De Nuptiis Philologiae et Mercurii/I

LIBER I

Saeculo V

Liber I recensere

[1]

«Tu quem psallentem thalamis, quem matre Camena progenitum perhibent, copula sacra deum, semina qui arcanis stringens pugnantia uinclis complexuque sacro dissona nexa foues, namque elementa ligas uicibus mundumque maritas atque auram mentis corporibus socias, foedere complacito sub quo natura iugatur, sexus concilians et sub amore fidem; o Hymenaee decens, Cypridis qui maxima cura es – hinc tibi nam flagrans ore Cupido micat –, seu tibi quod Bacchus pater est placuisse choreas, cantare ad thalamos seu genetricis habes, comere uernificis florentia limina sertis seu consanguineo Gratia trina dedit: conubium diuum componens Calliopea carminis auspicio te probat annuere».

[2]

Dum crebrius istos Hymenaei uersiculos nescio quid inopinum intactumque moliens cano, respersum capillis albicantibus uerticem incrementisque lustralibus decuriatum nugulas ineptas aggarrire non perferens Martianus interuenit dicens: «quid istud, mi pater, quod nondum uulgata materie cantare deproperas et ritu nictantis antistitis, priusquam fores aditumque reseraris ὑμνολογίζεις? Quin potius edoce quid apportes, et quorsum praedicta sonuerint reuelato». «Ne tu – inquam – desipis admodumque perspicui operis ἐγέρσιμον noscens creperum sapis ? Nec liquet Hymenaeo praelibante disposita nuptias resultare? Si uero concepta cuius scaturriginis uena profluxerint properus scrutator inquiris, fabellam tibi, quam Satura comminiscens hiemali peruigilio marcescentes mecum lucernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo».

[3]

Cum inter deos fierent sacra coniugia procreationis undique numerosae, liberique praeclues ac nepotum dulcium aetheria multitudo et inter se quodam caelicolarum complexu ac foedere potirentur, praesertimque potissimos conubialis bearet adiectio, idque deditum mundo loquax triuiatim dissultaret humanitas, poetaeque praecipue Oeagrium citharistam secuti caecutientisque Maeonii suauiloquam senectutem epica uulgo lyricaque pagina consonarent nec aliquid dulcius Ioui inter aetherias uoluptates una coniuge loquerentur, hisque accederet promptior fides, quae suadente aruspicio grandaeuos pontifices in testimonium conuocat, cum quid Iuppiter hominum uotis trepida curarum ambage suspensis multa implacabilis hostia denegaret, exorata eius matrona prouenire, et quicquid ille exprompta sententia, Parcarum pugillo asseruante, dictauerit, delenitum suadae coniugis amplexibus iussuque remouere;

[4]

nec solum superum regem attestabatur uxorium, idque etiam Diti propositum, idque Portuno, certumque esse Gradiuum Nerienis Neriae coniugis amore torreri (Aesculapio quoque non dispar affectio) similique persuasione transduci Ope coniuga Cybeleque permulsa maestissimum seniorem deorum (Ianusque Angeronam utraque miratur effigie); nam reginam tantum marito dependisse Memphiticam, ut obsita luctu perpetuo numquam eum contenta sit inuenire.

[5]

Hac igitur fama hisque deorum alternis amoribus motus concitusque Cyllenius, simulque quod cunctorum affectiones et thalamos, dum paret pluribus, conspicatur, uxorem ducere instituit. In quam sententiam mater illum anxia, cum annua peragratione zodiaca eam in Pliadum numero salutaret, impulerat, praesertimque quod palaestra crebrisque discursibus exercitum corpus lacertosis in iuuenalis roboris excellentiam toris uirili quadam amplitudine renidebat, ac iam pubentes genae seminudum eum incedere chlamydaque indutum parua, inuelatum cetera, umerorum cacumen obnubere sine magno risu Cypridis non sinebant. Rationabili igitur proposito constituit pellere caelibatum.

[6]

Itaque pro industriae dignitate, quam conueniret accipere, cuncta merito longae deliberationis alternat. Nam Sophian ipse miro quidem cupiebat ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque cunctis pulchriorque uirginibus, sed quod sororis eius collactea et indiscreto amica foedere uideretur perindeque ad innubas ipsa quoque transisse, eam in Palladis iniuriam non placuit coaptari. Non dispar illum formae desiderabilis grataque luculen‹ti›tas in Manticen quoque succenderat; nam et nobilitas generis illam (quippe Pronoeae maior est filiarum) et praeuidum perspicacis prudentiae commendabat ingenium. Sed ipsis diebus forte immensi amoris impatientia ultro iuuenem consecuta Apollini fuerat copulata.

[7]

Uoluit saltem Endelechiae ac Solis filiam postulare, quod speciosa quam maxime magnaque deorum sit educata cura; nam ipsi Ψυχῇ natali die dii ad conuiuium corrogati multa contulerant. Ιuppiter quippe diadema, quod Aeternitati, filiae honoratiori, detraxerat, capiti eius apposuit. Iuno quoque ex purgatioris auri splendente uena addiderat crinibus sociale uinclum. Tritonia etiam interula resoluta ricinio strophioque flammarum instar e cocco atque ipso sacri pectoris ac prudentis amiculo uirginem uirgo contexit. Delius quoque, ut ramale laureum gestitat, diuinatrice eadem coniecturalique uirga uolucres illi ac fulgorum iactus atque ipsius meatus caeli siderumque monstrabat. Vranie autem praenitens speculum, quod inter donaria eius adytis Sophia defixerat, quo se renoscens etiam originem uellet exquirere, clementi benignitate largita. Lemnius quoque faber illi insopibilis perennitatis igniculos, ne caligantibus tenebris nocteque caeca opprimeretur, incendit. Omnes uero illecebras circa sensus cunctos apposuit Aphrodite; nam et unguentis oblitam floribusque redimitam halatu pasci fouerique docuerat et melle permulserat et auro et monilibus inhiare membraque uinciri honorationis celsae affectatione persuaserat. Tunc crepitacula tinnitusque, quis infanti somnum duceret, adhibebat quiescenti. Praeterea ne ullum tempus sine illecebra oblectamentisque decurreret, pruritui subscalpentem circa ima corporis apposuerat uoluptatem. Sed uehiculum ei ac uolatiles rotas, quis mira posset celeritate discurrere, tradiderat ipse Cyllenius, licet eam auri compedibus illigatam Memoria praegrauarit. His igitur Ψυχὴν opimam superis ditemque muneribus atque multa caelestium collatione decoratam in conubium Arcas superiorum cassus optabat. Sed eam Uirtus, ut adhaerebat forte Cyllenio, paene lacrimans nuntiauit in potentiam pharetrati uolitantisque superi de sua societate correptam captiuamque adamantinis nexibus a Cupidine detineri.

