Migne Patrologia Latina Tomus 64
Boetiu.DeDiSc 64 Boetius480-525 Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
PROOEMIUM.
Vestra novit intentio de Scholarium Disciplina compendiosum postulare tractatum, utinam a spiritus mei parvitate, prout facultas suppetit, ingeniique declivitas, aerumnarumque tenacitas, amicis vestris, o Martiane, petitionibus tentabo acquiescere. Et licet duplici genere commentorum sim impeditus, non tamen omnino diversorum, in quasdam Aristotelis necnon aliorum philosophorum editiones, proprioque attenuatus studio, et inhumani regis Gothorum cruciatu corrosus, philosophico me praeveniente consolatu, extremaque profundae Trinitatis perspicatione permollitus. Quid enim gymnasiorum exercitu lucidius quam in artificiali et naturali progressione debita cognitio, et quam virium intelligentiae gradualis exhibitio! Eloquentiae enim partes decenti artificialium et naturalium processu, et perspicua intelligentiae comprehensione novimus stabiliri. Imprimis ergo prima scilicet puerorum oblectamenta sunt praelibanda. Secundo videlicet qualiter adultorum elatio magistratui subjicienda sit, et disciplinae connectenda. Tertio de eorum elatione reprimenda, exemplorum commendatione distincte exponendo. Quarto de scholarium sagaci provisione eorumque graduali statione. Quinto qualiter scholarium venerabilis ac sincera devotio ad magisterium proferenda sit. Sexto de magistratuum norma trinaque divisione statuque erga subditos modoque docendi praecognito. Haec autem ad intelligentiae cognitionem suscepimus peragenda, pristinum modum tractandi fere omittentes, nunquam leviori stylo perusi, quoniam in majori parte pro rudibus informandis est exsecutio, et tanto levior dilucidandi debet esse translatio.
CAPUT PRIMUM. Cum autem indiscrete impotens septennis infantia ducitur ad imbuendum, cavendum est ne membrorum indecens sit dispositio, ut pote integralium, et aeris intemperies, ut pote constringentis hiemis obtusitas, et comburentis aestatis profunditas periculi generet incrementum. Legitur enim Timothei filium lepra incumbente, castratum, loripedem, gibbo tumentem, doctrinae mancipatum, plebeiam exstitisse abjectionem suorumque sociorum detractionem ridiculosam. Similiter praetoris suburbani filium canicula instigante litteris vidimus mancipatum, cum autem solita non gauderet umbrella, propria virtute destitutus, ictericiae poena permollitus, vitalibus tandem spiritibus attenuatus, lymphatico morbo occubuit. Ecce quantum difficultatis membrorum indecens indispositio, et aeris intemperies teneritati puerili contulerunt. Cibariorum autem mediocris sit facultas; Potus autem sit tenuis ejusdemque parcitas; Vestium autem similiter absit penuria. Imprimis igitur figurarum elementa repraesentantium imprimenda est dilectio, conjungendarumque litterarum non parum artificiosa conjunctio. Nec tali laborioso certamini multum est insistendum, nec cito ut Servio placet abeundum, quoniam si visus est in multis promptior, in aliis reperitur tunc et habilior. Secundum laboriosi certaminis stat aedificium, in Probi Didimique traditionibus, necnon aliorum philosophorum quos venerabilis commendat auctoritas. Animadvertendum est autem in hujusmodi ut fideli resolutioni subjaceat lata traditio, et a discentis idioma verbo tenus explicatum sit, fundamenti enim tenacitatem in his oportet consistere. Nec menstruoso saltu Phoebes abeundum est, nec solari cursu tantum confirmandum, sed expleto Mercurii intervallo, eodemque fere duplicato diligenter immorandum. Diligentiam enim cujuslibet operis obtusitas permollitur. Senecae traditio, inexpletio Lucani, Virgilii prolixitas, et Statii urbanitas, dura Flacci translatio, durior Persii editio, Martiani non indigna laesio, Nasonis discretio, sunt indaganda memorialique cellulae commendanda. Caeterorumque philosophorum (prout ingenii suppetit capacitas) non sub silentio est praetereunda moralitas, ut sic sententiosa dictaminis vigeat serenitas, et metrorum floreat jucunditas. O quam Tullii venerabilis facundia summis desideriis est collocanda. Cavendum autem in hujusmodi ne contingat ut Iotario contingebat, ipse enim triginta annis ignorantiam suam praedictorum philosophorum in gymnasiis tradidit imbuendam. Cum vero dies ut praeesset mediocribus advenisset, cujus uxor es et Aeneas dubitasse se diutius asserebat, quem in hemistichiorum Virgilii serenitate invenisset. Requisitusque a quodam suorum discipulorum qualiter primam hujus dictionis syllabam magister vertere versu posset, respondit absurdum esse tanti nominis primam syllabam abbreviari, sed potius acuto accentu pronuntiari. Ecce quantum durae cervicis obtusitas perdidit temporis et expensae. Completo autem non indebite hujusmodi gymnasii rudimento, ad majoris inquisitionis scientiae limina procedendum est. Scientiae, inquam, quam veri falsique novimus indagatricem, solamque scientiam scientiarum titulo subtilitatis obstipantem subjecta. Haec est, inquam, scholaris domina, quae penetranti vestium natura ad scientiarum quarumlibet fastigia praebet incrementa virtutum. Quid autem lucidius cognitione quinque universalium, quae est trivialium scientiarum magistra, quadrivialiumque potentia, collateralium scientiarum plenitudo. Ad hujus autem imperialis dominae apicem scandendum est hoc ordine. Imprimis igitur terminorum intrinseca cognitio, eorumque in propositione non latens copulatio, propositionumque non indigna connexio sunt apponenda. Terminorum autem determinationes quas syncategoremata appellamus, memorialiter menti sunt imprimendae, ut pote quae sophisticae non parum deserviunt phantasiae. Horum autem notitiam Trebatium virum meminimus prudentissimum, sed in hoc imperitum, quasi indignam scientiam relatu sub silentio praeterisse. Die autem conflictus adveniente, eumdem miserrime ab his sophistica vincente detentum vidimus, et indecenter a suorum collegio sequestratum. Quid ulterius, angustia pudoris confusus, quod prius censebat indignum eloquio, postea sociatim mendicabat. Hujus autem imperialis dominae fimbriis dotata ars sophistica, petulanti animo confusa, nugatoriaeque loquacitatis eulogio perusa, mulieris fuco vultu perfusa, barbaras nationes obliquo sidere respiciebat, quam in commentariis Alexandri et nostris novimus decoratam, et translatione perfectam summopere esse curandam. Ad istorum et caeterorum perfectionem triplici solemus uti recordatione, quarum prima est vocalis, secunda mentalis, tertia vero communis. Vocalis sophisticum facit, mentalis judicium, communis si continuata fuerit facit perfectum. Vocalis caecitatem, mentalis scientiam, communis usum. Usus autem ad magisterium properare festinat. Sicut enim prudentia sine justitia parum vel nihil prodest, justitia autem sine prudentia multum: sic scientia sine usu prodest parum, usus autem sine scientia prodest multum. Si vero bonae indolis scientiae tirunculus totam nequeat seriatim comprehendere orationem, saltem primam capiat pronuntiationem, donec gradatim procedendo continuam producere possit effectum. Visis autem levitatum scientiis, de speculatione Porphyriana quinque universalium quae ab Aristotele monstra vocantur attendendum est, ad ipsius categorias necessaria, quae luce expositionis in commentariis nostris bis patefecimus. O quantum utilitatis habetur in his si intrinseca habeatur cognitio! Nonne litteralis Sophronici facultas est vitio notanda. Inquam. Nostra quoque volumina styli schemate decorata non sunt omittenda. Aristotelis quoque tota succincta brevitas, li et voce tediosa, non tamen infructuosa: malui enim potius fideli deservire translationi quam arrogantiae reprehendi temeritate. Quid enim Aristotelis lucida veritate serenius? Nec dum haec geruntur, grammaticae fructuositas nullatenus est oblinquenda, per eam enim cujuslibet artis commendabilis redditur possessio jucunda. Rhetoricaeque lepos, quadrivialium quoque honor studii comparatione acquisita, pro posse non debent omitti. In his autem studii protervitas florem generat, fructumque parturit, si dubitationi permixta fuerit et tempestiva.
