterorum, ut per omnia beneficia divina laudetur Deus.
- De lapsu palatii, et miraculo quod ibi contigit.
Die igitur festo Parasceves erat ipse solus in 138.0336A| camera sua superiori, psalmodiae et orationi intentus. Inferius in palatio majori illi camerae contiguo, vir quidam de Druia castro cum uxore sua ad confitenda peccata et excipiendam ab episcopo poenitentiam exspectabant. Imminente jam hora tertia transitum illuc faciens archidiaconus adibat episcopum, eosque sibi assurgentes invenit, et cognito cujus rei gratia exspectabant insinuavit episcopo qui statim eos accersiri ad se mandavit; vixque palatium egressi fuerant cum ecce in ea parte in qua steterant pedes eorum, tectum palatii corruit secum trahens lignorum et tegularum ingentia fragmina in ruinam; quae poenitentes praedictos penitus contrivissent nisi virtus subvenisset divina, quae donec discessissent ruinam continuit, quae sic de proximo 138.0336B| pendebat futura. O mira poenitentiae virtus, quae sic divinam continuit justitiam ut jam morituros sola Dei misericordia de instantis mortis praecipitio liberaret! Solvitur episcopus in lacrymas et stuporem, et inspecta mortis imagine ex intimis cordis medullis in Dei laudes prorumpit. Ad ruinae fragorem concurrit turba, et de manifesto miraculi spectaculo universi exsultant Dei magnalia praedicantes.
- De institutione praebendarum apud Apponiacum, Tociacum et Conadam.
Ad cultus ampliationem divini in castris episcopalibus Apponiaco videlicet Tociaco et Conada canonicos instituit et praebendas, praeter alia quae ad hoc contulit, parochiales Ecclesias cum suis proventibus eisdem deputans 138.0336C| et assignans . . . . . Amatoris et canonicis capellae suae de Trinitate . . . . . Ipsi capitulo Antissiodorensi . . . . . ecclesiae beati Amatoris et canonicis sub regulari S. Satyri ibi degentibus disciplina, locum de Boticem versus sanctum Salvatorem et Ecclesias de Alenset, de Petrosio, et capellam de Mota in parochia de Chevannis, canonicis vero quatuor capellae suae Antissiod. scilicet de Trinitate, decimam quamdam apud Tociacum, quam propria eis comparavit pecunia, pia liberalitate concessit: dedit insuper capitulo Antissiod. quidquid eis deerat ad plenam decimarum bladi perceptionem in territorio de Crevenno, et hoc in opus quotidianae partitionis de pane quae fit in Ecclesia his qui interfuerint matutinis aut missae, separata ab Ecclesia de Crevenno, cum 138.0336D| vacaret, portione, quam ibi presbyter ecclesiae percipere consueverat, et canonicis assignata, sub quadam tamen recompensatione ab eis facta Ecclesiae memoratae.
- Qualiter procuravit recompensationem factam capitulo apud Osiacum pro eo quod habeat apud Billiacum.
Sua quoque instantia et virtute factum est, quod cum comes Nivernens. Herveus in monte de Mures prope Billiacum, qui erat de fundo Antissiodor. Ecclesiae, munitionem erigeret, et canonici Antissiod. comitis atrocitatem verentes remissius de jure suo disceptarent cum eo, tandem interventu suo et fratris sui Manassae Aurelianensis episcopi, de quo supra meminimus, 138.0337A| comes quidquid habebat apud Osiacum canonicis pro eo quod habebant apud Billiacum commutavit, exceptis decimis, quas ibi habebant canonici, quae in commutationem non potuerunt venire, sed permanserunt eisdem, non modica utilitas Ecclesiae Antissiodorensis accrevit.
- De abbatia de Cellis, et quid eidem abbatiae contulerit.
Novellae plantationi de Cellis contulit inter caetera domum de foro Antissiodorensi quae fuit Iterii Borni militis, quam utique de propria pecunia comparavit, et unum modium frumenti et duos sigali in grangia et redditibus de Brenchis annuatim, quam a monachis de Charitate multa requisivit pecunia, et in suam proprietatem redegit.
- Qualiter Brenchas et pertinentias ejus contulit hospitali de Appogniaco.
138.0337B| Eamdem insuper villam cum nemoribus et aliis appendiciis suis, et partem nemorum de Courum, quae emit a Guillelmo Grosso milite, hospitali de Appogniaco in perpetuam eleemosynam assignavit, salvo eo quod ibi percipiunt, ut diximus, moniales de Cellis; quae tamen omnia disposuit, ut Andreas Antissiodorensis archidiaconus quem nutrierat a primaevo sub annuo canone teneret, quoad viveret, solvendo annuatim duobus canonicis hospitalis praedicti, qui in ecclesia de Brenchis parochiali jugiter deservirent, quibus etiam praeter canonem illum et minutas decimas, et oblationes, et universos proventus ecclesiae assignavit post decessum archidiaconi 138.0337C| totum in solidum possessuris, et propter hoc beneficia ampliaturis pauperum suscipiendorum in hospitali de Appogniaco supradicto.
- De his quae acquisivit episcopatui Antissiodorensi.
Acquisivit autem episcopatui in civitate Antissiod. ligium homagium de Campo de Moreto et de omnibus quae apud Antissiodorum Milo Filonis miles tenuerat libere in alodium; apud Varziacum ligium homagium similiter omnium quae Guillelmus de Chanlemis miles possidebat, ibidem data sibi propter hoc non modica pecuniae quantitate, in quo tanto utilius Ecclesiae est provisum, quanto ne ea in manum fortiorem conferret comitis videlicet Nivernensis, vel potentis alterius, unde municipio antedicto, vel ipsi episcopo non parva possit oriri turbatio, non 138.0337D| immerito timebatur, quapropter dedit ei centum libras applicandas in feodi accrementum; apud Appogniacum, similiter inter caetera, partem decimae emit centum libras Pruvinienses, quam nobilis vir Guillelmus comes Sacri Caesaris ibi participabat, eum ipso et aliis partem habentibus in eadem; apud Charbuiam, eodem modo inter alia, quae memoriter non tenemus, totam villae jurisdictionem in solidum acquisivit, de qua episcopus juxta quartam partem habere solebat, multa acquisitionis suae in episcopatu aliter exstiterunt quae memoriae non occurrunt.
- De feodo Malliaci, et Betriaci, et turribus Sancti Salvatoris, et Castri novi sibi tradiis.
De Malliaco quoque et Bitriaco castris utique de 138.0338A| feodo Antissiod. Ecclesiae quae Petrus comes Antissiod. in jus et feodum comitissae Campaniae in praejudicium Ecclesiae transcribere conabatur, confitens datis inde litteris suis, quod de his eidem comitissae fecisset homagium, multis laboribus et impensis contra eumdem comitem sub judicibus a sede apostolica delegatis causam Ecclesiae tanta est constantia prosecutus, quod ad ultimum rem eo usque perduxit ut comes ejus Ecclesiae recognoscens, de utroque specialiter episcopo faceret homagium manuale, ac juxta tenorem cartarum episcopalium super hoc confectarum castrum Malliaci ad beneplacitum episcopi traderet mandato ipsius, Hugoni videlicet tunc archidiacono, qui nomine episcopi castrum ipsum recepit: comitem quoque Herveum Nivernensem, 138.0338B| licet non sine difficultate, ad hoc tamen pari ratione prudenter perduxit ut jus Ecclesiae confiteretur, et inde publicum conficeret instrumentum, quod Sancti Salvatoris, Castri novi et Conadae turres episcopo Antissiod. quoties vellet juxta praemissarum cartarum tenorem, quae idipsum determinant, reddere teneretur, ipsique ad libitum suum ad juris episcopalis declarationem quandoque tradi fecit turres Sancti Salvatoris, et Castri novi: claves quoque portarum ipsum incomparabilem juris sui possessionem inducens quod possessori suo facere non volebat. Et qui vidit, perhibuit testimonium, et scimus quoniam verum est testimonium ejus.
- Quae loca religiosa creata sunt sub eo in Antissiod. dioecesi.
138.0338C| Hujus sane temporibus in sua dioecesi creata sunt loca religiosa, et ab ipsis habuerunt cunabulis incrementum, et de Spallo videlicet sub regulari observantia fratrum de Valle Callium, licet eis non sit subjectus in aliquo locus ille, et de Bello Loco quod et de Beaularriz, apud nos usitatiori vocabulo nuncupatur, ubi fratres de ordine Cartusiens. Domino famulantur; quae utique duo loca religiosa comes Nivernensis Herveus eorum fundator contulit et dotavit: tertius quoque locus novella videlicet plantatio abbatiae de Cellis prope Antissiodorum monialibus de ordine sancti Antonii Parisiensis addictus.
- Qualiter veterem Ecclesiae Antissiodorensis fabricam demoliri fecit, ut novam construeret.
Eodem tempore circa novas ecclesiarum structuras 138.0338D| passim fervebat devotio populorum. Videns itaque episcopus ecclesiam suam Antissiod. structurae antiquae minusque compositae squalore ac senio laborare, aliis circumquaque capita sua extollentibus mira specie venustatis, eam disposuit nova structura, et studioso peritorum in arte caementaria artificio decorare, ne caeteris specie studiove penitus impar esset, eamque fecit a posteriori parte funditus demoliri ut disposita antiquitatis veterana in elegantiorem juvenesceret speciem novitatis: in cujus sumptuosis impendiis quanta largitione profluus exstiterit enuntiavit fabrica primi anni, quae ultra speratum promota in immensum extulit caput suum. Quippe circiter septingentas libras de proprio primo 138.0339A| anno praeter oblationes fidelium et praeter jurisdictionis suae proventus quos ad hoc ab initio deputavit, in sumptus ejusdem operis erogavit; caeteris vero annis quandoque per hebdomadam decem libras, quandoque centum solidos ad minus praeter praemissa et praeter questas dioecesis suae, sive dioecesium vicinarum.
- De lapsu et miraculo turrium.
Incidenter se narrandum hic ingerit ad contemplationem pietatis divinae illud posteris transmittendum miraculum quod in veteris operis demolitione noscitur contigisse; nam anno Domini 200 septimo decimo, Dominica ante Adventum, in honore sanctiss. Trinitatis diem agebamus solemnem, erant in ecclesia veteri duae turres altrinsecus altitudinis non modicae 138.0339B| et soliditatis immensae, una meridionalis, altera aquilonalis, infra se totam chori amplitudinem et canonicorum sedilia continentes. Hae sublato sibi ob novam fabricam veteris operis adminiculo per quod solide antea subsistebant, ruinas agere coeperunt suae continuitatis integritate modico prius hiatu soluta, non tamen providebatur quod tam festinam minarentur ruinam. In solemnitate igitur praelibata, solemniter, ut moris est in talibus, non solum minores sed et majores pulsabantur campanae, in quarum profecto concussione non immerito debere ruere timeretur et universos pariter opprimere qui eo die frequentius ad ecclesiam convenerant festivitatis obtentu, si putarentur de proximo ruiturae; turris tamen meridionalis majore solito 138.0339C| pandebatur hiatu, quod intuentes quidam de hoc coeperunt conferre sermonem qui et ad canonicos usque pervenit. Vocatur magister operis imminente jam hora tertia, interrogatur si de lapsu turrium esset praesentialiter metuendum et si posset secure conventus sub illis divina officia celebrare: quo constanter affirmante timendum non esse, quidam de discipulis ejus qui praesens aderat, dixit quod nec per horam securum non esset manere sub illis; quem objurgare coepit magister quasi metum superfluum intentantem canonicis, trabes quasdam ostendens a turre ad turrem protendentes quae totam eorum machinam ne rueret continebant. Qui cum instantius quaereretur de securitate habenda, nihil nisi certum diceret, quasi quaerentium importunitate devictus, dixit: Nihil 138.0339D| omnino certum dicere valeo, ignorans quid parent tempora futura. Ad haec verba quasi quodam mentis praesagio, in hoc fuit consona omnium sententia ut peracta processione quae instabat, erat enim hora tertia in ecclesia B. Mariae, quae de appendiciis ecclesiae majoris exstitit missarum celebrarentur solemnia, quod factum est nihilominus more solito, quasi nihil timeretur omnes pulsabantur campanae, quarum pulsationibus quantum de humana ratione fuerat non nisi fortis machina restitisset, sed dilata est ruina, ut et virtus divina quae continere potuit, et benignitas quae apparere voluit, in earum casu repentino evidentius appareret, omni tunc concussione cessante. Porro, loco divina exsequendi officia 138.0340A| sic translato, translati sunt et libri qui in usu quotidiano existunt omnibusque qui in armario turri meridionali supposito servabantur, ac si statim turres ruinam facere crederentur. Missarum solemniis expletis jam convenerant canonici ad prandium, cum ecce repentino fragore turris meridionalis concussa corruit in oppositam sibi turrim, ejus basibus penitus a parte interiori comminutis prolapsa.
- De duobus adolescentibus. Qualiter miraculose evaserunt.
In quo casu unum exstitit praecipuum dignumque relatu miraculum, quod adolescentes duo, novi operis probitate illecti, prope turrim consistebant labentem, novam fabricam continentes. Quae cum dehisceret in ruinam, dum pericula vitare cupiunt, magis 138.0340B| periculo se supponunt, viam, quae sub ipsa turri labente patebat, instantius relegentes. Sed dispensatio divina ruinam miraculo continuit quousque fugiendo vitae propriae consulerent in statu, et vix in loco stationis tuto quidem, sed adhuc suspecto constiterant, quando turris cecidit supradicta. Exciti fragore populi, fit concursus, stabat adhuc et in solido subsistere videbatur turris aquiloni objecta, cum ecce vix interjectae dimidiae horae spatio ad terram procumbens totam molis suae congeriem ei, quae prius ceciderat, superjecit.
- Qualiter Dominus clementer et miraculose ruinam distulit in horam opportunam.
In quo id divini constat fuisse miraculi, quod cum humanae rationis irrefragabile esset argumentum, 138.0340C| quod si ita de proximo turrium instaret ruina ad concussionem campanarum et strepitum, quibus juxta solemnitatis exigentiam plus solito nocte ac die vexatae fuerant et concussae, potius ruere debuisset. Quod utique sine strage permaxima fieri nequivisset, virtus divina ruinam miraculose distulit ad tempus, horam providens opportunam, in qua, omnibus absentibus, magis sine laesione hominum et periculo fieri potuisset.
- Quid pensandum fuerit in hac miseratione divina.
In quo et illud pensandum fuit quanta miseratione nos Dominus vocabat ad poenitentiam, nolens mortem peccatoris, sed magis ut convertatur et vivat; qui de tanta mortis instantia nos licet indignos misericorditer liberavit suo tamen servitio mancipatos; 138.0340D| qui etiam campanas, de quibus nulli dubium videbatur quin sub tantae molis ruina communi deberent penitus et confringi, eadem miseratione servavit illaesas. In quo nihilominus liquidum fuit quantae pietatis visceribus rationabilia complectatur, qui etiam insensatis rebus, sed divinis addictis usibus, benignitatis suae viscera non negavit.
- De crucifixo et altari confratriae.
Prosequamur adhuc divinae magnalia potestatis. Erant in navi ecclesiae choro contigua altaria duo; dextrum sancti Thomae martyris, quod et de Confratria dicebatur, eo quod pro confratribus ecclesiae missa ibi quotidie celebretur; sinistrum vero sanctae Crucis, quae, etsi turribus a posteriori parte pene 138.0341A| contigua, in partem tamen anteriorem ecclesiae amplius prominebant, erantque super illa pulpita duo, in quorum altero festivis diebus lectiones, in altero Evangelium legebatur. In eo pulpito, quod erat super altare sanctae Crucis, erat crux quantitatis non parvae veterem habens imaginem Crucifixi, mortem Domini exprimentem, quae a posteriori parte pannum habebat sericum sibi prorsus contiguum et adhaerentem, ita ut crucem tangeret undequaque hunc pannum ruina turris, cruce vel imagine penitus illibata, ita minutatim contrivit, quod vix ejus vestigia remanerent, altari nihilominus supposito, et in anteriorem partem ecclesiae prominentiori, ut dictum est, adeo comminuto, ut nullae ejus partes sibi invicem cohaererent, pulpito superiori integro remanente. 138.0341B| Contra altare confratriae, de quo superius diximus, quod erat turri meridionali conterminum, nec minus ei suspecta videbatur ruina, incolume remansit et integrum, pulpito quod erat desuper dissipato pro parte.
- Quid pensandum in hoc miraculo.
Qua in re pensandum fuit Dominum miraculose ad excitandam devotionem fidelium, et suae passionis effigiem et locum ubi pro confratribus specialiter divina quotidie celebrantur mysteria, caeteris dirutis, conservare. Quamvis in altare majus ruina provenerit, frontemque ejus et latera multo aggere repleverit, ei tamen fuit innoxia; excepto quod pannum sericum pretiosum quidem, quod ob diei solemnitatem 138.0341C| in fronte ei fuerat antepositum, dissipavit penitus et disrupit, capsae quae erant altari suppositae, sanctorum pignora continentes, permanserunt prorsus intactae.
- De miraculo libri in quo legebatur ad Primam.
Liber in quo legebatur ad Primam sanctorum Patrum regulam et catalogum sanctorum continens, et quidam alii libri ad missam necessarii, cum arca in qua reponebantur in medio chori, sub eadem ruina fuerunt oppressi. Arca fuit penitus comminuta, libri circiter mensem vel amplius fuerunt sub ruina imbribus expositi, qui, tunc hiemali tempore, uberius profluebant. Tandem remoto aggere, inventa est arca minutatim confracta, et libri asseribus integris in nullo ruinae vel pluviarum sensisse dispendia, 138.0341D| nisi quod parum erant pulveris aspersione fuscati; qui tamen levi excussione discessit. Quis in tanto miraculorum spectaculo non stupuit? quis se de tanta mortis septum voragine considerans non expavit? Quis divinae virtutis magnalia quibus potuit laudibus non extulit? Quis pro tam manifesta Conditoris clementia in gratiarum actiones cum lacrymis non prorupit? Ad removendum aggerem sacerdotum dictae plebis excitata fervebat devotio. De utraque vero turri supererat paries exterior ex ruina; is autem, qui de turri meridionali remanserat, fissuram fecerat et hiatum, qui semper instantem minabatur ruinam. Nihilominus tamen plebs devota, caeterive mercede conducti circa removendum 138.0342A| aggerem desudabant; nec obstabat studiis ruinae periculum imminentis.
- De miraculo ejus qui sustulit tunicam sub ruina.
Die quadam cum ad removendam aggeris congeriem in ea parte in qua fissus paries erat proclivior ad ruinam usque ad horam vespertinam instantius laborassent opusque ferveret, pars illa parietis quae lapsum minabatur coepit repente dissolvi. Quo viso clamor oritur astantium, ut qui de subtus instabant operi, fugae velocius consulerent, quibus fugientibus, unus tunicam dimiserat, ad quam tollendam omnibus ut fugeret clamantibus, est reversus; suspensa est ruina, divina faciente virtute, quousque ille tunicam sustulisset. Quae ingenti lapsa fragore, extrema ejus tangens vestis, sic innoxia 138.0342B| cecidit super aliam ruinae congeriem ut nihil omnino secum traheret in ruinam. O ineffabilis divinae miserationis bonitas, quae sic perituros ad poenitentiam reservabat, et ad devotionem cunctorum animos informabat! Digressi sumus paululum, sed non abs re, quoniam opera Dei, juxta verbum Sapientis, praeclarum est enarrare. Nunc ad stadium recurrentes ad ea, quae restant, stylum revertamus.
- Qualiter translatus est ad Ecclesiam Parisiensem.
Guillelmus igitur, de quo nobis sermo, cum in episcopatu Antissiodorensi, quem strenue rexerat, annum jam ageret quartum decimum, et post multos tam erga Herveum Nivernensem quam erga Petrum 138.0342C| Autissiodorensem comites, necnon et contra dominum regem agones feliciter superatos posuisset omnia in tranquillo, complacuit in eo domino ne ignavo torperet otio per quietem, ipsumque vacanti Parisiensi Ecclesiae, quae suo apud Damietam defungente pastore, Petro videlicet, per eligendi scissuram aliquandiu laboraverat, tandem praefecit renitentem utique et invitum, et apud summum pontificem Honorium supplicantem, quem propter hoc personaliter, ne cogeretur, adierat non sine magno corporis periculo, imminentibus jam aestivis fervoribus circa nativitatem beati Joannis, qui sibi, utpote attenuato et cholerico, et qui a calore facillime pateretur, nimis contrarii existebant. Apud quem tamen non profecit quin compelleretur Parisios 138.0342D| transmigrare, ut ibi praeesset ea sollicitudine ac vigilantia quam ipsum in Antissiodorensi episcopatu habuisse constabat.
- In quo statu dimiserit episcopatum Antissiodorensem in discessu suo.
Porro discessurus Parisios, episcopatum Antissiodorensem in temporalibus ampliatum, abundantem utique, et plenum, absque debitorum onere, factis melioribus ejus conditionibus tum quoad regalia, ut praemisimus, tum quoad alia quamplurima, dereliquit; episcopalia domicilia omnia culcitris, feno, variis utensilibus et supellectili, torcularibus etiam, vasis vinariis non paucis, ubi necesse erat, doliis scilicet et cuppis capacitatis immensae abundanter 138.0343A| referta. Capellas insuper singulas libris, calicibus et vestimentis plene dimisit ornatas.
De his quae reliquit ecclesiae in recessu. Indumenta episcopalia quae ad usum praecipuarum solemnitatum specialiter reservabat, mitram pretiosissimam auro gemmisque non paucis ornatam, quae margaritae, sive perlae usitata locutione vocantur; pelves duas argenteas, et insuper deauratas, circiter octo marcarum in pondere, opere mirifico decoratas, cophinos mirae pulchritudinis et ornatus, aliaque hujusmodi in usus sacros necessaria ecclesiae, unde transferebatur, reliquit; et quod omni thesauro pretiosius est, cum quibusdam aliis sanctorum pignoribus, digitum beati Protomartyris visibilem cum vase argenteo miri decoris, quod a Constantinopoli fuit 138.0343B| allatum, crucemque auream permodicam quam quaedam procul dubio ligni Dominicae crucis particula visibiliter in auro conclusa, super aurum et topazion efficit pretiosam.