[8]

Super his igitur uirginum thalamis dum eum deliberatae sortis blandimenta frustrantur, nec facile quaepiam praeterea, quae congrua paritate Tonantis nurus deligeretur, occurrit, amplius deliberandum suggerit Virtus, neque eum sine Apollinis consilio quicquam debere decernere aut fas ab eius congressibus aberrare, cum zodiaca eum hospitia praemetantem numquam abesse menstrua praecursione permitteret. Igitur constitutum ubicumque locorum frater esset adiretur.

[9]

Ac tunc uolatilem uirgam, uti secum mundi penita permeare aetheriosque recessus irrumpere parili celeritate posset, Virtuti de more permittit. Ipse pedibus talaria nectit aurea, et nunc in fanis, quibus aut uaticinia obliquis fundebantur ambagibus aut, denuntiata pecudum caede fissiculatis extorum prosiciis, uiscera loquebantur, quibusque solitus sortitus excedere uel logia personare, sagaci eum inuestigatione disquirunt.

[10]

Sed his adytorum fastigiis specubusque uiduatis absque lauri arentis paucis admodum foliis uittisque semiuulsis, quas in Cumano antro post Sibyllam tinearum morsus cariesque carpebant, nihil eius potuit inueniri. Per aerios etiam tractus, quibus formare solitus et uolucrum diuersos meatus et oscinum linguas et praepetis omina pennae, frustra incassumque disquiritur. Iam pridem quippe offensus contamine monendorum dedignatur “augur” Pythius nuncupari. Item eum in Helicona, Delon Lyciamque sectantur; sed alibi lauros primores arentesque ederas, alibi cariantem tripodem crepidasque situ murcidas praesagiorumque interlitam memoriam reppererunt.

[11]

Tandem Fama nuntiante cognoscunt quod Phoebo gaudet Parnasia rupes. Licet inde quoque ad Indici montis secretum obumbratumque scopulum nube perpetua posterius migrasse perhibebant, tamen Cirrhaeos tunc recessus et sacrati specus loquacia antra conueniunt. Illic autem circumstabat in ordinem quicquid imminet saeculorum, Fortunae urbium nationumque, omnium regum ac totius populi. Videbantur aliae transacti cursus emenso fugientes; consistebant aliae sub conspectu, adueniebantque quamplures, atque ita nonnullis eminus uanescebat disparata prolixitas, ut uelut fumidae caligationis incredibilis haberetur aura. Inter haec mira spectacula Fortunarumque cursus motusque nemorum etiam susurrantibus flabris canora modulatio melico quodam crepitabat appulsu. Nam eminentiora prolixarum arborum culmina perindeque distenta acuto sonitu resultabant; quicquid uero terrae confine ac propinquum ramis acclinibus fuerat, grauitas rauca quatiebat. At media ratis per annexa succentibus duplis ac sesqualteris nec non etiam sesquitertiis, sesquioctauis etiam sine discretione iuncturis, licet interuenirent limmata, concinebant. Ita fiebat, ut nemus illud harmoniam totam superumque carmen modulationum congruentia personaret.

[12]

Quod quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit etiam in caelo orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus conuenire. Nec mirum quod Apollinis silua ita rata modificatione congrueret, cum caeli quoque orbes idem Delius moduletur in Sole, hincque esse quod illic Phoebus et hic uocitetur Auricomus;

[13]

(nam Solis augustum caput radiis perfusum circumactumque flammantibus uelut auratam caesariem rutili uerticis imitatur), hinc quoque Sagittarius, hinc quoque Vulnificus, quod possit radiorum iaculis icta penetrare.

[14]

Demonstrabat praeterea Virtuti Cyllenius amnes quosdam caelitus defluentes, quos transeundos esse perhibebat, ut ad deum ipsum, quem reperire cura est, peruenirent. Verum eosdem amnes diuersicolor fluentorum discrepantium unda raptabat; quippe primus diffusioris ac prolixi ambitus gurges liuentis aquae uolumine nebuloso atque algidis admodum pigrisque cursibus haesitabat. Interius alius lactis instar candidaeque lucis mitis omnia quietusque motu undas uoluebat argenteas. Tertius uero nimio rubroque igne rutilantes festinataque rapiditate praecipites fragososque cursus anhela sulphureus celeritate torquebat. Qui hunc sequebatur auratus ac fulgidus et flammis coruscantibus rutilans; sed diuersitate fluminum, utrimque coniunctus quibusdam riuulis intermixtis, quantum pensabat moderatio, temperabat. Verum interior illo electro purior resplendebat amnis, quem praeter ceteros Fortunarum ille consistens populus appetebat, quarum alias eius odor et halatus illexerat, alias lenis undae canori permulsere modulatus; gustum autem haustumque quamplures ex eodem dulcissimo gurgite sitiebant. Nec deerant, qui eadem foueri abluique lympha ac se in illam iacere cupiebant. Praeterea duo restrictiores ac sinu ambituque paruo raptabantur interius, quorum uterque pro aliorum uicinia et confinio coloratus exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis admixtione traxere. Nam alter nimia celeritate festinus ac plerumque consistens relabensque ferebatur; alius uero quandam undarum originem gestans flexuosisque anfractibus errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.

