Migne Patrologia Latina Tomus 78
De ecclesia Lateranensis (Joannes diaconus), J. P. Migne
Incipit prologus in libro de Sanctis Sanctorum.
(1379C) Beatissimo domino et Patri reverentissimo Alexandro divina gratia catholicae Ecclesiae atque sedis apostolicae summo pontifici, Joannes qualiscunque diaconus (1379D)basilicae Salvatoris patriarchii Lateranensis canonicus, librum de Sanctis Sanctorum ex archivo renovatum. Cum juxta sapientis viri praeconium, gloria regum sit celare verbum, et gloria Dei investigare sermonem, tanto utriusque professoribus probabile est ad utriusque beneplacitum et honorem sollicitum ac devotum praestare obsequium, quanto de utriusque gratiae plenitudine speratur remuneratione dignum, atque indubitanter creditur affuturum, etc. Hoc itaque considerationis respectu considerans, libellum de Sanctis Sanctorum memoriam continentem, qui in archivo hujus sacrosanctae basilicae a praedecessoribus nostris usque ad nostra tempora conservatur, antiquitatis vetustate jam quasi abolitum, quoniam beatitudini vestrae bene placitum est et gratum, erogatum quia pernecessarium, ne tam celebris sacrorum memoria, quae ab antecessoribus nostris nobis diligenter conservata est et tradita, per nostram negligentiam posteris nostris oblivione deficeret, sanctitatis vestrae auctoritate et (1380C)praecepto, mandato quoque et voluntate venerabilis prioris Joannis et fratrum ejusdem Ecclesiae, ad honorem Domini et Salvatoris Jesu Christi renovare curavi posteritati conservandam, ipsorumque devotioni profuturam. Sane quia non solum de mendosis, (1380D)sed etiam de otiosis ante tribunal Dei viventis, in cujus manus horrendum est incidere, 561 reddituri sumus procul dubio rationem; scire cupio vestrae paternitatis benevolentiam Deo et hominibus meritorum plenitudine et sinceritate reverendam, atque universos qui hujus libelli memoria gaudent, me nullatenus superstitionis causa aliquas novitates praesumptionis inserere, sed simpliciter antiquam seriem scribendo conservans, si qua alia superaddo, illa sunt procul dubio quae vel ipse jam per quinque lustrorum spatia, in hac sacrosancta basilica in canonicali proposito vivens, oculis propriis vidi, vel ab antecessoribus nostris veridica relatione cognovi, ea scilicet quae sunt de translatione sanctorum Chrysanthi et Dariae, seu de inventione sanctarum Rufinae et Secundae, atque sanctorum Cypriani et Justinae, vel etiam quae de historiis et auctoritatibus sanctorum ad repellendam ambiguitatis opinionem quorumdam de absconsione tabernaculi et arcae, et his quae continebantur in ea, vel altaris incensi. Quae (1381A)nimirum ut liquido clarescant, et historiographorum nomina et libros, et tempora, seu doctorum nomina, vel volumina manifestius in sequentibus declarare curavi, etc.
IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDUAE TRINITATIS.
Incipit scriptum de supremae sanctuario sanctae Dei Romanae, id est Lateranensis, Ecclesiae, compositum de archivis et antiquis pontificum Romanorum gestis, quae videlicet ecclesia patriarchalis et imperialis privilegio ac praerogativa sanctae sedis apostolicae, dono gratiae Dei Salvatoris Jesu Christi super omnes Ecclesias totius orbis terrarum obtinet dominationem atque principatum, quae etiam divino nutu apostolici culminis et Romani imperii nomen possidet gloriosum.
Et quoniam totus orbis terrarum huic matri Ecclesiae debitae subjectionis exhibere debet obsequium, multi ex diversis regionibus hic conveniunt oratores, quibus nescientibus quantum et quam pretiosissimum (1381B)in hac praedicta Ecclesia sanctuarium Dei sit reconditum, per istarum insinuationem litterarum volumus esse notatum, saltem quando hic conveniunt ad exorandum Deum Dei Filium Jesum Christum Dominum nostrum Salvatorem sanctorum pro pace sanctae Ecclesiae, pro remissione omnium peccatorum, pro acquirenda gloria aeternae visionis Dei, pro societate aeternorum civium et sanctarum animarum.
Igitur post beatam ac salutiferam Domini nostri Jesu Christi passionem, et ab inferis gloriosam ipsius resurrectionem, seu in coelum admirabilem ascensionem, percepta consolatione gloriosissimi adventus Spiritus sancti, in sortem suae praedicationis apostoli iter suum direxerunt, et dispositione ineffabilis misericordiae Dei regni coelestis senatores eximii, Petrus scilicet et Paulus, caput totius orbis, hanc Romanam videlicet civitatem, ingressi sunt, in qua ad honorem Domini nostri Jesu Christi catholicae fidei fundamentum super Petram, id est Christum, fideliter collocarunt; (1381C)pro cujus aedificationis incremento usque ad mortem decertarunt, pro cujus amore gloriosum sanguinem suum effuderunt ad denique mortem crucis, et gladii temporalem subeuntes, Regis superni curiam laureati petierunt. Isti sunt viri sancti quorum doctrina fulget Ecclesia, 562 quam antiquus hostis per Neronem primum, deinde per succedentes principes per trecentos annos et eo amplius impugnavit et concussit, sed nullatenus evertere valuit. Cum enim placuit ei qui fideles suos igne passionis permisit examinari, Constantinus Augustus, Constantii et Helenae filius, culmen imperii subiit, et praecedentium tyrannidem principum in servos Jesu Christi aliquandiu exercuit; sed immensa Dei pietas electorum suorum clamantium ad se dolori et angustiae compatiens, calamitati et miseriae tantae persecutionis finem imponere non distulit. Quid plura? sicut enim in Vita sancti Silvestri legitur, praefatus imperator Constantinus elephantiae lepra a Deo percutitur; (1381D)cui pontifices capitolii hoc dederunt consilium, quatenus in piscinam occisorum infantium sanguine plenam nudus descenderet, et a lepra sic mundatus pristinam sanitatem sic reciperet, etc.
Deinde privilegium Romanae Ecclesiae pontifici contulit, ut in toto orbe Romano sacerdotes hunc ita caput et principem habeant, sicut omnes judices regem habere consueverant; in quo privilegio ita inter caetera legitur: « Utile judicavimus una cum omnibus satrapis nostris, et universo senatu, optimatibus etiam et cuncto populo Romanae gloriae subjacenti, ut sicut beatus Petrus in terris vicarius Filii Dei videtur esse constitutus, etiam et pontifices ipsius principis apostolorum vice principatus potestatem amplius quam terrenae imperialis nostrae serenitatis mansuetudo habere videtur, obtineant, » etc.
Sicut enim in Gestis beati Silvestri legitur, quae beatus papa Gelasius in concilio septuaginta episcoporum (1382A)a catholicis legi commemorat, praefatus imperator Constantinus secunda die processionis suae promulgavit legem, quae his verbis concluditur: Sit omnibus notum, nos ita Christi cultores effectos, ut intra palatium nostrum templum hujus nominis construamus, etc. Quam Ecclesiam postea aedificatam et consummatam beatus Silvester publice (quod non fiebat antea) solemniter consecravit quinto Idus Novembris. Et est illa usque hodie celeberrima festivitas in Urbe, in qua prima ecclesia publice consecrata est, et imago Salvatoris infixa parietibus, primum visibilis omni populo Romano apparuit. Inscribitur enim Dedicatio basilicae Salvatoris. Inde est quod quaecunque ecclesia per Urbem atque per orbem Salvatoris vocabulo specialiter intitulatur, in praefata die ipsius celebritatis memoriam recolit et veneratur; cujus dedicationis solemnitatem octo diebus celebrandam apostolica sancivit auctoritas, quoniam decimo die a solemnitate dedicationis istius dedicatae sunt postea basilicae sanctorum Petri et Pauli.
(1382B)Inde est quod Romanus pontifex ipsius Salvatoris Jesu Christi, qui suavis et copiosus est in misericordia omnibus ad se redeuntibus, in dedicatione istius sacrosanctae basilicae, quae misericordiae sortita est vocabulum, de omnipotentis Dei certa misericordia praesumens salubriter ordinavit, ut omnibus ad hujus festivitatis laetitiam convenientibus magna fieret remissio peccatorum, de quibus tamen digne Deo Ecclesiaeque confessi per poenitentiam fuisse noscuntur, seu qui usque ad octavam diem, cum vera et Deo grata cordis contritione confiterentur. Quae videlicet emissio apostolica providentia sic tripertita distinguitur, ut Romanis et circum adjacentibus I M. annorum, 563 Thuscis et Lombardis II M. annorum, sed et his qui maria transmeare noscuntur, III M. annorum, maneat remissio peccatorum. Similis eademque institutio remissionis facta probatur in hac prima et sacrosancta basilica quinta feria in Coena Domini, quando a domno apostolico consecratur sacrum (1382C)chrisma, quando et haeretici contumaces, et extollentes se adversus hanc sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam, publicae excommunicationis maledictione apostolica sententia traduntur Satanae in interitum carnis, ut tandem, miserante Deo, resipiscentibus illis a diaboli laqueis, spiritus eorum salvus sit in die Domini nostri Jesu Christi.
I. De mysticis appellationibus istius sacrosanctae basilicae. Haec, inquam, Ecclesia a sanctis Patribus, sicut in eorum scriptis invenitur, pluribus mysticis est vocabulis insignita. Haec etenim principaliter vocatur basilica, quia cum Regi regum Salvatori Jesu Christo sit dedicata, ei qui in terra summus rex est et sacerdos, comprobatur esse commissa. Vocatur etiam basilica aurea, vel basilica Constantiniana, a Constantino, ut dicitur, tota aureo musivo depicta. Dicitur etiam templum misericordiae, quia, ut usque hodie cernitur, cum multos aditus habuerit, nulla die (1382D)vel nocte claudebatur, nisi tapetibus, ut quasi alterum asylum semper pateret obnoxiis omnibus, quatenus amplius non punirentur a legibus saecularibus. Legitur quoque apostolica Ecclesia, apostolorum duntaxat doctrinis instructa; sedes apostolica, quia praeter apostolicum nullus alius sedere praesumit; sedes prima, quia secunda est Antiochena, tertia Alexandrina; sedes Petri, quia per vicarium suum ipsemet sedet ibi. Vocatur et ab Urbe Romana ecclesia; et a loco Lateranensis Ecclesia, Lateranensis basilica, Lateranense episcopium, Lateranense patriarchium. Dicitur haec Universalis Ecclesia, quia ejus episcopus de universis habet judicandi potestatem, de illo vero nullus. Et propter hoc appellatur caput Ecclesiarum, mater Ecclesiarum, et magistra Ecclesiarum, quia omnes ab illa accipiunt fomentum et magisterium. Omnibus providet, pro omnibus invigilat, pro cujus utique fide ut aliquando non deficiat, (1383A)sed fratres suos confirmet, ipse Salvator exorat. Iis atque aliis omnibus haec aula Dei nobiliter in divinis paginis decoratur et honoratur.
II. Quod omnia quae in templo post destructionem reperta sunt, Helenae mater portavit ad filium. Hanc itaque sacrosanctam basilicam, omni mundo reverendam, beatissima Helena Constantini mater post perceptum sacri baptismatis sacramentum, incomparabilis sanctuarii thesauro ditavit. Quod videlicet de Hierosolymitanis partibus rogatu ipsius Augusti filii transportavit, quod ab antiquis ante Incarnationem Domini fuerat reconditum, et post destructionem, quae a Tito et Vespasiano Romanis principibus facta legitur, inibi habebatur residuum. Totidem Deus omnipotens viscera misericordiae suae Romanae huic Ecclesiae dignata est aperire, cum jam dicta regina sanctuarium, quod Dei nutu de civitate sancta Jerusalem secum attulerit ad filium, in hujus sacrosanctae (1383B)basilicae, 564 quae sacerdotalis est et regia, transtulit habitaculum. Quod quia nondum proprio designatur ex nomine, licet indignus sim nomen ejus depromere, tamen in honore suae laudis non differam cum reverentia nominare.
Item anno Dominicae Incarnationis 1260 Alexander papa quartus in die dedicationis hujus Ecclesiae sacrosanctae corroboravit et confirmavit omnes quascunque indulgentias, a quibuscunque summis pontificibus, quocunque tempore concessas; sed et illas principaliter, quas beatus Silvester abunde statuit et donavit, inclinatus justis precibus humilis et christianissimi Constantini, et de speciali misericordia et gratia prorogavit eas usque ad diem dedicationis apostolorum Petri et Pauli.
III. De arca et sanctis sanctorum, quae sunt in basilica Salvatoris. In hac itaque sacrosancta Lateranensi basilica salvatoris Jesu Christo Deo dicata, quae caput est mundi, (1383C)quae patriarchalis est et imperialis, sedes est apostolicae cathedrae pontificalis, et in ejusdem Ecclesiae ara principali est arca foederis Domini, vel, ut aiunt, arca est inferius, et altare ad mensuram longitudinis, latitudinis et altitudinis arcae conditum est superius, inter quatuor columnas de rubeo porphyrio suo sub quodam pulchro ciborio. In quo quidem, ut asserunt, multum est sanctuarium, sed quale sit non agnoscunt, nam nomen ejus nesciunt.
In altari vero quod superius est ligneum de argento coopertum, atque sub eo inferius, est tale sanctuarium, septem candelabra quae fuerunt in priori tabernaculo. Unde Paulus dicit apostolus: Tabernaculum factum est primum, in quo erant candelabra, et mensa, et propositio panum, quae dicitur sancta, et aureum thuribulum, et urna aurea habens manna, quod habuit secundum tabernaculum, quod dicitur sancta sanctorum. Et ibi virga Aaron quae fronduerat. Et tabulae testamenti, et virga Moysi, qua percussit bis silicem, et fluxerunt aquae. Item sunt ibi reliquiae (1383D)de cunabulis Domini. De quinque panibus hordeaceis, et duobus piscibus. Item mensa domini. Linteum unde extersit pedes discipulorum suorum. Tunica inconsutilis, quam fecit virgo Maria filio suo domino nostro Jesu Christo, quae in morte ipsius a militibus sortita est, non scissa; quam dum Salvator inibi reservaverit, haeresis vel scissura fidei diu non erit in ea. Purpureum vestimentum ejusdem Salvatoris et Redemptoris. De sanguine et aqua lateris Domini ampullae duae. Circumcisio Domini. Sudarium quod fuit super caput ejus, quod est unum de quinque linteaminibus, quibus sanctissimum corpus ejusdem Domini nostri fuit involutum. Est ibi de loco Ascensionis Christi in coelum. De sanguine sancti Joannis Baptistae. De pulvere et cinere combusti corporis ejusdem praecursoris Christi. Cilicium ejus de pilis camelorum. De manna sepulturae sancti Joannis evangelistae ampulla plena. Tunica ejusdem (1384A)apostoli et evangelistae, qua supposita corporibus trium juvenum, surrexerunt, mortui enim fuerant propter venenum quod biberant.
565 IV. Ratio circa eos qui opponunt de absconsione tabernaculi, et arcae, vel altaris incensi. Verum quam plurimi, sacrorum voluminum et historiarum profunda mysteria minus prudenter investigantes, nec intelligentes neque quae loquuntur, neque de quibus affirmant, propter hoc quod in secundo libro Machabeorum de absconsione tabernaculi et arcae, seu etiam altaris incensi reperitur, superflua opinione existimant ipsum tabernaculum, et arcam vel altare, hactenus occultata usque ad tempus futuri judicii latere, et ignorare, etc.
V. Quod tempore Titi et Vespasiani quae in templo fuerant Romae translata fuerunt. Quo autem tempore, vel a quibus vasa templi, et utensilia, seu universa donaria Romae delata fuerunt, (1384B)vel ubi reposita, praefatus doctor Hieronymus, cui proprium fuit semper nova quaerere, et absconsa dilucidare, in expositione Joelis prophetae, testatur quod Titus et Vespasianus, Romani principes, post ascensionem Domini, destructa civitate Hierosolyma, et templo, ob victoriam et monumentum populi Romani, omnia illa quae in templo praecipua et speciosa Judaei habuerant, secum asportaverunt, imo ab ipsis Judaeis asportari jusserunt, et aedificato Romae templo Pacis, ibi ea in delubrum mirifice condiderunt, quae Graeca et Romana narrat historia. Nec dubium unde tantus vir docuit habendum, quod Graeca et Romana historia voluit esse confirmatum. Hoc idem usque hodie liquido perpenditur in triumphali arcu, qui appellatur Septem Lucernarum, qui constructus fuisse probatur ad memoriam praedictorum principum totiusque populi Romani juxta ecclesiam sanctae Mariae Novae, in quo candelabra, quae fuerunt in priori tabernaculo, et arca cum vestibus suis, quae fuit in secundo intra velum, manifeste ac mirifico opere sculpta fuisse (1384C)cernuntur.
Hoc etiam manifestioribus documentis eloquentissime doctor Leo papa in sermonibus Dominicae Passionis, cum de velo scisso in templo sub ipso tempore passionis Christi contra perfidiam Judaeorum contestando inveheret, declarare videtur, dum ipsorum caecitatem Judaeorum omnia mundi elementa evidentius arguisse protestaretur in sermone, qui sic incipit, Cum multis modis Judaica impietas laboraret, scripsit ita: « Quod si ad arguendos vos, nec coelestia, nec inferna sufficiunt, et crucem Christi magis potuerunt petrae atque monumenta, quam vestra corda sentire, saltem quod in templo actum est, scienter advertite. Velum, cujus objectu intercludebantur sancta sanctorum, a summo usque ad ima diruptum est, et sacrum illud mysticumque secretum, quo solus summus pontifex jussus fuerat intrare, reseratum est, » etc.
Sub altari isto sacrosancto, de quo in praesenti loquimur, (1384D)est quaedam imago tota aurea Domino Jesu Christo dedicata, et beatae Mariae virginis; 566 et sancti Joannis Baptistae, sanctorumque apostolorum Petri et Pauli, sancti Joannis evangelistae imagines de electro aureae et argenteae, necnon aliorum apostolorum penitus argenteae, quas Constantinus imperator Dei servus, qui easdem ad honorem salvatoris Jesu Christi suorumque discipulorum imaginari studuit, sic in quodam geneceo niolitus est recondere, quod nulli artifici per quodcunque ingenium licet accedere.
VI. Quod quotidie in Matutinis, Missa et Vesperis festive in ea pulsatur. In hac Ecclesia, quia typum gerit coelestis Ecclesiae, die noctuque in Matutinis et Missa, seu Vesperis quotidie festive pulsatur. Inde est quod in ea non cantatur ad Missas Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem, quoniam ibi summa pax justorum (1385A)ipse Christus erit, ubi perfecta et consummata in electis, nec postulatione opus erit, nec augmento.
VII. De Oratione Dominica, quae in omni officio frequentatur. Haec reservans apostolicam institutionem non nisi Dominica in officiis utitur Oratione, quoniam aliae Orationes postea sunt superadditae; et congruum est atque conveniens ut prima et summa omnium aliarum Ecclesiarum, primam et summam omnium aliarum Orationem frequentet; et quae Salvatoris vocabulo consecrata est, Salvatoris Orationem, quam discipulos suos orare docuit, prae caeteris praecipuam semper habeat. Sunt praeterea aliae quaedam collectae ad Matutinas vel Vesperas intitulatae, quae ab apostolico, vel ab ejus septem collateralibus episcopis tantum, et non ab aliis penitus in ipsa Ecclesia dici possunt.
VIII. De episcopis septem hebdomadariis, aliisque officialibus ejusdem Ecclesiae. (1385B) Ad hoc igitur tam solemne sacrosanctum altare, ubi, sicut diximus, vestimentum habetur sortitum, non scissum, et aliud multum et incomparabile sanctuarium, quod totum hic nominare supersedemus, nullus ad sacrificandum audet accedere praeter domnum apostolicum, et septem cardinales episcopos ejusdem Ecclesiae hebdomadarios, qui Missam in hac sacrosancta basilica celebrant per hebdomadas suas, oblationemque, quam in ipsa Missa accipiunt a principio officii usque ad finem, quaecunque est in auro vel argento, vel quibuscunque oblationibus, in ordinationibus etiam et consecrationibus aequaliter dividunt cum canonicis ejusdem Ecclesiae sibi assistentibus in ministerio altaris, et in officiis, praeter oblationem panis et vini, quae tantum canonicorum sunt. Quorum septem civilia hic describenda sunt nomina. Episcopus Ostiensis, qui debet consecrare et benedicere apostolicum prae omnibus aliis; 567 episcopus (1385C)sanctae Rufinae secundus; episcopus Portuensis tertius; episcopus Albanensis quartus; episcopus Tusculanensis quintus; episcopus Sabinensis sextus; episcopus Praenestinensis septimus.
In quibusdam vero Dominicis et festivis diebus, sanctorumque praecipuis solemnitatibus, quandoque sacerdos est regalis et imperialis episcopus, imo patriarcha; et idem Apostolicus in supradicto sacratissimo altare Salvatoris hujus Lateranensis basilicae Missam debet celebrare; et quando celebrat dominus papa sancti Petri vicarius, debent etiam ei assistere vicarii et collaterales sui praedicti, videlicet septem episcopi cum XXVIII cardinalibus totidem in ecclesiis infra muros urbis Romae praesidentibus, qui potestatem obtinent judicium faciendi super omnes episcopos totius Romani imperii in omnibus conciliis, vel synodis quibuscunque legati, vel praesentes adfuerunt. Debet etiam ibi praesens esse archidiaconus cum sex diaconibus palatinis, qui in palatio legere debent Evangelium, et in basilica Lateranensi; (1385D)et alii duodecim diacones regionarii, qui solent Evangelium legere in stationibus ecclesiarum Romae constitutis. Isti decem et octo diaconi totidem ecclesias habent infra muros civitatis. Et tamen omnes sunt canonici patriarchalis basilicae Lateranensis. Debent etiam ibi esse septem subdiaconi palatini, et schola cantorum, scilicet alii septem subdiaconi, qui vocantur regionarii. Isti debent legere lectiones et epistolas in stationibus Romae constitutis. Alii septem, scilicet schola cantorum, debet canere officium, dum dominus papa celebrat Missam in basilica Lateranensi, et in aliis. Alii vero septem palatini Epistolam debent legere in palatio ad Missam apostolici, et in eadem patriarchali basilica Lateranensi, nec non etiam ad Missas ipsius apostolici. Sunt etiam (1386A)ibi acolythi praesentes, et capellani, lectores, exorcistae, et ostiarii, quorum unusquisque nititur adimplere suum officium, sicut a sanctis Patribus inibi est constitutum.
Sunt autem in hac praedicta Lateranensi basilica quorumdam sanctorum altaria, quorum ista sunt nomina. In choro canonicorum est altare sanctae Mariae Magdalenae, in quo reconditum est corpus ejus sine capite per manus domini Honorii tertii papae, qui ipsum altare consecravit.
Retro sub absida est altare sanctorum Chrysanthi et Dariae, in quo recondita olim fuerant eorum pretiosa corpora; sed cum a schismaticis fuisset exsecratum, levata sunt iterum inde, et translata in ecclesia beatae Dei genitricis Mariae, et sancti Pancratii martyris, quae est in dextero latere basilicae, atque recondita sunt in altare ipsius ecclesiae, quod consecratum est per manus Innocentii papae II, in quo recondidit pretiosas sanctorum reliquias, sanctorum videlicet Pancratii, Jacobi apostoli, Matthaei apostoli, (1386B)Thaddaei apostoli, Timothei discipuli Pauli, protomartyris Stephani, sanctorum Innocentium, de linteamine Domini, et de sepulcro ejus, de rubo incombusto, Blasii, Nicomedis, Vitalis, Gervasii et Protasii, Nazarii et Celsi, sancti Felicis et sanctorum XL Martyrum.
In eadem parte sunt sepulturae apostolicorum, in quibus sanctae recordationis Lucius papa II. 568 Hic vixit in canonicali proposito longo tempore in Ecclesia ista, atque hinc assumptus presbyter cardinalis ordinatus est in ecclesia sanctae Crucis in Jerusalem, quam de ruinis a fundamento praeclaro et admirando opere renovavit, atque ad normam religionis secundum beati Augustini regulam informatam ante apostolatum multis Processionibus ditavit. Sed et istam ecclesiam, assumptionis suae memor et pristinae conversationis, per omnia dilexit, magnisque beneficiis honoravit. Octavo siquidem die consecrationis suae textum Evangeliorum, laminis aureis (1386C)opertum, smalto et multis pretiosis lapidibus pulcherrimo opere ornatum, super altare obtulit. Inde non post multum sarantasmum optimum ad altaris ornamentum; ampullas etiam duas magnas, praeclaro opere sculptas, argenteas deauratas in ministerio sacrificii pens. libr. IV. Condidit quoque privilegium, in quo donavit huic basilicae ecclesiam sancti Joannis ante Portam Latinam cum omnibus quae ad eam pertinent, necnon hospitale juxta portam.
Ibi prope jacet Leo papa V, et Agapitus papa II, juxta sepulcrum ejus. Inde per directum ad dexteram jacet Paschalis papa II, qui salubri providentia et studio renovavit ordinem canonicum in ista Ecclesia; juxta quem jacet Calistus papa II, qui reformavit cum imperatore Henrico pacem. Secus ipsum requiescit Honorius papa II, ad deinde penes istum Coelestinus papa II. Inde in porticu sepulturae plurimae episcoporum istius Ecclesiae. In eadem quoque porticu jacet Gerbertus Rhemorum archiepiscopus, (1386D)qui papa effectus Silvester est appellatus; cujus saepe sepulcrum, etiam in serenissimo aere, cum non sit in humido loco, aquarum guttas (quod satis est hominibus admirandum) visibiliter emanat.
Inde est altare sanctorum XL Martyrum prope hoc altare. In navi Ecclesiae jacet Innocentius papa II in concha porphyretica, quae fuit Adriani imperatoris sepultura. Hic renovavit tectum hujus basilicae, propriis expensis novis trabibus, quas gloriosus et potens Roggerius Siciliae rex precibus suis eidem Ecclesiae transmisit, quod videlicet tectum suo tempore cecidit, suoque tempore restauratum est. Turrim etiam ante Ecclesiam, quae ruinae vicina videbatur, renovari jussit, atque quam plurima, dum vixit, Ecclesiae dona ad ornamentum altari obtulit, (1387A)cycladem videlicet auro textam satis optimam, de qua postea vestis ad ornatum altaris, et casula ad celebrationem Missae factae sunt; tarantasmum ad cooperimentum altaris; thuribulum argenteum pens. libr. II; libras C Lucensis monetae pro emendis possessionibus ad sustentationem canonicorum, de quibus postmodum dominus Bernardus, prior istius basilicae, qui postea factus est cardinalis sancti Clementis, ac deinde episcopus Portuensis, salubri studio et providentia emit possessiones non longe ab Urbe, juxta formas prope ecclesiam sanctae Helenae. Item in eadem parte juxta fores Ecclesiae requiescit quidam papa, qui Sergius ex Petro sic vocitatus erat. Inde penes istum jacet Alexander papa II, 569 qui fuit episcopus Lucensis, qui et condidit optimum privilegium praedictae basilicae, et renovavit communem regularium canonicorum vitam in ipsa; in quo privilegio donavit ipsis canonicis medietatem omnium oblationum principalis altaris; domus quae sunt in circuitu istius basilicae, multaque (1387B)alia possessionum praedia diversis in civitatibus et locis consistentia, sicut ipsius privilegii digna memoria nobis referunt testimonia. Est inter duas fores quidam alius papa, qui non habet epitaphium. Et iterum in hac parte juxta fores Ecclesiae: Pontificis summi pausant ibi membra Joannis.
Hic eamdem renovavit basilicam. Et iterum inter duas fores Ecclesiae in ista parte: Cernitur hic tumulus, qui praesul dicitur esse, Summi Joannis, sic quoque dictus erat. Iste Joannes XVII papa. Et ante fores Ecclesiae quidam praesul requiescit, qui Petrus est vocatus. Super ipsas fores Ecclesiae scriptum fuit interius:
Sergius ipse pius papa hanc qui coepit ab imis
Tertius, exemplans istam quam conspicis aulam.
In atrio quoque ipsius basilicae oratorium est pulchrum, et ibi est altare sancti Thomae apostoli. In hoc quidem oratorio, quod fecit Joannes papa, qui (1387C)renovavit Ecclesiam, induit se pontifex vestimenta sacerdotalia et pontificalia, quando debet celebrare Missam in stationibus istius basilicae. De hoc enim oratorio exiens cum Processione intrat basilicam, et vadit ad sacrosanctum altare dominicum, quod omnium altarium solum habet principatum. Coelestinus papa. III jacet juxta sanctam Mariam de Reposo. Alexander papa III jacet ante pulpitum Ecclesiae, vel juxta viam quando imus ad curiam. Clemens III papa jacet ante chorum canonicorum.
A sinistro vero latere basilicae est altare beatae Mariae de Reposo. Ibi juxta jacet Anastasius papa IV, qui fuit Sabinus episcopus, in mausoleo porphyretico praeclaro opere sculpto, in quo olim jacuit Helena mater Constantini imperatoris: quod videlicet mausoleum de ecclesia quam idem imperator ad honorem ipsius matris extra Urbem fabricaverat idem papa deportari fecerat. Hic unice ac devotissime dilexit prae omnibus istam Ecclesiam antea, dum esset episcopus, atque, in apostolatu sublimatus, postea plurimis beneficiis (1387D)honoravit. Nam duo privilegia canonicis praefatae basilicae solemniter condidit, in quibus, et quae tunc possidebat confirmavit, et de benignitate et gratia sua plurima supererogavit. In quibus ecclesiam sancti Gregorii in Marcio cum palatio, in quo sita est, et cum omnibus ad eam pertinentibus, nec non et terram cum molendino extra portam in capite, ubi fuit aliquando locus, huic Ecclesiae donavit. Ad ornamentum etiam sacrosancti Dominici altaris plurima dona obtulit, antea dum esset episcopus; et postmodum sublimatus in sacrosancta sede apostolicus; octavo enim die a consecratione sua cycladem unam altari dominico obtulit. Exinde quinto decimo die casulam unam albam et optimam pretioso auriphrygio circumdatam 570 ad celebrationem Missae. Post aliquantum temporis intervallum obtulit ad ornamentum altaris candelabra duo optima fusorio opere fabrefacta, et sarantasmum unum praeclarum et optimum, (1388A)et pro fratrum subsidiis argenti libr. III. In anniversario etiam dedicationis istius sacratissimae basilicae calicem satis magnum et admiratione dignum tam pro sui ponderis magnitudine, quam etiam pro admirandi operis varietate. Undique enim ex omni parte sculptorio opere fabrefactum est mirabiliter, atque diversis historiis cum versibus adornatum, pensans libr. XXVIII.
« In nomine Domini amen. Anno Incarnationis 1297 die. . . mensis Februarii consecratum fuit altare Capituli ad honorem Dei et beatae Mariae Magdalenae de mandato domini Bonifacii papae VIII per dominum Gerardum de Parma episcopum Sabinensem; in quo altari recondidit corpus ipsius beatae Mariae Magdalenae sine capite, et brachium beati Zachariae, et reliquias multorum aliorum sanctorum. »
Judicum alii sunt Palatini, quos ordinarios vocamus; alii consulares distributi per judicatus; alii pedanei a consulibus creati. In Romano vero imperio (1388B)et in Romana usque hodie Ecclesia septem judices sunt palatini, qui ordinarii vocantur, qui ordinant imperatorem, et cum Romanis clericis eligunt papam. Quorum nomina haec sunt. Primus primicerius; secundus qui dicitur secundicerius, qui ab ipsis officiis nomen accipiunt. Hi dextera laevaque vallantes imperatorem, quodammodo cum illo videntur regnare, sine quibus aliquid magnum non potest constituere imperator. Sed in Romana Ecclesia in omnibus Processionibus manuatim ducunt papam, cedentibus episcopis et caeteris magnatibus, et in majoribus festivitatibus octavam super omnes episcopos legunt lectionem. Tertius est Arcarius, qui praeest tributis. Quartus Saccellarius, qui stipendia erogat militibus, et Romae Sabbato scrutiniorum dat eleemosynam, et Romanis episcopis et clericis, et ordinariis largitur presbyteria. Quintus est protoscrinarius, qui praeest scrinariis, quos tabelliones vocamus. Sextus primus defensor, qui praeest defensoribus, (1388C)quos advocatos nominamus. Septimus adminiculator, intercedens pro pupillis et viduis, pro afflictis et captivis. Pro criminalibus hi non judicant, nec in quemquam mortiferam dictant sententiam; et Romae clerici sunt, ad nullos unquam alios ordines promovendi. Alii vero, qui dicuntur consules, judicatus regunt, et reos legibus puniunt, et pro qualitate criminis in noxios dictant sententiam.
XII. De Oratoriis ad fontes, et de sanctuariis et donis eorum. Retro basilicam Salvatoris quatuor sunt oratoria: unum est quod habet absidas duas: sub una est altare sanctarum virginum Rufinae et Secundae, sub quo recondita sunt pretiosa earumdem corpora, quae inventa sunt ab Anastasio papa IV felicis memoriae, antequam apostolica dignitate sublimaretur, et post ipsarum inventionem fabricato altari 571 ad honorem earumdem propriis manibus consecravit ipsum (1388D)altare, astantibus nobis omnibus, et praesentibus canonicis basilicae Salvatoris, et quamplurimis tam de Urbe quam extra Urbem.
Sub alia absida est altare sancti Andreae apostoli, et sanctae Luciae virginis, quod et praedictus Anastasius papa consecravit, et in eo recondidit de reliquiis utriusque, videlicet Andreae apostoli, et Luciae virginis. In festivitate sancti Cypriani episcopi et martyris, et sanctae Justinae virginis, quorum corpora in pilo marmoreo posita locavit, et recondidit sub eodem altare, quae et invenerat in altare supradictarum virginum Rufinae et Secundae, dum pro inveniendis corporibus earum quaerere et fodere nobis praecepisset.
Aliud vero est oratorium huic praedicto contiguum, quod unam sub absida tantummodo habet aram, sub qua sunt recondita pretiosa sanctorum corpora, quorum ista sunt nomina, sanctus Venantius, (1389A)sanctus Domnio, sanctus Anastasius, sanctus Maurus, sanctus Asterius, sanctus Septimius, sanctus Jelius, sanctus Antiochianus, sanctus Paulinianus, sanctus Gaianus.
Tertium vero est oratorium postea, ubi fontes sunt inter duo altaria. Unum est sancti Joannis Baptistae, aliud est sancti Joannis Evangelistae. Fontes sunt rotundi, inter columnas porphyreticas positi in medio Ecclesiae, quae pulchra est et rotunda, ubi Constantini imperatoris fuit camera. Oratoria vero ipsa, videlicet sancti Joannis Baptistae et beati Joannis evangelistae, e regione hinc inde disposita, construxit Hilarius [ Al., Hilarus] papa, quae ornavit omnia ex argento et lapidibus pretiosis. Confessionem sancti Joannis Baptistae ex argento pensantem libr. C, et crucem auream, et in ambobus oratoriis januas aereas argento clausas. Ante confessionem coronam argenteam pensantem libr. XX, farum cantarum pensantem libr. XXV. Item ad sanctum Joannem intus sanctum fontem lucernam auream cum inoluminum X (1389B)pensantem libr. V, turrim argenteam cum delphinis pensantem libr. LX, columbam auream pensantem libr. II. Fecit etiam ibidem, prope, sancti Stephani monasterium in baptisterio Lateranensi. Fecit et in eodem loco bibliothecas duas. Haec autem omnia in basilica Constantiniana ad sanctam Mariam constituta reposuit.
XIII. De Oratorio sanctae Crucis, et ornamentis ejus. Quartum vero postmodum sanctae Crucis est oratorium, in quo ejusdem sanctae Crucis multum est sanctuarium. Ibi, dictante angelo, beatus papa Gregorius Antiphonarium et multa alia scripsit. Hoc oratorium multum est pulcherrimum, in modum crucis factum, de musivo decoratum, quod a praedicto papa Hilario fuit constitutum, in quo pari modo plurima dona obtulit. Confessionem, ubi lignum crucis posuit, cum cruce aurea et gemmis, quae pensant pondus libr. XX. In confessione januas ex argento (1389C)pensantes pondus librar. L; supra confessionem arcum aureum pens. lib. IV, quem portant columnae onychinae, 572 ubi stat agnus aureus pensans libr. II; coronam auream ante confessionem, farum cum delphinis pens. libr. V; lampadas aureas IV pens. libr. II; nympheum, et triporticum ante oratorium sanctae Crucis, ubi sunt columnae exatopentalaicas, et conchas striatas duas cum columnis porphyreticis ragiatis foratis aquam fundentes, et in medio lacum porphyreticum cum concha ansata in medio aquam fundente, circumdata a dextris vel sinistris in medio cancellis aereis, columnis cum fastigiis et epistuliis, undique ornatum ex musivo, et columnis aquitanicis, et tripolitis, et porphyreticis. Est iterum huic oratorio satis proximum aliud sancti papae Gregorii oratorium, ubi usque hodie lectulus in quo ipse sanctus solebat quiescere, videtur juxta aram permanere.
XIV. De ecclesia sancti Laurentii in palatio. (1389D)In sacro namque palatio est quoddam sancti Laurentii oratorium, in quo tria sanctissima computantur altaria. Primum in arca cypressina, quam Leo papa III condidit, tres capsae sunt. In una est crux de auro purissimo adornata gemmis et lapidibus pretiosis, id est hyacinthis, et smaragdis, et prasinis. In media cruce est umbilicus domini nostri Jesu Christi; et desuper est inuncta balsamo, et singulis annis eadem unctio renovatur, quando dominus papa cum cardinalibus facit Processionem in Exaltatione sanctae Crucis ab ipsa ecclesia sancti Laurentii in (1390A)basilicam Salvatoris, quae appellatur Constantiniana. Et in alia capsa argentea et deaurata cum historiis est crux de smalto depicta, et infra capsam illam est crux Domini nostri Jesu Christi; et in tertia capsa, quae est argentea, sunt sandalia, id est calciamenta, Domini nostri Jesu Christi. Est iterum ibi alia capsa deaurata, ubi est de ligno illo sanctae Crucis, quam Eraclius devicto Chosroe secum tulit de Perside, una cum corpore sancti Anastasii martyris, et est in altare, quod ibi est sancti Laurentii de marmore. Ibi est etiam brachium sancti Caesarii martyris, ossa duo sancti Joannis Baptistae, et os unum sancti Hieronymi, et spatula sancti Dionysii Areopagitae, et os de crure sancti Stephani papae, et sancti Damasii reliquiae, et sanctorum Primi et Feliciani, et caput sanctae Praxedis, et Sanctae Anastasiae reliquiae cum aliis multis, et sanctarum Agapae, Chioniae, et Hirenae, Pistis et Helpis virginum, Nerei et Achillei, Priscae et Aquilae. Item sunt ibi reliquiae de genu sancti Tiburtii filii Cromatii. In hac eadem arca (1390B)cypressina est panis unus Coenae Domini, et tredecim de lenticulis ejusdem Coenae, et de arundine, et de spongia cum aceto ad os Domini posita, et lignum de sycomoro, ubi Zachaeus ascendit.
Et super hoc altare est imago Salvatoris mirabiliter depicta in quadam tabula, quam Lucas evangelista designavit, sed virtus Domini angelico perfecit officio; 573 sub cujus pedibus in quadam pretiosorum lapidum linea, pignora hujus sanctuarii sunt recondita, quorum ista sunt nomina: Lapis in quo consedit sancta Maria; lapis de sancto Jordane, ubi sedit Dominus dum baptizaretur; lapis de sancta Bethlehem; lapis de monte Oliveti, ubi Dominus oravit ad Patrem; sancta petra in qua sedit angelus ad sepulcrum; de sancta columna, ubi Dominus fuit ligatus et flagellatus; de sepulcro Domini, ubi corpore mortuus requievit; de lancea, qua fuit latus Domini perforatum; de ligno crucis Domini; de loco qui dicitur Lithostrotos; de Calvariae loco; sancta silex ubi (1390C)Dominus conditus est; lapis de monte Sion; lapis in quo Dominus transfiguratus est in monte; lignum de sancto praesepe Domini, in quo puer natus fuit positus; lapis de monte Sina, ubi lex fuit data; lapis de sepulcro sanctae Mariae.
In alio vero altari ejusdem oratorii sunt capita sanctorum apostolorum Petri et Pauli, et capita sanctarum Agnetis et Eufemiae virginum.
In tertio vero sunt carbones aspersi de sanguine sancti Laurentii, et de arvina corporis ejus. Sunt etiam in eodem oratorio reliquiae sanctorum XL Martyrum, multorumque aliorum.
XV. De ecclesia sanctae Mariae Majoris et de sanctuario ejusdem. Ecclesia sanctae Mariae Majoris, quam Sixtus papa junior aedificavit, quam Paschalis papa renovavit, tot columnas habet in sua positione, quot dies sunt in anni unius revolutione. Hujus ecclesiae dedicatio Non. Augusti celebratur. Habet insuper haec venerabilis (1390D)ecclesia sanctae Mariae cardinales septem, qui per suas hebdomadas in ordine vicis suae ad suum sanctum altare Missas debent celebrare. In ara vero hujus venerabilis ecclesiae reconditae sunt reliquiae de capillis sanctae Mariae matris Domini, de lacte ejusdem Virginis, de wimplio sui capitis, de panno sui vestimenti. Cunabulum Domini ibi est, in quo puer jacuit. De praesepio Domini sunt ibi reliquiae; de Mathia apostolo, qui in loco Judae apostolis aggregatus Parvus Dei nominatur. Quidam dicunt, quia sub hoc altare beatae Mariae Majoris requiescit, alii dicunt (1391A)quia in altare est reconditum. Credunt quidam quia sub ingenti lapide marmoreo requiescit in terram, qui lapis est ante altaris fenestram. Fenestra enim haec ita est sub altari, sicut arca sub altari sancti Petri, in cujus ecclesia asseverant plurimi corpus esse praedicti sancti Mathiae apostoli in pariete super majorem arcum, qui continuus est per medium ecclesiae ab uno pariete usque ad alium. In absida vero sanctae Mariae est cathedra pontificalis in medio sub vitrea, quae quinque sunt in absida. Haec absida nimis pulchra de musivo est effecta. Nam videntur a pluribus pisces ibi in floribus, et bestiae cum avibus, inter chorum et altare.
574. XVI. De episcopis et cardinalibus per patriarchatus dispositis. Septem cardinales episcopi primae sedis, qui ad sacrosanctum altare dominicum in basilica Salvatoris (1391B)per hebdomadas suas vice apostolici celebrare debent quotidie, ii sunt: episcopus Ostiensis, episcopus Portuensis, episcopus sanctae Rufinae, episcopus Albanensis, episcopus Sabinensis, episcopus Tusculanus, episcopus Praenestinensis.
Cardinales sanctae Mariae Majoris sunt ii: sanctorum apostolorum, sancti Cyriaci in Thermas, sancti Eusebii, sanctae Pudentianae, sancti Vitalis, sanctorum Marcellini et Petri, sancti Clementis.
Cardinales sancti Petri sunt ii: sanctae Mariae Transtiberim, sancti Chrysogoni, sanctae Caeciliae, sanctae Anastasiae, sancti Laurentii in Damaso, sancti Marci, sanctorum Martini et Silvestri.
Cardinales sancti Pauli sunt ii: sanctae Sabinae, sanctae Priscae, sanctae Balbinae, sanctorum Nerei et Achillei, sancti Sixti, sancti Marcelli, sanctae Susannae.
Cardinales sancti Laurentii sunt ii: sanctae Praxedis, (1391C)sancti Petri ad Vincula, sancti Laurentii in Lucina, sanctae Crucis in Jerusalem, sancti Stephani in Coelio monte, sanctorum Joannis et Pauli, sanctorum quatuor Coronatorum.
Diaconiae sunt XVIII: sanctae Mariae in Dominica, ubi est archidiaconus, sanctae Luciae in Circo juxta Septem Solia, sanctae Mariae Novae, sanctorum Cosmae et Damiani, sancti Adriani, sanctorum Sergii et Bacchi, sancti Theodori, sancti Georgii, sanctae Mariae in Schola Graeca, sanctae Mariae in Porticu, sancti Nicolai in Carcere, sancti Angeli, sancti Eustachii, sanctae Mariae in Aquiro, sanctae Mariae in Via Lata, sanctae Agathae in Equo marmoreo, sanctae Luciae in capite Suburrae, sancti Quirici.
Abbatiae sunt istae: sancti Caesarii in Palatio, sancti Gregorii in Clivo Scauri, ibi est caput brachii sancti Andreae apostoli; sanctae Mariae in Aventino, ibi est de corpore sancti Savini episcopi; sancti Alexii, ubi est corpus ejus, et sancti Bonifacii martyris; (1391D)sanctorum Priscae et Aquilae, ubi sunt corpora eorum partim; sancti Sabae Cellae Novae, ubi est caput sancti Tiburtii martyris; sancti Pancratii in via Aurelia. Infra urbem Ravennantium Transtiberim, sancti Cosmae et Damiani in Vico Aureo. Item sancti Silvestri inter duos hortos, quam aedificavit Dionysius papa, qui et ibi requiescit; sanctae Mariae in Capitolio, ubi est ara Filii Dei; sancti Basilii juxta palatium Trajani imperatoris; sanctae Agathae virginis, quae est Suburrae monte; sancti Laurentii in Panisperna, ubi fuit positus in oraticula; sancti Thomae juxta formam Claudiam; sancti Blasii inter Tiberim et pontem sancti Petri; sanctae Trinitatis Scotorum; sancti Valentini juxta pontem; sanctae Mariae in Castro Aureo; sanctae Mariae in Pallara, ubi fuit sagittatus sanctus Sebastianus; sanctae Mariae in monasterio juxta sanctum Petrum ad Vincula.
575 XVII. De casu et reparatione istius basilicae, quo tempore fuit facta a Sergio papa III, et donis atque ornamentis, quae obtulit in ipsa, sicut in epitaciis parietum hinc inde scribitur juxta columnas aeneas. (1392A) Anno quo baptizatus est piissimus imperator Constantinus Augustus a beatissimo Silvestro sanctae apostolicae sedis pontifice, et a lepra per lavacrum sacri baptismatis mundatus est, aedificavit hanc basilicam in honore Salvatoris Domini nostri Jesu Christi, et commemoratione sancti Joannis Baptistae. Permansit enim ab eodem tempore, licet separatio parietum, et tectorum curvatio ejus ruinam ante ostenderent, per aliquot annos usque ad tempus Stephani piae memoriae VI. Tempore autem illius ruit, et fuit in ruinis dissipata, et comminuta usque ad tempus quo revocatus est dominus Sergius presbyter, et electus de exsilio, et consecratus est Romanorum tertius praesul. In illis vero temporibus, (1392B)quibus invasores apostolicam tenebant sedem, tulerunt de hac basilica omnes thesauros, et cuncta ornamenta aurea et argentea, ac universa utensilia, quae ab initio hic oblata fuerunt; et non celebrabantur divina officia in ea, sed erat in dispersione quasi in thermis virgultorum et vepribus cooperta. Post ordinationem igitur suam dominus Sergius III papa tristabatur nimium super desolationem hujus nobilissimi templi. Non enim erat spes neque solatium mortalis de restauratione illius. Cumque omnibus una esset desperatio de ejus relevatione, et humanum deesset auxilium: ad divinae pietatis conversus juvamen, in qua semper habuit fiduciam, incipiens ab antiquis laborare fundamentis, fine tenus opus hoc consummavit, et decoravit ornamentis aureis et argenteis, sicut inferius legitur, et plus, quia super ibi addidit, dum vixit, praedictus sanctissimus Sergius tertius papa.
Postquam in honore tui nominis, mundi Salvator, et commemoratione tui, sancte Joannes Baptista, de (1392C)tuis donis per multa certamina et labores praefatus dominus Sergius tertius papa hanc basilicam in ruinis positam a fundamentis construxit, cum omnia ornamenta aurea et argentea atque aenea ex ea ablata fuissent ab invasoribus, reparare et offerre tibi alia cum devoto animo studuit, quamvis in multis esset perturbationibus constitutus, non omisit tamen tuae servire Majestati. Fecit autem, et obtulit omnipotentiae tuae istam pulcherrimam imaginem, quam quinque libris auri decoravit; ciborium vero mirae pulchritudinis ex argento et auro purissimo cum gemmis, ejus perfectionem CCL librar. numeros et pondus assumpsit; crucem auream cum Crucifixo; argenteas duas, unam habentem Crucifixum totum de auro, et agnum de auro cum gemmis; coronam de auro, cum crucibus duabus, et alias duas ex mistis metallis; fibulam de auro cum gemmis; duas bursellas de argento deauratas cum gemmis quinque; coronas de argento cum delphinis suis decem; canistra de argento XXX et IX; gavatas de argento XXV; cruces (1392D)argenteas IV, in quibus gavatae pendent, et unam modicam similiter argenteam; calices argenteos III, unum ex his deauratum; patenam de argento; thuribula de argento III; imagines de argento tres, 576 unam ex his habentem dexteram de auro, et fibulum in pectore cum gemmis; arcus argenteos VI; traviculam de argento, columnellas de argento VI; mala argentea XII; vestes intextas auro duas; coopertorium cum auro, et alium purum; vela serica LII. Haec omnia devotus tibi praeparavit, et non cessabit, dum spiritus ejus rexerit artus, praeparare et offerre tibi dominus Sergius papa tertius.
Si quis forte tristando miratur quod haec ornamenta, et alia quae superius notata ab imperatore Constantino fuerunt oblata, modo non appareant, legat et scrutetur Gesta Romanorum pontificum, et inveniet, quando et quomodo ab invasoribus hinc fuerint inique sublata.