- De domibus suis, de porta pendenti, et cruce et calice aureo.
Capitulo domos nobiles, quas habebat portae pendenti contiguas cum pertinentiis suis, et vineam, quam totam de novo replantaverat in territorio sancti Gervasii, eidem annexam domui, eadem liberalitate concessit, ut qui ea tenuerit in anniversario suo canonicis et clericis de choro centum solidos annuatim exsolvere teneatur. Dedit praeterea illas novem marcas auri ad crucem et calicem 138.0343C| faciendum, de quibus fecimus superius mentionem.
- De his quae reliquit successori suo episcopo Antissiodorensi.
Successori suo in omnibus domiciliis episcopalibus fenum in abundantia, domosque utensilibus ac supellectili, quemadmodum praelibavimus, diversa munitas, vinumque illius anni in universo et partem talliarum non modicam dereliquit.
- De his quae contulit ad fabricam ecclesiae Antissiodorensi in recessu suo per totum annum.
Ad fabricam ecclesiae partem assignavit aliquam talliarum in cujus impendia singulis hebdomadis centum solidos dedit ad minus per annum integrum 138.0343D| post discessum. Sed quid latius in talibus immoramur, et tendimus in longum membranas, dum singula conamur vel breviter delibare; in summa dicere possumus: nudam pastore ecclesiam fere nudus reliquit.
- Quod noluit praejudicare capitulo, ut cum ejus consilio fieret electio successoris Antissiodorensis.
Illud quoque non arbitramur praetereunter silendum, quod cum sedem apostolicam personaliter adiisset pro obtinenda licentia ut in Antissiodorensi Ecclesia remaneret, nec ad aliam transferretur, et non profecisset supplicando, respuit profecto quod ei Romana concedere volebat auctoritas, videlicet cum ejus consilio in Antissiodorensi 138.0344A| ecclesia fieret electio successoris, nolens ut capitulum libertate eligendi absoluta in aliquo privaretur.
- Quanti fuerit dispendii ecclesiae et civitati Antissiodorensi ipsum discessisse, et quae mala contigerunt ecclesiae post ejus discessum.
Quantum autem ipso discedente amiserit non solum ecclesia, sed et civitas universa, patuit in discessu; nam et civitatem et ecclesiam invenerunt mala multa, tanquam sui liberatorem Othoniel videlicet amisissent. Comes enim Herveus, vir quidem oppressor hominum, et crudelitate formidabilis, qui in ipso episcopatu Antissiodorense praesidente et ipsi in facie resistente, aspirans frequenter ad hujusmodi non profecerat, ipso adhuc in Romano itinere laborante, cum de ejus translatione certissime 138.0344B| per nuntios cognovisset, vi armata civitatem Antissiodorensem non audentibus resistere civibus occupavit, et in suam ditionem redegit, cum de morte comitis Petri qui in captione a Comneno in partibus Graeciae, ut praediximus, tenebatur, nihil adhuc pro certo constaret. Qui, cum proficisci deberet Constantinopolim, episcopo recommendaverat civitatem, cujus Hervei ingressus tanto omnibus erat suspectior, quanto ille atrocior habebatur.
- Is, post discessum Willelmi praedicti, in unum hominem episcopatus, qui Antissiodoro ad villam episcopalem Giacum, videlicet cum multis aliis qui tempore ejusdem Guillelmi illo demigraverant, transierat ad manendum, suae primordiae tyrannidis exercuit; quem clanculo captum et abductum tandem 138.0344C| restituit. Sed ipsa nocte qua redditus fuit, apud Geiacum permanere non est ausus, sed Antissiodorum sub justitia comitis est reversus. Ad cujus exemplum caeteri, qui apud Giacum sub episcopo transierant, Antissiodorum redierunt, licet cives metu comitis diffugerent de civitate eadem; hominem quemdam capituli clam abductum similiter clam emunxit qui restitutus ab eo nunquam palam de sua emunctione etiam juramento astrictus ausus est confiteri. Multa fecit et alia hujusmodi opportunitatem nactus ecclesiae, quae discedenti Guillelmo Parisios in suae virtutis robore solida non manebat, eodem quoque tempore non solum ab eo, quoniam post modicum migravit a corpore; verum a circumjacentibus 138.0344D| multa passa est ecclesia, substracta sibi velut columna, quae totum continebat aedificium, episcopo supradicto. Nam Regnaudus Rungefer, miles non magnae quidem potentiae, dissimulantibus principibus, qui habebant tueri ecclesiam, successorem ipsius Henricum, magnae quidem benignitatis et simplicitatis virum, atrocius infestavit. Qui proprium ejus clericum custodem utique domorum episcopalium de Varziaco capiens et inhoneste pertractans, diu in captione detentum, homines quoque praedasque terrae episcopalis abducens, castrum ipsum Varziacum videlicet violenter effregit, et damnificavit episcopatum in quingentis libris, et amplius factus audacior ad inermes, nemine defendente.
- Eadem tempestate miles quidam Gregorius, et 138.0345A| cujus pater in genere suo primus de ignobili cingulum acceperat militare, Petrus scilicet de Brullato, decanum cepit Ecclesiae, et ultra Ararim, in Bufresiam videlicet extra regni fines usque ad. . . . . productum diu tenuit carcerali custodiae mancipatum. Quidam etiam malefici de nocte armati claustri, et ecclesiae immunitate effracta, canonicos et clericos qui ad matutinale officium convenerant, per Ecclesiam eductis gladiis fugaverunt, unum ex eis quem vulneraverunt, altero equorum pedibus conculcato, ipsam sanguine profanantes, nec minus equorum fimo foedantes, nec dabatur miseris requies, cum vel a nobilibus viris Drogone de Meloto, Stephano de Basso, domino de Arseio, aliis nihilominus militibus sive armigeris circumquaque quos aut privata 138.0345B| malitia, aut praesumptuosa temeritas, aut avara paupertas excitabat, non solum ad praedas, imo etiam plerumque ad caedes, oppressiones fierent hominum ecclesiae, aut irruptiones villarum, et non erat auxiliator.
- De his quae gessit in episcopatu Parisiensi.
Nunc de his quae gessit Parisiis Guillelmus praedictus, pauca, quae nobis occurrunt de multis, breviter perstringamus. Eadem longanimitate et constantia, qua frater ejus Manasses Aurelianensis episcopus, de quo praediximus, adversus regem regalesque ministros ecclesiae jura prosequens, controversias quae usque tunc metu regio per episcoporum dissimulationem remanserant indecisae, tum 138.0345C| quod jus quoddam quod ecclesia in castelludo regis de parvo ponte scilicet habere debebat, tum super halis apud campellos a domino rege factis, tum super justitia et mensuris de territorio quodam apud sanctum Victorem, quod feodum clausum Brunelli dicitur, ad concordem concordantiam per compositionem redegit. Cujus obtentu, rex Philippus, qui tunc agebat in sceptris, redditus annuales viginti librarum Parisiensis monetae episcopo ejusque successoribus et centum solidos capitulo in perpetuum assignavit, sic igitur procurante jura regni ac sacerdotii distincta per compositionem initam regali et episcopali instrumento, et capituli etiam inde confecto, ut super praeteritis usque ad illum diem non possit iterum controversia suboriri quorumdam scholarium sicariorum, 138.0345D| qui de nocte incedentes armati raptus, adulteria committentes, et furta, et caedes plerumque, vel flagitia, pacemque non solum scholarium et securitatem, sed et civium ipsorum turbant, sic exterminavit de villa, ut quosdam quasi hujusmodi praecipuos sicariorum in carcerem praecipuum retruserit, quosdam exterminaverit, pacemque ac securitatem toti a talibus reddiderit civitati. Cui non solum noctes, sed et dies ipsi valde erant suspecti. Multa gessit in episcopatu praeclara ac perpetua digna memoria, quae vel vobis ignota relinquimus, vel propter legendi fastidium subticemus. Nunc de beato ejus exitu, quoad nostram pervenit notitiam, disseramus.
- De beato ejus exitu.
138.0346A| Is, cum Parisiensi cathedrae tribus annis et fere dimidio bene et laudabiliter praefuisset, et tranquilla omnia fere, excepta causa scholarium, qui jurisdictioni ecclesiae suae et cancellarii in quibusdam se emancipare volebant, quaedam sibimetipsis auctoritate propria statuta condentes, ac sibi jus condendi hujusmodi in praejudicium episcopi et cancellarii, ut credebat episcopus, attribuere laborantes, chronica tandem quartanae fractus valetudine, ex quo frater suus Manasses saepe dictus de hac vita migraverat, demum cum jam convaluisse videretur de quartana febre correptus continua, licet lenta, domui suae disposuit, veluti illa aegritudine consummandus, vocatisque pridie quam 138.0346B| defungeretur majoribus de capitulo suo apud sanctum Clodoaldum villam episcopalem, ubi decumbebat infirmus, virisque religiosis, abbate videlicet sancti Victoris domino Radulpho de Hospitali, sociisque astantibus, mortis suae diem praedixit, et apud Pontiniacum locum Cisterciensis ordinis, ut ad majores suos, qui ibi tanquam loci fundatores dormiunt, se tumulari praecepit, ac sequenti de divinis omnes qui aderant informans et eloquiis, seque eorum orationibus recommendans, canonicos etiam praesentes Ecclesiae Parisiensis sedulo ad concordem electionem exhortans, colloquendo, inter manus religiosorum extremum emisit spiritum, ut de die mortis suae praedicentis veritas probaretur, sicque apud Pontiniacum, prout praeceperat, deportatus et 138.0346C| tumulatus in capella B. Thomae martyris ante principale altare beato in Domino fine quievit. Mortuus est autem in festo B. Clementis apud sanctum Clodoaldum, de quo jam supra diximus, anno Domini millesimo ducentesimo vicesimo tertio, regnante Ludovico circa initia regni sui. Sedit vero in episcopatu Antissiodorensi circiter tredecim annos et dimidium, Parisiis vero circiter tres annos et dimidium fere sub Romanis pontificibus Innocentio III et Honorio III, regnantibus in Francia Philippo et Ludovico, de quo superius fecimus mentionem. Explicit de Guillelmo.
CAP. LX.
- De Henrico qui fuit oriundus de pago qui dicitur Villanova, in Parisiensi dioecesi.
Huic successit Henricus de pago qui Villanova 138.0346D| dicitur, in Parisiensi dioecesi oriundus, qui prius cantor Antissiodorensis ecclesiae. Postea, per illam electionis formam, quae a jure compromissio dicitur, pontificalem cathedram adeptus est. Quem mediocrem genere nec inflavit nobilitas, nec vilitas abjecit; in quo licet virtus mansuetudinis a plerisque diceretur modum excedere, jura tamen episcopatus rigore justitiae sic illaesa servavit, ut tyranni, qui ea sibi usurpari consueverant, ea compellerentur restituere, et a suae tyrannidis violentia cessare. Iste est qui munitionem castro, quod Varziacum dicitur, praejudicialem a viro potente, nobili, atque ecclesiae Antissiodorensi inimico, Galchero de Puigniaco, acerrimo persecutore, in loco, cui Becherellum vocabulum 138.0347A| est, aedificatam fecit destrui, et non sine sui et suorum grandi periculo funditus everti. Cujus temporibus panis unicus servitoribus beati protomartyris distribuebatur, sed ipse de propriis facultatibus, secundum addidit; insuper et mille libras Parisienses ecclesiae in extremo contulit testamento. Hic ecclesiam beati Protomartyris donariis ampliavit, corda canonicorum in suum favorem mansuetudine inclinavit, inimicos Ecclesiae ad concordiam reduxit; et post cursum vitae praesentis, in pace in idipsum dormivit et requievit (Psal. IV, 9). Hic in loco qui Pulcher Redditus dicitur, morbo squinanciae labores praesentis militiae consummavit, dormivitque cum patribus suis senex et plenus dierum. Qui in ecclesia B. Protomartyris sepultus beatam 138.0347B| exspectat sanctorum resurrectionem, bravium, ad quod cucurrerat ut comprehenderet, percepturus. Sedit annis tredecim mensibus quatuor.
CAP. LXI.
- De Bernardo de Soiliaco.
Supradictis Patribus Bernardus de Soiliaco, vir eximiae sanctitatis, successit; qui et multos praedecesso rum sancta simplicitate et simplici sanctitate praecessit. Qui cum generis nobilitate polleret, morum tamen praecellens nobilitas sic eam pallio humilitatis obtexit, ut secundum Apostolum non alta saperet, sed humilibus consentiret (Rom. XII, 16). Cujus veneranda canities, vultus serenitas, verecundus aspectus, ordinatus incessus, sermonis modestia, casta conversatio, mensae frugalitas, argumenta virtutis interius redundantis efficacissima ministrabant. Et quia lucerna sub 138.0347C| modio abscondi non debuit, sed super candelabrum poni, ut ingredientibus domum lumen refunderet (Matth. V, 13), primo a supradicto venerabili Patre Hugone de Noeriis Antissiodorense antistite praebendale beneficium in Antissiodorense ecclesia consecutus est, ubi sacerdos effectus adeo se divinis officiis mancipavit, quod sicut ipsi propriis oculis vidimus, diu noctuque vix unica hora praeteriit, quae non per ejus labia devote transiret, excepto quod festivis diebus populis ad ejus sermones manicantibus sacrae fluenta doctrinae devotissime atque copiosissime influebat, ut stigmata Domini jugiter in suo corpore portaret (Gal. VI, 17); jejuniis et orationibus insistebat, cilicio semper intrinsecus inhaerente. Caeterum, ut hic non manentem civitatem habere, sed futuram 138.0347D| inquirere demonstraret, et cum Apostolo experiretur pericula fluminum et latronum, caeterorumque duodecim incommodorum, quae Apostolus ad Corinthios loquens se expertum fuisse commemorat (II Cor. XI, 26, 27), Hierosolymam petiit, ubi tanta lucerna abscondi non potuit, imo sanctitatis ejus in illis partibus adeo radii effulserunt, ut in Nazarenum archiepiscopum eligeretur, et cunctis aliis etiam sanctitate praeclaris praeferretur. Sed sublimitatem parvipendens humilitas in se conversa, plus elegit modicitatem servare quam in sublimitatis periculis pendere.
Itaque reversus ad propria et seipso semper melior effectus in Antissiodorensem archidiaconatum promotus est, ubi tanta sollicitudine animas 138.0348A| curandas suscepit, quod attendens de pascendis agnis et ovibus ter Petro repetitum mandatum (Joan. XXI, 16, 17) pavit eas doctrina, exemplo atque subsidio temporali, quibus jugiter insistens die noctuque, aestu urebatur et gelu, fugiebatque somnus ab oculis ejus. Igitur Heinrico tunc temporis Ecclesiae Antissiodorensis antistite viam universae carnis ingresso, et ad providendum ecclesiae de pastore invocata Spiritus sancti gratia electoribus congregatis, mira res accidit, et nostris temporibus in Gallicanis Ecclesiis inaudita; nam multitudinis electorum adeo cor unum et anima fuit, ut omnes uno spiritu conclamarent archidiaconum debere praefici quem Dominus praerogativa donaverat sanctitatis. Cunctorum igitur in ipsum concurrentibus votis, invitus 138.0348B| rapitur, repugnans trahitur, nolensque cogitur consentire. A tempore autem illo, quo in episcopum consecratus est, carnem suam tanta austeritate damnavit, quod feriis secunda, quarta, sexta, et septima escis quadragesimalibus ejus jejunia solverentur, nisi forte labor aut infirmitas aliquid lautius indulgeret. Tanta vero ad Christi pauperes erat ejus affectio, ut secundum doctrinam Tobiae, quo modo potuit, semper fuit misertus (Tob. IV, 8). Cum enim ei adfuit multum abundanter tribuit; cum autem modicum, et illud misericorditer studuit impertiri. Nos enim ipsi experimento frequenter didicimus quod sibi mensaeque suae sodalibus frequenter substraxit, unde pauperum esuries levaretur. Ipso audiente atque patienter sustinente murmurabant 138.0348C| servientes, murmurabant et socii pro deliciarum defectu, et mensae divitis parcitate, sed illaesa conscientia erga divites parcitati insistens, minus grave sustinuit ab eis de avaritia notari quam in judicio pauperum querimonias sustinere, nisi eis secundum doctrinam Evangelicam, quod superest, in eleemosynam contulisset (Luc. XI, 41). Adeo etiam vana mundi gloria ei exstitit odiosa, quod, sicut a fide dignis pauperibus plene perpendimus, illis quibus largiebatur eleemosynas, ne cui dicerent, inhibebat.
Ecclesiam vero beati Protomartyris tanto favore prosecutus est, quod eam luminaribus atque omnium ornamentorum genere ampliavit; insuper auxit et redditus canonicis et clericis horis matutinalibus dividendos. Caeterum sic viae ejus Deo placuerunt, 138.0348D| quod inimicos ejus ad tantam pacem reduxit, ut profiterentur tyranni, qui praedecessorum ejus temporibus terram episcopatus invaserant, frequenter se ideo ab invasionibus cessare, ne si ipsum offenderent, Deus in ipsos continuo visibiliter vindicaret. Cujus fama sicut odor agri pleni cui benedixit Dominus, ad aures illustrissimi regis Franciae Ludovici adeo spiraverat, ut prae caeteris praelatis ipsum familiarem haberet, et simplicitati ejus dulciter arrideret. et ejus negotia propensius expediri imperaret. Verum cum eum gravius solito infestare coepissent senectutis incommoda, e jugis tibiarum infirmitas, quae a medicis malum mortuum nuncupatur, eum affligeret, timens ne cum istis oneribus 138.0349A| episcopatus onera sufficienter ferre non posset, licet sicut ex ipsius regis ore frequenter audivimus, Rex eidem promitteret quod episcopatus jura tanquam propria tueretur, nihilominus ab Innocentio Romanae sedis antistite instanter petiit, et cum difficultate magna obtinuit ut ab eo, quo ecclesiae Antissiodorensi astrictus fuerat, vinculo solveretur. Quo facto omnis temporalium sollicitudo abjicitur, et totum spiritum in seipsum reflectens, solius conscientiae curam gessit. Cujus quies sola contemplatio, cujus confabulatio jugis oratio, et cum viris religione famosis, continuus de sancta conversatione tractatus. Quid plura? praedictae infirmitatis atque senectutis incommodis febris adjicitur; prosternitur corpus in lectulum; offerunt medici naturae contra morbos remedia, 138.0349B| quibus raro et paucis utitur, et his solis quibus eum uti Fratres praedicatores et minores, qui assistebant eidem, cum magna violentia compulerunt.
Tandem cum post prolixum cum supradictis Fratribus de sancta religione tractatum aliquantulum pausasset, ut eum crederent astantes dormire, pretiosam resolutus est in mortem; ea serenitate Deo spiritum reddidit, ut omnibus membris quietus, vultu serenus, nullius omnino doloris insignia in extremo mortis articulo indicaret, et qui in infirmitate spoliari renuerat, mortuus spoliatur; amovetur haerens carni cilicium, quod tanta pediculorum ac vermium scatebat copia, ut horrorem aspectui et foetorem olfactui inferret immensum, cujus caro vermibus 138.0349C| corrosa ossium per loca nudum praebebat aspectum. Igitur pontificalibus gleba sancta induitur, feretroque imponitur, atque a loco, qui pulcher Reditus dicitur ubi mortem perdiderat et vitam invenerat, ad ecclesiam Antissiodorensem ubi sepulturam elegerat, defertur. Occurrit ei devotus civitatis clerus cum populo; ruit in occursum ejus turba indiscretae aetatis et sexus, et certatim feretrum tangere cupiunt. Se praerogativa quadam caeteris praeferebant qui manu feretrum tetigissent, vel sericis quibus tegebatur osculum dedissent. Divinis igitur celebratis exsequiis canonici et clerici ad ipsum concurrunt, et quotquot contigit praeintrare, sacrae glebae pedes manus aut faciem osculantur, nec ideo ut in funeribus caeteris moris est, Deo et sanctis angelis 138.0349D| animam recommendant, sed precibus devotis flagitant, ut apud divinam, cui devote servivit, clementiam, eis ipsius merita suffragentur. Dormivit autem cum patribus suis praedictus Pater anno Domini 1244, mense Januar., die 6 mensis. Sedit annis novem.
Praesul Bernardus mala semper ad omnia tardus,
Sic vivens domuit cum carne et daemone mundum
Quod moriens meruit Christo se reddere mundum.
Anno milleno bis centeno quadrageno
Quarto sanctorum migravit luce magorum.
CAP. LXII.-- De Regnaudo de Siligniaco.
Huic successit Reginaldus de Siligniaco, prius 138.0350A| ecclesiae Antissiodorensi decanus, postea per illam electionis formam, quae a jure scrutinium nuncupatur, in episcopum promotus; vir quidem corporis statura procerus, candidus et rubicundus, et pulchritudine corporali electus ex millibus, cui generis nobilitate sublimi secundum exigentiam nobilitatis generis datum est cor sublime et nobile. Nam clericorum nobilium, necnon et militnm frequentiam diligebat, et larga manu, prout nobilitatem ejus decebat, eis exenia erogabat. Hic ecclesiae Antissiodorensi se magna pollicebatur facturum, sed ejus felicitati fatis invidentibus, sicut flos feni cito decor ejus emarcuit, et ejus gloriam succidit Dominus, dum adhuc ordiretur (Isai. XXXVIII, 12): ab ipso enim suae promotionis die adeo gravis eum afflixit 138.0350B| infirmitas, ut nec ecclesiae suae liceret eum vacare utilitatibus, sed eis solis de medicorum consilio dare operam oportebat, quibus ejus infirmitas levaretur. Dormivit autem et appositus est ad patres suos in coenobio de Rupibus Antissiodorensis dioecesis honorifice sepultus, ubi suam elegerat sepulturam. Sedit anno 1, mensibus 11, diebus 16.