[15]

Hi igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum nationumque Fortunas immensis primo sinibus ambiebant. Tunc diuersa undarum uiolensque rapiditas singulas quasque peruadens improuisa ui per decliuis aluei praecipites lapsus rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem plerumque alteri transfunderet fluuio, et quam ille exercitam longa collisione uexarat, alter aut ripae redderet aut amne mersaret. Non tamen Fortunas omnes illi sanguineus aut caeruleus inuolutas gurgites rapiebant. Plerumque illius lactei praenitens unda repente correptas eminentis tractus uertice subuehebat; aliquando etiam sublimatas atque fluctu elatiore suspensas in illum cruentae similitudinis reiciebat aestum aut in torrentem liuidum uorandas hiatu piceo despuebat. Alterna igitur permixtione fluuiorum ille Fortunarum populous agebatur; neque enim ulla prorsus erat, quae ab omni immunis incursu cunctoque esset gurgite feriata.

[16]

Denique Virtus secuta Cyllenium dum sola cunctos interrite transmearet, licet eam magno fragore colliserint, tamen opprimere non quiuerunt. Tandem trans fluuios, qui ad quoddam Phoebi spectaculum ferebantur, cum Uirtute Mercurius constiterunt. Ac tunc Latoium conspicati edito considentem arduoque suggestu atque in conspectu quattuor urnulas adopertas uicissim atque alternis inspectionibus enudare, quae diuersa specie metallisque formatae. Nam una ex ferro, quantum conici potuit, duriore, alia ex argenti fulgentiore materie, tertia liuentis plumbi fusili robore uidebatur, at uero proprior deo perlucentis uitri salo renidebat. Singulae autem rerum quaedam semina elementaque gestabant.

[17]

Nam flamma flagrantior et ab ipsius Cecaumenes exanclata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna, quae tamen uertex Mulciferi dicebatur. Alia etiam, quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena fulgentia et uernantis caeli temperie renidebat; hanc dicebant risum Iouis. Illa uero metalli grauioris plena undosae hiemis atque algidi frigoris necnon etiam pruinarum, haec Saturni uocabatur exitium. At uero sali resplendentis atque ad ipsius dei dexteram sita, aeris totius seminibus erat referta; hanc Iunonis ubera memorabant.

[18]

Ex his igitur urnis deus alternatim, quantum dispositis sat erat, hauriebat. Nam quotiens orbi complacito uitalis spiritus salubres ministrabat auras, ex illa argenti clementia aeris hausti permiscens semina temperabat; cum uero pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aeri similiter anhelos ignes aut torpentis frigoris uenena miscebat et in affligendum meare cogebat orbem.

[19]

Tali dei temperamento Virtus admonita, magisque cum eum salutaris auras miscere conspiceret, caeci poetae Graium uersum Mercurio comprobante commemorat: Φοῖβος ἀκερσεκόμης λοιμοῦ νεφέλην ἀπερύκει, ex quo pestem fugari posse Mercurius, si uoces prime uestigiis eius accederent, admonebat; subdendae tamen Clario fidibus personanti atque inter serta laurigera infularum lubrico implexoque crine redimito.

[20]

Talia conserentes ut procul Pythius aduentare conspexit causamque aduentus primis aspectibus recognouit, throno, quo insidebat, exsurgens Musas iussit occurrere; quae licet in Maiugenae officium properare uiderentur, ratis tamen incessibus mouebantur. Ac tunc germanο in participatum operis consessumque suscepto prior orsus est Phoebus:

[21]

Anxia cum trepidis nutat sententia rebus, fluctuat incertis aut sors ignota futuris, consultet mortale genus quodque indiga ueri cura facit dubium uel spes incerta fatigat; at nobis praescire uacuum est, cunctatio nulla est: quod superi uoluere, licet; de pectore fixis praeoptare caret, si quod placet atque necesse est. Sed tibi quia nondum uenit mansura uoluntas, consilium uis ferre meum: sic semper ab omni uelle capis socium, faciunt atque addita mentem.

[22]

Est igitur prisci generis doctissima uirgo, conscia Parrhasio cui fulgent sidera coetu, cui nec Tartareos claustra occultare recessus nec Iouis arbitrium rutilantia fulmina possunt; fluctigena spectans qualis sub gurgite Nereus, quaeque tuos norit fratrum per regna recursus, peruigil immodico penetrans arcana labore, quae possit docta totum praeuertere cura quod superis praescire datum. Quin crebrius in nos ius habet illa, deos urgens in iussa coactos; et quod nulla queat superum temptare potestas, inuito scit posse Ioue. Stent ardua magno, alterutrum cumulat parilem meruisse iugalem.

