Migne Patrologia Latina Tomus 53
ArnJun.CoDeDeT 53 Arnobius juniorfl.460 Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
LIBER PRIMUS.
I. --Supervenientes Aegyptii, qui, ut ostenderent se antiquorum provinciae suae magistrorum discipulos, Jannes videlicet et Mambres, quos memorat Apostolus (I Tim. III, 8) famulo Dei Moseo quibusdam praestigiis restitisse: ita et hi veritati resistentes, cum hanc nobis calumniam imponere niterentur, quod fides nostra de incarnatione Dominica a recti itineris tramite deviaret; hoc ab eis tandem impetravimus, ut cessante seditione verborum, singulis ex utraque parte altercantibus, caeteri Cognitorum loco sedentes, singulos tantum esse judices permitterent, quibus liceret pro merito conclusionum dare sententiam: factumque est ut Arnobius a parte sedis apostolicae defensor fieret, et Serapion a synedrio Aegyptiorum altercator existeret: judices vero essent a parte catholica Decius Constantius, et a parte Aegyptiorum Ammonius. II. --Hoc autem ordine coeptum est negotium. Serapion dixit: Antequam ad hoc veniamus, quod vos Homuncionates arguamus, dicentes, duas naturas esse in Christo, duasque substantias, cupio scire, quis sis?--Arnobius dixit: Sum plane servus Christi, et tam catholicae fidei quam veritatis assertor.--Serapion dixit: Ipsa fides tua quid credat, edicito.--Arnobius dixit: Deum omnipotentem, omnium creatorem, unum credo.--Serapion dixit: Hunc Deum, quem unum credis, unde nosti quod omnipotens, omniumque creator sit?--Arnobius dixit: Quia ipse virtutibus magnis se manifestare dignatus est generi humano.--Serapion dixit: Quibus virtutibus? --Arnobius dixit: Ut antiquiora praeteream, provinciae tuae terra testatur, quod decem plagis percussa regem suum perdidit cum suo exercitu, irascentibus pene omnibus elementis, quod in Deum creatorem omnium rebellis existeret. Populum autem, quem de gladio ejus in manu forti et brachio excelso eripuit, per famulum suum Moysem fecit, quod ipse sit Deus, et non sit alius praeter ipsum. Si contravenire disponis edicito.--Serapion dixit: De his locis, in quibus concordat fides nostra, transeamus. --Constantius et Ammonius judices electi dixerunt: Constat Arnobium satisfecisse de uno omnipotenti Deo, et assertioni ejus Serapionem consensisse; aut si non est ita Serapion edicat.--Serapion dixit: Ego Arnobium scire studeo, utrumnam in aliis non erret fides ejus, ne forte si alia praeter ista, de quibus quaestio est, quae possint jure refelli et occasionem hujus temporis omittentes, ne hic aliquid egisse videamur.--Cognitores dixerunt: Dicat Arnobius, utrum permittat hunc alia quaerere, praeter ea de quibus orta videtur esse contentio.--Arnobius dixit: Non abnuo inquiri ab eo de quibuscunque voluerit, ne locum mihi inquirendi ab eo quaecunque voluero, videar amputare. III. --Judices memorati dixerunt: Dicat Serapion quae sint, quae ab eo velit addiscere.--Serapion dixit: Istum unum Deum liberatorem Hebraeorum, solum dices esse Deum an forte alterum?--Arnobius dixit: Deus Hebraeorum Deus unus est (Deut. VI, 4). Quando audis, Deus unus est, alterum Deum omnino non quaeras.--Serapion dixit: Ergo Judaica est tenenda assertio, qua solus et unus Deus Hebraeorum Deus praedicatur et creditur?--Arnobius dixit: Deum Judaei sic praedicant solum, ut negent Filium ejus; negent simul cum eo unum esse, qui natus est de Spiritu sancto ex Maria virgine.--Serapion dixit: Iste qui natus est de Spiritu sancto ex Maria virgine, ipse unus an est alius?--Arnobius dixit: In Deitate unus, in generatione vero sic est alius, ut Deus unus esse non cesset Pater et Filius. Deus enim tunc vere unus creditur et integra in eo Divinitas non negatur.--Serapion dixit: Et quomodo integra in eo Divinitas credenda est?--Arnobius dixit: Tunc integra in eo Divinitas non negatur, si Pater cum Filio et Spiritu sancto Deus unus penitus non negatur.--Serapion dixit: Eliciens me de synagogae synedrio, in Sabellii me insaniam induxisti: qui unum Deum Patrem et Filium et Spiritum sanctum confitetur.--Arnobius dixit: Si vere unum Deum diceret Sabellius, Filium ejus et Spiritum sanctum non negaret. Negat enim verum Patrem, qui verum Filium non dicit, negat Spiritum sanctum, qui integra Trinitate Deum integrum esse non credit.--Serapion dixit: Ego tibi Sabellium lego anathema dicentem his qui Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum ausi sunt denegare ad convincendam Trinitatem.--Arnobius dixit: Sed ipsum se Patrem, ipsum se Filium, ipsum se Spiritum sanctum impiissima defensione contendit. Nos autem Patrem dicimus et credimus qui genuit Filium: et est Pater unici Filii sui ante tempora geniti. IV. --Serapion dixit: Nolo me in altum ducas; et de hoc jam agas, quod ante tempora genuit. Hinc me prius egredi facito, quia te tres deos dicere intelligo. --Arnobius dixit: Intellectus tuus errorem patitur. Nam debes me meminisse dixisse, te vere unum Deum integrum confiteri, cum Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum Deum ita credideris, ut nisi putative dicas Patrem, sed verum Patrem, qui genuit verum Filium.--Serapion dixit: Ergo et alius, et alius, et alius est.--Arnobius dixit: Alius, et alius est; et tamen unus Deus est.--Serapion dixit: Hoc stare non potest, ut alius sit Pater, qui genuit; et alius sit Filius, qui genitus est: ita ut non sit ipse Pater, qui est Filius, et tamen unus Deus sit.--Arnobius dixit: Ego in teipso assignabo tibi duas personas habere unam substantiam.--Serapion dixit: Cesset ars dialectica.--Arnobius dixit: Ars dialectica in rebus obscuris ingreditur, ut videatur esse verum quod verum est. Ego autem promitto me in teipso ostensurum personas duas unam habere substantiam: in te, inquam, quia dialexeos [ Forte διαλεκτικῶς] me agere, et non simpliciter autumas.--Serapion dixit: Doce ergo simpliciter aliquas in me duas personas unam habere substantiam.--Arnobius dixit: Ecce in uno capite tuo duo sunt oculi, sed est substantia eorum unus aspectus: duae nares, sed unus odoratus est: duae aures, sed unus auditus est. Quod si unius substantiae in te ista bina continent unitatem, non vis in Deo Patre et Filio vere duas personas unam habere substantiam?--Serapion dixit: Incongrua comparatio esse dignoscitur, ut de incorporeo corporea membra in exemplum assumas.--Judices dixerunt: Frustra quaereris de corporeis membris ab Arnobio sumptum exemplum. Si enim corporea membra oculorum, narium et aurium in suis formis divisa, et a se invicem quasi in suis cubiculis manentia, hanc obtinent unitatem substantiae, ut uno lumine, uno odoratu, uno fruantur auditu: quanto magis Deus, qui incorporeus esse fatendus est, unam cum Filio suo substantiam habens, unam etiam cum eo obtineat omnipotentiae majestatem?--Serapion dixit: Acquiesco quidem rationi corporeae: sed nisi incorporea fuerint exempla, ad incorporeum illa duci non patior.--Arnobius dixit: Deprecor, Judices, ut indulgenter feratis vestram renuentem sententiam. Non enim expavesco illa incorporea exempla quaerentem. cum verum Patrem, verum Filium, verum Spiritum sanctum, vere tres: vere unum confiteor omnipotentem et credam. Compellatur sane Serapion de hac interrogatione profiteri silentium, cum sicut de corporeis, ita et de incorporeis, exempla protulero, quibus astruam tres personas in una esse substantia.--Judices dixerunt: Edicat Serapion ad hujus rei probationem hoc solum deesse, ut ab Arnobio incorporea proferantur exempla.--Serapion dixit: Satisfactum fatebor sane cum incorporea exempla ita fuerint sicut corporea evidenter expressa.--Arnobius dixit: Nunquid possumus in uno homine aliquo perfectam dicere sapientiam esse, in quo minime sit memoria aut ingenium, aut intellectus?--Serapion respondit: Quomodo perfecta potest sapientia credi, cui unum de his tribus deesse potuerit?--Arnobius dixit: Ergo si ita est, immo quia ita est; sicut in una sapientia tres istae incorporeae personae subsistunt, id est memoria, et ingenium, et intellectus, et cum tres sint, non tres faciunt, sed unam sapientiam perfectam, si tota tria perfecta fuerint: ita una Deitas perfecta erit in fide nostra, cum perfectum Deum credamus Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum unam Deitatis omnipotentiam obtinere. Et sicut non est integra sapientia, ubi quidpiam de ingenio, aut de memoria, aut de intelligentia defuerit; sic nec est integra fides in homine eo, qui in Patre quidpiam, aut in Filio, aut in Spiritu sancto, quantum potest unius puncti mensura esse, offenderit. Oculorum enim interiorum lumen est fides; et sicut, si acu tenera aliquam partem pungas in oculo, totum lumen conturbas atque debilitas, ita etiam cum erratum fuerit in hac sancta Trinitate in aliqua parte quantum concedetur atomo, vel momento, vel puncto, totum serenum lumen fidei convertit in nubilum: et semel jam animus vulneratus, nil praeter tenebras videt.--Judices dixerunt: Serapion, qui ideo non acquievit corporeis exemplis assumptis, quia videbantur ei incorporeis aptari non posse; cedat incorporeis necesse est prolatis exemplis, ut vere unam Deitatem veris tribus personis fateatur rationabiliter esse assignatam. V. --Serapion dixit: Permittite me, Judices, ab eo inquirere quae sequuntur.--Judices dixerunt: Sicut non permitteris ea quae juste finita sunt iterare, ita non prohiberis, quae non sunt intimata proponere.--Serapion dixit: Patrem et Filium ad comparationem primo corpoream, secundo incorpoream ducens, unam Deitatem in his duobus, id est, in Patre et Filio docuisti: modo Spiritum sanctum nosse volo quid esse commemores: quoniam sentio quod patrem duos filios habere credas.--Arnobius dixit: Nisi te ad rationem humanam duxero, non potes pertingere ad divinam.--Serapion dixit: Duc quocunque volueris, tantum ut me facias ad rationem pervenire Spiritus sancti.--Arnobius dixit: Interrogo te ut dicas mihi, cum dixerit rex: Aedificetur forum, aut palatium, vel aliquid hujusmodi, hic sermo qui ex ore regis egressus est, ego puto quod ipse fecit fieri quod non erat.--Serapion respondit: Constat quod hic sermo ex ore regis egressus, facit fieri quod non erat.--Arnobius dixit: Ergo sermo Patris ex ore procedens, virtute plenus facit omnes visibiles creaturas. --Serapion dixit: Iterum me ad Patrem et Filium revocasti, cum ego Spiritum sanctum a te nascentem inquiram.--Arnobius dixit: Non potes invenire nascentem Spiritum sanctum, sed procedentem. --Serapion dixit: Ipsam jam processionem ostende. --Arnobius dixit: Non tibi dixi, quoniam impatienter audis ea quae te potuerunt perducere ad indaginem veritatis.--Serapion dixit: Patienter audiam, sequar quo volueris, jam mihi Spiritum sanctum ostende quid sentias.--Arnobius dixit: Prius est ut fatearis de Filio suo dixisse Patrem: Eructavit cor meum verbum bonum (Psal. XLIV, 1). --Serapion dixit: Etiam si negare voluerim, praesentes me omnes qui audiunt, confutabunt.--Arnobius dixit: Sermo cum ex ore Patris nasceretur, qui omnia visibilia et invisibilia sua virtute creavit, nunquam potuit sermo sine sancti Spiritus flatu procedere.--Serapion dixit: Ergo duo sunt filii, qui ex ore Patris egressi sunt, Sermo scilicet et Spiritus.--Arnobius dixit: Erras in auditu. Excidit enim tibi, quia duxi te prius ad exemplum regis qui imperavit fora fieri, aut palatia, aut thermas; et adjeci: Sermo imperii ejus tantam virtutem obtinuit ut fierent quae nunquam fuerant. Haec tu coram hominibus confirmasti. Responde nunc iterum, si ita est?--Serapion dixit: Ita est.--Arnobius dixit: Ergo si ita est, immo quia ita est: responde mihi: Utrum sermonem hunc natum ex ore imperantis, justa ratione confirmetur?--Serapion dixit: Justa ratione natum sermonem assentior.--Arnobius dixit: Nunquid cum nasceretur sermo jubentis, qui egressus ex ore, quae non erant faceret? Nunquid et flatus, qui procedebat ex eo qui verbum emisit, natus potius quam procedens, poterit aliqua ratione monstrari? Quod si id in homine non potest fieri imperante, quanto magis hoc in Deo? Verbum ex ore generante cadere non potest ut ipse flatus Spiritu sancto plenus Filius dicatur. Sed est Pater qui eructavit Verbum; et Spiritus sanctus, qui a Patre non cessat procedere, habens hanc virtutem quam Filius. Nam Verbo Patris coeli firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXII, 6). Si ita recordaris scriptum edicito.--Serapion dixit: Ita scriptum esse in libro Psalmorum primo nemo est qui nesciat.--Judices dixerunt: De sancto Spiritu satisfactum tibi, evidens est assertio, quam tuus probat assensus: nunc ad ea, quae nondum dicta sunt, accedamus. VI. --Serapion dixit: Ecce sicut in una sapientia quae perfecta est, memoriam, ingenium et intelligentiam consentio; sic et Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum in una Deitate esse confiteor. Sed quaero abs te: Si vere genuit Pater? Arnobius dixit: Nihil in Deo factum invenies, quam quod est. Hoc est: Pater enim Pater verus est, verus genitor Filii: verus Filius, verus unigenitus Patris.--Serapion dixit: Antequam generaret Filium, tantummodo Deus fuit; non tamen Pater?--Arnobius dixit: Erras in interrogatione: semper enim et Deus et Pater fuit.--Serapion respondit: Ergo non vere genuit.--Arnobius dixit: Vere genuit.--Serapion respondit: Si vere genuit, antequam generaret Deus, Deus fuit: non tamen et Pater simul esse potuit antequam generaret iste, qui genuit.--Arnobius dixit: Ideo errorem pateris, quia humanae fragilitatis comparationem omnipotentiae divinae impingis. Homo enim antequam Filium habeat tantummodo homo est: postea vero quam Filium habere coeperit, et homo est, quod fuit; et pater esse incipit, quod antequam filium generaret esse non potuit. Hanc injuriam Deo ne feceris. Deus est immutabilis et permanens, nihil in se recipit novum: semper enim fuit et Deus et Pater, nec illi hoc nomen paternitatis accessit: quoniam omne quod accidens est, recedere potest; et quod recedere potest, etiam deficere potest. Divinitas autem, quae immutabilis perseverat, nil in se ex accidenti aliquid recipit. Hoc enim est hodie, quod semper fuit. Nihil enim sicut tibi, o homo, deficiet ex praeterito, nihilque ei de futuro excrescet: nec sic ei tempora dominantur ut tibi, qui fuisti prius infantulus, postea puerulus, deinde juvenis, postea senex, post senectutem tibi finis occurrit. Hoc penitus in Deum si putaveris venire, et stultus ostenderis, et blasphemus execrabilis comprobaris.--Serapion respondit: Avertat hanc blasphemiam Deus, quae nunc stultitia nata in ridiculo blasphemantem arguit.--Arnobius dixit: Ergo Deus immutabilis est, an mutatur in aliquo?--Serapion respondit: Immutabilis est Deus: sed tamen te astruente quod genuit Filium, mutabilis ostenditur. --Arnobius dixit: Reverti habemus ad comparationes aliquas, per quas ostendamus sic nasci, ut inter generantem et generatum nulla possit temporum esse divisio. VII. --Serapion dixit: Novam rem audio, ut inter generantem et generatum nullum medium possit tempus ostendi.--Arnobius dixit: Ideo cognitores habemus et judices, ut vereamur nos dicere ostensuros quod ostendere non valemus.--Serapion dixit: Cave ne iterum corporea mihi aliqua exempla afferas quibus nitaris incorporea coaptare.--Arnobius dixit: Jam timeo prudentiam tuam in hac parte offendere. --Serapion dixit: Non meam prudentiam, sed omnium cognitorum et judicum.--Arnobius dixit: Audi ergo incorpoream generationem de corporeo homine. --Serapion dixit: In dialecticum sophisma prorumpis.--Arnobius dixit: Dialecticum sophisma duas facies recipit: et ut verum probetur quod astruitur, et non verum ex aliqua parte arguatur. Nunc autem quod dixero, cum veritatem solum ostendam, et ex nulla parte fallaciae notam incurrat, quomodo poterit dialecticum quod ingero, argui? Nunquid nam si dixero, vox hominis incorporea est, mentior?--Serapion dixit: Quis enim vocem unquam corpoream dixerit aliquando?--Arnobius dixit: Non dixit hoc ullus, tamen ego hoc volo dicere quod vox hominis incorporea sit--Serapion dixit: Hoc dicis quod nullus ignorat.--Arnobius dixit: Ex voce verbum nascitur, an vox ex verbo?--Serapion dixit: Ex voce verbum.--Arnobius dixit: Verbum quod ex incorporea voce natum est corporeum, an incorporeum est?--Serapion dixit: Incorporeum.--Arnobius dixit: Ecce ex incorporea voce sermo natus incorporeus filius vocis est. An possit posterior inveniri? Quod si tempus nullum inter verbum et vocem invenire praevales, quomodo inter Patrem et Filium Deum immutabilem medium aliquod tempus invenire poteris? In hac autem ipsa indagine, etiam Spiritus sancti non est intermittenda tertia persona. Quia cum ex voce nascitur sermo, flatus non nascendo, sed procedendo egreditur, per quem vocis verbi integritas custoditur: ita et Spiritus sanctus procedens ex Patre, per quem integra et perfecta Trinitas in catholicis definitionibus custoditur, patefacit non fuisse unquam sine filio patrem.--Judices dati dixerunt: Probabiliter Arnobii assertio sanctum quoque Spiritum cum Patre et Filio evidenter exposuit: si sunt alia quae nondum dicta sunt, proferantur.--Serapion dixit: Quae me movent, si non protulero, cassabuntur in animo meo ea quae explanata sunt, per ea quae minime prolata ad explicationem pertingere potuerunt.--Judices dati dixerunt: Videbimur et nos vano labore fatigari audiendo, et vos sine causa laborare dicendo, si ea repetantur quae finita noscuntur. Unde cavendum tibi est omnimodis et studendum, ne semel exposita et finita, quasi amens revoces adluctamenta verborum. VIII. --Serapion dixit: Jam quae ad consensum meum pertingere exposita potuerunt nulla potero ratione iterare: ea tamen quae ex eis si quae finita sunt oriuntur, necesse est ut proponam. Et adjecit: Dic mihi, catholice, qui Filium non negas ex Patre genitum, voluntate eum genuit Pater, an necessitate?--Arnobius dixit: Nec voluntate, nec necessitate. --Judices dixerunt: Aperi quod dixeris, quia clausum est.--Arnobius dixit: Omnis homo qui vult aliquid aut non vult, si sapientiam ante non habeat, non potest aliquid justum velle vel nolle. Ergo perprius est ut sapientiam habeat quam virtutem, qua possit aliquid vel velle, vel non velle: et ita demum incipiat jam sapere et velle, cum per sapientiam didicerit se habere posse. Quaerit ergo a me Serapion: Si Pater necessitate genuit Filium, an voluntate? Breviter respondebo de uno. Necessitatem qui patitur, Deus omnino nec dici debet nec credi. Cum ergo de una re absoluta sit quaestio, altera quae superest hoc ordine terminanda est, ut interrogem interrogantem me: utrum sit prius sapere rationabiliter, quam rationabiliter velle?--Judices dati dixerunt: Respondeat Serapion his quae sciscitatur Arnobius.--Serapion dixit: Quis est qui ignoret, quin prius sit rationabiliter sapere, quam rationabiliter velle.-- Arnobius dixit: Si prior est sapientia quam voluntas, praecessit Filius voluntatem, et ante est genitus, quam genitor aliquid vellet aut nollet: quia quando voluntas coepit jam sapientia, quam ipse confessus es, erat anterior. Et licet ratio a me data tuo jam sit formata consensu, cum diceres, quis est qui nesciat, quod prius sit rationabiliter sapere, quam rationabiliter velle: haec ratio a me data, tamen apostoli eam Pauli auctoritate firmabo, qua dicit de Dei Filio quia ipse sit virtus et Dei sapientia (I Cor. I, 24). --Judices dati dixerunt: Constat Arnobium recte dixisse, nec voluntate, nec necessitate Patrem Filium genuisse, quia Deus necessitatem non habet: voluntatem anteriorem sapientia esse non posse, et humana ratione edocuit, et Apostoli auctoritate firmavit. Si sunt alia a Serapione proferenda pandantur. IX. --Serapion dixit: Tres personas memoror te dixisse, Patrem genitorem Filii, Filium genitum Patris, Spiritum sanctum procedentem ex Patre, tres istas personas habere Deitatem suam, et integerrimam memorasti.--Arnobius dixit: Ita est.--Serapion dixit: Pater ergo Filius non est, nec ipse Filius qui Pater, nec Spiritus sanctus ipse qui Pater et Filius: sed unusquisque in sua persona perfectus est Deus.--Arnobius dixit: Ita est.--Serapion dixit: Quid ergo nunc ais ad interrogationem meam, cum te interrogem; et dicas mihi Pater perfectus est Deus, Filius perfectus Deus, Spiritus sanctus perfectus Deus. Ita dicis?--Arnobius dixit: Ita dico.--Serapion dixit: Et si ita dicis, quomodo tres deos esse non credis?--Arnobius dixit: Et si oblivio tui dominatur, non dominatur in universis cognitoribus et judicibus attributis. Sciunt enim me et duorum oculorum, unum aspectum; duarum aurium, unum auditum; et duarum manuum, unum attactum; et duorum pedum, unum gressum; et duorum labiorum atque unius linguae, unum memorasse sermonem: et memoriae, atque intelligentiae, et ingenii, his tribus unam sapientiam; et tot membris corporeis unius vitae substantiam; et in quinque sensibus unum intellectum; qui per oculos videndo, per aures audiendo, per os degustando, per nares odorando intelligat. Cum ergo ista omnia disputatio nostra tractasset, et sit de unitate finitum; quae ratio nos iterum ad ea revocat, quae sint et mutuo consensu, et judicum lata inter partes sententia jam finita? Cum dixissem, sicut memoria, et ingenium, et intellectus, unum sapientiae obtineant munus, ita Pater cum Filio et cui Spiritu sancto unum omnipotentiae suae permanet regnum.--Serapion dixit: De uniuscujusque perfectione deitatis, nec ego interrogavi, nec tu inde dixisti. Aio nunc enim: Pater perfectus Deus, Filius perfectus Deus, Spiritus sanctus perfectus Deus, tres faciunt deos. Aut enim tertiam partem unus Deus habet, ut per quaternas uncias tantum tres unam deitatem habeant; aut tres dii sint, si unusquisque in sua deitate perfectus est.--Arnobius dixit: Brevitati studenti mihi, laciniosa disputatione occurris; sed quantum tu in prolixum ire vis, tantum te ego in brevi concludam. Pone tres pretiosissimas margaritas incomparabiles, unius tamen meriti, in obscuro loco, aut in caeca nocte repositas. Cum tamen venerit lumen diei et solis splendor, quanto amplior fuerit serenitas luminis, tanto erit amplior oculis attendentibus horum trium lapidum pretiosorum splendor. Interrogo nunc: Isti tres lapides incomparabiles antequam manifestarentur a lumine, in sua pretiositate manebant, et pulchritudo eorum in ipsis erat, oculis tamen hominum non parebant?--Serapion dixit: Ita est.--Arnobius dixit: Lux quae eos manifestavit totos tres lapides, una est, an duae an tres luces sunt diei?--Serapion dixit: Quis negat quod una lux eos manifestare potest, etiamsi mille sint?