CAP. LXIII.-- Acta domini Guidonis de Melloto episcopi Antissiodorensis. Recolendae memoriae successit episcopus Guido de Melloto, cujus gesta tanto seduliorem sibi vindicant auditorem, quanto altiora et actu nobiliora fuisse noscuntur. Fuit enim de dioecesi Antissiodorense ex utroque parente generoso sanguine procreatus. Pater ejus fuit Guillelmus de Melloto, miles 138.0350C| dominus castri sancti hujus Prisci hujus dioecesis, vir totius curialitatis et largitatis amator, mensae propriae communicator hilaris, pauperum nobilium sustentator, qui etiam, sicut fertur, acquisito cognomine ex rei consonantia et quadam proprietate boni, a plerisque Pacisbajulus vocabatur. Nam quoties inter aliquos confines suos discordiam exortam cognoverat, toto nisu ad pacis reformationem intendens, laborem interponere non cessabat, donec discordes, si posset, ad concordiam revocasset. Mater ejus de prosapia dominorum montis sancti Joannis traxit originem et antiquae nobilitatis stemmate fuit non inferior viro suo.
Horum itaque natus praesul, de quo loquimur, a pueritia ludo litterarum traditus sic profecit, quod 138.0350D| primo in fundamento grammaticae radicatus, liberalium artium fuit auditor proficuus, ac deinde utriusque juris canonici videlicet et civilis acquisita notitia, sacrae Paginae postmodum, quoties licuit, diligens existit revolutor. Sed ejus propositum in hac parte negotiorum ecclesiasticorum occupatio frequentius impedivit, in adolescentia quippe moribus et dogmatibus se exornans spretis lasciviis, membris incultis, et incomptis crinibus, compositione corporis, sicut mos est nobilium juvenum, non vacabat. Quamobrem patri minus charus inter liberos habebatur; sed Altissimi dispositio, qui sibi eum reservabat futurum antistitem, decultum ejus adeo processu temporis exornavit, quod filius 138.0351A| sapiens patris gloria, mutato nomine filii a patre, pater et dominus habitus est, et quasi incurvati sunt coram eo filii matris suae. Erat enim vir statura procerus, corpore bene compositus, corde magnanimus, ecclesiasticae rei augmentator industrius, providus dispensator publicae utilitatis, et plebis tutator indefessus, in sermone modestus, in oratione devotus, in altari angelicus, cujus cantus melodice reboans, velut tuba sonora, replebat aulam Dei, et spiritibus dulcisonis animos audientium delectabat. Nec minor consilio in conciliis et collegiis praelatorum corporali venustate caeteris praeeminens, venerando gestu et imperioso quodammodo praedominari videbatur aspectu; si quid autem incumbebat judiciali disceptandum examine coram ipso, seu aliud 138.0351B| ordinandum, persuasionibus et rationibus facilem ac sedulum praebebat auditum, et audita dijudicante revolvens animo, libransque omnia, nihil ex praecipiti faciebat.
Unde hunc ab ipsis discretionis suae primordiis morem contraxerat, ut agenda sua tanta deliberationis fornace decoqueret, multis sibi haec ascribentibus lenitati, quod interdum, sed raro, dispendioso peragi contingebat exitu quae maturato compendio potuerant expediri, et licet esset in negotiis et rebus prospere gerendis sollicitus, vix tamen unquam saecularium occupationum frequentia tanta fuit, cui divinum obsequium hora debita non praeferret. Erat siquidem illi quasi moris innati justitiae exercere rigorem, bene meritos renuntiare, maleficos punire, 138.0351C| ita quod quandoque non ex typho malitiae, sed ex zelo justitiae virgae mansuetudinem aliquantulum excedebat, oppressis compati, supplicibus parcere, humiles exaltare, superbos deprimere et debellare rebelles: et hac fuit insuper a Domino felicitate donatus, quod in omnibus quae pro honore Dei et juribus ecclesiarum suarum aggressus est semper victoriam dedit illi Dominus, et ejus opera cum gratia et favore direxit.
- Qualiter cives Virdunenses expugnavit.
Anno aetatis suae tricesimo secundo, vel circa, vocatus per electionem canonicam ad regimen Ecclesiae Virdunensis, quanquam de ipsius gremio non esset, et in episcopum consecratus, retento nihilominus 138.0351D| ex dispensatione decanatu Antissiodorensis ecclesiae quem prius obtinebat, intellexit quod omnimoda jurisdictio, spiritalis videlicet et temporalis, civitatis et civium Virdunensium ad episcopum pertinebat, et quod praedecessores Virdunenses episcopi, longe retroactis temporibus, eam diu pacifice possederant pleno jure, sed per incuriam, aut impotentiam quorumdam, qui immediate praefuerant, pontificum, cives astuti jurisdictionem civitatis temporalem et jura episcopalia in multis usurpaverant, necnon majores et scabinos creaverant, per quos eadem civitas iis temporibus regebatur. Imposuerant quoque publicas exactiones et pedagia, ex quibus se rempublicam gubernare murosque et moenia civitatis fortificare dicebant. Quibus ad suam praesentiam 138.0352A| evocatis, ipse ut erat prudens animo secundum doctrinam evangelicam, primo per seipsum in blandis sermonibus et dulcibus inductivis ipsos et charitative monuit et rogavit, et postmodum per alios magnos et sapientes diligenter interpellari fecit, quatenus jurisdictionem ecclesiae taliter usurpatam et jura episcopalia quae subtraxerant, ecclesiae restituerent, et praesumendis similibus abstinerent. Quod surdis auribus obaudientes efficere recusarunt, praetendentes sub ficta verborum suavitate, sicut moris est patriae, excusationes multiplices in peccatis. Deinde via regia compulsus procedere ipsos canonice praemonitos et superbo oculo parere monitis recusantes excommunicationis mucrone percutit, quam sicut juris erat adeo aggravatam 138.0352B| ut in personas ecclesiasticae censurae nervus progressibilis ultra non esset, sustinentes animis obstinatis et ex correctione pertinaciores effecti, ibant ab obice leviores; videns autem nequitiam ipsorum in quibus ab antiquis progenitoribus usura et dolus viguerant et vigebant, praevia deliberatione cum solemni processione cleri totius civitatis villam exiens et corpus Christi faciens extra ferri, civitatem ipsam et homines generali supposuit interdicto, dimissis ibidem sacerdotibus aliquot tantummodo ad poenitentias morientium et baptismata parvulorum, et suspicans quod contra ipsum libenter sinistrum aliquod molirentur, si possent, sese in castra et munitiones episcopatus recepit; ipsi autem ex his indignantissime provocati, spiritu rebellionis 138.0352C| assumpto, coeperunt non recte cogitare qualiter injuste justum possent opprimere. Sicque factum est quod die quadam communi definitione inter se habita et edicto publice proclamato exierunt civitatem armati in fragore nimio et tumultu pompatico omnes a juvene usque ad senem armorum gestabiles, et debellare valentes cum militibus conductitiis numero quasi duodecies mille aestimabiles ad terram episcopatus vastandam, inter quos, ut fertur, quidam ducatorum et major eorum in vituperium pontificalis honoris mitram episcopalem galeae suprapositam deferebat.
Eadem vero die episcopus cum quibusdam suis armatis exierat Charniacum castrum ad praedandum, 138.0352D| ut creditur, animalia quae cives extra civitatem immiserant depascenda; sed a longe praevisis hostibus sui generis comitiva quae non procul aberat et pro qua mandaverat, convenisset ad illum, quibus congregatis numero paucis, videlicet trecentis aestimabiliter viris et non pluribus, ut creditur, militiae tamen peritis et armorum industriis circumspectus episcopus habito brevi consilio cum eisdem occupato promontorio circumcludens adversarios belli indoctos et opposito soli suppositos et tam prudenter quam potenter cum suis irruens in eosdem omnipotenti Deo qui docuit manus suorum ad praelium causam suam tuente, non tam victoriose quam miraculose devicit eosdem ut erectum male verticem rebellantium in delictis suo fremitu conculcavit, 138.0353A| quibusdam in fugam conversis, aliis gladio corruentibus et caeteris captis ductis. Fuitque captorum numerus capientium multo major, in quo conflictu sacerdotalis ministerii et pontificalis modestiae non oblitus lethaliter nullum laesit, sed animando et exhortando suos ad pugnam plus officio linguae quam ipsis manibus profecit ad pugnam, obtentaque victoria, ad castrum unde exierat cum gaudio regressus est. Paucis autem decursis diebus cives virga correctionis edocti, quos paulo ante mansuetudinis monita flectere nequiverant, pacem coeperunt inquirere et mediantibus bonis ad hanc concordiae formam deventum est quod jurisdictione omnimoda temporali et juribus Ecclesiae restitutis decies mille libras episcopo pro damnis et sumptibus exsolverent, 138.0353B| seditque episcopus civitatem ex tunc in tranquillitate regens, cui tantum praefuit anno uno.
Qualiter ad Ecclesiam Antissiodorensem translatus domum Regnaudi Rongefer militis de montibus expugnavit. Elapso deinde aliquanti temporis intervallo, bonae memoriae Regnaudo de Salligniaco Antissiodorensi episcopo, rebus humanis exempto, ad Ecclesiam Antissiodorensem, in qua decanatum retinuerat, ut praedictum est, tam per electionem quam postulationem canonicam auctoritate apostolica interveniente cum laetitia magna populi et cleri translatus est, ubi qualiter rexit, quaeve gesserit, satis operum suorum evidentia declaratur, de quibus aliqua brevi chirographo perstringamus. In ejus siquidem novitate miles quidam 138.0353C| Regnaudus nomine, dictus Rongefer, antiquum et depressum statum domus suae de montibus prope Varziacum castrum episcopatus, sitae in Castellania, domum castri latenter immutans et in forteritiam tentans erigere, muris eam novis et fortibus inter caetera lignea et vetera dictae domus circumcingere clam incoepit: quod in grave dispendium episcopatus et perpetuum villae et hominum de Varziaco nocumentum posset successivis temporibus redundare, si coeptum opus pro desiderio consummasset; quippe cum locus ille de montibus de nativo situ pro majori parte difficilis et fortis existat, et miles ille vicinorum injuriosus et consuetus oppressor, villam et homines Varziaci jamjam pluries infestasset. Quo comperto memoratus episcopus praefato militi quasi nuntians 138.0353D| novum opus injunxit eidem ut ab opere coepto desisteret, et quidquid novi construxerat demoliri faceret, cum de consuetudine generali castrum aliud infra Castellaniam aliquam approbatam, invito superiore noviter exstruere non liceret; sed miles obstinatus et omnia vilipendens, ab opere quod patrarat nihilo magis conquievit. Episcopus autem animi roboratus constantia invocato brachio potestatis saecularis, domum ipsam obsidens et paucis diebus expugnans, quidquid novae et veteris invenit fortaritiae dirui fecit penitus et subverti, sicut adhuc ruinosum structurae vestigium cernentibus attestatur. Quamobrem miles nequam pluries vitae episcopi latenter posuisse fertur insidias quas tamen 138.0354A| intrepidus et hoste multo potentior, si armorum praesidio vellet uti, opitulanti Deo caute semper evasit,
- De facto Robini clerici Caprarii.
Contigit quod cum clericus quidam nomine Robinus Caprarii, de facto relegatus ad tempus ab Antissiodoro sub poena capitali per laicam potestatem, inscio forte praelato tunc temporis existente, parentela Suavium de Antissiodori procurante, nec dum, ut dicitur, finito relegationis termino, Antissiodorum rediisset, per saecularem iterum comprehensus justitiam ad instantiam eorumdem Suavium furcarum suspendio publice traditus est, quanquam idem venerabilis Guido tunc praesidens Ecclesiae Antissiod. ipsum prius tanquam clericum sibi restitui pluries 138.0354B| cum instantia postulasset. Quam ecclesiae injuriam ad audientiam felicis recordationis Innocentii papae tertii tunc residentis Lugduni per appellationem delatam demum non sine multis et expensis succumbentibus adversariis ad honorem Dei sic ultus est, quod cum universali clero ac populo civitatem et suburbium processionaliter exiens, Lebino tunc praeposito Antissiodorense, Petro et Drocone Suavis fratribus et eorum complicibus in braccis et camisia cum virgis in manibus, pedibus omnino nudis praeviantibus, censura ecclesiastica coegit eosdem feretrum quoddam cum quadam imagine clericali supraposita a loco furcarum ipsarum usque ad cathedralem ecclesiam in praefato habitu publice deportare; ibique missa pro defunctis ab eodem antistite celebrata, 138.0354C| cadaver dicti defuncti jam ante diu in quodam scrinio reservatum juxta ecclesiam beatae Mariae in civitate more debito sepelivit, praefatis maleficis nihilominus pro tantae temeritatis excessu, nec pro expensis immensa pecuniae quantitate multatis non de qua trecentas libras eidem ecclesiae beatae Mariae pro anima ipsius defuncti processu temporis erogavit.
- Qualiter castra subscripta sibi tradi fecit.
Ad intelligentiam hujus particulae supponendum est quod, sicut ex tenore chartae beati Bernardi quondam Clarevallis abbatis perpendiculariter liquet, domus comitis Nivernensis et Antissiodorensis et munitiones castrorum quae ipse dignoscitur tenere ab 138.0354D| episcopo Antissiodorensi videlicet Castri novi, sancti Salvatoris, Conadae, Malliaci et Betriaci tradi debent ipsi episcopo ad ejus beneplacitum, ita tamen quod eo decedente comiti vel ejus ministerialibus cum integritate restituantur; sed cum a longe retrolapsis temporibus praedecessores ipsius episcopi hoc jure non invenirentur usi fuisse, clarae memoriae Mathildim tum comitissam ad hoc ecclesiastica censura coegit, quod praedictas munitiones et castra eidem tradidit ad suum beneplacitum detinenda, ipseque ea tenuit per tempus aliquod, et in eorum qualibet pernoctavit, suosque custodes in eis discedens reliquit, et ad ultimum praefatae restituit comitissae.
- De moneta Antissiodorensi.
138.0355A| Similiter ad intelligentiam subscriptorum praesciendum est quod apud episcopos Antissiodorenses exstat littera inclytae recordationis Philippi quondam regis Francorum, ex cujus serie inter caetera deprehenditur evidenter, quod si comes Nivernensis monetam novam cudi facere velit, eam debitae legalitatis et ponderis in jam dicta littera comprehensi cudi faciet et personae comitatus Nivernensis ecclesiasticae eam quandocunque voluerint, facient comprobari. Contigit autem quod nobilis vir Odo filius ducis Burgundiae, qui ratione uxoris suae in comitatum successerat, monetam novam Antissiodori facere cudi coepit, quam ministeriales ejus ipso in remotis agente, nondum tamen probatam a personis ecclesiasticis, 138.0355B| sicut fieri debuit, quin potius insciis, exposuerunt publice cursualem, facientes generaliter proclamari sub multa gravissima ne quis monetam aliam mitteret vel reciperet praeter illam, licet adhuc ejusdem monetae raritas tanta esset quod pro decima parte non sufficeret usibus reip. et popularibus alimentis. Episcopus autem, capitulo et personis ecclesiasticis civitatis suae convocatis in unum, ad eorum instantiam monuit ministeriales comitis ut quod super his attentaverat in pristinum statum reducerent et monetam ipsam exhiberent probandam, quod facere recusarunt. Episcopus autem habito cum eisdem personis ecclesiasticis concilio praesentiam recolendae memoriae Ludovici tunc regis Francorum viri Christianissimi cum litteris fide dignis factum attestantibus 138.0355C| personaliter expetiit, cui rei damna, seriem et querelam patefaciens popularem, obtinuit ab eodem monetae fabricatores expelli et eam auctoritate regia per civitatem Antissiodorensem publice declamari.
Qualiter compulit Templarios amovere campanam quam in domo sua de Monastello appenderant. Illud etiam memoriali membrana conscribi dignum est, quod cum Templarii soliti suae terminos excedere libertatis, et quod ab apostolico concessum est eis ad gratiam, convertere frequenter ad noxam, campanam quamdam in domo sua de Monastello appendissent in altum publiceque pulsarent ad convocandum populum pro divinis in eorum oratorio audiendis, necnon benedictionem quorumdam nubentium 138.0355D| temere solemnisassent ibidem cum hoc eis ex privilegiorum suorum largitione nequaquam liceret, eos canonice monuit ut amoverent campanam et quod super benedictione hujusmodi nuptiali praesumpserant, emendarent eidem, quod ipsis facere recusantibus, querela fuit ad audientiam reveren. patris Simonis Dei gratia tituli sanctae Caeciliae presbyteri cardinalis fungentis tunc officio legationis in partibus Gallicanis perlata, coram quo tanto vigore negotium prosecutus fuit, quod in jure praevalens obtinuit per legati sententiam condemnatis sibi Templariis amovere campanam, et quod de benedictione nubentium attentatum fuerat emendari. Regnante inclytae recordationis Ludovico Dei gratia Francorum 138.0356A| rege cum nautis instantibus regium emanasset praeceptum amovere cuncta quae per Icaunam fluvium impedimento esse poterant navibus transvehendis, exsecutores super hoc deputati alia et majora quam commissum sibi requireret ministerium, sicut in plerisque malis moris est, agere gloriantes, trabeculas duas in Bochello subtus pontem Antissiodori, quod proprii juris et proprietatis est episcopatus, fundo fluminis infixerunt hinc inde flores lilii ferreos in signum regalis dominii earum summitatibus imponentes, quas statim audita re hujusmodi animosus vir fecit potenter erui et in domum episcopalem transferri. Sed propter hoc ad regis praesentiam procurantibus aemulis evocatus, proposuit coram eo quod cum regis ministeriales ipso minus requisito 138.0356B| mittendo trabeculas in Bochello quod proprii dominii et juris episcopatus existebat, cum nec esset in eo penitus aliquid quod liberum navium transitum impediret, ultra fines mandati fimbrias extendissent, eas juste eruerat: sicque factum est quod his et aliis perorationibus confusis et stupefactis adversariis liber victor abscessit.
De aedificiis quae construxit. Quantis autem aedificiorum additamentis loca domorum episcopalium decoravit silentio praeterire dignum non est. Antissiodori namque juxta aulam episcopalem antiquam aliam geminam mirae venustatis aulam supra testudinem lapideam in qua vina consueverant reponi arce caementaria praepollentem erexit fenestralibus aperturis exstructis, sculptura 138.0356C| spectabili vitreisque perlucidis illustratam, cui ad divini cultus honorem capellam geminam non inferioris structurae, et cameram duplicem efficientes inferius et superius ipsam aulam cum jucundae visionis turricula decenti situatas ordine conjunxit. Insuper cameram episcop. supra Pratellum veternam et jam senio collabantem quasi funditus reparavit et in elegantiorem reextulit speciem novitatis, rursus cum ab eodem Pratello usque ad prisionem per de subtus a parte Icaunae pervius et facilis nulla vel prorsus inutili obsistente clausura ad domum episcopalem pateret ascensus, muris novis ac fortibus portelloque et propugnaculis operis sumptuosi visu pulcherrimis illum ambitum circumcinxit. Apud Ragennam prope Apoigniacum nobilis. episcopi habitaculum 138.0356D| cujus ambitum Icauna fluvius a parte posteriori per latera circumcingit, inprimis murum quemdam ab una parte fluvii ad alteram includentem continuam et planam terrae intercapedinem ab anteriore parte inter forteritiam et fossata construxit, primumque ibi ordinavit introitum, cui muro stabula ad equos pro ipsius muri longitudine constructa per de intus adjunxit, deinde clausuram munitionis lateritiam ruinosam et pro parte collapsam, nec fere partem dimidiam ambitus accingentem, muris egregiis pro tantula parte lateritiis, quantum ruinosa potuit ministrare maceria et pro toto residuo lapideis propugnaculisque et turribus restituit undique circumseptis, juxta cujus introitum turrim quadratam 138.0357A| validissimam et praegrandem quam Portellum vocant, plura continentem mansionum interstitia ex muralibus spissae latitudinis et latae spissitudinis constructam erexit, intra septa praedictae fortaritiae aulam episcopalem antiquam quibusdam superadditis et aliis in melius transformatis in statum redegit solito pulchriorem. Duas quoque cameras, utramque geminam, praegrandes aulae compares et confines, alteram videlicet nobilioris structurae majori ex transverso posterioris pinnaculi cohaerentem et vitellinis fenestriunculis refulgentem ex commendabili lapideo tabulatu construxit, antiquasque logias super Icaunam vetustate consumptas et ruinae jam proximas ex integro reparatas in formam restituit venustae pulchritudinis et pulcherrimae venustatis. Ex 138.0357B| alia vero parte appenditia necessaria ipsis muris munitionis affulta et ordine decenti constructa et locata. Apud Bellum Reditum, locum ex stagnorum confluentia piscibus copiosum et ex nemorum adjacentia temporis hiemalis algoribus levandis accommodum, domum quamdam depressam receptaculum episcoporum inglorium in aulam geminam placidae venustatis, habitaculumque gratiosum produxit cum socia camera structurae similis ad propriam episcoporum quietem. Excursum quoque unius stagnorum usque muros ipsius aulae pertingentem per injectam terrae molem ingentem quasi aggere constituto remisit in interiorum aquarum profundius accrementum, et in hujus terrae massa conjecta et planificata diversi generis plantatis arboribus, virgultum pro 138.0357C| loci capacitate fecit amoenum. Insuper appendicia inter aulam et capellam hospitibus et familiae necessaria logiasque magnae habilitatis ab aula in capellam, et e converso ducentes, aliaque diverticula aedificiorum construxit ibidem et majoribus forte locis ampliasset aedium accrementis, sed quia situm ejus non multa gratificabat amoenitas variisque abundabat proventibus, ideo forsitan ipsum rariori nec mirum prosequebatur affectu. Apud Varziacum aulam episcopalem geminam praegrandem et plura continentem habitacula insuper incendio concremata magnis reaedificavit sumptibus, et in structuram restituit clariorem, muros et propugnacula munitionis castri in suis cacuminibus pro majori parte dirupta vel collapsa egregie reparavit, appendiciaque placidae 138.0357D| mansionis et apertae commoditatis exstruxit muris ipsius munitionis affulta, apud villam Catuli prope Conadam locum in proprio ecclesiae solo eminentem, quem Ligeris antecurrit, situs amoenitate conspicuum et diffundentem longe radios visionis elegit, cujus oblectamentis allectus receptaculum quoddam ad recreationem naturae et levamen fatiscentis inquietudinis, sicut interdum expedit, inchoavit ibidem. Sed per principem saecularem, videlicet ante dictum Odonem filium ducis Burgundiae tunc comitem Nivernensem fuit ab opere coepto prohibitus, cujus prohibitionem in curia regis adeo victrice constantia prosecutus fuit, quod demum in jure comite succumbente et regia declarante sententia, quod ab incoepto 138.0358A| per comitem jure non poterat prohiberi, ex prohibentis resistentia provocatus coeptum opus in munitionem, aulam geminam et Capellam nobilitatis exquisitae provexit habitationi regiae congruentes, nativa rupe circumquaque excisa, quae pro sua laudabili pulchritudine intuentium morantur oculos, intuendo delectant animos et habitatores jucunda reficiunt mansione. Rursus excisis in profundo subter aulam siccae rupis visceribus cavas fecit ad vinorum custodiam quae temporibus ebullientis aestatis et aestuantis leonis meri potum exhibent glacialem: extra forteritiam, sed tamen infra loci continentiam depressis muralibus circumclusam, stabula pro equis et grangiam capacitatis immensae construxit, nec procul ab his extra poprisiam plantavit vineas 138.0358B| ex plantis diversorum vinetorum electis, quae temulentam annis singulis afferunt ubertatem.