[23]

His Apollinis dictis laetabunda Virtus, quod tam excellentis uirginis suasum uidet esse coniugium, ut nihil amissum ex supra dictarum duceret dignitate, nomen tamen eius inquirit. Quod ubi cognouit Philologiam esse, de qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur, ut aliquanto de ingenito rigore descendens etiam corpore moueretur. Quippe propinquam esse commemorat et laudatae illius Mantices patronam, in ipsam quoque Sophian supellectilis multae remuneratione largissimam. Nam Ψυχὴν incultam ac ferino more uersantem apud hanc asserit expolitam, ita ut, si quid pulchritudinis ornatusque gestaret, ex Philologiae sibi cultibus arrogarit, quae ei tantum affectionis impenderit, ut eam semper immortalem facere laborarit. Nihil igitur immorandum, quippe cum impiger gerendorum sciat esse Cyllenius. Sed acceptis Apollinis fatibus respondit ipse Maiugena:

[24]

Certum est, Lauripotens decusque diuum, nostrum ex contiguis uenire pectus et quicquid socium ciere numen iunctus compererim probare rerum. Sed numquam mage uelle disparamus et fit collibitum manere iussis, quam cum Deliaco meare fatu cura atque arbitrio monemur isto: hunc quippe ambiguum nefas putamus, et quaecumque fuit, perit uoluntas. Quocirca officio decentiore paret praecluibus libens profatis Arcas in thalamos uenire iussus. Sed tu, Delie, quo Tonantis exstet compar propositum uolensque nutus, instes; nam solitus ciere pectus et praeuersa uigil monere sensa, illum contribuas fauere iussis et coeptis sacra fulserit uoluntas.

[25]

Haec dicente Mercurio «Quin potius – inquit Virtus – uterque uestrum Iouem uoce conciliet. Nam et hic eius consiliorum conscius et tu praeceptionis arcanus; ille mentem nouit, tu uerba componis. Phoebo sueuit instante concedere, tibi pectus solitus aperire. Addo quod uos numquam conuenit disparari, et licet hic cursor Apollinei plerumque axis celeritate uincatur ac remorata statione consistens captet Delii festinata praeuertere, tamen dum consequitur, ita libratus anteuenit, ut cessim plerumque recursitans gaudeat occupari. Vna igitur uestrum Iouem pia pignora conuenite. Certum quippe est quod et Phoebeo coniuens splendore succumbat et cum Stilbonte incedens conubiorum copulis allubescat».

[26]

His dictis Virtus praecedentis officio ac Mercurialis uirgae perflatione concussa in caelum itura sustollitur. Augurales uero alites ante currum Delio constiterunt, uti quis uellet uectus ascenderet; nam futura plerumque conformans his presagire consueuerat. Petaso autem ac talaribus concitatis coepit praeire Mercurius. Sed scandente Phoebo Musarum pedisecus adhaerensque comitatus candenti canoraque alite uehebatur.

[27]

Tum uero conspiceres totius mundi gaudia conuenire. Nam et Tellus floribus luminata quippe ueris deum conspexerat subuolare Mercurium, et Apolline conspicato aeria temperies sudis tractibus renidebat. Superi autem globi orbesque septemplices suauis cuiusdam melodiae harmonicis tinnitibus concinebant ac sono ultra solitum dulciore, quippe Musas aduentare praesenserant; quae quidem singillatim circulis quibusque metatis, ubi suae pulsum modulationis agnouerant, constiterunt. Nam Vranie stellantis mundi sphaeram extimam continatur, quae acuto raptabatur sonora tinnitu,

[28]

Polymnia Saturnium circulum tenuit, Euterpe Iouialem, Erato ingressa Martium modulatur, Melpomene medium, ubi Sol flammanti mundum lumine conuenustat, Terpsichore Venerio sociatur auro, Calliope orbem complexa Cyllenium, Clio citimum circulum, hoc est in Luna collocauit hospitium, quae quidem grauis pulsus modis raucioribus personabat. Sola uero, quod uector eius cycnus impatiens oneris atque etiam subuolandi alumna stagna petierat, Thalia derelicta in ipso florentis campi ubere residebat.

[29]

Interea tractus aerios iam Phoebus exierat, cum subito ei uitta crinalis immutatur in radios, laurusque, quam dextera retinebat in lampadem mundani splendoris accenditur, fiuntque uolucres, qui currum Delium subuehebant, anheli flamm‹ant›is lucis alipedes. Atque idem pallio rutilante ac reserato stellantis poli limine Sol repente clarus emicuit. Cyllenius quoque in sidus uibrabile astrumque conuertitur.

[30]

Atque ita metamorphosi supera pulchriores per Geminos proprietate quadam signi familiaris inuecti augusto refulsere caelo, ac mox Tonantis palatium petiuerunt. Qui “postquam introgressi et coram data copia fandi”, ut uidit Clarius consortio patrem Iunonis haerentem, quam nouerat suffragari plurimum ac fauere conubiis, laetus primo omine ipsamque concilians, in cuius arbitrio positam mariti nouerat uoluntatem ita mitis affatur:

[31]

Possem minore ambigens fiducia solum Tonantem pignoris pro foedere bupaeda uixdum uel paterna contremens praecepta adire, ni iugata caelitum omen pararent prosperum consortia, tabensque diuum nunc moneret nexio. Iunone thalamos quis rogare conscia nollet deorum, cum futura Pronuba eadem profecto quaeque suffragabitur? Iugalis ergo blanda nutus praestrue nostrisque Suada quo allubescat nisibus.

[32]

Te nunc parentem principemque maximum fatumque nostrum (quippe Parcarum chorus humana pensat, tuque sortem caelitum, tuumque uelle est ante praescientias, ac mente gestas quicquid instabit deis, cuiusque nutu gignitur necessitas, futura cuius illigat decretio, instatque quicquid uelle uel serum potes) te, te igitur illo quo benignus numine es deposco, caeli blanda temperatio piumque culmen, iure qui diuum pater, concede proli quo nepotum prouehat numerum, supernis astra quem uibrant polis. Maiae tuumque flagitat pignus sacrum, thalamis iugetur uirginis doctissimae.

[33]

Sed te parentis cura si stringit pia, par est deorum conuoces coetum potens, conubium ipsa sanciens cum coniuge, quo prolis exstent lege supera nuptiae perpesque uinclum caelitum signet decor.