CAPUT II. Visis autem scholarium rudimentis et virtutum incrementis, nunc de eorum subjectione erga magistros breviter est ordiendum, quoniam qui se non novit subjici, non noscat se magistrari. Miserum est enim eum fore magistrum qui nunquam se novit esse discipulum. De et autem discipuli subjectio in tribus consistere, scilicet in attentione, benevolentia et docilitate. Attentus, inquam, exercitio, docilis ingenio, benevolus animo. Attentus, inquam, ad audiendum, docilis ad intelligendum, benevolus ad retinendum. Ista vero tria ad perfectionem concurrunt permutati. Non sit autem scholaris dyscolus. Dicitur enim dyscolus quasi a schola divisus. Schola enim Graece, dicitur vacatio Latine; inde dyscolus, quasi vacatione divisus. Dyscolus autem dicitur ille qui discurrit per vicos, et plateas, et tabernas, et meretricum cellulas, per publica spectacula, per pompas et choreas, et per comessationes, et per publicas coenas, et hoc vagis oculis, et effrena lingua, petulanti animo, vultu incomposito, omnibus his schola postponitur. Quodam vero tempore cum causa sanitatis recuperandae, et ob aeris intemperiem, ritusque Gallorum facetos matronarumque pios affatus, nos ad Galliam transtulissemus, multos dyscolos, ut meminimus, visu percepimus in civitate Julii Caesaris quae Lutetia Parisiorum dicebatur. Multos autem artes mendicare prospeximus, nullis eis pocula philosophiae administrantibus, flavosque Britones studii pretio Romam commeantes graviter indoluimus, quia Atheniensium scintillulis minime pascebantur. Tandem autem Gallica lingua Graecari incoeperunt. Quod si aliquid aliud quam tortuosa volumina Lucretii in partibus suis invenissent, consilio nostro non tantum operis perdidissent. Germanici furoris paucos inspeximus intitulari. Magicae autem delusionis arte de Iberia multos vidimus magistrari. De nostris autem lippientibus patet et convulsis oculis. Sed haec hactenus de dyscolo sufficiant. Ne sit autem discipulus violentus erga magistrum. Violentiae autem Albinus Albei filius procedat in exemplum, qui cum esset filius dilectionis, magis vero infelicitatis praecursor, magistro suo Grillo quandoque balbutienti manus injecit sceleratas, ac canitiem ejus venerabilem foedo pedum maculavit accessu. Quae tanti sceleris causa fuit, quia ad primam aeris impressionem totam nequivit comprehendere constitutionem. Proh dedecus, proh fit infelicis discipuli in caput felicitatis accessus! Tam scelerato Nero gaudeat haerede, tam coinquinato Anetus successore. Grillus vero cum Socrate, Senecae gaudeat appetitu. Non est ergo dignus scientia qui scientiae insurgit praeceptori. Luxuriae a fervore studeat se discipulus alienare. Quam triplici satirici partitione diviserunt: quamdam in ornatu vestium dicentes consistere, aliam in coitu, tertiam vero gulositatis assistricem. Cujuslibet vero rabie feculenta frequenter novimus laborare subjectos. Contumelioso coitus appetitu sanguineum Lucretii filium, Zenonisque discipulum tota Roma flevit inviscatum, qui tamen clarissimis ortus fuit natalibus, quantitatis procerae et sanguineae qualitatis, mirae siquidem eloquentiae, perspicacis ingenii, sed quotidianis et ultra debitum nuptiis gaudebat, patre poenam deferente, patrimonium enim parentumque census illicite consumebat, cunctisque zelotypis eminebat. Aleis autem et meretricum cellulis semper inhiabat. Proprio autem adhuc non destitutus pruritu, postea a parentibus ejectus, tandem ab amicis et consortibus destitutus, a creditoribus undique fatigatus, notis et ignotis furtim studuit assitere, crucis ab angustiis a patre creberrime redemptus, ultimo tamen parentis pecunia redimi non potuit. Cruci ergo adductus eumdem ad se venire lacrymis compellebat, osculumque voce querula petebat. Pietatis autem motio ad filii petitionem patrem erexit, erectique filius nasum morsu secuit acutissimo dicens: Quare a meis primis erroribus incastigatus evasi? Utquid magistri mei documentis non obedivi, sociosque meos contempsi? Filii patrem necesse est indulgere castigationi, magistrumque discipuli mores informare. Ecce quantum detestabilis est meretricum incursus. Est autem meretrix nonaria inferni janua, via iniquitatis, scorpionis percussio, viscarium scelerum, puteus interitus, et si qua est alterius luxuriae ignominia, species quaelibet alia gravior scelere deteriorque. Interitus autem Hyacintinus cunctis patet et Jovinus. Et alibi meretricis labia favum distillant, sed absinthium ejus novissima subministrant. Comessationibus et ebrietatibus secunda species luxuriae dotata, permutatim tanquam causa ad causatum cum praedicta gaudet sustineri. Propter coitum enim fit ebrietas relative, necnon et caeterorum vitiorum genera. Vinum autem modice sumptum intellectui videtur conferre acumen, non autem modice sumptum rationem perturbat, intellectum hebetat, memoriam enervat, oblivionem immittit, errorem infundit, ad ignorantiam perducit. Ubi enim ebrietas, ibi furor dominatur; ubi furor dominatur, ibi nulla sapientia, sed insipientia pervagatur. Hujus autem rationis quotidiana patent exempla, et virtutum detrimenta. Quae etiam pestis consorte vinoso deterior, quia si studere nequeat, caeteros gymnasiis inhiare volentes corrodit, errorem litis confovet, vel pugnis opem orat. O qualis permixtio studentibus est cum dissoluto! Ejiciat ergo ab integritate consortii tales prudentium discretio ordine irregressibili et hoc tempore determinato. Haec autem secunda species primae quandoque praeambula, posterioris autem pedisequa appetitiva. O quantum erroris immittit ebrietas in mentem discipuli, nisi freno sobrietatis castigetur ad unguem! Tertia species luxuriae est concupiscentia quae ornatibus inhiat, parentumque progeniei maritata consistit, quibus paupertatis tuta facultas cedit invicta. Haec autem vestium gaudet varietate frequentiae, earumque in sigillatione membratim, pectinis beneficio caesariem polire, et calamistri tortuositate, florumque diversitate seriatim lascivere, gulamque suam fuco perfundere, novaculaeque frequenti castigationi inhiare, sinum aromatibus adimplere, gemmatis colla monilibus, Parthorumque cingulis ventrem castigatum plebi ostendere, rostratis tabulatisque calceis ut regina incedere, colloque elato, gutture inflato, supercilio mutilato, oculo impudico, fastuosoque incessu semicirculariter incedere gaudet. Raris autem parumque modestis sermonibus ampullari, appositisque cibariis omnia fastidire, litibus servientes, probris affines, cruciatibus ignotos affligere, ultimo raroque scholis interesse, parumque prodesse, primo eisdem abesse festinat. O qualis quantaque vitiorum est permixtio! Cum quodam tempore me Athenis causa discendi recepissem, Ganymedem Pyrrhr dictatoris filium omnibus praedictis laborantem inspexi, qui quandoque pedulis limbatis, quandoque caligis maculatis, per horam cedrinis tibiis elatus, nudisque pedibus praecessit, ariopagumque ut stomachatus impetiit, cauteque saepissime providi ne mihi insurgeret, quia alienigena eram. Quid plura dicam, ad tantam licet invitus devenit inopiam, quod ea quae prius fastidiendo contempsit, mendicans corrogando composuerit, fortunae meatu permutato. Sed haec hactenus dicta sufficiant.