Qualiter profectus est in auxilium Caroli regis Siciliae. Ea tempestate qua damnatae memoriae princeps nefandissimus paterni sceleris imitator Manfredus filius Frederici quondam imperatoris, regno Siciliae proprio Petri patrimonio et ducatu Capuae occupatis, res ecclesiasticas damnabiliter tractabat, evertebat ecclesias, et fugabat praelatos. Vocato per summum pontificem viro magnifico Carolo, regis Franciae filio, pro suscipiendo regno hujusmodi et liberando de manibus impii memorati, concessaque ab apostolico omnibus in ejus auxilium proficiscentibus peccatorum suorum indulgentia generali, zelo devotae 138.0358C| peregrinationis accensus Romam adiit in Caroli subsidium, apostolica tamen interveniente licentia profecturus. Ubi a sanctissimo patre Clemente IV, Romanae Ecclesiae tunc praesidente, et cardinalibus honorifice et gaudens receptus, commisso sibi in ipsa expeditione legationis officio, de mandato ejusdem summi pontificis in auxilium ejusdem Caroli in regem consecrati, cum eodem rege et ejus exercitu gressum direxit.
Cumque jam approximassent Beneventanam civitatem, ubi stabat adversarius cum Alemannorum multitudine bellicosa, jamjamque starent acies hinc inde paratae congredi, ipse ut erat armis intus divinis praecinctus, et exterius indutus militaribus, stans super regis exercitum, salutaris exhortationis sermone 138.0358D| praemisso pro ipsis animandis, ad pugnam elevata manu loricata, apostolica fretus auctoritate, omnes ab omnibus peccatis absolvit, evolationem illis promittens incunctanter ad patriam, si qui forte morientes pro viribus strenuis debellassent. Moxque ut praedicationis suae exemplaris probaretur doctor non sequi, sed praecedere visus ad praelium. Tanto animositatis ardore corda videntium inflammavit, quod passim per hostes et gladios irruentes non aggredi, sed furere videbantur. In quo congressu modestiae pontificalis non immemor, nunc acies erumpendo, nunc equos hostium gladio prosternendo, nunc clamando et animando gestu et linguae redimebat officio, quod in personas 138.0359A| hostium attentare propter irregularitatis periculum forsitan expavebat, si fas sit credere quod vir, strenuus in justo bello et lethali conflictu, ferientibus manu mutua non repugnet. Denique Manfredo morte cadente in bello, suisque vel captis vel fugientibus, aut gladio peremptis, expleto victorioso certamine ac ipso rege totius Apuliae regimen et dominium tranquillum adepto, cum ipso aliquandiu commoratus, deinde vale dicto recedens apostolica revisit limina, ubi a papa et fratribus cum laetitia et veneratione susceptus, et aliquot diebus immorans, ac deinde cum apostolica benedictione recedens, iter suum, Domino prosperum faciente, ad propria regressus est. In cujus occursum civitatis suae divitum et pauperum utriusque sexus turba ruit 138.0359B| hilaris, et laetitia facta in populo plebs humilis patre restituto, drachmam perditam se reputat invenisse. Exsultat clerus ecclesiae et cum processione solemni ac divinarum laudum cantico pastorem excipiens vocibus altisonis gratias agit Deo.
- De morte ejusdem.
Posthaec, cum trium annorum et duorum mensium vel circiter effluxissent curricula, aegritudine valida, videlicet fluxu ventris et febris incommoditate correptus, accubuit quasi graviter elaborans, supremae voluntati prudenter ordinavit elogium, in quo, servientibus suis pro meritorum exigentia condonatis, thesaurum de bonis ecclesiae conquisitum in communes erogationes, publica pauperum convocatione praemissa, non semel, sed pluries, aliisque 138.0359C| piis modis distribui statuens, pauperibus religiosis, monasteriis suae dioecesis pro augendo numero servientium Deo in locis suis reliquit non modicas pecuniae quantitates; ecclesiae vero Antissiodorensi, sponsae suae, duo paria vestimentorum pontificalium pretiosissima, alterum candidum, et alterum purpureum, et Cambutam; legavit insuper sex denarios reddituales sub certo modo cuilibet canonico qui per diem in ecclesia horis canonicis continue interesset. Ad quod explendum villam de Lecheriis prope Clamiciacum cum pertinentiis suis et omnes conquestus fecerat eirca domum de Brechia prope Antissiodorum, necnon villam de Floriaco Senonensis dioecesis cum omnibus pertinentiis, quam acquisierat cum omnibus proventibus et emolumentis 138.0359D| dictarum rerum legavit ecclesiae memoratae, et sumptibus suis res ipsas per exsecutores suos facere amortizari, si quae feudales erant, praecepit. Rursus festum beati Augustini duplex, et festum nativitatis gloriosae Virginis solemne fore perpetuo ibidem instituit, et ad haec sufficientes redditus assignare praecepit. Item de divini cultus augmento devotam gerens sollicitudinem, sex in capella sancti Joannis Rotundi, juxta cathedralem ecclesiam, ad honorem Dei, et beatissimi praecursoris, et totidem in capella sancti Michaelis ex alio latere. Ecclesiae cathedrali proxima, pro animae suae remedio, capellanias sacerdotales et perpetuas instituit, et fundavit de redditu quem acquisierat in portagio Trecensi ex donatione 138.0360A| a clarae memoriae consanguineo suo Theobaldo rege Navarrae, et comite Campaniae, praecedentibus meritis sibi facta; et in domo Dei sita in claustro Antissiodorensi altare quoddam similiter instituit, et fundavit, et alias quamplures pias dispositiones edidit, quae in ipsius extremae suae voluntatis serie plenius exprimuntur.
Illud quoque planum et verum est quod ex quo decubuit quotidie horas canonicas, quandiu fuit loquendi possibilitas, devotus ita dixit aut saltem audivit, et magis de salute animae quam corporis sanitate semper cogitans, paucos ad se permisit accedere, nisi qui vel in anima vel in corpore consulere possent ei. Cumque jam ex fluxus ingravescentis attenuato corpore, et membris quasi consumptis, 138.0360B| accelerantis resolutionis suae praesentiret instantiam, ut de convalescentia ulterius spes non esset, sororem, nepotes, neptes, et quotquot aderant consanguineos jussit excludi, ne forte per eorum praesentiam aliqua terrenae seu carnalis affectionis meditanti praestaretur occasio, quae jactatum in Domino posset interrumpere cogitatum, retento secum tantummodo venerabili viro Erardo tunc decano Antissiodori charissimo nepote et successore suo, cui quaecunque de salute animae suae occurrebant, eidem confidenter injungebat agenda. Quanta vero detestatione arguebat se pompam saeculi dilexisse, quanta deprecatione vilipendebat seipsum, quantaque contritionem lacrymarum affluentia testabatur ab illis, qui interfuerunt, auditum est. Demum extrema 138.0360C| delibutus unctione, fecit sibi Dominicae crucis signum et beatae Virginis imaginem anteponi, in quas vicissim suos defigens oculos, circumstantibus ei quibusdam fratribus de ordine Minorum, et pro ipso orantibus, quandiu perfecte vel semiplene verbum aliquod potuit eructare, vicibus alternis dicere non cessavit: In te, Domine, speravi, non confundar in aeternum; In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum; Ave, Maria, gratia plena, Dominus tecum; Maria, mater gratiae, mater misericordiae, tu nos ab hoste protege, et hora mortis suscipe, et in his obdormiens, et migrans a saeculo anno gratiae 1270, XIII Kalend. Octobris die in festo sanctorum Sequani et Ferreoli, nascente aurora spiritum exhalavit, sepultusque est inter Patres 138.0360D| praedecessores suos in ecclesia cathedrali, cujus fama publice vivit mundo, et anima perenniter vivat Deo. Amen. Sedit autem Antissiodori annis viginti tribus, et mensibus sex.
CAP. LXIV.
- Acta domini Erardi de Lisiginiis Antissiodorensis episcopi et cardinalis.
Tantae famositatis antistiti, viro famosissimo, domino Guidoni de Melloto, Antissiodorensi episcopo successit Erardus nepos ejus, Dominus castri de Lisigniis, dioecesis Lingonensis, cujus memoria digna est recitatione solemni. Hic Erardus ex magnifico generositatis germine ex utroque parente exstitit procreatus; fuit enim pater ejus Guillelmus Marescallus Campaniae, qui attingebat principi Achaiae 138.0361A| in proximo consanguinitatis gradu, mater ejus fuit Margareta, germana praedicti Guidonis de Melloto praedecessoris sui, cujus generis nobilitas manifestatur dicti episcopi Guidonis chronicam intuenti. Hic Erardus, statura corporis mediocri, vultum demonstrabat angelicum tanta perfusum gratia, quod intuentibus ipsum se gratum et amabilem exhibebat. In loquela fuit facundissimus, ita quod alter Ulysses potuit merito appellari; in melodia vocis suos contemporaneos excellebat, ita ut in vocis ipsius emissione sonora poterat merito ejus vocis amoenitas melodiis philomelicis comparari. Et licet hunc generis nobilitas potuisset in fastum extollere mundialem, morum tamen elegantia praeeminens ipsum in tanta humilitate servavit, quod 138.0361B| modum maturum et religiosum acquirens ab omni lascivia semper exstitit alienus; et licet simplicitatem gereret columbinam, in tuendis tamen ecclesiae suae juribus magnanimus quamplurimum habebatur; largitatem in tantum diligens, quod plerumque metas transcendere videbatur. Inerat eidem tanta liberalitatis et benignitatis innata dulcedo, quod rubore verecundiae afficiebatur quotiescunque affectum ab ipso aliquid juste postulantium ad votivae exauditionis effectum deducere non valebat. Et licet in annis puerilibus ex praerogativa dilectionis a progenitoribus suis prae aliis liberis suis fuerit in deliciis educatus, austeritate tamen abstinentiae carnem suam ita edomuit, quod in fervore aetatis suae castitatem laudabiliter acquisivit. In aetate tenera, in arte 138.0361C| cantandi fuit quamplurimum eruditus. Postmodum vero studiis liberalibus traditus pollenti floruit ingenio, in tantum quod in juvenili aetate commendabiliter rexit in artibus, deinde legali scientiae ingenium suum ita applicuit, quod ipse acquisivit illius scientiae margaritam; postmodum ad juris canonici facultatem se transferens, laudabiliter licentiatus fuit Parisiis in decretis.
Circa tempora illa Gaufrido decano Antissiodorensi Ecclesiae humana sorte consumpto, canonici dictae ecclesiae ipsum Erardum in decanum dictae ecclesiae concorditer elegerunt. Cum autem in Antissiodorensi Ecclesia residentiam faceret personalem, et jura sui decanatus contra omnes et specialiter 138.0361D| contra suum praedictum avunculum defenderet animose, duorum annorum vel circa labentium curriculo Ecclesia Antissiodorensis per mortem dicti episcopi Guidonis avunculi sui pastoris solatio destituta, canonici dictae Ecclesiae ad electionem futuri pontificis procedentes ipsum Erardum, dogmatizante Domino, in episcopum per formam compromissi concorditer elegerunt, factusque episcopus subjectos suos consueta tractavit mansuetudine, instruendo ipsos verbo praedicationis pariter et exemplo, et licet postquam licentiatus exstitit in decretis, propter occupationes praelationis, studendi in facultate theologica modicum habuerit temporis intervallum, licet ad id, ut credimus, quamplurimum anhelaret, verumtamen propter ingenii 138.0362A| sui perspicacitatem et studii vehementis laboriosam indaginem egregii praedicatoris nomen et gratiam acquisivit; austeritatem abstinentiae quantum potuit in occulto servavit, et propter bonum castitatis subtus ad carnem gerebat cilicium. Habebat etiam tres catenas argenteas nodis plenas quodam insertas manubrio, ex quibus de nocte carnem suam disciplinis pluries castigabat, prout haec ex relatione veridica fide dignorum accepimus, qui ejus secretam poenitentiam agnoverunt.
Hic ecclesiae suae ferventissimus amator capituli sui obtinuit gratiam et favorem, et postquam adeptus fuit episcopalis apicem dignitatis, raro accidit, dum intraret dictum capitulum, quin ecclesia ipsa et capitulum perciperent in aliquo 138.0362B| exuberantem gratiam suae largifluae bonitatis. Contulit igitur praefatis ecclesiae et capitulo, dum vitam duceret in humanis, duos angelos argenteos mirae pulchritudinis et ingentis valoris, cum reliquiis B. Mariae Magdalenes insertis venerabiliter in eisdem; item crucem argenteam gemmis pretiosis ornatam, pretio quingentarum librarum Turonensium; item idem pontifex magnanimus et munificus dedit capitulo mille libras Turonenses ad augmentationem panis canonicorum; item quamdam mitram cum pontificali annulo pretio quadringentarum librarum Turonensium; item calicem pure aureum; item quatuor paria indumentorum sacerdotalium diversorum colorum, tam de examito, quam de diaspro, videlicet de unoquoque, tunicam, dalmaticam 138.0362C| et casulam; item alia duo paria indumentorum, videlicet de unoquoque tunicam, dalmaticam, casulam atque cappam. Fecit etiam multa alia bona episcopatui, ecclesiae et capitulo supradictis; ipse siquidem servitii divini sonorissimus concrepator, ejusdemque amator eximius, et amantissimus ampliator, ordinari procuravit in Antissiodorensi Ecclesia, Dominicis diebus inter canonicos et clericos dictae ecclesiae dividendas. Item apud Bellumreditum aulam novam construxit, et domum novam super portam cum domibus adjacentibus ipsi portae; item apud castrum Appoigniacum suae et praedecessorum suorum ditioni subjectum, licet incolae dicti loci 138.0362D| servituti manus mortuae, talliae, alto et basso, ad domini voluntatem et pluribus essent aliis servitutibus subjugati, rectam tamen decimam bladi, vini et aliorum fructuum ex agricultura provenientium contra legis divinae salutarem observantiam usque ad illa tempora semper solvere renuerunt, iste siquidem liberalitatis sibi nativae motus instinctu pastoralisque sollicitudinis incitamento pulsatus affectabat et ipsos restituere libertati et mederi periculis animarum. Sane ipse suae discretionis vigilantia suaeque exhortationis sedula efficacia ad hoc induxit incolas dicti loci, quod ad solutionem rectae decimae omnium fructuum praedictorum in perpetuum sub authentico chirographo sibi et ejus successoribus obligarunt, 138.0363A| et pro ejus concessionis repensiva de consensu sui capituli servitutem manus mortuae, lineae humani generis inhumanae, de loco illo totaliter abdicavit, et talliam praedictam voluntariam ad octies viginti libras Turonenses annui redditus coarctavit; verumtamen in concessione dictae decimae episcopales redditus in trecentis libris Turonensibus redditualibus, et amplius augmentavit.
Item a nobilibus viris Milone de Antissiodoro, et Joanne ejus fratre militibus furnum, justitiam, et plures res alias quas habebant apud praedictum Appoigniacum, comparavit, et in hoc episcopales redditus in quater viginti libris Turonensibus redditualibus ampliavit. Item in sui ultima voluntate super praedictis acquisitis, quae 138.0363B| fecerat apud Appoigniacum ultra praedictas quater viginti libras reddituales, contulit ecclesiae B. Stephani viginti libras Turonenses annui redditus die sui anniversarii dividendas. Item scholastriam Ecclesiae Antissiodorensis de rebus episcopatus in decem libris Turonensibus redditualibus ampliavit; ampliora bona sperabat ardenti desiderio dictae ecclesiae se facturum, nisi tam brevi tempore universae carnis inevitabile debitum exsolvisset. Duorum siquidem annorum vel circa currenti intervallo, dum apud Charitatem super Ligerim tempore prioris Milonis, quamdam mulierem Burgensem dicti prioris suspectam de haeresi vellet examinare, et dictus prior licet pluries monitus dictam mulierem ei tradere recusaret, episcopus dictam villam 138.0363C| generali supposuit interdicto. Dictus siquidem prior et ejus monachi in praejudicium episcopalis jurisdictionis dictum interdictum violare non verentes, corpora decedentium faciebant sepeliri in coemeteriis dictae villae. Ex hoc autem procurante humani generis inimico, inter episcopum et priorem praefatum graves fuerunt discordiae suscitatae. Sed finaliter procurante dicto episcopo, mediantibus archiepiscopo Senonensi et abbate Cluniacensi, ad hoc devenit negotium supradictum, quod dicta mulier exstitit dicto episcopo liberata, et quod unus de monachis de praedicto monasterio pro omnibus, qui ut interdictum ferretur in villa praedicta, et in violatione ejusdem interdicti culpabiles exstiterunt, humiliter et devote flexis genibus 138.0363D| dicto episcopo supplicavit, ut interdictum latum in dicta villa relaxaret, et eidem episcopo, tam pro interdicto, quam pro violatione ipsius emendavit. Fuerantque viginti corpora extracta de terra, quae sepulta fuerant, durante interdicto dicto, in coemeteriis memoratis, et absolutione ab episcopo obtenta, fuerunt super terram insepulta, quousque sermo generalis factus fuisset ad populum in ecclesia B. Petri de Charitate praedicta, et missa pro defunctis celebrata. Quibus sic actis, dicta corpora fuerunt ecclesiasticae tradita sepulturae.
Dum vero quatuor annorum et amplius effluxissent 138.0364A| curricula, inter ipsum episcopum et Joannem de Cabilone, comitem Antissiodorensem, orta est grandis dissensio, proterviaque comitis crebrescente, dum dictus comes jura Antissiodorensis Ecclesiae violare et invadere conaretur, dictum comitem, et ejus uxorem ferire mucrone anathematis non neglexit. Et dum comes et ejus uxor in sua malitia perdurarent, ut ipsos magis ecclesiastica severitas coerceret, civitatem Antissiodorensem, suburbia, totamque terram, quam habebat dictus comes in comitatu Antissiodorensi, generali supposuit interdicto. Et dum dictus comes facti sui malitiam niteretur appellationis remedio colorare, ipse jurium ecclesiae suae acquisitor indefessus, pro ipsius ecclesiae juribus vitam suam 138.0364B| periculis exponere non formidans pro dictis juribus defendendis ad Romanam curiam se transferendum studio piae deliberationis elegit. Et licet in praedicto negotio viriliter se haberet, morte tamen praeventus illud finali effectui nullatenus mancipavit. Illum siquidem, cujus odor famae redolens jam non solum in Francorum regione amabili, verum etiam in regione Italica conflagrarat, dominus Joannes papa vigesimus primus, et omnes cardinales honorifice receperunt. Et dum circa duorum annorum spatium in dicta regione fuisset mansionarius, ille, qui in regionis Gallicanae temperie fuerat enutritus, ebullientes calores illius regionis ferre non valens, febres et fluxum ventris patiens aegritudinis chronicae incurrit 138.0364C| incommoda. In regione tamen illa tam laudabiliter se habuit, quod apud dominum Nicolaum papam III, successorem praefati domini Joannis, et apud cardinales ejus merita tam dilucide claruerunt, quod ad dignitatem cardinalatus assumptus factus fuit Praenestinus episcopus cardinalis.
Et licet in numero episcoporum Antissiodorensium sexagesimus quartus exstiterit, primus tamen fuit inter ipsos, qui ad tantae dignitatis culmen fuerit provectus. Non post quidem multa tempora, ingravescente in ipso fluxu ventris, ultimo eloquio ex magnae deliberationis discretione condito, dum ipse perciperet quod ipsum pertrahebat defectus virium ad occasum, sacramentum extremae unctionis reverenter recepit, quibus 138.0364D| sic completis anno Domini 1277 XV Kalendas Aprilis, primo noctis silentio, evasit feliciter nequitias hujus mundi; et quia cum avunculo suo praedicto in Antissiodorensi basilica suam elegerat sepulteram, ossa ejus de civitate Romana ad dictam basilicam deportata, in eodem cum praedicto avunculo suo fuerunt in uno mausoleo honorifice collocata. Sedit in episcopatu Antissiodorensi septem annis, duobus mensibus et circiter tribus hebdomadis, illustri rege Philippo regnum Francorum moderante. Dominus per suam gratiam et misericordiam sibi concedat requiem sempiternam. Amen.