[34]

Hic postquam Delius conquieuit, conuersus ad coniugem Iuppiter, quid eius uoluntas haberet, inquirit. Verum illa multa ratione permulsa – primo quod ei qui placiditatem afferre solitus Phoebus orabat, quique etiam a se eiusdem filias eruditas ad parentum quoque conspectum fecerat subuolare; dehinc nuptiis Iuno non solita refragari; tunc etiam Cyllenium diligebat, quod eius uberibus educatus poculum immortalitatis exhauserat; perindeque et matris gratiam conferebat; accrescebat uotis, quod multa eam Clarius conciliatione deuinxerat – faciendum profecto accelerandumque persuadet, ne itidem Cyllenius Cypridis lactatus illecebris Hermaphrodito fratrem gignere succensus optaret.

[35]

Stimulabat paululum Iouem, ne uxoris Cyllenius fotibus repigratus somnolento repente marcore torperet et iam uelut maritali uacatione feriatus discursare sub praeceptis Iouialibus denegaret.

[36]

«Nam illum iam pridem» – ait – «Philologiae sentio amore torreri eiusque studio comparatas habere quamplures in famulitio Disciplinas, ipsum linguae insignis ornatibus fandi nimiam uenustatem, quo placeret uirgini, consecutum, deinde barbito aurataque chely ac doctis fidibus personare. Addo quod celebrat mirabile praestigium elegantia pingendi, cum uiuos etiam uultus aeris aut marmoris signifex animator inspirat; totum certe complacitum est, quicquid comit decorem iuuenalium gratiarum». Se igitur eos iam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulisse, ne in thalamum primaeua affectione festinans, cum discurrendum esset, totis noctibus repigratior paululum simularet anomalum.

[37]

Tunc Iuno «atquin – ait – eiusdem conuenit uirginis subire uinclum, quae illum etiam quiescere cupientem coniuere non perferat. An uero quisquam est, qui Philologiae se asserat peruigilia laborata et lucubrationum perennium nescire pallorem? Quae autem noctibus uniuersis caelum, freta Tartarumque discutere ac deorum omnium sedes curiosae indagis perscrutatione transire, quae textum mundi circulorumque uolumina uel orbiculata parallela uel obliqua, decusata, polos, climata axiumque uertigines cum ipsorum puto siderum multitudine numerare, nisi haec Philologia, gracilenta quadam affixione consueuit? Quotiens deos super eiusdem coactione instantiaque conquestos, cum eos concubiae aut intempestae noctis silentio quiescentes ad se uenire inaudita quadam obsecratione compelleret?

[38]

Tam uero abest ut sub hac possit pigrescere intricarique Cyllenius, ut commotis ab eadem suscitatisque pinnis extramundanas petere latitudines urgeatur. Cur igitur, rex optime, differuntur, cum pro sola Atlantiadae sollertia duos uigiles repromittam?».

[39]

Haec cum Iuno affixa, ut adhaerebat elatiori plurimum Ioui, acclinatis eius auribus intimaret, de quodam purgatioris uibratiorisque luminis loco allapsa sensim Pallas corusca descendit atque ita, ut uidebatur uertici Iouiali inhaerere superuolans, tandem constitit sublimiore quodam annixa suggestu. Quam cum Iuppiter, ut iugali elatior adhaerebat, de proximo contiguoque suspexit, sic exorsus: «O uirgo, nostri pars melior, opportune uotis intermixta Maiugenae, quae siue Deliacis uocibus permulsa descendis, siue absque te Iouis non erat formare consilium, seu consensus noster ne mutilus uideretur approperas, noueris tamen Philologiae Cyllenium nuptias postulare. Nondum mea prompta sententia est; expecto quid suadeas. Noui quippe, quam eiusdem uirginis incessabilis labor tibi semper acceptus, et ut e tuis numeretur illa pedisequis; par est igitur ipsa praesertim decernas, quicquid de eius conubio prouisura dispensas».

[40]

Tunc Pallas aliquanto submissior ac uirginalis pudoris rubore suffusa oculosque peplo, quod rutilum circum caput gestabat, obnubens, improbabat aliquantum quod super nuptiis uirgo consulitur, praesertimque eius, quam propter consociationis officia manere cuperet sempert intactam. Dedignatur praeterea huiusmodi adhibere consensum, cum ita expers totius copulae censeatur, ut neque de ulla commixtione progenita neque ipsa procreare quicquam Arithmetica teste monstretur. Ac tunc septem radiorum coronam soliuaga uirginitas renudauit, ne feturarum causis et copulis interesset. Quia tamen eius optauerat Iuppiter exegeratque consilium, suadet deos maritos dearumque grandaeuas in haec decernenda conduci; quippe conuenire Cyllenio, ut pro officiorum praemiis potissimorum fauor caelitum eius uincla sanciret. Augustius quoque fieri Iouiale decretum, cum coetu deorum attestante depromitur, ipsamque nupturam deo conuenire non posse, nisi superi senatus consulto mortalis esse desineret. Id genus plurima suadente Tritonia regum coniugum uterque consentit.

[41]

Ac mox Iouis scriba praecipitur pro suo ordine ac ratis modis caelicolas aduocare, praecipueque senatores deorum, qui Penates ferebantur Tonantis ipsius quorumque nomina quoniam publicari secretum caeleste non pertulit, ex eo quod omnia pariter repromittunt, nomen eis consensione perfecit.

[42]

Vulcanum uero Iouialem ipse Iuppiter poscit, licet numquam ille de sede corusca descenderet. Tunc etiam ut inter alios potissimi rogarentur ipsius collegae Iouis, qui bis seni cum eodem Tonante numerantur, quosque distichum complectitur Ennianum:

Iuno Vesta Minerua Ceresque Diana Venus Mars Mercurius Iouis Neptunus Vulcanus Apollo. :[43] item ex septem, residui qui inter duodecim non uocantur. Post hos quamplures, alti pro suis gradibus, caelites ac deorum omnium populus absque impertinentibus conuocandi.

