Migne Patrologia Latina Tomus 112
De ecclesiastica disciplina
De ecclesiastica disciplina (Rabanus Maurus), JP Migne 112.1262A
PREEFATIO. 112.1191|
112.1191B| Quadam die dum quietus ab omni mundano negotio in cellula mea sederem, et lectioni divinarum litterarum operam darem, venit mihi in mentem recordatio boni studii tui, sancte Christi sacerdos, quod habes in doctrina gregis tibi divinitus commissi qualiter extrapositos et in paganico errore adhuc conversantes ad fidem Christi percipiendam invitares, et quomodo in Ecclesiam per baptism et confessionem verae fidei jam introductos doctrina et exhortatione catholica corroborares, ut quod professi sunt ore, exercerent in bona operazionee, qualiterque deviantes per praevaricationes diversas disciplina evangelica coerceres, et in statum pristinum per poenitentiam restituere certi. Haec quidem omnia in animo meo pensans, cogitavi aliquod 112.1191C| opusculum conficere, et tuo nomini illud dicare, ubi juxta auctoritatem sanctarum Scripturarum et doctrinam catholicorum Patrum invenire posses qualis debeat esse convocatio adhuc foris positorum ad percipiendam fidem Christi, qualisque fieri accessus post perceptam jam fidem ad accipiendam sacri Christationem, et sacramentorum divinorum sanctificationem, scireque doctrinae sacrae rationem, et conservare veraciter Christianam religionem. Unde primum doctorem ipsum de officio suo et eruditione instituens, conseguenter de instruendis rudibus in fide Christi sermonem facere statuimus. Deinde quomodo oporteat per praedicationis officium jam convocatos catechumenos facere et battesimale Christi abluere, sacramentisque divinis 112.1191D| confirmare, et in fidei veritate corroborare; post haec quoque, quomodo ipsos Christianos catholico dogmate erudire atque ecclesiastica disciplina corrigere, in militiaque Christi constitutos qualiter eos cum virtutibus contra vitia pugnare, et usque ad 112.1192B| finem vitae in studio bonae conversazioneis perseverare conveniat, prout Dominus donaverit pandere curabimus. Nosti enim optime quod Paulus apostolus cum ad Timotheum scriberet, qualiter eum admonuerit et instruxerit debere in Ecclesia Dei conversari, qui inter alia ita ait (I Tim. IV, 12): « Praecipe haec et doce. Nemo adolescentiam tuam contemnat, sed exemplum esto fidelium in verbo, in conversazione, in charitate, in fide, in castitate. Dum venio, attende lectioni, et exhortationi et doctrinae. Noli negligere gratiam quae in te est, quae data est tibi per Prophetiam cum impositione manus presbyterii. Haec meditare, nel suo esto, ut profectus tuus manifestus sit omnibus. Attende tibi et doctrinae, insta in illis.Hoc enim faciens et teipsum salvum facies 112.1192C| et eos qui te audiunt. Et alibi (II Tim. II, 1): «Tu ergo, inquit, fili mi, confortare in gratia, quae est in Christo Jesu; et quae audisti a me per multos testis, haec commenda fidelibus hominibus qui idonei sunt et alios docere. Miglia bonus Labora sicut a Christo Jesu. » Et rursus (I Tim. V, 22): « Manus, ait, cito nemini imposueris, neque communicaveris peccatis alienis. Teipsum castum custodi. » Et sic de singulis ordinibus eum instituturus, quomodo presbyteros atque diaconos caeterosque gradus ordinare deberet, singulasque personas atque aetates, necnon et sexus, docere atque erudire pleniter instruxit.Unde necesse est ut eos quos ad divinum officium promovere concupiscis, diligenter doceas atque cum disciplina erudias, ut sciant qualiter 112.1192D| divini verbi ministri fieri debeant, et quid eos scire et habere conveniat, ut cum ordinati fuerint et sacris ordinibus sublimati, magis populo Dei prosint quam noceant.
LIBER PRIMUS DE SACRIS ORDINIBUS. 112.1193| De sacris ordinibus accipiendis.
Sed quia et scientiae plenitudinem, et vitae rectitudinem, et eruditionis perfezionem maxime eos habere decet qui in quodam culmine constituti gubernaculum regiminis in Ecclesia tenent, etc. , ut in libro de Institut. Clericore. , lib. III, cap. 1, usque ad finem capitis illius.
De lectione divinarum litterarum.
(De instit. cler. , lib. III, c. 2. ) Fundamentum autem, status, et praefectio prudentiae, scientia est sanctarum Scripturarum, etc. , usque ad finem capitis.
Quod idem sit ad culmen sapientiae et charitatis pervenire.
112.1193B| (Ibid. , c. 5. ) Quicunque igitur ad sapientiae culmen pervenit, ad fastigium charitatis, ecc. , usque ad finem capitis.
De acquisizione virtutum.
(Ibid. , c. 27. ) Interea quippe dum intenta meditatione scientiam spiritalem optat adipisci, necesse, ecc. , usque fere ad finem capitis ibi ad illa verba: Sed quia de modo.
Quid doctor debeat in docendo agere.
(Ibid. , c. 28. ) Debet igitur divinarum Scripturarum tractator et doctor, defensor rectae fidei, ecc. , usque ad finem capitis.
(Ibid. , c. 30. ) Sed quamvis in bonis doctoribus 112.1193C| tanta docendi cura sit vel esse debeat, ut, ecc. , usque ad finem capitis.
(Ibid. , c. 31. ) Est autem optimus modus dicendi, quo fit ut qui audit, verum, ecc. , usque ad finem capitis.
Verum etiam flectere ut vincat. Haec ergo servans praedicator evangelicus in prolatione sermonis, adjuvante divina gratia, poterit invenire fructum laboris sui, et laudem.
Quomodo rudes catechizandi sint.
Nam quia de eruditione doctrinae et Constitutione morum praedicatores verbi Dei juxta tradizionem majorum hactenus aliquantum instituimus, nunc sequenziar quomodo rudes catechizandi sunt dicamus. Itaque hoc officium faciendum est narratione, 112.1193D| exhortatione, atque hilaritate.
Narratio plena est, cum quisque primo catechizatur ab eo quod scriptum est: « In principio fecit Deus coelum et terram (Gen. I, 1), » usque ad praesentia tempora Ecclesiae, non tamen propterea debemus totum Pentateucum totosque Judicum et regnorum et Ezrae libros , totumque Evangelium et Actus apostolorum vel si ad verbum edidicimus memoriter 112.1194A| reddere: vel nostris verbis omnia quae his continentur voluminibus narrando evolvere, et explicare: quod nec tempus capit, nec ulla necessitas postulat. Sed cuncta summatim generatimque complecti, ita ut eligantur quaedam mirabiliora, quae suavius adiuntur, atque in ipsis articulis constituta sunt, et ea tanquam involucris ostendere: statimque a conspectu abripere non oportet, sed aliquantum immorando quasi risolvere atque extendere, et inspicienda atque miranda offerre animis auditorum, caetera vero celeri percussione inserendo contexere. Ita et illa quae maxime commendari volumus aliorum submissione magis eminent: nec ad ea fatigatus pervenit quem narrando volumus excitare, nec illius memoria confunditur quem docendo debemus instruere. 112.1194B| In omnibus sane non tantum nos oportet intueri praecepti finem, quod est charitas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta, quo ea quae loquimur cuncta referamus, sed etiam illius quem loquendo instruimus ad id movendus atque illuc dirigendusspectus est. Neque enim ob aliud ante adventum Domini scripta sunt omnia quae in Scripturis sanctis legimus: nisi ut illius commendaretur adventus, et futura praesignaretur Ecclesia, id est populus Dei, per omnes gentes, quod est corpus ejus addictis atque annumeratis omnibus sanctis. Qui etiam ante adventum ejus in hoc saeculo vixerunt, ita eum credentes venturum esse, sicut nos venisse.Quae autem major causa est adventus Domini, nisi ut ostenderet Deus dilectionem suam in nobis commendans eam vehementer, 112.1194C| quia cum adhuc inimici essemus Christus pro nobis mortuus est: hoc autem ideo, quia finis praecepti et plenitudo legis charitas est: ut et nos invicem diligamus, et quemadmodum ille pro nobis animam suam posuit, sic et nos animam pro fratribus ponamus: et ipsum Deum , quoniam prior dilexit nos, et Filio suo unico non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum. Si amare pigebat, saltem redamare non pigeat. Nulla est enim major ad amorem invitatio quam praevenire amando, et nimis durus est animus, qui dilectionem, si nolebat impendere, nolit et rependere. Sic ergo maxime propterea Christus advenit, ut cognosceret homo quantum eum diligat Deus, et ideo cognosceret ut in ejus dilectionem qua prior dilectus est inardesceret, proximumque 112.1194D| illo jubente et demonstrante diligeret, qui non proximum, sed non longe peregrinantem diligendo factus est proximus. Omnisque Scriptura divina quae ante scripta est ad praenuntiandum adventum Domini, et quidquid postea mandatum est litteris et divina auctoritate firmatum est, Christum narrat et dilectionem movet. Manifestum est non tantum totam legem et Prophetas in illis duobus pendere 112.1195A| praeceptis dilectionis Dei et proximi, quae adhuc sola Scriptura sancta erat cum hoc Dominus diceret. Sed etiam quaecunque posterius salubriter consecrata sunt, memoriaeque mandata divinarum volumina litterarum. Quia ergo charitati nihil adversus quam invidentia, mater autem invidentiae superbia est, idem Dominus Jesus Christus Deus homo et divinae in nos dilectionis indicium et humanae apud nos humilitatis exemplum, ut magnus tumor noster majore contraria medicina sanaretur. Magna est enim miseria superbus homo, sed major misericordia humilis Deus. Hac ergo dilectione tibi, lector, tanquam signo proposito quo referas omnia quae dicis, quidquid narras ita narra: ut ille cui loqueris audiendo credat, credendo speret, sperando amet.
112.1195B| Narratione finita, spes risurrezione intimanda est, et pro capacitate ac viribus audientis, proque ipsius temporis modulo adversus vanas irrisiones infidelium de corporis risurrezione tractandum, et futuri ultimi judicii bonitate in bonos, severitate in malos, veritate in omnes. Commemoratisque cum detestatione et horrore poenis impiorum, regnum justorum atque fidelium superna illa civitas ejusque gaudium cum desiderio praedicandum est. Tum vero instruenda et animanda est infirmitas hominis adversus tentationes et scandala, sive foris, sive in ipsa intus ecclesia: foris adversus gentiles vel Judaeos vel haereticos, intus autem adversus areae Dominicae paleas, non ut contra singula perversorum genera disputetur, omnesque illorum pravae opiniones propositis 112.1195C| quaestionibus refellantur. Sed pro tempore brevi demonstrandum est ita esse praedictum, et quae sit utilitas tentationum erudiendis fidelibus, et quae medicina in exemplo Patientiae Dei, qui statuit usque in finem ista permettetere. Cum vero adversus eos instruitur, quorum perversae turbae corporaliter implent ecclesias: simul etiam praecepta breviter et decenter commemorantur Christianae atque onestàe conversazioneis, ne ab ebrosis, avaris, fraudatoribus, aleatoribus, adulteris, fornicatoribus, speculatorum amatoribus, remediorum sacrilegorum allegatoribus, praecantatoribus mathematicis, vel quarumlibet artium vanarum et malarum divinatoribus atque hujusmodi caeteris ita facile seducatur, et impunitum sibi fore arbitretur, quia videt multos, 112.1195D| qui Christiani appellantur, haec amare et agere, et Defendere, et suadere, et persuadere. Quis enim finis praestitus sit in tali vita perseverantibus et quam sint in ipsa Ecclesia tolerandi ex qua in fine sperandi sunt divinorum librorum testimoniis edocendum est, praenuntiandum etiam inventurum eum in Ecclesia multos Christianos bonos, verissimos cives coelestis Jerusalem. Si esse ipse coeperit, ad extremum ne spes ejus in homine ponatur sedulo monendus est, quia neque facile ab homine judicari potest quis homo sit justus, et si facile posset, non ideo nobis proponi exempla justorum ut ab eis justificemur, sed ut eos imitantes ab eorum justificatore nos quoque justificari sciamus. Hinc enim fiet quod maxime 112.1196A| commendandum est, ut cum ille qui nos audit, imo per nos audit Deum, moribus et scientia proficere coeperit, et viam Christi cum alacritate ingredi, nec nobis id audeatassignare, nec sibi, sed seipsum et nos et quoscunque alios diligit amicos in illo, et propter illum diligi, qui eum dilexit inimicum ut justificans faceret amicum.
Illud plane non praetereundum est, ut si ad te quisquam catechizandus venerit liberalibus doctrinis excultus qui jam decreverit esse Christianus, et ideo venerit ut fiat, difficillimum omnino est ut non multa nostrarum scripturarum litterarumque cognoverit, quibus jam instructus ad sacramentorum partecipazioniem tantummodo venerit. Tales enim non eadem hora qua Christiani fiunt, sed ante solent omnia diligenter 112.1196B| inquirere, et motus animi sui cum quibus possunt communicare atque discutere. Cum his itaque breviter agendum est, et non odiose inculcando quae norunt, sed modeste perstringendo, ita ut dicamus nos credere quod jam noverint illud atque illud, atque hoc modo cursim enumerare omnia quae rudibus indoctisque inculcanda sunt ut etsi quid novit eruditus iste non tanquam a doctore audiat, etsi quid forte adhuc ignorat dum ea commemoramus quae illum nosse jam credimus discat. Sunt item quidam de scolis usitatissimis grammaticorum, oratorumque venientes, quos neque inter idiotas numerare audeas, neque inter illos doctissimos quorum mens magnarum rerum est exercitata quaestionibus. His ergo qui loquendi arte caeteris hominibus excellere videntur 112.1196C| cum veniunt ut Christiani fiant, hoc amplius quam illis illitteratis impartiri debemus, quod sedulo monendi sunt, ut humilitate induti Christiana discant non contemnere quos cognoverunt, morum vitia quam verborum amplius devitare, et cordi casto linguam exercitatam nec conferre audeant, quam etiam praeferre consueverunt. Maxime autem isti docendi sunt Scripturas audire divinas, ne sordeat eis solidum eloquium, quia non est inflatum, neque arbitrentur carnalibus integumentis involuta atque operta dicta vel facta hominum, quae in illis libris leguntur, non evolvenda atque operienda ut intelligantur: sed sic accipienda ut litterae sonant, deque ipsa utilitate secreti unde etiam mysteria vocantur quid valeant aenigmatum latebrae ad amorem veritatis acuendum 112.1196D| discutiendumque fastidii torporem, ipsa experientia probandum est, talibus cum aliquid eis quod in promptu positum, non ita moveat, enodation allegoriae alicujus eruitur. His enim maxime utile est nosse ita esse praeponendas verbis sententias ut praeponitur animus corpori, ex quo fit, ut ita malle debeant veriores quam disertiores audire sermones, sicut malle debent prudentiores quam formosiores habere amicos: noverint etiam non esse vocem ad aures Dei nisi effectum animi . Ita enim non irridebunt si aliquos antistites et ministros Ecclesiae forte animadverterint, vel cum barbarismis et solaecismis Dominum invocare, vel eadem verba quae pronuntiant non intelligere perturbateque distinguere, non 112.1197A| quia ista minime corrigenda sunt ut populus ad id quod plana intelligit dicat: Amen. Sed tamen pie toleranda sunt ab eis qui didicerint ut sono in foro sic voto in ecclesia benedici.
Hilaritas autem in catechizandi officio plurimum valet, quando devotum et benevolum atque intentum efficit auditorem, quia parum proficit sermo praedicantis, si non aderit intentio delectans auditis; facit etiam loquendi taedium auditor immobilis, non quia humanae laudis nos esse avidos decet, sed quia ea quae ministramus, Dei sunt, et quanto magis diligimus eos quibus loquimur, tanto magis eis cupimus, ut placeant quae ad eorum porriguntur salutem; quod si non succedit contristamur, et in ipso cursu debilitamur et frangimur, quasi frustra operam conteramus. 112.1197B| Nonnunquam etiam cum avertimur ab aliqua re quam desideramus agere, et cujus actio aut delectabat nos aut magis nobis necessaria videbatur, et cogimur aut jussu ejus quem offendere volumus aut aliquorum inevitabili istante catechizare aliquem, jam conturbati accedimus ad negotium cui magna tranquillitate opus est, dolentes quod neque ordinem actionum nobis conceditur tenere quem volumus, nec sufficere omnibus possumus, atque ita ex ipsa tristitia sermo procedens minus gratus est quod de ariditate moestitiae minus exuberat. Aliquando item ex aliquo scandalo moeror pectus obsidet, et tunc nobis dicitur: Veni, loquere huic, Christianus vult fieri. Dicitur enim ab ignorantibus quod nos clausum intus exurat, quibus si effectum nostrum 112.1197C| aperire non oportet suscipimus ingrati quod volunt, et profecto languidus et insuavis ille sermo erit, per venam cordis aestuantem fumantemque trajectus. Tot igitur ex causis quaelibet earum serenitatem nostrae mentis obnubilet, secundum Dominum sunt quaerenda remedia quibus relaxetur illa contractio: et fervore spiritus exsultemus et jucundemur in tranquillitate boni operis. « Hilarem enim datorem diligit Deus (II Cor. IX, 7). » Et quia multum dissimiliter exit taedet loqui, et libet tacere: cogitemus quid nobis praerogatum sit ab illo qui demonstravit nobis exemplum, ut sequamur vestigia ejus. Quantumvis enim differat articulata vox nostra ab intelligentiae nostrae vivacitate, longe differenziaor est mortalitas 112.1197D| carnis ab aequalitate Dei, et tamen cum in eadem forma esset « semetipsum exinanivit formam servi accipiens, » ecc. , usque ad mortem crucis (Filipp. II, 7); quam ob causam nisi quia « factus est infirmis infirmus ut infirmos lucrifaceret (I Cor. IX, 20). » Audi ejus imitatorem alibi etiam dicentem: « Sive enim mente eccesso, Deo; sive temperantes sumus, vobis: charitas enim Christi compellit nos indicantes hoc quia unus pro omnibus mortuus est (II Cor. V, 13). » Quomodo enim paratus esset impendi pro animabus eorum, si eum pigeret inclinari ad aures eorum? Hinc ergo factus est parvulus in medio nostrum, tanquam nutrix fovens filios suos. Quod si apparuerit sanabilemque se praebet, auctoritatum rationumque copia sine ulla dilatione sanandus 112.1198A| est, si autem tacita et occulta offensio est, Dei medicina opitulari potest. At si resilierit et curari recusaverit, consoletur nos Dominicum illud exemplum, qui offensis hominibus ex verbo suo, et tanquam durum refugientibus, etiam his qui remanserant ait: « Nunquid et vos vultis ire? » (Giovanni. VI, 68. ) Satis enim fixum atque immobile debet corde retineri Hierusalem captivam ab hujus saeculi Babylonia decursis temporibus liberari: nullumque ex illa esse periturum, quia qui perierit non ex illa erat, firmum enim fundamentum Dei stat habens signaculum hoc: novit Dominus qui sunt ejus, et recedet ab omni iniquitate omnis qui nominat nomen Domini. Ista cogitantes et invocantes Dominum in cor nostrum, minus timebimus incertos exitus sermonis nostri 112.1198B| propter incertos motus auditorum, delectabitque nos etiam ipsa perpessio molestiarum pro misericordi opere, si non in eo nostram gloriam requiramus. Tunc enim est vere opus bonum cum a charitate jaculatur agentis intentio, et tanquam ad locum suum rediens rursus in charitate requiescit; quod si nimis tardus est, et ab omni tali suavitateassurdus et aversus, misericorditer sofferenzaendus est, breviterque decursis caeteris ea quae maxime necessaria sunt, de unitate catholicae Ecclesiae, de tentationibus, de Christiana conversazione propter futurum judicium terribiliter inculcanda sunt, magisque pro illo ad Deum quam illa de Deo multa dicenda. Si vero ex aliquo scandalo perturbatus animus non valet edere serenum jucundumque sermonem, tantam esse charitatem 112.1198C| oportet in eos, pro quibus Christus mortuus est, volens eos pretio sanguinis sui ab errorum saecularium morte redimere, ut hoc ipsum quod nobis tristibus nuntiatur praesto esse aliquem qui desideret fieri Christianus, ad consolationem illius risoluzioneemque tristitiae valeri debeat, sicut solent lucrorum gaudia dolorem lenire dannazione. Non enim scandalum nos contristat alicujus, nisi quem perire, aut per quem perire infirmum vel credimus vel videmus. His atque hujusmodi cogitationibus etconsideribus depulsa caligine taediorum ad catechizandum aptatur intentio, ut suaviter imbibatur quod impigre atque hilariter de charitatis ubertate prorumpit. Haec enim non tam ego tibi quam omnibus nobis 112.1198D| dicit ipsa dilectio quae diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis.
Si quis autem ritum catechizandi plenum nosse voluerit, ex beati Augustini dictis discere poterit qui inter alia ad amicum de catechizandis rudibus, scribens, ita ait: Nec etiam illud quod priusquam promitterem non debebam, jam fortasse debitum flagitas, ut aliquod sermonis exemplum tanquam si ego aliquem catechizem non me pigeat explicare, et intuendum tibi proponere. Quod priusquam faciam volo cogites etiam essewillem dictantis cum lector futurus cogitatur, et aliam loquentis cum praesens auditor attenditur, et in eo ipso aliam in secreto monentis, dum nullus alius qui de nobis judicet praesto est, aliam palam docentis aliquid, ubi dissimiliter 112.1199A| opinantium circumstat auditus, et in hoc genere aliam cum docetur unus, caeteri autem tanquam judicantes aut attestantes quae sibi nota sunt, audiunt, aliam cum omnes communiter quid ad eos proferamus exspectant, et rursus in eo ipso aliam, cum quasi privatim consideretur ut sermocinatio conseratur , aliam cum populus tacens unum de loco superiore dicturum suspensus intuetur, multumque interest, et cum ita dicimus utrum pauci adsint, an multi, docti an indocti, an ex utroque genere mixti, urbani an rustici, an hi et illi simul, an populus ex omni hominum genere temperatus sit, fieri enim non potest, nisi aliter atque aliter afficiant locuturum atque dicturum: et ut sermo qui profertur affettis animi a quo profertur quemdam quasi vultum 112.1199B| gerat, et pro eadem diversitate diverse afficiat auditores, cum et ipsi seipsos diverse afficiant invicem praesentia sua. Sed quia de rudibus imbuendis nunc agimus, de meipso tibi testatus sum aliter atque aliter me moveri, cum ante me catechizandum video eruditum, inertem, civem, peregrinum, divitem, pauperem, privatum, honoratum, in potestate aliqua constitutum, illius aut illius generis hominem , illius aut illius aetatis, aut sexus, ex illa aut illa secta, ex illo aut illo vulgari errore venientem, ac pro diversitate motus mei sermo ipse et procedit, et progreditur, et finitur. Et quia cum eadem omnibus debeatur charitas, non eadem est omnibus adhibenda medicina; ipsa item charitas alios parturit, cum aliis infirmatur, alios curat aedificare, alios contremiscit 112.1199C| offendere, ad alios se inclinat, ad alios se erigit, aliis blanda, aliis severa, nulli inimica, omnibus mater: et qui non expertus est eadem charitate quod dico, cum videat nos quia facultas aliqua nobis donata delectet laudabiliter innotescere in ore multitudinis, inde nos beatos putat; Deus autem, in cujusspectum intrat gemitus compeditorum, videat humilitatem nostram et laborem nostrum, et dimittat omnia peccata nostra. Quamobrem si quid tibi in nobis placuit ut aliquam observationem sermonis nostri a nobis audire quaereres, melius videndo et audiendo nos cum haec agimus, quam legendo cum haec dictamus edisceres. Sed tamen faciamus aliquem venisse ad nos qui vult esse Christianus, et de genere quidem idiotarum, non tamen rusticanorum sed urbanorum, 112.1199D| quales apud Carthaginem plures experiri te necesse est, interrogatum etiam utrum propter vitae praesentis aliquod commodum, an propter requiem, quae post hanc vitam speratur, Christianus esse desiderat, propter futuram requiem rispondesse, tali fortasse a nobis instrueretur alloquio: Deo gratias, Prater, valde tibi gratulor, et gaudeo de te, quod in tantis ac tam periculosis hujus saeculi tempestatibus, de aliqua vera et certa securitate cogitasti. Nam et in hac vita homines magnis laboribus requiem quaerunt et securitatem, sed pravis cupiditatibus non inveniunt. Volunt enim requiescere in rebus inquietis et non permanentibus, et quia illae tempore subtrahuntur et transeunt timoribus et doloribus eos 112.1200A| agitant, nec quietos esse awaretunt. Sive enim in divitiis velit homo requiescere, magis superbus efficitur quam securus. Annon videmus quam multi eas subito perdiderint, multi etiam propter illas perierint, aut cum eas habere cupiunt, aut cum eis oppressis a cupidioribus auferuntur, quae si etiam per totam vitam cum homine permanerent, et non desererent dilectorem suum, ipsa illas sua morte desereret. Quanta est enim vita hominis etiamsi senescat, aut cum sibi homines optant senectutem, quid aliud optant nisi longam infirmitatem? Sic et honores hujus saeculi quid sunt, nisi typus, et inanitas, et ruinae periculum? quia sic sancta Scriptura dicit: « Omnis caro fenum, et claritas hominis ut flos feni, fenum aruit, flos decidit: verbum autem Domini 112.1200B| manet in aeternum (Is. XL, 6). » Ideo qui veram requiem et veram felicitatem desiderat, debet tollere spem suam de rebus mortalibus et praetereuntibus, et eam collocare in verbo Domini, ut haerens ei quod manet in aeternum, etiam ipse cum illo maneat in aeternum.