PARS SECUNDA.
CAP. LXV.-- De Guillelmo de Gressibus. 138.0365A|
Vetustissima laudabilisque consuetudo Ecclesiae Antissiodorensis hactenus habuit a primo ipsius pontifice, videlicet beato Peregrino, in posterum gesta notabilia pontificum singulorum sedis ejusdem, post ipsorum cujuslibet obitum scribi et registrari in libro ad hoc provide et perspicaciter ordinato, ut ex eorum recitatione frequenti gestorum laudes Deo redderentur, successoresque ipsorum per amplius ad actus strenuos incitarentur, suorum exempla praedecessorum imitantes. Ex incuria tamen seu historiographorum carentia, eclipsata consuetudo praedicta exstitit a tempore obitus bonae memoriae domini Eraldi de Lisigniis exclusive, cujus obitus dies exstitit anno Domini 1277. Et sic a centum annis in libro 138.0365B| praedicto de praemissis scriptum nihil invenitur usque ad adventum reverendi in Christo Patris domini Nicolai de Arceis, nunc ipsius Ecclesiae pontificis numero octogesimi primi, promoti a sancta sede apostolica, anno Domini millesimo trecentesimo septuagesimo tertio. Qui fuit sic promotus per sanctissimum in Christo patrem dominum Gregorium papam undecimum, in tempore Adventus Domini anno praedicto; cui domino nunc pontifici Ecclesiae saepe dictae visum est expedire ad ipsius consuetudinis usum reverti, fecitque diligenter inquiri veritatem de gestis pontificum, qui dictae Ecclesiae medio tempore praefuerunt. Et quidquid inventum exstitit, cum quanta fieri potuit diligentia seriatim lucideque registrari, juxta quod propositum per exactissimam 138.0365C| habitam diligentiam in praemissis inventa sunt quae sequuntur.
Sed cum de omnibus et singulis ad planum inveniri nequiverit certitudo, parcat lector hujus operis historiographo, qui non omnes vidit sequentes pontifices, de quibus infra scripsit, videlicet primos quatuor, de quibus per relationem condignam gesta calamo contexuit; reliquos vero vidit et scit quod vera sunt quae scripsit de iisdem, quorum plurium servitor exstitit continuus, et de caeterorum gestis sedulus indagator. Plurima enim alia sancta operati sunt pro salute sua, et suorum subditorum, quae etsi in libro praesenti scripta non sint, firmiter credendum est in libris vitae non deesse. Confisus tamen exemplo beati Gregorii in dialogi sui principio tertio 138.0365D| capite ibi, Ea quae mihi sunt, etc., dicentis quod « Marcus et Lucas evangelistae, quod descripserunt non visu, sed auditu didicerunt, tunc dubitationis occasionem legentibus subtraham per singula quod scribam. » Quae mihi haec audientibus sint comperta manifestabo. Hoc autem sentire cupio omnes hoc 138.0366A| opus legentes, quod in quibusdam sensum solummodo, in quibusdam etiam verba cum sensu teneri oportet, quia, si de personis omnibus et singulis ipsa specialiter verba tenere voluisset, hoc rusticano usu prolata stylus scribentis non apte susciperet. Seniorum valde venerabilium didici relatione quae narro, submittens tamen hoc opusculum correctioni debitae et relationi seniorum.
Guillelmus de Gressio, sexagesimus quintus episcopus, natione Gallus, de patria Wastineti oriundus, nobilis genere et moribus, successit immediate Eraldo de Lisigniis. Hic fuit vir scientificus strenuusque, ita quod ante hanc promotionem esset inter ecclesiasticos propinquior regi assistens et auctorisabilior. Ex qua causa, aliis suis virtutibus gratantius 138.0366B| fuit dictam promotionem assecutus, liberalis et dapsilis multum. Hic per provinciam suam multas lites, quae a longo tempore erant inter episcopos Antissiodorenses aliosque nobiles, partim per litigia, partim per compositiones, ad finem perduxit; sicque in fine sui regiminis aliquam controversiam non reliquit episcopatui apparentem. Acquestus plures fecit potissime in territorio de Appoigniaco, super quibus suum fundavit anniversarium de viginti libris annualibus Ecclesiae Antissiodorensis solvendis et distribuendis die praedicti anniversarii. Seditque diu et pacifice, scilicet per sexdecim annos, vel circa, attento obitu Erardi praedecessoris sui, qui fuit anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo septimo; hujus vero nonagesimo tertio, die 138.0366C| Veneris ante festum purificationis beatae Mariae virginis, estque sepultus in choro ecclesiae, a parte sinistra chori, contigue scalis, et prope nobilem tumulum bonae memoriae domini Guidonis de Melloto; imaginatum deauratum est super nigro marmore Qui Guido fuit sexagesimus tertius episcopus.
CAP. LXVI.--
- De Petro de Mornayo.
Petrus de Mornayo, sexagesimus sextus episcopus, natione Gallus, Bituricensis, vir nobilis, successit in episcopatu Guillelmo de Gressio; vir utique in utroque jure peritissimus, magni consilii, circa regem auctorisabilis multum. Inde cancellarius regis factus, creatus fuit episcopus Antissiodorensis, et usque ad vitae exitum officium cancellariae praedictum obtinuit. Hic fecit plures acquestus sedi episcopali. 138.0366D| Primo, acquisivit terram de Odanco a domino de Tholeta, cujus erat dicta terra, de feodo tamen sedis episcopalis; sed quia multas injurias inferebant domini de Tholeta habitatoribus Vargiacensibus (tunc enim erat tota illa terra servilis conditionis ad usus Nivernensis episcopatus), hoc motu principali 138.0367A| fecit acquestum, ad procurandam pacem et quietem suae villae Varziacensis. Item acquisivit prope villam et castrum de Moreto speciosam domum cum ejus pertinentiis, terris videlicet et vineis, in villa de Brocia parochiatus de Heretiaco, prope monasterium de Barsel, ordinis Cisterciensis, ab opposita parte villae et pontis de Lamoisio, super fluvium Sequanae. Item acquisivit magnam partem domorum episcopalium quae sunt Parisiis contiguae portae quae nominatur Inferni, licet antiquitus solebat nominari de Ferto, et obtinuit a rege magnam plateam extra muros contiguos, in qua construi fecit curtilia, et viridaria amoenissima, et circumcingi muris; sed propter guerras demum ibidem sunt fossata concavata. Item dedit ecclesiae suae 138.0367B| Antissiodorensi speciosissimum velum quadragesimale, quod adhuc durat. Item plures acquestus fecit in Appoigniaco, super quibus fundavit anniversarium suum viginti librarum annui redditus ecclesiae Antissiodorensi solvendarum a successoribus suis. In fine dierum resedit Regennae, et ibi vitam finivit, adductumque corpus ejus honorifice sepultum est in choro ecclesiae suae a parte dextra juxta tumulum nobilem domini Guidonis de Melloto suprascripti, anno Domini millesimo trecentesimo sexto, die scripta in dicto tumulo. Sic sedit tredecim annis vel circiter.
CAP. LXVII.--
- De Petro de Bellapertica.
Petrus de Bellapertica, sexagesimus septimus episcopus, natione Gallus, de partibus Borbonensibus, de 138.0367C| castro Bellaeperticae super fluvium Aligeris, mediocris generis et status ortus parentibus, successit Petro de Mornayo praedicto, et in episcopatu provisione apostolica, et in officio cancellariae promotione regia. Vir iste peritissimus in jure civili, in quo citra montes pater habebatur peritorum. Hujus enim labor et peritia fuit versari in dubiorum obscuritatumque juris civilis elucidatione, ut patet in libro appellationis hujus, Glossarium videlicet super libro codicis et quamplurimorum aliorum scriptorum suorum, secundum quae in studiis generalibus regni potissime Aurelianis informantur erudiri cupientes perfecte: habuit enim magistrum illum famosissimum dominum Jacobum de Ravigneio, qui similiter scripsit super Digesto veteri, quem magistrum sedulo secutus 138.0367D| similis eidem in magisterio est effectus. Ille Petrus parum resedit in dioecesi, semper vacans circa officium cancellariae praedictum et communicando regi: verumtamen fecit introitum in civitate, in quo rex interfuit, et ipsum auctoritate regia introduxit in civitatem absque illa antiqua solemnitate secundum quam comes Antissiodorensis baro de Donzeio, dominus de Thoceio dominusque de sancto Verano in Puisaia, ex natura et debito feodorum suorum debent et tenentur portare novum episcopum ab ecclesia sancti Germani usque in Ecclesiam Antissiodor., reservato ex parte regia dictis episcopis et dominis in futurum jure solemnitatis praedictae. Obiit autem Parisiis, sed dies incertus est; attento tamen 138.0368A| die obitus praedecessoris sui et die promotionis successoris sui infrascripti proximi quae fuit anno Domini millesimo trecentesimo octavo, sequitur quod sedit ipse Petrus circiter annos duos. Hic fundavit quatuor praebendas in ecclesia Villaenovae prope Bellamperticam, pro remedio animae suae.
Epitaphium
Hac jacet in cella Petrus cognomine Bella-
Pertica, perlucidus verbis, factis quoque fidus,
Mitis, veridicus, prudens humilisque, pudicus.
Legalis, planus, velut alter Justinianus
Summus doctorum, certissima regula morum,
Parisinorum decanus canonicorum,
Antissiodorica digne sumpta sibi sede
Tempora post media charus successit ab aede,
Annis sub mille ter centum septem simul ille,
Sulpitii festo migravit ab orbe molesto:
Det sibi solamen, spiritus almus. Amen.
138.0368B| Tale habet epitaphium propter aquilam in choro ecclesiae cathedralis, in qua decanus fuerat.
CAP. LXVIII.--
- De Petro de Gressio.
Petrus de Gressio sexagesimus octavus episcopus, natione Gallus, patria Vastinetensis, nobilis genere ut suus avunculus Guillelmus suprascriptus. In utroque jure peritus fuit, cancellarius Franciae, suisque meritis condigno regioque favore et apostolica provisione ad sedem episcopalem promotus, virtute liberalitatis ac hospitalitatis honore praepollens ultra contemporaneos praelatos, relicto officio supradicto cancellariae, rexit sedem suam strenue ac laudabiliter ab omnibus dilectus. Cujus hospitalitatis singularitas nullum petentem exclusit. Tandem pondere 138.0368C| carnis onustus et ob hoc in regiminis exercitio taliter impeditus coadjutores habuit, et finaliter ad diem extremum veniens animam Deo reddidit vigesima prima die Septembris, videlicet in festo sancti Matthaei apostoli, anno Domini 1325; cujus corpus sepultum est honorifice in choro ecclesiae Antissiodor. juxta tumulum avunculi sui supradicti, a parte chori sinistra contigua tumulo domini Guidonis de Melloto suprascripti.
CAP. LXIX.--
- De Petro de Mortuo Mari.
Petrus de Mortuo Mari sexagesimus nonus episcopus natione Aquitanus, genere mediocri, vir acutissimi ingenii, utriusque juris professor solemnis, inter consiliarios regis strenuissimus, a sancta sede apostolica regiarum interventu precum ac ejus exigentibus 138.0368D| meritis promotus, successit Petro de Gressio, proximo supradicto, et intravit cum debita solemnitate civitatem et Ecclesiam Antissiodor, cum principibus et dominis aliis temporalibus qui ipsum portare debebant et portaverunt. Inter quos fuit comes Flandrensis ratione baroniae de Donziaco; qui comes facto homagio ipsi episcopo voluit et nisus fuit rapere annulum dicti episcopi, sed non potuit; verumtamen promisit episcopus se informare si spectaret ad jus ipsius comitis et sibi facere super hoc rationem. Strenue rexit sedem, sed parum, quia effectus exstitit sacrosanctae Romanae Ecclesiae cardinalis, in quo statu vixit partem sollicitudinis dictae Ecclesiae strenue portans et de sancta vita famatus, fundavit in loco originis propriae quatuor 138.0369A| conventus ordinum, monachorum, videlicet Carthusiensium, et alios duos ordinum Mendicantium. Tandem ab humanis decessit ejus anima, corpusque ejus deportatum ad locum praedictum inter dictos religiosos tumulatum. Promotus fuit anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo quinto, in festo omnium Sanctorum, ad hanc sedem, et vicesimo octavo in festo Nativitatis Domini ad cardinalatum: sic sedit per tres annos in sede episcopali, obiit autem circiter annum millesimum trecentesimum trigesimum sextum in novitate papae Benedicti duodecimi. Fuerat antiquus socius specialis illius magni viri quem fecit Joannes papa vigesimus secundus excoriari, videlicet episcopi Capturcensis: sed sapienter recedens de curia ad refugium venit 138.0369B| ad regem Franciae qui ipsum honorifice recepit in magnum consiliarium et postmodum in cancellarium, et tandem fuit regis compater: ex his processit sua digna promotio praedicta.
CAP. LXX.--
- De Talerando.
Talerandus filius comitis Petragoricensis, natione Aquitaniae, nobilissimus vir et juris civilis peritus, apostolica provisione promotus successit praedicto Petro de Mortuo Mari. Non intravit civitatem, quasi continue mansit studendo in domo de Odanto prope Verziacum, quae fuerat acquisita per dominum Petrum de Mornayo supradictum, in qua dictus Talerandus speciosam aulam ac cameram construi fecit et ad opus studiendi unum claustrum retro ad modum religiosorum, et ibi multum profecit studendo. 138.0369C| Demum assumptus in cardinalem sanctae Romanae Ecclesiae, in quo statu strenuissime se habuit fuitque ad sedem Antissiodorensem promotus anno Domini 1328 et translatus ad cardinalatum anno sequenti tricesimo, et vacavit sedes quasi per annum propter contrarietatem promissionis durantem in sancto collegio promovendi dominum Stephanum de Mornayo cancellarium Franciae, sed multos habuit adversarios, ideo promotus fuit ille, qui sequitur anno trigesimo primo in festo Nativitatis Domini: sic solum sedit Talerandus circiter tres annos. Obiit cardinalis anno millesimo trecentesimo sexagesimo quarto; sepultus Avenioni, et demum translatum dicitur corpus ad partes suas. Ipse legavit pro anniversario suo fundando in Ecclesia Antissiodor. 138.0369D| centum florenos et soluti sunt.
CAP. LXXI.-- De Aymerico. Aymericus Guenaudi, natione Gallus, patria Pictavensis, septuagesimus primus episcopus, vir nobilis genere, scientia et moribus, legum professor, consiliarius regius in hospitio regio residens, et officium Magistri Requestarum exercens per longa tempora. Tandem rege et regina intercedentibus et exigentibus meritis suis promotus est ad sedem Antissiodorensem post praedictum Talerandum anno Domini millesimo trecentesimo trigesimo primo, Sabbato in quatuor Temporibus ante festum Nativitatis, tempore domini Joannis papae vigesimi secundi. Hic vir magni honoris exstitit, omnibus 138.0370A| amabilis, curialitate plenus, nobilium duleas atque statum multum habens gratum pacifice rexit sedem suo tempore, excepto litigio magno quod habuit cum religiosis de Charitate, videlicet priore de Boniaco, pro duobus clericis Anglicis quos suspendi fecerat praepositus de Boniaco, unde viriliter prosecutus factum hujusmodi propter quod misit in Angliam duos providos viros, quorum unus nominabatur Boutevilain de Antissiodoro ad inquirendum et referendum de titulo clericatus in tantum quod habuit expletum justitiae, per curiam Parlamenti ad honorem jurisdictionis spiritualis. Hic consecravit majus altare S. Stephani anno millesimo trecentesimo trigesimo quarto fundavitque unam capellaniam ad altare S. Martini in Eccles. Antiss. de viginti libris 138.0370B| annui et perpetui redditus super pluribus conquestibus per eum factis in Appoigniaco. Item fundavit anniversarium suum de viginti libris Turonensibus annui et perpetui redditus ibidem percipiendis; hic primus construxit claperia cuniculorum Regennis in Garenna. Translatus fuit ad sedem Rothomagensem anno 38; sic rexit per octo annos.
CAP. LXXII.--
- De Joanne Blangy.
Joannes de Blangeriis septuagesimus secundus episcopus, natione Gallus, patria Normannica, famosus magister in theologia studens ac legens Parisiis, domini Benedicti papae duodecimi motu proprio in translatione domini Aymerici, promotus exstitit ad sedem episcopalem Antissiodor. anno Domini millesimo trecentisimo trigesimo octavo. Memor enim 138.0370C| exstitit quod fuerant ipsi ambo contemporanei in studio Parisiensi in dicta scientia et in ejus lecturam concurrentes, et etiam licentiae et doctoratus insimul honorem atque culmen pariter assecuti; idcirco de ipso proprio motu providit Ecclesiae Antissiod. in qua tamen parum rexit semper anhelans Parisios reverti. Et ob hoc tempore domini Clementis papae VI supradicti Benedicti papae undecimi successoris cessit episcopatui suo, et certa pensione pro ipso ad vitam ordinata a sede praedicta reversus Parisios pro vita contemplativa ducenda, cum per navigium veheretur frigora passus et rheuma, febrem incurrit continuam in qua intravit Parisios et infra paucos dies expiravit et corpus ejus in ecclesia fratrum Carthusiensium inhumatum est, tempore paschali, 138.0370D| anno millesimo trecentesimo quadragesimo quinto, mense Aprili: hic sedit circiter sex annos.
CAP. LXXIII.-- De Petro de Villanis. Petrus de Villanis septuagesimus tertius, natione Gallus, patria Normanniae, ex gratia sedis apostolicae per praefati domini Joannis de Blangy renuntiationem promotus ad sedem episcopalem exstitit vir nobilis, facundus et strenuus, loca fortalitiorum de Regennis et Villa Catuli reparavit et in forma debita fortalitiorum posuit et munivit machinis gallandis et fossatis, et demum translatus exstitit ad sedem Baiocensem unde erat oriundus. Fecerat tamen in domo Odanti capellam et cameram opere regali nobilissimo. Hic libertate donavit homines et terram 138.0371A| de Odanto, mediante annuo redditu bladi et aliorum per singulas familias et domos, sed successor infra scriptus se fortiter opposuit huic concessioni et ex causa. Cum vero fuit in sedem Baiocensem translatus, urgente guerrarum rigore poenituit se dimisisse primam sedem, translatus autem exstitit de Antissiodorensi ad Baiocensem Ecclesiam circa annum Domini millesimum trecentesimum quadragesimum septimum: hic sedit circiter tres annos cum dimidio. Hic per comitem Antissiodorensem solum ingressus fuit civitatem hora vespertina Sabbato. In crastino tamen fecit convivium aliis nobilibus minime requisitis et insciis. Fuit igitur promotus ad sedem hanc Antissiodorensem per resignationem supra proxime scriptam Joannis de Blangiaco, 138.0371B| anno Domini millesimo trecentesimo quadragesimo quarto, more Gallicano in hiemali tempore videlicet post festum Nativitatis Domini. Sic sedit tribus annis cum dimidio; sepultus est Baiocis, dies apud nos non est certa.
CAP. LXXIV.--
- De Bernardo Bruni.
Bernardus Bruni septuagesimus quartus episcopus, natione Gallus, patria Lemovica, de episcopatu Morinensi translatus exstitit ad sedem Antissiodorensem statim post translationem proxime supradicti Petri de Antissiodorensi sede ad Baiocensem, anno Domini millesimo trecentesimo quadragesimo septimo in Pentecoste. Hic vir antiquissimus et sapientissimus atque ditissimus ultra omnes praelatos contemporaneos, strenuissimus jurium Ecclesiae custos et prosecutor, 138.0371C| non intravit civitatem suam. Hic incoepit infirmare libertatem quam contulerat suus praedecessor hominibus terrae de Odanto, et quia infirmitate gravatus, de qua obiit, nequibat tempore suo dictam litem perducere ad optatum finem, reliquit in suo testamento legatum mille florenorum auri successori suo infra scripto in prosecutionem dictae litis contra dictos homines et contra praedecessorem suum duntaxat convertendos. Huic erat modus vivendi talis quod in ortu solis prandebat, et ante horam nonae coenabat, quem modum a nutrimento juventutis tenerae dicebatur accepisse a quodam avunculo suo cardinali qui sic vivebat. Obiit autem in castro de Villa Catuli, anno Domini millesimo trecentesimo quadragesimo nono circa festum omnium 138.0371D| Sanctorum, et fuit corpus suum ad Lemovicas portatum et tumulatum. Sedit per duos annos et quatuor menses. Hic multum diligebat mansionem de Odanto et circumcinxit locum et domum palliciis et magnis turribus et construi fecit ibidem tres turres quadratas: non deficiebat nisi una quin fuisset ibi fortalitium quadratum muris correspondentibus de turre ad turrim, sed totum hoc fuit post modum destructum tempore guerrarum domino Iterio la Jarossa existente episcopo, ut inferius continetur.
CAP. LXXV.--
- De Petro de Croso.
Petrus de Croso septuagesimus quintus, natione Gallus, patria Lemovica, excellens magister in theologia, 138.0372A| prius decanus Parisiensis, deinde episcopus Silvanectensis, demum ad sedem Antissiodorensem translatus a domino Clemente papa VI per obitum supra proxime dicti Bernardi. Fuerant enim dictus dominus papa et ipse contemporanei in studio legendo et regendo, erantque compatriotae. Hic vir una cum scientiae excellentia gratia maxima pollebat in loquela omnique gestu multum amabilis universis prudensque et callidus in agendis. Hic receptis mille florenis supra proxime dictis pro litigando contra homines de Odanto incoepit perseverare in dicta lite. Tandem amabiliter tractatum et concordatum exstitit quod annuos redditus loco servitutis creverunt super quolibet de aliqua portione, sic fuit lis sopita, et statim assumptus exstitit cardinalis; non 138.0372B| intravit civitatem, sed in suo recessu appropinquavit eamdem in pratis prope fontem sancti Amatoris, et ibi egregie praedicavit et a clero et populo honeste accepit commeatum. Sedit per annum unum cum dimidio fuitque assumptus cardinalis in principio anni quinquagesimi primi circa festum Nativitatis Domini; obiit autem cardinalis in curia Romana, videlicet Avenione, mense Septembri, anno millesimo trecentesimo sexagesimo primo. Hic legavit magnam summam florenorum Ecclesiae Antissiodorensi pro suo anniversario, sed testamentum absconditum est et non adhuc potuit veritas inveniri. Sepultum est corpus in ecclesia fratrum Praedicatorum.