CAPUT III. Cum autem discipulus ad perfectionem tendere teneatur, effectivam causam perfectionis, ut pote continuitatis constantiam, prout facultas suppetit, menti dinoscatur imprimere. Quid enim in dilectionis opusculo lucidius constantia, quid inconstantia nequius? prima parit, secunda parta dissolvit; prima procedit, secunda retrocedit; prima colligit secunda collecta dispergit. Cum autem gymnasiis insudare decrevissemus, magistratusque vicem dignum duximus obtinere, filium inconstantiae, imo ut verius dicam ipsammet inconstantiam, fortuna nostris assiguabat praeceptis imbuendum. Qui satiricis inhiabat atramentis mensurnus, historiographis persaepe diurnus, elegiacis annuus; ratione vero disserendi Aristotelem lamentabatur nocturnus, in editionibus philosophicis mensurnus, duodecimque tabularum compilationibus quasi instantaneus, omnibus siquidem in brevi exstiterat fastiditus. Si vero librorum inspectionum eorumque scripturae aliquantulum indulsisset, quam plures per horam inspexisset, nullique licet brevissimo tempore manus imponeret perficientes. Tandem mercator incoepit esse navigio. Primae vero noctis spatio nauseae in hiatum sentina cogente provocatus, et demum ponti insultu perterritus inundantis, hortulanus esse cupiebat. Deficiente vero legumine militiae se transtulit exercitui; visis autem hostium incursibus fugae terga commendabat, Cratonisque studiis tutius inhiabat, cujus semicirculi capacitas multis formidabat quaestionibus. Superioris vero circuli latitudo zodiaci formata planitie drachmis arrisit septemplicibus. Prima vero litteralis protractio quaesivit utrum coeli empyrei dominatio terrenitatis aliqua participe natura possit obfuscari. Secunda, utrum spirituum vitalis servitus terrenae faecis ambitu queat naturae subsidio denigrari. Tertia autem, an Judaicae trinae divisioni polorum, an Aristotelicae simplici acquiescendum sit partitioni. Quarta, si Judaicae an termini sint ex ipsis, an in ipsis, an quilibet sigillatum, et si Aristotelicae cum partes totius localiter moveantur, quare totum non movetur. Quinta, cur continua elementorum sit transmutatio, et an eadem sunt quae primo fuerunt elementa, an alia consistant. Sexta, cum unum elementorum contrarium, ut aqua accidentalem accipiat qualitatem, ut caliditatem, quare non ignis accidentalem accipiat frigiditatem. Septima, an aliqua zona a nostra sit habitabilis, quae habitantium primaeva nativitas, quis accessus eorum, qualisque recessus permutatio. Circuli vero mappa secundi novenaria oculos intuentium detinebat inspectione. Quarum prima, zodiaci latitudine modificantem, continebat circulorum qualitatem inspective, colurorumque terminos diffinitive, totiusque formae quantitatem progressive. Secunda, an stellae fixae sint in coelo superiori, an, in propriis circulis commeantes, planetarum ad instar praevagari discernantur. Tertia, an cometae prodigialiter rubentes, circulariter cum caeteris planetis percurrant, an destructivae creaturae in suum chaos revertantur, natura permissione naturantis. Quarta, an inferioris naturae complexionata virtutem sive eclipsim contrahant ex planetis, an ex primis generantibus. Si ex planetis, an secundum necessitatem, an secundum eventum. Si vero ex generantibus, cum unum generantium sit album et aliud nigrum, quare generatum ex his album et nigrum non est, et quare generatum quando in extremitatibus assimilatur patri, in caeteris parturienti, quandoque neutri generantium. Quinta, quae proportio motus ad motum per planetas, et quae eorum connexio. Sexta, cum Saturnus inter planetas sit senissimus, Venusque benignissimus, an benignitas unius malignitatem retardet alterius ex opposito advenientis. Septima cum caurus naturaliter frigidus et siccus sit, quare nobis contrarius apparet. Octava, quae sit elementorum connexio proportionalis. Nona, quis sit solis et lunae meatus et effectus. Ultima semicirculi planities proponebat, cur tremor in terris, cur concremat aera fulgur, cur maris exundat rabies, gustusque malignus, quae sit natura pennatorum aestivalium, in hieme deficientium, et conversim; quid grandinis rotunditas, nivis prolixitas, nebulae potentia; an virtus lapidum ex complexione sit, an ex materia; an adamantina attractio ex componentibus simul sit, an ex unius incursu tantum; quid pluviae dulcedo, putei hiemalis caliditas, aestivalis frigiditas, visus triplex emissio, colorumque concretio. Cum igitur istarum quaestionum difficilium solutio animum mutationis non posset adimplere, uxori proposuit subjugari praedictis postpositis. Visis undique virginibus, in taedium ductus parentibus sic respondit: Improbo corruptas, lectos detestor aniles. Nil mihi cum torva virgine, solus ero. Spretisque praedictis ut pote solutionibus quaestionum difficilibus, Ptolemaei de caetero praeceptis, inquit, insistam. Sed signorum gradus planetarumque discursus sine turris altitudine facili visu comprehendi non possunt, quid de caetero faciam. Miserum est me esse hominem, utinam humanitatem exuere possem, et asinitatem induere, specie hominis permutata! Sit ergo discipuli summa magistratui subjectio, exercitii attentio cum animi benevolentia et ingenii docilitate, specierum luxuriae evitatio, felicisque constantiae debita professio.