--Arnobius dixit: Ego quidem tres dixi, tu mille concedis. Si ergo mille lapides pretiosi uno diei lumine ornatum sui splendoris ostendunt, quomodo non Pater et Filius et Spiritus sanctus unius divinitatis suae omnipotentiam uno pandunt lumine, deitatem non oculis corporeis, sed oculis cordis, si fuerit fidei catholicae fenestra adaperta, ut intret per eam sol justitiae, et suo lumine radiantur? Vere itaque tres lapides pretiosos unius meriti, unius majestatis, unius pulchritudinis, unius diadematis, unius quoque et regni evidenter ostendat, non ut unum bonum, alterum meliorem putes: ut sic unum magnifices, ut ad injuriam alterius alterum magnificentiorem existi mes. Unusquisque enim lapis verus ita est, ut nihil dehabeat quo possit alius verior aestimari; tantum et fides aperiat fenestras animorum, quas sine credulitate nostra nec Deus ipse aliquando patefecit. Non enim salvabitur nisi qui credulitatem suam fidei rectae subdiderit, et ipsa aperuerit fenestras intelligentiae, ut videas istas tres pulcherrimas gemmas in uno regno constructas, unum diadema facere et unum majestatis imperium obtinere.--Serapion dixit: Isti tres lapides licet unius pretiositatis uniusque sint pulchritudinis, tamen a se divisi sunt.--Arnobius dixit: Tu divisionem vidisti trium, sed unum regnum unius diadematis non vides.--Serapion dixit: Unum diadema video, sed in ipso diademate cataclyzomatis arte sunt gemmae constructae.--Arnobius dixit: Sicut tibi cataclyzomatis arte sunt gemmae constructae. ita hic naturaliter in uno omnipotentiae thesauro positae, illis tantum manifestantur quorum credulitas egerit, ut fides integra aperiat januam thesauri hujus perpetui, ac patefaciat et istam Trinitatis unitatem perfectam, et ipsius unitatis integerrimam unitatem: verum Patrem qui semper fuerit Pater, et verum Filium, cujus semper fuerit Pater. Non enim sicut ante Filius si non fuerit Patris sui, non potest effici Pater Filii sui. Nihil enim mutatur in eo qui verus Deus est, sed immutabilis idem semper est, et quo semper fuit Deus, qui vere unus et trinus est, non potest Deus credi qui incipit esse quod non fuit. Ex quo enim est quod Deus est (si tamen dici debet) ex quo est hoc quo Deus est (quod inopia humani sermonis dici permittit) non ipsa ratio majestatis: ex eo enim quod Deus est, ex eo et Pater, ex eo et Filius ejus, ex quo et Deus et Pater est. Nihil enim in se per substantiam habere coepit, quod ante non habuit. Semper enim cum virtute fuit, quae est Filius; semper cum flatu suo, qui est Spiritus sanctus.--Serapion dixit: Ad omnia quiesco, et semper fuisse totam Trinitatem confiteor. Sed majorem Patrem quare non credam, cum non nascitur Pater de Filio, sed Filius nascatur ex Patre? --Arnobius dixit: Jam diximus ex voce nasci sermonem, nec ideo vox major est quod ex ipso nascitur sermo: uno eodemque momento et vox sermoque simul oriuntur et flatus. Cessat amplitudo, et diminutio, quod tempus nullum interpolat inter vocem et sermonem et flatum. Nam sermonem esse Filium approbat Pater, sacra Scriptura testante: Eructavit cor meum Verbum bonum (Psal. XLIV, 1). Et quid tam bonum quam Filius, a quo omnis bonitas? Verbum autem eructantis ex corde, sine Spiritu eructantis, et flatu nasci non potuit. Flatus est enim qui procedit, quando nascitur verbum. Unde et paulo ante jam dixi: Verbo Domini coeli firmati esse a prophetis dicuntur, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXII, 6). --Judices dati dixerunt: Ex abundanti de invisibili majestate Trinitatis dictum sit ab Arnobio, quod repetitis intentionibus Serapionis ex integro salis cognovimus factum. Si est aliud quod Serapion intimet, pandat. X. --Serapion dixit: Non sit incongruum hoc quod animi impulsu inquiro, ut exprimas in hac sancta Trinitate, quis est qui primum obtinet locum? --Arnobius respondit: Pater primum obtinet locum. --Serapion dixit: De Filio quid dicis?--Arnobius dixit: Et ipse primum.--Serapion dixit: Quid etiam de Spiritu sancto?--Arnobius dixit: Et ipse primum obtinet locum.--Serapion dixit: Ergo non est Trinitas.--Arnobius dixit: Trinitas ita est, ut non dicamus, primus, secundus, tertius: sed unum, duo, tres.--Serapion dixit: Pater primus est, et Filius primus est, et Spiritus sanctus primus est: tres primi, tres dii sunt.--Arnobius dixit: Pone tres imperatores in uno regno, in una concordia, in una sede, in una suavitate, in uno amoris affectu, in una potestate, et quaere in ipsis qui primum locum potestatis obtineat. Sine dubio qui toti tres augusti sunt, toti tres primi sunt: secundum vero locum, et tertium potestatis ab augustis ordinatae habebunt.--Serapion dixit: Ergo primus in his imperatoribus non est, qui inter istos primum coepit habere imperium?--Arnobius dixit: Inter homines quidem ipse est prior augustus, qui prior coepit regnare solus; et postea istos aut generando, aut eligendo constituit: in divino autem imperio nunquam invenies ex his tribus unum regnare sine alio.--Serapion dixit: Et quare trium imperatorum, in quo dicere possumus, primus, secundus, tertius, exemplum nobis in medium protulisti?--Arnobius dixit: Ut ostenderem tibi fragilitatem humanam tantam habere gratiam in regno, ut cum pro certo doceatur primus, secundus, tertius, hic ordo per concordiam imperii exclusus, numerum tantummodo teneat; ordinem vero penitus non admittat. Omnes enim hi tres unum regnum, unum imperium, unum augustae dignitatis fastigium possidentes, hunc habent secundum, qui primus non fuerit, sicut ipsi sunt primi.--Serapion dixit: Tibi nunquid videtur integrum esse, ut divinae et coelesti majestati, temporale hoc regnum aptetur?--Arnobius dixit: Et si temporale imperium hoc mortale, tantam in se continet concordiam pacis, ut qui aliis aetate sit major nascendo, et imperando prius: hic minor, qui post multos annos ac hodie sumpsit imperium; ab ea tamen hora qua est augustus effectus, minor eo qui prior generatione coepit, esse non possit: quanto magis in hac sanctae Trinitatis divina concordia, in qua unus nunquam coepit coelestis aeternique solii tenere imperium; tanta est unitas, ut numero tres computati, unum uniusque potestatis habentes imperium, unus Deus et unus Dominus nuncupentur? In nullo enim a se distat divina natura. Et si ordinem, quem in hominibus prior aetas admisit, aequalitas potestatis excludit; quanto magis divina omnipotentia ubi in Trinitate nullus anterior, nullus est omnino posterior; ita unitas, ita indivisa majestas, ut cum vere trium numerum teneant, vere unus Deus, origo pacis, quietis et tranquillitatis existat.--Judices dati dixerunt: Aut Serapion, si valet, contra haec proferat aliquid, aut Arnobius hujus assertionis suae breviter colligat summam.--Cumque diuturno Serapion uteretur silentio, Arnobius dixit: Deus noster unus est: nam cum sit Pater et Filius et Spiritus sanctus, nemo autem Christianus tres deos vel dicere audet vel credere; quoniam (ut dixi) in nullo a se divina distat natura: primum enim et secundum vel tertium ordinem, quem inchoatio prima vel secunda vel tertia in hominibus per intervalla temporum facit, in Deo, quae ante tempora est aequalis inchoatio, in tantum non admittit, ut nec inchoatio dici possit, quod ante tempora exstitit. Cum ergo gradus fieri ex passibus omnis non possit, qui subdi non potest, numerum servat Trinitatis, ordinem vero unum aequalitatis assignat. Et ideo, ut dixi superius, quia non habet secundum, qui primus est; nec tertium, qui secundus, de primo non nascitur. Tolle distantiam, et quod in Trinitate credideris, primum invenies, ut nullum secundum, vel tertium, sed unum Deum habere gratuleris. XI. --Serapion dixit: Fateor mihi de universis quae opposui satisfactum rationabiliter: sed supersunt mihi multa interrogationum capitula, et praecipue incarnationis Dominicae sacramentis, quae si insuper non habetis, me interrogare praecipite: quoniam sicut fateor satisfactum mihi ab Arnobio, ita nostis cognitorum electi, nihil me legali auctoritate gessisse. Video enim tam veteris Testamenti quam novi, hunc Deum Patrem ingenitum. ita genito praeponi, ut secundum post Patrem locum obtineat.--Arnobius dixit: Profer ergo Legis divinae testimonia, quibus Patrem majorem Filio ostendas.--Serapion dixit: Ipsum Filium Dei considera Salomonis ore testantem: Dominus creavit me initio viarum suarum in opera, ante saecula creavit me (Prov. VIII, 12). Ipse autem Deus Pater de Filio per Isaiam prophetam dicit: Ecce ponam in Sion lapidem offensionis, et petram scandali: et omnis qui crediderit in eo, non confundetur (Isa. VIII, 14). Ita David de eo canit: Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, etc. (Ps. CXVII, 22). Unde et Isaias dixit: Haec dicit Dominus Christo meo Domino (Isa. XLV, 1). Unde ipse Pater jubet Filio dicens: Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis, etc. (Ps. CIX, 1). Unde et Stephanus de Filio dicit: Video Jesum a dextris Dei (Act. VII, 56): Dei utique Patris, qui est (testimonio Pauli apost.) caput Christi, Christus autem viri, vir autem caput est mulieris (I Cor. XII, 3). Hic est Pater qui dicit Filio: Ante luciferum genui te (Ps. CIX, 3). Unde et Christo dicitur: Quia angelis suis mandavit de te (Psal. XC, 1). Est ergo amplior qui mandat, et de quo mandatur minor est. Unde ad apostolos suos ipse Dominus dicit: Si diligeretis me, gauderetis, quia vado ad Patrem: quia Pater major me est (Joan. XIV, 28). Et iterum: Pater qui dedit mihi, major me est (Joan. X, 10). Item dicit ipse Filius Dei ad Patrem: Haec est vita aeterna ut cognoscant te unum et verum Dominum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). Filius ergo secunda persona est post Patrem, quia Filius est, non eripiens Patri illud, quo unus est Deus. Si enim innatus fuisset, comparatus ei qui innatus est, par aequatio in utrosque ostensa duos faceret innatos: et ideo duos ostenderet deos, si Filius sicut Pater esse sine origine potuisset, et sicut Pater invisibilis et incomprehensibilis exstitisset. Nunc autem quidquid est Filius, non ex se est, qui nec innatus est: sed est ex Patre, et Patri suo originem suam debet, quam sumpsit oriundus ex eo, qui originem non habet. Unus est enim omnium Deus sine principio, de quo dicit Filius qui principium habet: Pater major me est (Joan. XIV, 28). Quod ut probaret, adjecit: Non potest Filius a seipso facere quidquam, nisi quae viderit Patrem facientem (Joan. V, 19). Et ipse iterum ait: Non a meipso veni, sed ille me misit (Joan. VII, 28). Et iterum dicit: Opera quae ego facio testificantur de me, quia Pater me misit (Joan. X, 2). Item dicit: Qui a semetipso loquitur, propriam gloriam quaerit: qui autem quaerit gloriam ejus qui misit eum, hic verax est (Joan. VII, 18). Inde est quod ipse ait: A seipso nihil (Joan. VIII, 28): sed imperiis paternis et praeceptis obtemperat in omnibus, ut quem probet illum nativitas Filium, tamen morigera subjectio asserat illum paternae voluntati subjectum. Unde ait: A me non sum locutus; sed qui misit me Pater, ipse mandatum dedit mihi quid dicam, et quid loquar (Joan. XII, 49). Ecce qualiter ipse Patri obtemperat, et subditum esse demonstrat: per quod ostenditur quod subjectione sua minister sit; caeterorum vero Dominus approbetur, ut merito Deus Pater omnipotens Deus sit, Filius autem caeterorum omnium Deus sit, omnem creaturam subjectam sibi habens; Patri, qui illi subdidit omnia, cum omni creatura subjectus (I Cor. XV, 26). Propter quod Deus est creaturis omnibus constitutus, dicens: Ego autem constitutus sum rex ab eo, etc. (Psal. II, 6). XII. --Arnobius dixit: Si vere studium tuum ad hoc tenderet, ut aut disceres, aut doceres, non omnia ista testimonia ex divinis libris desecans, quasi unum fascem tuae interpretationis tortuosissimis nodis ligatum in conspectu cognitorum et judicum ita objiceres. Quapropter ad vos mihi sermo est, o cognitores et judices, praecipite, quaeso, coeptae disputationis ordinem non mutari, et singulatim capitula Scripturarum ea quae dixi vel alia quae nondum dixi a Serapione in conspectu vestro proponi, nec liceat ei simul alterum et alterum proferre in medium: nisi unum quod prius proposuerit explicetur.--Judices dixerunt: Quae juste petuntur ab Arnobio, necesse est ut sortiantur effectum. Unde exsolvere maturabit Serapion ista testimonia; quae in unum obtulit sua interpretatione constricta, ut de singulis quibusque testimoniis possit Arnobius dare responsum.--Serapion dixit: Testimonii mei objectio prima est, quam ex libro Proverbiorum Salomonis vocem Filii Dei esse cognoscis: Dominus creavit me initium viarum suarum (Prov. VIII, 22). Unde ostenditur Pater major esse qui creavit, quam Filius qui creatus est a Patre.--Arnobius dixit: Ergo credis vere Filium ex Patris substantia genitum, nec tam genitum, quam creatum?--Serapion dixit: Ego Filium Dei non nego.--Arnobius dixit: Si non negas verum Filium Dei ex Patris substantia genitum, hoc testimonium ad quam partem protulisti?--Serapion dixit: Ut ostenderem Filium minorem Patre.--Arnobius dixit: Nec tu minorem Filium Patre conaris ostendere: sed creaturam Dei moliris Filium demonstrare.--Serapion dixit: Ergo plenam auctoritatem divinae potentiae unum e duobus, aut non esse in auctoritate hoc testimonium astrue; aut quare sit dictum ostende.--Arnobius dixit: Adhuc modo redisti ad ordinem, ut possit uniuscujusque testimonii explanatio, donante Deo, nobis concedi.--Serapion dixit: Cujus ergo vis hanc vocem intelligi Dominus creavit me initium viarum suarum?--Arnobius dixit: Vox est sapientiae Dei.--Serapion dixit: Sapientia ipsius quae est, nisi Filius ipsius?--Arnobius dixit: Cum opus fuerit loco suo dicetur quomodo sapientia haec Filius ipsius sit. Nunc interim sapientia Dei loquitur per sapientissimum virum Salomonem dicens: Dominus creavit me initium viarum suarum.--Serapion dixit: Quid tam evidens, quam ut diceret, creavit me?--Arnobius dixit: Hoc quod dixit, creavit me, quod moliris ostende.--Serapion dixit: Quomodo initium creaturae sortitus Filius a Patre, hoc meruit ut principatum universae obtineat creaturae.--Arnobius dixit: Omnis certe creatura antequam crearetur non fuit?--Serapion dixit: Utique non fuit.--Arnobius dixit: Tunc ergo coepit sapientia quando creata est?--Serapion respondit: Tunc coepit quando creata est?--Arnobius dixit: Ergo qui illam creavit, insipientem illum blasphemas?--Serapion dixit: Avertat a me Deus hanc blasphemiam.--Arnobius dixit: Ergo ignoranter blasphemas.--Serapion dixit: Ego non blasphemo: sed magis laudo creatorem sapientiae. --Arnobius dixit: Compelleris unum astruere e duobus, ut aut habuisse sapientiam dicas istum qui creavit sapientiam hanc, aut non habuisse cum crearet.--Serapion dixit: Nunquam Pater sine sapientia fuit.--Arnobius dixit: Ergo non creavit sapientiam.--Serapion dixit: Noli altum sapere, sed time (Rom. XI, 20). --Arnobius dixit: Quis altum sapit, qui blasphemat Deum, an qui blasphemiam defendit?--Serapion dixit: Tu defendis Deum?--Arnobius dixit: Tempore quo audio blasphemiam, os blasphemantis objurgo, sicut tuum os increpo et doceo te Deum Patrem insipientem dicere. Cum enim diceres: Antequam crearetur sapientia, non fuit, et ipsam sapientiam, quae est creata Dei esse confirmas ostendis non habuisse sapientiam eum qui illam condidit, et tunc coepisse habere postquam creavit.-- Judices dixerunt: Acerrimae blasphemiae locus est. Et quid moramur? Et nostrae aures obtunduntur, et vestra ora gradiuntur? Unde par est ut Arnobius qui detexit blasphemiam testimonium jam a Serapione prolatum exponat. XIII. --Arnobius dixit: Semper fuit sapientia in corde Patris interius reposita, quomodo in corde oratoris ars rhetorica, et in corde grammatici ars grammatica. Dicitur autem creasse librum artis rhetoricae orator, et grammaticus librum artium condidisse, non quod ex eo coeperit rhetorica et grammatica, ex quo hominibus ad legendum est tradita. Illis namque qui eam scripserunt, ex eo tempore quo docti sunt, sem per in corde fuit. Nobis autem tunc creata est, quando nostra eruditio sumpsit exordium. Inde est quod ante paululum dixi opportune, Filium Dei esse sapientiam antequam fieret. Ergo Deus, qui fecit coelum et terram, et omnia quae in eis sunt, sic creavit sapientiam sicut (dixi) orator creat librum artis rhetoricae, proferens de corde suo, quod ex quo didicit, semper habuit. Creavit autem nobis, ut quod in corde ejus erat per aures nostras audiendo, et per oculos videndo, etiam in corde nostro initium daretur. Ita et Deus, qui a nullo didicit, sine initio habens sapientiam, cum vellet facere coelum et terram et omnia quae in eis sunt, primo omnium sapientiae suae virtutem jecit, ut ipsam domum quam fabricare voluit. Pater primus cum aerem faceret, antequam solum fortissimum solidaret; hoc est, prius faceret coelum, et ita demum terram cum montibus solidaret. Sed de creaturis suo tempore dicendum est: nunc de Creatore dicamus. Ergo dicit ipsa Sapientia: Dominus creavit me initium viarum suarum (Prov. VIII, 22); architectus plenus sapientia, immo fons ipse sapientiae, protulit ex se ipsam sapientiam. Quin audi quid sapientia dicat: Ego sapientia fundavi terram, paravi coelos prudentia (Prov. III, 19). Cum ergo tempora non oriuntur nisi de diebus, dies autem de lumine, lux autem nisi de coelo, coelum autem non sit ortum nisi de sapientia, ante coelum tempus penitus non sit ortum nisi de sapientia, ante coelum tempus penitus non fuit. Constat ergo semper fuisse sapientiam, et sic creatam sicut diximus creari librum sapientissimo oratori. Verbi, gratia. Salomon librum Sapientiae condidit: nunquid non antequam conderet hunc librum, ante non fuit sapientia? Potes quidem dicere: Ante non fuit, sed in Salomone antequam a Deo illam acciperet; postea vero semper fuit. Si ergo in homine misero ad comparationem Dei, et perquam exiguo, intus in corde semel posita non recedit, et quidquid utiliter crediderit, creditur sapientia praedicari sive in litteris, sive in aedificiis fabrefactis atque picturis ipsa cernitur, et in cunctis artibus ipsa laudatur, quanto magis in Deo, qui totus sapientia est qui eam a nullo accepit? Hanc, inquam, quam semper habuit, tunc creavit, cum illa de corde suo per fabricam coeli terraeque producere curavit, ut coelum fieret simul et omnia quae in eo sunt, quae non erant, non ut ipse inciperet sapiens esse, quod semper exstiterat. Creavit autem terram et omnia quae in ea sunt, quae non erant, non ut ipse inciperet sapere, quod ante non sapuerat. Tu autem Serapion, qui capitulum loci integrum non protulisti, audi totum caput hujus loci, ut credas illud meae explanationi concordare. Dominus creavit me initium viarum suarum in opera sua; ante saeculum fundavit me, priusquam terram faceret, priusquam poneret abyssos, priusquam produceret fontes aquarum, priusquam stabiliret montes: ante colles genuit me. Praescius ergo Deus quia hoc quod dictum fuerat, creavit me, potuisse ad periculum blasphemiae pervenire, adjecit: Ante omnes colles genuit me (Prov. VIII, 25). Hoc sermone quod dixit, me, illud interpretata est ipsa sapientia quod dixerat, creavit me. Unde et sequitur: Cum parabat coelum, simul cum illo eram; et cum segregabat sedem suam, quando super ventos fortes faciebat in summo nubes, et cum certos ponebat fontes sub coelo; et cum fortia faciebat fundamenta terrae, cum ipso eram cuncta componens, ad quam gaudebat in faciem meam, cum laetaretur orbe perfecto (Prov. VIII, 27-36). Et adjecit: Dicant nunc judices objectori hujus sententiae, quam protulit ad hoc ut doceret Dei Filium non esse Filium, sed creaturam ejus; dicat si eo ordine quo persecutus sum, textum integrae sententiae percurri, et hoc quod dixerat ipsa sapientia, Dominus creavit me; ipsa subjunxit, genuit me; et aut credat semper fuisse in Patre sapientiam, aut doceat sine sapientia fuisse Deum antequam condidisset eam.--Serapion dixit: Fateor et integre ut scriptum est a Salomone prosecutum, et ante omnes colles genuit me, propterea utiliter subjunxisse, ut hoc quod dixit, Creavit me, genuit me, evidenter ostenderet.--Arnobius dixit: Nempe priori conflictu dixisse te recoles, cur incorporea me protulisse exempla, quare nunc initium viarum Dei per montes et colles, et fabricas visibiles docentem contentus es, nisi quod mysticum divinae Scripturae sensum in solam historiam videns, et initium viarum inquirens, vias ipsas non quaesisti, creatorem vero Deum esse non solum litterarum judicio, verum etiam ipsius nostrae naturalis considerationis doceamus instinctu. Viae autem Domini istae sunt, prima fides, secunda spes, tertia charitas, quarta perseverantia, quinta bonitas, sexta timor Domini, septima constantia, octava patientia, nona lenitas, decima quies, undecima pax, duodecima obedientia, tertia decima longanimitas, quarta decima solitudo sancta, quinta decima contemptus ventris, decima sexta studium mentis, decima septima castitas, decima octava benignitas, decima nova misericordia, vigesima justitia, vigesima prima liberalitas, vigesima secunda studium scientiae legis Dei, vigesima tertia amor optimarum rerum, vigesima quarta contemptus temporalis gloriae, vigesima quinta affectio gloriae sempiternae. Hae omnes viae Dei sunt, in quibus ipse Pater quotidie deambulabat, sicut per prophetam dicit: Vivo ego Dominus, quia ego ambulabo in eis, et ero illorum Pater, et ipsi erunt mihi in filios et filias, dicit Dominus omnipotens (Lev. XXVI, 22; II Cor. VI). In his ergo omnibus viis Domini prior creata est Sapientia, quo qui sapientiam Dei prior habere coepit, nec unam de viis istis incedere poterit. Sunt ergo istae viae viginti quatuor, viginti quatuor seniorum numerum assignantes (Apoc. IV, 4), qui libras singulas, et integerrime novi et veteris Testamenti in unam libram duodecim apostolorum assignant, ut tres istae librae per tria genera populorum offerantur Trinitatis auctori, id est, virginitatis, atque viduitatis et conjugii. Totae autem tres istae librae integerrime per vias suas ambulantes, una fide, una spe, una charitate, uno consecratae baptismate subsistunt; quae penitus per vias suas ambulare non poterunt, nisi in ipso initio viarum Dominus creaverit in mentibus eorum sapientiam. Unde Psalmista cum diceret: Vias tuas, Domine, notas fac mihi (Ps. XXIV, 4), quia sciebat non posse ambulare vias istas, nisi Dominus sapientiam creasset ei in corde, orat Deum dicens: Cor mundum crea in me Deus (Psal. L, 12): quia in sordidam [Vulg. malevolam] animam non intrat sapientia, nec habitare potest in corpore subdito peccatis. --Judices dixerunt: Plus quam perfecte satisfecit Arnobius de testimonio sapientiae, et quod in Deo semper fuerit, et quod creata in mentibus sit a Deo, qui vias cupiunt ambulare virtutum. Si quid est quod Serapion interroget audiamus.
XIV. --Serapion dixit: Si prior Deus cor mundat et sapientiam non creat, non habent culpam si in viis Dei non ambulaverint.--Arnobius dixit: Salvus sit status disputationis nostrae: de Deo enim agere coepimus Patre, et Filio, et Spiritu sancto, et assumptum est ad hoc testimonium, ut ostenderes Dei Filium creaturam. Hactenus ostendimus sapientiam in Deo fuisse semper, justumque est ut de deitate et Trinitate nostra currat intentio; tamen transitorie etiam hic damus responsum. Deus sicut personarum acceptor penitus non est (Rom. II, 11; Act. X. 34), sic considerat mentes, et studia, et cogitationes filiorum Adae, et novit optime quid debeat de thesauro suo proferre: et sicut exigit ejus aequitas, sic donare. Et ideo, sicut dicit Apostolus: Non est personarum acceptio apud Deum (Eph. VI, 9; Coloss. III, 25), sic ipse dicit: Nunquid omnes apostoli? Nunquid omnes prophetae (I Cor. XII, 29; Eph. IV, 11)? Sicut ergo certum geris, quod personarum acceptor non sit, sic certum gere quod etiam distributor non sit injustus: quidquid circa humanum genus fecerit, penitus nulla potest ratione reprehensibile inveniri. Sane cor mundum creari in se David fletibus et gemitibus postulavit (Ps. L, 12). Imitare David in poenitendo et in accipiendo particeps factus cordis mundi et sapientiam in te creatorem Deum gratulaberis. Nunc autem ad testimonia a te posita revertamur.--Serapion dixit: Memoravi lapidem quem reprobarunt aedificantes, eo quod factus sit in caput anguli (Ps. CXVII, 22; Matth. XXI, 42); hoc a Domino factum est mirabile in oculis nostris.--Arnobius dixit: Tria in hoc loco quaerenda sunt: qui sunt aedificantes, quid aedificantes, et qui reprobantes lapidem. Aedificantes namque Judaei super fundamentum prophetarum, Dominum nostrum Jesum Christum de numero hujus aedificationis non solum reprobaverunt, verum et crucifixerunt. Hic ab incredulis reprobatus (Act. IV, 11), sed a Deo in caput anguli factus est, ut duos conderet in semetipso (Eph. II, 15); et fieret ex lege et prophetis, quae a Moyse coeperat perfecta fabrica in Christo, de quo, novi Testamenti apices suum parietem habentes, hoc angulari lapide unam Ecclesiam ex utrisque apicibus dedicaret ille qui dixit Petro: Super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt ei (Matth. XVI, 18). --Serapion dixit: Dic nobis quae sint portae inferi?--Arnobius dixit: Adhuc de petra dicenda est expositio, quae dum finita fuerit, tunc de portis inferni respondebimus.--Serapion dixit: Ut breviter de portis inferni dicas exigit integritas dictae sententiae.-- Arnobius dixit: Portas inferni illas dicimus quas principes hujus mundi divitiis et passionibus, impietatibus et criminibus in introitum perpetuae mortis posuerunt: per quas ingrediuntur idololatrae daemonum templa, verum Deum non timentes, metuentes autem figmenta vanissima. Habent et alias portas, per quas ingrediuntur synagogae synedrium, Christum Dominum Deum denegantes. Habent et alias portas, per quas ingrediuntur ad doctrinam haereticorum et schismaticorum sectas. Habent et alias portas, per quas stupratores, adulteri, fornicatores, plagiatores, fures, blasphemi, omniumque rei criminum ingrediuntur. His principibus in adventu Domini nostri Jesu Christi clamatum est a Spiritu sancto: Tollite portas, etc. (Ps. XXIII, 7, 9). Illi enim vere temporales non sunt, in quibus immortalitas ita regnat, ut portae inferni non praevaleant adversus eam; per ipsas enim introivit Rex gloriae cum omnibus suis. Si inquiris, quis iste Rex gloriae, audies ipsum dicentem Spiritum sanctum: Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. Sunt enim portae justitiae in auribus hominum positae, ad quas sermo fidei catholicae clamat dicens: Aperite mihi portas justitiae, et ingressus in eas confitebor Domino (Psal. CXVII, 19). Ipse autem sermo posteaquam introierit per aures in civitatem animae, ostendit ei portam vitae aeternae; et dicit, Haec porta Domini, justi intrabunt in eam. Angustum sane introitum in isto mundo habere a Domino nostro Jesu Christo ostenditur, sed per viam ejus angustissimam et arctam ad latissimum vitae aeternae introitum asseritur qui ambulat pervenire. Si quidem ipsius ore Domini affirmatur hortantis atque dicentis: Intrate per angustam portam. Angusta enim porta est quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui intrant per eam. Lata enim et spatiosa via est quae ducit ad mortem, et multi sunt qui intrant per eam (Matth. VII, 13). --Judices dixerunt: Arnobius de portis inferni interrogatus, et infernorum nobis et coelorum aperit; si alia sunt parata a Serapione, proferantur.
XV. --Serapion dixit: Ad promissam expositionem te traham: ad locum unde deviavimus revertamur.--Arnobius dixit: Dominicae incarnationis exempla panduntur, quando lapis, quando mons, quando virga, quando angelus, quando homo, quando sacerdos, quando etiam testimonium; sed et multae aliae effigies, quas sensus catholicus per vias lucidas, et Spiritus sancti splendore radians, ambulans, orando potius quam discutiendo reperiat. Nam petram, per quam e periculo sitis positus Dei populus in deserto liberatus est, Christum esse beatus apostolus Paulus asseruit dicens: Patres nostri idem spirituale poculum biberunt, bibebant de spirituali consequenti eos petra: petra autem erat Christus (I Petr. X, 4). Et in Cantico Moysi dicitur: Fluxit eis mel de petra, et oleum de solida petra (Deut. XXXII, 13). Et in psalmo octuagesimo: De petra melle saturavit eos (Psal. LXXX, 17). Item in psalmo septuagesimo septimo: Eduxit aquam de petra, et deduxit tanquam flumina aquas (Psal. LXXVII, 16). Item in psalmo vigesimo sexto, Ecclesia de Christo dicit: In petra exaltasti me (Psal. XXVI, 5); et in trigesimo nono ipse dicit: Statuit supra petram pedes meos (Psal. XXXIX, 3); et in psalmo sexagesimo: In petra exaltasti me (Psal. LX, 3); et in psalmo centesimo decimo tertio: Convertit solidam petram in stagna aquarum, et rupem in fontes aquarum (Psal. CXIII, 8); et in psalmo centesimo quarto: Percussit petram, et fluxerunt aquae (Psal. CIV, 41). Et in Cantico Salomonis Spiritus sanctus invitans ad se Ecclesiam, dicit: Veni ad me, proxima mea, sponsa mea, formosa mea, et in velamento petrae continuatae muro (Cant. II, 14). Et in Isaia vox Filii Dei: Posui, ait, faciem meam petram firmissimam (Isai. L, 7). Item in Ezechiele propheta dicit Dominus: Super adamantem et petram firmavi faciem tuam (Ezech. III, 9). Et in Evangelio, Dominus sapientem virum fabricantem domum super petram dicit (Matth. VII, 24). Quam autem petram nisi illam de qua dicit Apostolus: Fundamentum autem aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est Jesus Christus (I Cor. III, 11)? Sunt et alia multa quae memorare longum est, quae et doceant petram pro immutabilitate et pro constantissima voluntate Domini nostri Jesu Christi, quam in carne sua exercuit, tentatus a diabolo, traditus a discipulo, fixus in patibulo, cibatus felle, potatus aceto, perforatus lancea, humiliatus usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II, 8). Et cum omnia haec homo perfectus sustinuerit, nihil tamen de impatientia hominis imitatus, ostendit Deum per hominem hominibus praestitisse victoriam, sicut in prima Corinthiorum Epistola asserit Apostolus dicens: Deo autem gratias qui dedit nobis victoriam per Dominum nostrum Jesum Christum (I Cor. XV, 57). --Serapion dixit: Sollicitum reddit me explanatio tua, qua de incarnatione Domini nostri ita interpretari studes, ut hominem, et non Deum memorare videaris. Unde quia octo effigies ad tropologiam Domini pertinentes, ex quibus unam hanc, quam in petram memoraveras, evidentibus divinorum voluminum testimoniis exsolvisti, his reliquis septem exemplis expletis, una mihi explanatio Dominicae incarnationis supererit. Propter istam enim solam istum putamus iniisse conflictum. Unde etiam te non puto effectum memorem quod inter initia hoc dixerim, justum esse ut tecum agerem quasi unus ex Arianis, aut Eunomianis, aut Sabellianis, aut Macedonianis, et favere salva fide mea, illorum assertionibus. Idcirco, ut dixi, tecum me iniisse conflictum, ut si invenissem te in aliquem incurrisse errorem, non tecum hac definitione agerem, de qua tu a me, et ego a te dissentio. Nihil mihi nunc superest, nisi ut istas octo quas memorasti similitudines in Christo ita compte et irreprehensibiliter expedias, ut integram divinitatem in Christo expedias, aperiens ne etiam hoc mihi afferas non totum quod exstitit divinum ostendas. Ostende itaque nunc quare tantum octo commemorasti, cum sint aliae multae in Christo efligies, quae dici poterant, ut ipse dixisti.--Arnobius dixit: Consideravi multa sacramentorum genera in isto numero contineri, primo quomodo in veteri Testamento, cum sit prima dies, in qua dixit, Fiat lux (Gen. I, 3); etiam in novo ipsa meruit per resurrectionem Christi et prima effici et octava. Nam sicut ipsa die aperti sunt coeli, ut funderetur manna (Exod. XVI, 14 et 16), David quoque octavus est filius qui per defensionem ovium ferarum interfector effectus est (I Reg. XVI 11), et per defensionem populi, interfector gigantis (I Reg. XVII, 49 et 50). Primo cum adhuc esset parvulus, a Deo omnipotente effectus est Christus. Sed et in Evangelio, ore Domini nostri Jesu Christi octo beatitudines memoratae sunt (Matth. V), cum utique essent et aliae virtutes multae, quae meritum beatitudinis habere potuerint. Hoc itaque exemplo visum est mihi ut salva multitudine similitudinum, has tantum octo tropologias proferrem in medium, certus quod ex his quae prolatae sunt, caeterae quae non sunt pro latae inquiri possint, et intelligi inventae, et oris ratione utiliter explanari. XVI. --Serapion dixit: Primo per occasionem objectionum mearum lapidem exposuisti; cum ergo subsecutus essem capitula evangelica, in quibus dicit Dominus, Pater major me est (Joan. XIV, 28), unde alia protulisti. Unde ne videaris ista exempla ideo attulisse ut illa testimonia declinares, expositis his quae protulisti, de illis mihi dabis responsum; et ita demum accedemus ad nostrum specialem conflictum.--Arnobius dixit: Oportuerat nos de hoc solo sensu tractare, de quo vere dissentis, id est, de hoc quod non vis catholicae fidei utiliter credere, in Christo Deo nostro duas esse veras perfectasque substantias; et sicut verum Dei Filium, ita verum hominem Filium hominis confiteri. Sed quomodo te praevides jure et legibus rationabiliter superandum, ne te solum doleas victum, qui plurimorum in te haereticorum sumpsisti personas, ut cum cives tui te superatum increpaverint, tu dicas per nostram, immo non nostram, sed Christi victoriam a tali te superatum, qui potuerit plurimorum in te haereticorum prius acumina, per miram atque potentissimam fidei catholicae januam aperire.--Serapion dixit: Sapiens tunc vincit perfidiam cum eam de suis visceribus pellit; et qui vincit bis victor est, quia et de assertione sua fidei coronam accipit, et de lucro hominum consequitur palmam. Arnobius dixit Hoc totum misericordiae Dei applicandum est: nihil enim nostris nisibus possumus, sed totum de Dei gratia et misericordia quod quaerimus invenimus. Aggrediar nunc reliquas septem quas proposui similitudinum formas; dehinc duas quaestiones, quas ex Evangeliis protulisti, ipso Domino dante, exponam. Tu tamen sagaci memoria easdem figuras recolens, incipe sigillatim revocare in medium, ut per singula doceam de sacris voluminibus me ista exemplaria protulisse.--Serapion dixit: Prius de petra te explicuisse satis constat; secundo quod mons praedictus sit Dominus ex Scripturis, ut ostendere te promisisti, ostende.--Arnobius dixit. In Exodo legimus: Dixit autem Dominus ad Moysem: Hoc tibi signum sit, quoniam ego te mittam ut ejicias populum meum ex Aegypto, et servietis mihi in monte hoc (Exod. III, 11). --Serapion dixit: De monte Sina hoc dictum est.--Arnobius dixit: Si historiam quaeras solam, Synagogam ingredere; nos autem historiam ideo accipimus, ut quae sunt intra historiam spiritaliter explicemus, sequentes apostolum Paulum magistrum Ecclesiae gentium a Domino attributum, qui (ut dixi) eo usque sensus nostros provocavit et corda, ut petra quae pro certo petra est, unde aqua producta est, Christum esse evidenter assereret, dicens: Petra autem erat Christus (I Cor. X, 5). Ita et montem, in quo apparuit claritas Dei, in quo ignis illuminans, et non comburens, in quo Deus cum homine facie ad faciem loquens (Exod. XXXIII, 11), in quo Majestas ipsa digito suo in duabus tabulis lapideis suae legis voluntatem in decem praeceptis scripsit; in quo Deuteronomii, id est, secundae vel iteratae legis scriptus est liber; montem ubi Deus homini notum fecit, quod in principio Deus fecisset coelum et terram (Gen. I, 1), et omnia quae in eis sunt, et multa alia sanctitatis indicia, quae dicere longum esset; de quo Psalmista dicit: Mons Dei, mons pinguis, mons in quo beneplacitum est Deo habitare in eo. Etenim Dominus habitabit in finem (Psal. LXVII, 16 et 17). Ut ostenderet de quo diceret in psalmo quarto decimo, ait: Quis requiescet in monte sancto tuo? et adjecit: Qui ingreditur sine macula, etc. (Psal. XIV, 1 et 2). Et quis alius sine macula, nisi solus Dominus Jesus Christus, qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (I Pet. II, 22)? Nam in vigesimo tertio psalmo: Quis, ait, ascendet in montem Domini? Et respondit: Innocens manibus, etc. (Psal. XXIII, 3 et 4). Et item David canit: Magnus Dominus et laudabilis nimis, etc.; et subjungit: Mons Sion latera aquilonis, etc. (Psal. XLVII, 3). Unde et Isaias ait: In novissimis diebus manifestus erit mons Domini, et venient ad eum omnes gentes (Isai. II, 2). Dicit et in alio loco David: Qui confidit in Domino, sicut mons Sion, etc. (Psal. CXXIV, 1). Unde et in alio psalmo: Mons Sion, in quo habitas in eo (Psal. LXVII, 17). Dicit et de ipso monte: Hunc quem acquisivit dextera ejus (Psal. LXXVII, 54). Acquisivit hominem dextera ejus perfectum, dextera Domini qui fecit virtutem (Psal. CXVII, 16): dextera enim Patris ab operatione dicitur et probatur. Ipse enim invisibilis Filius hanc virtutem per omnipotentiam suam operatus est, ut per hominis assumptionem ita visibilis fieret, ut diceret: Qui me videt, videt et Patrem, quia ego in Patre, et Pater in me est (Joan. XIV, 9 et 10). --Serapion dixit: Ergo Judaei qui eum viderunt, viderunt et Patrem.--Arnobius respondit: Judaei eum sic viderunt, sic Spiritus sanctus ad Isaiam dicit: Vade, dic populo huic, Videntes non videbitis, et audientes non intelligetis (Isai. V, 9; Act. XXVIII. 16). Unde et ipse Dominus ad eos dicit: Neque me nostis, neque Patrem meum (Joan. VIII, 19). Suis autem discipulis: Beati oculi qui vident quae vos videtis, et audiunt quae vos auditis (Matth. XIII, 16). Quapropter, si videtur de monte datum esse responsum, commemora loco tertio a me dictum exemplum.