[44]

Nec mora milites Iouis per diuersas caeli regiones approperant. Quippe discretis plurimum locis deorum singuli mansitabant, et licet per zodiacum tractum nonnulli singulas uel binas domos animalibus titularint, in aliis tamen habitaculis commanebant.

[45]

Nam in sedecim discerni dicitur caelum omne regiones, in quarum prima sedes habere memorantur post ipsum Iouem dii Consentes Penates, Salus ac Lares, Ianus, Fauores opertanei Nocturnusque.

[46]

In secunda itidem mansitabant praeter domum Iouis, quae ibi quoque sublimis est, ut est in omnibus praediatus, Quirinus Mars, Lar militaris; Iuno etiam ibi domicilium possidebat, Fons etiam, Lymphae diique Nouensiles.

[47]

Sed de tertia regione unum placuit corrogari. Nam Iouis secundani et Iouis opulentis Mineruaeque domus illic sunt constitutae; sed omnes circa ipsum Iouem fuerant in praesenti. Discordiam uero ac Seditionem quis ad sacras nuptias corrogaret, praesertimque cum ipsi Philologiae fuerint semper inimicae? De eadem igitur regione solus Pluton, quod patruus sponsi est, conuocatur.

[48]

Tunc Lynsa siluestris, Mulciber, Lar caelestis necnon etiam militaris Fauorque ex quarta regione uenerunt.

[49]

Corrogantur ex proxima, transcursis domibus coniugum regum, Ceres, Tellurus Terraeque pater Vulcanus et Genius.

[50]

Vos quoque, Iouis filii, Pales et Fauor cum Celeritate, Solis filia, ex sexta poscimini; nam Mars Quirinus et Genius superius postulati.

[51]

Sic etiam Liber ac secundanus Pales uocantur ex septima. Fraudem quippe ex eadem post longam deliberationem placuit adhiberi, quod crebro ipsi Cyllenio fuerit obsecuta.

[52]

Octaua uero transcurritur, quoniam ex eadem cuncti superius corrogati, solusque ex illa Veris fructus adhibetur.

[53]

Iunonis uero Hospitae Genius accitus ex nona.

[54]

Neptune autem, Lar omnium cunctalis ac Neuerita tuque, Conse, ex decima conuenistis.

[55]

Venit ex altera Fortuna et Ualitudo Fauorque pastor, Manibus refutatis, quippe ii in conspectum Iouis non poterant aduenire.

[56]

Ex duodecima Sancus tantummodo deuocatur.

[57]

Fata uero ex altera postulantur; ceteri quippe illic dii Manium demorati.

[58]

Bis septena Saturnus eiusque caelestis Iuno consequenter acciti.

[59]

Veiouis ac dii publici ter quino ex limite conuocantur.

[60]

Ex ultima regione Nocturnus Ianitoresque terrestres similiter aduocati.

[61]

Ex cunctis igitur caeli regionibus aduocatis deis, ceteri, quos Azonos uocant, ipso commonente Cyllenio conuocantur.

[62]

Tunc elementorum praesules atque utilitatis publicae mentiumque cultores omnisque populus potestatum (quis Numae multus successor indicat?), qui confestim omnes Iouis imperio conuocati, in aulam caelitem conuibrantibus uenere sideribus.

[63]

Tunc Ianus in limine militesque Iouis ante fores regias constiterunt; ingressuros etiam cunctos nominatim uocabat Fama praeconans.

[64]

At intra consistorium regis quaedam femina, quae Adrastia dicebatur, urnam caelitem superamque sortem inreuocabilis raptus celeritate torquebat excipiebatque ex uolubili orbe decidentes sphaeras peplo inflexi pectoris Imarmene.

[65]

Clotho uero Lachesis Atroposque, quoniam sententias Iouis orthographae studio ueritatis excipiunt, utpote librariae superum archiuique custodes, cum senatum curiamque contrahi et ipsum Tonantem exuuiis indusiari publice cernerent, magistratus in acta caelestiumque consultum stilos acuunt cerasque componunt.

[66]

Tunc Iuppiter publica et quae senatum contracturus assumit indumenta percipiens apponit primum uertici regalis serti flammantem coronam contegitque ex posticis caput quodam uelamine rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa texuerat. Dehinc uesti admodum candidae obducit amictus hyalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri uibratus ignium luminabant. Tunc duo globosos orbes, quorum unus auro, electro alius praenitebat, dextera porrectiore corripuit, laeua enneapthongon chelyn innitenti similis imprimebat. Calceos autem smaragdinae fluctu uiriditatis herbosos uestigiis eius Tellus annexuit. Insidebat autem ex pauonum pennis intertextae oculataeque pallae, ex qua multicoloribus notulis uariegata pictura uernabat; sub calceis uero fuscinam deprimebat.

[67]

Huius suggestui subditus Iunonis consessus haud indecenter ornatus. Ipsa uero tecto capite lacteo quodam calymmate praenitebat, cui gemmis insitum diadema pretiosis; nam neque scythidis uirecta nec ceraunorum uibrans fulgoransque lumen nec flucticolor hyacinthi credebatur abesse profunditas, sed totum illud sertum capitis fulgorantis Thaumantias obtulisse reginae caelitum ferebatur. Ipsius uero diuae uultus assidua perlucens gratia fratri consimilis, nisi quod ille immutabili laetitia renidebat, haec commutationum assiduarum nubilo crebrius turbidatur; nam uestis eius hyalina, sed peplum fuerat caligosum, quod tamen, si appulsu cuiusque luminis tangeretur, inter obumbrantes nebulas sudae perspicuitatis gratia praeniteret. Haec fulmen dextera, laeua sonorum bombis terrentibus tympanum sustinens, sub quibus plurimum sudans ima subiecta roscidis uidebatur inundare fluoribus. Huius uero calcei admodum furui, quorum maxime solea atrae noctis nigredine coloratur. Nam eiusdem genua zona quidem diuersicolor ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe, nunc uanescentis gratiae tenuata uarietas ita penitus ablegabat, tamquam nihil habuisset ante discolorum.