Sunt etiam homines, qui nec divites esse queunt, nec ad vanas honorum pompas ambiunt pervenire, sed gaudere, et requiescere volunt in popinis, in fornicationibus, et in theatris, atque spectaculis nugacitatis, quae in magnis civitatibus gratis habent, sed sic etiam ipsi ut consumunt per luxuriam paupertatem suam, et ab egestate postea in furta, et effracturas, et aliquando etiam ad latrocinia prosiliunt, et subito multis et magnis timoribus implentur; 112.1200C| et qui in popina paulo ante cantabant, jam planctus carceris somniant. Studiis autem spectaculorum fiunt daemonibus similis: clamoribus suis incitando homines ut se invicem caedant, secumque habeant contentiosa certamina qui se non laeserunt, dum placere insano populo cupiunt. Quod si animadverterint esse concordes, tunc eos oderunt et persequuntur, et tanquam collusores ut fustibus verberentur exclamant: et hanc iniquitatem facere etiam vindicem iniquitatum judicem cogunt. Si autem horrendas adversus invicem inimicitias eos exercere cognoverint, sive sintae qui appellantur, sive scaenici et thimelici, sive aurigae, sive venatores, quos miseros non solum homines cum hominibus, sed etiam homines cum bestiis in certamen pugnamque committunt: quo 112.1200D| majore adversus invicem discordia furere senserint, eo magis amant, et delectantur, et incitati favent, et faventes incitant plus adversus seipsos insanientes, ipsi spectatores alter pro altero, quam illi, quorum insaniam insani provocant, et insaniendo spectare desiderant. Quomodo ergo sanitatem pacis tenere animus potest, qui discordiis et certaminibus pascitur? Qualis enim cibus sumitur, talis valetudo consequitur. Postremo quamvis insana gaudia non sint gaudia, tamen qualiacunque sint, et quantumlibet delectet jactantia divitiarum, et tumor honorum, et vorago popinarum, et bella theatrorum, et immunditia fornicationum, et prurigo thermarum; aufert omnia ista una febricula, et adhuc viventibus totam 112.1201A| falsam beatitudinem subtrahit: remaneat inanis, et saucia conscientia Dominum sensura judicem quem noluit habere custodem, et inventura asperum Dominum, quem dulcem Patrem quaerere et amare contempsit. Tu autem qui veram requiem, quae post hanc vitam Christianis promittitur, quaeris; etiam hic eam inter amarissimas vitae hujus molestias suavem jucundamque gustabis, si ejus qui eam promisit praecepta dilexeris. Cito enim senties dulciores esse justitiae fructus quam iniquitatis, et verius atque jucundius gaudere hominem de bona conscientia inter molestias, quam de mala inter delicias, quia non sic venisti conjungi Ecclesiae Dei, ut ex ea temporalem aliquam utilitatem requiras. Sunt enim qui propterea volunt esse Christiani, ut aut promereantur homines, a quibus 112.1201B| temporalia commoda exspectant, aut quia offendere nolunt quos timent, sed isti reprobi sunt: et si ad tempus eos portat Ecclesia, sicut area usque ad tempus ventilis paleam sustinent: si se non correxerint, et propter futuram sempiternam requiem Christiani esse coeperint, in finem separabuntur : nec sibi blandiantur quod in area possunt esse cum frumento Dei, quia in horreo cum illo non erunt, sed igni debito destinantur. Sunt etiam alii meliori quidem spe, sed tamen non minore periculo, qui jam Dominum timent, et non irrident Christianum novum, nec simulato corde intrant Ecclesiam Dei, sed in ista vita exspectant felicitatem, ut feliciores sint in rebus terrenis quam illi qui non colunt Dominum : ideoque cum viderint quosdam sceleratos 112.1201C| et impios ista saeculari prosperitate pollere, et excellere, se autem vel minus habere ista vel amittere, perturbantur, tanquam sine causa Dominum colant, et facile a fide deficiunt. Qui autem propter beatitudinem sempiternam et perpetuam requiem, quae post hanc vitam sanctis futura promittitur, vult fieri Christianus ut non eat in ignem aeternum cum diabolo, sed in regnum aeternum intret cum Christo, vere ipse est Christianus cautus in omni tentatione, ne prosperis rebus corrumpatur , et ne frangatur adversis: et in abbondantia bonorum terrenorum modestus et temperans, et in tribulationibus fortis et patiens: qui etiam proficiendo pervenit ad talem animum ut plus amet Dominum quam timeat gehennam: ut etiam si dicat illi Deus, Utere deliciis carnalibus 112.1201D| sempiternis, et quantum potes pecca, nec morieris, nec in gehennam mitteris, sed mecum tantummodo non eris, exhorrescat, et omnino non peccet, non jam ut in illud quod timebat non incidat, sed ne illum quem sic amat offesa, in quo uno est requies «quam oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quam praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II, 9). » De qua re significat Scriptura et non tacet quod ab initio mundi ex quo fecit Deus coelum et terram et omnia quae in eis sunt, sex diebus operatus est, et septimo die requievit (Gen. II, 1). Poterat enim Omnipotens et uno momento temporis omnia facere: non autem laboraverat ut requiesceret, quando, « Dixit, dixit et facta sunt; mandavit 112.1202A| et creata sunt, » sed ut significaret quia post sex aetates mundi hujus septima aetate tanquam septimo die requieturus est in sanctis suis, quia ipsi in illo requiescent post omnia bona opera in quibus ei servierunt, quae ipse in illis operatur, qui vocat et praecipit et delicta praeterita dimittit: et justificat eum qui prius erat impius. Sicut autem cum illi ex dono ejus bene operantur, recte dicitur operari: sic cum illo requiescunt, recte dicitur ipse requiescere. Nam quod ad ipsum attinet, pausationem non quaerit, qui laborem non sentit. Fecit autem omnia per Verbum suum, et Verbum ejus ipse Christus, in quo requiescunt angeli, et omnes coelestes mundissimi spiritus in sancto silentio.Homo autem peccato lapsus perdidit requiem quam habebat in ejus divinitate, et recepit 112.1202B| eam in ejus humanitate: ideoque opportuno tempore quo ipse sciebat oportere fieri homo factus, et de femina natus est. A carne quippe contaminari non poterat ipse, carnem potius mundaturus. Ipsum antiqui venturum in rivelazione Spiritus cognoverunt, et Prophetaverunt, et sic salvi facti sunt credendo quia veniet, sicut nos salvi efficimur credendo quia venit: ut diligeremus Dominum qui sic nos dilexit ut unicum Filium suum mitteret, qui humanitate nostrae mortalitatis indutus, et a peccatoribus et pro peccatoribus moreretur. Jam enim olim ab ineuntibus saeculis mysterii hujus altitudo praefigurari praenuntiarique non cessat. Quoniam Deus omnipotens, et bonus et justus, et misericors, qui fecit omnia bona sive magna sive parva, sive summa sive infima, suae 112.1202C| quae videntur, sicuti sunt coelum, et terra, et mare, et in coelo sol et luna, et caetera sidera, in terra autem et mari, arbores et frutices, et animalia, suae cujusque naturae, et omnia corpora vel coelestia vel terrestria; sive quae non videntur, sicuti sunt spiritus quibus corpora vegetantur, et vivificantur: fecit et hominem ad immaginam suam, ut quemadmodum ipse per omnipotentiam suam praeest universae creaturae, sic homo per intelligentiam qua etiam Creatorem suum cognoscit et colit, prae caeteris omnibus terrenis animalibus: fecit etiam illi adjutorium feminam non ad carnalem concupiscentiam, quandoquidem nec corruttibilia corpora tunc habebant antequam eos mortalitas invaderet poena peccati, sed ut haberet vir gloriam de femina cum ei praeiret ad Dominum, 112.1202D| seque illi praeberet imitandum in sanctitate atque pietate, sicut ipse esset gloria Dei cum ejus sapientiam sequeretur. Itaque constituit eos in quodam loco perpetuae beatitudinis quem appellat Scriptura paradisum: praeceptumque illis dedit quod si non transgrederentur, in illa semper immortalitatis beatitudine permanerent: si transgrederentur, supplicia mortalitatis expendereni. Praesciebat autem Deus eos transgressuros, sed tamen quia conditor est, et effector omnis boni, magis eos fecit, quando fecit et bestias, ut impleret terram bonis terrenis, et utique melior est homo etiam peccator quam bestia: et praeceptum quod non erant servaturi magis dedit ut essent inexcusabiles cum in eos vindicare coepisset. 112.1203A| Quidquid enim homo fecerit, laudabilem in suis factis invenit Deum: si recte egerit, laudabilem invenit per justitiam praemiorum; si peccaverit, laudabilem invenit per justitiam suppliciorum, si peccata confessus ad recte vivendum redierit, laudabilem invenit per misericordiam indulgentiarum. Cur ergo non faceret Deus hominem quamvis eum peccaturum praenosceret: cum et stantem coronaret, et cadentem ordinaret, et surgentem adjuvaret, et ubique gloriosus bonitate, justitia, clementia, maxime quia et illud praesciebat de propagine mortalitatis ejus futuros sanctos, qui non sibi quaererent, sed Creatori sua gloriam dant: et eum colendo ab omni corruzione liberati cum angelis sanctis vivere sempre et beate vivere mererentur? Qui enim hominibus dedit liberum 112.1203B| arbitrium, ut non servili necessitate, sed ingenua voluntate Dominum colerent, dedit etiam angelis: et ideo nec angelus qui cum spiritibus aliis satellitibus suis superbiendo deseruit obedientiam Dei, et diabolus factus est, aliquid nocuit Deo, sed sibi. Novit enim Deus ordinare deserentes se animas, et ex earum justa miseria inferiores partes creaturae suae convenientissimis et congruentissimis legibus admirandae dispensationis ornare. Itaque nec diabolus aliquid Deo nocuit, quia vel ipse lapsus est vel hominem seduxit ad mortem: nec ipse homo in aliquo minuit veritatem aut potestatem, aut beatitudinem conditoris sui: quia conjugi suae seductae a diabolo ad id quod Deus prohibuerat propria voluntate consensit. Justissimis enim Dei legibus omnes Damnati 112.1203C| sunt Deo glorioso per aequitatem vindictae, ipsi ignominiosi per turpitudinem poenae, ut et homo a suo Creatore aversus victus diabolo subderetur, et diabolus homini ad Creatorem suum converso vincendus proponeretur: ut quicunque diabolo usque in finem consentent, cum illo irent in aeterna supplicia: quicunque autem humiliarent se Deo et per ejus gratiam diabolum vincerent, aeterna praemia mereremur. Neque enim hoc movere debet, quia multi diabolo consentiunt et pauci Dominum sequuntur: quia et frumentum comparatione palearum valde pauciorem habet numerum: sed sicut agricola novit quid faciat de ingenti acervo paleae, sic nihil est Deo multitudo peccatorum, qui novit quid de illis agat, ut administratio regni ejus ex nulla parte turpetur 112.1203D| atque turbetur. Nec ideo putandus est vicisse diabolus, quia secum plures cum quibus a paucis vinceretur attraxit.
De duabus civitatibus.
(Agosto. ) Duae itaque civitates, una iniquorum, altera sanctorum, ab initio generis humani usque in finem saeculi perducuntur: nunc permixtae corporibus, sed voluntatibus separatae, in die vero judicii etiam separandae corpore. Omnes enim homines amantes superbiam et temporalem dominationem cum vano typo et pompa arrogantiae, omnesque spiritus qui talia diligunt, et gloriam suam soggettione hominum quaerunt, simul una societate devincti sunt; 112.1204A| sed si saepe adversum se pro his rebus dimicant, pari tamen pondere cupiditatis in eamdem profunditatem praecipitantur, et sibi morum et meritorum similitudine conjunguntur: et rursus omnes homines et omnes spiritus humiliter Dei gloriam quaerentes non suam, et cum pietate sectantes, ad unam pertinent societatem : et tamen Deus misericordissimus et super impios homines patiens est: et praebet eis poenitentiae atque correctionis locum. Nam et quod omnes diluvio delevit, tranne uno justo cum suis quos in arca servare voluit, noverat quidem quod non se correttivi essent: verumtamen cum per centum annos arca fabricata est, praedicabatur utique eis ira Dei ventura super eos: et si converterentur ad Dominum parceret eis, sicut pepercit postea Ninivae 112.1204B| civitati agenti poenitentiam, cum ei per Prophetam venturum interitum praenuntiasset: hoc autem facit Deus etiam illis quos novit in malitia perseveraturos, dans poenitendi spatium ut nostram Patientiam exerceat et informet exemplo suo quo noverimus quantum nos oporteat tolerabiliter malos sustinere, cum ignoremus quales postea futuri sint , quando ille parcit et sinit eos vivere quem nihil futurorum latet. Praenuntiabatur tamen etiam diluvii sacramento quod per lignum justi liberati sunt futura Ecclesia, quam rex ejus et Deus Christus mysterio suae crucis ab hujus saeculi submersione suspendit. Neque enim Deus ignorabat quod etiam ex illis qui fuerant in arca servati nascituri erant mali, qui faciem terrae iniquitate implerent: sed tamen et exemplum 112.1204C| futuri judicii dedit, et sanctorum liberationem ligni mysterio praenuntiavit: nam et post haec non cessavit repullulare malitia per superbiam, et libidines, et illicitas impietates: cum homines, deserto Creatore suo, non solum ad creaturam quam Deus condidit lapsi sunt, ut pro Deo colerent quod fecit Deus, sed etiam ad opera manuum hominum et ad fabrorum artificia curvaverunt animas suas, ubi de illis turpius diabolus et daemonia Triumpharent: quae se in talibus figmentis adorari venerarique laetantur, dum errores suos humanis erroribus pascunt. Neque tunc sane defuerunt justi, qui Dominum pie quaererent, et superbiam diaboli vincerent, cives illius sanctae civitatis quos regis sui Christi ventura humilitas per spiritum revelata sanavit, ex quibus Abraham pius 112.1204D| et fidelis Dei servus eletto est, cui demonstraretur sacramentum Filii Dei, ut propter imitationem fidei omnes fideles omnium gentium filii ejus futuri dicerentur. Ex illo natus est populus a quo unus Deus verus coleretur qui fecit coelum et terram: cum caeterae gentes simulacris et daemoniis servent. In eo plane populo multo evidentius futura Ecclesia figurata est: erat enim ibi multitudo carnalis, quae propter visibilia beneficia colebat Dominum. Erant autem ibi pauci futuram requiem cogitantes, et coelestem patriam requirentes; quibus Prophetando revelabatur futura humilitas Dei regis et Domini nostri Jesu Christi: ut per eam fidem ab omni superbia et tumore sanarentur. Horum sanctorum qui praecesserunt 112.1205A| tempore nativitatem Domini, non solum sermo, sed etiam vita, et conjugia, et filii, et facta, Prophetia fuit hujus temporis, quo per fidem passionis Christi ex gentibus congregatur Ecclesia, per illos sanctos patriarchas et Prophetas carnali populo Israel, qui postea Judaei appellati sunt, et visibilia beneficia ministrabantur, quae carnaliter a Domino desiderabant, et coercitationes poenarum corporalium quibus pro tempore terrerentur, sicut eorum duritiei congruebat. Et nel suo tamen omnibus mysteria spiritalia significabantur, quae ad Christum et Ecclesiam pertinent: cujus Ecclesiae membra erant etiam isti sancti, quamvis in hac vita fuerint antequam secundum carnem Christus Dominus nasceretur. Ipse enim unigenitus Dei Filius, Verbum Dei Patris, aequale 112.1205B| et coaeternum Patri, per quod facta sunt omnia, homo propter nos factus est, ut totius Ecclesiae tanquam totius corporis caput esset. Sed velut totus homo dum nascitur, etiamsi manum in nascendo praemittat, tamen universo corpori sub capite congiunzione atque compacta est; quemadmodum etiam nonnulli in ipsis patriarchis ad hujus ipsius rei signum manu praemissa nati sunt: ita omnes sancti qui ante Domini nostri Jesu Christi nativitatem in terris fuerunt, quamvis ante nati sint, tamen universo corpori, cujusque ille caput est, sub capite cohaeserunt. Populus ergo ille in A Egyptum delatus servivit regi durissimo: et gravissimis laboribus eruditus, quaesivit liberatorem Dominum, et missus est eis unus de ipso populo sanctus Dei servus Moyses, qui in virtute Dei 112.1205C| magnis miraculis terrens tunc impiam gentem A Egyptiorum, eduxit inde populum Dei per mare Rubrum; ubi descendens aqua viam praebuit transeuntibus: A Egyptii autem cum eos persequerentur, redeuntibus in se fluctibus demersi exstincti sunt. Ita quemadmodum per diluvium aquis terra purgata est a nequitia peccatorum, qui tunc in illa inundatione deleti sunt et justi evaserunt per lignum. Sic ex A Egypto exiens populus Dei per aquas iter invenit, quibus ipsorum hostes consumpti sunt, nec ibi defuit ligni sacramentum. Nam virga percussit Moyses, ut illud miraculum fieret. Utrumque signum sancti battesimi, per quod fideles in novam vitam transeant: peccata vero eorum tanquam inimici deleantur atque moriantur. Apertius autem Christi 112.1205D| passio in illo populo figurata est, cum jussi sunt ovem occidere, et manducare, et de sanguine ejus postes suos signare: et hoc celebrare omni anno et appellare pascha Domini. Manifestissime quippe Propheta de Domino Jesu Christo dicit, quia «tanquam ovis ad immolandum ductus est (Is. LIII, 7). » Cujus passionis et crucis signo in fronte hodie tanquam in poste signandus est Christianus, omnesque Christiani signantur. Inde per desertum populus ille ductus est per quadraginta annos, accepit etiam legem digito Dei scriptam. Quo nomine significatur Spiritus sanctus, sicut in Evangelio manifestissime declaratur. Neque enim Deus forma corporis diffinitus est, nec sic in illo membra et digiti cogitandi sunt 112.1206A| quemadmodum videmus in nobis: sed quia per Spiritum sanctum dona Dei sanctis dividuntur, ut cum diversa possint, non tamen discedant a charitate charitatis; in digitis autem maxime apparet quaedam divisio: nec tamen ab unitate praecisio, sive propter ea, sive propter aliam quamcunque causam Spiritus sanctus appellatus est digitus Dei; non tamen cum hoc audimus, humani corporis forma cogitanda est. Accepit ergo ille populus legem digito Dei scriptam in tabulis sane lapideis, ad significandam duritiam cordis eorum quod legem non erant impleturi: corporalia quippe dona desiderantes a Domino, magis carnali timore quam spiritali charitate tenebantur , legem autem non imlet non charitas. Ideo multis sacramentis visibilibus onerati sunt, quo servili 112.1206B| jugo premerentur in observibus ciborum, et in sacrificiis animalium, et aliis innumerabilibus: quae tamen signa erant rerum spiritalium ad Dominum Jesum Christum et ad Ecclesiam pertinentium: quae tunc a paucis sanctis et intelligebantur ad fructum salutis, et observabantur ad congruentiam temporis. A multitudine vero carnalium tantummodo observabantur, non intelligebantur. Per multa itaque et varia signa rerum futurarum quas longum est omnes commemorare, et eas nunc in Ecclesia videmus impleri, perductus est ille populus ad terram promissionis, ubi temporaliter carnaliterque regnaret, pro modo desiderii sui, quod tamen regnum terrenum regni spiritalis immaginam gessit. Ibi Hierusalem condita est famosissima civitas Dei, serviens in signo 112.1206C| liberae civitatis quae coelestis Hierusalem dicitur, quod verbum est Hebraeum, et interpretatur visio pacis, cujus cives sunt omnes sanctificati homines, qui fuerunt, et qui sunt, et qui futuri sunt; et omnes sanctificati spiritus, etiam quicunque in excelsis coelorum partibus pia devozione obtemperant Deo, nec imitantur impiam diaboli superbiam et angelorum ejus. Hujus civitatis; est rex Dominus Jesus Christus, Verbum Dei Patris quo reguntur summi angeli, et Verbum hominem assumens, ut eo regerentur et homines, qui simul omnes cum illo in aeterna pace gaudebunt. Ad hujus rei praefigurationem in illo terreni regni populo Israel, maxime emicuit rex David, de cujus semine secundum carnem venit verissimus rex noster Dominus Jesus Christus, « qui est super 112.1206D| omnia Deus benedictus in saecula. » Multa in illa terra promissionis gesta sunt, in figuram venturi Christi et Ecclesiae, quae in sanctis libris paulatim poteris discere. Post aliquot tamen generationes ostendit alium typum ad rem maxime pertinentem. Nam captivata est illa civitas et multa pars ejus ducta in Babyloniam. Sicut autem Hierusalem significat civitatem societatemque sanctorum, sic Babylonia significat civitatem societatemque iniquorum, quomodo dicitur interpretari Confusio. De quibus duabus civitatibus ab exordio generis humani usque in finem saeculi, permixta temporum varietate currentibus et ultimo judicio separandis, paulo ante jam diximus, Illa ergo captivitas Hierusalem civitatis, et ille populus 112.1207A| in Babyloniam ductus ad servitutem ire jubetur a Domino per Jeremiam illius temporis Prophetam: et exstiterunt reges Babyloniae, sub quibus illi serviebant, qui ex eorum occasione commoti quibusdam miraculis cognoscerent, et colerent, et coli juberent unum verum Deum, qui condidit universam creaturam. Jussi sunt autem et orare pro eis a quibus captivi tenebantur, et in eorum pace pacem sperare ad gignendos filios, et domos aedificandas, et plantandos hortos et vineas. Post septuaginta autem annos promittitur eis ab illa captivitate liberatio. Hoc autem totum figurate significat Ecclesiam Christi in omnibus sanctis ejus, qui sunt cives Hierusalem coelestis, servituram sub regibus hujus saeculi. Dicit enim et apostolica doctrina ut «omnis anima sublimioribus 112.1207B| potestatibus subdita sit (Rom. XIII, 1), » et ut reddantur « omnibus omnia, cui tributum tributum, cui vectigal vectigal (Ibid. , V, 7), » et caetera, quae salvo Domini nostri cultu, constitutionis humanae principibus reddimus, quando et ipse Dominus ut nobis hujus sanae doctrinae praeberet exemplum, pro ea parte hominis quo erat indutus tributum risolvere non dedignatus est. Jubentur autem etiam servi Christiani et boni fideles dominis suis temporalibus aequanimiter fideliterque servire: quos judicaturi sunt si usque in finem iniquos invenerint, aut cum quibus aequaliter regnaturi sunt, si et illi ad verum Dominum conversi fuerint: omnibus tamen praecipitur servire humanis potestatibus atque terrenis, quousque post tempus praefinitum quod significant septuaginta anni, ab istius 112.1207C| saeculi confusione tanquam de captivitate Babyloniae, sicut Hierusalem liberetur Ecclesia. Ex cujus captivitatis occasione ipsi etiam terreni reges, desertis idolis pro quibus persequebantur Christianos, unum verum Deum cognoverunt et colunt: pro quibus apostolus Paulus jubet orare etiam cum persequerentur Ecclesiam; sic enim dicit (I Tim. II, 1): «Obsecro itaque primum fieri deprecationes, interpellationes, gratiarum actiones, pro regibus, pro omnibus hominibus, et omnibus qui in sublimitat esunt, ut securam et tranquillam vitam agamus cum omni pietate et charitate. » Itaque per ipsos data est pax Ecclesiae, quamvis temporalis tranquillitas temporis ad aedificandas spiritaliter domos, et plantandos hortos et vineas.
« Nam et ecce te modo per istum sermonem aedificamus 112.1207D| atque plantamus: » Et hoc fit per totum orbem terrarum cum pace regum Christianorum, sicut idem dicit Apostolus: « Dei agricultura, Dei aedificatio estis (I Cor. III, 9). » Et post annos quidem septuaginta, quos mystice Prophetaverat Jeremias ut finem temporum praefiguraret, tamen ut ipsa figura integraretur, facta est in Hierusalem restitutio aedificationis templi Dei; sed quia totum figurate agebatur, non erat firma pax ac libertas reddita Judaeis. Itaque a Romanis postea victi sunt et tributarii facti, ex illo sane tempore ex quo terram promissionis acceperunt, et reges habere coeperunt: ne in aliquo regum suorum completum esse arbitrarentur quod eis liberator Christus promittebatur. Apertius per multas 112.1208A| Prophetias Prophetatus est Christus, non solum ab ipso David in libro Psalmorum, sed etiam a caeteris et magnis et sanctis Prophetis usque ad tempus captivitatis in Babyloniam; et in ipsa captivitate fuerunt Prophetae, qui venturum Dominum Jesum Christum liberatorem omnium Prophetarent. Et postea quam templum transactis septuaginta annis restitutum est; tantas pressuras et calamitates a regibus gentium Judaei perpessi sunt, ut intelligerent nondum venisse liberatorem, quem non spiritaliter liberaturum intelligebant, sed pro liberatione carnali desiderabant. Peractis ergo quinque aetatibus saeculi, quarum prima est ab initio generis humani, id est, ab Adam qui primus homo factus est, usque ad Noe, qui fecit arcam in diluvio. Inde secunda est usque 112.1208B| ad Abrahamo, qui pater eletto est omnium quidem gentium, quae fidem ipsius imitarentur, sed tamen ex propagine carnis suae futura populi Judaeorum ante fidem Christianam gentium unus inter omnes omnium terrarum populos unum verum Deum coluit, ex quo populo Salvator Christus secundum carnem veniret. Isti enim articuli duarum aetatum eminent in veteribus libris. Reliquarum autem trium etiam Evangelio declarantur, cum carnalis origo Domini Jesu Christi commemoratur. Nam tertia est ab Abraham usque ad David regem: quarta a David usque ad illam captivitatem qua populus Dei in Babyloniam transmigraverat: quinta ab illa transmigratione usque ad adventum Domini nostri Jesu Christi. Ex cujus adventu sexta aetas agitur, ut etiam spiritalis 112.1208C| gratia, quae paucis tunc patriarchis et Prophetis nota erat, manifestaretur omnibus gentibus, ne quisquam Dominum nisi gratis coleret, non visibilia praemia servitutis suae et praesentis vitae felicitatem, sed solam vitam aeternam, in qua ipso Deo frueretur, ab illo desiderans; ut hac sexta aetate mens humana renovetur ad immaginam Dei, sicut sexta die homo factus est ad immaginam Dei. Tunc enim et lex impletur, dum non cupiditate rerum temporalium, sed charitate illius qui praecepit, fiunt quaecunque praecepit. Quis autem non redamareaffet justissimum et misericordissimum Dominum, qui prior sic amavit justissimos et superbissimos homines, ut propter eos mitteret unicum Filium, per quem fecit omnia: qui non suimutatione, sed hominisassunto 112.1208D| homo factus non solum cum eis vivere, sed etiam pro eis et ab eis posset occidi? Itaque novum testamentum haereditatis sempiternae manifestabat, in quo renovatus homo per gratiam Dei ageret novam vitam, hoc est, spiritalem vitam, ut vetus ostenderet primum in quo carnalis populus agens hominem veterem tranne paucis intelligentibus patriarchis, et Prophetis, et nonnullis latentibus sanctis, carnaliter vivens carnalia praemia desiderabat a Domino Deo, et in figura spiritalium bonorum accipiebat. Omnia ergo bona terrena contempsit homo factus Dominus Christus, ut contemnenda monstraret; et omnia terrena mala sustinuit, quae sustinenda praecipiebat: ut neque in illis quaereretur felicitas, neque in istis 112.1209A| infelicità timeretur. Natus enim de matre est, quae quamvis a viro intatto conceperit semperque intatto permanserit, virgo concipiens, virgo pariens, virgo moriens, tamen fabro desponsata erat, omnem typhum carnalis nobilitatis exstinxit; natus etiam in civitate Bethleem, quae inter omnes Judeae civitates ita erat exigua ut hodieque villa appelletur, noluit quidquam de cujusquam terrenae civitatis sublimitate gloriari. Pauper etiam factus est, cujus sunt omnia et per quem creata sunt: ne quisquam cum in eum crederet, de terrenis divitiis auderet extolli. Noluit rex ab hominibus fieri: quia humilitatis ostendebat viam miseris, quos ab eo superbia separaverat, quamvis sempiternum ejus regnum universa creatura testitur. Esurivit, qui omnes pascit: sitivit, per quem creatur 112.1209B| omnis potus, et qui spiritaliter panis est esurientium fonsque sitientium: ab itinere terrestri fatigatus est, qui seipsum nobis fecit viam in coelum. Velut obmutuit et obsurduit coram conviciantibus, per quem mutus locutus est et surdus audivit. Vinctus est qui de infirmitatum vinculis solvit, flagellatus est qui omnium dolorum flagella de hominum corporibus expulit. Crucifixus est, qui cruciatus nostros finivit. Mortuus est, qui mortuos suscitavit. Sed et resurrexit nunquam moriturus, ne ab illo quisquam sic disceret mortem contemnere, quasi nunquam moriturus. Inde confirmatis discipulis conversatus cum eis quadraginta diebus, eisdem spectantibus ascendit in coelum: et completis a risurrezione quinquaginta diebus misit eis Spiritum sanctum.Promiserat enim 112.1209C| per quem diffusa charitate in cordibus eorum, non solum sine onere, sed etiam cum jucunditate possent implere legem, quae data est Judaeis in decem praeceptis, quod appellant decalogum. Quae rursus ad duo rediguntur, ut diligamus Dominum «ex toto corde, ex tota anima, et ex tota mente; et diligamus proximum sicut nosmetipsos. » Nam nel suo duobus praeceptis totam legem pendere et Prophetas ipse Dominus et dixit in Evangelio, et suo manifestavit exemplo. Nam et populus Israel ex die quo primum pascha in immagina celebrarunt, ovem occidentes et manducantes, cujus sanguine postes eorum ad salutis tutelam jam signati sunt; ex ipso ergo die quinquagesimus dies impletus est, et legem acceperunt scriptam digito Dei. Quo nomine jam diximus significari Spiritum sanctum: 112.1209D| sicut post Domini passionem et risurrezionem, quod est verum pascha, quinquagesimo die ipse Spiritus sanctus discipulis missus est: non jam lapideis tabulis corda dura significans, sed cum essent uno in loco congregati in ipsa Hierusalem, «Factus est subito de coelo sonus quasi ferretur flatus vehemens, et visae sunt illis linguae divisae quasi ignis, et coeperunt linguis loqui, ita ut omnes qui ad illos venerant suam linguam quisque cognosceret (Att. II, 2). » Ad illam enim civitatem ex omnibus terris conveniebant Judaei quacunque dispersi erant, et diversas linguas gentium diversarum didicerant. Deinde cum tota fiducia Christum praedicantes in ejus nomine multa signa faciebant, ita ut quemdam mortuum transeunte 112.1210A| Petro umbra ejus tetigerit et resurrexerit. Sed cum viderent Judaei tanta signa fieri in ejus nomine, partim per invidiam, partim per errorem crucifixerunt: alii irritati sunt ad persequendos praedicatores ejus apostolos, alii vero idipsum amplius admirantes quod in ejus nomine quem veluti a se oppressum et vinctum riserant, tanta miracula fierent , poenitendo conversi crediderunt in eum millia Judaeorum. Non erant jam illi temporalia beneficia terrenumque regnum desiderantes a Deo, nec promissum regem Christum carnaliter exspectantes, sed immortaliter intelligentes et diligentes eum qui pro ipsis ab ipsis tanta mortalliter pertulit: et eis usque ad sui sanguinis effusionem peccata donavit, et immortalitatem a se sperandam et desiderandam exemplo suae resurrezionis 112.1210B| ostendit. Itaque jam veteris hominis terrena desideria mortificantes, et spiritalis vitae novitate flagrantes, sicut praeceperat in Evangelio Dominus, vendebant omnia quae habebant, et pretia rerum suarum ante pedes apostolorum ponebant, ut ipsi distribuerent unicuique sicut cuique opus erat, viventesque in Christiana dilectione concorditer, non dicebant aliquid suum, sed erant illis omnia communia, et cor unum in Dominum (Att. IV, 34). Deinde etiam ipsi a Judaeis carnalibus civibus carnis suae persecutionem passi atque dispersi sunt: ut latius Christus per eorum dispersionem praedicaretur, et imitarentur etiam ipsi Patientiam Domini sui: quia qui eos mansuetus passus fuerat, mansuefactos pro se jubebat pati. Ex ipsis sanctorum persecutoribus 112.1210C| fuerat etiam apostolus Paulus, et in Christianos maxime saeviebat, sed postea credens et apostolus factus missus est ut gentibus Evangelium praedicaret: graviora perpessus pro nomine Christi quam fecerat contra nomen Christi. Ecclesias autem constituens per omnes gentes quo Evangelium seminabat, impense praecipiebat ut quoniam ipsi ex idolorum cultu vehementes ad unum Dominum colendum rudes non facile poterant rebus suis venditis et distributis servire Deo, oblationes facerent in pauperes sanctorum qui erant in ecclesiis Judae quae Christo crediderant. Ita illos tanquam milites, illos autem tanquam stipendiarios provinciales apostolica doctrina constituit, inserens eis Christum velut lapidem angularem, sicut per Prophetam praenuntiatus erat, in quo 112.1210D| ambo quasi parietes de diverso venientes, de Judaeis videlicet atque gentibus germana charitate copularentur. Sed postea graviores et crebriores persecuzioni ex incredulis gentibus adversus Christi Ecclesiam surrexerunt, et implebatur in dies singulos verbum Domini praedicentis: «Ecce ego mitto vos velut oves in medio luporum (Mt. X, 16). Sed illa vitis quae per orbem terrarum sicut de illa Prophetatum et ab ipso Domino praenuntiatum erat, fructuosos palmites diffundebat, tanto pullulabat amplius, quanto uberioremartyrum sanguine rigabatur. Quibus per omnes terras innumerabiliter pro fidei veritate morientibus etiam ipsa persequentia regna cesserunt, et ad Christum cognoscendum atque 112.1211A| venerandum, fracta superbiae cervice, conversa sunt. Oportebat autem ut eadem vitis sicut a Domino identidem praedictum erat putaretur, et ex ea praeciderentur infructuosa sarmenta, quibus haereses et schismata per loca facta sunt, sub Christi nomine non ipsius gloriam, sed suam quaerentium, per quorum adversitates magis magisque exerceretur Ecclesia, et probaretur atque illustraretur et doctrina ejus et Patientia. Omnia ergo haec, sicut tanto ante praedicta legimus, sic et facta cognoscimus, et quemadmodum primi Christiani, quia nondum ista provenisse videbant, miraculis monebantur ut crederent: sic nos quia omnia ista ita completa sunt, sicut ea in libris legimus qui longe antequam haec implerentur conscripti sunt, ubi omnia futura dicebantur, 112.1211B| et praesentia jam videntur, aedificamur ad fidem, ut etiam illa quae restant sustinentes et perseverantes in Domino, sine dubitatione ventura credamus. Siquidem adhuc tribulationes futurae in eisdem scriptis leguntur, et ipsi ultimus judicii dies, ubi omnes cives ambarum illarum civitatum receptis corporibus surrecturi sunt, et rationem vitae suae ante tribunal Christi judicis reddituri. Veniet enim etiam in claritate potestatis, qui prius in humilitate humanitatis venire dignatus est, et omnes pios ab impiis segregabit: non tantum eis qui in eum credere omnino noluerunt, sed etiam eis qui frustra et infructuose crediderunt in eum; illis daturus regnum secum aeternum: illis autem poenam aeternam cum diabolo; sed sicut nullum gaudium rerum temporalium 112.1211C| ex aliqua parte simile potest inveniri gaudio vitae aeternae quam sancti Accepturi sunt, ita nullus cruciatus temporalium poenarum potest sempiternis iniquorum cruciatibus comparari.
Itaque, frater, confirma teipsum in ejus nomine atque adjutorio cui credis, adversus linguas eorum qui fidem nostram irrident, de quibus diabolus seductoria verba loquitur, maxime volens irridere fidem resurrezionis. Sed ex te ipso crede futurum te esse cum futuris, quando cum ante non fueris, nunc esse te vides. Ubi enim erat ista moles corporis tui, et ista forma membrorumque compago ante paucos annos, priusquam natus, vel etiam priusquam in matris utero conceptus esses? Ubi erat haec moles, et haec statura corporis tui? Nonne de occultis hujus 112.1211D| creaturae secretis Domino Deo invisibiliter formante processit in lucem, certisque aetatum incrementais in istam magnitudinem formamque surrexit? Nunquid ergo difficile est Deo, qui etiam aggeres nubium ex occulto in momento contrahit, et contegit coelum in ictu temporis, reddere istam quantitatem corporis tui sicut erat, qui eam facere potuit sicut non erat? Crede ergo fortiter et inconcusse quia omnia quae videntur quasi pereundo humanis oculis subtrahit, salva et integra sunt omnipotentiae Dei; qui ea cum voluerit sine ulla mora et difficile reparabit, ea duntaxat quae justitiae jus reparanda esse judicat, ut in his corporibus reddant homines factorum suorum rationem, in quibus ea fecerunt, et in 112.1212A| sua meeantur aut commutationem coelestis incorruptionis pro meritis pietatis, aut corruttibilem corporis conditionem pro meritis iniquitatis: non quae morte salvatur: sed quae materiam doloribus sempiternis praebeat. Fuge ergo per immobilem fidem, et mores bonos, fuge, frater, illa tormenta, ubi nec tortores deficiunt, nec torti moriuntur, quibus sine fine mors est non posse in cruciatibus mori. Et exardesce amore atque desiderio sempiternae vitae sanctorum, ubi nec operosa erit actio, nec requies desidiosa; laus erit Dei sine fastidio, sine difetto, nullum in animo taedium, nullus labor in corpore; nulla indigentia, nec tua cui subvenire desideres, nec proximi cui subvenire festines; omnes deliciae Deus erit: et societas sanctae civitatis, in 112.1212B| illo, et de illo sapienter beateque viventis. Efficiemur enim sicut ab illo promissum speramus et exspectamus, aequales angelis Dei: et cum eis pariter illa Trinitate perfruemur jam per speciem, in qua nunc per fidem ambulamus. Credimus enim quod non videmus, ut ipsis meritis fidei etiam videre quod credimus et inhaerere mereamur, ut aequalitatem Patris et Filii, et Spiritus sancti, et ipsius Trinitatis unitatem. Quomodo sint haec tria unus Deus, non jam verbis fidei et strepentibus syllabis personemus: sed contemplatione purissima et ardentissima in illo silentio sorbeamus. Haec tene fixa in corde tuo, et invoca Dominum cui credis, ut tueatur te adversus tentationes diaboli; et esto cautus, ne tibi aliunde nostis ille subrepat, qui ad solatium maleolentissimum 112.1212C| Damnationis suae cum quibus Damnetur inquirit. Non enim per eos solos qui Christianum nomen oderunt, et dolent eo nomine occupatum esse orbem terrarum, et adhuc simulacris et daemoniorum curiositatibus servire desiderant, audet ille tentare Christianos; sed etiam per eos quos paulo ante commemoravimus, de unitate Ecclesiae, velut putata vite, praecisos, qui haeretici vel schismatici dicuntur, conatur etiam id quidem interdum. Sed tamen id etiam aliquando conatur et per Judaeos tentare atque sedurre. Sed maxime cavendum est, ne per homines qui sunt in ipsa catholica Ecclesia, quos velut paleam usque ad tempus ventilazionis suae sustinet, unusquisque tentetur et decipiatur. Propterea enim Deus patiens est in illos, ut et suorum 112.1212D| elettorum fidem atque prudentiam per illorum perversitatem exercendo confirmet. Et quia de numero eorum multi proficiunt, et ad placendum Deo miserati animas suas magno impetu convertuntur. Non enim omnes sibi per Patientiam Dei thesaurizant iram in die irae justi judicii ejus. Sed multos eadem omnipotentis Patientia perducit ad saluberrimum poenitentiae dolorem: quod donec fiat exercetur per eos illorum qui jam rectam viam tenent non solum tolerantia, sed etiam misericordia. Multos ergo visurus es ebriosos, avaros, fraudatores, aleatores, adulteros, fornicatores, remedia sacrilega sibi alligantes, praecantatoribus et mathematicis vel quarumlibet impiarum artium divinatoribus deditos; 112.1213A| animadversurus etiam quod illae turbae immpleant ecclesias per dies festos Christianorum, quae implent et theatra per dies solenni paganorum: et haec videndo ad imitandum tentaberis. Et quid dicam? Videbis quod etiam nunc jam utique nosti: non enim nescis multos qui appellantur Christiani, haec omnia mala operari quae breviter commemoravi. Et aliquando fortesse graviora facere homines non ignoras, quos nosti appellari Christianos. Sed si hoc animo venisti ut quasi securus talia facias, multum erras: nec tibi proderit nomen Christi cum coeperit ille severissime judicare qui prius dignatus est misericordissime subvenire. Praedixit enim ista et ait in Evangelio: «Non omnis qui dicit mihi: Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum, sed is 112.1213B| qui facit voluntatem Patris mei. Multi dicent mihi in illa die: Domine, Domine, in nomine tuo manducavimus et bibimus (Mt VII, 2). » Omnibus ergo qui in talibus operibus perseverant Damnatio finis est. Cum ergo videris multos non solum haec facere, sed etiam Defendere atque suadere, tene te ad legem Dei, et non sequaris praevaricatores ejus. Non enim secundum illorum sensum, sed secundum illius veritatem judicaberis. Conjungere bonis quos vides amare tecum regem tuum. Multos enim inventurus es: si et tu talis esse coeperis.Nam si in spectaculis cum illis esse cupiebas, et eis inhaerere qui tecum vel aurigam, vel venatorem, vel aliquem histrionem simul amabant: quanto magis te delectare debet eorum congiunzione qui tecum amant Dominum, de quo 112.1213C| nunquam erubescet amator ejus: quia non solum ipse non potest vinci, sed etiam dilectores suos reddet invictos, nec tamen etiam in ipsis bonis qui te vel praecedunt vel tibi comitantur ad Dominum collocare spem tuam debes: quia nec in teipso debes quantumcunque profeceris, sed in illo qui eos et te justificando tales facit. Securus es enim de Deo, quia non mutatur: de homine autem nemo prudenter securus est. Sed si illos qui nondum justi sunt, amare debemus, ut sint: quanto ardentius qui jam sunt amandi sunt. Sed aliud est diligere hominem, aliud spem ponere in homine: tantumque interest ut illud Deus jubeat, hoc prohibeat; si autem aliquas vel insultationes, vel tribulationes pro nomine Christi passus, non defeceris a fide, nec a bona vita 112.1213D| deviaveris, majorem mercedem Accepturus es. Qui autem nel suo cesserint diabolo, etiam minorem perdunt. sed humilis esto Deo: ut non te permettat tentari ultra vires tuas.
Il suo dictis, interrogandus est an haec credat, atque observare desideret. Quod cum risposta, solenneniter utique signandus est: et Ecclesiae more tractandus. De sacramento sane quod accepit, cum ei bene commendatum fuerit, signacula quidem rerum divinarum esse visibilia, sed res ipsas invisibiles in eis honorari: nec sibi habendam esse illa specie benedictionem sanctificatam, quemadmodum habetur in usu quolibet: dicendum etiam quid significet et sermo ille quem audivit, quid in illo condiat, cujus 112.1214A| illa res similitudinem gerit. Deinde monendus est ex hac occasione, ut si quid etiam in Scripturis audiat quod carnaliter sonat, etiam si non intelligit, credat tamen spiritali aliquid significari quod ad sanctos mores futuramque vitam pertineat. Hoc autem ita breviter discit: ut quidquid audierit ex libris Canonicis quod ad dilectionem aeternitatis, et veritatis, et sanctitatis, et dilectionem proximi referre non possit, figurate dictum vel gestum esse credat: atque ita conetur intelligere ut ad illam genuinam referat dilectionem, ita sane ut proximum non carnaliter intelligat, sed omnem qui cum eo in illa sancta civitate potest esse, sive jam, sive nondum appareat, et ut de nullius hominis correctione desperet, quem Patientia Dei videt vivere: non ob 112.1214B| aliud, sicut Apostolus ait (Rom. II, 4), nisi ut adducatur ad poenitentiam.
Quomodo quis breviter catechizandus sit.
(Agosto ) Si autem longus tibi videtur iste sermo, quo tanquam praesentem rudem hominem instruxi, licet ea tibi dicere brevius, longiorem tamen esse debere non puto: quanquam multum interest quid res ipsa, cum agitur, moneat, et quid auditorum praesentia non solum ferre, sed etiam desiderare se ostendat. Cum autem celeritate opus est, vide quam facile explicari tota res possit. Fac rursus adesse aliquem qui velit esse Christianus, ergo et interrogatum, illud quod superius rispondesse ostensus est: quia et si non hoc rispondet, hoc 112.1214C| eum rispondi debuisse dicendum est. Deinde hoc modo caetera contexenda. Vere, frater, illa magna et vera beatitudo est, quae in futuro saeculo sanctis promittitur. Omnia vero visibilia transeunt, et omnis hujus saeculi pompa et deliciae et curiositas interibunt, et secum ad interitum trahunt amatores suos, a quo interitu, hoc est, poenis sempiternis, Deus misericors volens homines liberare, si sibi ipsi non sint inimici et non misericordia resistente creatoris sui, misit unigenitum Filium suum, hoc est, Verbum suum aequale sibi per quod condidit omnia. Et manens quidem in divinitate sua et non recedens a Patre, nec in aliquo mutatus, assumendo tamen hominem et in carne mortali hominibus apparendo venit ad homines: ut quemadmodum per unum hominem, 112.1214D| qui primus factus est, id est Adam, mors intravit in genus humanum, quia consensit mulieri suae seductae a diabolo, ut praeceptum Dei transgrederentur: sic per unum hominem, qui etiam Deus est Dei filius, Jesum Christum deletis omnibus peccatis praeteritis, credentes in eum omnes in vitam aeternam ingrederentur. Omnia enim quae nunc vides in Ecclesia Dei et sub Christi nomine per totum orbem terrarum geri, ante saecula jam praedicta sunt, et sicut legimus, ita et videmus; et inde aedificamur in fidem, factum est aliquando diluvium per totam terram ut peccatores delerentur, et tamen illi qui evaserunt in arca sacramentum futurae Ecclesiae demonstrabant, quae nunc in fluctibus saeculi natat; 112.1215A| et per lignum crucis Christi a submersione liberamur. Praedictum est Abrahae fideli servo Dei, uni homini, quod de illo esset populus nasciturus qui coleret unum Deum inter caeteras gentes quae idola colebant: et omnia quae illi populo ventura praedicta sunt, sic evenerunt ut praedicta sunt. Prophetatus est in illo populo etiam Christus rex omnium sanctorum et Deus venturus ex semine ipsius Abrahae, secundum carnem quam assumpsit, ut omnes filii essent Abrahae, qui fidem ejus imitarentur; et sic est factum: natus est Christus de Maria virgine quae ex illo genere fuit; praedictum est per Prophetas quod in cruce passurus esset ab eodem populo Judaeorum, de cujus genere secundum carnem veniebat, et sic est factum; praedictum est quod rissurrus 112.1215B| esset: resurrexit, et secundum ipsa praedicta Prophetarum ascendit in coelum, et discipulis suis Spiritum sanctum misit. Praedictum est non solum a Prophetis, sed etiam ab ipso Domino Jesu Christo, quod Ecclesia ejus per universum orbem terrarum esset futura, per sanctorummartyria passionesque disseminata: et tunc praedictum quando adhuc nomen ejus et latebat gentes, et ubi notum erat iridebatur: et tamen in virtutibus miraculorum ejus, sive per se ipse, sive quae per servos suos fecit, dum annuntiantur haec et creduntur, jam videmus quod praedictum est esse completum, regesque ipsos terrae qui antea persequebantur Christianos jam Christi nomini subjugatos; praedictum est etiam quod schismata et haereses ex ejus Ecclesia essent 112.1215C| exiturae, et sub ejus nomine per loca ubi possent, suam, non Christi, gloriam quaesiturae, et ista completa sunt. Nunquid ergo illa quae restant non sunt ventura? Manifestum est quia sicut ista praedicta venerunt, sic etiam illa ventura sunt: quaecunque justorum tribulationes adhuc restant, et judicii dies qui separabit omnes impios a justis in risurrezione mortuorum; et non solum eos qui sunt extra Ecclesiam, sed etiam ipsius Ecclesiae paleas, quas oportet usque ad novissimam ventilazionem Patientissime soffriat, ad ignem debitum segregabit. Qui autem irrident risurrezionem, putantes quod caro ista quia putrescit resurgere non potest, ad poenas in ea risurrezione sunt, et ostendet eis Deus quia qui potuit haec corpora facere antequam essent, 112.1215D| potest ea in momento restituere sicut erant: omnes autem fideles regnaturi cum Christo ita resurgent in eodem corpore, ut etiam commutari mereantur ad incorruptionem angelicam, ut fiant aequales angelis Dei, sicut Dominus ipse promisit: et laudent eum sine aliquo difetto, et sine aliquo fastidio semper viventes cum illo et de illo, cum tali gaudio et beatitudine quali nec dici, nec cogitari ab homine potest.
Tu itaque credens cave tentationes, quia diabolus quaerit qui secum pereant: ut non solum per 112.1216A| eos qui extra Ecclesiam sunt, sive pagani, sive Judaei, sive haeretici, non te hostis ille seducat, sed etiam quos ipse in Ecclesia Catholica videris male viventes, aut immoderatis voluptatibus ventris, et gutturis, aut impudicos, aut vanis curiositatibus vel illicitis deditos, sive spectaculorum, sive remediorum aut divinationum diabolicarum, sive in pompa et typho avaritiae atque superbiae, sive in aliqua vita quam lex Damnat et punit, non eos imiteris: sed potius conjungaris bonis quos inventurus es facile, si et tu talis fueris, ut simul colatis et diligatis Dominum gratis: quia totum praemium nostrum ipse erit, ut in illa aeterna vita bonitate ejus et pulchritudine perfruamur. Sed amandus est, non sicut aliquid quod videtur oculis, sed sicut amatur sapientia, 112.1216B| et veritas, et sanctitas, et justitia, et charitas, et si quid aliud tale dicitur, non quemadmodum sunt ista in hominibus, sed quemadmodum sunt in ipso fonte incorruptibilis et incommutabilis sapientiae. Quoscunque ergo videris haec amare illis conjungere, ut per Christum, qui homo factus est ut esset mediator Dei et hominum, reconcilieris Deo. Homines perversos etiam parietes si intrent ecclesiae, non eos arbitreris intraturos in regnum coelorum, quia suo tempore separabuntur, si se in melius non commutaverint homines. Ergo bonos imitare, malos tolera: omnes ama, quoniam nescis quid cras futurus sit qui hodie malus est: nec eorum ames injustitiam, sed ipsos ideo ama ut apprehendant justitiam: quia non solum dilectio Dei nobis praecepta 112.1216C| est, sed etiam dilectio proximi, in quibus duobus praeceptis tota lex pendet et Prophetae: quam non implet nisi qui donum acceperit Spiritum sanctum, Patri et Filio utique aequalem: quia ipsa Trinitas Deus est, in quo Deo spes omnis ponenda est. In homine non est ponenda qualiscunque ille fuerit: aliud est enim ille a quo justificamur, aliud illi cum quibus justificamur. Non autem solum per cupiditates diabolus tentat, sed etiam per terrores insultationum, et dolorum, et ipsius mortis. Quidquid autem homo passus fuerit pro nomine Christi, et pro spe vitae aeternae et permanens toleraverit, major ei merces dabitur. Quod si cesserit diabolo, cum illo Damabitur. Sed opera misericordiae cum pia humilitate impetrant a Domino, 112.1216D| ut non permessot servi suos tentari plusquam possunt sustinere.
Nam quoniam de hoc qui ad fidem Christi se velle venire testatus est, quomodo imbuendus sit in praecedenti sermone, ita, ut reor, satis dictum est. Nunc quomodo ipse ad catechismi ordinem introducatur ut catechumenus fiat, et sic ad battesimo Christi et sacramenta divina percipienda perveniat, sequenti sermone, prout Dominus dederit, demonstrabimus.
LIBER SECONDO. DE CATECHISMO ET SACRAMENTIS DIVINIS.
112.1217A| (De Inst. cler. , l. I, c. 26. ) Catechumenus autem dicitur pro eo quod adhuc doctrinam fidei audit, necdum tamen, ecc. Usque ad finem capitis.
Quia non obsistit omnipotentis Dei gratiae naturae infirmitas humanae.
Quamvis enim parvuli pro aetate non possunt intelligere ipsam conversionem ad Deum atque credulitatem, credimus tamen eos ad Deum converti propter conversionis sacramentum, et fidem habere propter fidei sacramentum, sicut legimus in Augustini Epistola ad Bonifacium episcopum de parvulis requirentem, ubi dicit (ipsa responsio ad celebrazioneem sacramenti pertinet), sicut de ipso battesimo Apostolus: «Consepulti, inquit, sumus cum Christo per battesimi in morte (Rom. VI, 4). » 112.1217B| Non ait sepulturam significabimus, sed prorsus ait, « consepulti sumus, » sacramentum ergo tantae rei non nisi ejusdem rei vocabulo nuncupavit. Itaque parvulum, etsi nondum fides illa quae in credentium voluntate consistit, jam tamen ipsius fidei sacramentum fidelem facit. Nam sicut credere rispondentur, ita etiam fideles vocantur: non rem ipsam mente annuendo, sed ipsius rei sacramentum percipiendo. Cum autem sapere homo coeperit, non illud sacramentum repetit, sed intelligit, ejusque voluntati consona etiam voluntate coaptabitur. Hoc quandiu non potest, valebit sacramentum ad ejus tutelam adversus contrarias potestates, et tantum valebit, ut si ante majoris aetatis usum ex hac vita emigraverit, per ipsum sacramentum 112.1217C| commendans Ecclesiae charitatem, ab illa condannatione quae per unum intravit in mundum, Christiano adjutorio liberetur. In scrutinio quippe faciendum est signum crucis super pueros sive puellas, sicut invenimus scriptum in Romano ordine, et genuum flexio ad orationem, et insinuanda est oratio Dominica patrinis et matrinis, ut et ipsi similiter faciant his quos suscepturi sunt a sacro battesimo. Similiter insinuandum est simbolium, quod in lingua nostra vertitur signum vel cognitio. Quando dividebantur apostoli per totum orbem praedicationis causa, dederunt illud signum praedicationis, ut si quis talia confiteretur qualia ibi dicuntur, cognitionem daret se a Christi apostolis sive a successoribus eorum didicisse. Nam in fronte ideo facimus 112.1217D| signum, quia sedes verecundiae in fronte solet esse, siquidem Judaei erubescunt credere in illum quem norunt crucifixum, ut Paulus apostolus dicit. «Nos autem praedicamus Christum crucifixum, Judaeis quidem scandalum, ecc. (I Col. I, 23); » sed nos credimus per crucifixum salvari. De cujus nomine 112.1218A| Judaei erubescunt, ejus nomine nos credimus muniri, atque ideo in fronte signum facimus ubi sedes verecundiae est, sicuti jam diximus, et non alio signo signamus nisi signo crucis, quia Dominus in carne natus vexillum crucis quo suorum frontes signaret attulit, ut destrueret mortis imperium , et per tale signum recognoscat contraria potestas principatum se perdere in istis quos Deus vocavit ad gratiam battesimi.
Illud etiam signum faciunt in frontibus eorum presbyteri, accolliti, patrini, vel matrinae. Intimandum est ergo atque instantissime praedicandum ipsis patrinis vel matrinis quod fidejussores sunt illorum quos suscipiunt de battesimale, et pro quibus professi sunt, quia de ipsis reddituri sunt Deo rationem, 112.1218B| utrum fidem Christi eis et veram religionem cum ad aetatem intelligibilem pervenerint insinuaverint, an non.
De catechizandi ordine.
(De Inst. cler. , l. I, c. 27. ) Catechizandi enim ordo hic est. Primum interrogatur paganus, si abrenuntiat diabolo, etc. ; usque ad finem capitis.
Ungitur et inter scapulas de eodem oleo, ut undique muniatur, et ad bona opera facienda per Dei gratiam roboretur.
(Ibid. sub finem, c. 25). Ideo enim ante battesimo catechismi debet praevenire officium: ut fidei primum catechumenus accipiat rudimentum, et sic jam paratus ad battesimi accedat lavacrum. Nomina dentro 112.1218C| Evangelio secundum Matthaeum legitur quod post risurrezionem Dominus apostolis praeceperit « ut in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti docerent et baptizarent omnes gentes (Mt XXVIII, 19), » id est prius fidem illis insinuarent, et sic credentes in remissionem peccatorum baptizarent . Hinc est quod secundum Marcum idem Dominus legitur proposuisse fidem Baptistati, cum ita dixit: «Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit: qui vero non crediderit, condannatobitur (Marc. XVI, 16). » Et Joanne teste prius « ipse Jesus caeci nati oculos luto ex sputo facto superlinivit, et sic ad aquas Siloe misit (Joan. IX): » Quia prius debet baptizandus fide incarnationis Christi instrui, et sic ad Christi instrui, et sic ad battesimo jam credulus ammettiti: ut sciat cujus gratiae in 112.1218D| eo est particeps et cui jam debitor fiat deinceps. Sed quia haec, ut diximus, praevenire debent newborntis officium, restat ut primum de ipsis sacramentis Ecclesiae sermonem faciamus.
De sacramentis divinis.
(Ibid. , c. 24; Isid. Etim. ) Sunt autem sacramenta 112.1219A| battesimo, et chrisma, corpus et sanguis, quae ob id sacramenta dicuntur, quia sub tegumento corporalium rerum virtus divina secretius salutem eorumdem sacramentorum operatur. Unde et a secretis virtutibus vel sacris sacramenta dicuntur, quae ideo fructuose penes Ecclesiam fiunt, quia sanctus in ea manens Spiritus eumdem sacramentorum latenter operatur effectum, unde seu per bonos seu per malos ministros intra Ecclesiam Dei dispensentur; nec bonorum meritis dispensatorum amplificantur haec dona, nec malorum attenuantur, « quia neque qui plantat est, aliquid, neque qui rigat; sed qui incrementum dat, Deus (I Cor. III, 7); » unde et Graece mysterium dicitur, quod secretam et reconditam habeat repositionem.
De battezzatis officio. 112.1219B|
(Ibid. , c. 25). Primum autem sacramentum est newbornus, quia antequam sancto chrismate ungatur aliquis aut corporis et sanguinis Christi particepsexistat, sacra rigenerazionee purgari debet, ac deinde ad caetera rite accedere. Baptismus Graece, latino tinctio interpretatur; quae non tantum ob hoc quod homo in aquam mergitur tinctio dicitur, sed quia spiritu gratiae ibi in melius immutatur, et longe aliud quam erat efficitur. Primum homines foedi eramus deformitate peccatorum, in ipsa tinctione pulchri efficimur dealbatione virtutum. Unde et in Canticis scribitur canticorum: « Quae est ista quae ascendit quasi dealbata (Cant. VII, juxta LXX)? » 112.1219C| Cujus mysterium non aliter nisi sub Trinitatis designatione, id est, Patris, et Filii, et Spiritus sancti cognitione completur, dicente Domino ad apostolos: «Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Mt. XXVIII, 19). » Sicut enim in tribus testibus stat omne verbum, ita sacramentum confirmat ternarius numerus nominum divinorum. Quod autem per aquam Baptistus datur, haec ratio est: voluit enim Dominus ut res illa invisibilis per congruentiam et profectum incontrectabile et invisibile impenderetur elementum: «Super quod etiam in principio ferebatur Spiritus sanctus (Gen. I). » Nam sicut oleum naturali pondere superfertur omni liquori, ita in principio superferebatur Spiritus sanctus aquis.Sicut aqua purgat exterius 112.1219D| corpus, ita latenter ejus mysterio per Spiritum sanctum purificatur et animus. Cujus sanctificatio ita est: invocato enim Deo, descendit Spiritus sanctus de coelis, et medicatis aquis sanctificat eas de semetipso, et acccipiunt vim purgationis, ut in eis caro et anima delictis inquinata mundetur. Utrumque enim baptizando necesse est adhiberi, et battesimi lavacrum, et Spiritus sancti purgatio: quia ait Salvator: «Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto non potest introire in regnum Dei (Giovanni III, 5). »
(De Inst. cler. , I, c. 28). Denique postquam catechismi officium pleniter peragitur: consecratur fons, et ad ipsum battesimo catechumenus accedit, et in nomine sanctae Trinitatis trina submersione baptizatur, 112.1220A| et certe homo, qui ad immaginam sanctae Trinitatis conditus est, per invocationem sanctae Trinitatis ad eamdem renovatur immaginam, et qui tertio gradu peccati, id est, consensu cecidit in mortem, tertio elevatus de fonte per gratiam resurget ad vitam. Potest et haec trina mersio triduanam Domini sepulturam significare. maxime cum dicat Apostolus: Quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus, consepulti enim sumus cum illo per baptizum in mortem, ut quomodo surrexit Christus a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus: si enim compplantati facti sumus similitudini mortis ejus, simul et risurrezione erimus, ecc. Oportet ergo cum invocatione sanctae Trinitatis sub trina mersione baptismum 112.1220B| confici, ut secundum personarum differenziam mysterium battesimi celebretur, et secundum unitatem substantiae unum battesimale fiat. Unde dicit Apostolus: « Unus Dominus, una fides, unum battesima, » ecc. (Efe. IV, 5. ) Postquam enim ascenderit baptizatus de fonte, statim signatur in cerebro a presbytero cum sacro chrismate, sequente simul et oratione, ut regni Christi particeps fiat, et a Christo Christianus possit vocari. Scriptum est et in Evangelio ita: « Baptizatus autem Jesus confestim ascendit de aqua, et ecce aperti sunt ei coeli, et vidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam, et venientem super se (Mt. III, 16 .) » Bene quidem battesimo continuatur chrismatis unctio, quia Spiritus sanctus qui per illud chrisma suae virtutis admixtione 112.1220C| sanctificat credentes, baptizato Jesu, statim super illum in columbae specie descendit. Cujus videlicet typum proferebat columba illa quae in diluvio ad arcam reportavit ramum olivae virentibus foliis, significans utique quod Spiritus sanctus per chrismatis unctionem, in battesimale virorem confert fidelibus coelestis gratiae: sed de hoc plenius in sequentibus dicemus. Legimus et in gestis Patrum quod Sylvester Papa in Ecclesia Romana constituerit, ut sicut potestas et privilegium apud solum episcopum constat, quod sacrum chrisma ipse conficiat, et baptizatum per manus impositionem cum ipso chrismate consignet propter haereticam suasionem: ita presbyter eodem chrismate liniat bapti zatum, loto ex aqua, propter occasionem transitus mortis, quia 112.1220D| scriptum est in Apostolo: Vos autem, fratres, in carne non estis, sed in Spiritu, si tamen Spiritus Dei habitat in vobis; si quis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus, ecc. Ac deinde profecto patet quia quicunque non est Christi, regni sui particeps fieri nequit. Ideo necessarium est ut statim succurratur baptizato cum chrismatis unctione: ut Spiritus sanctus partecipazioniem accipiens alienus a Christo non esistet.
(Ibid. , c. 29. ) Post newbornm ergo traditur Christiano vestis candida, quod significat innocentiam, et puritatem Christianam, quam post ablutas varias veteris vitae maculas studio sanctae conversazioneis immaculatam servare debet ad praesentandam ante 112.1221A| tribunale Christi. Cuncti vero renati albis induuntur vestibus, ad mysterium resurgentis Ecclesiae, sicut ipse Dominus coram discipulis transfiguratus est, ita ut diceretur: Resplenduit facies ejus sicut sol, vestimenta ejus facta sunt candida sicut nix. Quo facto splendorem, ut dictum est, resurgentis in futurum figuravit Ecclesia. Utuntur igitur albis vestibus, ut quorum primae nativitatis infantiam vetusti erroris pannus fuscaverat, habitus secundae generationis gloriae praeferat indumentum. Tegitur enim post sacram unctionem caput ejus mystico velamine, ut intelligat se diadematis regni et sacerdotalis dignitatis portitorem juxta Apostolum: « Vos estis, inquit, genus regale et sacerdotale, offerentes vosmetipsos Deo hostiam vivam sanctam, Deo placentem, » 112.1221B| ecc. (I Petr. II, 9. ) Nam sacerdotes in Veteri Testamento quodam mystico velamine caput semper ornabant. Deinde corpore et sanguine Dominico omne praecedens sacramentum in eo confirmatur, quia haec ideo accipere debet, ut Deum habere mereatur in se habitatorem, et illius capitis sit membrum, qui passus est et resurrexit pro nobis. Dicit enim ipsa Veritas: «Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, ipse in me manet, et ego in eo (Giovanna VI, 57). Et item: Nisi manducaveritis, inquit, carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis (Ibid. v. 54. ) »
De impositione manus episcopalis.
(Ibid. , c. 30). Novissime autem e summo sacerdote 112.1221C| per impositionem manus Paraclitus, ecc. , usque ad finem capitis.
Ideo autem Spiritus sanctus septiformis nuncupatur, propter dona quae de divinitatis ejus plenitudine particulatim quique ut digni sunt consequi promerentur.
De sacramento corporis et sanguinis Domini.
(Ibid. , c. 31). Sed quia de duobus sacramentis, id est, battesimo et chrismate jam quantum, ecc.
Qui enim jam peccare quievit, communicare non desinat.
Cum autem sacramentis divinis quis imbutus fuerit, et fidelis effectus Christiani nominis et verae religionis exitit particeps, necesse est ut fidem, quam professione tenet, operibus probet, et toto nisu per 112.1221D| sanctae interviewis studium contendat placere illi qui eum per suam gratiam ad fidem catholicam convocavit, et unitum corpori suo inserere voluit. Hocque quotidie sacris precibus istante deposcat, ut ipse qui, eum cum caeteris Electis in filiorum numerum ascribi voluit, sua opitulatione faciat eum pervenire ad conspectum gloriae ejus sempiternae. Unde necesse est ut orationem Dominicam pleniter discat quatenus eam non voce tantum proferat sed intelligat, ut fiat quod Apostolus docuit dicens: « Orabo spiritu, orabo et mente: psallam spiritu, psallam et mente (1 Cor. XIV, 15). » Ipsa enim oratio pleniter omnia connet quae in praesenti vita necessaria et in futura salubria nobis Existuit, ac ideo 112.1222A| non est necesse in oratione multum loqui ut exaudiamur, sicut etnico faciunt: quia «scit Pater noster coelestis», ipsa Veritate attestante, «quid nobis opus sit antequam petamus eum; » non enim verbis agere debemus apud Deum ut impetremus quod volumus, sed rebus quae animo gerimus et intenzioni cogitationis cum dilectione pura et simplici effectu, sed res ipsas verbis nos docuisse Dominum nostrum oportebat, quibus memoriae mandatis eas ad tempus orandi recordaremur. Cujus orationis sensum secundum, sanctorum Patrum expositionem mixtim cum ipsa oratione placuit nobis hic inserere, ut sciat ipse orator quid oret, et quid eum petere conveniat. Sic ergo, inquit, vos orabitis.
De oratione Dominica. 112.1222B|
«Pater noster, qui es in coelis. » Magnum ergo donum Dei accepimus, quod sinamur Deo dicere, « Pater noster. » Quid enim jam non det filiis petentibus, cum hoc ipsum ante dederit ut filii essent? Postremo quanta cura animum tangit, ut qui dicit, «Pater noster», tanto patre non sit indignus? Deus autem in sordidos mores nunquam cadit, et gratias misericordiae ipsius, qui hoc a nobis exigit ut sit pater noster quod nullo sumptu, sed sola bona voluntate comparari potest. «Qui es in coelis», dicit, id est, in sanctis et justis. Non enim spatio locorum continetur Deus, sed quemadmodum terra appellatus est peccator, cum ei dictum est. «Terra es et in terram ibis, » sic coelum justus econtrario dici potest. 112.1222C| Justus enim dicitur: « Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, 17. ) » Quapropter si in templo suo habitat Deus, et si templum ejus sunt, recte dicitur, « qui in coelis es: » qui es a santis.
«Sanctificetur nomen tuum. » Quod non sic petitur quasi non sit sanctum nomen Dei, sed ut sanctum habeatur ab hominibus, id est, ita illis innotescat Deus, ut non esistonoment aliquid sanctius quod magis offendere timeant. Aliter enim id petimus et rogamus, quod nomen Dei sanctificetur in nobis, ut qui in newborn sanctificati sumus, in eo quod esse coepimus perseveremus.
«Adveniat regnum tuum. » Adveniat ergo accipiendum est: manifestetur hominibus. Quemadmodum 112.1222D| enim praesens lux absens est caecis et eis qui oculos claudunt, ita Dei regnum, quamvis nunquam discedat de terris, tamen absens est ignorantibus. Nulli autem licebit ignorare regnum Dei, cum eis Unigenitus non solum intelligibiliter, sed etiam visibiliter in homine Dominico de coelo venerit judicaturus vivos ac mortuos.
«Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra. » Id est sicut in angelis qui sunt in coelis voluntas tua est, ut omnino tibi adhaereant teque perfruantur, nullo errore obnubilante sapientiam eorum, nulla miseria impediente beatitudinem eorum: ita fiat in sanctis tuis, qui in terra sunt, et de terra, quod ad corpus attinet, facta sunt: et quamvis ad coelestem 112.1223A| habitationem atque immutationem, tamen de terra assumendi sunt. Item fiat voluntas tua, recte intelligitur: obediatur praeceptis tuis. Sicut in coelo et in terra, id est, ab angelis ita ab hominibus. Voluntas autem Dei est, quam Christus fecit et docuit: humilitas in conversazione, stabilitas in fide, verecundia in verbis, in factis justitia, in operibus misericordia, in moribus disciplina, injuriam facere non posse, et factam posse tolerare, cum fratribus pacem tenere, Deum toto corde diligere, amare in illo quod pater est, timere quod Deus est, Christo nihil praeponere debemus, quia nec nobis ille quidquam praeposuit, charitati ejus inseparabiliter adhaerere, cruci ejus fortiter et fidenter assistere, quando de ejus nomine et honore certamen est exhibere costantim qua 112.1223B| confitemur, in quaestione fiduciam qua congredimur, in morte Patientiam qua coronamur: hoc est cohaeredem Christi velle esse, hoc est, praeceptum Dei facere, hoc est voluntatem Patris implere.
«Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. » Panis quotidianus aut pro his omnibus dictus est quae hujus vitae necessitatem sustentant, de quo cum praecepit ait: « Nolite cogitare de crastino (Mt. VI, 34), » et ideo additum sit, « da nobis hodie; » aut pro sacramento corporis Christi quod quotidie accipimus: aut pro spiritali cibo, de quo idem Dominus dicit: « Operamini escam quae non corrumpitur (Giovani. VI, 27); » et illud: « Ego sum panis vitae, qui de coelo descendi (Ibid. v. 51): » sed horum quid sit probabilius considerari potest. nome 112.1223C| forte quispiam moveatur cur oremus pro his adipipiscendis quae huic vitae sunt necessaria, veluti est victus et tegumentum: cum ipse Dominus dicit: « Nolite solliciti esse quid edatis aut quid induamini. » De sacramento autem corporis Domini, ut illi non moveant quaestionem qui plurimi in orientalibus partibus non quotidie coenae Dominicae communicant, cum iste panis quotidianus est, restat ut quotidianum panem accipiamus spiritalem, praecepta scilicet divina, quae quotidie oportet meditari et operari. Nam de ipsis Dominus dicit. « Operamini escam quae non corrumpitur, » quotidianus autem iste cibus nunc Dei: quandiu ista vita temporalis per dies discedentes succedentesque peragitur, et revera quandiu nunc in superiora, nunc in inferiora, 112.1223D| id est, nunc in spiritalia, nunc in carnalia animi effectus alternat: tanquam ei qui aliquando pascitur cibo: aliquando famem patitur, quotidie panis iste necessarius est, quo reficiatur esuriens et relevans erigatur. Quod autem panem supersubstantialem in aliis exemplaribus legimus, vel peculiarem, vel praecipuum illum panem similiter significat qui dicit: «Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi (Ibid.):» qui videlicet est super omnes substantias, et universas superat creaturas.
«Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. » Post subsidium cibi petitur et venia delicti, ut qui a Deo pascitur, in Deo vivat, nec tantum praesenti et temporali vitae, 112.1224A| sed aeternae consolatur. Ad quam veniri potest si peccata donentur, quae debita Dominus appellat, sicut in Evangelio suo dicit: «Dimisi tibi omne debitum quia me rogasti (Mt. XVIII, 32); » quam necessarie autem, quam prudenter et salubriter admonemur quod peccatores sumus, qui pro peccatis rogare compellimur: qui orare nos pro debitis et peccatis docuit paternam misericordiam, promisit et veniam secuturam. Adjunxit plane et addidit legem, certa nos conditione et sponsione constringens, ut sic nobis dimitti debita postulemus, secundum quod et ipsi debitoribus nostris dimittimus: scientes impetrari non posse quod pro peccatis petimus, nisi et ipsi circa peccatores nostros paria fecerimus.
«Et ne nos inducas in tentationem. » Non inim 112.1224B| per seipsum inducit Deus: sed induci patitur eum quem suo auxilio deseruerit, ordine occultissimo ac meritis. Causis saepe etiam manifestis dignum judicat illum quem deserat, et in tentationem induci sinat. Aliud est autem induci in tentationem, aliud est tentari. Nam sine tentatione probatus esse nullus potest. Non ergo hic oratur, ut non tentemur: sed ut non inferamur in tentatione: quia si quispiam cui necesse est igne examinari, non orat ut igne contingatur, sed ut non exuratur.
«Sed libera nos a malo. Amen » Quando autem dicimus, Libera nos a malo: nihil remanet quod ultra adhuc debeat postulari, quando semel Protectionem Dei adversus malum petamus: quia impetrata, contra omnia quae diabolus et mundus operantur securi 112.1224C| stamus et tuti.
Symbolum
(De Instit. cler. , l. II, c. 56. ) Symbolum ergo tali ratione institutum majores nostri tradunt: quod post ascensionem Domini et Salvatoris nostri ad Patrem (cum post adventum sancti Spiritus discipuli ejus inflammati linguis omnium gentium loquerentur, quo praesagio consecutum est ut nulla illis gens extera, nulla lingua barbaris inaccessa vel invia videretur) praeceptum eis est a Domino, datum ad praedicandum Dei verbum, ad singulas quasque nationes adire. Discessuri itaque ab invicem, normam prius sibi futurae praedicationis in communi constituunt: ne localiter ab invicem discedentes 112.1224D| diversum aliquid vel dissonum praedicaretur his qui ad fidem Christi invitabantur. Omnes igitur in unum positi, et Spiritu sancto repleti, breve sibi praedicationis indicium conferendo in unum quod sentiebant componunt, atque hanc credentibus dandam esse regulam statuunt. Symbolum autem hoc multis et justissimis causis appellari voluerunt. Symbolum enim Graece et indicium dici potest et collatio, hoc est, quod plures in unum conferunt. Id enim fecerunt Apostoli nel suo sermonibus, in unum conferendo unusquisque quod sensit. Indicium autem vel signum idcirco dicitur, quod in illo tempore sicut Paulus dicit, et in Actibus apostolorum refertur, multi simulabant se esse Apostolos 112.1225A| Christi, nominantes quidem Christum, sed non integris tradizione lineeis nuntiantes. Idcirco igitur istud indicium posuere, per quod agnosceretur is qui Christum vere secundum apostolicas regulas praedicaret. Est autem simbolium signum per quod agnoscitur Deus, quodque proinde credentes accipiunt, ut noverint qualiter contra diabolum fidei certamina praepararent. In quo quidem pauca sunt verba, sed omnia continentur sacramenta. De totis enim Scripturis, haec breviatim collectora sunt ab apostolis; ut quoniam plures credentium litteras nesciunt, vel qui sciunt praeoccupatione saeculi Scripturas legere non possunt, haec corde retinentes, habeant sufficientem sibi scientiam salutarem. Est enim breve fidei verbum, et olim a Propheta 112.1225B| praedictum: «Quoniam verbum breviatum faciet Dominus super terram. » Quod hoc tenore recitatur.
«Credo in Deum Patrem omnipotentem creatorem coeli et terrae. »Ergo in primo habet Credo. Vides quod Dominus noster non nos jubet discutere divina judicia, sed credere, nec rationem requirere, sed fidem simpliciter, et immobiliter exhibere. «In Deum Patrem. » Advertite quod cum Dei patris nomen in confessione conjungit, ostendit quod non ante Deus esse coeperit et postea pater, sed sine ullo initio et Deus semper et pater est. Quia ergo semper fuit pater, sempre habuit filium cui pater est. « Omnipotentem » vero ideo dicit quia omnipotens est, cuique nihil impossibile est; qui coelum, 112.1225C| terram, mare, homines, atque omnia animalia et reptilia, non aliquo operis actu, sed solo verbi creavit imperio, et ideo non nobis veniat in cogitatione quomodo hoc aut illud potuit fieri, qui omnipotentem praecipimur confiteri creatorem coeli et terrae. Hoc agitur quod superius dixi, quia «omnia sola verbi potestate perfecit. »
«Et in Jesum Christum Filium ejus unicum Dominum nostrum. » Advertite quod quomodo in patrem sic et in filium credendum sit, et quia cum patre aequalis est majestate tantum ipsi quantum et patri honoris, tantum nos debere novimus servitutis obsequium. «Jesum Christum» dicit, Jesus Salvator interpretatur. Christus vero a chrismate dicitur, quia sicut antiqui reges a sacerdotibus sacro 112.1225D| oleo perungebantur, sic Dominus noster Jesus Christus Spiritus sancti infusione repletus est.
«Qui conceptus est de Spiritu sancto. » Non poterat aliunde quam de Deo concipere, qui Deum meruit procreare.
« Natus ex Maria vergine. » Non potuit non talem habere conceptum, quae virgo erat permansura post partum.
«Passus sub Ponzio Pilato. » Iste Pilatus Judex erat in illo tempore ab imperatore positus in Judaea sub quo Dominus passus est: cujus mentio ad temporis significationem, non ad personae illius pertinet dignitatem.
«Crucifixus, mortuus et sepultus. »Crucem illam 112.1226A| in qua ille crucifixus est in corpore nos gestamus in fronte. Sepultus est sicut in veritate natus: ita et in veritate mortuus et sepultus.
«Descendit ad inferna, tertia die resurrexit a mortuis. » Triduanae sepulturae mora evidenter ostendit, quod dum corpus in sepulcro jacuit, anima illa de inferis Triumphavit.
«Ascendit ad coelos: sedet ad dexteram Dei patris omnipotentis. » Ideo condizionam naturae nostrae quam de homine matre natus assumpsit super coelos in dexteram Dei patris collocavit. Dextera autem patris in qua sedere dicitur non est corporea, quod nefas est de Deo sentire, quia divina majestas secundum speciem humanam latus non habet sed gloria atque beatitudo patris. Dextera ejus dicitur in 112.1226B| qua filius secundum humanitatem sedet, id est, in perpetuum regnat.
«Inde venturus judicare vivos et mortuos. » In ipso corpore venturus est ad judicium, in quo ascendit ad coelum, ut Christianos judicet et paganos, justos et peccatores, fideles et impios.
«Credo in Spiritum sanctum. » Pubblicizzare quod sicut in Patrem, ita et in Filium et in Spiritum sanctum sit credendum. Nam qui vel in unam de Trinitate personam non crediderit, in duabus illi credidisse non proderit.
«Sanctam Ecclesiam catholicam. » Ecclesia Graece, Latine collatio vel vocatio dicitur, eo quod omnes ad se vocet, et in unum congreget. Sciendum est quod Ecclesiam credere, non tamen in Ecclesiam 112.1226C| credere debeamus, quia Ecclesia non Deus, sed domus Dei est. Catholicam dicit, toto orbe diffusam, quia diversorum haereticorum Ecclesiae ideo catholicae non dicuntur, quia per loca atque per suas quasque provincias continentur. Haec vero a solis ortu usque ad occasum unius fidei splendore diffunditur.
«Sanctorum communionem», id est, cum illis sanctis qui in hac quam suscipimus fide defuncti sunt, societatem et spei communionem teneamus.
«Remissionem peccatorum. » Prima remissio peccatorum per battesimi gratiam, secunda permartyrium, tertia vero per soddisfazioneem poenitentiae. Quae tamen remissiones peccatorum extra fidem atque unitatem Ecclesiae omnino non fiunt. Sun 112.1226D| enim et aliae remissiones peccatorum. Hoc est, per indulgentiam inimicorum, per veram charitatem, per opera misericordiae, per verbum praedicationis, si quis converti fecerit peccatorem ab errore viae suae.
«Carnis resurrectionem. » Carnem quam in hac vita sub mortali conditione portamus revivaluram esse immortalem, ac rationem reddituram pro animae consortio credamus.
«Vitam aeternam. » Absque ulla dubitatione fateamur nos vitam aeternam consecuturos, si haec sacramenta, quae vobis exponimus, fideliter teneamus, ac bonis actibus conservemus: haec enim est apostolici simboli recta ac vera interpretatio.
112.1227A| (De Inst. cler. , l. II, c. 57. ) Sed sciendum quod haec est juxta Apostolicum simbolium certissima Christianorum fides, quam doctores nostri tradiderunt: ut profiteamur Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum unius esse essentiae, ejusdemque potestatis et sempiternitatis, unum Deum invisibilem, ita ut in singulis personarum proprietate servata, nec sostanzialeiter Trinitas dividi, nec personaliter debeat omnino confundi: Patrem quoque confiteri ingenitum, Filium unigenitum, Spiritum autem sanctum nec genitum, nec unigenitum, sed ex Patre et Filio procedentem: Filium a Patre nascendo procedere, Spiritum vero sanctum procedendo non nasci. Ipsum quoque Filium, Perfectum ex virgine, sine peccato hominem suscepisse: ut, quem sola bonitate 112.1227B| creaverat, sponte lapsum misericorditer repararet. Quem veraciter crucifixum, et tertia die resurrexisse et cum eadem ipsa carne glorificata ascendisse in coelum, in qua et judicium vivorum ac mortuorum exspectatur, venturus. Et quod divinam humanamque substantiam in utroque Perfectus una Christus persona gestaverit, quia nec geminavit utriusque substantiae integritas personam, nec confudit geminam unitas personae substantiam. Altero quippe neutrum exclusit, quia utrumque unusquisque intemerato jure servavit, quod Novi et Veteris Testamenti salubriter commendat auctoritas, illa per Prophetiam, ista per historiam veraciter persoluta. Et quod neque de Deo, neque de creatura saeculi sit cum paganis, aut cum haereticis aliquid sentiendum, nel suo 112.1227C| rebus in quibus a veritate dissentiunt, sed quod in utroque testamento divina protestantur eloquia, hoc tantummodo sentiendum. Quod sive hominem sive universa, nulla Deus necessitate creaverit. Necullam esse omnino visibilem invisibilemque substantiam, nisi aut quae Deus sit, aut a Deo bono, bona creata sit, sed Deus summe et incommutabiliter bonus, creatura vero inferius et mutabiliter bona. Et quod animae origo incerta sit, et quod angelorum natura vel animae non sit pars divinae substantiae, sed Dei creatura ex nihilo condita, ideoque incorporea, quia ad immaginam Dei creata est. De pietate morum unicuique studendum, sine qua fides divini cultus otiosa torpescit , et cum qua integritas divini cultus perficitur, et ut unusquisque 112.1227D| Deum propter Deum, et proximum in Deo diligat, usque ad dilectionem quoque inimicorum pertendendo proficiat, ut proficiendo perveniat. Alterum quoque alterius non pollui posse peccato, ubi par voluntatis non tenetur consensio. Legitimas nuptias non credi Damandas, licet ex eis quoque originali peccato obnoxia credatur nasci posteritas, eisque jure fidelium virginum vel continentium praeferenda doceatur integritas. Ne unum Trinitatis battesima, quod nefas est, iteretur, neque pro diversitate tradentium ministrorum singulis putetur quibusque 112.1228A| conferri, sed ab eo singulari potestate donari, de quo dictum legimus: «Super quem videris Spiritum descendentem, et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu sancto: et ego vidi et testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei (Joan. I) ). » Et ne poenitentiae remediis nos egere non putemus, pro quotidianis humanae fragilitatis eccedenza sine quibus in hac vita esse non possumus, ita poenitentiae compunctione fructuosa universa fateamur deleri peccata, sicut scriptum est: « Beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata: beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum (Sal. XXXI). » Nullum quoque suis viribus, sed per divinam gratiam capiti Christo subjungi, atque indisruptae pacis perseverantia in unitate Ecclesiae 112.1228B| ipsius solidari, nec humanae voluntatis arbitrio boni quiddam deputandum exitimari: sed secundum propositum bonae voluntatis Dei omnem numerum elettorum acquisri. Bona quoque temporalia bonis, malisque communia a Deo creari, ejusque dispensatione singulis quibusque vel tribui vel negari, quorum bonorum in unoquoque fidelium non habitus, sed usus, aut improbandus est aut probandus. Caetera vero aeternaque bona solos posse bonos in futuro consequi: quorum pignore Ecclesiam nunc informatam credimus detineri, hic habentem primitias spiritus, in futuro perfezionem, hic sustentari in spe, postea pasci in re, hic videri per speculum in aenigmate, in futuro autem facie ad faciem, cum ad speciem fuerit perducta per fidem, quod donec 112.1228C| perficiatur ut summi Dei bonis fruamur aeternis, fruendum, inde non obsumus et proximis. Eam quoque nos spem risurreziones habere, ut eodem ordine, eademque forma qua ipse Dominus resurrexit a mortuis, nos quoque rissurreziones esse credamus, in eodem corpore in quo sumus, vel vivimus, non naturam aut sexum mutantes, sed tantum fragilitatem et vitia deponentes. Ipsum quoque Satanam cum angelis suis atque cultoribus aeterno incendio condannandum, neque secundum quorumdam sacrilegam disputationem, ad pristinam, id est, angelicam dignitatem, ex qua propria malignitate cecidit, reducendum. Haec est catholicae tradizione fidei vera integritas: de qua si unum quodlibet respuatur, tota fidei credulitas amittitur.
De diversis haeresibus. 112.1228D|
(De Inst. cler. , l. II, c. ult. ) Necessario ergo Providendum et cavendum est omni animae timenti Deum, ut non a fide catholica decidens, et relinquens doctrinam veritatis, in errores haereticorum cadat, etc. , usque ad finem capitis.
Sed et quicunque aliter Scripturam sacram intelligit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest.
LIBER TERTIUS. DE AGONE CRISTIANO. 112.1229|
112.1229A| Descriptis ergo sacramentis divinis, in quibus homo Christianus efficitur; et oratione Dominica qua ad Deum preces fundere, simbolico quoque et fidei veritate, et a quibus erroribus ne seducatur cavere debeat, qualiter illi postea in agone Christiano certandum sit sequenziar scribendum esse arbitramur. Legitur enim in Evangelio, quod Salvator noster post risurrezionem suam discipulis in Galilaea appares dixit: «Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti: docentes eos servare omnia quaecunque mandavi vobis (Matth. ult. ) . » In quo rectissimus est ordo praedicandi, et modernis quoque praedicatoribus Ecclesiae sectandus diligentissime, ut primo quidem doceatur auditor, deinde fidei sacramentis 112.1229B| imbuatur, post haec ad servanda Domini mandata ex tempore liberius instituatur, quia non potest fieri ut corpus newborni recipiat sacramentum, nisi ante anima fidei susceperit veritatem, cum neque quisque indoctus et ignarus Christianae fidei potest ejusdem fidei sacramentis ablui: neque lavacro battesimi a peccatis emundare sufficit, si non post battesimo studeat quisque bonis operibus insistere. Prius ergo docere gentes, id est, scientia veritatis instituere, ac sic baptizare praecipit, quia et sine fide impossibile est placere Deo, et nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto non poterit introire in regnum Dei. Ad extremum vero subjungit: Docentes eos servare omnia quaecunque mandavi vobis. Ac ne putemus levia esse quae jussa sunt et 112.1229C| pauca, addidit: Omnia quaecunque mandavi vobis, ut quicunque crediderint, qui in Trinitate fuerint baptizati, omnia faciant quae praecepta sunt, quia sicut corpus sine spiritu mortuum est, ita et fides sine operibus mortua est. Quanta hujus merces piae conversazioneis, quale pignus futurae beatitudinis etiam in praesenti fideles maneat, laterer insinuat dicens: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi. Libet autem conferre huic testimonio, quod Marcus ait: «Et Dominus quidem Jesus postquam locutus est eis assumptus est in coelum, et sedet a dextris Dei (Marc. ult. ) . » Quia enim ipse Deus et homo est assumptus in coelum humanitate quam de terra susceperat; manet cum sanctis in aeterna divinitate 112.1229D| qua terram pariter impilet et coelum. Manet autem omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Ex quo intelligitur, quod usque ad finem saeculi non sunt defuturi in mundo, qui divina mansione et inhabitatione sint digni. Nec dubitandum eos post hujus saeculi certamina manere cum Christo in regno qui in saeculo certantes Christum in sui cordis hospitio meruerunt 112.1230A| habere mansorem. Notandum interea quod praesens ubique divina majestas aliter Electis suis, aliter adest reprobis. Adest enim reprobis potentia naturae incomprensibilis, qua omnia cognoscit novissima et antiqua, intelligit cogitationes a longe, et omnes vias singulorum praevidet. Adest Electis gratia piae Protectionis, qua illos spiritaliter per praesentia dona, vel flagello quasi filios pater erudit: atque ad possessionem futurae beatitudinis erudiendo provehit: adest Electis ut scriptum est: « Juxta est Dominus his qui tribulato sunt corde, et humiles spiritu salvabit (Sal XXXIII, 19). » Adest reprobis ut praemissum est: « Vultus autem Domini super facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum (Ibid. v. 17). » Ergo si oculi Domini speculantur bonos 112.1230B| et malos, et Dominus de coelo respicit super filios hominum, ut videat si est intelligens, aut requirens Deum, oportet unumquemque newborntis unda purificatum, et Christiani nominis dignitate decoratum, ut in militia aeterni regis diligenter se exercens, non armis corporalibus adversus carnem et sanguinem dimicet, sed principaliter adversus principatus et potestates aeris hujus, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contraque spiritales nequitias in coelestibus, in omnibus sumens scutum fidei, galeam salutis, et loricam justitiae, et gladium spiritus, quod est verbum Dei, mortificetque desideria carnis suae quotidie , juxta Apostolum dicentem (Col. III, 5): « Mortificate membra vestra quae sunt super terram, fornicationem, immunditiam, 112.1230C| libidinem, concupiscentiam malam, et avaritiam, quae est simulacrorum servitus: propter quae venit ira Dei in filios diffidentiae, in quibus et vos ambulastis aliquando cum viveretis in illis. Nunc autem deponite et vos omnia, iram, indignationem, malitiam, blasphemiam, turpem sermonem de ore vestro non emittatis. Nolite mentiri invicem: exspoliantes vos veterem hominem cum actibus suis, induentes novum, eum qui renovatur in agnitionem secundum immaginam ejus qui creavit eum, ubi non est gentilis et Judaeus, circumcisio et praeputium, barbarus et scytha, servus et liber: sed omnia, et nell'omnibus Christus. » Manifestum est enim, quod haec verba beatus Apostolus fidelibus scripserit non paganis: sicut et Ephesios in Epistola sua admonuit 112.1230D| dicens (Ef. IV, 23): «Renovamini spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem qui secundum Deum creatus est in justitia et sanctitate veritatis. » Qui et alibi ait (Gal. III, 17): « Quicunque baptizati estis, Christum induistis. » Et ut ostenderet quomodo Christus indui debet, ait (Col. III, 12): « Induite ergo vos, sicut Electi Dei sancti et dilecti, viscera misericordiae, benignitatem, humilitatem, modestiam, 112.1231A| Patientiam, supportantes invicem, et donantes vobisipsis, si quis adversus aliquem habet querelam, sicut et ipse Christus donavit vobis, ita et vos. Super omnia autem haec charitatem habentes, quod est vinculum perfezioneis, et pax Christi exsultet in cordibus vestris, in qua et vocati estis in uno corpore, et grati estote, et verbum Christi habitet in cordibus vestris, abbondanti in omni sapientia, insegnantes et commonentes vosmetipsos psalmis, hymnis et canticis spiritualibus, in gratia cantantes in cordibus vestris Deo. Omne quodcunque facitis in verbo, aut in opere, omnia in nomine Domini Jesu Christi, gratias agentes Deo et Patri per ipsum. » Hinc ergo manifestum est quod memoratus Doctor gentium disciplinaliter voluit auditores suos vivere, 112.1231B| et recte credendo ac bene operando, spem vitae aeternae habere.
De disciplina cristiana.
Disciplina custos spei est, retinaculum fidei, dux itineris salutaris, fomes ac nutrimentum bonae indolis, magistra virtutis. Haec facit in Christo manere semper, ac jugiter Deo vivere: ad promissa coelestia, et divina praemia pervenire. Hanc et sectari salubre est, et aversari ac negligere lethale. Unde in Psalmis loquitur Spiritus sanctus: «Continete disciplinam, ne irascatur Dominus, et pereatis a via recta, cum exarserit cito ira ejus super vos (Sal. II, 12). » Et iterum: « Peccatori autem dicit Deus: Ad quid exponis justificationes meas, et assumis 112.1231C| testamentum meum per os tuum: tu autem odisti disciplinam, et projecisti sermones meos retro (Sal. XLIX, 16). » Et denuo legimus: « Qui abjecit disciplinam infelix est. » Et de Salomone mandata sapientiae monentis accipimus: « Fili, ne neglexeris disciplinam Dei, et non defeceris ab eo correptus, quem enim diligit Deus corripit (Sap. III, 11). » Si autem quem diligit Deus corripit, et corripit ut emendet. Fratres quoque et maxime sacerdotes non oderunt, sed diligunt eos quos corripiunt ut emendent, quando et Deus per Jeremiam ante praedixerat et tempora nostra significaverat dicens: «Et dabo vobis pastores secundum cor meum, et pascent vos: » pascentes cum disciplina: quid si in Scripturis sanctis frequenter et ubique disciplina praecipitur, 112.1231D| et fundamentum omne religionis ac fidei de observatione ac timore proficiscitur: quid cupidius appetere, quid magis velle ac timere convenit, quam ut, radicibus fixis fortius et domiciliis nostris super petram robusta mole solidatis, inconcussi ad procellas et turbines saeculi stemus, ad Dei munera per divina praecepta veniamus, considerantes pariter ac scientes quod templa Dei sint membra nostra ab omni foece cogitationis antiquae lavacri vitalis sanctificatione purgata, nec violari ea aut pollui fas sit, quando qui violat et ipse violetur? Eorum nos templorum cultores, et antistites sumus, serviamus illi cujus esse jam coepimus. Paulus apostolus in Epistolis suis dicit, quibus nos ad curricula vivendi per 112.1232A| divina magisteria formavit. «Non estis vestri: empti enim estis pretio magno clarificate et portate Deum in corpore vestro (I Cor. VI, 20). » Clarificemus et portemus Deum puro et mundo corpore et observatione meliore; et qui per sanguinem Christi redempti sumus, per omnia servitutis obsequia redemptoris imperio pareamus: demusque operam ne quid immundum et profanum templo Dei inferatur, nec offensus sedem qua inhabitat derelinquat. Sospitantis Domini verba sunt et docentis curantis pariter et monentis. «Ecce, inquit, sanus factus es: jam noli peccare, ne deterius tibi fiat (Giovanni. V, 14). » Dat vivendi timorem, dat innocentiae legem postquam contulit sanitatem: nec habenis liberis et solutis vagari quemquam postmodum patitur, sed 112.1232B| ipse potius qui sanatus fuerat mancipato gravius comminatur, quid scit scilicet minor culpa deliquisse ante cum necdum nosses disciplinam Dei: nulla sit venia ultra delinquere, postquam Deum nosse coepisti. Et quidem hoc tam viri, quam mulieres, tam pueri quam puellae, sexus omnis atque omnis aetas observet et curet pro religione et fide quam Deo debet, ne quod sanctum de Domini dignatione percipitur minus sollicito timore teneatur. Non enim debent negligere magistri discipulos, nec parentes filios, sed in omni disciplina cum discrezionale tamen erudiant illos, quia scriptum est. «Ne quid nimis, » ne dum cupiunt nimis eradere rubiginem, frangatur vas. Dicit enim Apostolus: «In disciplina et correptione Domini educa filios vestros 112.1232C| (Ef. VI, 4). » Hinc et Sapientia per Salomonem hortatur dicens: « Noli a puero abstrahere disciplinam. Si autem percusseris eum, animam ejus liberabis a morte, in virga percuties eum, et non morietur (Prov. XXIII, 14). » Studium enim debent habere omnes praelatae personae, ut soggettos suos per disciplinam custodit, et regere non negligant: quia solummodo ita ab eis in divino judicio liberabuntur. Unde nos Sapientia hortatur et dicit: «Fili, nisi spoponderis pro amico tuo, defixisti apud extraneum manum tuam. Illaqueatus es verbis oris tui: et captus propriis sermonibus. Fac ergo, fili mi, quod dico tibi, et temetipsum libera: qui incidisti in manus proximi tui.Discurre, festina: suscita amicum tuum, ne dederis somnum oculis tuis: 112.1232D| nec dormienti palpebre tuae (Prov. VI, 2). » Hinc et ad Ezechielem Prophetam Dominus loquitur, dicens: « Fili hominis, speculatorem dedi te domui Israel: et audies de ore meo verbum, et annuntiabis eis ex me. Si dicente me ad impium: Morte morieris, non annuntiaveris ei, neque locutus fueris, ut avertatur a via sua impia et vivat: ipse impius in iniquitate sua morietur, sanguinem autem ejus de manu tua requiram. Si enim tu annuntiaveris impio, et ille non fuerit conversus ab impietate sua, morietur, tu autem animam tuam liberasti (Ez. XXXIII, 7). » Secundum enim qualitates hominis, sic debet temperari disciplina magistrorum. Unde Paulus ad discipulum scribens, ait: «Argue, obsecra, 112.1233A| increpa, cum omni imperio (II Tim. IV, 2). » Ac si diceret: Dirum magistri, pium patris ostende effectum, ita ut indisciplinatos et inquietos durius arguas, obedientes autem et mites ut in melius proficiant obsecres: negligentes enim et contemnentes increpes et corripias. Nec abs re est quod Salvator in Evangelio Judaeos duros, et incredulos vendentes et ementes in templo quasi flagellum de funiculis faciens legitur ejecisse atque dixisse: « Scriptum est quia domus mea domus orationis vocabitur, vos autem fecistis illam speluncam latronum (Mt. XXI, 13 ) ). » Nec frustra Petrus apostolus Ananiam et Saphiram avaritiae peste corruzioneos, mentientes, atque per ipocrisin Spiritum Dei tentantes mortis sententia Damnavit, sed ut fieret quod scriptum est: 112.1233B| « Pestilente flagellato stultus sapientior erit (Prov. XIX, 25); ut per paucorum validam correptionem multi ab errore corrigerentur et emendarentur. Unde et sancti Patres nostri in conciliis suis diversas disciplinas et excommunicationes delinquentibus constituerunt, ut, secundum modum culpae excommunicationis extensa mensura, aegris medelam et sanis praeberet cautelam.
De meditazione divinae legis.
Ut autem haec disciplina diligentius custodiatur, multum adjuvat studium discendi veram sapientiam, et meditatio assidua divinae legis, quam mundo corde et casto corpore oportet unumquemque investigare: quia ita ad ejus intellectum sobrium poterit 112.1233C| pervenire. Ipsa enim cognitionem Dei se fideliter. quaerentibus et istante meditantibus tribuit. Cognitione autem Dei nihil melius est, quia nihil beatius est: et ipsa vera beatitudo est. Unde Salvator ad Patrem ait: « Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te unum verum Deum, et, quem misisti, Jesum Christum (Joan. XVII, 3). » Unde primo omnium quaerendum est homini quae sit scientia, veraque sapientia, quia sapientia hujus mundi stultitia est apud Deum. Scientia vera est, a diaboli servitio, quae sunt peccata, recedere: et sapientia Perfecta est, Deum colere secundum mandatorum illius veritatem, quia in his duobus vita beata acquiritur, sicut Psalmista ait: « Diverte a malo, et fac bonum (Sal. XXXIII) , 15).» Nec etiam sufficit cuiquam mala non facere, 112.1233D| nisi etiam et bona faciat: nec bona facere, nisi etiam et mala omittat. Omnis ergo qui sic sapiens est, procul dubio beatus erit in aeternum. Beata siquidem vita est cognitio divinitatis, cognitio divinitatis virtus boni operis, et virtus boni operis fructus est aeternae beatitudinis. Ad hoc ergo bonum habemus solatium divinarum lectionem Scripturarum, qui sanctarum lectio Scripturarum divina est praecognitio non parva beatitudinis. Nel suo enim quasi in quodam speculo homo seipsum considerare potest, qualis sit, vel quo tendat. Lectio assidua purificat animam, timorem incutit gehennae, ad superna gaudia cor instigat legentis. Qui vult cum Deo semper esse, frequenter debet orare, et legere. 112.1234A| Nam cum oramus, ipsi cum Deo loquimur; cum vero legimus, Deus nobiscum loquitur. Geminum confert donum lectio sanctarum Scripturarum, sive quia intellectum mentis erudit, seu quod a mundi vanitatibus abstractum hominem ad amorem Dei perducit. Labor onesto est lectionis, et multum ad emendationem animi proficit. Sicut ex carnalibus escis alitur caro, ita ex divinis eloquiis interior homo nutritur ac pascitur. Sicut Psalmista ait: «Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, Domine, super mel et favum ori meo (Sal. CXVIII, 113). » Sed ille beatissimus est qui, divinas Scripturas legens, verba vertit in opera. Omnes plane Scripturae sanctae ad animarum salutem scriptae sunt, ut proficiamus in eis in veritatis agnitione.Reato di Sepio cieco 112.1234B| quam videns, sic ignorans legem Dei, saepius ignoranter peccat, quam ille qui scit. Sicut caecus sine ductore, sic homo sine doctore viam rectam vix graditur: et ideo necesse est ut quicunque lectiones sacras legere possint nel suo studium impendant, ut earum frequenter meditatione utantur. Qui vero sensum locutionis sacrae ex lectione non possunt percipere, attentius audiant interpretantem, ut recipiant saltem in aedificationem. Cum vero magisterio coelesti instructi, quid faciendum, quidve vitandum sit accipiunt, non sit mora in faciendo, quod intus sapiunt intelligendo: quia, ut beatus Jacobus apostolus ait, «Non auditores legis justificabuntur, sed factores legis (Rom. II, 13) . » Et ipsa Veritas ait: « Servus qui scit voluntatem domini sui, et non 112.1234C| facit, vapulabit multis (Luc. XII, 47), » et caetera. Item alibi scriptum est: «Scienti bonum facere, et non facienti, peccatum est illi. » Itaque omni diligentia studendum est ut cognoscamus voluntatem Dei. Postquam autem cognoverimus eam, summo nisu contendendum est ut hanc faciamus implentes mandata illius, et istante deposcamus ut in hoc perseverantes perveniamus ad promissa ipsius.
De fide, spe et caritate.
Unde necesse est ut quicunque Christianum nomen tenet, et sacramentis imbutus est, religionis Christianae rationem sciat, et fidei veritatem agnoscat, ejus quoque fidei, « quae » ut Apostolus ait, « per dilectionem operatur, quae in praesenti confortat et 112.1234D| roborat credentes, ac in futuro perducit ad Dei contemplationem. » Nam ita quaedam proposuit animae nostrae necessaria beatus Apostolus et egregius gentium Doctor, dicens: « Nunc etiam manent fides, spes, charitas, tria haec, major autem his est charitas (1 Cor. XIII, 13). » Primum ergo fides Catholica Christiano necessaria est: quia in ipsa distinguuntur filii Dei a filiis diaboli, filii lucis a filiis tenebrarum. Per ipsam renascimur in battesimale, et salutem aeternam impetrabimus: sicut scriptum est: «Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit (Marc. XVI, 16). » Haec porta est vitae, haec janua regni. Per ipsam discitur scientia veritatis, et percipitur cognitio divinitatis, per ipsam gratiam Dei invenimus, 112.1235A| aliter autem Deo placere non possumus, quia sine fide impossibile est Deo placere. Vere enim beatus est, qui et recte credendo bene vivit: et bene vivendo fidem rectam custodit. Igitur sicut otiosa est fides sine operibus bonis, ita nihil proficiunt opera bona sine fide recta. Unde et beatus Jacobus apostolus dixit: «Quid proderit, fratres mei, si fidem quis dicat se habere, opera autem ipsa non habeat? (Jac. II, 14. ) » Nunquid poterit fides salvare eum? Fides sine operibus mortua est.Sicut enim corpus sine spiritu est mortuum, ita et fides sine operibus mortua est: fidem ante omnia rectam et immaculatam necesse est habere: et secundum Apostolicae Constitutionis normam simbolium a sanctis Patribus constitutum memoriter tenere, et religiose vivere 112.1235B| studere, haereticorum dogmata pestifera fugere: maleficorum et incantatorum venena mortifera horrescere: divinorum et sortilegiorum nefandas tradiziones, quae cum daemonibus societatem habent, penitus respuere, et nihil aliud quam quod catholica fides laudat, amat, praedicat in mente sive in professione tenere, seu etiam moribus ostendere. Post hanc ergo fidem, spem firmam habere, discere, quae animum nostrum ad invisibilia trahit, ettentionem nostram in coelestia et aeterna inserit, et quodammodo nexibus insolubilibus ligat, quae non decipit, sed se fideliter obsequentes ad aeternam beatitudinem perducit. Nemo igitur, quamvis ingenti peccatorum pondere prematur, de bonitate divinae pietatis disperare debet, sed spem certae misericordiae 112.1235C| illius indulgentiae sibi quotidianis deprecari lacrymis quam recte sperare possunt, si ab actione pravi operis cessabunt. Ideo non propter spem veniae perseveranter peccare debemus, neque quia Deus juste peccata punit, veniam desperare debemus, sed utroque periculo evitato et mala declinomus, et de pietate Dei veniam speremus. Similiter et in omni tribulationum angustia spe ad solatia supernae pietatis currendum est, quia in illo solo omnis spes et salus sine dubio consistit, dicente Propheta: « In Deo salutare meum, et gloria mea, Deus auxilii mei, et spes mea in Deo est ( Sal. XLI, 8). » Cum enim fidem rectam, et spem firmam persuasimus habere, hoc maxime hortamur ut charitatem in nobis habere, et opere ostendere per omnia satagamus. Per 112.1235D| ipsam enim et in ipsa beatitudinem veram habituros nos esse sciamus, quia sine hac nemo videbit Deum. Haec autem ideo major fide et spe ab Apostolo esse narratur: quia caeteris recedentibus ipsa sola remanebit, fidei enim succedit spei, et spei beatitudo, charitati autem non transmutatio, sed sola restat Perfectio. Haec omnium ars est virtutum, haec promissio regni, haec praemium summum sanctorum est in coelo, quia in perenni gaudio nihil gratius, nihil dulcius habent sancti Perfecto amore Dei: quem qui praesentem vident suavius diligunt, et dulcius fruuntur ipso bono.
De caritate.
Oportet nos scire quia in omnibus charitas obtinet 112.1236A| principatum, sine cujus perfezione nihil Deo placere posse Paulus apostolus testatur: qui necmartyrium, nec saeculi contemptum nec eleemosynarum largitionem sine charitatis officio quidquam proficere posse ostendit. Unde et ipse Dominus a quodam Scriba interrogatus quod esset mandatum maximo, rispondi: « Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua, » addidit quoque secundum simile huic, « diliges proximum tuum sicut teipsum . Nel suo duobus mandatis tota lex pendet et Prophetae (Mt XXII, 37). » Quod vero ait, « ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota mente, » id est, toto intellectu, tota voluntate et ex omni memoria Deum esse diligendum, Dei vero dilectio in observatione mandatorum ejus 112.1236B| tota consistit, sicut supra dicit: «Si quis diligit me, sermones meos servat (Giovanni XIV, 23); » unde ipsa Veritas alibi ait: « In hoc cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad invicem (Giovanna XIII, 35). » Item Apostolus: «Plenitudo legis est dilectio (Rom. XIII, 10). » Item Joannes evangelista: « Hoc, inquit, mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, diligat et proximum. » Si forte quislibet quaerat quis sit proximus, sciat omnem Christianum recte proximum dici, quia omnes in newborn filii Dei sanctificamur, ut fratres simus, spiritaliter in charitate Perfecta. Nobilior est generatio spiritalis quam carnalis.De qua in Evangelio ipsa Veritas ait: «Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei 112.1236C| (Giovanna. III, l5). » Qui autem taliter proximum intelligens diligit, sine dubio charitatem veram in semetipso tenebit. Cujus evidens indicium et eminens virtus vera pax est. Per quam filii Dei praecipue dignoscuntur, quia nusquam Perfecte pax haberi potest, nisi ubi charitas ejus operatrix adest. Hoc etiam tota serie Scripturarum sacrarum nobis ostendit.
De pace et unite
Nam legimus in Evangelio quod Salvator et Dominus noster cum appropinquaret passioni, et transitum suum de hoc mundo ad patrem discipulis insinuaret, inter alia verba quae ob sui commemorationem dilectis comitibus suis impenderat maxime pacis bonum, et quasi speciale munus unitatis illis 112.1236D| commendaret dicens: «Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis (Giovanni XIV, 27). » Ac si diceret, in pace vos dimisi, in pace vos inveniam. Proficiscens voluit dare, quae desiderabat, rediens in omnibus invenire. Hanc suis haereditatem dedit dona omnia suae pollicitationis et praemia in pacis conversazionee promisit: atque ideo si haeredes Christi esse volumus in ejus pace manere debemus. Pacem nobis Christus dedit, concordes atque unanimes esse praecepit: dilectionis et charitatis foedera incorrupta atque inviolata mandavit: cujus pacis ornamenta mirabiliter alio loco ostendit dicens: «Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Mat. V, 9) . » En filius Dei incipit vocari qui pacificus esse jam coepit, non vult 112.1237A| filius dici qui pacem noluerit amplecti, negat sibi patrem Deum, qui pacificus esse contemnit. Pacificos ergo oportet esse Dei filios, corde mites, sermone simplices, affettie concordes fideliter, sibi unanimitatis nexibus cohaerentes. Sed haec pax cum bonis et Dei praecepta servibus custodienda est: non cum iniquis et sceleratis, qui pacem inter se habent in peccatis suis. Pax Christi ad salutem proficit sempiternam, pax cum bonis, et bellum cum vitiis semper habendum est. Mala siquidem hominum impiorum odio habenda sunt, nam homines ipsi quamvis mali sint amandi sunt, quia creatura Dei sunt. Pax vero quae in bonis est concordiam fratrum et charitatem copulat proximorum. Pax Spiritum Dei specialiter promeretur.Pax dilectionis mater 112.1237B| est. Pax indicium sanctitatis: de qua Dominus per Prophetam ait: «Pacem et veritatem diligite. » Pax plebis sanitas, gloria sacerdotis, et patriae laetitia, et terror hostium sive visibilium sive invisibilium; omnibus viribus pax est custodienda, quae semper in Deo manet, et quae in pace sancta manet, cum sanctis Dei societatem habet. Sacerdotis est in pace populum admonere quid debeat agere, populi est in humilitate audire quae monet sacerdos: quidquid non licet pastoris est prohibere ne fiat, plebis est audire ne faciat: atque unitatis vinculum omnes debent simul praelati et subditi in fide et dilectione per omnia servare , quia sine pace non suscipitur sacerdotis oratio, nec plebis oblatio. Si ergo volumus velociter a Deo exaudiri, 112.1237C| et gratanter munera nostra ab eo accipi, debemus utique in pace conversari. De quo nos ipsa Veritas instruere dignata est: «Si offre, inquit, munus tuum ante altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum (Mt V, 23). » Quia ergo unitatem nostram et concordiam Deus desiderat, ostendit ipse Salvator in Evangelio ad Patrem ita loquens: « Pater, inquit, sancte, serva eos in nomine tuo quos dedisti mihi ut sint unum sicut et nos (Giovanni XVII, 11). » Unde et Apostolus fideles hortatur dicens: « Obsecro vos, fratres, ut idipsum sapiatis et unum dicatis omnes (I Cor. I, X).» Et item: « Non sit, inquit, inter vos zelus 112.1237D| et contentio, omnis amaritudo, et ira, et indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis, cum omni malitia (Ef. IV, 31). » Item alibi ait: « Sustinentes invicem in charitate solliciti servare unitatem spiritus in vinculo pacis: unum corpus et unus spiritus, sicut vocati estis in una spe Recommendationis vestrae (Ibid., v. 3) . » Haec itaque unanimitas sub apostolis olim fuit: sicut novus credentium populus Domini mandata custodiens, charitatem suam tenuit, probat Scriptura quae dicit: « Turba autem eorum qui crediderant anima et mente una agebant. » Et iterum: « Et erant perseverantes omnes unanimes in oratione cum mulieribus et Maria quae fuerat mater Jesu, et fratribus ejus (Att. I, 14). » Et ideo efficacibus 112.1238A| precibus orabant, ideo cum fiducia impetrare poterant quodcunque de Dei misericordia postulabant. In nobis vero sic unanimitas diminuta est, ut et largitas operazioniis infracta sit. Domos tunc et fundos venundabant, et ad thesauros sibi in coelo reponendos distribuenda in usus indigentium pretia apostolis offerebant: at nunc de patrimonio nec decimas damus; et cum vendere jubeat Dominus, emimus potius et augemus. Sicut in nobis emarcuit vigor fidei, sic credentium robur elanguit. Et idcirco Dominus tempora nostra respiciens in Evangelio suo dicens ait: «Filius hominis cum venerit putas inveniet fidem in terra? (Luc. XVIII, 8.) » Videmus fieri quod ille praedixit: in Dei timore, in lege justitiae, in dilectione, in opere, fides nulla 112.1238B| est. Nemo futurorum metu cogitat diem Domini, et iram Dei, et incredulis ventura supplicia et statuta perfidis aeterna tormenta nemo considerat, quae metueret conscientia nostra si crederet: quia non credit omnino nec metuit. Si autem crederet, et caveret: si caveret, evaderet. Oportet ergo ut excitemus nos quantum possumus, et somno inertiae veteris abrupto ad observanda et gerenda Domini praecepta vigilemus: simus tales quales esse ipse nobis praecipit dicens: Sint lumbi vestri praecincti et lucernae ardentes, et vos similes hominibus exspectantibus dominum suum quando veniat a nuptiis, ut cum venerit et pulsaverit aperiant ei (Luc. XII, 35). » Et: « Beati servi illi quos adveniens dominus invenerit vigilantes (Ibid. v. 37). » Accinctos nn 112.1238C| oportet esse, ne cum Expeditionis dies venerit, impeditos et implicitos apprehendat. Luceat in bonis operibus desiderium nostrum lumen atque effulgeat, ut ipsum lumen nos ad lucem claritatis aeternae de hac saeculi nocte perducat, quo cum Christo, qui est verae pacis auctor, et cum sanctis angelis ejus, aeterna pace et perpetua felicitate fruamur.
De virtute continentiae.
Et ut hoc prompte efficere possimus stuendum nobis est ut sacrarum virtutum solatium nobis acquiramus, et viam justitiae et veritatis pergere curemus, quatenus hostium spiritualium insidias et tumultum vitiorum per Dei gratiam illaesi evadentes, ad coelestem beatitudinem perveniamus. 112.1238D| Ad quod perficiendum continentia contra concupiscentias carnis et illecebras voluptatum maxime nobis necessaria est. Unde nos Scriptura admonet dicens: «Post concupiscentias tuas non eas, et a voluntate tua averte. Si praestas animae tuae concupiscentiam ejus, faciet te in gaudium inimicis tuis (Eccli. XVIII, 30). » Amor enim istius mundi parit inimicitiam Dei. Unde scriptum est: «Qui vult esse amicus hujus saeculi, inimicus Dei constituitur (Jac. IV, 4). » Hoc enim apostolus sciens Joannes persuadet nobis et dicit: « Nolite diligere mundum, non est charitas Patris in eo, quia omne quod in mundo est concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia vitae (I Joan. 112.1239A| II, 15). » Hoc et coapostolus ejus Paulus rursus monet et dicit: « Qui emunt sic sint quasi non possidentes, et qui hoc mundo utuntur, quasi non utantur. Praeterit enim figura hujus mundi (I Cor. VII, 30). » Unde et ipse Salvator in parabola sua ostendit, quod divitiae et voluptates saeculi suffocant verbum: ita ut non ferat fructum. Et alibi praecipit dicens: «Qui vult venire post me, abneget semetipsum et tollat crucem suam, et sequatur me (Mt. XVI, 24). » Et item: « Qui non renuntiaverit, inquit, omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus (Luc. XIV, 33).» Haec igitur considerandos, bene convenit ut perpendamus quantum nobis necessaria sit continentia, per quam Christi disciplinatui condigni ad regnum possimus cum eo venire 112.1239B| perpetuo. Continentia vero et sobrietas non in sola integritate carnis consistit. Sed etiam in cultu, et in ornatu, vita pariter et moribus consistit. Debet enim unusquisque continens abstinere se ab omnibus illicitis, his autem quae licita sunt debet cum modestia et sobrietate uti. Non enim decet Christianum saeculi lucris inhiare, cui promissum est regnum coeleste: sed suo Domino per continentiam condigne vivere, ut possit cum eo in perpetuum gaudere. Charitatem debet amare, et fornicationem fugere, non avaritiae studere, sed victu et vestitu contentus esse, non superbire, neque sperare in incerto divitiarum, sed humiliter sentire, et mundi pompam contemnere. Non debet esse vaniloquax et arrogans, non mendax, neque injuriosus, 112.1239C| non bilinguis, non susurro, non detractor, sed veritatem debet ex ore et corde proferre, linguam suam a multiloquio temperare, quia scriptum est: « In multiloquio non effugies peccatum (Prov. X, 9) . » Oculos contra vanitatem claudere, auditum a scurrilitate et falsitate, imo ab omni eloquio malo avertere, risum excelsum, et excussum non amare, guttur et nasum ad illecebram dulcium ciborum, et suavium odorum non libenter adhibere, sed magis bonum et suavem odorem virtutum appetere . Manus et pedes et omnia membra corporis sollicite custodire, ne fiant arma iniquitatis peccato, sed magis arma potentia Dei ad destruendum spiritalem inimicum. Cor quoque miles Christi debet ante omnia 112.1239D| sollicita custodia servare, ne forte illud jactantia extollat, ira inflammet: invidia perforet, avaritia infestet, libido exurat, tristitia gravet, torpor et ignavia oneret, et ne illud, quod gravius est, per novitatum praesumptiones haeresis scindat. Qui enim cordis occulta per continentiam quieta servare contendit, utique et membra corporis facilius contra pravos actus foris, custodit. Scriptum est enim: «Omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso vita procedit (Prov. IV, 23). » Item alibi: « Mors secus introitum delectationis posita est. » Et Salvator in Evangelio: « Bonus, inquit, homo de bono thesauro cordis sui profert bonum, et malus homo de malo thesauro cordis sui profert malum (Mt. X, 35) .» Et item « De corde, ait, exeunt cogitationes malae, homicidia, 112.1240A| adulteria, fornicationes, » et caetera. Cum ergo de cordis radice fructus sive boni sive mali exeant, necesse est ut primum cor mundemus, deinde ipsam carnem nostram per jejunia, et vigilias et laborem utilem castigemus: ne carnis libido mentem maculet: difficile est enim ut in deliciis viventes mundum cor habeant. Unde dixit Apostolus (I Cor. IX, 27): « Castigo corpus meum, et servituti subjicio, ne forte cum aliis praedicem ipse reprobus efficiar. » Et item: « Qui enim, inquit, sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis. Sobrie quippe et juste, et pie vivamus in hoc saeculo exspectantes beatam spem et adventum gloriae magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi, qui dedit semetipsum pro nobis ut nos redimeret, et ab omni 112.1240B| iniquitate mundaret sibi populum accettabilem, sectatorem bonorum operum, ut cum venerit in majestate sua, cum sanctorum angelorum millibus, pro bonis laboribus, et sancta conversazione reddat nobis praemia vitae aeternae, potius quam pro desiderio et voluptate praesentis vitae, cruciatum retribuat sempiternum. » Ut ergo contra tentamenta diaboli, et contra carnis desideria ordinate et fortiter pugnare et resistere possimus, primum nos oportet scire octo vitia esse principalia, per quae diabolus humanum genus corrumpere et decipere gestit, id est, « superbiam cum vana gloria, iram, invidiam , avaritiam, gulam, luxuriam, tristitiam, et acediam. » Ex his vero radicibus propago omnium vitiorum exoritur, atque succrescit. Econtrario autem quatuor sunt 112.1240C| principali virtù. Hae sunt, «prudentia, justitia, temperantia, fortitudo, ex quibus omnis ornatus virtutum procedit, et cum quibus divina gratia opitulante a Christi milite omnis multitudo vitiorum superatur atque conteritur.
De superbia.
Primum namque ignitorum telorum hostis antiqui ac praecipuum est superbia: quae ubicunque subintraverit omnium vitiorum post se turmas trahit. Cujus soboles prima et quasi consors totius iniquitatis vana gloria. Hanc quoque maxime conditor noster detestatur. Unde et de ea scriptum est: «Omnis arrogantia abominatio est apud Deum (Prov. XXVI, 5). » Et item: « Odibilis coram Domino et hominibus superbia 112.1240D| est (Eccl. X, 7). » Et item: « Superbis Deus resistit, humilibus autem dat gratiam (Jac. IV, 6). » Primum quippe et maxim diaboli peccatum fuit superbia, et hac homines primos decepit. Unde scriptum est: «Initium superbiae homines apostatare a Deo fecit, quoniam ab eo qui fecit illum recessit cor ejus, quoniam initium omnis peccati est superbia, qui tenuerit eam adimplebitur maledictis, et sovvertit eos in finem. Propterea exhonoravit Dominus conventus malorum, et destruxit eos usque in finem, sedes ducum superborum destruxit Deus, et vedere fecit mites, pro illis. Radices gentium superbarum arefecit Deus, et plantavit humiles ex ipsis gentibus. Terras eorum evertit Dominus, et perdidit eas usque ad fundamentum.Arefecit ex ipsis, et disperdidit 112.1241A| illos, et cessare fecit memoriam eorum a terra. Perdidit Deus memoriam superborum, et reliquit memoriam humilium sensu (Eccl. X, 14). » Quapropter omni vitio deterior est superbia: quae saepe et de bonis actibus nascitur, dum homo in suis bonis operibus superbit: et hoc perdit per superbiam quod habuit per charitatem. Item omnium vitiorum novissimum est superbia, quia dum homo virtutibus ornatur, et in his superbire coeperit, de alto ruinam facit. Omnis quoque peccati, ut diximus, initium superbia, dum anima praeceptum contemnit Creatoris, mox in cujuslibet peccati corruit foveam. Nam omnis superbia tanto in imo jacet, quanto se in altum erigit, tantoque profundius labitur, quanto excelsius elevatur. Qui enim per propriam superbiam 112.1241B| attollitur, per Dei justitiam Damnatur. Unde scriptum est: «Ante ruinam hominis exaltatur spiritus ejus (Prov. XVI, 18). » Igitur nihil magis Christiano vitandum est quam superbia, quae iram Dei provocat. Nam superbia ex angelis daemones fecit, humilitas autem homines sanctis angelis similes reddidit. Superbi cupiunt in se praedicari quod non faciunt, humiles refugiunt quidquid boni operantur agnosci. Non elevetur ergo homo in bono suo, nec laudem sibi quaerat quamvis aliquid boni faciat, sed Deum laudari cupiat in donis suis qui nihil boni facit nisi quod Deus donavit ei facere: unde ad eum cuncta debet referre quae bene facit, non ad semetipsum.
De Ira.
112.1241C| Dum ergo miles Christianam gloriam stuet cavere quam fons totius mali superbia edidit, necesse habet ut irae vitium, quod similiter eadem pestis gignit, caveat, ne eo in furorem praecipitatus clementiae et pietati Dei contrarius exitat, quia Dominus et Salvator noster suo verbo suoque exemplo ad mansuetudinem et Patientiam nos instituens irae et furoris pertinaciam penitus abdicavit, ut hoc quod legis mandato impleri non valuit, Evangelii consummaretur praecepto. Lex enim homicidium prohibuit: sed quia nasci permisit quod seminarium est homicidii, ipsum vitium Perfecte non abstulit. Redemptor itaque noster, qui non venit legemsolvere, sed adimplere, id quod in lege minus fuit, sua sanctione adimplevit, irae occasionem tollens, et non solum non 112.1241D| irasci vel non occidere jussit, quin etiam adversa quaeque ab aliis irrogata Patientissime nos tolerare praecepit. Ita enim est quaedam passio mentis, quae si ratione non regitur in furorem vertitur: ita ut homo sui animi impotens fiat faciens quod non convenit. Haec enim si corde insidet omnem eximit Providentiam ab eo facti, nec judicium rectae discrectionis inquirere, nec onestàe contemplationis virtutem nec maturitatem consilii habere poterit, sed omnia per praecipitium quoddam facere videtur. De qua item pullulat tumore mentis, rixae, contumeliae, clamor, indignatio, praesumptio, blasphemiae, sanguinis effusio, homicidia, ulciscendi cupiditas, injuriarum memoria: quae vincitur per Patientiam et longanimitatem, 112.1242A| et per rationem intellettualim, quam Deus inserit mentibus humanis, et per recordationem orationis Dominicae ubi Deo dicitur: «Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. » Quapropter si illam summam divini praemii cupimus adipisci, de quo dicitur, « Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Mat. V, 8), » non solum haec e nostris cordibus amputanda est, sed etiam de internis animae radicibus exstirpanda. Non enim valde proderit iracundiae cohibitus furor in verbo, nec in effectum prolatus, si illam arcanis pectoris nostri Deus, quem secreta cordium non latent, inesse perspexerit. Quasi vero universa virulenta serpentium generi vel ferarum, cum in solitudine suisque cubilibus immorantur innoxia perseverent, 112.1242B| nec tamen ex eo pronuntiari possunt innoxia quia nulli noceant. Hoc enim eis non effectus bonitatis, sed necessitas solitudinis confert. Quae cum laedendi nacta fuerint copiam: in semetipsis reconditum virus, et animae feritatem protinus egerunt atque demonstrant. Radices enim vitiorum potius excidi praecipit evangelicus sermo quam fructus qui procul dubio evulsis fontibus nequaquam ulterius pullulabunt, atque ita mens poterit jugiter in omni Patientia et sanctitate durare, cum haec non de superficie Operationis et actuum, sed de cogitationum fuerint evulsa penetralibus. Et idcirco ne homicidium perpetretur, ira, odiumque succiditur: sine quibus homicidii vitium nullo modo valebit awaretti. «Qui irascitur enim fratri suo, reus erit judicio (Mt.V, 112.1242C| 22). Qui odit fratrem suum homicida est, » in eo scilicet quo eum corde cupiat interire, cujus cruorem propria manu vel telo apud homines minime fudisse cognoscitur. Affectu irae homicida pronuntiatur a Domino, quia non solum pro Operationis effectu, sed etiam pro voluntatis ac voti desiderio unicuique aut praemium reddet aut poenam. Egregius vero mundi praedicator dicit: «Omnis amaritudo et ira, et indignatio, et clamor et blasfemia tollatur a vobis (Ef. IV, 31). » Nec enim ira viri justitiam Dei operari poterit, quia ira sine temperamento expers est rationis. Responsio mollis mitigat iram, sermo durus suscitat furorem. « Vir iracundus, ut ait Salomon, provocat rixas; qui patiens est, mitigat 112.1242D| suscitatas (Prov. XV, 18). » Spiritum vero superbiae ad irascendum facilem quis sustinere poterit? Ita non habet misericordiam, nec erumpens furor finem vindictae novit. Si te, o homo, praeoccupaverit ira, mitiga eam. Illa ira mala est, quae mentem turbat, ut rectum consilium perdat. Illa ira est justa et necessaria, quando homo contra propria irascitur peccata, et contra seipsum indignatur dum male agit. Hinc dicit et Propheta: «Irascimini et nolite peccare (Sal. IV, 5). » Concessit quod naturae est: tulit quod culpae est. Sed adhuc, quod est gravius, alius postulat mortem inimici: et eum quem gladio prosequi non potest, persequitur oratione.Et vivet adhuc qui maledicitur, et tamen is qui maledicit jam de morte illius reus tenetur. Jubet enim Deus ut diligatur 112.1243A| inimicus, et tamen rogatur Deus ut occidat inimicum. Quisquis itaque sic orat impiis suis precibus contra Conditorem pugnat. Unde et sub Judae specie dicitur, « fiat oratio ejus in peccatum. » Oratio quippe in peccatum est illa petere quae prohibet ipse qui petitur. Hinc Veritas dicit: «Cum statis ad orandum, remittite si quid habetis in cordibus vestris (Marc. XI, 25). » Sed ecce inimicus nobis graviter deliquit, Damna intulit, juvantes laesit, amantes persecutus est. Retinenda haec essent, si remittenda nobis delicta non essent: advocatus etenim noster precem nobis in causa nostra composuit, et ipse ejusdem causae judex est, qui advocatus est.Preci autem quam composuit conditionem inseruit dicens: « Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus 112.1243B| debitoribus nostris. » Quia ergo ipse judex venit, qui advocatus exstitit, ipse precem exaudit, qui fecit. Aut ergo non facientes dicimus, « dimitte nobis debita nostra, » et caetera, et nosmetipsos hoc dicendo ligamus: aut fortasse hanc conditionem in oratione intermittimus, et advocatus noster precem, quam composuit, non recognoscit, atque apud se protinus dicit: Scio quod monui , non est ipsa oratio quam feci. Quid ergo nobis faciendum est, nisi ut verae charitatis effectum impendamus fratribus nostris, et sicut manus nostras foris a caede, ita et intus corda nostra ab odio servemus innoxia.
De invidia.
Hactenus de ira: nunc de invidia dicendum est, 112.1243C| quoniam illusione diabolica zelare quod bonum est et invidere melioribus leve apud quosdam et modicum crimen videtur, dumque Existimatur leve esse et modicum non timetur. Dum non timetur contemnitur, dum contemnitur, non facile vitatur, et fit caeca et occulta pernicies, quae dum minus perspicitur, ut caveri a Providentibus possit, improvidas mentes latenter affligit. Hinc diabolus inter initia statim mundi et periit primus et perdidit. Non est autem quod aliquis exitimet malum istud una specie contineri, aut brevibus terminis et angusto fine concludi. Tardo patet zeli multiplex, et fecunda pernicies. Radix est omnium malorum, fons cladium, seminarium delictorum, materia culparum. Inde odium surgit: animositas inde procedit.Avaritiam 112.1243D| zelus inflammat: dum quis suo potest esse contentus, videns alterum ditiorem invidet, ambitionem zelus excitat, dum cernit quis alium in honoribus auctiorem zelo excaecante sensus nostros atque in ditionem suam mentis arcana redigentem, Dei timor spernitur, magisterium Christi negligitur, judicii dies non Providetur . Inflatur superbia, exacerbatur saevitia, impazienza concutit, furit discordia, ira fervescit: nec se jam potest cohibere vel regere, qui factus est potestatis alienae. Hinc Dominicae pacis vinculum rumpitur: hinc charitas fraterna violatur: hinc adulteratur veritas, unitas scinditur, ad haereses et schismata dum obtrectatur sacerdotibus, dum episcopis invidetur, dum quis aut conquistatur 112.1244A| non se potius ordinatum aut dedignatur alterum ferre propositum: hinc recalcitrat, hinc ribellat, de zelo superbus, de aemulatione perversus, animositate et livore non hominis, sed honoris inimicus. Qualis vero illa est anima, et in ea quae cogitationum tabes pectoris, quanta rubigo zelare in altero, vel virtutem ejus vel felicitatem: id est, odisse in eo vel merita propria, vel beneficia divina: in malum proprium bona aliena converte: illustrium prosperitate torqueri : aliorum gloriam facere suam poenam? Mala quoque caetera habent terminum, et quodcunque delinquitur, delicti consummatione finitur. In adultero cessat facinus perpetrato stupro: in latrone conquiescit scelus, homicidio admisso, et praedoni rapacitatem statuit possessa praeda: et falsario modum 112.1244B| ponet impleta fallacia. Zelus terminum non habet permanens jugiter malum, et sine fine peccatum, quantoque ille cui invidetur successu meliore profecerit, tanto invidus in majus incendium livoris ignibus inardescit; hinc vultus minax, torvusspectus, pallore in facie, in labiis tremore: stridor in dentibus, verba rabida, et effrenata convitia, manus ad caedis violentiam prompta, etiamsi a gladio interim vacua, odio tamen furiatae mentis armata. Homicidii namque facinore perstringi eum quisque ceaverit et odio habuerit fratrem suum. Dichiarat Joannes apostolus in Epistola sua dicens: «Qui fratrem suum odit, homicida est, et scitis quia omnis homicida non habet vitam in se manentem (I Joan. III, 15). » Et iterum: « Qui dicit se esse in luce, et 112.1244C| fratrem suum odit, in tenebris est usque adhuc, et in tenebris ambulat, et nescit quo eat, quoniam tenebrae excaecaverunt oculos ejus (I Joan. II, 19). » « Qui odit, inquit, fratrem suum, in tenebris ambulat et nescit quo eat. » It enim nescius in gehennam, ignarus et caecus praecipitatur in poenam, recedens scilicet a Christi lumine monentis et docentis: « Ego sum lux mundi: qui me secutus fuerit, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen vitae (Giovanni VIII, 12) . » Cui tunc sine dubio placebimus, si modo ab omni zelo et livore invidiae alieni exitimus, et proximos nostros vera dilectione amamus, quia pacifici filii sunt Dei, et qui diligit fratrem suum ex Deo natus est, et videt Deum. Itaque quoniam invidiae et odii malum quantum sit paucis verbis ostendimus.
De avaritia. 112.1244D|
De avaritiae peste quam noxia sit non est tacendum. Convenit ergo bene homini Christiano, qui ad coeleste regnum tendit et supernas divitias percipere ambit, ut se a praesentibus rebus temperet, et philargyriae malum, quod maxime humanum genus captivat, quasi venenum mortiferum fugiat, ne per fraudem aliquid adipisci gestiat, vel per rapacitatem possessa ministrare retineat: quia omnis fraus Deo displicet et avaritia idololatriae ab Apostolo comparatur. «Avaro, autem dicit Scriptura, nihil est scelestius. Quid superbit terra et cinis? Nihil est iniquius quam amare pecuniam. Hic enim animam 112.1245A| suam venalem habet (Eccl. X, 9). » Avaritia enim, quam Graeci philargyriam vocant, nimia est cupiditas divitiarum acquirendi vel tenendi. Quae pestis inexplebilis est, et idropi morbo simulatur et comparatur. Sicut enim hydropicus quanto plus bibit, tanto plus sitit, sic et avarus, quanto majorem pecuniam acquisit, tanto majorem habere appetit, et dum modus ei non est in habendo, modus illi non desiderando. Hinc nascuntur invidiae, furta, latrocinia, homicidia, mendacia, perjuria, rapinae, violentiae, inquietudo, injusta judicia, contemptus veritatis, futurae beatitudinis oblivio, obduratio cordis, quae sit contraria misericordiae et eleemosynae in pauperes, et totius pietatis aemula.Dominus ergo noster qui nos benignos esse de nostra substantia pauperibus et 112.1245B| miseris admonet: ipse nos ab omni avaritia et injusta pecuniae acquisizione prohibet. Qui vero ait: «De justis laboribus tuis fac eleemosynam», ipse per apostolum suum hortatur nos dicens: «Nolite fraudem facere invicem (I Cor. VII, 5). » Nam qui fraude qualibet aliquid acquisierit, perdit justitiae aequitatem. Et ipse Dominus in Evangelio dicit: «Cavete ab omni avaritia, quia non in abbondantia cujusdam vita ejus est ex his quae possidet: nunquid non divites similiter moriuntur sicut et pauperes. (Luc. XII, 15? ) » Non prodesse possunt divitiae in die ultionis, nec liberabunt male utentes eis a poenis sempiternis.Si volumus nosse quam perniciosus est, quam noxius fomes iste, nisi fuerit diligenter excisus, ad ejus interitum qui eum ceperit fructificet, et omnigenis pullulet 112.1245C| ramunculis vitiorum, respiciamus in Judam apostolorum numero deputatum, quia non voluit serpentis hujus caput lethale conterere, qualiter eum suo veneno peremerit: et concupiscentiae laqueis irretitum ad tam abrupti praecipitii crimen impegerit, ut redemptorem mundi et humanae salutis auctorem ob triginta argenteos persuaserit vendere. Qui nequaquam ad tam scelestum proditionis facinus esset devolutus, si non philargyriae morbo fuisset infectus, nec Dominicae negationis reus ac sacrilegus exstitisset, nisi prius solitus fuisset creditos sibi loculos compilare. Sed licet multi detestentur scelus Judae, pauci tamen vitare studente. Qui ergo reus Dominum vendidit, reus esse ab omnibus dijudicatur, et qui veritatem pro mendacio commutat, vix a quoquam reprehenditur. nome 112.1245D| quicunque propter amorem pecuniae, vel commodum terrenum veritatem vendit, Christum perdit, et Judae sceleris est particeps; ait enim ipse Dominus: «Ego sum via, et veritas, et vita (Giovanni XIV, 6). » Vitam utique deserit, qui veritatem contra pecuniam vendit, et inde mereatu infausto non vitam meretur aeternam, sed mendacii debitam mergetur in poenam. Hinc nos Paulus apostolus admonet et dicit: «Tempus breve est, reliquum est, ut qui habent uxores tanquam non habentes sint, et qui flent tanquam non flentes, et qui gaudent tanquam non gaudentes, et qui emunt tanquam non possidentes, et qui utuntur hoc mundo tanquam non utantur. Praeterit enim figura hujus mundi (I Cor. 112.1246A| VII, 29). Ille enim uxorem habens quasi non habet, qui sic stuet placere conjugi, ut non displiceat Conditori; flet quoque, sed tanquam non fleat, qui sic temporalibus Damnis affligitur, ut tamen de aeternis lucris semper animum consolatur. Gaudet vero, sed tanquam non gaudeat, qui sic de temporalibus bonis hilarescit, ut semper perpetua tormenta consideret, et in noc quod meatem gaudio sublevat, hanc continuo providi timoris pondere premat. Emit autem sed quasi non possidens, qui et ad usum terrena praeparat, et tamen cauta cogitatione praevidet quod haec citius relinquat.Mundo quoque utitur, sed quasi non utatur, qui et necessaria cuncta exterius ad vitae suae ministerium redigit, et tamen haec eadem non sinit menti suae dominari: ut soggetto 112.1246B| foris serviant, et nunquam intentem animi ad alta tendentis frangant. Quicunque igitur tales sunt, eis profecto terrena omnia non ad desiderium, sed ad usum adsunt, quia rebus quidem necessariis utuntur, sed nihil habere cum peccato cupiunt. De ipsis quoque rebus habitis quotidie mercedes acquirunt: et plus gaudent bono opere quam bona possessione. Sua ergo sic habitis, et secundum veritatem ita perspectis, nunc considerandum est de corporalibus delictis, quam gravia sint.
De gula
Primum enim est corporale peccatum gula, id est, intemperans cibi vel potus voluptas, per quam primi parentes humani generis paradisi felicitatem 112.1246C| perdiderunt, et in hanc aerumnosam hujus vitae miseriam dejecti sunt, ubi omnis homo per peccatum nascitur, per laborem vivit, per dolorem moritur. Quis enim sufficientir enumeret quae et quanta illi protoplasto nostro abstinentiae contemptus ademerit, quod intellettualis mentis dignitate donatus immaginam sui Creatoris accepit, quod soli Deo suo soggetto us omnia visibilia sibi soggetto conspexit, quod ei ad vivendi usum affatim lignorum omnium quae erant in paradiso feracitas divina jussione servitore; quod arbor vitae mysticum cibum non unde viveret, sed unde vitam corporis non finiret, sui Creatoris munere ministravit, qui cibum quandiu perciperetur, ita percipientem se in uno statu sacramenti cujusdam latentis figurata significatione servaret, 112.1246D| ut eum nec ulla infirmitate corrumpi, nec aetate mutari, aut senescere, nec dissolvi morte permetteret. Non inquietabat molesta sollicitudo quietum, non fatigabat labour anxius otiosum, non somnus opprimebat invitum, non amittendae vitae timor angebatde immortalitate securum, habebat facilem victum corpus ex omnibus partibus sanum, tranquillum motum, cor mundum, ignarus poenalis mali, habitator paradisi, expers peccati, capax Dei. Postremo quid eo felicius sit, cui erat orbis soggetto, nullas infestus, liber animus, et visibilis Deus? quandoquidem nisi ante peccatum Deum videre inassunto visibilis creaturae soleret, quomodo se jam peccator effectus a facie Dei quam nunquam vidisset absconderet? 112.1247A| Potunt ergo ita videre Deum prius, quam peccaret, Adam, sicut eum sancti patriarchae viderunt; sed quando ait: « Vocem tuam audivi, et timui (Gen III, 10), ex illa jam videndi Deum sanctitate ceciderat, qui per gulam mandatum Dei transgressus fuerat. Quae videlicet tribus modis regnare videtur in homine; id est, dum homo horam canonicam et statutam gulae causae anticipare cupit, aut exquisitiores cibos sibi praeparare jubet quam necessitas corporis vel suae qualitas personae exagitat; vel si plus accipiat in edendo vel bibendo propter desiderium intemperantiae suae quam suae proficiat saluti. Sed hoc sciendum est quod nec deliciae quaelibet si absque desiderio percipiantur, officiunt; et viles cibi plerumque abstinentiae profectum, si competentir accipiantur, 112.1247B| impedente. Hinc est quod sanctus David aquae in se concupiscentiam castigavit, atque eam sibi a suis oblatam, ne desiderio ex ea satisfacere videretur, effudit: et sancto Eliae perceptio carnium non concupita non nocuit. Unde datur intelligi quod veraciter abstinentes escarum non naturas, sed concupiscentias Dament: ac voluntates suas desirati cibi vel potus abusione mortificent. Qui autem non solum a qualitate, sed etiam a quantitate ciborum cupiunt abstinere, nihil aliud student, nisi ut quantum stomaco reficiendo ac fami eximendae satis esse videtur indulgent, nec expleant suos appetitus aviditate percipiendi, sed comprimant, atque eis non satietas edendi finem faciat, sed voluntas, quia tam a cupiditate pretiosorum ciborum quam 112.1247C| animi a percezione vilium continebunt. Jam de vino abstinendo vel percipiendo quid dicam? Unde sanctus Apostolus certam fixit regulam dicens: «Nolite inebriari vino, in quo est luxuria (Ef. V, 18). » Quasi diceret, luxuriam facit, et nutrit vini perceptio nimia, non natura, et propterea non vos uti vino, sed inebriari prohibeo; quandoquidem infirmum stomacoum moderatus usus vini confortat, ebrietas animum corpusque debilitat, illi quoque qui negata sibi percezionee vini diversorum poculorum porzionibus inundantur, nequaquam mihi videntur abstinentiam implere: qui et ad hoc se fortassis a vino suspendunt, ut mereantur ab hominibus laudem, et interdicti sibi vini compensant poculis suavioribus voluptatem. Similiter et a quadrupedibus 112.1247D| abstinentes et avibus altilibus aut piscibus perfruuntur: non mihi videntur resecare delectationes sui corporis, sed mutare. Nam sunt aliqui de falsorum abstinentium numero, qui in hoc parciores videri volunt, et gloriam sibi velut de abstinentiae distinzione conquirunt, cum sic ab omnibus animalibus judicant temperandum, ut peregrinis pomis ac sorbitiunculis delicatis, caeterisque talibus sui corporis impleant appetitum, cum spiritualis abstinentiae non aliquorum ciborum usum, sed desiderium suadet compescendum. Et illi magis parcimoniae servire censendi sunt, qui sibi non aliquarum rerum perceziones, sed delectationes corporis interdicunt Haec tamen non ita dicimus quasi monachorum regulam 112.1248A| quae a quadrupedum esu prohibet vituperemus, vel poenitentes carnium esu abstinere prohibeamus, sed ut quomodo gulae vitium devitandum sit doceamus. Oportet enim ut qui a vino et carnibus se abstinet non sit in caeteris cibis vel potibus ultra modum avidus: sed in omnibus sobrius et moderatus. Quid ergo proderit quod quis abstineat vino et carne, et caeteros cibos vel potus usque ad cruditatem vel vomitum sumat, cum non genus alimenti, sed solummodo comessatio et ebrietas in vitio sit? Unde consideremus ut diligentius sobrietatis jura observare contendamus in conviviis nostris. Sicut comsationem et ebrietatem caveamus, ita et a verbo detractionis et stultiloquio, nec non et a vanis jocis continentes simus. Mimorum et histrionum 112.1248B| lusus et carmina velut venenum mortiferum respuamus, quia seductio et commenta sunt diaboli? memores semper illius divitis evangelici qui sepultus in inferno refrigerari sibi linguam ardentem poposcit, quia in conviviis suis gulae et vaniloquio ante serviunt. Audiamus Apostolum nobis loquentem. « Sive enim mauducemus, sive bibamus, sive aliud quid agamus, omnia in gloriam Dei faciamus (I Cor. X, 31).
De fornicazione.
Haec de gula dicta sufficiant, nunc sequenziar quid de ejus consorte videlicet fornicatione Scriptura sancta intimet videamus. Sanctus Paulus apostolus scribens ad discipulos ita ait: « Fugite fornicationem. 112.1248C| Omne peccatum quod commiserit homo, extra corpus est: qui autem fornicatur, in corpus proprium peccat (I Cor. VI, 18). » Exaggerare voluit fornicationis malum super caetera omnia peccata, quae etsi corpus comitantur, non tamen animum humanum concupiscentiae carnali ita efficiunt obstrictum et obnoxium, quomodo in solo opere fornicationis corporalis commisceri facit, animum injungens per libidinem cum ipso corpore, et unum cum ipso quodammodo agglutinari , et devinctum esse in tantum ut nihil aliud ipso momento et sperimentale hujus tam magni flagitii cogitare homini liceat, aut intendere nisi quod sibimet addicit, mentemque captivam subdit ipsa submersio: et quodammodo assorbentio libidinis et concupiscentiae carnalis. Ideo 112.1248D| tam magnum malum jussit Apostolus fugere, non tam videlicet loco quam effectu, quia difficile est illi resistere, postquam cor captivaverit per concupiscentiam. Hinc humani generis creatore et conditor Deus opificii sui naturam prae omnibus emendationemque cognoscens, illic curam adhibuit medicinae, unde causas morbi principaliter noverat emanare; « Quicunque, inquiens, viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo (Mt. V, 28). » Petulantes oculos notans, non tam eos arguit, quam illum interiorem sensum, qui officio eorum male utitur ad videndum. Cor namque aegrum, et sauciatum libidinis telo, quod ad concupiscendum videt, beneficium invitus recte sibimet a 112.1249A| Creatore concessum vitio ad operum pravorum ministeria contorquens, et in semetipso reconditum concupiscentiae morbum contemplationis occasione produns. Idcirco ergo huic dedit salutare mandatum: cujus vitium pessimum languor visus occupatione procedit. Non enim dicitur: Omni custodia serva oculos, quos utique oportuit principaliter custodiri, si ex ipsis prodiret concupiscentiaeaffeus; sed dicitur: Omni custodia serva cor tuum. Illi potissimum imposita est medicina: quod ubique abuti potest oculorum ministerio. Unde cogitationum lascivos motus in primordio ortus sui antequam fructus germinent peccatorum, studeamus exstinguere, et filiae Babylonis parvulos allidamus ad petram, hoc est, fornicationis suggestiones et immunditiae cogitatus, 112.1249B| mandatorum Christi recordatione subito conteramus. Nulla etenim virtute tam proprie carnales homines spiritualibus angelis imitatione interviewis sequuntur, quam merito et gratia castitatis, per quam adhuc in terra degentes, habent, secundum Apostolum, municipatum in coelis, quod deposito corrotto carnali habituros sanctos promittitur in futuro. Hic marmellata in carne fragili possidentes. Unde qualiter illam praedictus gentium Apostolus Thessalonicensibus scribens virtutibus praetulerit universis audiamus, « Haec est, inquiens, voluntas Dei sanctificatio vestra (I Tess. IV, 3). » Et ne forte dubium nobis relinqueret vel obscurum, quidnam sanctificationem voluerit appellare: utrum justitiam, an charitatem, an humilitatem, an Patientiam, in 112.1249C| omnibus enim istis virtutibus creditur acquiri sanctificatio: infert et manifeste designat quid proprie sanctificationem voluerit appellare. «Haec est, inquit, voluntas Dei sanctificatio vestra, ut abstineatis vos a fornicatione: ut sciat unusquisque vestrum suum vas possidere in sanctificatione et honore, non in passione desiderii, sicut et gentes, quae ignorant Deum. » Videtis quibus eam laudibus prosequatur honorem, vasis, id est, corporis nostri, et sanctificationem appellans eam. Igitur e contrario qui in passione desiderii est, et in ignominia et immunditia consistit, et alienus a sanctificatione versatur. Tertio quoque post pauca infert, rursus eam sanctimoniam pronuntians: «Non enim vocavit nos Deus in ignominiam, sed in sanctimoniam. Itaque 112.1249D| qui haec spernit, non hominem spernit, sed Deum. Qui etiam dedit Spiritum sanctum suum in nobis (I Tess. IV, 8), » auctoritatem praecepto suo inviolabilem vinxit, dicens: « Qui haec spernit, » id est, quae de sanctimonia praefatus sum, « non hominem spernit, » id est, non me qui haec praecipio, « sed Deum » qui in me loquitur, qui etiam Spiritui suo sancto cor nostrum habitaculum deputavit.
Haec ergo nobiscum tractemus, hoc mente saepius revolvamus, hoc toto nisu efficere festinemus, ut casti corpore de spiritu habitaculum Spiritus sancti fieri mereamur. Qui ergo matrimonio giunzione sunt, castitatem conjugalem servent, nec se meretricum vel concubinarum prostibulo coinquinent, sed vir 112.1250A| solam conjugem suam legitimam, et mulier solum maritum suum legitimum noverit. Qui vero haec transgreditur, sine dubio adulterii crimine reus tenetur. Hi autem qui matrimonio nondum sunt giunzione, et caelebem vitam ducunt, castitatem observent usque ad tempus nuptiarum oppurtunum, nec fornicationis turpitudine se polluant, quia scriptum est: «Fornicatores et adulteros judicabit Deus (Ebr. XIII, 4) . » Illi autem qui virginitatis propositum tenent, sine ulla reprehensione illud custodit, ne forte ab aeterni regis nuptiis cum fatuis virginibus repellantur, sed magis cum prudentibus lucentibus bonorum operum meritis, ornate ad convivium sponsi coelestis intrent. Similiter et qui vidualem continentiam professi sunt, non redeant retro, sed ad supernae 112.1250B| vocationis intendent praemium, ut illud consequantur. Igitur omnes simul fidem catholicam tenentes, audiamus Apostolum nobis dicentem: «Desponsavi vos uni viro virginem castam exhibere Christo (II Cor. XI, 2). »
De tristitia.
Nec minus ergo contra pestem tristitiae saecularis vigilare debemus, quia ipsa certissimae mortis collatrix est, si non caveatur. Unde Apostolus admonens nos dicit: «Gaudete in Domino semper, iterum dico gaudete, modestia vestra nota sit omnibus hominibus, Dominus prope est, nihil solliciti sitis, sed in omni oratione, et obsecratione petizioni vestrae innotescant apud Deum (Filip. IV, 4 ) . » Cum 112.1250C| ergo Deum quaerentibus ejusque promissis credentibus laetari atque gaudere semper praecipitur, procul dubio laetaliter contristari prohibetur. Est etiam genus tristitiae pestiferum ac mortiferum, quod quasi passim per singulos cursus, ac varios casus obtinendi animam nostram habuerit facultatem, ab omni nos per momenta singula reparat divinae contemplationis intuitu, ipsamque mentem ab universo statu puritatis dejectam funditus labefactat et deprimit. Non orationes eam explere cum solita cordis alacritate permesso, non sacrarum lectionum sinit remediis incubare, tranquillam quoque et mitem fratribus esse non patitur, et ad cuncta operazioneum vel religionis officia impazientem et asperum reddit, omnique perdito salubri consilio, et cordis Constantia 112.1250D| perturbata, velut amentem facit et ebrium. Sensum frangit, et obruit, desperatione poenali, quamobrem non minori prospectu si spiritualis agonis certamina legitime curamus, desudare hic quoque nobis curandus est morbus. Sicut enim tinea vestimento, et vermis ligno, ita tristitia vestra nocet cordi. Satis evidenter ac proprie vim noxii hujus et perniciosi vitii spiritus divinus expressit. Vestimentum namque esu tinearum ad tactum nullius pretii vel onestis poterit ulterius habere commercium, tantidemque lignum vermibus exaratum non jam ad ornatum vel mediocris aedificii, sed ad combustionem ignis merebitur deputari. Est etiam illud detestabilius tristitiae genus, quod non correctionem 112.1251A| vitae, nec emendationem vitiorum, sed perniciosissimam disperationem animae injicit delinquenti. Quod nec eam fecit post fratricidium poenitere, nec Judam post proditionem ad soddisfazioneis remedia festinare, sed ad suspendium laquei se sua disperatione pertraxit. Ideoque nobis utilis una re tantum tristitia judicanda est: cum hanc poenitudine delictorum vel desiderio perfezioneis accensi vel futurae beatitudinis contemplatione cupimus. De qua et beatus Apostolus, « quae secundum Deum est tristitia, » inquit, « poenitentia ad salutem stabilem operatur: saeculi autem tristitia mortem operatur (II Cor. VII, 10).» Sed illa tristitia quae poenitentiam operatur ad salutem stabilem obediens est, affabilis, humilis, mansueta, suavis ac patiens, utpote ex Dei charitate descendens, 112.1251B| et ad omnem dolorem corporis ac spiritus contritionem infatigabiliter semetipsam desiderio perfectionis extendens, et quodammodo laeta, ac spe provectus sui vegetata, cunctam affabilitatis et longanimitatis retinet suavitatem, habens in semetipsa omnes fructus Spiritus sancti: quos enumerat idem Apostolus: « Fructus autem spiritus est charitas , gaudium, pax, Patientia, longanimitas, bonitas, fides, mansuetudo, benignitas, continentia (Gal. V, 22). » Haec vero asperrima, impatiens, infructuosa, plena rancore, et timore, dura, ac disperatione poenali eum quem complexa fuerit ab industria et salutis dolore frangit, ac revocat utpote irrationabilis et intercipiens non solum orationum efficaciam, verumetiam universos quos praediximus fructus spirituales evacuans 112.1251C| quos novit illa conferre. Quapropter absque illa quae vel pro salutari poenitentia vel pro studio perfezioneis seu pro desiderio suscipietur futurorum. Omnis tristitia tanquam saeculi et quae mortem inferat aequaliter repellenda est, ac sicut fornicationis spiritus philargyriae vel irae, de nostris cordibus penitus exstruenda. Hanc igitur perniciosissimam passionem, ita de nobis expellere possumus, si mentem nostram spirituali meditatione jugiter occupatam futura spe et contemplatione repromissae beatitudinis erigamus. Hoc enim modo universa tristitiarum genera sive quae ex praecedenti ira descendunt, sive quae amissione lucri vel detrimenti illati nobis veniunt, seu vel irrogata generantur injuria, sive quae irrationabili mentis confusione procedunt, seu quae lethalem 112.1251D| desperationem nobis inducunt, valebimus superare: cum externarum rerum ac futurarum intuitu semper laeti atque immobiles perdurantes, nec casibus dejecti praesentibus, nec prosperis fuerimus elati, utraque velut caduca et mox transeuntia contemplantes.
De accidia.
Octavum ergo ac novissimum octo principalium vitiorum virus est acedia, per quam tepor mentis et segnities noxia oritur, quae hominem inutilem ad omne opus bonum ac proclivem ad interitum reddit. Unde scriptum est: « Otiositas inimica est animae, » quam inimicus totius boni diabolus per memoratum acediae morbum homini ingerit: ita ut 112.1252A| inutiliter faciat eum torpere, et minime in bonis operibus desudare. Acedia enim est pestis, quae Deo famulantibus multum nocere probatur: dum otiosus homo torpescit in desideriis carnalibus, nec in opere gaudet spirituali nec in salute animae suae laetatur, nec in adjutorio fraterni laboris hilarescit: sed tantum concupiscit et desiderat, otiose tractans, per omnia discorsivo. Quae dum miserabilem obsidet mentem, multis eam inficit miseriis, quae multa docent mala. De qua nascitur somnolentia, pigritia operis boni, instabilitas loci, pervagatio de loco in locum, tepiditas laborandi, taedium cordis, murmuratie et vaniloquia, quae utique a milite Christi vincitur per studium lectionis, per assiduitatem operis boni, per desiderium praemiorum futurae 112.1252B| beatitudinis, per confessionem tentationis quam in mente habet, per stabilitatem loci et propositi sui, atque exercitium cujuslibet artis et laboris vel orationis, et vigiliarum instantiam: ut nunquam otiosus inveniatur servus Dei. Difficilius enim invenit diabolus tentandi locum in homine quem in opere invenit bono, quam eum quem otiosum reperit et nihil boni agentem. Quod otiositatis vitium etiam sapientissimus Salomon evidenziassime notat in multis, ita dicens: «Qui sectatur otium, implebitur paupertate vel visibili vel invisibili, quia necesse est otiosum quemque et universis vitiis involutum teneri, et alienum semper awarere contemplatione Dei, vel divitiis spiritualibus (Prov. XXVIII, 19). » De quibus beatus Apostolus: « Quia in omnibus, inquit, divites 112.1252C| facti estis in illo, in omni verbo, et in omni scientia (I Cor. I, 5). » Multa enim mala docuit otiositas. Quae evidenter Apostolus enumeravit dicens: «Audivimus, inquit, quosdam inter vos ambulare inquiete, nihil operantes, sed curiose agentes (II Tess. III, 2). » Huicque vitio subjunxit quoddam statim medicamentum dicens: « Rogamus vos, fratres, quod operam detis ut quieti sitis, et ut vestra negotia agentes operemini manibus vestris et onesto ambuletis ad eos qui foris sunt et nullius aliquid desideretis (II Tess. II, 1 ) .» Nam quos etiam inordinatos ac Rebelles notat, ab his studiosos quosque segregari praecipiens dicit: « Denuntiamus autem vobis, fratres, in nomine Domini nostri Jesu Christi, ut subtrahatis vos ab omni fratre inordinate et inquiete ambulante, 112.1252D| et non secundum tradizionem quam accepistis a nobis (II Tess. III, 6). » Et quae fuerit illa traditio protinus subjunxit dicens: « Ipsi enim scitis quemadmodum oporteat imitari nos: quoniam non inquieti fuimus inter vos, neque panem gratis ab aliquo manducavimus, sed in labore et in fatigatione nocte et die operantes, ne aliquem vestrum gravaremus, non quasi non haberemus potestatem, sed ut nosmetipsos formam daremus vobis ad imitandum nos (Ibid. , v. 7). » Qualis ergo ille est Christianus qui cum mane a lecto ebrietatis suae surrexerit, non aliquo operi utili insistit, non ad ecclesiam orationis causa vadit, non ad audiendum verbum Dei concurrit, non eleemosynas agere satagit, 112.1253A| non infirmos visitare, vel calumniam Patientibus subvenire contendit: sed aut in venatum foras pergit, aut domi lites et contiones excitat, aut aleae vel fabulis et jocis se inutilibus impendit, donec edulium suum a servis laborantibus praeparetur. Etsi aliquid minus per impossibilitatem aliquam paratum a servitoribus ad suum libitum fuerit: subito exardescit, et ad vindictam agendam statim prosilit: sicque dum ille in convivio laetatur, servus foris excruciatur. Sed haec unde faciunt, nisi quia de futuris non cogitant, nec judicium Dei mente pertractant. Si enim diem mortis suae rite providerent, nunquam tali dementia se irretirent. Nunquid non sapiens similiter moritur ut stultus, dives ut pauper, nobilis ut ignobilis? Nunquid non caro divitis 112.1253B| similiter vermibus scatet ut mendici? Ecce dives cum pompa ad sepulcrum ducitur: sed nemo obsequentium cum eo in sepulcro manere dignatur; sed sicut solus hic natus est, sic solus hinc exiet. Cur hoc? Ante sepulturam sponte a mortalibus non prospicitur, quod post mortem fieri omnibus necessario cogetur. Ecce quotidie volentes nolentesque ad mortem ownamus: et quis finis noster sit post mortem non consideramus. Omnes enim praesentari nos oportet ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque propria corporis prout gessit sive bonum sive malum; sed quia nemo contra vitia rite pugnare potest, nisi qui sacrarum virtutum opem habere stuet:
112.1253C| Sciendum est quod hae quatuor specie principalium virtutum quas supra enumeravimus, hoc est, prudentia, justitia, fortitudo, et temperantia, a quibus totus ordo et series virtutum oritur, omni homini Christiano necessariae sunt, quia non aliter superantur morbi pestiferi vitiorum, nisi per remedia spiritualium medicamentorum. Sanctarum enim Scripturarum auctoritas valde nobis commendat celsitudinem et nobilitatem earumdem sacrarum virtutum, quatenus per earum opulentiam militiae Christi apti esse studeamus. Quas quidem quatuor esse principales et quasi quosdam fontes a quibus caeterae virtutes profluant, non solum philosophi sentiunt, sed etiam nostri consentiunt. Quarum quoque nomina, ut jam ostendimus, prudentiam, justitiam, fortitudinem, 112.1253D| et temperantiam dici voluerunt: quae tantum sanctitatis conferunt animo Christiano, quod nihil perfezioneis usque sit, quod in istis virtutibus non sit. Nam si facit prudentia prudentem, justitia justum, fortitudo fortem, et temperantia temperantem, eo qui prudenter, juste, fortiter ac temperanter agit, nescio quid possit esse Perfectius. Virtus enim est animi habitus, naturae decus, vitae ratio, ac morum nobilitas. Cujus etiam partes principales sunt quatuor, ut saepe dictum est, quarum prima est prudentia in indagatione veri et in inflatione consistens. Haec memoriam animo excitat, intelligentiam ingenio praestat, Providentiam consilio exornat. Haec spirituales homines a carnalibus vitiis defecatos 112.1254A| illustrat, et ab omni delectatione noxiae curiositatis eversos desiderio contemplandae veritatis illuminat, ut humanarum rerum divinarumque scientiam consecuti, prudentes ac sapientes veraciter fiant. Prospiciant imminentia mala, simul et caveant, nec putent ulla esse mala nisi ea quae malos efficiant: nihil in hoc mundo casu, aut injuste, sed omnia Deo volente vel permittente fieri prudenter accipiant: aliter intelligentes aut doceant sapienter aut arguant, nec ipsi aliis noceant , nec sibi nocere promittant. Racconti Dominus in Evangelio fieri praecepit dicens: «Estote prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae (Mt. X, 16), » quia nec simplices circumvenire aliquos possunt, nec prudentes se circumveniri permesso. Caeterum si in contractu quolibet 112.1254B| sive colloquio vel in alia quaque re se decipi quisque non sinat, et alium tamen ipse decipiat; is non habet prudentiam, quae salutis magis quam perditionis est causa, sed simulat, quoniam quidem hoc virtus a vitio distat, quod illud corrumpit sana, haec sanat vitii accensione corruzione. Nam si cogitat de perditione cujuspiam vel de casu pereuntis exsultat, necesse est ut primus pereat ipse, quam alium perdat, et ab ipso ea perditio quae perire alium cupit incipiat. Justitia vero quae secunda pars principalis virtutis est, ipsa est habitus animi, unicuique rei propriam tribuens dignitatem. In hac divinitatis cultus, et humanitatis jura et aequitas totius vitae conservantur. Quapropter si in hac vita justitiam conamur implere, cujus justitiae opus est proprium sua cuique 112.1254C| tribuere: Deo nos a quo sumus facti, reddamus, nec dominari nobis ea quibus sumus naturaliter praepositi, permesso. Rapporto Dominetur vitiis; subjiciatur corpus animo, animus Deo, et impleta est hominis tota Perfectio. Duo sunt econtrario injustitiae generi, unum quod injurias irrogamus, alterum quod ab aliis irrogatas cum possumus propulsare negligimus, quando oppressos difensore cum possimus ab oppressione contemnimus: nec mihi aliquid prodest, quod non circumvenio aliquem neque decipio, si decipi aut circumveniri consentto. Hoc idem de peccatis licet intelligi: quia si peccantem video, et non solum non arguo, sed etiam ei peccanti consentio, participem me Damnationis efficio, et in omnibus peccatis pecco, quando eos quos scio peccasse sive peccare quadam 112.1254D| crudelis animi malignitate non increpo. Fortitudo ergo quae tertia est in ordine principalium virtutum, haec magno animo periculorum et laborum est perpessio, ejusque partes sunt magnifiia, fidentia, Patientia, perseverantia. Magnificentia ergo est rerum magnarum et excelsarum, cum animi ampla quadam et splendida propositione cogitatio atque administratio. Fidentia est, per quam magnis et honoratis in rebus multum animus in se fiduciae certa cum spe collocavit. Patientia est onestis aut utilitatis causa rerum arduarum aut difficilium voluntaria ac diuturna perpessio. Perseverantia est in ratione bene considerata stabilis ac perpetua permansio.Haec quoque eos maxime habere convenit, qui honore Christiani 112.1255A| nominis pollent, ut bene incepta pio et discreto conamine ad bonum finem perducant.
Temperantia quippe quarta specie virtutis est rationabilis in libidinem, atque in alios non rectos animi firma et moderata dominatio: ejusque partes sunt continentia, clementia, modestia. Continentia enim est per quam omnis mala cupiditas magna consilii gubernatione regitur et deprimitur. Clementia est, per quam jurgia et odia miti animo retinentur. Modestia est, per quam totius vitae modus seu animi seu in corporis motibus ubique onesti cura servatur. Honor eximius est coram hominibus haec servo, et laus apud Deum. Quapropter bono studio et pio labore contendamus, ut haec observantes digne Christi servitium agamus, et maxime, ut 112.1255B| in via justitiae et veritatis ambulemus: quia scriptum est: «Justus Dominus et justitiam dilexit, aequitatem vidit vultus ejus (Sal. X, 7). » Et alibi: « Justitia liberavit a morte (Prov. X, 2). » Et item: « Qui sequitur justitiam et veritatem, inveniet vitam, et justitiam, et gloriam. » Habemus ergo ad hoc fortem adjutorem, et pium protettorem, Mediatorem videlicet Dei et hominum, de quo scriptum est: « Veritas de terra orta est, et justitia de coelo prospexit (Sal. LXXXIV, 12). » Quapropter in nullo diffidamus, nihil desperemus, sed in illum totam spem salutis nostrae ponamus, quia de eo scriptum est: «Non derelinquet omnes qui sperant in se (Sal. XXXIII, 23). Et misericordia ejus a progenie in progenies timentibus eum.» Il suo vero ita veraciter esistentibus, marmellata 112.1255C| nunc de fraude antiqui hostis et necessaria vestra cautela contra insidias ejus dicendum esse arbitramur. Oportet autem unumquemque qui in Christiana militia constitutus est, ut caute contra antiqui hostis nequitiam istante vigilent, ne forte dolosis fictionibus ejus reducatur, quia hostis callidus contra coelestem militem diversa percussionum vulnera exquirens, modo ex pharetra per insidias eum sagitta vulnerat, modo ante ejus faciem hastam vibrat: quia videlicet vitia, et alia sub virtutum specie contegit, et alia ut sunt aperta ejus oculis opponit. Ubi enim infirmari Dei militem conspicit, illic fraudis velamina non requirit. Ubi autem resistere sibi fortem considerat, illic contra vires procul dubio dolos parat. Nam cum infirmum quempiam in carnis 112.1255D| illecebra videt, aperte speciem corporis quae concupisci valeat ejus obtutibus objicit. Si autem fortasse validum contra avaritiam cernit, importune ejus cogitationibus domesticorum suorum inopiam suggeritot, ut dum mens ad provisionis curam quasi pie flectitur, seducta furtim in rerum ambitu inique rapiatur. Saepe enim tentationem proponit de libidine, et subito fraudulentius cessans, elationem suggerit de servata castitate. Et sunt nonnulli, qui dum multos ex castitatis arce in elationis foveam cecidisse conspiciunt, vitae suae custodiam negligentes in immunditiam libidinis demerguntur. Sunt vero e diverso nonnulli, qui dum libidinis immunditiam fugiunt per castitatis culmen in voraginem elationis 112.1256A| ruunt. Quasi ergo aperte feriens hasta est culpa de vitio, et quasi ex occulto vulnerans de pharetra sagitta est, culpa de virtute Sed sanctorum provida discretio dum sollicite circumquaque conspicit, in altum posita priusquam veniat culpa deprehendit, eamque quo vigilanter praenotat, eo fortiter declinat Primo enim militiae Christi Providendum est, ne mala quaelibet agat: secundo vero loco consideret, ne bona incaute faciat, et postquam prava subjecerit, ipsa etiam sibi subjicere recta contendat: ne si mentis dominium transeunt, in elationis culpa vertantur. Quia enim, sicut superius dictum est, plerumque ex bonis per incuriae vitium mala nascuntur, vigilanti studio contemplatur, quomodo ex doctrina arrogantia, ex justitia crudelitas, ex pietate remissio, 112.1256B| ex zelo ira, ex mansuetudine torpor oriatur. Cumque bona haec agit? quod contra se hostes per hanc exsurgere valeant conspicit. Nam cum adipiscendis doctrinae studiis elaborat, mentem sollicitam contra certamen arrogantiae praeparat. Cum culpas delinquentium juste ulcisci desiderat: sagacissime evitat ne modum justitiae crudelitas vindictae descendat. Cum pietate frenare se nititur, solerter prospiciat ne qua disciplinae dissolutione vincatur. Cum recti zeli stimulos excitat, summopere Providet, ne plusquam necesse est irae se flamma succendat. Cum magna mansuetudinis tranquillitate se temperat, vigilantem observat, ne torpore frigescat.Quia ergo spiritualis militis cogitatione omne vitium priusquam surripere possit aspicitur, recte de eodem in 112.1256C| libro Job dicitur: « Procul odorat bellum (Job. XXXIX, 25). » Induamus nos secundum Apostolum lorica justitiae et galea salutis, habentes scutum fidei, in quo possimus omnia tela nequissimi ignea exstinguere: et gladium spiritum, quod est verbum Dei. Contineamus nos a pravis actionibus, custodiamus os nostrum a noxiis et otiosis sermonibus, et sic caveamus ne laedamur a malis cogitationibus, ne victoriam quam acquisivimus per constantiam, perdamus per elationis vecordiam.
Studeamus quoque ut in omnibus adversitatibus quae nobis adveniunt Patientiam servemus: quia in nulla alia re melius hostis noster vincitur, qui quotidie quomodo nos perdat machinatur. Ait enim Dominus noster: «In Patientia vestra possidebitis animas 112.1256D| vestras (Luc. XXI, 19). » Patientia vero est aliena mala aequanimiter perpeti: contra proximum quoque qui mala irrogat nullo dolore morderi. Sciendum tamen est quod tribus modis Patientia exerceri solet. Alia namque sunt, quae a Deo, alia quae ab antiquo adversario, alia quae a proximo sustinemus. A proximo namque persecuzioni, et Damna, et contumelias; ab antiquo enim adversario tentamenta, a Deo autem flagella toleramus. Sed in omnibus tribus his modis vigilanti oculo semetiipsam debet mens circumspicere: ne contra mala proximi pertrahatur ad retributionem mali, ne contra tentamenta adversarii seducatur ad delectationem vel consensum delicti; ne contra flagello opificis 112.1257A| ad eccesso proruat murmurationis. Perfecte enim adversarius vincitur, quando mens nostra et inter tentamenta ejus a delectatione atque consensu, et inter contumelias proximi custoditur ab odio, et inter flagella Dei compescitur a murmuratione.
De confessione et poenitentia.
Sed tamen militi Christi, si aliquo modo a doloso inimico seducitur, vel carnis fragilitate superatur, non est desperandum, sed magis studendum ut per veram confessionem condignamque poenitentiam et compunctionem lacrymarum semetipsum recuperet veniamque delictorum a misericorde judice impetret, perque bonorum actuum strenuum exercitium ad prior è vitae statum, et ad praemium promissae retributionis pervenire mereatur.
Compunzione. 112.1257B|
Compunctio igitur cordis ex humilitatis virtute nascitur. De compunctione confessio peccatorum, de confessione poenitentia, de poenitentia vero proveniet delictorum indulgentia. Compunctio cordis est humilitas mentis cum lacrymis et recordatione peccatorum, et timore judicii. Ex genuino fonte compunctionis solent profluere lacrymae, id est, dum mens operum suorum diligentius mala considerat, aut dum desiderio aeternae vitae suspirat. Unde et Propheta ait: « Sitivit anima mea ad Deum vivum, quando veniam, et apparebo ante faciem Dei? Fuerunt mihi lacrymae meae panes die ac nocte (Sal. XLI, 3). » Quatuor item sunt qualitates affettium, quibus 112.1257C| cogitatio justi taedio salubri compungitur. Hoc est memoria praeteritorum facinorum, recordatio futurarum poenarum, considerao peregrinationis suae in hujus vitae miseria, desiderium supernae patriae, quatenus ad eam quantocitius valeat pervenire. Quando ergo ista in corde hominis fiunt, sciendum est tunc esse Deum per gratiam humano cordi praesentem. Unde et in Psalmo dicitur: «Deus, vitam meam nuntiavi tibi, posuisti lacrymas meas in conspectu tuo, sicut in promissione tua (Sal. LV, 9). » Promissio indulgentiae, quam habemus a Deo, lacrymas poenitentiae excitat cordi nostro, sed tunc salubris est ipsa compunctio quando hominem provocat ad confessionem peccatorum, et ad conversionem melioris vitae. Hortatur itaque nos saepius sancta 112.1257D| Scriptura ad medicamenta fugere confessionis, non quod Deus indigeat confessionis nostrae, cui omnia praesto sunt quae cogitamus, loquimur, et agimus; sed nos aliter salvi fieri non possumus, nisi confiteamur poenitentes quod inique gessimus negligentes. Qui seipsum accusat in peccatis suis, hunc diabolus non habet iterum accusare in die judicii, si tamen confitens poenitendo diluit quae fecit, nec iterum renovat quae egit. «Confitemini,» dicit Jacobus apostolus, «alterutrum peccata vestra, et orate pro invicem, ut salvemini (Jac. V, 16). » Item beatus apostolus Paulus: « Ore autem, inquit, confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). » Sed et Salomon de confessione peccatorum dixit: « Qui abscondit 112.1258A| scelera sua, non dirigetur qui autem confessus fuerit, et reliquerit ea, misericordiam consequetur (Prov. XXVIII, 13). » Magnum est salutis medicamentum non iterare quae impie gessimus, nec priorem cicatricem vulnerum resauciare. Unde dicit Joannes evangelista: «Si confiteamur peccata nostra, fidelis est Deus et justus ut remittat nobis peccata, et mundet nos ab omni iniquitate (I Joan, I, 9). » Similiter et Psalmista ait: « Dixi, Confitebor adversum me injustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei (Sal. XXXI, 5). »
De non tardando converti ad Deum.
Vivens confiteatur peccator quae fecit, quia non est fructuosa confessio apud inferos, nec poenitentia 112.1258B| ad salutem proficiens. Ecce nunc tempus salutis, ecce nunc tempus accettabile Deo. Tempus est nunc remissionis poenitentibus, sed tempus erit post mortem vindictae negligentibus confiteri scelera sua. Omnes enim impii amaram habent in poenis poenitentiam, sed non proficit eis poenitentia ad remissionem: sed conscientia torquet eos ad augmentum poenarum quae patiuntur. Potuerunt sibi per confessionem praecavere tormentorum immanitatem, et neglexerunt. Ita sicut foras flammis, ita intus conscientia propria torquentur. Quomodo potest medicus sanare quod aegrotus ostendere erubescit? Deus enim desiderat confessionem nostram, ut justam habeat causam ignoscendi.Qui peccata sua occultat et erubescit salubriter confiteri, Deum, quem testem 112.1258C| habet, iterum habebit eum ultorem. Optime se judicat homo in hac vita, ne judicetur a Deo Damnatione perpetua. Duplicem habere debet fletum in poenitentia omnis peccator: sive quia per negligentiam bonum non fecit, seu quia malum per audaciam perpetravit; quod opportune non gessit, quod non oportuit egit. Nam Salvator in Evangelio poenitentiae virtutem ostendit dicens: «Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Mt. III, 2). » Et Joannes Baptista: « Facite, ait, fructus dignos poenitentiae (Ibid. , v. 8).» Fructus dignus est poenitentiae transacta flere peccata, et eadem iterum non agere, sicut Scriptura ait: «Ne adjicias peccatum super peccatum, et dicas, Miseratio Dei magna est, quoniam misericordia et ira ab illo est (Eccli. V, 5). » 112.1258D| «Lavamini, » dicit Dominus per Isaiam Prophetam, « et mundi estote (Is. I, 16). » Lavatur itaque et mundus est, qui et praeterita plangit, et iterum flenda non awaretit. Lavatur et non est mundus, qui plangit quod gessit, nec deserit, et post lacrymas haec quae fleverat repetit. De his qui post lacrymas ad delicta revertuntur priora, beatus Petrus terribiliter ait: «Canis reversus ad vomitum suum (II Petr. II, 21). » « Fili, si peccasti, » dicitur in Scriptura sancta, « ne adjicias iterum, sed de praeteritis deprecare ut remittantur tibi (Eccli. XXI, 1). » Poenitentia vera non annorum numero censetur, sed amaritudine animi. Unde beatus Petrus mox a Domino indulgentiam recepit, quia amarissime flevit 112.1259A| trinae negationis culpam. Poenitentia quamvis sit exigui temporis, si intima cordis amaritudine agitur, non despicitur apud judicem justum Deum, qui cordis secreta considerat. Non enim longitudinem temporis tantum requirit Deus, quantum effectum sinceritatis pensat poenitentis. Qui enim in Christum tota mente confidit, etiamsi multis moriatur peccatis, fides sua vivit in aeternum: sicut ipse Dominus ait in Evangelio: «Ego sum awareio et vita: qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit vivet, et omnis qui vivit et credit in me, non morietur in aeternum (Giovanni XI, 25). » De morte animae dixit, quae propter peccatorum aegritudinem venit illi. Deus natura misericors est.Paratus est salvare per misericordiam quos non venit salvare per justitiam, qui vult omnes 112.1259B| homines salvos fieri et neminem perire, qui per Prophetam ait: «In quacunque die conversus fuerit peccator, vita vivet, et non morietur (Ez. XXXIII, 12). » Quamvis quisque sit peccator, et impius si ad poenitentiam convertatur, consequi se posse veniam per Dei misericordiam non dubitet. In hoc saeculo poenitentiam facientibus Dei misericordia subvenit, in futuro autem poenitentia non proficit, sed rationem nostrorum operum reddituri sumus. In hac vita tantum poenitentiae patet libertas; post mortem vero correctionis est licentia. Quapropter festinare debet unusquisque nostrum ad Deum convertendo dum potest: ne si dum potest noluerit, omnino, cum tarde voluerit, non possit. Semper ergo extremum diem debemus metuere, quemcunque possumus 112.1259C| praevidere. Ecce nunc ipsum diem in quo loquimur ad inducias conversionis accepimus: et tamen mala quae fecimus flere recusamus. Non solum commissa non plangimus, sed etiam quae defleantur augemus. At si aliqua nos aegritudo corripiat, si signa aegritudinis vicinam mortem denuntient, inducias vivendi quaerimus, ut peccata nostra defleamus, et eas cum magno aestu desiderii petimus, quae Acceptae modo pro nihilo habentur. Pensemus nunc super nos divitias conditoris nostri, peccare nos vidit et pertulit. Qui nos ante culpam peccare prohibuit, etiam post culpam exspectare ad veniam non desistit. Ecce ipse nos quem despeximus vocat, aversi ab illo sumus et tamen non avertit.Unde per Isaiam dicitur: «Et erunt oculi tui videntes praeceptorem tuum, et aures 112.1259D| tuae audient vocem post tergum monentis (Is. XXX, 20). » Quasi in faciem homo monitus est, quando ad justitiam conditus, praecepta rectitudinis accepit. Sed cum haec eadem praecepta contempsit, quasi conditori suo dorsum mentis in faciem dedit. Sed ecce adhuc post tergum sequitur, et monet, quia jam et a nobis contemptus est, et tamen nos adhuc vocare non cessat. Quasi dorsum ei in faciem dedimus, cujus verba despicimus, cujus praecepta calcamus. Sed stans post tergum nos aversos revocat, qui et videt quod despicitur, et tamen per praecepta clamat, per Patientiam exspectat. Pensemus ergo si cuilibet nostrum loquenti famulus suus subito superbiret, terga in faciem mitteret, nunquid non 112.1260A| contemptus dominus ejus superbiam feriret, vulnera Districtae animadversionis infligeret. Ecce nos peccando auctori nostro terga in faciem dedimus, et tamen sustinemur, superbe aversos benigne revocat: et qui ferire nos aversantes potuit, ut revertamur munera promittit. Tanta obsecro conditoris nostri misericordia duritiam nostri reatus emolliat: et homo qui malum quod fecit experiri percussus poterat, saltem exspectatus erubescat. Habeamus ergo fiduciam de misericordia conditoris nostri: cogitemus quae facimus, recogitemus quae fecimus. Largitatem supernae pietatis aspiciamus, et ad misericordem judicem, dum adhuc exspectat, cum lacrymis veniamus. Consideremus namque quod justus sit, peccata nostra non negligamus. Consideriamolo ergo 112.1260B| quod pius sit, non desperemus. Praebet apud Deum homini fiduciam, Deus homo est nobis spes magna poenitentibus, quia advocatus noster factus est judex noster. Unde necesse est ut audiamus quia misericors est, convertamur a peccatis, recordantes quod justus est, pertimescamus recedere a justitia, ne inchoantes bona opera, sine perfettione illa deseramus, ne fiat quod scriptum est: « Omnes qui viderint incipiant illudere ei dicentes: Hic homo coepit aedificare, et non potuit consummare (Luc. XIV, 29), » quia, juxta Pauli vocem, spectaculum facti sumus mundo et angelis et hominibus, et in omne quod agimus considerare occultos adversarios nostros debemus, qui semper nostris operibus insistunt, semper ex nostro difetto gratulantur. Quoto 112.1260C| Propheta intuens ait: «Deus meus, in te confido, non erubescam, neque irrideant me inimici mei (Sal. XXIV, 2). » In bonis enim operibus intenti nisi contra malignos spiritus sollicite vigilemus, ipsos irrisores patimur quos ad malum habemus. Et ideo sollicite considerare debemus, ne per pusillanimitatem pereamus, ne hostes spirituales, quos innumerabiles habemus, cum viderint nos de statu justitiae corruisse, omnem laborem nostrum in novissimo in derisum sibi ducant vitam nostram, et nobis in obprobrium vertant. Quales enim egrediente anima inveniemur profecto ab auctore nostro, tales judicabimur. Unde scriptum est: «Dominus judicabit fines terrae (I Reg. II, 10). » Nec nos juvat bene coepisse, si contigerit male finire.
De bona perseverantia. 112.1260D|
Ut ergo longanimes perseverare possimus in bono quod coepimus, imploranda est misericordia divina, ut misericordia quae nos praevenit subsequatur nos omnibus diebus vitae nostrae. Cogitandum quippe valde est quantum nobis erit terribilis hora nostrae risoluzioneis, qui pavor moeroris, quanta tunc omnium malorum memoria, quae oblivio transactae felicitatis, quae formido et considerazione judicis. Quid ergo esse nobis de praesentibus ad delectationem debet, quando cunctis simul transeuntibus non valet transire quod imminet, quando et hoc funditus finitur quod diligitur, et illud incipitur ubi dolor nunquam 112.1261A| finito? Tunc maligni spiritus, egrediente anima, sua opera requirunt, tunc mala quae suaserunt replicant, ut sociam ad tormenta trahant. Sed cur hoc de perversa solummodo anima dicimus, cum ad Electos quosque egredientes veniant, et suum in illis si praevaleant aliquid requirant. Unus enim in omnibus exstitit, qui ante passionem suam libera voce dixit: « Jam non multa loquar vobiscum. Venit enim Princeps mundi hujus, et in me non habet quidquam (Giovanni XIV, 30). » Quia enim hunc mortalem hominem vidit, suum in illo mundi Princeps aliquid invenire posse se credidit. Sed sine ullo peccato a mundi corruzione exiit, qui sine peccato in mundum venit.Hoc de se contra mundi principem nec Petrus dicere praesumpsit, qui audire meruit: « Quaecunque 112.1261B| ligaveris super terram, ligata erunt et in coelis: et quodcunquesolveris super terram, erit solutum et in coelis (Mt. XVI, 19). » Hoc nec Paulus dicere praesumpsit, qui priusquam mortis debitumsolveret, ad coeli tertii secreta pervenit; hoc nec Joannes dicere ausus est, qui pro amore praecipuo in redemptoris sui pectore in coena recubuit. Nam cum Propheta dicat: «Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Sal. L, 7),» sine culpa in mundo esse non potuit, qui in mundum cum culpa venit. Hinc namque idem Propheta ait: «Non enim justificabitur in conspectu tuo omnis vivens (Sal. CXLII, 2). » Hinc Salomon ait: « Non est homo in terra qui faciat bonum et non peccet.» Hinc Joannes dicit: « Si dixerimus 112.1261C| quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8). » Hinc Jacobus ait: « In multis enim offendimus omnes (Jac. III, 2). » Constat enim nec negare possumus, sed 112.1262A| veraciter fatemur, quia Princeps hujus mundi habet in nobis multa. Sed tamen mortis nostrae tempore jam nos rapere non valet, quia ejus membra sumus in quo non habet quidquam. Sed quid prodest quod eidem redemptori nostro per fidem jungimur: si ab eo moribus disjungamur? Ipse etenim dicit: «Non enim qui dicit mihi in illa die. Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum (Mt. VII, 21). » Recta ergo opera fidei rectae jungenda sunt. Mala quae fecimus per quotidiana lamenta defleamus, transactas nostras nequitias surgentia ab amore Dei et proximi recta opera superent, nulla quae possumus fratribus impendere bona recusemus.Neque enim aliter redemptoris nostri membra efficimur, nisi inhaerendo Deo, et compatiendo proximo. Ille nimirum aptus 112.1262B| est regno coelorum, qui dilectionem Dei in custodia mandatorum ejus ante omnia usque ad finem vitae habere satagit, et dilectionem proximi, in necessitatibus ejus quantum praevalet consulendo, manifeste per opera ostendit. Haec ergo considerantes bonum certamen certemus, cursum agonis nostri consummare studeamus, fidem servare curemus. Nullus nostrum de justitia sua praesumat: sed ea quae retro sunt obliviscens in anteriora se semper extendat, sequens supernae vocationis praemium, quoadusque illud consequatur. Nemo ergo scit quid de se in occultis Dei judiciis agitur, quia multi vocati, pauci vero Electi. Quia igitur nulli de se certum estelectum se esse, restat ut omnes trepident, omnes de sua actione formident, omnes in sola divina misericordia 112.1262C| gaudeant, nullus de suis viribus praesumat. Est qui perficiat fiduciam nostram: ille scilicet qui in se dignatus est assumere naturam nostram
(nessun apparecchio)