XVII. --Serapion dixit: Primo lapidem, secundo montem, tertio turrem, in similitudine commemorasti.--Arnobius dixit: Bene commemoras, si et bene recipias veritatem. Ipse est enim, de quo in psalmo sexagesimo canitur quod sit turris fortitudinis a facie inimici (Ps. LX, 4). Haec est turris, de qua dicit Spiritus sanctus per Isaiam: Aedificavi turrim in medio vineae, quam plantavi (Isai. V, 2). Vineam hanc ipse interpretatur Spiritus sanctus, dicens: Vinea enim Domini Sabaoth, domus Israelis est (Psal. LXXIV, 16). Turrim vero, de qua dicit se aedificasse in medio, ut Scriptura sancta dicit, Filius est hominis, quem confirmavit sibi. De quo Salomon dicit: Sapientia aedificavit sibi domum (Prov. IX, 1). Ipse enim qui est sapientia Patris, aedificavit sibi in utero Virginis perfectum hominem Jesum, qui praedestinatus est Filius Dei in virtute secundum spiritum sanctificationis (Rom. I, 4), non secundum conjugium pollutionis.--Serapion dixit: Noli dicere conjugii pollutionem: nam conjugium pollutionem non habet, sed fornicatio pollutio nuncupanda est.--Arnobius dixit: Conjugium pollutionem habet, et crimen non habet: fornicatio autem et pollutionem habere probatur, et crimen. Sed permitte me probare turris indiculum. Ipse autem Dominus in Evangelio sic ait: Paterfamilias plantavit vineam, et sepsit eam, et aedificavit in ea turrim, et locavit eam agricolis (Matth. XXI, 33), qui missos ad se servos a patrefamilias plagis affligere non metuerunt: postremo ab ipso patrefamilias missum filium occiderunt. Hoc dicto, interrogantur a Domino, Cum venerit dominus vineae, quid faciet colonis illis? Et respondentes Judaei dixerunt: Malos male perdet, et vineam suam aliis locabit agricolis. Et Dominus ad eos, Amen dico, inquit, vobis, Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus. XVIII. --Serapion dixit: Quarto nunc loco quaerendus sermo Dominum per virgam praefiguratum ostendens, ut promissio tua suo ordine explicetur.--Arnobius dixit: Loquitur in Exodo ad Moysem Dominus: Ego stabo in cacumine collis, et virga haec, quae in manu tua est, in ipsa faciam omnia signa virtutum. Dicit et David in spiritu: Virga aequitatis, virga regni tui. Virga tua et baculus tuus, etc. (Exod, IV, 17). Et David interpellat Dominum dicens: Memento congregationis tuae, etc. Liberasti virgam haereditatis tuae (Psal. XLIV, 7). Item dicit: Virgam virtutis tuae, etc. (Psal. LXXIII, 2). Evidentius autem de Domino dicitur: Exsurget virga de radice Jesse, etc. (Isai. XI, 1). Quae omnia adimpleta sunt in eo, qui factus est ex semine David secundum carnem (Rom. I, 3). --Serapion dixit: Serva disputationem carnis, de qua nobis erit verus apertusque conflictus: nunc quae proposita sunt a te, explicare stude exempla. Nam quarto loco virgam cur posueris jam dixisti, quinto nunc loco, Angelum qua ratione dixeris, pande. --Arnobius dixit: Audi ad Moysem loquentem Dominum: Ecce ego mitto angelum meum ante te, ad custodiendum te in omni itinere tuo: observa eum, et obaudi ei: nomen enim meum in eo est (Exod. XXIII, 20). Malachias autem dicit: Labia sacerdotis erunt in eo, quia angelus Domini est (Malach. II, 7). Unde etiam de populo sanctorum omnium, qui in isto mundo causa nominis sancti afflicti probantur et passi dicuntur: Iste pauper clamavit, et Dominus exaudivit eum, id est, populum sanctum, et ex omnibus angustiis eripiet eum (Psal. XXXIII, 7, 6). Misit angelum Dominus in circuitu timentium eum, hoc est, timentium Dominum, et eripiet eos, eumdem populum justorum. Item Daniel angelum commemorat de coelo descendisse in medium flammarum, ut tres pueros de incendio liberaret, cum Nabuchodonosor de eo dixisset, Quartus quem video similis est Filio Dei (Dan. III, 49): non est mendacium testimonium ejus. David quoque in suo proprio psalmo sic dicit de Deo: Ipse misit angelum suum, et tulit me de ovibus patris mei, et unxit me unctione misericordiae suae (Psal. LXXVII, 70). --Serapion dixit: Propera ad sextum, in similitudinem hominis Filium Dei ante visum: quia sufficit de quinto quod dictum est.--Arnobius dixit: Legimus in libro Jesu Nave, quod illo tempore cum Jericho continuum iniret praelium, vidit hominem stantem contra se, et gladius in manu ejus: cumque accessisset ad eum, dixit ei: Noster es, an adversariorum? Qui respondens ait: Ego sum dux fortitudinis Dei (Josue V, 13, 14). Item Isaias propheta dicit: Clamabit populus ad Deum suum in angustiis suis, et mittet illis Dominus hominem qui liberet eos (Isai. XIX, 20). Item dicit Daniel: Vidi in nubibus coeli venientem Filium hominis ad veterem dierum, et data est ei potestas regni (Dan. VII, 13). Item ipse Daniel ait: Stetit contra me quasi visio hominis, et vocavit Gabrielem archangelum, et dixit ei, ut doceret visionem quam videbam (Dan. VIII, 16). Item ipse Daniel: Elevavi, inquit, oculos meos, et vidi, et ecce homo qui indutus erat bysso, et lumbi ejus accincti erant auro (Dan. X, 5). Item Ezechiel dicit: Vidi super thronum quasi figuram hominis (Ezech. I, 26). Item ipse: Vidi ascendentem desuper cherubim vocantem ad se hominem, qui indutus erat podere, qui cinctus erat super lumbos suos zona aurea (Ezech. X, 2). --Serapion dixit: Ex abundanti testimonia de eo reddenda sunt, quod in dubium venit: nunc vero brevitati studens, perge ad septimam sacerdotii a te similitudinem memoratam.--Arnobius dixit: In Regum libro primo ad Samuelem loquitur Deus dicens: Suscitabo mihi sacerdotem fidelem, qui omnia ex corde meo faciet (I Reg. I, 35). Et David dicit: Juravit Dominus David, et non poenitebit eum, etc. (Ps. CIX, 4). --Serapion dixit: Evidentia sunt ista duo testimonia a te prolata de septima similitudine: explica nunc octavam, quod testa mentum Dei, Filius Dei possit intelligi.--Arnobius dixit: Liber Geneseos loquitur quod dixerit Dominus ad Noe et ad filios ejus: Ecce ego excito testamentum meum vobis, et semini vestro post vos, et omni animae quae vivit vobiscum (Gen. IX, 10). Item post alia dicit Deus ad Noe et ad filios ejus: Memor ero testamenti mei quod est inter me et vos, et omnem animam vivam (Gen. IX, 15). Item vox Dei ad Noe et ad filios ejus dicit: Ponam arcum meum in nubibus coeli, et recordabor testamenti mei, quod est inter me et vos (Ibid.). Item per Isaiam dicit Dominus: Testamentum meum erit cum vita et pace, lex et veritas erit in ore ejus, et iniquitas non invenietur in labiis ejus. In pace dirigens habitabit vobiscum, et multos convertet ab iniquitate sua (Malach. II, 5). Item per Isaiam Dominus dicit: Ego Dominus vocavi te, et dedi te testamentum gentium, aperire oculos caecorum (Isai. XLII, 7). Item per Isaiam Dominus dicit: Audite me, et manducabitis bona, ambulate in viis ejus, et salvabitur anima vestra, et disponam vobis testamentum aeternum (Isai. LV, 3). Item per Isaiam Dominus dicit: Faciam vobis cum pace, cum fide, et disponam vobis testamentum aeternum: quae omnia unum Dei Filium praefigurant. Sunt etiam alia multa genera figurarum, quae si exegerit ratio ut proferantur in medium, sanctarum Scripturarum auctoritate assignabo.--Judices dixerunt: Tam rationabili manifestatione quam legali auctoritate, ab Arnobio quae sunt defensa firmata sunt, ita ut Serapion, qui e diverso est, nobis tacentibus, ita universa esse ut ab eo defensa sunt suo sit ore testatus. Et quomodo aurorescente die inchoatam altercationem vespertinum tempus invenit, nocturnae quietis transacto silentio, die nobis a Deo salubriter restituto, permissa nobis utriusque partis confessio orietur.--Serapion dixit: Peto ut sermoni nostro in eo hodie finis occurrat, ut scire me faciat Arnobius, pro qua causa praefigurationes has Domini nostri in medium proferre voluerit.--Arnobius dixit: Quomodo sunt quaedam quae inter istas praefigurationes, etiam ipsum, pro quo figuratae sunt, Dei Filium aestiment computandum, cum omnibus illis imago sit veritatis in isto homine, quem Virgo peperit ipsa sit veritas: et sicut verus Dei Filius Deus, sic verus filius hominis homo non ita mixtus, ut utriusque rei permutatio facta sit, sed in veritate deitatis et omnipotentia sua permanens, invisibilis Filius Dei societatem suam cum homine habens, et verum Deum Dei Filium nostrae liberationi exhibuisse credatur. Aliter enim Deus carneis oculis videri non potuit. Quicunque ergo negat Deum esse in Christo, id est, in homine, hic Antichristus est (I Joan. II, 22 et 43). Qui autem negat aliquid de his similitudinibus, potest aut reprehensibilis, aut forte nec reprehensibilis inveniri. Negat enim petram, negat virgam, negat montem, et quidquid illud potest dici Christo posse competere. Virum autem perfectum et perfectum Deum qui negaverit, ab aeterna damnatione non potest liberari Similiter qui duos filios Dei ausus fuerit cogitare vel credere, unum qui ante tempora ex Patre genitus est sine matre, et alium qui natus est de Spiritu sancto ex Maria Virgine, aeterno anathemate ferietur. Nostrae autem, id est, apostolicae sedis B. Petri, quae ab ipso Apostolo coepit, fidei confessio haec est: Unum Dei Filium ex duabus substantiis perfectis et integerrimis credentes, ex visibili et invisibili, ex corporeo et incorporeo, ex comprehensibili et incomprehensibili, ex passibili et impassibili, ex mortali et immortali, ex vero Deo et vero homine fateamur, dicentes, et credentes Deum in Christo, et Christum Jesum in gloria Patris ita unam Deitatem habere, sicut in duobus oculis unus aspectus est, in duabus auribus unus auditus, in geminis naribus unus odoratus est: ita et in his duabus substantiis Dei et hominis unus Filius est Dei. Sane quomodo novi solicitum auditorem memorem esse me ad unam Patris et Filii substantiam, in duobus oculis unum aspectum, in duabusque auribus unum auditum, et unum memorasse in geminis naribus odoratum: nunc tibi, non una substantia, sed una in duabus substantiis esse credenda persona, non videatur incongruum. Nisus enim sum ostendere hoc, ut sicut in tribus personis unam credimus esse substantiam, ita in duabus substantiis Dei et hominis unam Filii Dei credamus esse personam.
LIBER SECUNDUS.
I. --Postera die, inter initia diei, eorum repraesentato conventu, residentibus Constantio et Ammonio,--Arnobius dixit: Si Serapioni aliqua supersunt de hesterno conflictu, si voluntas est: pandat.--Serapion dixit. Una quaestio evangelica noscitur remansisse, illa scilicet, quam Arius videtur habere palmarem, cum dicit: Me quid culpant dicentem, Pater major me est (Joan. XIV, 28), cum ipse Filius de seipso testetur dicens: Pater qui misit me, major me est? --Arnobius dixit: In ea forma, in qua Filius Patris est sine matre, ipse et Pater unum sunt: in ea vero forma, in qua Filius matris est sine Patre, Patre minor est. Naturam enim servilem assumpsit, in qua non solum Deo Patre minor esset, sed et matre tantum minor esset, quantum matris Virginis annositas exstitisset.--Serapion dixit: Novum hodie mihi dedisti responsum, in quo matrem Domini, ut gentiles delirant, Mariam esse genitricem sine Patre ejus. Dic cujus Pater Deus genitor sine matre exstiterit?--Arnobius dixit: Ergo heri non tota ventilatione verborum nostrorum atque sermonum hoc ventilatum est, ut Patrem genitorem Filii sui majorem Filio non esse docerem?--Serapion dixit: Utique humana narratione docuisti, quod auctoritate Evangelica stare non praevalet.--Arnobius dixit: Tamen humana rationabilitate firmatum est, nihil in Patre majus, nihil in Filio minus, nihil quod non aequale sit in Spiritu sancto reperiri.--Serapion dixit: Et si hoc ego denegem, tam judices, quam omnes hi qui astant poterunt approbare. II. --Arnobius dixit? Quid ergo superest?--Serapion dixit: Hoc quod rationis tuae expositionem sacratissima Christi impugnat assertio, qua dicit, Pater major me est (Joan. XIV, 28). --Arnobius dixit: Quidquid dicit Paulus apostolus de Christo, putas verum dicit, an fallit?--Serapion dixit: Si Paulus fallit, quis verum dicit? --Arnobius dixit: Memor es dixisse eum de Domino Jesu Christo, Qui cum esset in forma Dei, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo (Philip. II, 6). Dixit hoc Paulus, an non?--Serapion respondit: Dixit quidem, sed integram sententiam non protulisti.--Arnobius dixit: Ergo scis quia Apostoli sermo conscriptus est in epistola.--Serapion dixit: Scio.--Arnobius dixit: Ipsum comma integrae sententiae dic mihi quod dixi.--Serapion dixit: Dixisti: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo. --Arnobius dixit: Et de quo hoc dixit?--Serapion dixit: De Filio: Arnobius dixit: Et de quo hoc dicit, Esse se aequalem? --Serapion respondit: De Patre.--Arnobius dixit: Collige formam Dei, si potes.--Serapion respondit: Forma Dei est hoc quod immensus est, et coelos et terram replet, et transcendit mensura ejus coelos sursum, et terram, et maria, et abyssos deorsum (Isai. XL, 12). Sic quidem legitur in prophetis, quod palma ejus totius coeli mensura sit, et pugillo comprehendat omnem terram, et omnes aquae mensura manuum ejus sunt.--Arnobius dixit: Oris tui testimonium verum de Deo amplector, et praedico, et ita esse confiteor. Ergo si ita est, immo quia ita est: explicuisti sermone formam Dei hanc esse, quod sit immensus, et incomprehensibilis, inaestimabilis, invisibilis. Ita est, an non?--Serapion respondit: Ita est.--Arnobius dixit: Jam modo integram Apostoli sententiam proferam de Filio Dei. Qui cum in forma Dei esset (Philip. II, 6), hoc est, invisibilis, incomprehensibilis, inaestimabilis, et esset aequalis, non minor, sed ea forma, et in ea aequalitate qua est Pater, exinanivit semetipsum. --Serapion dixit: Quomodo exinanivit se? Nunquid ut cessaret esse Deus?--Arnobius dixit: Ne forte hoc blasphemiae scelus nostrae aestimationi subreperet, interpretatus est istum sermonem dicens, in quo exinanivit seipsum, id est, quia cum esset Dominus formam servi accipiens in similitudinem hominum factus, et habitu repertus ut homo, humiliavit seipsum factus obediens usque ad mortem, etc. Hic ergo qui est Filius Patris sine initio natus ex eo Patre, qui paternitatis suae initium non habet, hic dicit, Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Hic autem natus ex matre sine Patre carnali, hic dicit, Pater major me est (Joan. XIV, 28). --Serapion dixit: Ergo duo sunt filii Dei, et unus de Patre sine matre, alius de matre sine Patre est?--Arnobius dixit: Puto te non esse immemorem ostendisse me quidem duos oculos, sed unum aspectum; duas aures, sed unum auditum; duas nares, sed unum odoratum.--Serapion dixit: Duo ista quomodo vis in unum esse? ut sicut Dealitas Patris et Filii et Spiritus sancti una est substantia, ita et substantia Dei cum filio hominis una sit substantia?--Arnobius dixit: Non est ita. Homo enim per Deum, qui eum assumpsit, factus est Deus: non Deus per hominem, quem assumpsit, factus est homo. III. --Serapion dixit: At per hoc duo sunt filii Dei, cum dicis, Deus, Deus est; et homo, homo est; Deus verus, verusque homo duo sunt.--Arnobius dixit: Duae sunt substantiae in uno Filio Dei. Hic enim unus Filius Patris, qui fecit primum hominem de limo terrae virginis. Cum timore Dei et interrogare te et audire oportet.--Serapion dixit: Quare hoc dicis?--Arnobius dixit: Quia quasi plausibilem fuisse te existimas, cum dicis duos filios Dei esse, unum de Patre sine matre, et alium de matre sine Patre. Cum ego tibi dixerim Deum per omnipotentiam suam formam servi assumpsisse in utero Virginis, et cum eo sumpsisse temporalem originem. Non habet hunc Filium Dei, qui penitus temporalem non habet.--Serapion dixit: Tu dixisti alterum Virginis filium praeter Christum.--Arnobius dixit: Non dixi alterum Virginis filium praeter Christum, sed dixi: Hic qui de limo terrae Virginis primum hominem fecit, ipse in utero Virginis sanctae hominem in quo ipse habitaret sua incomprehensibili omnipotentia fabricavit, secundum quod legimus: Sapientia aedificavit sibi domum (Sap. IX, 1). --Serapion dixit: Quis est qui fabricavit sibi in utero Virginis hominem?--Arnobius dixit: Filius Dei Patris invisibilis fabricavit sibi hominem, in quo, quasi in domo incomparabili manens, ipse fieret visibilis sanctis.--Serapion dixit: Ergo visibilis factus est?--Arnobius dixit: Non dixi visibilis factus est tantum; sed dixi, visibilis factus sanctis, hoc est credentibus, ut per fidem videretur, non per speciem (I Cor. V, 7), secundum hoc quod legimus: Vidimus eum, et non habebat speciem (Isai. LIII, 2). Carnis enim aspectus ita incredulis patuit, ut, exspoliatus vestimentis, totus per singula membra corporis videretur ab his qui eum exspoliaverunt, et irriserunt, et flagellaverunt, et in crucis patibulo eum posuerunt (Matth. XXVII; Joan. XIX); sed quia fidei oculos non habebant, hominem purum, non illum qui in ipso erat homine videre potuerunt. IV. --Serapion dixit: Quasi anguis lubricus, quo plus constringeris, plus de stringentibus pugnis evadis. Hominem vis esse Filium Dei, an Deum?--Arnobius dixit: Verum Deum et verum hominem.--Serapion dixit: Ergo, ut dixi, duo filii Dei sunt, unus carnalis, et alius spiritualis.--Arnobius dixit: Cum timore Dei loquere; blasphemum est enim duos filios Dei dicere.--Serapion dixit: Ergo tu blasphemas, qui duos filios Dei dicis.--Arnobius dixit: Et tu blasphemas, et mihi calumniam blasphemantis impingis. Ego enim dico unum Dei Filium, quasi ignem in massam auri candentis. Nihil in eo vides nisi ignem dum ignitum fuerit, et simul aurum purum putaveris, manus ipsa tangendo flammatur. Ita et dum in isto homine miseris manum infidelitatis tuae, ut solum hominem aestimes, incendio aeterno consumeris. Item si aurum negaveris, ignem vero qui in eo venit ut esset visibilis, cum sit invisibilis, denegaveris. Nunc interrogo te, responde mihi: Cur non dimittis manum ad candentem massam auri?--Serapion dixit: Quoniam manus quae eum contigerit ardescit. V. --Arnobius dixit: Iste ignis visibilis est an invisibilis?--Serapion dixit: Visibilis.--Arnobius dixit: Unde probas visibilem esse ignem? Per se ipsum, an per alteram materiam?--Serapion respondit: Per alteram.--Arnobius dixit: Ergo non est visibilis ignis.--Serapion respondit: Quomodo non est visibilis ignis, qui videtur et tangitur?--Arnobius dixit: Non videtur, nec tangitur, nec calefaciet, nec comburet per suam substantiam, si non fuerit alteri cuicunque commixtus.--Serapion dixit: Ergo ignis per se nihil est.--Arnobius dixit: Non solum non dico, nihil est: sed dico, magna vis, fortissimaque substantia: sed tamen nisi mixtus alteri fuerit substantiae, invisibilis et incorporeus perseverat.--Serapion dixit: Ergo ignis Deus est.--Arnobius dixit: Hoc tibi dixi, quia erras. Nunquid totum quod invisibile nobis et incorporeum est, hoc etiam Deo et invisibile et incorporeum est.--Serapion dixit: Ergo Deo visibilis est ignis et corporeus.--Arnobius dixit: Omnia quaecunque invisibilia et incorporea sunt, Deo soli secundum hoc, quae ab eo creata sunt, visibilia et corporea sunt.--Serapion dixit: Ergo animae, et spiritus, et angeli corporei sunt.--Arnobius dixit: Nolo me per anfractus tuos a Deo tollas, et ad angelos, et ad animas, et spiritus trahas. Tamen ne putes me fugere interrogationem tuam, audi. Quidquid mensuram habet, corpus est, non humanis, sed divinis oculis patens: immensus autem et incorporeus Deus solus est (Joan. IV). Omnes enim angeli a Deo facti initium habent; et quae initium habent, et ultimum habent, non nostris oculis serviens, sicut sol, et luna, et stellae, sed solis divinis oculis patescit.--Serapion dixit: Ergo et anima hominis corporea est.--Arnobius dixit: Quidquid tangit et tangitur, et in loco aliquo continetur, corpus esse non dubium est. Cum ergo et intrare animam corpus, et habitare in corpore, et exire e corpore doceatur, quomodo non corporea esse, dignoscitur? Sed interim, si de hac re longiorem vis disputationem fieri, tibi etiam alio tempore proponere licebit. Nunc vero aienti mihi ignem incorporeum esse, sicut animam et spiritum, nobis dico ignem incorporeum esse. Asserenti mihi, si qua praevales ratione, obsiste.--Serapion dixit: Novam rem audio. Quotidie inter manus nos ignem habere video, sed novo stropho verborum ignem mihi vult invisibilem comprobare.-- Judices dixerunt: Nos Arnobium audivimus non ita dicentem ignem invisibilem, ut negare videatur esse visibilem per alteram speciem cuicunque fuerit mixtus, sive ligno, sive ferro, aut aeramento, aut argento, aut auro; sed cur hoc dicat, inquire. VI. --Arnobius dixit: Gratias prudentissimis cognitoribus refero, qui, sensum verborum meorum eo quo est a me dictum per ordinem ostendentes, quasi lucem in tenebris effulserunt. Dic ergo, Serapion, quod verum est: Hanc ignis substantiam nunquid sine ligno aut quocunque metallo videre potes, aut contingere praevales?--Serapion dixit: Cum de Dei Filio loquimur, ad imaginem me et metalla trahis.--Arnobius dixit: Non audisti Apostolum dicentem de Deo, quomodo invisibilia ejus, per ea quae facta sunt electa conspiciuntur, sempiterna quoque virtus ejus et Divinitas (Rom. I, 20)? Ergo si tu vestigas, sive ut tu de me dixisti, tortuosus anguis stringente mihi te conaris evadere, mediis justissimis cognitoribus penitus non evadis. Dic ergo, cum ignem in ligno aut quocunque metallo videris, unam in eo substantiam, an duas attendis?--Serapion dixit: Unam.--Arnobius dixit: Non est ergo ibi nec lignum, nec ferrum, nec ullius prorsus materiae genus, per quod virtus ejus et invisibilitas agnoscatur.--Serapion dixit: Est quidem per quam cognoscatur virtus et invisibilitas, tamen ignis sola patet esse substantia.--Arnobius dixit: Ista ignis sola substantia in aere cognoscitur intra thermarum colorem, sed ni lignis admixtus intra fornacem excitaverit flammas, nec teporem exhibet thermis, nec calorem.--Serapion dixit: Benefacis docere homines quod nullus ignorat. --Arnobius dixit: Si tecum Hebraico loqui sermone poteram, nunquid non superfluus, an consideratus argueret?--Serapion dixit: Ita est.--Arnobius dixit: Ita si tecum loquar quod omnes ignorant, et non tecum hoc loquar quod nullus ignorat, vincere te qua ratione potero? Dic ergo, ignem cernis duas substantias, an unam?--Serapion dixit: Unam video, ignis scilicet.--Arnobius dixit: Obsecro, judices, jam date sententiam, et uter nostrum quod fallat ostendat.