CAPUT IV. Omnia siquidem superius expedita de scholarium informatione sunt infixa. Nunc de eorum sagaci provisione breviter est tractandum. Cum ergo humani corporis complexio phlegmate, sanguine, cholera et melancholia consistat suffulta, ab aliquo praedictorum necesse est quemlibet elicere praeeminentiam. Melancholico vero pigritiei timorique subjecto, locis secretis et angulosis strepituque carentibus, lucisque parum recipientibus, studere est opportunum, saturitatemque declivem serasque coenas praecavere; potibusque mediocribus gaudere ad naturae studium, prout studii desiccatio exegerit; plenaria potus receptione ad mensuram confoveri, ne nimii studii protervitas phthisim generet, anhelam thoracisque strictitudinem. Phlegmaticus vero licet strepitu vigentibus aedibus, lucisque capacissimis praeceptis studiis potest informari; poculis plenioribus potest sustentari, cibariis omnigenisque confoveri, venereoque accessu, si fas est dicere, mensurnus permolliri deberet. Sanguineus autem, cujus complexionis favorabilior est compago, omnibus aedibus vel locis potest adaptari, quem ludendo saepius novimus confoveri gravissima quaestione, quam si obliquantibus hirquis parietes solus occillaret. Tamen in hoc semper non est confidendum, hunc cibariis levioribus potibusque gratissimis decet hilarari. Cholericus vero pallidae effigiei plerumque subjectus solitudini supponatur, ne nimii strepitus auditu bilem infundat in totam cohortem, sicque magistratus venerabilem laedat majestatem. O quam magistratus laesio vitanda est! Hunc coena grandiori novimus sustentari, potuque fortiori deliniri. Cavendum est autem ne litis horror potus administratione istius rabidis mentibus extrahatur. Si autem qualitates assignare ignorans sit societas, theoricos consulat seque sic cognoscat. Pluribus vero mentibus intimatum est gnothiselithos. Felicisque discipuli discretio, magistratui gaudeat subjici, eumque metuendo diligat, fidelisque existat. Nec ei, sub picturatae dilectionis obtuitu, Albinus existat detrahendo. Quid enim detractore nequius? Vae magistratus detractori! Etiamsi fuerint mille cum eo venienti magistro assurgat, pro loco et tempore salutando caputque inclinet, eumque, si jubeat, assequatur, mansionique ejus, si possit, se inserat cohabitando, ut sic castigatus non solum se remordeat, verum etiam si locus adfuerit ad eum confluat inquirendo. Si autem discipulus magistro suo semper, ut necessarium est, nequeat exhibere praesentiam, tum propter mansionis distantiam, tum propter alterius rei causam, dictatas semper lateri suo habeat promptiores schedulas, de quibus diligenter imprimat quod conscientiae propriae noverit intimatum, ejusque explicite inquirat dubitatum. Cum autem indiscrepans conveniensque adfuerit connexio commensalium annua, vel citior secundum propositum commorandi voluntas, salis, lignorumque in aestate fragmenta, autumnoque copiam vindemiae in messe trituram, in Capricorno congeriem carnium conferat. O quam proficiens est sanitatique consentaneum secundum facultatem in unum componere, ne ariocopi mucore anxionarius anhelitum infirmet, et vini insipidi acor cordis secreta confundat, carnium lanistae rancor, salisque tritura fetor inclusus intestina corrumpat, lignorumque defectus membra contrahat, et quod deterius est, ne assiduis incursibus ingrassetur anxionarius! Magna vero discipuli es commoditas prout facultas suppetit, magistratui necessaria exhibere, ne dum ejus inhiat exsecutioni, rerum venalium indulgeat comparationi. O quam absurdum est magistratus egestas! Lotricum autem vetularum remotio summopere est appretianda, earumque accessus quanto rarior tanto salubrior, ne dum venerit suggerat aliquid inquinatum, vel mancipio aliquid extrahat permollito. Quoniam mancipiorum raro invenitur clementia, rariorque in agonia constantia reperitur. Vae seducenti mancipio in quo plenarie confidit dominantis dilectio! Quid est tali foedius et quid tanto scelere gravius? Hospitium mundum, supellex munda, et thorax dealbatus, mancipii prudentia rerum exitus considerantis, sedulitati dominicae semper assistentis, decenti vultu sunt componenda. Quid mancipio subtrahente foedius? Cunctos terreat infelix Elimax, ab elimando dictus, nomen ex re contrahens, qui cum Nicostrati munera suscepisset, primo ei vultu servivit blandiori, omnia ad nutum administrans, fidelisque per omnia existens, fideliorem se promittens, quidquid Nicostrati fidelitas possedit ipsius commissum est infidelitati. Quid plura, cum nequissimi Elimacis infelix providentia cuncta vidisset sibi suppeditari, carnium alimenta, pisciumque fomenta, caeterarum rerum venalium commercia cuncta in duplo quam essent appretiata dominicis auribus intimabat, sicque totius substantiae exhausit incrementa, Nicostratumque in summam traxit egestatem, et creditorum diuturnam exclamationem. Qua nihil amarius menti imprimitur. Vae creditoris insaniei! Maxima vero Nicostrati penuria eum in mancipii erroris cognitionem perduxit. Tarde vero Elimacem super errore suo convenit; quo audito statim in contumeliosa verba prorupit, dominique in visceribus mucronem sepelivit, et quae prius obmiserat secum asportavit, dominicumque corpus canibus reliquit devorandum. En quantum detestabilis proditoris impietas scelus perpetravit. Servus bilinguis procul expellatur, et ipsius nequitia statim deponatur, licet consanguinitatis proximitate conjunctus existat. Servorum siquidem crudelitate multos vidimus sociorum incurrere jacturam. Creditoribus autem summa exhibeatur debiti commendati, dieique praefixae semper pro posse debiti fiat solutio. Scholari vero cui pleno cornu copia non arrisit, o quam dulcis est creditoris translatio affiniumque suffragii exhibitio! Prudentis etiam scholaris constantia semper al quo consorte gaudeat speciali, cui propriam possit detegere conscientiam, qui nubila existente fortuna diligenter subveniat, morboque vigente sedulum se exhibeat. Et si tetra mortis caligo adfuerit superstites facultates disponat, si vero vivus evadat, ab eo possit sustentari, pasci, deliniri et consolari, cubitum duci, diversis etiam partibus procurari; vigente autem valetudine libeliis gaudeant permutatim, quaestiunculis certatim commendabili recordatione gradatim, castigationis felicitate conversim, diversis etiam variisque jocorum generibus dulciter obsequendo. Sicque inter eos mutuae dilectionis permaneat integritas, ut primaevi temporis ros sit instillans, in medio inundans, in line vero inebrians existat. Quid dulcius, quid praeclarius, quid certe melius? praestantis enim amoris nulla favoris adoptio praestat finem. Invidia vero, si secundum quid evenerit, in discendo videlicet, gratuita est; simplex autem proprii auctoris consumptiva est. Cum autem parentis mei providentia ejus colloquio, ut assolet, diebus paucis promittens consolari, ait, Athenas studii ob causam me misisset, unicum custodem vitae meae inveni nomine Favonium, non a vento, sed a favore denominatum. Hic cum me inspexisset itinere