CAP. LXXVI.-- De Audoyno. 138.0372C| Audoynus septuagesimus sextus, natione Gallus, patria Lemovica, antea Noviomensis, postea Parisiensis episcopus, demum translatus ad sedem Antissiodorensem in translatione dicti Petri praedecessoris ad cardinalatum, videlicet in principio anni milles. trecentesimi quinquagesimi primi in Nativitate Domini. Hic vir erat peritus in utroque jure et consultissimus; arbitratum autem exstitit ab eo cum consensu decani et capituli Antissiod. quod inutilis et damnosa erat domus de Belloreditu propter magnas reparationum missiones, attenta pluralitate domorum episcopalium alibi, et prope existentium; ordinatum tamen fuit retineri in statu stabula longa duplicia. Intra aream dictae domus ac magnum altumque portale in introitu domus, ac 138.0372D| parvam domum dicto portali contiguam ad recipiendum gentes episcopi illuc pro venando vel aliter accedentes, item furnum ab alia parte portalis, et haec visa sunt sufficere pro colono et familia ad opus nutrimenti pecorum, ibidem collocandis in futurum. Translatus fuit ad cardinalatum per hunc modum, quia illo tempore erant duo cardinales sub nominatione Antissiodorensi, videlicet Talerandus Petragoricensis et Petrus de Croso. Translatus exstitit ad sedem Magalonensem, anno quinquagesimo tertio, more curiae Romanae in Nativitate Domini, more autem Gallicano anno quinquagesimo secundo, in festo Purificationis beatae Mariae, sequenti factus cardinalis et sic nominatus fuit cardinalis Magalonensis 138.0373A| Hoc fuit tempore avunculi sui domini Innocentii quinti, in novitate sui pontificatus, videlicet primo anno revoluto; sedit per duos annos Antissiodori minus duobus mensibus; obiit anno sexagesimo quarto mense Maii, die undecima, Avenione, et ibidem tumulatus est in monasterio fratrum Carthusiensium, quod est in regno juxta Villam novam quod fundavit dominus Innocentius avunculus suus praedictus. Pro fundando anniversario suo dedit Ecclesiae Antissiod. trecentos florenos auri et soluti sunt.
CAP. LXXVII.--
- De Joanne de Auxeio.
Joannes de Auxeio septuagesimus septimus, natione Gallus, patria Burgundus, nobilis vir prosapiae de Turnella in comitatu Nivernensi, in utroque jure 138.0373B| peritus, prius episcopus Trecensis, electus per viam sancti Spiritus, quae via non habuerat in regno Franciae in aliqua cathedrali ecclesia effectum a longinquis temporibus, successit in episcopatu Antissiodorensi supradicto Audoino proprio papae motu. Hic exstitit homo mitis, pius, misericors et hospitalitati plene deditus; tam in Trecensi quam in Antissiod. episcopatibus sedit annis sexdecim, videlicet in Trecensi decem et in Antissiod. sex annis minus tribus septimanis: promotus enim fuerat Antissiodori anno quinquagesimo tertio in festo Purificationis B. Mariae virginis secundum morem curiae Romanae, et obiit octava die mensis Januarii anno quinquagesimo nono, juxta dictum morem computando. Hic vir singulis annis, quandiu praefuit Trecensi sedi, visitationis 138.0373C| officium perfecte exercuit et officium episcopale, tam in ordinum celebratione quam aliis indesinenter et in propria persona exstitit exsecutus, et ibidem cum magnis sumptibus corpus sanctae Syriae transtulit et in altum collocavit honorabiliter in theca condecenti. In sede Antissiodorensi ordines indeficienter celebravit in propria persona, ultimis exceptis videlicet ante festum Nativitatis Domini ante ejus obitum, quia erat gravi infirmitate detentus, ut apparuit ex obitu.
Eo enim tempore in die festo Conceptionis beatae Mariae virginis, inimici Angli nomine regis Navarrae ceperunt violenter fortem domum de Regennis, ex quo cor ipsius fuit vehementer aggravatum. Cumque 138.0373D| de die in diem ad insultum procederent contra civitatem Antissiodorensem, tandem die Jovis post Epiphaniam Domini, hora nona clamor insiluit ad arma, quia inimici dabant civitati insultum. Eadem hora ingravescente infirmitate sua sacramentum extremae unctionis recepit, ad quod cum magna perplexitate personae ecclesiasticae armatae de murorum custodia propter hoc redeuntes interfuerunt. Quo facto more beati Augustini qui in forma simili vitam finivit, lacrymis utens pro pane, cum sensuum integritate et perfectione loquelae animam suam Deo commendans, cum lacrymis Deo reddidit animam, fuitque venerabiliter tumulatum ejus corpus in choro ecclesiae Antissiod. a parte sinistra inter tumulum nobilis domini Guidonis de Meloto et scallam de choro. 138.0374A| Hic fecit introitum suum primum in civitate Antissiod. cum tota solemnitate debita, orta tamen fuit dissensio de pallio serico super cathedra, et super ipso existente, quod pallium, portantes, dum descendit de humeris ejus, ceperunt et secum asportaverunt, ad ipsos spectare universaliter asserentes; et quia de reddendo fuerunt sub excommunicationis poena moniti, ortum fuit scandalum propter quod ingressum turris de Thociaco et turris de sancto Salvatore eidem postmodum denegaverunt, sed postmodum informarunt de sua possessione iterata per tres vices quoad dictum pallium: idcirco mandavit eis reddi dictum pallium quod positum fuerat de communi consensu in manu sequestra, et qui haec scripsit, scit quod vera sunt, quia in omnibus interfuit. 138.0374B| Caeterum cum in primo suo introitu non fuissent hora debita gentes archidiaconi Senonensis, venerunt tamen, dum fuit ante altare, inthronizaveruntque eum in cathedra. Male vero contenti de eo, quia intraverat portas ecclesiae sine eorum auctoritate, petierunt postea marcham auri causa dictae inthronizationis, quibus fuit responsum ab episcopo quod deliberaret super hoc; postea concordando cum eis diu postea misit quasi mediam partem valoris dictae marchae, et fuerunt contentae dictae gentes. Insuper fuit Senonis iste Joannes, et fecit professionem solitam super altare et solvit certam summam pecuniae circiter sex libras, et postea satis cito misit illis cappam sericam secundum antiquam consuetudinem quam se scire dicebat, quia alias ibi solverat 138.0374C| cappam tali causa. Hic ordinavit duplex officium in Ecclesia Antissiod. die festo Decollationis sancti Joannis Baptistae. Qua die suum primum fecit introitum Antissiodori: in suoque testamento legavit Ecclesiae Antissiodorensi centum libras per annum pro anniversario suo fundando, ut patet ex tenore hujus testamenti. Item in vita sua dedit Ecclesiae Antissiod. librum qui vocatur Rationale officiorum divinorum, sed propter destructionem civitatis diu nequivit inveniri, sed postea per dominum Petrum de Auxio ejus nepotem et haeredem fuit inventus, et ipsum detinet in praesenti.
CAP. LXXVIII.--
- De Iterio de Jarossa.
Iterius de Jarossa septuagesimus octavus, natione 138.0374D| Gallus, patria Lemovicensis, nobilis genere, vir in utroque jure peritus, strenuus in facto et in jure, in spiritualibus et temporalibus, homoque magnanimus post dicti Joannis de Auxio obitum manens in curia Romana multum familiaris papae per sedem apostolicam promotus est ad sedem Antissiod. et per procuratorem receptus die octava mensis Martii, videlicet Jovis post sacros cineres, anno praedicto millesimo trecentesimo quinquagesimo octavo more Gallicano, more vero Romano quinquagesimo nono. Dominica vero sequenti in aurora fuit ab inimicis, videlicet Anglis, nomine regis Navarrae capta civitas cum scalis per negligentiam custodum in parte pertinente ad custodiam Burgensium, qui inimici tot et tanta mala fecerunt tam in personis quam in bonis 138.0375A| quod enarrari non possit, nedum in destruendo civitatem solum, sed totam patriam subsequenter et totum regnum, tenueruntque civitatem ab ultima die Martii, anno praedicto, usque ad diem festi Nativitatis beatae Mariae virginis proxime sequentem, in cujus festi media nocte venit connestabularius Franciae cum quinquaginta millibus armatorum, inter quos erat vir strenuus provectusque in facto armorum dominus Henricus de Pictavia episcopus Trecensis, et intraverunt civitatem obturaveruntque portas et cum inenarrabili diligentia super muros rasos posuerunt cados vacuos quos impleverunt lapidibus, et his in forma propugnaculorum et moeniorum circumdederunt et munierunt omnes muros in die et nocte cum dimidio. Demum in locis competentibus 138.0375B| statuerunt munieruntque civitatem quadringentis hominibus armorum, et magno brigandorum numero ad custodiam civitatis, qui manserunt longo tempore, sed rex Angliae cum suo exercitu Campaniam, Burgundiam et partes Antissiodor. occupavit et vastavit. Treugis vero inter ipsum regem et ducem Burgundiae concordatis, recessit de ducatu Burgundiae et rediit per partes Aurelianenses. Post treugas inter dominum regem et ipsum captas et concordatas et ipsius regis Angliae recessum, praedicti homines armorum et brigandi qui jam custodiendo civitatem ipsam et patriam spoliaverant de bonis omnibus, dimissa civitate huc atque illuc divisi per singulas de seipsis comitivas fortia loca furtim intraverunt, et non minus quam hostes patriam 138.0375C| oppresserunt per annum et ultra castrum seu fortalitiam de Regennis quod de manibus Anglorum rex receperat, et teneri faciebat munitum gentibus armorum per Ballivos Trecensem et Calvi montis in propriis personis, ibidem residentes. Ipse rex reddidit dicto episcopo Iterio ad rogatum domini papae Innocentii quinti, sub cautione tamen quod taliter custodiretur, quod de eo non posset damnum vel periculum regno in posterum evenire, quod castrum et tunc cum magnis missionibus tam reparationum et fortificationum quam munitionibus armatorum pro custodia exstitit suo tempore custoditum, magna similiter pecuniae summa dictis Ballivis soluta pro missionibus custodiae de suo tempore.
Tempore etiam hujus episcopi habitatores Varziacenses 138.0375D| considerantes quod inimici insidiabantur eis die ac nocte, et quod proponebant fortificare locum de Odanto in praejudicium et periculum villae de Varziaco, destrui fecerunt locum dictum de Odanto. Hic cum proponeret venire ad suam dioecesim, peste inguinaria quae vigebat in Romana curia suffocatus in brevi, finivit dies suos, octavo die mensis Junii, anno Domini millesimo trecentesimo sexagesimo primo, et in crastino die corpus ejus traditum est sepulturae honorifice in ecclesia fratrum Praedicatorum. Disposuerat autem, ut fertur, sedes apostolica ipsum transferre ad sedem Arelatensem, ut postmodum ad cardinalatum proveheretur. Multum enim erat clarus et notus summo pontifici et dilectus a 138.0376A| cardinalibus qui ipsum reputabant verum et sapientissimum, et sic erat. Hic sedit per duos annos cum dimidio. Hic pro anniversario suo fundando legavit Ecclesiae Antissiodor. centum francos auri ad scutum, et soluti sunt.
CAP. LXXIX.--
- De Joanne Germani.
Joannes Germani septuagesimus nonus, natione Gallus, patria Burgundus Senonensis, ortus de Dimonte. Primo fuit decanus Ecclesiae Antissiod.; postea creatus episcopus Cabilonensis ad preces reginae Franciae cujus erat specialis consiliarius: demum proprio motu papae tunc Innocentii V, ipso inscio, translatus sedem Antissiodor. per obitum supra dicti Iterii praedecessoris; in utroque jure licentiatus, prudens in consiliis, conversatus in hospitio reginae 138.0376B| praedictae, inter consiliarios major et praecipuus, et deinde de secreto regis Joannis consilio, quo rege redito de captivitate Angliae adveniente in Burgundiam, possessionem ducatus adepturus ex sucessione ultimi directae lineae descendentis ducis, videlicet Philippi generi comitis Flandrensis, duxit secum dictum episcopum principalem consiliarium et auctoritate regia introduxit eumdem in civitatem Antiss., non obstante defectu solemnitatis antiquae quae debebat in primo ejus introitu custodiri, videlicet in vigilia jacere in monasterio sancti Germani et in crastino in cathedra portari per Nivernensem pro baronia de Donziaco, per Antissiodorensem pro comitatu, per Barensem pro terra de Puisaia comites, nec non et per dominum de sancto Verano deportari 138.0376C| ad portas Antissiodor. ecclesiae praedictae propriis humeris, et postmodum jurare in ejus fidelitate de terris supradictis; voluitque et concessit rex praedictus nulli inferri in futurum praejudicium ex dictae solemnitatis defectu, sed jus cujuscunque in posterum auctoritate majestatis regiae reservavit. Modum ingressus praedicti visum est expediens his scriptis assignare: pranso rege praedicto Regennis, venit rex in vesperis Antissiodorum et in introitu portae civitatis episcopus juxta ipsum et paulo post anticipavit equitaturam regis, venitque ante portas ecclesiae in vestibus consuetis, descendensque equo accessit orare ante imaginem beatae Mariae virginis in portali, et statim perfecta oratione regressus exstitit in habitu ecclesiastico ante fores ecclesiae, oblatoque 138.0376D| sibi libro continente formam juramenti novi episcopi, dictam formam ad rogatum decani legit et devote dictum praestitit juramentum: demum dictus decanus tradidit eidem possessionem Ecclesiae, per chordae tympanilis per superiorem fenestram ante fores praedictas projectae apprehensionem, et tunc ipsae fores fuerunt apertae. Illico advenit ibidem rex praedictus et descendit de equo et venit ad orandum coram imagine supradicta, quo facto rediit ante dictas fores, et insimul ecclesiam intraverunt episcopus a dextra et rex a sinistra parte, et choro decantante hymnum Te Deum laudamus. In ordine praedicto venerunt ante altare, et oratione ab eorum utroque perfecta dictaque antiphona cum versu, 138.0377A| dictus episcopus orationem alta voce protulit. Sic possessionem per decanum assecutus, sic recesserunt ambo, et comitatus regem ad locum quo hospitaturus erat, accessit episcopus ad domum episcopalem in proposito celebrandi ordines in crastino. Praedicta enim facta fuerunt die Veneris post festum beatae Luciae; sed in crastino rege accelerante recessum, cum patria et potissime civitas multa ardua haberent agere erga regem, dictus episcopus in hoc vacavit et ob id impeditus ordines minime celebravit, sed comitato rege usque ad sanctum Priscum, rediit tarde in prandio, et post misit ad sanctum Germanum pro habendis pastibus consuetis, sed ad religiosorum requestam, posuit eos in sufferentia et demum compositum exstitit inter ipsos. In crastino autem 138.0377B| hujusmodi die introitus sui praedicti venit officiarius archidiaconi cum uno canonico Senonensi et fecit querimoniam de inthronizatione praedicti episcopi quam asserebat spectare solum ad dominum suum archidiaconum. Quo audito, consultatione facta super hoc, accessit tertia die mane ad ecclesiam, et pro jure archidiaconi conservando dictus officiarius et vicarius archidiaconi posuit ipsum episcopum in cathedra lapidea, quae est a parte dextra altaris, postmodum petiit unam marcham auri pro praedicto archidiacono ex causa inthronizationis praedictae. Item pro ipso officio marcham argenti, et dictus canonicus totidem ex consuetudine antiqua; quae petitio fuit posita in deliberatione et promisit facere quod esset rationis. Dominica vero sequenti suo collegio 138.0377C| fecit convivium, et die lunae secutus fuit regem in Burgundiam et ibi pro rege rexit cum aliis magistratibus ducatum usque ad sequens immediate festum Resurrectionis Dominicae, incipiente anno Domini millesimo trecentesimo sexagesimo secundo; reversus dictus episcopus de Burgundia mansit in episcopatu faciens ordines et alia ministeria episcopalia, culturas reficiens in terris et vineis, fortalitia et alia aedificia diligentissime reparans ac muniens; et inter caetera redimens castrum suum Villae Catuli de manibus illorum qui illud tenebant de tempore praedecessorum et reddere renuebant, eis solvit octingenta scuta auri, nec non pro terra sua de Tociaco solvit tenentibus turrim dicti loci magnam florenorum summam.
138.0377D| Quibus actis existens in castro suo praedicto Villae Catuli, cum vigeret epidimia in partibus Antissiodorensibus, tumor sub ascellis ipsum arripuit qui in brevi coegit animam ejus a corpore separari, cum magna devotione et sacramentis Ecclesiae, eucharistiae scilicet et unctionis extremae perceptis, et testamento perfecto, et omnibus recte dispositis. Hic sui regiminis tempore, imo solius anni spatio contulit decem canonicatus et praebendas Antissiodorenses, quod de nullo suo praedecessore auditum est: illis tamen personas bonas assignavit, omnes de patria Antissiod. vel Senonensi oriundas. Obiit autem in vigilia festi Nativitatis beatae Mariae virginis anno Domini millesimo trecentesimo sexagesimo secundo, 138.0378A| in castro suo Villae Catuli, et fuit adductum corpus ejus Antissiodorum et honorifice sepultum in choro a parte dextra prope sedes chori. Prima est sua sepultura a parte superiori, et cum promotus ad dictam sedem fuisset, anno praecedenti circa festum beati Joannis Baptistae, sequitur quod sedit solum per unum annum et circiter duos menses. Hic reliquit pro suo anniversario Ecclesiae Antissiod. decem libras annui redditus.
CAP. LXXX.--
- De Petro Aymonis.
Petrus Aymonis octuagesimus episcopus, natione Gallus, de Alverniae partibus oriundus, juris civilis doctor et de officio subdiaconatus domini papae Urbani quinti sumptus, promotus fuit ad episcopatum hujusmodi per praedictum sanctissimum Patrem dominum 138.0378B| Urbanum quintum in sua nova creatione, anno Domini millesimo trecentissimo sexagesimo secundo, circiter festum Omnium Sanctorum, et fuit hic Petrus prima persona quem promovit ipse papa in episcopatum. Hic fuit honorabilis, et cerimonialis in suis factis tam ecclesiasticis quam mundanis, morum honestorum et dapsilis, affabilisque. Quippe nutritus erat in curia Romana tam circa cardinales quam circa summos pontifices, quibus virtutibus praedictis invitantibus electus quampluries exstitit in factis maximis regni ambasiator, seu solemnis nuntius, et saepe solus sine socio erga papam, imperatorem, regem Angliae regemque Hungariae, in quibus actibus pluries et multipliciter versatus, in secreto domini nostri regis consilio exstitit honorifice 138.0378C| collocatus.
Hujus tempore semper fuerunt guerrae, viriliterque et cum magnis missionibus custodiri fecit sua fortalitia, potissime vero Regennarum et Villae Catuli, et reparari hospitium episcopale Antissiodorense et similiter domum suam episcopalem Parisiensem, multum amabilis atque dulcis ipsum adeuntibus, nihil tamen de negotiis ipsum tangentibus habentibus agere cum eodem. Multum praesumebatur ipsum cardinalari suis meritis et intercessionibus imperatoris et regum suprascriptorum et favore plurium cardinalium quorum in scholis socius exstiterat; sed hectico morbo disjuncta fuit in eo corporis et animae societas, anno Domini millesimo trecentesimo septuagesimo tertio, mense Septembri, die 138.0378D| secunda in domo episcopali Antissiod., ejusque corpus decenti traditum sepulturae in choro ante scalam partis sinistrae juxta sepulturam bonae memoriae domini Joannis de Auxeio, quae jungitur sepulturae bonae memoriae domini Guidonis de Melloto quondam episcopi Antissiodorensis et ejus nepotis domini Eraldi de Lisigniis similiter episcopi, qui ambo quiescunt in eodem sarcophago ac tumulo, qui Eraldus fuit primus episcopus de Antissiodoro factus cardinalis. De obitu ejus Romae, et quomodo ejus ossa reportata fuerunt in hanc ecclesiam suam plenius continetur superius in gestis ejusdem, videlicet in libro primo Gestorum pontificum Ecclesiae Antissiodorensis. Ipse Petrus ingressus fuit civitatem, 138.0379A| primum introitum faciendo, sine solemnitate antiqua et consueta, sine deportatione ad ecclesiam facienda per nobiles feodatarios ecclesiae, de quibus solus comes associavit eum in dicto ingressu novo. Cum ex relatu antiquorum et fama vetustissima teneretur quod per libros, litteras vel alia documenta sive narrata quorumcunque non apparebat litigium in forma litigiali fuisse inter aliquem episcopum Antissiodorensem, decanos et capitulum Ecclesiae Antissiodorensis, iste primus litigium habuit cum eis super pluribus summis pecuniarum et rerum aliarum annuatim ab episcopis debitis, quas solvere cessabat. Mediantibus tamen viris sapientibus destitit a litigio, et dilexit dictos decanum capitulum et personas singulares, et, ut saepius exprimebat, magnam devotionem gerebat 138.0379B| ad ecclesiam, potissime ad fabricam ipsius ecclesiae juvandam, nisi sors conditionis humanae citius impedimentum dedisset. Dedit ipsi ecclesiae pro fundando anniversario suo trecentos denarios auri Francos, fecit professionem Senonis consuetam, et loco cappae sericae dedit ibi pannum sericum, seu aureum, quem prius renuentes capere decanus et capitulum Senonense finaliter ceperunt. Sed de inthronizatione sua nihil fuit factum pro parte archidiaconi Senonensis, et, si quid solutum fuit ipsi archidiacono, ignoratur. Sedit per decem annos minus circiter duobus mensibus; dederat in vita sua huic ecclesiae pannum sericum deauratum, qui in magnis solemnitatibus in summitate majoris altaris, videlicet ante cereos ponitur.