[68]

His igitur uterque regum indumentis decenter ornati ante consessum in suggestu sidereo positam quandam sphaeram caelatam uarietate multiplici conspicantur, quae ita ex omnibus compacta fuerat elementis, ut nihil abesset, quicquid ab omni creditur contineri natura. Illic caelum omne, aer, freta diuersitasque telluris claustraque fuerant Tartarea; urbes etiam, compita cunctarumque species animantum tam in specie quam in genere numerandae. Quae quidem sphaera imago quaedam uidebatur ideaque mundi. In hac quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi cotidianis motibus agitarent, Pythei reformantis speculo relucebat. Ibi quem augeri, quem deprimi, quem nasci, quem occidere Iuppiter uellet, manu propria ipse formabat; quam terrarum partem disperdere, quam beare, quam uastam quamque celebrem cuperet, fictor arbitrarius uariabat.

[69]

Hoc igitur fatum publicum conspicans componensque deorum senatum iussit admitti. Quamuis intus, quos innominabiles sacra uis testatur, intrarent, tamen etiam primatibus diuum praesertimque parentibus uterque consurgunt.

[70]

Verum sator eorum gressibus tardus ac remorator incedit glaucoque amictu tectus caput. Praetendebat dextra flammiuomum quendam draconem caudae suae ultima deuorantem, quem credebant anni numerum nomine perdocere. Ipsius autem canities pruinosis niuibus candicabat, licet ille etiam puer posse fieri crederetur.

[71]

Eius coniunx grandaeua corpulentaque mater quamuis fecunda circumfusaque partubus, tamen floridam discoloramque uestem herbida palla contexerat, in qua totus gemmarum metallorumque census atque omnium prouentus frugesque sationum larga admodum ubertate ferebantur.

[72]

Huic Vesta, quae etiam coaeua eius fuerat, adhaerebat, quae quod nutrix Iouis ipsius suoque eum sustentasse gremio ferebatur, caput regis ausa est osculari.

[73]

Post hos candida cum sorore Sol auratus expetitur, qui mox ut coepit ingressui propinquare, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor anteuenit, et rosulenti splendoris gratia totam aulae ipsius curiam obstupefactis ceteris ornatibus luminauit. Ast ubi primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse etiam Iuppiter paululum retrogressus sub immensi nitoris numine caligauit, sphaerae uero orbesque, quos dextera sustinebat, ueluti speculo cognati luminis refulsere:

[74]

Iuno autem diuersicoloris illustris ornatibus ac uaria :[uelut speculo cognato] gemmarum luce resplendens candentibus serenis enituit.

[75]

Erat illi in circulum ducta fulgens corona, quae duodecim flammis ignitorum lapidum fulgorabat. Quippe tres fuerant a fronte gemmae lychnis, astrites et ceraunos, quae eius effigiem reuerendam a cognitione conspicientium uibrantes radiorum fulgoribus occulebant; quarum alia Cancri cerebro, Leonis oculis altera, Geminorum fronte assumpta tertia dicebatur. Aliae sex ex utroque latere rutilabant, quarum smaragdos una, scythis altera, iaspis tertia uocabatur, inter quarum uirorem (feta mari lumina) coruscatus fronti quaedam interior suauitas resplendebat. Hyacintho dendrites etiam heliotropios utrimque compacti, qui lapides coloribus suis terras ratis temporum uicibus herbidabant, quos ei ad obsequium numinis recurrentes Ver dicebatur et Autumnus munere contulisse. Posterior autem pars coronae hydatide, adamante et crystallo lapidibus alligabatur; hos enim Hiemps undosa genuerat. Ipsius uero diui auro tinctam caesariem comasque crederes bratteatas.

[76]

Facie autem mox ingressus est pueri renidentis, in incessu medio iuuenis anheli, in fine senis apparebat occidui, licet duodecim nonnullis formas conuertere crederetur. Corpus autem eius flammeum totum, pinnata uestigia, pallium coccinum, sed auro plurimo rutilatum.

[77]

Sinistra autem manu clipeum coruscantem, dextera ardentem facem praeferebat, calcei autem similes ex pyropo. Quem iuxta Luna leui quodam teneroque uultu ex fraterna fulgorem lampade resumebat.

[78]

Post hos admissi fratres Iouis, quorum alter maritima semper inundatione uiridior, alius lucifuga inumbratione pallescens.

[79]

In capite uterque dominandi sertum pro regni condicione gestabat;

[80]

nam unus albidi salis instar candidum atque spumarum canitiei concolorum, alter ebeneum ac tartareae noctis obscuritate furuescens; qui quidem multo ditior fratre et semper eorum quae gignuntur conquisitionibus opulentus; alius uero propter molem elationemque corporis renudatus ac despuens diuitias oppressione quaesitas.

[81]

Verum utrique diuersa coniunx; nam hic nudus omnium nutricem deorumque hospitam secum ducit; ille puellam accessibus gratulantem, quae ita plerumque frugem exposcentibus tribuat, ut magni numinis uota sint eidem redhibere centesimam.

[82]

Dehinc admissi Tonantis ipsius filii, inter quos primus quidem ruber iuuenis ac uorax omnium sititorque etiam sanguinis gradiebatur; alter suauis et comis falcemque dextera, laeua gestans cratera somnificum ac pronus in petulantiam ferebatur. Huius gressus incerti atque olacis temeti madoribus implicati.