--Judices dixerunt: Sine causa reprobavit interrogationem tuam; et cur timeat Serapion duas substantias dicere in igne dum cernitur, ignoramus. Unde, quia subterfugit, nos non solum judices, sed et testes te habere confidens, perge quo tua tendit oratio. VII. --Arnobius dixit: Ignis iste invisibilis aliquam aliam materiam ingressus, visibilis per istam efficitur, habens in se unum quod exurit, alterum quod illuminat; ita Filius de sinu Patris egressus, Virginea integritas ita illum suscepit, ut potest massa auri ignem suscipere; et ex ipsa massa produxit hominem perfectum ex semine David secundum carnem (Rom. I, 2). in quo toto quasi aureo metallo ipse ignis incomprehensibilis comprehensibilis fieret, impassibilis passibilis fieret, impalpabilis palpabilis fieret, ut dixi prius, unum quod exurit incredulos, aliud quod omnes credentes illustrat. Itaque per duas istas substantias, auri, quod corpus est, et ignis, quod corpus non est, una persona, quam cernimus aut ferri, aut aeris, aut argenti, aut auri, una subsistit species, habens duas substantias auri veri et ignis veri.--Judices dixerunt: Ut quid declinat Serapion tuam evidentissimae rationi responsum dare, nescimus; unde, ut diximus, perge quo tua tendit oratio. VIII. --Arnobius dixit: Calumniam quam in me ingessit confirmare dum studet, fecit rem consultam homo sapiens ut taceret, ne suo se ore confutando convinceret. Dixit enim me quod Deum duos filios habere per visibilem et invisibilem substantiam credendo assererem, cum unum Dei Filium in duabus substantiis credam; sicut unum auri metallum, cum ignitum fuerit in duabus substantiis probabiliter asseram. Invisibilis enim Filius Dei visibill filio hominis mixtus unum Filium Dei fecit, ut in ipso esset visibilis, sicut ignis, qui invisibilis fuit, in massa auri aut cujuscunque metalli factus visibilis, non amisit, quomodo solus ignis sine materia alterius rei quae illum visibilem et sensibilem faciat nec videri potest ab oculis, nec a corporibus omnino sentiri.--Serapion dixit: Intelligo te ad hoc pervenire, ut dicas Filium Dei deseruisse filium hominis, nec simul crucifixum in ligno.--Arnobius dixit: Ego hoc nunquam nec corde concepi, nec ore protuli; quinimmo cum propheta dico, quod non solum non deseruit eum in cruce positum: verum etiam non eum dereliquit euntem in infernum, et non dedit sanctum suum videre corruptionem (Ps. XV, 10). --Serapion dixit: Ex quo tempore Dealitas in hominem, quem assumpsit, advenit?--Arnobius dixit: Ex qua hora Gabriel angelus verbum ejecit, et illa credendo concepit.--Serapion dixit: Ergo simul conceptus est.--Arnobius dixit: Dum conciperetur verbo homo in utero, qui eum fabricaverat, et adhuc fabricabat, ut in eo maneret, et ibi erat is qui initium nunquam habuit, in eo qui initium essentiae suae in utero Virginis assumebat.--Serapion dixit: Ergo Deus et patrem et matrem habet.--Arnobius dixit: Patrem habet Filius Dei, qui eum genuit ante tempora sine matre; et matrem habet Virginem, quae illum concepit et peperit sine homine patre.--Serapion dixit: Ergo mater Dei est.--Arnobius dixit: Mater Christi et Dei.--Serapion dixit: Quid est Christi et Dei?--Arnobius dixit: Dei, qui cum initium non haberet, tamen nascendo initium assumpsit cum Christo. Christus enim sine Deo similis est christis aliis qui ante eum fuerunt. Christus autem Deus noster similem per naturam penitus non habet; praeter ipsum enim nullus est Christus et Deus.--Serapion dixit: Quid ergo in partu Mariae natum credis?--Arnobius dixit: Hominem, qui nunquam fuit, cum Deo qui semper fuit.--Serapion respondit: Maria ergo mater hominis, et non Dei est.--Arnobius dixit: Per hominem de Spiritu sancto conceptum et natum meruit etiam ejus mater fieri, qui ita fuit semper, ut et non fuerit tempus quando non fuit.--Serapion dixit: Ergo Nestorii sectam sequeris.--Arnobius dixit: Nestorius Θεοτόκον negavit, quam et Χριστοτόκον credo.--Serapion respondit: Si illum creavit ex se qui ante non, fuit, illum sine dubio non creavit qui semper fuit.--Arnobius dixit: Si ad rationes humanas vadis, et fidem tecum non ducas, vadis, vacuus redis, et semper vacuus permanebis.--Serapion dixit: Si scis quia non possum et ego tecum injuriose loqui, loquere injuriose.--Arnobius dixit: Injuria esset, si non, ut vides, causa exigeret ut hoc tibi dicerem.--Serapion dixit: Quae causa hoc exigit sciamus.--Arnobius dixit: Quomodo totum quod circa Mariam gestum est rationem hanc habet primam, ut credas; si vero rationem habeas, et fidem non habeas, vacua erit ratio tua.--Serapion dixit: Aut ratio, ratio, aut fides, fides erit.--Arnobius dixit: Non potest fides sine ratione in hac parte, nec ratio sine fide subsistere.--Serapion dixit: Et quae ratio poterit me docere quod Virgo concepit, Virgo peperit, Virgo post partum permansit?--Arnobius dixit: Haec ratio est Deus omnipotens.--Serapion dixit: Ego tecum de puella ago.--Arnobius dixit: Ego tecum de Omnipotente ago. Dicas mihi. Qui fecit coelum et terram, et omnia quae in eis sunt Omnipotens ipse est, an non Omnipotens?--Serapion dixit: Semper aliud proponis, ut aliud tibi agere liceat, et non ad interrogata respondeas?--Arnobius dixit: Ego interrogationi tuae studens respondere, interrogo te. Dic mihi, Deus est omnipotens, an non?--Serapion dixit: Qui hoc negat, nihil illo stultius est. Scriptum est: Dixit insipiens in corde suo, Non est Deus (Ps. XIII, 1). --Arnobius dixit: Filius ergo Dei per omnipotentiam suam hoc facere voluit, ut efficeretur filius hominis.--Serapion dixit: Cujus hominis?-- Arnobius dixit: Mariae.--Serapion dixit: Ergo hoc voluit quasi putative, et non veraciter.--Arnobius dixit: In Deo nihil putativum, nihil fantasticum, nihil mendacii existit.--Serapion dixit: Unum e duobus stare non potest, quia Maria aut Θεοτόκος erit eadem genitrix; aut Χριστοτόκος eadem genitrix Christi.--Arnobius dixit: Et Θεοτόκος est, et Χριστοτόκος. --Serapion dixit: Ergo duorum est mater filiorum.--Arnobius dixit: Unius filii mater est.--Serapion dixit: Qua ratione hoc poteris docere, cum Filius Dei, Dei Filius sit; qui ex Deo Patre ante saecula est genitus Deus; et iste nunc ex tempore sit genitus filius hominis?--Arnobius dixit: Filius Dei omnipotens omnipotentis Patris per omnipotentiam suam hoc voluit, ut unus cum eo fieret Filius Dei iste filius hominis.--Serapion dixit: Ergo mixta est Divinitas et humanitas.--Arnobius dixit: Quid est hoc quod vis dicere, Mixta est?--Serapion dixit: Deum hominem, quid mixtum carnis et Verbi unum corpus effecit.--Arnobius dixit: Blasphemum est ita credere, ut quasi conflantibus opere duas naturas in unam credamus redactam esse substantiam. Evidens est enim utriusque partis corruptio: nam qui capax, non capabilis; penetrans, non penetrabilis est; implens, non implebilis est; qui ubique diffusus et ubique totus est, simul per omnipotentiam ita se naturae infudit humanae, ut caro perficeretur in Verbo, non Verbum in carne perficeretur. Non enim dicit evangelista, Verbum cum carne natum est, sed Verbum caro factum est (Joan. I, 14), et homo nasci non judicavit indignum.--Serapion dixit: Si Verbum caro factum est, Verbum esse cessavit.--Arnobius dixit: Non homo perfectus in virginali utero conceptus est et natus?--Serapion dixit: Homo ergo cum Deo natus est.--Arnobius dixit: Si pie hoc diceres, finita erat contentio; nunc autem quam impie dicas, hinc detegeris. Dicis enim, Homo cum Deo natus est, ut videatur nunc ipsa Divinitas Filii Dei sumpsisse initium. Dico autem et ego, Ita homo cum Deo natus est, ut Deus qui semper est, et sine initio, voluntate sua qua potest omnia quae vult facere in coelo et in terra, in mari et in abyssis, hoc illi placuit ut, salva et integra Deitate sua, fieret filius hominis. Dic mihi, Serapion, potuit hoc facere, et noluit; an voluit, et non potuit? Invisibilis huic homini, quem assumpsit, ut unum secum esset, salva sua substantia divina, salva ejus substantia humana, fieret? Si voluit, et non potuit, cesset esse omnipotens, qui suam implere non potuit voluntatem.-- Serapion dixit: Hanc reverentiam Deo dare debemus, ut seorsum quae Dei sunt soli Deo demus, et seorsum quae sunt hominis soli homini reputemus.--Arnobius dixit: Impia est ista credulitas, quae quartam admittit in divina Trinitate personam. Duo enim Christi duo erunt filii; aut certe unus Christus erit, non tamen Filius Dei. Et ubi est quod Symbolo universalis Ecclesiae nos credere confitemur, Christum Jesum Filium ejus unicum Dominum nostrum, qui natus est de Spiritu sancto ex Maria Virgine. Qui sicut ante saecula natus est ex Patre, nobis ex Maria Virgine semper confitemur, totum accipiendo quod Dei est homo, totum suscipiendo Deus quod est hominis, aliud quam Deus est esse non posset. Pars enim una omnipotentia plena, partem illam in se suscipiens quae omnipotentiam non habebat, tanta in illa se suavitate infudit, ut, salva utriusque partis substantia, unus nobis Dei Filius nasceretur ex Virgine.--Serapion dixit: Facta est ergo humanae substantiae transmigratio in Deum.--Arnobius dixit: Non vis dicere: Humanae substantiae corruptio? Istam enim transmigrationem substantiae si tibi concessero, corruptionem probabis; et videbitur Deus per infusionem suam a statu suo quasi inclusum exclusisse substantiam.--Serapion dixit: Non tibi inclusum per quam humillimam suam substantiam a statu suo exclusit, ut homo reverteretur in Deum, non Deus verteretur in hominem?--Arnobius dixit: Non solum a statu suo non est exclusa humana substantia, sed in statu suo magis est roborata. Nam sicut status virginitatis Mariae, homine concepto et parto, non est ex sua integritate dejectus, sed magis est integrior factus; ita status humanae substantiae in infusione divina, ita, inquam, est fortior factus, ut quidquid per praevaricationem Adae fragilitatis incurrerat, per assumptionem Dei penitus non haberet, et firmius suae integritate substantiae possideret, quam ipse Adam ante suam praevaricationem possedit. IX. --Serapion dixit: Omnis substantia cum subsistit, aut magna est, et parva non est; aut regalis est, et privata non est; aut immortalis, et mortalis non est; aut dives est, et paupercula non est; aut divina est, et humana non est. Tu autem confundens omnia, unum et duobus stare dum denegas, nec Deum nobis verum, nec hominem verum praevales edocere.--Arnobius dixit: Audi quid dixisti: Omnis substantia aut magna est, et parva non est. Singulatim tibi expono, si nescis: In unico Filio Dei duas esse substantias profiteor et assigno. Habet per humanitatem ut vere minor Patre sit (Joan. XIV, 28); habet unde initium vere sumpsit ex tempore; habet unde vere sit impassibilis, habet et unde passibilis exstitit; habet unde vere immortalis sit; habet unde vere sit mortuus et sepultus; habet unde nunquam cessavit vivere, et vitam omnibus qui vivunt suo arbitrio dispensare; habuit etiam unde inter animas defunctorum animam corporis sui defuncti ire ad inferos permitteret, et redire (Ps. XV). Habuit unde mortis imperium subjugatum teneret; habuit unde mortis subjaceret imperio (Heb. II, 14). Habuit unde ploraret defunctum, et in eo erat unde juberet ipsum quem plorabat mortuum suscitari (Joan. XI, 35 et 44). Et haec ratio Divinitatis ejus, ut cum duas istas integerrimas substantias habeat, unum tantum in his duabus Filium Dei credas.--Serapion dixit: Ergo conversionem aliquam in semetipso, unde inciperet esse quod non erat, habuit.--Arnobius dixit: Non ita est: sed serino Patris, nunquam a Patre discedens, homo quippe fieri dignatus est secreto suo mysterio, quod ipse novit, qui quoniam totum suscipiens quod est hominis, homo est; totum accipiens quod Dei est: alius quam Deus esse non potest.--Serapion dixit: Et si incarnatus est, ut asseris, immixtus, quomodo non est facta diminutio divinae substantiae?--Arnobius dicit: Est ne aliquid quod aut non possit Deus, aut nesciat? Serapion dixit: Nihil est quod non possit Deus, nihil est quod nesciat.--Arnobius dixit: Ergo si scit, et potest sine sui corruptione misceri, sicut potuit hominem suscipere, ita ut nihil ei augmenti de susceptione accederet; scivit et potuit ut totum se infunderet, et nihil acciperet detrimenti. X. --Serapion dixit: Quae ratio te compellit, ut quotiescunque de Filio Dei, qui est Deus natus ex Maria, loqueris, non solum dicis ut sit Maria Θεοτόκος; sed semper hoc nominas, quod Filius hominis est, ut sit Maria Χριστοτόκος?--Arnobius dixit: Sicut ego nunquam Χριστοτόκον sine Θεοτόκον dico, et tu ita confitendo confirmas fidem tuam, et finis hujus nostrae altercationis occurrit.--Serapion dixit: Unde tibi haec auctoritas hujus definitionis advenit?--Arnobius dixit: Apostoli Pauli non vis recipere hoc quod dixit testimonium: Factus est primus homo in animam viventem, novissimus homo in spiritum vivificantem (I Cor. XIV, 45)? --Serapion dixit: Dic mihi quo ordine tu istum sensum accipias?--Arnobius dixit: Ipse Apostolus suis verbis hoc quod dixi explanavit, dicens: Quoniam per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Et sicut in Adam omnes moriuntur, ita in Christo omnes vivificantur (I Cor. XV, 21, 22). --Serapion dixit: Video quod moliris astruere, ut quia in isto loco nominat Apostolus hominem solum, non etiam Deum, docuisse videatur resurrectionis nostrae gloriam celebrare.--Arnobius dixit: Christum quando audis, et non audis sanctae Mariae Virginis Filium, scias te unum ex rebus Judaeorum audire: et ideo hominem hunc solum esse justa ratione firmamus. Virginis autem Filium Deum et Christum esse catholica fidelitate hoc ordine confitemur, ut gloriam quam humanum genus per primum hominem amiserat per istum Filium Virginis, qui Deus et homo, in centuplum melius recuperaret. Nam paradisi regio per primum hominem legitur fuisse sublata, per secundum vero hominem et regno paradisi restituitur, et omnium indulgent a confertur.--Serapion dixit: Ergo haec tanta beneficia homo nobis praestitit, non Filius Dei Deus?--Arnobius dixit: Calumniam vis ex ea nasci, ex qua natus est qui nos ex omni liberaret et ab omni peccato; et inde vis me vinctum tenere, unde a vinculis solvimur; et inde vis mihi libertatem auferre, unde libertas servo mundo et captivo ingenuitas generatur.--Serapion dixit: Unde ista tam bona tamque praeclara nascuntur?--Arnobius dixit: Ex ista confessione ut dicam Dei Filium in carne venisse, dicente apostolo: Qui negat Jesum Christum in carne venisse, hic Antichristus est (I Joan. II, 22). Est ergo caro, hoc est, perfectus homo est; et qui venit in carne, hic est Filius Dei invisibilis, hic est perfectus Deus, Filius Dei, creator hominis, cum quo dignatus est fieri filius hominis.--Serapion respondit: Ergo Deus, suus creator est.--Arnobius dixit: Ubi non est commixtio viri, qui creator exstitit nati? XI. --Serapion dixit: Multum me suspectum reddis, cum et creaturam, et carnem, et hominem, et filium repetis, tamen Filium Dei Filium fuisse Mariae non fateris.--Arnobius dixit: Si non esset filius hominis Filius Dei factus, Maria mater Dei esse non poterat. Per filium ergo suum facta est mater Filii Dei; per formam servi quam assumpsit Dominus, facta est mater Domini; nec poterat esse Θεοτόκος,nisi Χριστοτόκος fieri meruisset. Audi quid habebat concipere in utero, aut quid habebat parere, aut quid habebat pannis involvere, et in praesepio ponere (Luc. I), aut quid habebat lactare, aut quid habebat tollere et fugere in Aegyptum (Matth. II, 13), aut quid habebat crescere aetate et sapientia, aut quid octava die circumcidi, aut quid habebat baptizari a Joanne (Luc. II), nisi esset homo perfectus, in quo esset perfectus Deus, qui ipsum sicuti hominem in utero fabricavit.--Serapion dixit: Nestorii est ista doctrina.--Arnobius dixit: Nestorius quae asserit prae manibus habeo; si jubent judices recitabo.--Judices dixerunt: Legatur quod ab Arnobio offertur, ut possit Serapionis si vera est objectio demonstrari. Cumque accepta esset homilia, ad locum lecta est ita: Non peperit sanctissima Maria Deitatem, nam quod natum est de carne, caro est (Joan. III, 6). Non peperit creatura creatorem; sed peperit hominem Deitatis ministrum. Non aedificavit Deum Verbum Spiritus sanctus: Quod enim ex ipsa natum est, ait, de Spiritu sancto est (Matth. I, 20). Deo itaque Verbo templum ex Virgine aedificavit. Et paulo post: Per se qui natus est Deus in utero Deus est. Et paulo post: Θεοτόκου formam in Deo honoremus. Item in alia praedicatione, cujus initium hoc est: Saepe mecum fructus vitae versans, et terrestrium rerum multiplicem mutabilitatem, sparsaque per vitam insidias cogitans, haesitans exclamavi. Quis poterit liberari? Et post paululum ait: Spiritum divina separat natura, qui humanitatem ejus creavit. Quidquid ex Maria natum est, de Spiritu sancto est, qui et secundum justitiam replevit quod creatum est. Hoc quod manifestatum est in carne, justificatum est in Spiritu (I Tim. III, 16). Item ait: Qui fecit eum metuendum daemonibus, de quo dicit ipse Dominus, Ego in Spiritu Dei ejicio daemonia (Luc. XI, 20), ipse carnem ejus fecit templum. Unde dicit Baptista: Vidi Spiritum sanctum descendentem de coelo, et manentem in eo (Matth. III, 16). Item paulo post: Qui dedit ei elevationem in coelum, ait, dedit mandata apostolis quos elegit per Spiritum sanctum, et postea elevatus est in coelum (Act. I). Hunc itaque qui Christo tantam donavit dispensationem, qui natum putant carneum, separant a divina natura. Item in alia praedicatione, cujus initium hoc est, Nulla deterior aegritudo humanis animis quam ignorantia. Et paulo post: Ista autem faciunt Deum secundum post beatam Mariam, cum matrem temporalem creatricem temporum Deitatem assignant; immo nec matrem Christi eam esse permittunt, quae et Χριστοτόκος est. Nam, sicut illi aiunt, non humana natura, sed Deus Verbum ab illa natus est, et ea quae peperit non est mater nati. Quomodo enim mater esse potest alieni a sua natura? Si autem mater est, ut ab ipsis vocatur, humanitas est quod natum est, et non Deitas. Proprium est enim parere matri essentiae suae similem: aut enim non erit mater, si essentiae suae similem non pepererit: aut si mater est, essentiae suae similem peperit. Item post alia: Deus enim mensium et creator est, et non mensium partus est; fabricator sanctae Mariae non postea ex Spiritu in ipsa fabricatus. Sed sine mea doctrina audi angelum ad ipsum Joseph dicentem: Accipe puerum et matrem ejus (Matth. II, 3). Igitur pueri dixit, non Deitatis. Item post haec: Vis tibi addi secundum testimonium? Completi sunt itaque dies ut pareret, et peperit filium suum primogenitum (Luc. XXVI). Ecce habes cujus mater fuit Χριστοτόκος, id est, pueri mater, quem peperit Maria, non Deitatis, quae omnia circumstringit. Audi et aliud testimonium: Videntes autem magi stellam, gavisi sunt gaudio magno valde, et intrantes domum invenerunt puerum cum Maria matre ejus (Matth. II, 11). Ubique pueri mater, non Deitatis, Virgo praedicatur. Quid igitur ordinas carnem matrem Deitatis? Et paulo post: Virgini Χριστοτόκῳ contigit parere humanitatem, Dei verbo Deitatis ministerium.--Et cum legeret haec judices dixerunt: Hactenus Nestorii dicta sufficiant: quid ad haec sentiat Serapion, pandat. XII. --Serapion respondit: Si ita non sentit, nec credit Arnobius, quare frequentat Χριστοτόκον et Θεοτόκον?--Arnobius dixit: Si Χριστοτόκον dico, et nego Θεοτόκον, recte arguis me Nestorianum, vel per leve accusationis tuae vestigium forsitan accusaris. Nunc vero totus defensionis meae cursus impugnat negantem Θεοτόκον Mariam; et tu mecum Nestorium damnas, cum me tecum exsecretur Nestorius.--Serapion dixit: Pro qua re me tecum exsecratur Nestorius?--Arnobius dixit: Pro eo quod tecum sanctam Mariam Θεοτόκον non nego.--Serapion dixit: Sermone argumentando Θεοτόκον qui confiteris, Χριστοτόκον illam asserendo impugnas.--Arnobius dixit: Tu negas Christum Filium Dei esse?--Serapion dixit: Non nego Christum Filium Dei; sed te increpo qui Christum hominem asseris, et non Filium Dei.--Arnobius dixit: Antequam nasceretur ex Maria, Filius Dei ante fuit?--Serapion dixit: Quis haec praeter Photinum dixerit?--Arnobius dixit: Ergo semper fuit.--Serapion dixit: Semper fuit.--Arnobius dixit: Quis est iste, qui natus est?--Serapion dixit: Ipse qui semper fuit.--Arnobius dixit: Qui semper fuit purus natus est, aut cum homine, aut extra hominem, aut per hominem?--Serapion dixit: Non tibi dixi, quia hominem vis ostendere.--Arnobius dixit: Si hominem dicerem, et non simul Deum, sine diminutione Dealitatis suae simul natum negarem, recte ista oppeneres.--Serapion respondit: Erubescis Deum natum, Deum tentatum, Deum crucifixum, mortuum et sepultum dicere, cum et Paulus dicat: Non erubesco Evangelium; virtus enim Dei in salutem est omni credenti (Rom. I, 16). Tu ergo eum erubescis hoc credere Dominum, quem Deum impassibilem volens ostendere, liberatorem nostrum solum hominem assignas. Unde necesse est mihi interrogare te: Quis est qui pro nobis passus est, Deus an homo?--Arnobius dixit: Et homo natus est Deus; et homo passus est.--Serapion dixit. Et quomodo impassibilem Deum Dei Filium a passione humanitatis extraneum reddis?--Arnobius dixit: Sicut natus est ex tempore, cum sit ante tempora genitus, et tamen filius hominis est, ita et cum sit vere impassibilis, vere passus est, et cum sit vere immortalis, vere mortuus est cum passibili suo. Mortuus est enim ex infirmitate nostra, sed vivit ex virtute Dei (II Cor. XIII, 4). Humana enim passibilitas ab eo qui impassibilis permanet, ita suscepta est, ut cum ipso esset quando conceptus, quando natus, quando baptizatus, quando tentatus, quando venundatus, quando traditus, quando irrisus, quando colaphizatus, quando spinis coronatus, quando felle cibatus, et aceto potatus, quando crucifixus est, et mortuus, et sepultus. Non enim dereliquit eum in inferno, nec dedit sanctum suum videre corruptionem (Ps. XV, 10). Cum ipso etiam tertia die resurrexit a mortuis, cum ipso ascendit in coelos, cum ipso sedet ad dexteram Patris, cum eo venturus est judex. Siquidem apostolis angeli in hora ascensionis dixerunt: Hic Jesus, qui assumptus est a vobis in coelum, sic veniet, etc. (Act. I, 11). XIII. --Serapion dixit: In eo magis Nestorianum te justissima existimo ratione, quod libros Nestorii circumferens, S. Cyrilli episcopi, qui contra Nestorium plurima catholico sermone scripsit, nihil memoraveris.--Arnobius dixit: Gratias tibi ago, omnipotens Deus, quod ex ore Serapionis victoriam protulisti.--Judices dixerunt: In quo sermone tibi autumas victoriam prolatam esse?--Arnobius dixit: In quo ait S. Cyrilli episcopi, qui contra Nestorium multa catholico sermone scripsit. Constat ergo apud Serapionem sancti Cyrilli sanam apostolicamque esse doctrinam.--Judices dixerunt: Si hoc negaverit Serapion, non solum a nobis, sed etiam a sancta Alexandrina et ab universali, quae in toto mundo est, Ecclesia catholica reprobatus abscedat.--Arnobius dixit: Apostolicae recordationis vir S. Cyrillus, Ecclesiae Alexandrinae episcopus, cum cognovisset Nestorianum dogma contrarium fidei pullulare, scripsit per totam Aegyptum, et ad sanctum Coelestinum apostolicae recordationis antistitem misit; dicens ad laudem suam pertinere, si ab eo qui pontificatus arcem tenebat, fuisset aliquid emendatum. Sanctus vero Coelestinus ita ἐγκωμίαστης ejus exstitit, ut in Nestorii damnationis dictasset sententiam: laudem vero Cyrilli et in conspectu Dei et omnium praedicasset, asserens sensum ejus praeclarorum nostrae provinciae episcoporum praedicatione roborari; et Damasi, Ambrosii, Hilarii hunc fuisse sensum evidenter exposuit. Ait enim in ipso concilio: Recordor beatae memoriae Ambrosium in die natalis Domini nostri Jesu Christi, omnem fecisse populum una voce Deo canere: Veni, Redemptor gentium, ostende partum Virginis, miretur omne saeculum, talis decet partus Deum. Nunquid talis partus decet hominem? Et adjecit: Ergo sensus fratris nostri Cyrilli in hoc quod dicit Θεοτόκον Mariam, valde concordat, talis decet partus Deum. Deum partu suo Virgo effudit, ipso potente qui omnipotentia plenus est. Hilarius quoque vir acris ingenii scribens in Constantium imperatorem, de incarnatione Domini sic ait: Filius Dei factus homo Deus. Et praeposterans repetit: Deus filius hominis factus est Deus, non Deus factus est homo, et filius hominis factus est Filius Dei. Superavit enim magnitudo Domini parvitatem servilis formae, ita ut ipsa forma servilis, quam assumpsit, cessaret esse servilis per eum Dominum qui eam assumpsit. Si enim qui natura non filii Dei, per ipsum efficiuntur filii Dei; quanto magis ipse qui natura Filius Dei est, hunc cum quo voluntate sua alvo virginali conceptus et natus est, ita sublimavit in Deum, ut in nomine ejus omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum (Phil. II, 10)? Item praecessor meus Damasus scribens ad Paulinum Antiochenae Ecclesiae episcopum, inter caetera ait: Anathematizamus eos qui duos filios Dei asserunt, alterum qui ex Patre est genitus, et alterum qui ex assumptione carnis natus est ex Virgine. Item ipse apostolicae memoriae vir Dama sus in altera epistola ad Paulinum: Anathematizamus eos qui duos in Salvatore filios confitentur: unum ante incarnationem, et alium post assumptam carnem ex virgine, et non eumdem Dei Filium, et antea et postea ipsum esse Christum verum Dei Filium, qui natus est ex Virgine, confitentur. XIV. --Et cum persequeretur haec Arnobius,--Serapion dixit: Non haec abs re quaesivi; sed volui videre studium pro catholica defensione contra Nestorianum dogma ita instructum, sicut Nestorianae assertionis eruditus es.--Arnobius dixit: Ego et Nestorii errorem declinandum didici, et Cyrilli defendendam esse doctrinam agnovi.--Serapion dixit: Profer ergo aliqua, per quae in uno Dei Filio Cyrillum duas doceas asseruisse substantias, humanam scilicet et divinam.--Protulit illico Arnobius codicem epistolarum Cyrilli, qui in capite hanc habebat epistolam: Cyrillus universis episcopis et presbyteris, et diaconibus, patribus monachorum et his qui vobiscum vitam solitariam habent, et in fide Dei confirmati sunt, dilectis et charissimis, et regioni Alexandrinae in Deo salutem. Nuper quidam ex vobis Alexandriam more solito advenerunt. Percunctanti vero mihi et discere admodum cupienti, si modeste Patrum vestigia vos quoque sectantes, fidem quoque rectam et immaculatam enitescere contendatis, conversatione autem egregia decorati religiosae vitae sanctis laboribus voluntatem veram existimantes pro novo labore noviter tolerare. Et post pauca ait: Sempiternae memoriae Pater noster Athanasius, qui Alexandrinae Ecclesiae episcopatum annis quadraginta et sex coornavit, qui profanis haereticorum argutiis inexpugnabilem et apostolicam obtinebat sapientiam, et quasi odoratissimo unguento suis scriptis laetificat orbem terrarum, cujus fidem rectam et veram dogmatum scientiam cunctorum testimonia comprobant, cum de sacrosancta Trinitate, et unius substantiae, quod Graece dicitur ὀμοούσιον, opus componeret, in libro tertio identidem sanctam Virginem Θεοτόκον appellat. Utar autem necessario vocibus et dictionibus illius, quae se ita habent: Haec, inquit, sententia est et character sanctae Scripturae, quod saepe diximus, duplicem esse in ea de Salvatore significationem. Haec cum recitarentur,--Serapion respondit: Nescio si Athanasius dixit duplicem de Salvatore significationem.--Judices dixerunt: Nulla potest ratione quispiam mentiri, quae in archivis retinentur Alexandrinae Ecclesiae. Unde permitte recitari cum omni silentio. Certi enim sumus de scripturis sanctae memoriae Cyrilli episcopi, neque Arnobium, neque aliquem posse aliqua ratione mentiri. Et recitata sunt scripta S. Cyrilli episcopi de Athanasio.--Arnobius dixit: Sanctae Scripturae duplicem habent de Salvatore significationem, quod Deus semper fuit, et est Filius, et Verbum, et lumen, et sapientia Patris: et qui postea propter nos carnem sumpsit ex Maria Virgine Θεοτόκω,, et homo factus est. Item post alia: Multi autem sancti fuerunt, et mundi a peccato: Jeremias ab utero sanctificatus est, et Joannes cum esset in utero, exsultavit gaudio ad vocem Mariae Θεοτόκου,, Deum portantis. aec Athanasius dixit, vir summae auctoritatis, et cui debet credi, et nunquam dixit ea quae sanctis litteris non conveniunt: neque poterat fieri ut verum praeclarus vir et memoratissimus ignoraret, quem etiam in S. synodo, quae tunc temporis Nicaeae convocata est, ante alios admirati sunt. Nondum quidem in sedem episcopatus ascenderat, sed adhuc annumerabatur clericis. Caeterum sagacitatis et modestiae causa, et propter subtilem, incomparabilemque scientiam ascitus a Patre nostro beatissimae memoriae Alexandro episcopo, aderat semper, et quasi filius gubernans patrem in agendis rebus consilium ejus, viamque utilem subministrabat. Sed quoniam fieri potest ut aliqui existiment etiam a venerabili et divina Scriptura oportere nos hujusmodi laborare tractatum, adjiciant etiam sanctam et maximam synodon, neque Θεοτόκον dixisse Domini matrem, nec omnino super hoc aliquid statuisse: age modo quantum verum est dispensationisque de Christo intelligitur, ostendamus, quoniam nobis modo divina Scriptura praedicata sit. Quod autem et ipsi Patres locuti sint cum fidem sanctam et inviolabilem detinerent, inspirante eis veritatem Spiritu sancto, neque enim ipsi loquebantur, secundum vocem Salvatoris, sed Spiritus Dei et Patris loquebatur in ipsis (Matth. X). Et paulo post ait: Sancta et maxima synodus ex substantia Dei et Patris ait ipsum genitum Unigenitum (Joan. I), per quem omnia propter nos homines, et propter nostram salutem descendisse de coelis, incarnatum esse et hominem factum, passum esse et resurrexisse, et in tempore venturum judicem. Et post pauca, ait: Apprehendit igitur semen Abrahae, et communicavit carni et sanguini Dei Verbum (Heb. II, 14, 16), faciens corpus ex muliere, ut non solum Deus, sed etiam homo factus secundum nos propter coadunationem intelligatur. Ergo ex duabus rebus simul evidenter ex Deitate et humanitate Emmanuel est, unus tamen Dominus Jesus Christus, unus vere Filius, et Deus, et non homo deificatus, id est Theopetis, sicut alii per gratiam: Deus autem magis verus in humana forma apparuit. Item paulo post: Cum sit igitur manifestum quod non dicitur Christus extra carnem, et separatum Dei Verbum, deceat autem eum magis sic nominari, postquam homo factus est, probamus autem sacris litteris fidem facientes quod sit naturaliter Deus, et incoadunatione sua cum carne convenerit. Item paulo post ait: Sicut enim in Adam morimur, ita in Christo omnes vivificamur (Rom. 5; I Cor. XV, 22). Nam si non est passus humano more pro nobis, ergo neque divino more nostrae salutis habuit rationem. Dicitur prius tanquam homo esse mortuus; resurrexisse vero postea, quia erat naturaliter Deus. Ergo si non est passus carnaliter, nec mortuus secundum Scripturas, nec vivificatus spiritu (I Pet. III, 18), nec idem omnino revixit. Et si hoc verum est, inanis est fides nostra (I Cor. XV, 14) et adhuc sumus in peccatis nostris. Item post paululum ait: Audio eumdem Dominum nostrum Jesum Christum evidenter dicentem de sua anima: Nemo tollet eam a me, sed ego ponam eam ex me: potestatem habeo ponendi eam, rursum potestatem habeo sumendi eam (Joan. X, 18). Descendit enim in mortem per carnem suam, qui mortem ignoravit, ut nos resurgamus cum eo in vitam. Revixit enim cum spoliasset inferna, non tanquam homo juxta nos, sed ut Deus in carne nobiscum et supra nos. Consequebatur enim natura in ipso primo immortalitatem, et contundebatur mors, quae vitae corpus more hostis invaserat: quemadmodum vicit Adam, sic in Christo devicta est. Itaque ascendenti et propter nos et pro nobis ad coelestem Patrem et Dominum, ut terrenis hominibus pervium et ascensibile faceret coelum, triumphales cantus referebat divinus modulator: Ascendit Deus in jubilo (Ps. XLVI, 6). Unde et Paulus ait: Qui descendit, ipse est et qui ascendit super coelos, ut adimpleret omnia (Eph. IV, 9). Item juxta finem hujus Epistolae ait: Non ignoramus ejus gloriam qui est factus homo juxta nos, mansit tamen idem qui fuerat Deus. XV. --Judices dixerunt: Et abundanti satisfecit Arnobius, et ratione humana, et auctoritate legis divinae, et assertionibus priorum episcoporum magnorum atque sanctorum Ambrosii, Hilarii, Gregorii, sed et Athanasii et ipsius Cyrilli, doctrinamque eorum hanc fuisse evidenter ostendit, quae duas astruat substantias in uno Filio Dei existere, deitatis scilicet et humanitatis: per quas duas substantias in tantum duos filios esse non credit; ut etiam ita credere volentes legerit Damasi, et Hilarii, et Ambrosii exsecratione damnatos. Superflue itaque moramur palmam dare vincenti, cum etiam S. Cyrilli episcopi plurima protulerit, quibus et a sancto Athanasio legitur in uno Dei Filio Deum hominemque adunatum, non ut Verbum quod semper in principio fuit, et in sua Dealitate manet, hoc quod semper fuit, per assumptionem hominis Deus esse cessavit; sed ut homo inciperet esse Deus quod ante non fuerat, in utero conceptus est Emmanuel, et ideo Θεοτόκος Maria, quia homo qui conceptus est et natus a tempore conceptionis Deus coepit esse in utero, et Deus est in partu. Hic sensus Cyrilli, hic sensus Athanasii, Damasi, Ambrosii, Gregorii, Hilarii, hic Arnobii comprobatus est. Aut dexteram Serapion concordiae jungat, aut confutatus abscedat. XVI. --Serapion respondit: Si non omne quod consideratione concepit animus, fuerit elimatum, non erit lucida veritatis ostensio. Unde ut evidentius possim assertionibus Arnobii praebere consensum, integrum opusculum Cyrilli tradat in vestro recitandum auditu, ne forte castratis sententiis commoda potius secundum arbitratum secuerit, ut defensioni suae probaret Cyrilli concordare doctrinam.--Arnobius dixit: Licet infinita sint volumina quae doceant Cyrillum ita de Domino Jesu sensisse et credidisse, ut in uno Dei Filio Deus verus et verus homo esse credendus sit et colendus, et ita esse Mariam Θεοτόκον sicut Χριστοτόκον; tamen ecce liber ex integro, si jubetis, recitandus offertur.--Judices dixerunt: Semel animus contentione attonitus etiam cum integer lectus fuerit, non dehabebit quod ingerat, et superfluo molimine occupet morarum spatia: tamen quia est prae manibus liber S. Cyrilli, recitetur. Cumque fuisset codex apertus, recitatus est titulus sic, etc. XVII. --Post hanc epistolam publice perlectam,--Judices praefati dixerunt: Ecce ex integro liber lectus est sancti Cyrilli, quem Arnobius fidei suae concordem noscitur protulisse; si quid Serapioni remansit quod ingerat, pandat.--Serapion dixit: Ego amore fidei ducor, et vinci me magis gloriari potero quam confundi. Non enim de sua victoria servus agere debet, qui de honore Domini vel exhonoratione ejus cum conservo contendit, et ut vult ostendere suum Dominum inhonorare in suis sermonibus. Beatissimum correptionis genus est in quo non agitur de censu pecuniae, nec de rebus his quarum post depositionem corporis non egemus: sed agitur de his quae ad perpetuum gaudium pertinent, vel irrogant aeternum incendium. Haec ideo ingero, ut si adhuc aliqua protulero contra Arnobium, non amore contentionis existimer protulisse, ut de mea contentione coner mihi generare victoriam; sed ut victoriam ipsam veritatis elimatam per omnia membra sua et splendidam Arnobius proferat, ut nihil mihi quod nunc egerim, agendi hoc tempore remansisse contestetur.--Judices dati dixerunt: Dic ergo si quid tibi superesse cognoscis. XVIII. --Serapion dixit: Iste liber qui lectus est S. Cyrilli, non docet in Filio Dei duas substantias, sed unam conatur ostendere.--Arnobius dixit: Ipsam unam, quam conatur ostendere pande.--Serapion dixit: Deitatis tantum, non humanitatis; ut Dei mater dicatur Maria, non tamen et hominis. Nam Θεοτόκον vult eam vocari, non Χριστοτόκον; aut si alio consentit, et Χριστοτόκον pande.--Arnobius dixit: Sanctus Cyrillus contra eos qui sanctam Mariam Θεοτόκον negant, secutus priores suos episcopos Theophilum, sive Athanasium, ostendit illam Θεοτόκον exstitisse, ne forte parem habere putaretur, cum Χριστοτόκος dicitur. Fuerunt enim et aliae Christotocae, nulla tamen ita Χριστοτόκος et Θεοτόκος, et virgo effecta feta est sicut Maria. Memorans ergo hoc quod majus est Θεοτόκος, quod minus est Χριστοτόκος siluit. Modo qui ante dixit, Maria patrem et matrem habuit, et homo fuit, nunquid eam negasse hominem esse putandus est? Impressit igitur hunc locum, de quo erat contentio. Nestorius enim nullo modo passus est debere Θεοτόκον credi, et ideo frequenti assertione id egit, ut eum hoc quod negavit Θεοτόκος edoceret.--Serapion dixit: Doce ergo sensum Cyrilli talem exstitisse, ut ipsum qui ex Maria natus est Deum illum et hominem memoraret.--Arnobius dixit: Et nos assumus, et liber qui lectus est; accipe ex eo quae lecta sunt ita. Non ideo factus est homo unigenitum Dei Verbum, ut Deus esse cessaret, sed ut in assumptione etiam carnis propriae majestatis gloriam intueremur. Haec primo dixisse si non sufficit, quae in secundis dixit ausculta. In carne positus audiebat Patrem dicentem, Sede ad dexteram meam (Ps. CIX, 1). Audi etiam quid dixerit tertio, divinam secuti Scripturam, Dei Verbum cum conditione copulantes, humanam et mortalem, divinamque naturam in unum aliquid conferentes, ita tamen ut simpliciter non homo Theoferus intelligatur, sed Deus incarnatus, qui per dispensationem copulationis (nota quid dicat) corpus sibi ex Virgine sancta ascribit. Hoc enim modo, nec aliter intelligitur Christus. Ausculta etiam quarto loco quid astruat. In Christo asserimus quod coierunt quadam arcana ineffabilique ratione in unum Deitas et humana conditio, ut in eodem simul et homo intelligatur juxta nos, et Deus supra nos. Quinto etiam loco audi quid dixerit de Filio Dei. Sicut ipsius Verbi quod est ex Deo Patre, propria fuit caro illa pura atque venerabilis, quae ex sancta Virgine procreata est, ita omnia quae carni conveniunt absque solo peccato, subire debuit, et omnia ut nasceretur ex matre. Audisti quid dixit?--Serapion respondit: Audivi.--Arnobius dixit: Explana mihi quod dixit.--Serapion respondit: Caro pura atque honorabilis, quae ex sancta Maria procreata est, omnino ut nasceretur ex matre.--Arnobius dixit: Quidquid intelligis in hoc loco, fac me scire.--Serapion dixit: Hoc puto illum dixisse, quod carnis sanctae mater sit Virgo ista quae peperit.--Arnobius dixit: Vis videre quia bene intellexisti? Considera quid isti sermoni subjunxit. Si, inquit, extra carnem intelligatur Deitas, ipsa per se erit sine matre, et recte quidem.--Serapion dixit: Peto ut planum mihi facias quid conetur astruere.--Arnobius dixit: Luce clarius est quod Dei matrem Mariam esse per carnem, quam solam creavit, exponat. Deitas enim, ait, sola matrem non habet, ut subaudiatur, quia Deus et homo unus Dei Filius est iste qui natus est. Unde sexto loco subjungens, ait: Si voluerimus recte calcare, non Deitatem nudam, sed inter carnem et natum permixtum Dei Patris Verbum sanctam Virginem creasse, quae electa est, ad puerperium venerandum, ut carnaliter eum pareret, qui carnem dignatus est induere.-- Serapion dixit: Clausis auribus mentis totum librum istum audivi: et ideo non vidi istas duas personas in uno Dei Filio Cyrilli assertione expressas. Nam quomodo non duae docerentur personae virgineo partu editae, cum dicat Deum carnaliter natum, qui dignatus est assumere? etc.--Arnobius dixit: Utique carnem simul cum assumptore carnis. Assumptor enim carnis Deus est, caro autem integer homo est; integer autem homo est, qui carnem et animam habet. Nam Apollinaris ideo damnatus est, quia pro anima Deum posuit incarnatum. Et ideo res in synodo Nicaena damnatas nec meminisse debemus. Audi ergo S. Cyrillum dicentem in libello ejus qui lectus est. Sirecte, inquit, sapere voluerimus, et semitam sine errore calcare, non Deitatem permixtam Dei Patris Verbum sanctam Virginem creavisse, quae electa est ad puerperium venerandum, ut carnaliter eum pareret, qui carnem est dignatus assumere.--Judices dixerunt: Liquet defensionem Arnobii Cyrilli assertionibus convenire, injusta ergo ratio est quae cunctatur deferre victoriam ei qui post altercationis exitum palmam meretur. XIX. --Serapion dixit: Per justitiam vestram obsecro, uti quomodo primo loco, et secundo, et tertio, quod de ea re, de qua agitur, dixerit Cyrillus, ita per ordinem commemoravit Arnobius, ut veniret ad sextum; nunc ne forte sumpserit alia capitula ejusdem libri evidentiora, quae hoc ipsum ostendere valeant, meae petitioni concedite.--Judices dixerunt: Ad quam partem velis eum facere dicito.--Serapion dixit: Ego quidem probatissimum jam apud me retineo, et totis ex visceribus credo ita esse ut defendit Arnobius. Sympolitae et Sympatriotae in hoc errore positi, in quo ego fui, nulla poterunt ratione ab hoc errore vocari, nisi hac sola, ut dicatur illis et probetur ita S. Cyrillum tenuisse.--Arnobius dixit: Deprecor et ego aequitatem vestrim ut per ordinem loca ostendentem sancti Cyrilli libri, patienter exspectare dignemini, quousque finem ejus attingam.--Judices dixerunt: Licet exspectationis nulla sit causa, tamen vestrae petitioni annuendum esse credentes, patimur ex abundanti loca libelli ostendi ab Arnobio quo possint et auditores nostri, et hujus actionis nostrae lectores aut non errare, aut, si erraverint, ab erroris itinere revocari. Erit Dei nostri parata clementia electis his ut redeant ad Christum, ad pacem, ad concordiam fidei catholicae, qui unum Dei Filium in duas partes divisum existimantes tenere Romanam Ecclesiam, seipsos miserabiliter occiderunt, dicente ipso Domino nostro Jesu Christo: Omnis qui irascitur fratri suo sine causa reus erit concilio (Matth. V, 23). Ecce causa nulla est, et interfectio facta est populorum; vadit furor caecus in universo populo Christiano per episcopos, per presbyteros, per diaconos, per archimandritas, per omnes pene monachorum et innumerabilium turbas. Sic tota Aegyptus, sic tota est Palaestina turbata, ut effusio sanguinis humani terram ipsam inebriaverit; et causa sola rumoris est, nullius prorsus erroris. Nam cum omnibus Aegyptiis et Syris praedicatio sancti Cyrilli placeat, quae tanta dementia est quae in suos fratres desaevit, et spumat ira, cum ejusdem fidei sit tota fraternitas populorum?--Serapion dixit: Fateor errorem meum non aliunde sumpsisse exordium, nisi hinc quod duos filios Dei astruere asserant hi qui duas substantias in uno Dei Filio asserunt, easque perfectas. Nam si vere Dei Filius ex Patre genitus ante saecula creditur, qui per omnipotentiam suam voluit angustum virginei ventris intrare hospitium; unde qui semel natus fuerat ex Patre ante tempora solus, ut iterum non solus cum homine nasceretur, constat duas esse substantias in uno Domino Jesu, sicut praedicatio sancti Cyrilli posuit in ferri massa quam ignis inflammat, ut sit ferrum in sua substantia, et ignis in sua natura, sed utrumque in unam societatem connexa, et ita in una coadunatione subsistunt, ut non ferrum possit, sed solus ignis sensibus manifestari humanis; sensibus, inquam, videndi atque tangendi, quibus ratio nostra colligitur, et ad id quod verum est pervenitur. Prosequatur itaque coepta Arnobius, ut tandem erubescant hi qui fratres suos persequuntur injuste. XX. --Arnobius dixit: Nunc usque sexti capituli causa tractata est; quid autem in septimo factum sit recitabo. Carnaliter eum peperit, qui propter nos homo factus est et infans. Erat enim non juxta nos, hoc est, non in sola nostri similitudine constitutus, sed erat in humana conditione propter carnem: Divinus autem et coelestis super nos.--Serapion dixit: De quo dixit, Homo factus est?--Arnobius dixit: De Filio Dei ante tempora et ex Patre genito, de quo superius dixit: Non cessavit Deus esse, cum carnem assumpsit.--Serapion dixit: Hic qui assumpsit hominem Deus, ipsum hominem per suam omnipotentiam Deum fecit? Constat ex assumente et assumpto unum Dei Filium Cyrillum docuisse.--Arnobius dixit: Ecce octavo loco prosecutus. Ratio Deitatis nuda, ac si sine carne existimetur, ipsa per se nostri sermonis non egebit auxilio.--Serapion dixit: Explanationem hujus, quaeso, pande sententiae.--Arnobius dixit: Ratio Deitatis si nuda, id est, sine carne existimetur, hoc est, si sine homine divinitus, humanioris ratione non egebit. Quid enim sermo in invisibili Deo dicere praevalet? Et ideo in uno capitulo hunc intellectum aperiens ait: Sed quomodo unigenitus Dei Sermo factus est caro, et habitavit in nobis? Ideo ad ipsum referuntur. Sequamur nunc, et quid in nono capitulo dixerit recitemus. Prophetissam sanctam Virginem vocat. Christo enim praegnans prophetae implevit officium. Item in decimo capitulo: Natus enim (ait ille) infans divinus, et omni mundo excellentior; erat quidem in cunabulo (Luc. II, 7) gremioque Genitricis propter morem conditionis humanae, sed qui erat etiam Deus.--Serapion dixit: Cum dicit, iste infans qui natus est, erat etiam Deus, duas personas evidenter expressit.--Arnobius dixit: Coepisti aures animae tuae aperire. Utique qui cum dixit erat, etiam ostendere voluit natum quidem infantem, qui non solum infans esset, sed etiam Deus. Duodecimo etiam loco, quando his pressius insistat, qui negant duas substantias in unico Dei Filio convenisse. Ait enim: Sed dicit aliquis: Quomodo fieri potest ut hominis natura majestatem caperet Deitatis, praesertim cum Deus ipse dixerit manifestissime beato Moysi: Quomodo nemo videbit faciem meam et vivet (Exod. XXXIII, 20)? Et si igitur intolerabilis Deitas inaccessibilem habet attactum, quomodo credibile videbitur Deum et hominem in unum convenisse? Ego vero adversus hujusmodi quaestionem dixerim quidem, super omnem modum et genus miraculi, et super mentis nostrae cogitationem et sensus dispensationis esse hujus rationem. Sed tamen agebatur sapienter Deo suam naturam imbecillitati nostrae tolerabilem faciente.--Serapion dixit: Nullus tam evidenter divinam humanamque naturam in uno Christo distinxit, ut diceret, objurgantur contra eum qui negant Deum in unum et hominem convenisse. Et adderet dicens: Ego adversus hujusmodi quaestionem dixerim, etc.--Arnobius dixit: Bene considerasti solum illum apostolice docuisse, Deum esse in Christo mundum reconciliantem sibi (I Cor. V, 18); verum etiam contra eos suscepisti, qui dicunt hominem in Dei substantiam convenire minime potuisse. Transeamus duodecimum, et ad quartumdecimum veniamus. Ait enim in sequentibus: Quantum spectat ad rationes et sensus humanos, nequaquam possent inter se convenire Deitas et humana conditio; conveniunt tamen in Christum, et unus ex ambobus Emmanuel. Qui vero separat et hominem seorsum, et Filium Dei, et alium aestimat, is mihi videtur veritatem non intelligere, et videre non posse. Item de quartodecimo dicemus. Ut ostenderet duas in uno Dei Filio inesse substantias, ait: Quemadmodum ferri materies, cum in medio fornacis aestu conflatur, ignis instar ardescit, et in ejus speciem vertitur ad calorem, et candorem ipsius imitatur flammae victricis; ita carnis natura, cum aeterno atque incorruptibili Dei Filio est conjuncta, destitit esse quod fuerat.--Serapion dixit: Quid est, destitit esse quod fuerat?--Arnobius dixit: Sequens versiculus indicat, quare dixerit, Desiit esse quod fuerat. Ait enim in sequenti sermone. Nec ulterius remansit in.....--Serapion dixit: Aperi mihi ut quid dicat videam.--Arnobius dixit: Omnis natura generis humani fragilitatem habet affectuum et sensuum: hic autem in hanc pestem nunquam incurrit, nec aliquando aliquid sine sua passus est voluntate; sed sicut scriptum est, Omnia quaecunque voluit Dominus fecit in coelo et in terra, in mari, in abyssis (Ps. CXXXIV, 6). --Judices dixerunt: Quomodo vidimus Serapionem manus tuae dedisse victoriae, ipsius pace dictum sit, pacis fidei tuae nobis verbo tenus lineam tende, ut memoranda non tegantur silentio. XXI. --Arnobius servus Jesu Christi dixit: Dum in Unigenito duas confitemur naturas, duasque substantias, objicitur quod alterum dicamus Dei Filium, alterum filium hominis. Nos autem auctoritate Apostoli dicimus: Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 18). Si enim mundum reconciliavit, ita ut credentes in se faceret filios Dei, homines utique natura servos non Dei filios, actu etiam reos et per praevaricationem primi hominis inimicos generis humani obnoxios (Rom. V, 10; Rom. VI, 16, 17); tamen per suam gratiam hos Dei filios fecit (Joan. I, 12). Qui ergo alios Dei filios fecit, quomodo ipse non est Filius Dei, adunatus cum Verbo, quod caro factum legitur (Joan. I, 14); Verbum quod erat antequam mundus esset (Joan. XVII, 5); Verbum quod non est a principio, sed in ipso principio semper fuit; Verbum quod caret initio, sed ipsum est initium; Verbum quod non subjacet tempori, vel momento, vel atomo, vel puncto, sed est omnium creator? Hoc Verbum non amittendo intemporalitatem suam, sed assumendo temporalem hominem perfectum, perfectus Deus, hominem natum de Spiritu sancto ex Maria virgine per omnipotentiam (Luc. I, 35; Matth. I, 20), quia omnipotens Deus sic Pater et Spiritus sanctus. Per hanc ergo omnipotentiam suam voluit hunc hominem, quem assumpsit, hoc facere assumendo ex tempore, quod ipse semper fuit sine tempore; ut non possint jam dici duo filii, alius ante tempora genitus, et alius natus ex tempore; sed unus Dei Filius Dominus Jesus Christus. Inde est quod dictum est ab Apostolo: Et si cognovimus Dominum Jesum secundum carnem, sed nunc jam non novimus (II Cor. V, 16). Quasi quis dicat: Et si cognovimus lanam priusquam ad mixtionem conchylii fieret purpura: sed jam non novimus lanam, sed purpuram, qua inter homines omnes nullus uti possit, nisi Augusti fuerit praeditus dignitate. Impingitur hoc loco: Ergo vilis lana fuit prius Jesus, et Dealitas superveniens fecit eum purpuram? Non ita dicimus: sed antequam Spiritus veniret super Mariam, et virtus Altissimi obumbraret eam; et hoc conciperet quod sanctum vocaretur Filius Dei (Luc. I, 35, 36), ante hoc ipse uterus Mariae, quamvis mundus esset a peccato et sanctus, tamen vilitate humilitatis erat ut lana optima et incomparabilis universis quae erant sub coelo virginibus: eratque talis ac tanta, quae decenter et in se Dealitatem Filii Dei, sicut conchylii lana sanguinem susceperit, et ipsa lana esse cessaret lana, sed vera purpura per sanguinem fieret memoratum. Non enim lana, sed pretiosa est hujus sanguinis capax! Quod si sanguis hic lanam tanta majestate sublimat per suam admixtionem, ut nulli hac liceat uti, nisi huic, qui regia fuerit praeditus dignitate; quanto magis quando Spiritus sanctus venit in Mariam, et virtus Altissimi obumbravit eam, hoc quod natum est ex ea de semine David secundum carnem (Rom. I, 3), secum fecit Filium Dei, ut sic esset Maria Θεοτόκοσ, sicut Χριστοτόκος? Quia ante Mariam fuerunt aliae christotocae, sed non virgines, nec ex Spiritu sancto, nec virtute Altissimi obumbrante. Haec autem et Χριστοτόκος est sola, et Θεοτόκοσ, sola virgo, ex Spiritu sancto et virtute Altissimi concipiens. XXII. --Objicitur nunc de tentationibus et passionibus ejus: Utrum ipsa Dealitas simul interpretatione diabolica, fuerit in passione Judaica. Ad haec audi prophetam canentem: Quomodo Dominus amat judicium, et non derelinquet sanctos suos (Ps. XXXVI, 28). Addo aliud: Si non deserti sunt tres pueri in camino ignis, sed ipse qui semper fuit Filius Dei, ibi inter tres quartus apparuit (Dan. III, 92); quanto magis non dereliquit Sanctum suum, cum coepit in vulva Virginis concipi, et cum nascente nasci, cum lactante lactari, cum crescente crescere? Ipse utique cum tentato tentatus est, et cum crucifixo crucifixus est. Objicitur: Quomodo ergo Deum impassibilem asseritis qui dicitis simul conceptus, simul natus, simul est et tentatus, et passus, et prorsus Sanctum suum nunquam deseruit? Respondebo: Memor esse debes exempli lanae et sanguinis conchylii. Cum ergo facta fuerit haec lana per admixtionem sanguinis purpura, cum netur, aut filatur, aut torquetur, lana utique recipit majestatem. Nunquidnam quae torquetur, a purpureo colore deseritur? Addo et aliud exemplum: Verbi gratia dicamus: securis ictu arborem cum verberaveris, et splendorem solis, si eum simul percusseris, arbori quidem infligis vulnus, solem vero et splendorem simul percutis, et calorem impassibilem derelinquis. Quod si arborem ad ictum percutientis sol non deserit, quanto magis Sanctum suum nequaquam Dei Filius, quod est Verbum, in passione deseruit? Et sicut vere rubus flammam habuit, sic vere passus est Filius hominis; et sicut vere non incensus est, sic vere non passus est Filius Dei. XXIII. --Objicitur iterum: Duos facis, filium hominis, et Filium Dei. Respondetur: Non duos ad divisionem facio, sed in una Dealitate duas substantias distinguo, unam quae nativitatem temporalem habuit, alteram quae penitus tempori subjacere non potuit. Unam, qua infans in praesepe positus, pannis obvolutus (Luc. II, 7), crevit aetate et sapientia (Luc. II, 53); altera, qua ipse creat nascentes, et dat eis ut vivant et crescant aetate et sapientia. Unam, qua baptizatur a famulo, quasi sanctificationem accipiens (Matth. III, 15); aliam, qua ipse sanctificat et aquam pariter et Baptistam. Unam, qua dormit in navi, et excitatur a discipulis; aliam, qua ipse excitat ut excitent Dominum. Unam, quae subsit ventis, flatibus et tempestati; aliam, qua ventis imperat, et tempestatibus jubet (Marc. IV, 38; Matth. VIII, 24). Unam, qua plorat hominem mortuum; aliam, qua imperat morti, ut relinquat mortuum et sepultum (Joan. XI, 35, 44). Unam, qua venditur a discipulo (Matth. XXVI; Joan. XIX); aliam, qua totum redimit mundum. Unam, qua felle cibatur, et potatur aceto (Matth. XXVII); aliam, qua pane vitae aeternae cibat et propinat poculum gaudii sempiterni (Matth. XXVI). Unam qua tristatur usque ad mortem; aliam, qua a tristitia liberat, atque dat gaudium vitae. Unam, qua moritur et sepelitur; aliam, qua sepulcra aperiat, etc. Unam, qua videntibus apostolis elevatus est in coelos, et sedet ad dexteram Patris (Act. I); alteram, qua de sinu Patris non abscessit, sed semper in Patre, et cum Patre fuit, et esse non desinit. Objicitur ergo: Et quando in vulva Virginis Verbum caro fiebat, et quando in praesepe pannis obvolutus erat infans, et crescebat aetate et sapientia, et caetera exercebat, quae tota vita fecisse scimus, de sinu Patris nunquamne discessit? Respondetur: Cum quidam interrogator cuidam diceret erudito: Dic mihi in quo loco nunc Deus est? fertur tale dedisse responsum: Dic ubi non sit, et inquire ubi sit. At vero cum propheta clamet: Si ascendero in coelum (Ps. CXXXVIII, 6), etc., et ipse dicat: Coelum et terram repleo (Jer. XXIII, 24), quomodo poterat fieri ut qui unus est cum Patre et Spiritu sancto deesset Patri et Spiritui sancto, cum esset in vulva Virginis, cum nasceretur, lactaretur, etc., tamen de sinu Patris nunquam discessit. Et cum haec dixisset,--Judices et omnes auditores dixerunt: Satis subtile quod asseris, et videri a nobis non potest, nisi aliquibus hoc fuerit comparationibus declaratum. XXIV. --Dicite mihi, dixit Arnobius: Unde fons nascitur? Qui respondentes dixerunt: De vena terrae.--Arnobius dixit: Vena haec unde nascitur fons, Patris locum opportune in vestra mente depingat, ut sit Pater vena, Filius fons, qui natus est de vena; de vena vero et fonte non nascitur fluvius, sed procedit. Aliud est nasci, aliud est procedere. Quidquid ad vivificandum pertinet, et ad medendum, et ad lavandum unius ejusdemque substantiae est: sed tripartitae personae, ut sit vena Pater generans Filium, quem diximus fontem: ex vena vero et fonte non nascens, sed procedens fluvius sit Spiritus sanctus. Sitque secum connexa pergens, ut unum sint tres, et sic vere tres, ut vere unum sint. Filius ergo idem fons vitae simul cum fluvio eodem Spiritu sancto procedente ex Patre et Filio, circuit universa orbis terrae spatia, sitientes potans, ariditates infundens, terras rigans, sordes diluens, fabricans, solidans, omniumque hominum, avium, pecudum, repentium, piscium genera vivificando sustentans: nec est omnino cuiquam vita, nisi his quibus fons et fluvius ex vena fontis ex ipsius gremio procedens circumeundo sordes lavet, ariditates infundat, sitientes potet, aestuantes refrigeret, angustiatos recreet, hominum, avium, pecudum, reptilium et piscium generationes universas suo haustu sustentet. Vena autem nunquam patitur fontis ex se ante nascentis, fluvii ex se et fonte procedentis absentiam. Quod si elementum aquae servituti nostrae subjectum hanc probant habere potentiam, ut vadens cursu rapidissimo per montes, per colles, per cuniculos aquaeductorum, et fistulas, tamen de sinu venae non discedendo circumfluit, sed ibidem permanendo discurrit; quanto magis Filius et Spiritus sanctus de illo gremio majestatis nunquam penitus abscedentes, inseparabili et integra Trinitate perdurant in unitate substantiae, in Trinitate personae. XXV. --Volentibus autem hujus sanctae Trinitatis inquirere majestatem et originem, occurrit vena fontis: fodi quantum potes, nunquam poteris ad ejus initium pervenire. Occurrit tibi affluentior vena, quidquid pulsando quaesieris, et eo magis plus prohiberis inquirere, quanto plus quaerendo potius quam eredendo pervenire. Et si venae hujus subditae pedibus tuis initium invenire non praevales, quomodo poteris Patris initium reperire? Patris vero si inveniris initium, invenies et Filii. Si enim inveneris quando coepit vena manare, invenies et quando ex ipsa vena natus sit fons; invenies etiam quando ex vena fontis fluvius procedere coeperit. Sed sicut non praevales ad venae pervenire principium, quomodo in principio jam erat vena, in qua erat fons, et fons erat apud venam, et vena erat Pater ejus, qui erat in principio apud Deum (Joan. I, 1). Verbum quippe Patris est fons, qui est venae Filius, fons vitae, quomodo Psalmista canit ad venam dicens: Quoniam apud te est fons vitae (Psal. XXXV, 10). Fluvius autem ex fonte procedens, et vena tunc coepit procedere, quando vena eructabat fontem. Sic enim legitur Patrem dixisse: Eructavit cor meum Verbum bonum (Psal. XLIV, 1). Sed sicut non invenies venae initium, ita quoque nec fontis; et sicut non invenies initium venae nec fontis, ita nec invenies fluminis. Ut simul ergo vena emanans, et fons, fluviusque, ita simul Pater, et Filius, et Spiritus sanctus: et quantum dignitas Creatoris a creatura, tantum distat comparatio creaturae a Creatore. Quantum vero potueris aliquid melius sentire et dicere, eo amplius remanebit, ubi melius possit et verius Divinitas credi. Bene, ut dictum est, non dictum melius excludit, sed ornat; male autem dictum a bene dicto eliminatur et pellitur. Ideo meliora dicentibus aures semper patere, et mentibus Sapientia imperat dicens: Aperi aurem tuam verbo veritatis, et firma cor tuum in sermonibus justis (Prov. XXII). XXVI. --Cavendum est sane ne scelerati Sabellii sensum incurrens, Patrem, et Filium, Spiritum sanctum sic unum Deum credas, ut non putes Patrem verum Filii genitorem, et unigenitum verum Patris Filium, procedentem ex Patre et Filio non credas Spiritum sanctum, sicut unus Deus secundum sacram Scripturam credendus est, quae dicit: Dominus Deus tuus, Deus unus est (Deut. VI). Ita ipse unus Deus Pater verus, Filius verus, Spiritus sanctus unus et verus credendus Deus est. Deus enim indivisae substantiae nomen est, accipienti conferens totum, et nihil minuens conferenti: non ita ut Filius habeatur, qui Pater est; neque Pater credatur, qui Filius est; nec Spiritus sanctus qui est Pater aestimetur. Pater enim est qui dicit Filio: Ante luciferum genui te (Ps. CIX, 4). Filius qui dicit: Ante omnes colles generavit me, et antequam quidquam faceret, ego eram cum eo (Prov. VIII, 25). Ipsum autem Spiritum sanctum qui procedit ex Patre et Filio (Joan. XV, 26), sicut de fonte, et de vena fontis procedens fluvius, contra doctrinam Macedonii, Deum esse Paulus apostolus evidenter ostendit, eum ipsum, quem Isaias propheta dicit: Vidi Dominum sedentem in thronum excelsum, qui dixit mihi: Vade, dic populo huic, Videntes videbitis, et non videbitis (Isai. VI, 4, 9). Spiritum sanctum hunc Paulus hoc ordine patefecit, dicens ad Judaeos: Bene de vobis Spiritus sanctus dicit per Isaiam: Vade, dic populo huic, Videntes (Act. XXVIII, 26), etc. Hoc autem, ut dixi, sectam Macedonii superat, quae dicit: Nusquam legitur in Scripturis sanctis, Deus Spiritus sanctus; diximus apostolum Paulum hunc dixisse Spiritum sanctum, quem Isaias dicit: Vidi Dominum Deum omnipotentem Sabaoth sedentem super thronum, et dicentem mihi, etc. Nunc etiam beatum Petrum ostendam Dominum dixisse Spiritum sanctum, et sufficit; quia quasi in capite corporis duo oculi, ita in capite Ecclesiae Petrus et Paulus sunt. Dicit ergo Petrus apostolus ad Ananiam mentientem: Quid utique convenit tibi et uxori tuae mentiri Spiritui sancto? Non estis hominibus mentiti, sed Deo (Act. V, 3, 4). Alia plura poneremus, si non sufficerent horum duorum testimonia apostolica auctoritate firmata. Sane quomodo jam diximus et probavimus, quod qui descendit de coelis pro assumptione hominis nunquam dimiserit coelos, quia scriptum est, Coelos et terram ego replebo (Jer. XXIII, 24); et qui cum ab his ad coelos ascendit, nos nunquam dereliquit. Sic enim ipse promisit dicens: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII). Cum ergo constet descensus ejus ad carnem, sic teneamus, ut in ipso Dei Filio duas nativitates, sicut duas substantias fateamur, ante tempora invisibiliter ex Patre, ex tempore visibiliter ex matre; ante tempora Deus verus de Deo vero, ex tempore Deus verus et homo verus ex Maria semper Virgine Spiritu sancto obumbrante, natus autem verus Deus invisibilis cum vero homine visibili, verus Deus incomprehensibilis cum vero homine mortali. Natus, inquam, non aereus, sed corporeus; non in phantasia, sed carnem, ossa, sanguinem, sensum et animam gestans: unus idemque homo verus et Deus verns, adimplens Legem et Prophetas, passus cruceni secundum Scripturas, vere mortuus est, vere sepultus, vere a mortuis tertia die resurrexit. Hoc tamen in eo est mortuum, quod mori potuit. Homo enim mortalis est a Deo immortali susceptus; resurrexit autem non Deus in hominem, sed homo in Deum. Postea per quadraginta dies in terris visus est, ac sic assumptus in coelum, sedet ad dexteram Patris, venturus ad judicandum vivos et mortuos (Act. I). XXVII. --Et cum haec diceret,--Universi dixerunt: Dic nobis, quomodo judicabuntur vivi et mortui?--Arnobius dixit: Vivos, credentes, catholicam fidem habentes; mortuos, gentiles, Judaeos et haereticos, qui non habent vitam secundum sermonem Domini: Qui non credit in me, non habet vitam in se (Joan. III, 36). Et verum dicit: Qui credit in me, si mortuus fuerit, vivet (Joan. VI, 35). Ergo, ut dixi, sequamur. Venturus est ut judicet vivos et mortuos, justos et injustos, fideles et incredulos. Mors enim ejus pretiosas facit omnes mortes credentium atque sanctorum (Ps. CXV, 15), in tantum, ut in eadem carne, qua natus, et passus, et mortuus resurrexit, et pro qualitate operum, omnes vel ad aeternam coronam gloriae, vel ad supplicia aeterna, Deo judicante, pertingant. Credendum namque est animam nostram a Deo factam: et licet sit perpetua in alterutram conditionem aut boni aut mali futuram, sine initio tamen non esse animam: quia hoc solius Dei est peculiare, ac per hoc creaturam Dei esse animam sive facturam. Scriptum est enim: Qui figuravit flatum omnium hominum, ipse scit omnia. Et rursum: Vivit Dominus, qui fecit nobis animam. Et iterum: Spiritus a me prodiet, et omnem animam ego feci (Isai. LVII, 16). Carnem quoque nostram ex limo per Deum factam (Gen. II, 7), et idcirco utramque hominis substantiam unius Dei esse auctoris; atque ideo omnia quae facta sunt nobis subdita sunt, quia illa jussu Dei sunt formata. Igitur non opere. De homine autem dixisse Deum legimus: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 23); et ideo hominem nobilissimam Dei fabricam non solum ex anima et corpore, sed et spiritu constare, et esse triplicem Apostolus probat dicens: Ut integer spiritus vester, et caro, et anima in adventu Dei servetur (I Thess. V, 23). Sane spiritum dico, qui accidens est, non naturalem, nec eumdem, esse in omnibus. Sic enim Apostolus dicit: Nos autem non spiritum hujus mundi accepimus, sed spiritum qui ex Deo est (I Cor. II, 12). Istum autem quem credentes accipimus, gratiae divinae est; alterum vero spiritum intentionis diabolicae. Quia diabolus non sine initio est creatus, ut Marcion delirat, sed a Deo bono angelus factus est, et omne malum ex ipso initium sumpsit. Malum autem esse quod prohibet fieri bonus et benignus Deus, etiamsi id bonum sit, malum judicabitur per prohibitionem Legislatoris Dei, Jam quid tam bonum quam sacrificium Deo offerre? Sed quomodo exspectare sanctum Samuelem rex Saul noluit, ipse autem sacrificium morante Samuele, incendit, ultra Spiritus sanctus in eo esse non potuit (I Reg. XIII, 10). Spiritus enim sanctus disciplinae affugiet fictum (Sap. I, 5), atque utinam recedente Spiritu sancto, alio spiritu non ludificaretur, vel etiam vexaretur. Ad qualitatem igitur facti si respiciamus, bonam rem facit; sed non respiciendum est ad qualitatem facti, sed ad superbiam contemptoris. Nam et communio sacramenti sancta est, sed perniciosum opus perficitur, huic si nondum fuerit sacratissima unda perfusus. Sunt multa his similia, quae cum bona sint opera, perniciem pariunt cum non eo ordine quo sunt constituta peraguntur. Ideo angelus iste, qui est diabolus, de praesumptione incurrit culpam et primus omnium angelorum in suo corde peccavit. Sic enim dicitur in propheta a Domino: Tu dixisti in corde tuo: Ascendam super coeli sidera (Isai. XIV, 13), etc. Primus ergo in suo corde peccavit: ex quo pullulare omnium praesumptionum genera tunc coeperunt, cum nullius exemplum secutus, a se dedit peccandi exordium. Natura autem bonus est, sicut effractor est homo aliena rapiens habenti, et liberalis est homo propria conferens indigenti. Uterque homo est, sed unus bonus aliis, in aliis non natura malus, propter Creatoris injuriam, sed pravae voluntatis studio; bonus autem, et natura bonus, et bonae studio voluntatis. Unde et angelorum canores his sermonibus resonabunt, ut Deo gloria in excelsis caneretur et pacem Dei super terram cum hominibus bonae sererent voluntatis (Luc. II, 14, 15). Malae ergo voluntatis arbitrio angelus bonus cum esset, declinavit ad malum: hunc secutus est homo (Gen. III), qui divinae legis instituta contempsit. Creator autem praescius contemptores fore et angelos et homines, justitiae suae subditos fecit, ita ut absolute eos suae esse permitteret voluntatis, quia nec aliter gratiae retributio justa esse posset.