138.0379C| CAP. LXXXI. De Nicolao de Arceis. --LXXXII. De Guillelmo de Totavilla. --LXXXIII. De Ferrico Cassineti. --LXXXIV. De Michaele de Creneio. --LXXXV. De Joanne de Thoisy. --LXXXVI. De Philippo de Essartis. --LXXXVII. De Joanne de Corbeya. --LXXXVIII. De Laurentio Pynon. --LXXXIX. De Petro de Longolio. --XC. De Anguerrando de Synart. --XCI. De Joanne Baillet.
CAP. XCII.
- De Francisco a Dintavilla.
Franciscus de Dinteville ex nobilissimo patre Claudio de Dinteville, commarieni in Burgundia, Ecgenetorum, Polizei, multorumque aliorum locorum domino; matre vero Joanna de la Baulme ex comitibus montis Revelli. Qui quidem Claudius de Dinteville, sicut in domo et familia ducum Burgundiae 138.0379D| alitus et educatus (quippe qui illis a thesauris et consiliis esset), ita in omni negotio eorum fortunam secutus est, atque demum in praelio ad Nanciacum cum Carolo duce fortiter cecidit. Caeterum cum adhuc eorum ducum prosperae secundaeque res essent, Joannam claro loco divite ac potenti familia uxorem duxit, ex qua liberos quatuordecim, mares scilicet decem, feminas quatuor suscepit, quorum hic novissimus Franciscus primum Cistarciensis episcopus; dein anno Domini millesimo quingentesimo quarto, vacante sede Antissiodorense per decessum bonae memoriae reverendi Joannis Baillet, communi omnium canonicorum voto in episcopum postulatus, a Leone X pontifice maximo a Cistaricensi Ecclesia ad Antissiodorensem translatus est, 138.0380A| anno aetatis suae quadragesimo nono, die 5 Martii. Puer humanoribus litteris Divioni primum, postea Heduae operam dedit, ubi inter caeteros omnium judicio doctissimus habitus, non mediocrem de se exspectationem praebuit. Postremo Papiae Caesareis legibus pontificiisque sanctionibus annis quinquo graviter incumbens, sedatis bellis, compositisque rebus inter Christianissimum Franciae regem Ludovicum XI et Burgundiones, juris utriusque doctor, domum parentesque revertitur. Paucis inde mensibus in reverendissimo domini Georgii ab Ambasia Rothomagensis archiepiscopi, postea cardinalis et legati familiam, ob animi et corporis praestantes egregiasque dotes ascitus, fratrum parentumque favore adjutus, magnas in Ludovici duodecimi regis 138.0380B| curia amicitias comparavit. Erant autem tunc tempore Guillelmus Pot, Tornacensis episcopus illi avunculus, Jacobus commarieni dominus eques auratus, Jacobus magnus Franciae venator, et Galterus regius oeconomus, seu regii hospitii magister, Polizei dominus, fratres, eidem Christianissimo regi Ludovico duodecimo charissimi, et a consiliis, quorum opera et auxilio sacerdotia seu beneficia multa, eaque peropima, nempe Castilionis ad Sequanam coenobium, Dervense monasterium, praedictumque Cistarensem episcopatum obtinuit. Cumque anno Domini millesimo quingentesimo decimo, vacante sede Heduensis Ecclesiae, cujus jampridem canonicus erat, a majori saniorique parte capituli in episcopum postulatus esset, rogante volenteque praefato rege Ludovico, 138.0380C| juri suo cessit in favorem domini Jacobi Hurault; obtinuerat autem juvenis parochiam de Riceyo, praebendas in Ecclesiis Heduensi, Balnensi, et Divionensi, prioratumque de Choysiaco in Meldensi dioecesi, quibus omnibus Antissiodorensem episcopatum suscipiens cessit, solo sibi Dervensi monasterio reservato
Possessione episcopatus adepta vir splendidus, ut erat moribus ingenuis, liberalis et magnificus, domos episcopales Varziaci et Regennarum reparavit, restauravitque Regennis turrim egregiam, palatium deambulatoriumque magnificentissimum a fundamentis exstruxit. In monasteriis Dervensi et Castillonensi (quae bellis ita diruta repererat, ut nec abbati domus, nec monachis ipsis regularia loca, 138.0380D| claustra videlicet, dormitoria, et refectoria superessent), quae nunc illic conspiciuntur aedificia, quantae industriae, quantae diligentiae, quantaeque magnificentiae vir fuerit satis ostendunt. In Dervensi namque monasterio chorum ecclesiae, campanile, pinnaculum, navis valvas, claustrum, et domum abbatialem, quae bella, incendia, longaque abbatum et monachorum paupertas et incuria labefactarant, ita reparavit, ut nova omnia longeque prioribus aedificiis sumptuosiora paucis annis videri potuerint. Castrum praeterea Summeurae totius patriae propugnaculum, tutamen et praesidium, turribus quatuor munitissimum fossato duplici, pontibus, aquarumductibus, hortis, stabulis, reliquisque ad ut litatem et ornatum tanti castri, et rebus necessariis 138.0381A| splendide decoravit; siquidem in eo castro palatium magnificum, cui sacellum ornatissimum appendet, granaria ingentia eaque duplicia, penu, cellarium maximum, paucis annis, postquam coenobio illi est praefectus, eductis ejectisque ruderibus et ruinis, quae, ut in aliis bellorum incendiis antecessorumque coenobiarcharum negligentia obtigerant, incredibili impensa majoreque diligentia exstruxit. In Castillionensi vero monasterio, claustrum, capitulum, dormitorium nova a fundamentis erexit. Ecclesiam autem, refectorium domumque abbatialem, quibus nullam monasterii faciem Martius furor reliquerat, ita reparavit, ut nova omnia, hospitiaque arridentia videantur; eorum monasteriorum fructus, census, et redditus solerti adeo providentia ampliavit, 138.0381B| auxitque, ut non immerito fundator potius quam administrator et dici et haberi debeat. Porro quantum ad Antissiodorensem Ecclesiam attinet, templum ipsum seu aedem divo protomartyri Stephano in ea urbe sacram mirifice adornavit, pulpitum ad Epistolas et Evangelia legenda totius Galliae pulcherrimum, miro lapidum tabulatu, raro artificio elegantique, ut cernitur, structura, suo aere donavit, organa ea tempestate et bellissima et argutissima nulli sumptui parcens instrui curavit; pallia duo aurea pretiosissima majori altari accommoda, planetas, pluvialia, aliaque sacerdotalia vestimenta quamplurima auro, margaritis et lapidibus pretiosis intexta, quanta nulla alia Galliarum ecclesia splendidiora habeat, elargitus est, et ejus ope 138.0381C| maxima a frequenti suffragatione ea pars provinciae Antissiodorensis quae est trans Jonam, videlicet Donziacum, Clameciacum, et circumjacentia loca, quae olim, saeviente passim inter Francorum regem et Burgundiones bello, Senonensi jurisdictioni ascripta fuerat, Antissiodorensis praetoris jurisdictioni per supremae curiae parlamenti, sive senatus Parisiensis arrestum, restituta est.
Irrepsit (proh dolor!) eo tempore Lutherianae haereseos nova impudentia, ad quam radicitus exstirpandam, et a fidelium theatro penitus explodendam provincialia concilia per Senonenses archipraesules Poncherium et de Prato non semel congregata sunt. Quibus omnibus cum suffraganei 138.0381D| episcopi orthodoxique Patres multi convenissent, tum hic potissimum magno fidei zelo fervens, nunquam non astitit, proserpente sensim et clanculum suppullulanti per viciniora loca perniciosa illa lue, dioecesim suam diligenti cura et provida circumspectione usque adeo tutatus est, ut ex grege sibi credito virus id exitiale qui hausisset repertus sit nemo. Regum Ludovici duodecimi et Francisci primi quibus ut charissimus, ita eorum consiliarius et eleemosynarius ordinarius erat. Curiam quotannis, tribus quatuorve mensibus continuis magno satellitio, apparatu eleganti, sumptuque maximo frequentabat. Unde, ut sunt hominum mores, principibus, nobilibus et aulicis omnibus acceptissimus erat. Tanta denique 138.0382A| morum elegantia, tanta animi facilitate, tanta in rebus agendis cautione et providentia fuit, ut nihil ei dissidii, controversiae nihil, odii et invidiae minus cum capitulo aut canonicorum aliquo unquam intercesserit, tantumque abfuit ut ex ecclesiae juribus redditibusve aliquid propterea deperderetur, ut etiam (quod et in Dervensi et Castillionensi monasteriis contigisse supra dictum est) ea non mediocriter adauxerit. Tandem cum in Antissiodorensi episcopatu annos decem et septem, mensem unum, dies viginti sex sedisset, sexagesimo sexto aetatis suae anno, die Veneris quae fuit penultima Aprilis millesimo quingentesimo trigesimo, longo profluvio ventris universae carnis viam est ingressus.
Sentiens itaque vitae suae finem dierumque terminum 138.0382B| a Domino sibi constitutum adventasse, die Dominico mortem ejus praecedente, audito sacro, praeviaque peccatorum suorum diligenti ac generali confessione, salutiferum eucharistiae viaticum pro Christiano more digne reverenterque suscepit; die vero Martis subsequenti, audito item sacro, nec non it rata confessione, rursum devote magnaque cordis contritione communicavit. Tum advocatis notariis testamentum condidit in Franciscum a Dintavilla illi ex fratre nepotem successorem nuper Regiensem episcopum, Antissiodorensis Ecclesiae decanum et canonicum, in cujus favorem jampridem suum Antissiodorensem episcopatum resignaverat. exsecutorem nuncupavit. Testans autem duodecim, quod aiunt, obitus annuos et perpetuos quolibet 138.0382C| ultimo die Veneris, cujusque mensis in Antissiodorensi ecclesia celebrandos pie fundavit, et pro cujuslibet celebratione duodecim libras Turonenses canonicis distribui voluit; quod et haeredes continuo fideliterque praestiterunt. Ubi vero Jovis dies subsequens illucescere coepit, sacro se perungi oleo postulavit, unctionem hanc extremam non eadem, sed Veneris mane, congregato canonicorum choro per manus venerabilis cantoris, mente sanus, animo constans, intellectu vigens, ut etiam ad psalmos et versiculos omnes rite distincteque responderet, cum ea qua potuit, humilitate et reverentia suscepit; peracta unctione rogataque ab ipso cantore et canonicis universis, qui dolentes lacrymabundique astabant, 138.0382D| offensarum venia, eorum sese precibus commendans, ultimum illis recedentibus vale dixit. Aderat praefatus Franciscus nepos, qui etsi pro dignitate (decanus enim erat) munus et obsequium hoc unctionis extremae patruo amantissimo deberet, tamen ob ingruentes lacrymas luctumque inexplebilem, omnino exsequi non potuit. Igitur ab illa hora, qua unctus est, usque ad tertiam ejus diei pomeridianam nihil mundanum, nihil terrenum volvens, sed semper de regno Dei loquens, spe maxima, fide majore, constanti et infracto animo Deum se vocantem exspectabat, atque in hoc perseverans, paulo ante quartam corpus humo relinquens, beatam coelo animam reddidit. Funus ducendum tum funalibus cereis, tum pompis ab ordine, genere et dignitate non 138.0383A| alienis, tum etiam precibusque et eleemosynis publicis, privatisque ad implendum quoque testamentum, cui erat a patruo datus exsecutor praefatus Franciscus nepos, quanta potuit, diligentia curavit. Successione demum temporis nobile patruo mausoleum marmorea ejus effigie venustatum, magna omnium admiratione sculpi, fingi, pingi jussit:
Nobilitas, virtus et magnificentia tecum,
Hic, Francisce, jacent, haec coelo munia digna . . . 1548
CAP. XCIII.
- De Francisco a Dintavilla secundo.
In defuncti patrui locum suffectus est Franciscus nepos, Galteri a Dintavilla Tricatiorum praesidis et Annae a Placida Sede dictae filius. Qui tenellus adhuc puer, prima grammaticae rudimenta Trecis hauriens, 138.0383B| huc Lutetiam a parentibus missus apud regiam illam Navarrorum scholam, mansuetioribus musis liberalibusque disciplinis institutus, Pictavum dein Pataviumque jurisprudentiae dicata gymnasia adiens, juris utriusque et civilis et pontificii arcana didicit, tanta morum ac vitae integritate, ut inde reversus in regis Francisci primi aulam accersitus fuerit, thesauraria Pictavensi, prioratu Choisiaco in agro Meldensi, sacerdotioque Ryceiano Lingonum finibus insignitus donatusque hoc ipsum procurante regia parente Ludovica, cui tum a sacris et eleemosynis Franciscus hic nepos erat. Quo in munere, dum citra ullam famae ac nominis notam strenue versatur, vacante Regiensi Ecclesia, ad illam nominante rege pastor constituitur. Eam Ecclesiam 138.0383C| cum aliquot per annos laudabiliter rexisset, propatruo jam ad senium vergente, et episcopatum Antissiodorensem cum Dervensi monasterio, quibus praeerat volens ac spontanee ejurante, dimisso pontificatu Regiensi Antissiodorensis Ecclesiae coenobiique Dervensis regimini communibus omnium votis praeficitur. Ante vero quam publice ac solemniter pro more a populo reciperetur, et in Ecclesiam suam plausibiliter admitteretur, Rex hominis animum vario ac multiplici tum doctrinae, tum virtutis genere ornatum, non ignarus, eum ad summum pontificem Clementem septimum oratorem destinat. Ubi quam prudenter, quam sancte quamque feliciter rem gesserit, neminem, qui vel mediocriter publica negotia intellexerit, nescire certum 138.0383D| est; nam praeter sacrum illud ac felix inter Henricum secundum filium Francisci regis, et Catharinam Clementis neptem, tractatum tunc conjugium, innumera alia, eaque ardua huic commissa negotia multis ex voto successere.
Neque vero silentio praetereundum, cum in ea legatione, dum pro nonnullis purpuratorum Patrum ordinem ambientibus apud pontificem verba faceret, tantam in oratore facundiam, tantam animi modestiam, sinceritatemque demiratus pontifex: Quid tu, inquit, pro absentibus et nobis omnino ignotis, aures nostras compellis ac demulces? quin tu tibi potius consulis? pro aliis anxius oraturus venisti, pro te sollicitus nihil. Cui ille fortis, ut erat 138.0384A| ab omni ambitione alienus, respondit: Huc, beatissime pater, huc, non mea, sed principis mei causa accessi, ejus negotium, non meum gerere, sicut teneor et debeo, ita et volo cupioque; publicam non privatam personam agat quisquis hoc munere fungitur et honestum et necessum est; honores autem ipsos, imo vero onera ista, ut nihil moror, sic nec venor, nec ambio. Legatione fideliter obita, in Galliam regressus, creditum sibi gregem coepit pastor vigilantissimus sedulo regere, moderarique editis propterea constitutionibus, quae ad mores et Christianam pietatem facerent. Moliuntur interim homini nihil tale metuenti insidiae, atque ab aulicis et magnatibus quibusdam, quorum malevolos animos ob feliciores viri successus invidiae labes altius 138.0384B| insederat, in regis odium sensim adducitur. Quo factum est, ut mature ab amicis persuasus, ne atrocius a furentibus aemulis impeteretur, patrium solum verteret, ac toto ferme triennio apud exteros primatus ageret. In ea peregrinatione Romam veniens, a Paulo III pontifice maximo susceptus est et blande consolatus, neque illi defuit complurium cardinalium favor, quin et nobilium Venetorum. Dum apud eos per id tempus moratur, gratiam sibi non modicam conciliavit.
Detecta tandem impostorum fraude insontem innoxiumque revocari jubet rex, concessa illi adversus eos qui absentis sedem et bona occuparant, legitimi experiundi facultate, quos postea jure persequens ab illata calumnia sese graviter vindicavit. 138.0384C| Postliminio reversus, dum pastorali sollicitudine dioecesim suam circumit et visitat, ex ovibus creditis non paucas reperit, quae a clanculariis haereseos Lutheranae disseminatoribus labefactatae in errorum devia conniventibus mercenariis praecipites abierunt. Has diligenter, et ut pastorem bonum addecet, ad fidei caulas, ad ovile Christi, ad Ecclesiae gremium reducere satagens, nec tempori, nec valetudini, aut sumptibus ullis pepercit. Cumque sic agrum Domini a noxiis sentibus repurgare modis omnibus contendit, deprehensi nonnulli ex eorum classe, quibus concionandi facta potestas erat propter assertas inter concionandum dudum sepultas ac damnatas haereses, recantatis prius temere et impie dictis, honore et gradu ecclesiastico privati 138.0384D| exsilium subire compulsi sunt. Deprehensus est et praeter spem sacerdos ex oppido Genabo seu Giemo, qui sacros ordines susceptos parvi aut nihili pendens, junioris cujusdam viduae specie illectus, illam (quod esset ejus farinae) Conada abduxerat, ex eaque simulato matrimonio adulterinam sobolem susceperat. Deprehensum, convictum, condemnatum et degradatum victrices flammae e medio sustulerunt. In summa nihil non egit pius antistes, quo latentes sub agnina pelle lupos ab ovili arceret, fugaretque; quod nisi cessassent quibus tum a rege delegata fuerat in facinorosos haereticos jurisdictio, tuta forsan in hac dioecesi pacataque forent ab haeresibus omnia.
138.0385A| Porro monasterium Dervense moderandum cum suscepisset illic plerosque coenobitas per vitiorum abrupta grassantes offendit, quos accitis aliunde probis religiosis, ad melioris vitae frugem sese convertere coegit; ad quorumdam autem improbitatem qui pingue et optimum beneficium magnopere avebant illud tandem ad Aremarensis et cellae in agro Trecassino monasteria permutare compulsus est, posteaquam ei per decennium et eo amplius praefuisset, ambobus autem et Aremarensi et Cellae monasteriis, prius ad charorum opus cessit, quam e vita migraret. Instaurata sane, constructaque ab eo aedificia Antissiodori, Regennis, Varziaci, et monasterio Aremarensi hominis curam et diligentiam mirumque ac prope stupendum ingenium testantur. Ingentia templis 138.0385B| donaria, pii bonique pastoris liberalitatem effantur, in dies erogatae xenodochiis, conventibus, collegiis et hospitalibus eleemosynae pectus vere Christianum in eo fuisse commonstrant; cibus parcus, potus rarus, modicus somnus, continuus labor, pertinax et indefessum studium, vitam philosopho dignam declarant. Nam praeter liberalium artium disciplinam mechanicas etiamnum (quas vocant) artes mirum in modum callebat. Pictoria vero summopere delectabatur, ejus artis peritos domi semper alens; temporis parcissimus, vetus illud Apelleum saepiuscule adducebat, ut nulla dies sine linea abiret. Ut enim doctos, eruditos, studiosos, gnaros, solertes, ingeniosos et vigilantes suscipiebat, venerabatur ac fovebat, ita desidiosis, socordibus, ignavis, oscitantibus 138.0385C| et inertibus, oppido infestus erat. Caeterum cum nihil sit ab omni parte beatum, vir tantus ac talis, febre, calculo, dysenteria, podagra, variisque morborum generibus, ut plurimum laborabat, neque sic affectus, sui unquam obliviscebatur; sed suam post Christum crucem bajulans cum Apostolo Deum in infirmitatibus glorificans, laetus et gaudens coelorum regnum ea se via intraturum sperabat. Circumactis igitur in episcopatu quatuor et viginti annis, posteaquam mature de suis rebus ordinasset, ad mortis imperium (cui parere necesse est) naturae tributum nondum sexagenarius exsolvit, anno incarnati Verbi quinquagesimo quarto, supra sesqui millesimum, quinto Kalendas Octobris.
CAP. XCIV.
- De Roberto de Lenoncourt. --XCV. De Philippo de Lenoncourt. --XCVI. De Philiberto de la Bourdaisière. --XCVII. De Jacobo Amyot.
138.0385D| Jacobus Amyotus Meloduni, quod oppidum est millibus viginti supra Lutetiam ad Sequanam positum, natus est III Kalend. Novembris, anni millesimi quingentesimi decimi tertii, parentibus honestis potius quam copiosis Nicolao Amyoto et Marguareta de Amoribus. Quorum opibus tenuiter sustentatus a puero, primum Meloduni, deinde Lutetiae in studio bonorum litterarum et philosophiae rudimentis ita profecit, ut circa annum undevicesimum magisterio Facultatis Artium, ut vocant, cohonostaretur, et aequalibus suis facile praeluceret. Usus est in Latinis vulgaribus magistris quales fere in gymnasiis publicis 138.0386A| Lutetiae juventutem terunt; sed in Graecis ad prima ejus linguae elementa quae valde paucis ea tempestate erant familiaria, primum Joanne Evagrio Remensi, qui in collegio cardinalitio novo, et aliis inusitato more classem regebat ab aliis segregatam, quae Graecorum dicebatur, quoniam in ea nihil nisi Graecum legebatur et docebatur. Sed ubi regii lectores ab augustae memoriae Francisco rege primo instituti sunt, Jacobi Tusani in poetis, Petri Danesii in oratoribus et philosophi assiduus auditor per aliquot annos fuit, et Ciceronis orationes aliquot Latinas eo disserente magna cum omnium doctorum admiratione didicit. Mathematicis item disciplinis sub Orontio Finaeo professore regio sedulam navavit operam. Sic linguarum et liberalium 138.0386B| artium cognitione instructus Bituricum postea perrexit cum V. C. Canayo, qui celebris causarum patronus in senatu Parisiensi fuit, ut juri civili operam daret.