fatigatum, diversa considerantem, creberrime suspirantem, quaesivit cuja essem, secumque me adduxit, curialiter consolans, breviter inquirendo si ob studii causam illuc venissem, cujusque professionis essem, cujusque facultatis, post triduum, nomina vicorum ostendendo, angiportorum confraga, dicens: Hic vigeat praesagia Chaldaeorum, Ptolemaei non latens gloria, Aristotelis sincera veritas, Platonis probata divinitas, Zenonis concretio, Peribonii dilectio, Pythagorae promissio, Homeri Ilias, et labor Theseos, Euclidis theoreumata, Daretis porismata, Hippocratis scrutinia; hic viget ariopagi efficacia, legum peritia, hippodromi confusa gloria, circi victoria, palaestrae potentia, cestus fulminatio, missilium elatio, nautarum exclamatio, juventae pervagatio, choreae conventio. Cum ergo haec et alia multa Favonii mihi intimasset liberalitas, quaenam mihi esset facultas quaesivit, quantaeque expensae loculi mihi posset sufficere numerositas, cujusque disciplinae esset mihi promptior mentis intentio. Omnibus sibi igitur per ordinem responsis, quoddam memoria dignum amicis auribus instillavit, quod scilicet parcitati pecuniae diligenter insisterem, quoniam pudori consentaneum est stulte commissa dilapidare, cogenteque necessitate pudore me repatriare confusum. Aliud etiam nova via rationis exorbitans propalavit, ut si alicujus disciplinae me insererem, prius diligenter inspicerem si bonis moribus obediret, liberalium artiumque ubertate titulis polleret, remotaque omni negligentia suae professionis, ut per triduum eum diligenter audirem, cunctaque considerarem, ut si bonus esset, licet balbutiens, non tamen ab eo discederem. Feliciter autem his et aliis secretis instructus, annis duobus de viginti Athenis convalui, quidquid mali expertus ad boni tamen vestigia semper fui anhelans. Non enim est dignus dulcoris acumine qui amaritudinis nequivit inviscari gravamine. Herodiani, Aristotelisque disciplinae semper adhaerens, aliorumque scintillulas diligenter menti meae commendavi. Ne paupertatis facultati praesentis operis deroget simplicitas, confundat desperatio, affligat desolatio, quoddam cunctorum naturae commune dignum duximus examini committendum. Cum autem scholaris egestas diverso procedat intuitu, tamen propter a finium tenacitatem, tum propter eorum inundantis procellae penuriam, tum propter vitrici juvaminis inconstantiam, tum propter germanae nubilitatis instantiam, tum propter ipsius primogeniti militiae nimiam incuriam, tum propter familiaris adustionis versutiam, generali stemmate perusi dignum duximus consulendum. Parentum detestabilis adunca tenacitas precum instantia permollitur, taediosisque affatibus plerumque dissolvitur, fletibusque tempestivis delinitur, promissis fallacibus plerumque excitatur, munusculis affectuosis dissolvitur, adulatione si tempestiva fuerit perforatur, si minus solidatur, adamantina licet fuerit, exemplari commonitu destituitur, aliorumque rogatibus excitatur. Inundantis procellae penuriae per laboris incrementa proprii obtemperandum est scriptitando, trituras colligendo, areas mundando, ad tempus serviendo. Si tamen ingeniosa scribendi facultas motum coegerit voluntarium, necessitatis stimulum dignum duximus inhibere. Cavendum est tamen ne deliciosus mentem excitet appetitus, lucrumque enervet Sirenosum communiter scribentium, prodiga raroque fidelis defraudet adulatio, familiarisque sinistra visu vel auditu ebibat quidquid scribentis dextra permollitur. Glebeonis nequitia non obstante, parentelae gratia quantum discendi incommodum virtutumque decrementum mihi contulit sub Herodiano militanti! Deficiente plerumque paterni sensus igniculo, more praetaxato moerorem cautius duximus mitigare, aliquid imprimendo arbitrantes tutius egere, quam velle longi laboris itinera repatriando invitus arripere. Affinibus intimavit Glebeonis nequitia me pestiferis scriptorum sedibus imbui, lucroque seducenti diutius gloriari. Ad malum plerumque parentis promptior intentio igne evaporavit intrinseco solitoque privavit subsidio, et priusquam exitus acta probasset, non declinavit amentia, precumque in nullo profecit instantia, post bima um delatoris notoria traditio remansit, sed non inulta recessit. Obsequio vitrici si nequeat consolari facultas, minis derogetur, tractuque tempestivo comminuatur ut jocosa Proculi docet transactio. Germani festivantis incuria exemplari mitigetur eulogio, ipsiusque propinquitatis admonitu corrigatur versutia, vel amentia deprimatur. Germanae nubilibus annis affini quanto citius obtemperandum est, ne per incuriae vitium rosa primula pollice carpatur indigno. O quam sororis commendanda pudoris professio, dolendaque contrarii commissio, veluti vultum deturpantis pudore plena pulpae resecatio! Obtemperandae germanitatis insignia secundi Theophrasti Symmachum oeconomum sub silentio committendum non est, qui, utroque parentum viam universae carnis ingresso, imminentis infamiae germanae constantiam dotis beneficio maritavit, seque fortunae meatibus obnixe commendavit. Elisiae marito naufragiis surrepto Symmachum fratrem soror insequebatur. Elisia in multis serviendo, meritorum simulacro cuncta Symmacho ministrabat. Nam propriae carnis illecebris dum deesset facultas, secretius florem exponebat. Maluit enim incuriae vitio clam Elisia succumbere quam fraternae foedus constantiae se viva dirumpere, nec ab incoeptis retrograda permansit, quousque inchoata fine terminavit idoneo. Tenacitatis industriae rudimento adustioni domesticae succurrendum est, ne mutuatae pecuniae diligentia bilem infundat, alterius eam vel rei afflictus casum conferat, quidquid sub his fiat, caute conferendum est ne pusilla rerum tenacitas vultum ruboris judicio in posterum obstipet, tabulata enim plerumque fortia unius scintillulae laesione ruere dignoscuntur. Quid de Calvo milite luce sapientiae praedito senserit canities cognoscatur, qui, primaevo militiae flore transitum faciendo, latenter sub Birrho amphoram quamdam secum detulit, mancipiique gratiae commendavit, statuque levi permutato alterius vicem elegit cohortis, de ollaque fictili cocum convenit. Rixae rancorisque freno dissoluto, indigne cocus rancorem perferens canitiem fictili percussit, quae licet postmodum hedera decorata esset, nullius tamen de caetero succi connexui pristinum statum potuit revocare laesionem, ex incursu fictilis proba sibi simulque stirpi contrahendo. Sit ergo tuta paupertatis facultas, munda, parvoque contenta, incursus viriliter perferens, ad summa semper anhelans, omnibus obediens. Et sit prompta famulatui, et ad loquendum tarda, fidelis in obsequio, integra amore, dulcisque colloquio, cordis tumorositate carens, quoniam ejus oppositum cum eo commorari non appretiatur. Licet enim a multis destituitur laboris retributio, tamen ab aliquo promerebitur favoris adoptio. Nonne in modico plerumque lapsu contingit, quod annuo nequit produci circulo. Adulatoris officio, delatorisque consortio, pro loco negotioque temporis exterminatis.
CAPUT V. Cum ad magistratus excellentiam bonae indolis adolescens velit ascendere, necessarium est ut tria genera statuum, quae in assignatione probabilitatis innuit Aristoteles, diligenter intelligat. Sunt autem quidam vehementer obtusi, alii mediocres, tertii excellenter acuti. Nullum vero vehementer obtusorum vidimus unquam philosophico nectare vehementer inebriari. Istis autem mechanica gaudet maritari, mediocribus politica. Excellenter vero auctorum tres invenimus partitiones, quorum quidam sunt excellenter acuti, alii mediocres, tertii excellentissime acuti. Excellenter acutis gaudet oeconomica, mediocribus vero sub lunari globo physica, apothecariorumque practica. Excellentissime acutis, quos maxime Aristoteles notos secundum philosophiam vocat, universalium per experimenta singularium arridet cognitio; haec trivialium domina est, quadrivialium potentia, o quam est felix exhibitio! Mediocritatis tamen extrema partitio, bonos perfectosque licet sibi quandoque comparavit cum sudore, magistratus tamen dotati sunt honore consumpto flore juventae. Istis siquidem praedictis hoc modo est ordinandum: primo ut sciat quae quisque ad tanti nominis pertineant reverentiam, ut quae scita sunt exprimere noscat, et ne scriptorum commissioni se totaliter committat, ut Lucretius, qui cujuslibet quaestionis nodum propositae inquirendo, dimisso comitatu schedulis confluebat. Secundo ut librorum copiam suae acquirat exercitationi, ut cum opus fuerit eos consulat. Nec omnino eis credat, ut Jugo qui Montani sui magistri monitis in tantum confisus est, quod omne verbum ab ipsius ore progressum quaternullis exarabat et tanquam sacrum existimabat, nil aliud quam magistri vicem in scholis obtinens praedicabat, unde multoties pudore confusus inclusus abibat. Quippe miserrimi est ingenii semper inventis et non inveniendis uti, stultius est magistratus orationibus omnino confidere, sed primo credendum est, donec videatur quid sentiat; postea fingendum est eumdem in docendo errasse, ut si forte reperire queat quid commissae objiciat sedulitati. Tertio ut quosdam habeat quos secreta doceat, librosque legat, aliisque rudimentis informet, ut sic intellecta sciat, scitaque exprimere discat, et expressione frequenti usum comparet, usus magisterium propinat: alios namque docere est proprie facultati indulgere. Quarto ordinandum est ut hos aliosque sibi alliciat, ut cum opportunitas magistrandi adfuerit, eorum intrinseco gaudeat aspectu. Quid turpius quam primo inceptionis tempore solus destitui, ut Flavus, qui ob sui generis imperium gazaeque dominantis opulentiam cunctos sibi credidit subjugari, tempore vero concursus elapso, raro reperit sodalem qui lege conductionis adhaesit licet invitus, minas omnigenas regaliter addendo. Generositati tamen consentaneum est secundum duplicem partitionem affinitatis, magistrantis saltem ad tempus fovere praesentiam. Quinto ut quorum gratia coronandus est, in favore illorum scholas semper peripatetice obambulet, curialiterque opponat, protervientesque acriter remordeat, diligentiusque pro tempore respondeat, ne si muta fuerit voluntas, ignorantiae imputetur caecitati vel arrogantiae temeritati. Multos siquidem ob responsionis protervitatem speculantium, licet invite, vidimus praecipitio frui, non enim discentis inte est probris affatibus et contumeliosis regentem incitare. Nec licet summa familiaritate conjunctus fuerit ipsius docentis secretis, nisi jussus debet inhiare, jussus vero invite. Nonne Fontini protervitas Zenocratis scrutinia aperuit, edocta publice prius inspexit, seque magistrari credidit, si omnem Zenocratis abstulisset Minervam, qua ablata Zenocrates studere desiit, ablatisque Fontinus uni nesciens, phrenesi laborabat grandiori? proprio ergo discipulus labori confisus, alieno nunquam invidebit honori. Cum autem dies summae promotionis adfuerit, brevi stemmate compendiosoque affatu veneranda commendetur sociorum collectio, sicque ad honoris initialis incrementa intrepide procedendum est, decenti ornatu, festivo apparatu, si facultas suppetat, cunctis vel ad libitum ejusdem saltem professionis splendidae procurato. Caute tamen considerandum est cautiusque investigandum ante magisterii elationem, ut primi anni decursu propria possit sustentari si opus fuerit facultate. Turpe est enim ob reverentiam tanti nominis prima fronte mendicare, ut Strictonius, qui omnibus ad magisterium pertinentibus venerabiliter exsecutus, luce coepit tertia mendicare, tantique ausus mox eum poenituit. Quid mirum? quasi instantaneus delusus abscessit, tanti honoris fastigia nunquam de caetero confessus. O quam felicis exitus veneranda est commendatio!
CAPUT VI. Expeditis his quae ad scholarium eruditionem digesta sunt, dilucidandi moderatione observata, nec angariare lectorem sermonis brevitate curamus, nec dilatione confundere, nunquam lucidiori stylo leviorique stemmate perusi, quoniam non solum discretis, verum etiam rudibus aenigmatis serie postposita commendatur. Nunc ad magistrorum venerabilem properandum est majestatem. Magistrorum autem talis habeatur divisio. Tantorum quidam duabus urbibus caeteris fulgentioribus, scilicet Romae et Athenis commorantur, ulterius nusquam procedentes, nisi quantum fortuna succedit eis ut altius venerentur. Alii praedictorum omittentes fastigia locorum, oppidorum adjacentium quaerunt emolumenta, tum propter novercam disciplinae egestatem, tum propter natalis patriae dulcorem renitentem. Tam istorum quam aliorum quidam ratione pulchrae denominationis imperium assumunt, ut honorificentur. Alii ratione intelligentiae ignorantia eorum ne confundantur. Tertii subtilius speculantes propter utriusque partis incrementa magistralia contrahunt paludamenta. Talium namque quicunque venustatis assumptae debitique officii velit emolumenta prosequi, in universa morum honestate oportet ut polleat praeclarius, ut sit utique in sermone verax, in judicio justus, in consilio providus, et in commisso fidelis, constans in vultu, pius in affatu, virtutibus insignitus, bonitateque laudabilis existat; si quid vero contrarii acciderit, humanae fragilitatis appetitu accidere solet. Conversatione etiam sit bonus, nulla siquidem res est magis perniciosa discipulo, vita magistri contumeliosa: infusa enim videntur saepissime confundi et fetido vase, quia fetidum vas aquas infusas corrumpit. Haec autem ad animae docentis informationem digesta sunt; nunc de caeteris primariis, non dico de primo primis, sed de secundo primis disserendum est. Tenetur quoque doctor eruditus esse, mansuetus, rigidus, antiquus non annis, non negligens, nec arrogans. Sit, inquam, eruditus. Prius enim oportet ut discat quam doceat. Trivii siquidem comparationem doctrinae novimus assistricem. Valde vero absurdum est et iniquum, ut imperiti peritis, novelli antiquis, rudesque praeferantur emeritis. Mansuetus: quoniam quandoque discipulorum elationem pati opportunum est, ergo mansuetudine utendum est. Magister Franco in immansuetudine prodeat in exemplum, qui ob discipulorum suorum nobilitate sua utentium irrefrenabilem arrogantiam laqueo se suspendit; sapientius autem egisset si mansuetudine usus fuisset. Rigidus: in scholarium enim amplexu rigore frui commodissimum est, ut sic errantibus vindictam imponat, sophistarum lites dissolvat, oblatrantes remordeat, obloquentes reprimat, protervientes castiget, totamque determinationem dialecticam faciat. Antiquus vero non annis, sed perpetua scientia; si vero utrumque adfuerit, sanior conditio erit. Non negligens: quoniam sicut in uno quoque opere mater invenitur constantia, ita universae doctrinae et disciplinae noverca est negligentia. Opportunius enim esset mechanicae deservire arti quam negligentiae jugo onerari. Non sit arrogans: quoniam vivax pauperum scintillula exstinguitur magistrantis arrogantia, voluntasque discendi divitibus sequestratur, quoniam arrogantis magistri sedulitas nunquam fideliter hominem instruxit. Hi sunt qui id quod sciunt humiliter docere contemnunt, et quae ratione sapiunt recte monstrare nequeunt, quoniam in fastigio positi mentes moerentium despiciunt, nec in datorem scientiae causam referunt, sed propriam in se respiciunt excellentiam. Hi etiam sunt qui fimbrias dilatant, phylacteria magnificant, in publicis spectaculis eminentiora sedilia quaerunt, et ab omnibus rabbi nomine vocari et salutari desiderant. Tales siquidem omnium bonorum collectio, jure sedulitatis ablato, a se relegabit. Cum autem bonae inquisitionis tiro legendi causa scholas intraverit, rigore intrinsecus assumpto, considerandum est ut aurorae tempore continuo submissa voce incipiat, ore rotundo mediocriter ascendendo, nisi magna urgeat necessitas exspectando. Quoniam si magistratus diligentia aliquos ultra debiti temporis spatium exspectare praesumpserit, hos siquidem pigritiei mora confundit, iraeque se rancore comminuet. Cum autem pigritiei discipulus, dormitationis artifex, magistri noverit sedulitatem, aut maturius festinabit, aut pudore confusus in hujus opprobrium dormitabit. Sed non faciat ut Assuerus poeta praecipit, quem Dromonis Castoris discipuli pigrities nequivit in risum excitare. Eo vero more quotidiano ad primam stertente, unguibus scabris membratim musicum melos agentibus, oculisque lippientibus, lucemque explorantibus matutini laboris, in scholisque ne res peragatur consortibus advenientibus sic dicebat: Lucis rubore diei aurorane adhuc confunditur? Illis itaque negantibus, mediam partem diei creberrime somnolentus explevit gratias Deo agendo, maluit enim sani capitis habere duritiem quam insani peritiam. Si vero meridianae disputationi plerumque adesset, nativum morem excedere nesciens, naso vigilante stertebat, affinibusque ob porcinae corrosionis strepitum praebebat fastidia. Dum aliquando olera secundas ejus delicias hauriret, ora hiatui, lumina somno commisit. Manus vero, licet sordida, in catino aliquid prendebat, sed sopor ei nocivus exstitit, dum cibaria incarcerare quaesivit. Ad quem fructum maturitatis, o Marciane sociorum carissime, creditis hunc pervenire, vestra siquidem novit intentio. Si disserendi causa meridiamus doctor studium adierit, cavendum est ne sophistico polleat apparatu, nec tetris moveatur difficultatibus, sed studiosa praemeditatione omnibus armatus, intrepidus, adeat lites, easque facili mente componat, et illud quod quisque objecerit ita memoriae disponat, ut detegendi tempore a via rationis non discedat, sed ordine competenti aenigmata dilucidandi moderatione assumpta explicite dissolvat. Si vero maxima, ut assolet, discretorum mentibus contigerit dubitatio in disserendo, studiis utendum est deliberando, et quod naturalibus motibus mens exagitata dictaverit, conscientiae in crastinum proferendum est. Eodemque modo si difficillimum quid quisquis praemeditatus fuerit, discretioni est commendandum; facilius enim disserendo plerumque difficultatis scintillula invenitur quam si studii observationi committeretur, quoniam non in altero tantum scientiae veritas reperitur, ut dicit Aristoteles. Animadvertendum est etiam quod tribus modis in traditionibus uti solet discretorum cognitio. Novis siquidem et inusitatis editionibus gloriari, veteribus tetrisque discipulorum mentes palliare, vetustissimis tamen innovatis et tanquam propriis rivis manantibus credentium intelligentias excitare. Si quis vero horum discipulorum sagacitate oblectaverit, archischolari jungendus est, ut vel eis recordationis seriem fideliter imprimat, vel exarandi diligentiam commendet. Magnum siquidem in his utilitatis fomentum colligetur. Ut autem ad magistratus apicem tempore perveniat discipulus, studio continuitatis immorandum est, recessuque secretiori, licet sanguineus existat, insistendum est, ne strepitus assistentium mentem hebetet, vel migrantium rixa confundat intellectum, nullis vinculis vitales spiritus impedientibus. Honestati enim consentaneum est ut secreta rimando solitarius magister existat magis quam libellos extrahendo cunctis praesentiam suam exhibeat: nonne detractionis filius magistri sedulitatem libros extrahentem aspiciens, quid in quantum utique meditaretur? Si vero primaevo tempore magistrantis diligentia copiam discentium non habuerit, idcirco non tepescat, nec spe deposita evanescat, sed tanto acrius studiis insistat, seque in conflictu strenue praebeat, ut sic licet cum paucis honorem contingat. Paucorum enim consortio multos delinitos, profunditatis studio vigente, frequenter vidimus strenue intitulari. Nonne Theophrastus subtilitatis artifex, paucorum suffultus ornatu, spe defraudatus regendi, curam objecit, quod tamen inconsulte egit, consultius enim egisset si se studii observantiae commendabilem exhibuisset. Muneribus tamen magistri Leontini discretio multorum sibi acquisivit consortium. Pulchrius enim sic egere censuit quam discentium coetu destitui. Pietatis vero ambitu scholarium rector delinitus, discipulorum corda paupertate degentium studioseque discentium mulcere tenetur, videlicet cibariis, calceis, vestibus saltem tritis, si facultas suppetit, caeterisque donatis subveniat, consilioque, ut decet, concitativo. Quae enim praeclarior naturae quaeve suavior quam veris scholaribus erogatio? Praeclarius est enim confovere scholarem his in quibus est minima donantis exhibitio, maxima vero pauperis recipientis promptitudo, quam histrionum et meretricum detestabiles incursus deliniri. Nubila licet quandoque fortuna existat, non tamen magistrantis cura desperet, sed semper curialiter se regendo incursus viriliter perferat, dulcius exspectando. Proh Coriandi pudenda transactio! Si autem ob festivi temporis impulsum deliciarum loca visitare placuerit, semper coetus sui nobiliores, formaque eminentiores, docentis secum habeat discretio, ne quasi destitutus solatio a multis videatur, vel ne in periculum excitetur. Maronis saltus felicium discipulorum privari coetu indoluit. Licet autem in scholis rigidus existere debeat, tamen ingressu salutando devotus permaneat, in sermone jucundus transmigrantibus, comes alludentibus, fidelis admonitu commorantibus, castitate cautus affinibus, ne suspirantis nasi fetorem si quis adfuerit, amicabilis ebibat affinitas. Extrema praesentis voluminis exstat compilatio de magistrantibus, quos liberalibus noverca disciplinis egestas fines compulerit invadere alienas. Et de illis quos naturaliter patriae revocat dulcedo, aliquid sub compendio dicamus. Cum ob egestatis causam repellendae lucri quaerat quis odorem dulcissimum, considerandum est ut salvo magistratus honore parcitati quantum queat insistat, vestibus mediocribus inhiat, et scholarium regimini praecipue indulgeat, puerisque primo praebeat vultum benignum, parentibusque eorum benigniorem affatum, docendique auditum spondeat benignissimum, ut sic non solum puerorum corda permolliat, verum etiam parentum pecuniam extrahat, famamque efferat, scholae vero jura regulariter defendet, ordine docendi prius edocto putatur. Eisdem etiam aliquantulum adultis rigidum se exhibeat, ipsorumque ora ad recte loquendum componat, digitosque ad scribendum constringat, ad legendum omnino conformet, rigore justitiae comitante, ut sic non solum in doctrina, verum etiam in facetia conveniat, ludendique spatium tempestive concedat, docendique beneficia nullo casu subtrahat. Si vero contumacem superbumque invenerit, dulciter castiget, exemplaque morum proponat quibus reprimatur, alioquin parentum assensu virgis affligetur, ut sic ad unguem castigatus evadat, ne desperatus in ignominiam cadat. Cum autem magistrantis dilectio aetate infrigidatos statualesque planeticos scholastici introitus habuerit participes, si correctionis lima apud eos uti nequiverit, senio confectis arridendum est, statualibus ingemiscendum, planeticisque favo is simulacro est congaudendum. Calamistratos cirris hirsutis perurat, fucoque perfusos lacrymis irrigantibus gulam perfundit, mollesque caute ejiciat ne mentis suae reatum commoti participent. Animadvertendum est etiam quod quorum erogatione laboriosum delinitur certamen, in illis doctrinalis comprobetur effectus, rerum namque effectus exhibitione operis declaratur. Ordine autem competenti vicissim sunt convocandi, ut fideli scrutinio pateat quid subministrantium labor diurnus erogaverit. Subministrandum enim curae non semper est confidendum, quoniam illorum cupiditas fractis assibus plerumque permollitur, aut spe defraudata tepescit fidelitas, aut ut videantur fideles crudescit potestas. Sicuti vero paupertati felici misericorditer deferendum est, sic non minus ipsius eruditionibus attentius est insistendum. Cum autem coena pauperior adfuerit, commensalibus est eroganda facultas, familiaribus complicibusque vicinitatis invitae porrigenda, ne familiaris vox secreta revelet detrahendo, vel multiplicitatis anus prodiga propinquat anui annectendo. Quid autem anu conscia futilius? Proterva in minimis procul absit rapacitas, et fame noverca et adunca tenacitas. Cavendum est etiam ne puerorum pulveri feculento plus quam triennio ibidem alludat, licet maxima comitum gazaeve adfuerit affluentia, considerataque amoris opulentia, nisi honoris promotio vigeat in amore vel facultatum elatio in honore. Cum autem ob dulcoris patriae delicias, parentumque venerabiles aspectus, regendi curam quis acceperit in natalis soli confinio, pomposo affatu insistendum est. Cante splendideque procurationi vicissim est arridendum, vestiumque varietate gaudendum, quoniam vestis polymite venustas, annulorumque insignia, multos aliud quam veritas exigit cogunt obtinere. Ornatus, favor, affatusque lepos, quam plurimos comparatos sensu, erroneo Homerum excedere visu compellunt, ordine tamen docendi praetaxato diligenter observato. Jocorum quoque damnosa libido attentius ablata sit, ut quod raro contingit provincialis honor, famam efferat in tituli commendationem. Quanto magis vero venustatis titulus surrexerit, tanto magis subditorum insistendum est favori, ut quod proprii oris nequit efferri tumultibus, ipsorum tempestivis erogetur affatibus, ut non solum in morum dulcedine, verum etiam propriae facultatis acumine commendabilis inspectetur. Cum autem tam morum quam facultatis in publicum evenerit commendatio, cavendum est ne incestus caput obstipet, adulterium ora confundat, illiciteque malignitatis fetor famam bonam denigret, ne rosae vernum emittentes odorem videantur exspirare, et lilia sudore castitatis quaesita decrescere videantur. Venerabilis Cratonis effigies propriae facultatis complicibus, aliis etiam qui eum unico aspectu attigerant, moeroris causam praebuit et incrementum, qui Castoris in diversorio ob Eufrasiae uxoris suae delicias obdormivit, amplexando repertus est, capillis tractus, verbere castigatus, vulnere laceratus, sale fricatus, urina servorum perfusus, angulis ejectus, trabibus erectus, tandem lassatis tortoribus genitalibus privatus, sterquilinio suppositus, transeuntibus expositus: plebis abjectio, discipulorum desolatio, commilitonum opprobrium crudumque ac crudele, miserum ac miserrimum cunctis exstitit doloris spectaculum, affinitatis gratia parentelaeque gloria in nullo sibi proficientibus. Licet enim prima quandoque salva fiant indicia, ultima vero alterius saporis inquinamenta permanebunt, etc. Consiliabar item gnatorum solvere carmen, Obliqua facie surdus ab arce vehor. Non pudeat struxisse dolos ex aggere sato, Rumiferos sonitus dum movet ampla seges. Aderat interdum rabies contermina ponto. Dum loquor, ex quarto capite confer opus. Vos precor, o juvenes quibus est celebranda juventus, Suggerat innocuos nunc mea lyra modos.