[83]

Post hos duorum una quidem germanaque facies, sed alius lucis sidere, noctis alius refulgebat.

[84]

Dehinc quidam roboris inauditi et exstirpandis semper aduersitatibus praeparatus; sed eius miros lacertos rictusque Cleonaeos limis Iuno cernebat.

[85]

Quin inter eos decernentes feminae, quarum una uirgo ferebatur, alia generationum omnium mater; illi arcus cum pharetra, huic rosis decusatim uinctis sertata contextio. Quam et conspicere nitentem et fantem audire dulcis illecebras et attrahere flagrantissimi spiritus halatibus redolentem et osculis lambere et contingere corpore eiusque uelles cupidine suspirare! Quae quidem licet amorum uoluptatumque mater omnium crederetur, tamen eidem deferebant pudicitiae principatum.

[86]

Cum his grata Ceres, admodum grauis femina alumnaque terrarum ac nutrix mortalium, uidebatur.

[87]

Quidam etiam claudus faber uenit, qui licet crederetur esse Iunonius, totius mundi ab Heraclito dictus est demorator.

[88]

Tunc etiam omnium garrula puellarum et contrario semper fluibunda luxu leuitate pernix desultoria gestiebat; quam alii Sortem asserunt, Nemesinque nonnulli, Tychenque quam plures aut Nortiam. Haec autem quoniam gremio largiore totius orbis ornamenta portabat, et aliis impertiens repentinis motibus conferebat, rapiens his comas puellariter, caput illis uirga comminuens, eisdemque quibus fuerat eblandita ictibus crebris uerticem complicatisque in condylos digitis uulnerabat.

[89]

Haec mox Fata conspexit omnia quae gerebantur in Iouis consistorio subnotare, ad eorum libros et pugillarem paginam currit, et licentiore quadam fiducia quae conspexerat inopinata descriptione corripuit, ut quaedam repente prorumpentia uelut rerum seriem perturbarent, alia uero, quae causarum ratio prospecta uulgauerat, quoniam facere improuisa non poterat, suis tamen operibus arrogabat.

[90]

Post hanc uulgo ceteri deuenere. Iuppiter tunc solio resedit praecepitque cunctos pro meriti ordine residere. Tuncque subsellia flammabunda coetum suscepere sidereum; uerum quidam redimitus puer ad os compresso digito salutari silentium commonebat. «Conticuere omnes intentique ora tenebant».

[91]

Tunc Iuppiter coepit:

«Ni nostra, astrigeri, nota benignitas conferre arbitrium cogeret intimum et quicquid tacito uelle fuit satis id ferre in medium collibitum foret, possem certa meis promere ductibus, nec quisquam illicitis tollere nisibus concertans cuperet iussa deum patris. Sed tristis melius censio clauditur, atque infanda premit sensa silentium, ne uulgata ciant corda doloribus. At cum laeta patrem promere gaudia et certo deceat foedere pignora palam perpetuis iungere nutibus, cassum est nolle loqui sensa decentia. Vobiscum ergo, dei, grata propinquitas, conferre studium est uota propaginis. Aequum quippe puto foedere caelitum quae sectanda forent orsa probarier.

[92]

Nostis Maiugenam pignoris incliti in nostris merito degere sensibus. Quae nec frustra mihi insita caritas, ut sueuit patria stringere pectora. Nam nostra ille fides, sermo, benignitas ac uerus genius, fida recursio interpresque meae mentis, ὁ νοῦς sacer; hic solus numerum promere caelitum, hic uibrata potest noscere sidera, quae mensura polis, quanta profunditas, qualis sit numerus marmoris haustibus et quantos rapiat margine cardines, quaeque elernenta liget dissona nexio, perque hunc ipse pater foedera sancio. Sed forsan pietas sola recenseat, quae parens probitas munera pensitet: qui Phoebi anteuolans saepe iugalibus in sortem famuli nonne relabitur? Hic quoque sic patruis seruit honoribus, ut dubium, proprium quis mage uindicet. Illum conubio rite iugarier suadent emeritis saecla laboribus, et robur thalamos flagitat additum.

[93]

At uirgo placuit, docta quidem nimis et compar studio, sed cui terreus ortus, propositum in sidera tendere; plerumque et rapidis praeuolat axibus ac mundi exsuperat saepe means globum. Cunae ergo officiant quo nihil editae, censendum, superi, quique crepundia terris recolitis uestra tenerier, quae occultant adytis sacra latentibus. Iungantur paribus, nam decet, auspicis, et nostris cumulent astra nepotibus!».

[94]

Sed postquam Iuppiter finem loquendi fecit, omnis deorum senatus in suffragium concitatur, acclamantque cuncti fieri protinus oportere, adiciuntque sententiae Iouiali, ut deinceps mortales, quos uitae insignis elatio et maximum culmen meritorum ingen‹t›ium in appetitum caelitem propositumque sidereae cupiditatis extulerit, in deorum numerum cooptentur,

[95]

ac mox inter alios, quos aut Nilus dabat aut Thebae, Aeneas, Romulus aliique, quos postea astris doctrinae nomen inseruit, designati caelites nominentur, ut post membra corporea deorum fierent curiales.

[96]

His quoque annuente Ioue iubetur quaedam grauis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur, hoc superi senatus consultum aeneis incisum tabulis per orbes et compita publicare.

[97]

Tunc Iuno condicit propter praedictorum thalamum iuuenum et nuptialia peragenda, uti postridie omnis ille deorum senatus in palatia, quae in Galaxia Iouis arbitri habitationem potissimam faciunt, diluculo conuenirent. His igitur actis solio rex ipse surrexit, omnisque ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetiuit.