 1.10 |
2.2  |
I.
Accusatur nimius puellarum cultus
Ecquae Pieridum mecum canit? Euge, puellae,
ecquae Castalio fonte ministrat aquam?
Quaenam est, quae suffusa genas demissaque ocellos
incipit? O sacra carmina digna dea.
5
Anne ea Melpomene est, dulci dea cognita cantu?
Felicem, cui fas ora videre deum.
Atqui olim latis errabant numina campis,
nec puduit tenues accubuisse casas.
Saepe etenim Pietas, divum quae maxima natu est,
10
astitit, ante aras dum cadit agna Jovi;
saepe pudicitiam gelido videre sub antro,
aut in gramineo membra levare toro.
O quotiens, fesso somnos carpente colono,
Astraeam tristes extimuere lupi.
15
Illa, diu terris placida cum pace vagata,
et statuit leges, et sua jura dedit,
illa greges docuit silvas, pastore vocante,
pergere et a silvis nocte redire domum,
illa etiam fortes docili cervice juvencos
20
ferre jugum, et gravibus flectere colla rotis.
Tunc et equus primis compescuit ora capistris
nescius intortas ante timere minas;
omnia tunc, dicente dea, pecudesque feraeque
discebant munus ordine quaeque suum.
25
In primis servare fidem dominumque vereri
docta canis, custos ditis amica domus,
quales deliciae vatum Capuana, dolorque
Asterion, castae grata rapina deae.
Quid vatem, Diana, queri, quid dicere cogis
30
in teque inque alias impia verba deas?
Musarum hic canis est; quid enim tibi juris in illo?
Redde suum Musis, et mihi redde meum.
Non ille assuetus silvis, sed grata puellis
limina, sed domini pone jacere pedes,
35
sed thalamos servare et mensae assistere herili,
inque puellari ludere saepe sinu.
Quem raptum infelix mater cum ferre nequiret,
paulatim misero victa dolore cadit:
non somnos, non illa cibos miseranda requirit,
40
finiat ut luctus, morte jubente, suos.
Felices catuli, quos dilexere poetae,
et quorum ad tristes concinuere rogos;
non illos (siquid possunt mea carmina) tempus
abstulerit: vivent secula longa senes;
45
Elysii quos arva tenent felicia campi,
optatasque ferunt pascua laeta dapes,
e foliisque cadunt passim variique sapores,
securique errant et sine lite greges.
Mirantur manes aequis ut cursibus auras,
50
ut tranent celeri roscida prata fuga,
forsitan et vates aliquis dum cantat, adesse
gaudet, et: «An, dicit, hi quoque carmen amant? «
Sed satis haec, dum Musa novas cum pectine chordas
desuetaeque aptat fila remissa lyrae.
55
Nunc agite, o faciles aures adhibete puellae,
dum canit, et liquidum dum dea pulsat ebur:
diva canit, quodque illa canit cognoscere sanctum est;
vos modo quod sanctum est noscite, diva canit:
«Parcite veloci nimium considere formae.
60
Praeterit: en fragili quam mora nulla bono est.
Haec flos est, et flore caducior; hanc dolor, hanc sors
et morbi vitiant instabilisque dies;
atque ea quaecumque est, nullo aut violanda paratu
aut modico: cultus lex quoque certa datur.
65
Quid pretiosa juvant, tortisque affixa capillis
gemma? Quid in collo nexile pondus agit?
Quaeritur his conjux: mores non gemma parabunt:
crimen inest si, quod laudet amator, agas.
Nec, si forma bonum est, externos quaerit honores;
70
ingenuumque bonum quid facis arte malum?
Si mentem abjicias, turpe est sine pectore cultus:
exerceto animum; culta, puella, sat es.
Sed tamen ut mores animum, sic corpus honestant
munditiae; labem vitat uterque suam:
75
ut virtus contenta modo est, mensuraque morum est,
sic et munditiis formula certa data est:
si modo vos moveant Sirenum infamia monstra,
selectos cultus quaeque puella fuget.
Hae facie cantuque et Palladis arte placebant,
80
sedula sed nimii cura decoris obest.
Saepe illis nutrix: o quid bona tanta per artem
perditis, et causam criminis ora gerunt?
Saepe inter choreas aliae risere puellae,
et damnant cultus luxuriantis opes.
85
Forte renudatis ibant ad templa papillis,
qua brevis aenario est insula cincta mari;
ora madent, liquidoque madent et tempora fuco,
inficit et roseus non sua labra rubor;
colla nives infecta gerunt, ac nulla papillas
90
vitta tegit, nimia guttur ab arte nitet,
pictae oculos, multumque alieno crine superbae,
luxuriem facie testificante suam.
Quas dea prospiciens gradibus sullimis ab altis
avertitque oculos opposuitque manum:
95
nec si, inquit, dea sum, siquid mea numina possunt,
siqua Pudicitiae juraque visque valent,
haec impune ferent, nec nos laesisse juvabit,
et meus in poenas induet arma dolor.
Vix templo exierant, vix litora summa tenebant,
100
arida vix primos ceperat alga pedes,
senserunt teneris squamas horrescere plantis,
ossa quoque in spinas ire coacta novos,
qui fuerant ungues alium traxere rigorem,
pro digitis pinnas, pro cute tergus habent;
105
mens quoque mutata est, nec se velut ante puellas,
sed vasti credunt aequoris esse feras,
atque ita se in fluctus inque aequora proxima mittunt
pube tenus pisces, caetera ut ante manent.
Scilicet ut veteris sit nota infamia culpae,
110
exemplum et timeat quaeque puella sibi,
tela Pudicitiae moneo vitate, puellae,
contentae propriis simplicibusque bonis.
Luxuries infensa deae est, infensa decoris
cura novi, nil est simplicitate prius,
115
haec placet; haud ulla est quaesitae gratia formae;
quae studio peccas, simplicitate places.
Nulla est ornandi, nulla est, mihi crede, parandi
gloria: naturae est forma, nec artis opus.
Ars odio digna est, ubi nullo fine tenetur;
120
naturae est similis hic ubi finis adest.
Nil fuit in toto quicquam formosius orbe
conjuge, qua felix Protesilaus erat;
nullis haec gemmis, nullo est adjuta colore,
et rara numquam cultior arte fuit;
125
ornabat faciem solo contenta pudore,
felix si numquam rapta Lacaena foret.
Illa, Mycenaeis avecta penatibus, Iden
dum petit et Danaos cogit in arma duces,
Phylacides primusque venit primusque dolorum
130
ultor adest, primus et cadit ante rates.
Conjugis at miserae thalamos non immemor umbra
maesta subit, Stygiis nocte remissa vadis:
Aemoniae dum membra fovet dilecta maritae,
vulnera nudato sunt patefacta sinu.
135
Illa gemit, funditque imo de pectore questus,
frigidus et miserae concutit ossa tremor,
amplexusque inter lacrimosaque verba recessit
et sopor et somnis nigrior umbra suis.
Mane deos miseranda parum felicibus extis
140
nequicquam et multa supplicat usa prece,
pluraque sacratis promittit munera templis,
votaque pro reditu vix numeranda facit.
At postquam infelix exstincti fama mariti
certa fuit, cineres et brevis urna refert,
145
transigat infestum sua per praecordia ferrum,
comprimat amentes ni pia turba manus.
Unum hoc non licuit: misero concessa dolori
caetera, et in casto regnat amore furor.
Quod potuit comitatu virum est, nec vera fatenti
150
vita magis quam mors illa vocanda fuit;
servavit cinerique fidem lectoque jugali:
o rarum in longa posteritate decus.
Delitet in tenebris, lucemque perosa virosque;
proque viro infelix urnaque et umbra fuit,
155
urna quidem cineresque die, sed noctibus umbra;
haec comes, haec conjux, haec et amator erat.»
Talia Melpomene. Mihi tum specus Aonis antrum
pandit, et e vera Thespide manat aqua.