Ibi reverendus abbas coenobii divi Ambrosii Bituricensis D. Colinus, qui tunc lector anagnostes ordinarius et cubicularius erat magni Francisci regis, illius disciplinae nepotes suos commisit, ejusdemque beneficio, et hortatu Augusta Marguarita regis soror unica, Navarreorum regina, et Biturigum ductrix et moderatrix, avia materna Magni Henrici quarti felicis memoriae, Amyotum professorem instituit litterarum Graecarum et Latinarum in regia Biturigum, honestis ad id stipendiis annuis constitutis. Quo munere et professione per duodecim fere annos 138.0386C| tanta cura, et sedulitate, et doctrina functus est, ut magnam inde eruditionis ac probitatis famam compararit. Quo rumore percrebrescente, amplissimus vir D. Morvillerius, tunc propraefectus urbi Biturigum, eruditione ac probitate Amyoti impulsus, nepotes ex sorore et ornatissimi viri Bucetelli, Toparchae de Sacy, consiliarii, et a secretis et epistolis regis, curae ac moderationi tradidit instituendos. Quo institutionis tempore horis successivis tragoediis quibusdam Graecis Gallico rhythmo exprimendis, aliisque Graecis opusculis Gallice vertendis Heliodori historia de Theagene et Chariclea, itemque Longi Graeci bucolico dramate prosaico de Daphne et Chloe operam dedit, et versiones suas typis mandavit, tametsi in codice Graeco de Theagene, quo quidem 138.0386D| usus tum fuerat, auctoris nomen inscriptum nusquam esset, ut parentem scripti illius interpres ignoraret, donec Romam profectus in Vaticana bibliotheca exemplum manu exaratum illius historiae invenit, in quo Heliodori nomen ascriptum erat, ut idem in tertia editione Gallica declaravit.
Paulo post versionem Gallicam nonnullarum Plutarchi Chaeronei Vitarum illustrium virorum aggressus est, quam Francisco primo, regi magno, obtulit et consecravit, a quo tam splendida translatio tantopere probata est, ut jusserit Amyoto inchoatam translationem prosequi, et ad umbilicum ducere, eique tanti laboris ac operis ratione habita pro remuneratione abbatiam Bellozaniensem, quae forte 138.0387A| tum vacaverat, regia Iiberalitate concessit, idque postremum sacerdotium fuit, quod rex ille contulit, quia non multo post vitam cum morte commutavit. Quapropter Amyotus fortunam majorem vix responsuram labori apud Gallos ratus, nec ad alios honorum gradus provectum iri, instituit in Italiam proficisci, ut illic vitam hoc mediocri censu agitaret, bibliothecas Italicas consulendi animo, et codicem Plutarchi mendose excusum cum manuscriptis conferendi, et cum eruditis viris, quos ibi nancisceretur, sermones ea de re ultro citroque habendi. Dum haec cum animo cogitaret, obtulit ei se commoda admodum occasio ejusmodi anno millesimo quingentesimo quadragesimo sexto. Idem Morvillerius ab Henrico II rege missus ad Venetos legatus, Amyotum sibi 138.0387B| adjunxit itineris comitem, qui tum tricesimum secundum aetatis annum attigerat, cum paulo major natu Morvillerius esset. Per id legationis tempus legatus regius tanto cum eo amicitiae et familiaritatis vinculo astrictus est, ut pati non potuerit ipsum a se discedere, etiamsi incredibili desiderio bibliothecas aliarum civitatum Italiae visendi flagrare sciret. Jam perscrutatis omnibus sedulo loculis Venetae bibliothecae locupletissimae ad institutum opus Plutarchi scripta conferendi, emendandi, et elegantius Gallice vertendi, Venetis Romam se contulit. Ubi perhumaniter acceptus est ab episcopo Mirapicensi, qui domi suae eum retinuit, et per biennium ferme convictorem habuit, cum quo ultro citroque sermones haberet, de litteris ac disciplinis verba 138.0387C| faceret.
Eodem ferme tempore in illustrissimi cardinalis Turnonii amicitiam se insinuavit, qui a rege ad aulam revocatus, cum ob egregias animi dotes, et virtutum ornamentum, tum ob rerum civilium, et regni negotiorum accuratam cognitionem et experientiam, eumdem Amyotum itineris comitem assumpsit cum Dionysio Lambino, viro clarissimo et utriusque linguae peritissimo, qui postea regius Graecarum litterarum professor Lutetiae fuit. Cum is cardinalis ad aulam se contulisset et audisset regem quibusdam antistitibus ac proceribus sibi gratissimis hanc provinciam dedisse, ut accuratissime tanquam de re maximi momenti sciscitarentur ac percontarentur de probo, erudito ac cordato viro, 138.0387D| a quo liberi regii Aurelianensis et Andegavensis duces, jam tum imperio destinati, sedulo institui et doceri possent, regi Amyotum, cujus mores, ingenium, doctrinam, aliasque animi dotes perspectas et exploratas habebat, obtulit. Proinde e vestigio ad hoc praeclarissimum et gravissimum munus Amyotus unus ex tot tantisque viris quibus hoc eruditum saeculum florebat, ascitus est; in quo ita strenue ac fideliter gessit ad regni Francorum commodum et ornamentum, ut regi reginaeque gratus et acceptus fuerit, idque longo annorum intervallo usque ad Francisci II obitum.
Quo tempore Carolus IX Francorum regno potitus, officiorum et meritorum praeceptoris sui (quem 138.0388A| ideo magistrum suum semper nominavit) non immemor, magnum Franciae eleemosynarium constituit, et a sanctiori et augustiori consilio sibi esse voluit, ac paulo post abbatia Rupium decoravit, et mox alia, nempe sancti Cornelii Compendiensis vacanti, ultro ac sponte sua cum minime ambientem exornavit. S. R. E. cardinali de la Bourdaisière Romae defuncto, Pius V Amyoti virtutum, eruditionis, pietatis ac fervidi affectus erga Ecclesiam catholicam apostolicam et Romanam fama impulsus, eumdem episcopatui Antissiod. praefecit, quod libenter a rege concessum est, qui nihil magis expetebat quam ut eum ad summos honores et dignitates proveheret, ut reipsa ostenderat, ac primoribus aulicis ac principibus patefaciebat. Hujus vero regiae 138.0388B| in se benevolentiae, benignitatis ac beneficientiae semper gratum et memorem se praestitit, non tantum superstite principe, sed etiam post obitum ejusdem, quein semper laudibus in coelum extollebat, quarum revera dignus erat, felicemque ejus memoriam colebat et piis manibus semper apprecabatur.
Porro cum rex Henricus III, reversus a Polonia, per Sabaudiam Allobrogum transiret, ductrix amita regis ei Amyotum tantopere commendavit, ut ei rex pollicitus fuerit eumdem Amyotum in suo gradu dignitatis et officii eleemosynarii magni Franciae apud se permansurum, utpote quem primum praeceptorem habuerat, ideoque eum se per totam vitam semper magistrum suum appellaturum esse; hujus promissi nuntius rex ipse fuit redux Amyoto et ab eodem 138.0388C| vicissim petiit ut propensam erga se voluntatem et fidum obsequium, quo hactenus usus fuerat, in munere regio exhibere pergeret: singulari certe ac novo exemplo hoc beneficium in Amyotum ab optimo rege collocatum videri potest, ut duorum succedentium unus idemque magnus eleemosynarius fuerit, cum obtinuerit apud principes ad regnum haereditario jure accedentes officia summa primasque dignitates ad eos deferre, quos in comitatu et obsequio suo antequam rerum potirentur chariores et gratiores apud se habebant. Jam vero idem rex Christianissimus paulo post reditum a Polonia, cum equitum Torquatorum ac moderatorum seu commendatorum sancti Spiritus ordinem institueret, Amyoti sui minime est oblitus, imo primum ejus ordinis Equestris moderatorem 138.0388D| praefecit; quin etiam in ejusdem gratiam et favorem ordinis constitutionibus ac typicis litteris inseri voluit hunc capitis articulum: Quisquis magnus eleemosynarius fuerit, idem etiam dicti ordinis moderator seu commendator erit eaque lege, ut nobilitatis generis sui indicia ac testimonia dare non adigatur, ut caeteri omnes adiguntur. Sed qua pietate episcopatum auspicatus fuerit ex eo constat quod simul atque pontificias bullas accepisset, per procuratorem possesionem adiit, dum Lutetiae consecrationis munus consequeretur ut commodius postea, venia a rege impetrata, ipsemet reipsa ad possessionem adipiscendam accederet et munere episcopali fungeretur; cum religioni haberet sacerdotii opimi reditu frui, in que 138.0389A| nullum adhuc officium praestitisset. Porro cum primum ac praecipuum antistitis munus in praedicatione verbi Dei esse perspectum haberet, quae rite ac pro dignitate exerceri absque theologiae scientia minime posset, in qua mediocriter tantum versatus erat, quia non tantum studii et operae in sacris litteris quam in aliis disciplinis et scientiis insumpserat, tunc coepit serio summaque contentione theosophiae incumbere, statimque aggressus est, praeter sacrorum Bibliorum quotidianam lectionem, sanctorum Patrum et doctorum Ecclesiae Graecorum et Latinorum volumina die noctuque evolvere.
Interim magistrum Petrum Viel doctorem theologum accersivit, eumque rogavit ut sibi possessionem realem adeunti atque auspicia ingressus episcopalis 138.0389B| suscipienti assisteret. Quod pius ac eruditus doctor episcopo libenter concedens, coram eo plerasque sanctas conciones in ecclesia cathedrali habuit, ad hoc frequentes sermones de rebus divinis et de expositione locorum insignium sacrae Scripturae, de controversiis theologicis et quaestionibus scholasticis inter eos habebantur. Episcopus certe D. Thomae Aquinatis scripta tanti faciebat ut ea fere ad unguem referret, altitudinem et subtilitatem tanti ingenii admiratus, quare tandem dicti viri hortatu et rationibus impulsus ad concionandum animum appulit ac solemni die quo sacra celebrare instituerat, non imparatus quidem, sed viribus utique diffidens, timidus accessit ac tametsi voce admodum exili ac submissa pronuntiaret, sic tamen aperte pureque ac dilucide 138.0389C| animi sensa expressit tantoque verborum delectu ac copia, tanto sententiarum pondere, tam praeclaro denique ordine dixit, ut eruditi doctiores evaderent, imperiti et plebeii meliores et ad pietatis officia concitatiores abirent. Cum haec concionum progymnasmata tam felicem successum habuissent, alacrius multo summa cum assiduitate hoc ecclesiasticum munus exsequi perrexit ac nullo deinceps solemni die et festo anniversario sacris operari ac concionari intermisit, cum apud gregem residere liceret, concionum vero προθεωρίας summa capita et auctoritates Latinis verbis ad formam homiliarum contextas et manu sua exaratas reliquit. Exinde totus coepit eloquiis sacris, et Graecorum Latinorumque Patrum 138.0389D| scriptis incumbere atque ad hanc vehementissimam sitim eorumdem libros perlegendi explendam ante horam quintam matutinam post fusas ad Deum preces museo se abdebat, donec quidam canonici cum domesticis accederent ad comitandum eum ad aedem sacram et solemnem missae liturgiam, cujus celebrationi semper intererat in choro cum habitu decenti et canonicorum proprio, ubi confessionis formula pro more Ecclesiae in missae introitu recitata in exitu benedictionem suam exhibebat; inde ad prandium cum convivis accedebat, inter quos aderat semper aliquis ex dignitate ornatis vel canonicis praeter hebdomadarium a quo sacrum celebratum fuerat. Inter pocula etiam sermones de litteris et rebus honestis habebantur, ut ejus mensa jure dici potuerit 138.0390A| schola virtutis omnis, doctrinae ac pietatis, unde vel pereruditus quivis se doctiorem et meliorem recedere ingenue fateretur; a prandio cum coetu eodem per horae spatium colloquebatur; tum amicis recedentibus ac vale dicentibus, ad bibliothecam et coepta studia redibat, saepe sibi in votis esse significabat secretario Martino (quo familiariter utebatur et quem canonicatu et praebenda nec multo post archidiaconatu pietatis et meritorum ergo in Ecclesia sua exornandum curavit) ab aula magnam anni partem recedere velle quo frequentius et liberius episcopali muneri incumberet. Eapropter statim post conventus juridicos Blaesis habitos, Antissiodorum repetiit, sed ita male per difficillima tempora acceptus est a quibusdam quos factiones ac suspiciones calumniaeque 138.0390B| transversos agebant ut pio proposito consilioque frustratus tempori et vi majori cedere coactus fuerit, cum malo exemplo, non ab adytis tantum, sed ab aditu ecclesiae sine causa arceretur et episcopalis domus septo constringeretur, adeo ut nullis episcopi officiis fungi posset. Tandem ne quid omitteret quod simplicioribus et scrupulosioribus animis satisfacere crederet, tametsi minime, quod ad ipsum spectabat indigeret, eo se dimisit abjecitque ut primum absolutionem ad cautelam, ut vocant, peteret; demumque plenam et absolutam a summo pontifice obtineret per illustrissimum legatum cui peculiariter in mandatis erat ut usquequaque dicti episcopi desiderio faceret, satis, cujus ipsi legato, ut et pontifici maximo vitae integritas honestissima et religiosissima conversatio 138.0390C| aliaque merita patebant.
Hoc ergo incredibili solatio fuit episcopo, cum haberet, quod avebat maxime, et liberum jam et esset muniis officiisque ecclesiasticis defungi, quae ab integro aggressus est primo quoque tempore a concione sacra, utpote primo praecipuoque officio quam habuit die cinerum, primo Quadragesimae, eodem affectu, pari modestia eodemque fere gestu quo consueverat, nulla plane perturbatione commotus ab omni vindictae cupiditate liber, nullis usus querimoniis et invectivis in injurias sibi illatas et offensas, ac protervias suorum: quod mirum plerisque visum est, qui praesulem intus et probe non noverant: at enim ulciscendi minime cupidus fuit, et ad injuriarum memoriam 138.0390D| oblivione delendam paratissimus; paulo tamen ad iram proclivior erat quam facile citoque coercebat, nec unquam alicui delicta praeterita probrose objectabat; tetricus, severus, acer, difficilis accessus ac morosus vulgo ferebatur; ejusmodi tamen ab iis qui aliquandiu ipsius consuetudinis consortio usi fuerant non habebatur. Verum cordatus, quadratus, candidus agnoscebatur: quippe cum Romano more, ore libero loqueretur, non simulate, cum dissimulare nesciret, ne apud proceres quidem ac principes quorum auribus nihil dabat nec palpum obtrudere noverat, tantum abest ut in eorum gratiam quidquam faceret quod honestati et aequitati minus consentaneum judicaret, quin aperte se nunquam id commissurum profitebatur.
138.0391A| Quamobrem familiares ac domestici prudentiores cavebant imprimis ne quid ipsi proponerent, vel ab eo poscerent, quod dubium, anceps, controversum vel leviter suspectum esset; sin secus, repulsam cum gravissima increpatione interdum paterentur. Caeterum pacis amantissimus lites et dissidia cane pejus et angue fugiebat, maxime cum suis canonicis et capitulo. Musico utique concentu oblectabatur, atque inter privatos parietes inter cantores partes suas agebat. Qua de causa chari praecipue acceptique ipsi erant canonici quos ultro pulpitum adire cantandi animo observabat, ut caeteri choristae, praecentores, succentores, subsidiani, symphoniaci, qui praesertim cum cantus peritia vocisque amoenitate probos et ecclesiasticos mores prae se ferebant, organis etiam musicis 138.0391B| gaudebat, et saepe manuclavium digitis increpare ante prandium amabat, ut hilarior post gravissima studia mensae accumberet.
Sed ad graviora et episcopo magis decora gradum faciamus, cum in episcopatu resideret Amyotus, solemnibus, anniversariisque festis diebus, ipsemet sacris operabatur; idemque meridianis horis concionabatur, ideoque eos qui ei ministraverant ad altare et in choro in sacro missae sacrificio die lunae tantum excipiebat; Dominicis vero diebus et feriatis primis vesperis privilegii intererat, et festo die matutinis psalmodiis et precationibus, e quarum egressu ad sacellum ibat pie celebratum missam (ut per singulos Adventus et Quadragesimae dies solebat) deinde majoris (ut vocant) missae celebrationi et vespertinis 138.0391C| precibus intererat. Caeteris diebus et feriis profestis majori liturgiae sacro aderat, qua celebrata hebdomadarius ad praesulis prandium accedebat; praeterea etiamsi concionandi munere fungeretur, curae tamen habebat ut eruditos et probatos viros perquireret, et accerseret, qui in ecclesia sua concionarentur, et per omnem dioecesim, ac potissimum in oppidis in quibus quosdam novae religionis sectatores et haereticos versari audierat, ut puta Giemi, ad haec committebat ac praeficiebat cantoriae dignitati capituli sancti Stephani ecclesiae pium doctum et prudentem virum, idemque in aliis urbibus, quarum sacerdotiis parochialibus rite providerat. Porro cum ad ecclesiam Antissiodorensem primum accessit ruentis assimilem intus et in penetrali comperit. Itaque eam reficere 138.0391D| et instaurare coepit a choro et augustiore altari, quae ab integro reparavit, et sex columnis fusilibus e cupro munivit, et exornavit, cum pedo seu lituo imminente arae a postica parte, deinde cathedras altas et humiles ab utroque chori latere construi fecit, ad sedem dignitatum et canonicorum, et in extrema supremaque parte dextri lateris, thronum episcopalem in quo sedere mos est antistiti officio fungenti, et in extremo chori loco et in superiore tabula haec verba subscribi voluit: Jacobus Amyotus Antissiodori episcopus, cum a perduellibus haereticis foede laceratum, direptum, ornamentisque omnibus spoliatum reperisset hoc templum, exhedram istam divinis laudibus concinendis accommodatam, ad Dei 138.0392A| optimi maximi gloriam, domusque ejus decorem, de integro instaurandam curavit 1573.
Organa nova de integro, in angulo chori exstruere et collocare fecit, idem duorum sacellorum ornamenta dedit, unum e panno auro texto, aliud ex holoserico figurato, itemque duo candelabra argentea donavit, et ad aquam benedictam deferendam magnum vas cum aspersorio, duasque acerras sive thuribula, cuncta ex argento. Postremo ecclesiam suam omnibus ornamentis pro facultatibus exornavit, quibus alia quaque adjecisset, nisi tumultus bellici obstaculo fuissent, siquidem per civile bellum eo propemodum redactus est, ut aegre ei suppeterent fortunae ad se familiamque sustentandam, agris ac redditibus ab oppositis occupatis ac direptis, ob 138.0392B| factiones et rumusculos sinistros a malevolis, avidis et ambitiosis famigerulis fictos, castrum Ragennarum quondam pulcherrimum et mirifice constructum et exornatum incendio ab haereticis conflagratum ita reparavit, ut ipse cum tota familia et etiam cum adventantibus amicis commode in eo habitare posset. Idem gymnasium amplum et praeclarum exstruxerat Antissiodori, in opportuna admodum urbis regione, et aere salubri, nempe inter ecclesiam cathedralem sancti Stephani et abbatiam divi Germani, in quo societatis Jesu Patres destinaverat constituere ad juventutem civitatis et indigenarum erudiendam, et probis moribus, catholica pietate, bonisque litteris imbuendam, etiam usque ad theologica studia, ut constat ex pacto et convento inito 138.0392C| cum Patre Pigenatio, qui lente nimis et frigide negotium exsecutus est, donec episcopus egredi coactus fuerit ad regem Blaesis conveniendum, ubi conventus juridici habebantur, proinde negotium dilatum ad ejusdem praesulis reditum, et pium illud opus intermissum fuit, non quod propositum mutasset, cujus tenax erat: eosdem Patres reditu mille aureorum nummorum dotare statuerat, cum mille ducentis libris Turonensibus, ut inde supellectilem commodam ex animi sententia, antequam Parisiis egrederentur, sibi compararent; sed dissidia bellorum civilium exorta sub finem conventum, et relegatio Jesuitarum e Galliis hoc nunquam satis laudatum institutum prohibuerunt, non tamen plane irritum effecerunt. Nam praesul in sua voluntate 138.0392D| perstitit, ut gymnasium a se constructum instituendae juventuti destinaretur, cui nunc usui inseruit, testatur hoc inscriptio haec quae insculpta est in tabula superliminari januae.
CHRISTO SERVATORI OPT. MAX.
Religionis veritas, morum probitas, et bonarum artium politura, hic promercales habentur, non aere, sed studio, pietate et labore; proinde turpes impii et ignava segnitie degeneres ab istis foribus procul facessite.
Huic autem inscriptioni, ut auctoris ejus mens et consilium perciperetur, ab eodem secretario adjectum est illud corollarium:
138.0393A| Jacobus Amyotus episcopus Antissiodorensis huic gymnasio, quod exstruendum curavit, hanc inscriptionem apponi voluit.
Ad extremum hic antistes postquam factionum et bellorum civilium tempore calamitoso, multa dictu gravia, perspectu aspera, ut poeta tragicus ait, corpore exantlata atque animo pertulisset, quantum natura humana constanter ferre potest, succubuit tandem tot aerumnis oppressus, et exstinctus vigor ille corporis optime constituti, et frigoris et caloris patientissimi, tum lenta febre correptus est, quae graviter urgens pulmonum hausit spiritus, et sensim ad mortem compulit, qua undenonagenarius in Domino, ut episcopum tanto nomine dignum decuit, obdormiit Non. Febr. anno salutis 1593, sacramentis 138.0394A| poenitentiae, eucharistiae, extremae unctionis, ut par fuit, munitus, domesticis, clientibus, gravissimis viris, Dionysio Peronneto doctore theologo eloquentissimo, ecclesiasta poenitentiario cathedralis ecclesiae, Gilberto le Comte, Reginaldo Martino, Victore Camus cultoribus et canonicis assistentibus, monentibus, consolantibus, omne pium obsequium et salutare et novissimum ministerium constanter exhibentibus.
¶ ( Haec subita dictione anno 1612 a Feder. Morello regiorum professorum decano Latine exarata sunt, ex iis excerpta, quae M. Reginaldus Martinus secretarius ejusdem Amyoti Antissiodorensis episcopi Gallice scripserat de Vita optimi sui patroni. )