Initium autem hominis et praevaricationis ejus evidens Geneseos liber inter sui initia loquitur, angeli autem initium testatur propheta dicens: Tu eras consignatio similitudinis, et corona decoris, in deliciis paradisi Dei fuisti. Omnem lapidem optimum habens in te sardium, et topazium, et smaragdum, et carbunculum, et saphyrum, et jaspidem, et ligurium, et achaten, et amethystum, et chrysolitum, et berillum, et onychinum, et auro implesti thesauros tuos, et apothecas tuas in te. Nam ex qua die creatus es tu, cum cherubim posui te in monte sancto Dei, et factus es in medio lapidum igneorum, et abisti sine macula in diebus tuis, ex qua die creatus es tu, donec invenirentur iniquitates tuae in te, a multitudine cogitationis tuae. Implesti, enim promptuaria tua iniquitate,et peccasti, et vulneratus es a monte Dei: et eduxit te de cherubim, de medio lapidum igneorum. Exaltatum enim est cor tuum in dedecore tuo; ideo in terram projeci te in conspectu regum, et dedi te in traductionem propter multitudinem peccatorum tuorum, et iniquitatem negotiationis tuae, quia contaminasti sancta tua. Et producam ignem de medio tui, et ipse ignis devorabit te, et dabo te in cinerem super terram in conspectu omnium videntium te, et omnes qui te noverunt inter nationes contristabuntur super te.Ut prodigium enim factus es, et non eris amplius in aeternum (Ezech. XXVIII, 12).
Mundum quoque ipsum credere debemus a Deo factum ex nihilo, sicut legitur in Machabaeis: Aspicite, filii, in coelum et terram; et aspectis omnibus, quae in eis sunt, intelligite quomodo ex nihilo fecit ea Deus (II Mach. VII, 28). Ergo sicut ex nihilo factus est mundus, ita ad nihilum redigendus erit in finem, quia scriptum est: Terram tu, Domine, fundasti, et opera manuum tuarum sunt coeli. Ipsi peribunt, tu autem in aeternum manes (Ps. CI, 26; Hebr. I, 10). Coelum autem novum et terram novam fideliter Dei eloquia repromittunt (Isai. LXV, 17; Id. LXVI, 22; Apoc. XXI, 1; II Pet. III, 13), in quibus perpetuum hoc sanctis suis inhabitet: quae cujusmodi sint futura, ipse solus novit, qui facturus est; quia nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt quae praeparavit Deus diligentibus se (Isai. LXIV, 4; I Cor. II, 9).
Obtemperavi petitioni, immo jussioni vestrae; et qualiter credam, exposui: superest ut vestris orationibus mihi donetur amor timoris Domini, ut possim habere vel initium sapientiae, et sit in me intellectus bonus, rectis operibus manifestus (Ps. CX, 10), quo a prohibitis abstinens, jussis insistam.
XXVIII. --Serapion dixit: Hanc rem cum orationibus impetrare debes, sive tuis, sive quorumcunque sanctorum quam non habes per arbitrii libertatem concessam.--Arnobius dixit: Et quam rem habeo per arbitrii libertatem concessam?--Serapion respondit: Ut a prohibitis abstineas, et jussis insistas.--Arnobius dixit: Qui a prohibitis abstinet, et sine peccato efficitur; qui vero etiam jussis insistit, non solum a peccati reprehensione alienus est, verum etiam laude dignus est.--Serapion dixit: Ita est.--Arnobius dixit: Si ita est,ergo potest per liberum arbitrium sine peccato effici, et laudem adipisci divinam.--Serapion respondit: Ita est.--Arnobius dixit: Contra dico.--Serapion dixit: Ergo non est liberum arbitrium.--Arnobius dixit: Liberum arbitrium et defendo et teneo, sed intra metas suas clausum et finibus suis limitibusque distinctum.--Serapion dixit: Deus hominem liberi arbitrii idcirco esse voluit, ut juste vituperentur mali, quia potuerunt esse boni; juste etiam laudentur boni, quia potuerunt esse mali. Tolle enim utriusque rei possibilitatem, et non inveniet poena quem feriat, nec inveniet in remuneratione quem coronet.--Arnobius dixit: Dic ergo mihi si tui libertas arbitrii ad hoc te perducere valeat, ut possis ita a prohibitis abstinere, ut sine peccato sis; aut ita praecepta perficere, ut pervenias ad coronam? --Serapion respondit: Et si non potest homo sine peccato esse, peccatum ipsum non ei imputabitur a Deo. XXIX. --Arnobius dixit: Hoc quod illum a peccato facere liberum potuit in primi hominis praevaricatione periit: unde creaturam suam Creator ad hanc recuperationem praevenire potuit, ut quia jam suis viribus liberari a peccato non poterat, Dei gratia liberaretur. Unde etiam infirmitates nostrae, Salvatoris Domini nomen imposuerunt, captivitas nostra Redemptorem, miseriae nostrae misericordem, servitus liberatorem. Nunc te volo Serapionem interrogare. Cupis ut tui misereatur Deus, an non?--Serapion dixit: Et quis est qui non vult ut ejus misereatur Deus?--Arnobius dixit: Ego quod interrogo, sicut te interrogo, ad ea volo mihi respondeas. Unde, dic mihi, petis ut tui misereatur Deus?--Serapion dixit: Plane, quia hoc quotidie Deum precor et obsecro.--Arnobius dixit: Ergo miserum te confitere, ut misericordiam consequaris; ad quam rem audi clamantem Apostolum: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum (Rom. VII, 24). Collige ergo rationem, et vide quia si potes sine peccato esse, miserum te esse confiteri non poteris, et cum miserum te non confiteris, a misericordia Dei te suspendis. Et aut potes teipsum a peccato ita suspendere, ut a prohibitis possis viribus tuis abstinere, et miser non sis. Si vero miserum te scis, et non possis simpliciter confiteri, recte a Deo misericordiam consequi poteris. Nam et si habere te aliquid forte existimare valeas, et docere, clamat ad te Apostolus: Quid enim habes, quod non accepisti? Aut si accepisti, quid gloriaris quasi non accepisses (I Cor. IV, 7)? Deinde, quomodo potes Salvatorem tuum Dominum credere, nisi te infirmum agnoscas? Aut quomodo potes adjutorium Dei et adminiculum postulare, nisi te non posse sine ejus adjutorio bonum implere credas quod cupias, et malum declinare quod fugias? Unde unum e duobus est, permitte te dare responsum, ut aut miserum te fatearis aut fortem, aut infirmum aut sanum, ut audias vocem Domini dicentis: Non indigent qui sunt sani medico (Luc. V, 31). Unde et propheta clamat: Non enim in arcu meo sperabo, et gladius meus non salvabit me; sed dextera tua, et brachium tuum, et illuminalio vultus tui (Psal. XLIII, 4, 7, 8). Unum e duobus, aut potes te abstinere ab omni peccato, aut non potes? Si potes, adjutorio non indiges; potes enim. Si non potes, recte auxilium quaeris. Testimonium autem Dei adjutorium tale ferre psalmista dicit: Qui habitat in adjutorio Altissimi (Ps. XC, 1), etc. Videamus nunc qui ita credit, et qui ita dicit, quid ei eveniat. Scapulis suis obumbrabit tibi, etc.--Serapion dixit: Quid ergo habebit libertas arbitrii?--Arnobius dixit:Ut si non vis ita credere, non ita credas, et auxilio te divino suspendas. Si vis vero credere, ita ab his quae tibi imminent, faciente Dei auxilio, libereris et misericordia.
XXX. --Serapion dixit: Non ita docentem Augustinum audivi.--Arnobius dixit: In qua parte non ita audisti eum docentem?--Serapion dixit: Non imperium legis implere omnia volumina tractatuum et librorum ejus testantur scripta.--Arnobius dixit: Tangit me ita sicut sunt mira ejus verba in medium proferre, et probare quantum legis imperio, quantum libero concedatur arbitrio.--Serapion dixit: Testor Deum, quia sollicitudini meae universa ambiguitate eliminas, si de his ejus mihi definita proferas, et de omnibus quae transacta sunt evidentia ejus afferas documenta. Fateor enim me ejus assertiones ita probatas habere, ut seipsum ore suo haereticum detegat, qui Augustinum putaverit in aliquo reprehendendum eloquio.--Arnobius dixit: Meo sensu locutus es: nam ea quae ejus nunc profero, ac si sacratissima apostolorum scripta sic credo, et teneo, et defendo. Ait enim: Inquirens in divinis Scripturis quid sit gratia, utrum liberum arbitrium esset gratia, sive gratiam esse peccatorum, sive gratiam esse legis praecepta, et nihil eorum cognovi quae per administrationem Spiritus sancti pertineant ad concupiscentias tentationesque vincendas, quam ditissime effundet super nos qui ascendit in coelum, et captivans captivitatem dedit dona hominibus (Psal. LXXVI, 19). Hinc et oramus ut peccatorum tentationes superare possimus, et Spiritus Dei, unde pignus accepimus, adjuvet infirmitatem nostram. Qui autem orat et dicit: Ne nos induci patiaris in tentationem (Matth. VI, 13), non utique id orat, ut homo sit, quod est natura; neque id orat, ut habeat liberum arbitrium, quod jam accepit cum crearetur ipsa natura; neque orat peccatorum remissionem, quia hoc superius dicitur: Dimitte nobis debita nostra; neque orat ut accipiat mandatum: sed orat plane ut faciat mandatum. Orat ut non peccet, hoc est, ne quid faciat mali: quod pro Corinthiis orat Apostolus dicens: Oramus autem ad Deum, ne quid faciatis mali. Unde satis apparet quia ad non peccandum, id est, ad non malefaciendum, quamvis esse non dubitetur liberum arbitrium voluntatis, tamen ejus potestas non sufficiat, nisi adjuvetur infirmitas. Ipsa igitur oratio est clarissima gratiae testificatio. Haec ille confiteatur qui denegat, et eum gaudemus sive rectum sive correctum. Distinguenda ergo lex est et gratia. Lex juvaret nisi esset voluntas, nec gratia juvaret nisi esset infirmitas. Jubetur ut habeam intellectum, ubi dicitur, Nolite fieri equus et mulus, etc.; et tamen oramus ut habeamus intellectum, ubi dicitur: Da mihi intellectum ut discam mandata tua. Jubetur ut habeamus sapientiam, ubi dicitur: Stulti, aliquando sapite; et tamen oramus ut habeamus sapientiam, ubi dicitur: Si quis vestrum indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, et non improperat, et dabitur ei. Jubemur habere continentiam, ubi dicitur: Contine teipsum; et tamen oratur ut habeamus continentiam, ubi dicitur: Cum scirem quia nemo potest continens esse nisi Deus det, et hoc ipsum erat sapientis scire, cujus esset hoc donum, et accessi ad Dominum, et deprecatus sum eum. Postremo, ne nimium longum sit cuncta percurrere, jubemur ut non faciamus mala, ubi dicitur: Declina a malo, et fac bonum; et tamen oratur ut non faciamus malum, ubi dicit Apostolus: Oramus autem ad Dominum, ne quid mali faciatis. Jubemur ut non faciamus malum, et faciamus bonum, ubi dicitur, Declina et a malo et fac bonum; et tamen oratur ut faciamus bonum, ubi dicitur: Non cessamus pro vobis orantes, ut ambuletis digne Deo, in omnibus beneplacentes Deo, et in omni opere bono. Si ergo agnoscimus voluntatem, cui haec praecipiuntur, sic debemus agnoscere gratiam, quomodo sine Dei gratia quae implere cupimus nullum sortiuntur effectum.--Serapion dixit: Quomodo magna haec assertio sancti viri tanta est aequitate subnixa, ut contra haec mentis homo venire non possit: nosse cupio si etiam de his quae anteriori tempore egimus, tali ab eo fuerint sensu vel sermone definita.--Arnobius dixit: Multa sunt de quibus disputatio nostra per altercationem pervenit ad finem; de quo nunc titulo sancti Augustini vis roborari sermone?--Serapion dixit: De nativitate Jesu Christi, in qua Deus et homo nobis per duas substantias declaratus est, in quibus sanctam Mariam et Χριστοτόκον et Θεοτόκον exstitisse, te astruente et probante, cognovi. XXXI. --Arnobius dixit: Si verba ejus per commata incisa proponere voluero, suspicionem potius quam satisfactionem exhibuisse videbor. Unde congruum censeo ut integrum tibi ejus tractatum assignem, quo evidenter agnoscas eum duas nativitates duasque substantias in unico Dei Filio praedicasse. Sermo sancti Augustini episcopi, de Nativitate Domini nostri Jesu Christi.
Salvator noster natus de Patre sine die, per quem factus est omnis dies, voluit in terra habere natalem hunc diem, quem hodie celebramus. Quisquis hunc diem miraris, aeternum mirare potius ante omnem diem permanentem, omnem diem creantem, in die nascentem, a malitia diei liberantem. Adhuc mirare: quae peperit, mater et virgo est; quem peperit infans et Verbum est (Joan. I, 1). Merito coeli locuti sunt, angeli gratulati, pastores laetati, magi invitati, reges turbati, parvuli coronati. Lacta, mater, cibum nostrum, lacta panem de coelo venientem, et in praesepio positum velut piorum cibaria jumentorum (Luc. I, 10; Matth. II, 1; Joan. VI; Luc. II). Illic enim cognovit bos possessorem suum, asinus praesepe domini sui (Isai. I, 3); circumcisio scilicet et praeputium, cohaerendo lapidi angulari, quorum primitiae fuerunt pastores et magi. Lacta cum qui talem fecit te, ut ipse fieret in te, qui tibi et munus fecunditatis attulit conceptus, et decus virginitatis non abstulit natus; qui sibi priusquam nasceretur, et diem qua nasceretur elegit. Et ipse condidit quod elegit, ut ille hinc procederet ut sponsus de thalamo suo (Psal. XVIII, 6), quo mortalibus oculis posset videri, et augmento lucis annuae se lucem mundi venisse testari (Joan. I, 9). Prophetae cecinerunt conditorem coeli ac terrae in terra cum hominibus futurum (Baruch. III), angelus nuntiavit Creatorem carnis et spiritus in carne venturum. Salutavit Joannes ex utero in utero Salvatorem; Simeon senex Deum agnovit infantem; Anna vidua Virginem matrem (Luc. I, II). Haec sunt testimonia nativitatis tuae, Domine Jesu, antequam tibi fluctus sternerentur calcanti, cederent imperanti; antequam ventus te jubente siluisset, mortuus te vocante vixisset (Joan. XI), sol te moriente palluisset, terra resurgente tremuisset, coelum te ascendente patuisset; antequam ista et alia mirabilia jam juvenilis tui corporis aetate fecisses. Adhuc portabaris in manibus matris, et jam Dominus orbis agnoscebaris; ipse puer parvulus ex semine Israel (Isai. IX), et ipse nobiscum Deus Emmanuel (Isai. VII).
Quae et qualis est illa generatio Salvatoris, qua gignenti Patri coaeternus est Filius? Quando hanc generationem ex Virgine mundus expavit, quam pia fides excepit et tenuit, infidelitas autem irrisit, superbia timuit superata? Quaenam est illa generatio, qua in principio erat Verbum apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1)? Quod est hoc Verbum, quod dicturus antea non silebat, quo dicto non siluit qui dicebatur? Hoc est Verbum sine tempore, per quod facta sunt tempora; Verbum quod labia nullius aperuit coeptum, clausitve finitum. Verbum quod initium non habet ex ore loquentium, et aperit ora mutorum; Verbum quod linguis gentium desertis non fit, et linguas infantium disertas facit. Quaenam est illa generatio, cui Pater moriendo non credit, quia non eum vivendo praecedit, segregata ab omnibus locorum intervallis, temporumque spatiis, quam vel in diebus, vel in corporibus sentire consuevimus? Levemus ad eum, quantum ipso adjuvante possumus, animam nostram, si quo modo capere valeamus et natum non praevenientem qui gignit, et gignentem non subsequentem qui gignitur, Patrem et Filium; nec Pater pariter nec Filius pariter, et pariter aeternus. Non utrumque generantem, non utrumque nascentem, sed alterum sine altero non viventem, et Patrem sempiterne genuisse, et Filium sempiterne natum esse cogitemus, si valemus; si non valemus, credamus. Non est hic quod dicere volumus: sed tamen non est longe positum ab unoquoque nostrum. In illo enim vivimus, movemur et sumus (Act. XVII, 28). Transcendamus carnem nostram, in qua parentes ante filios vivunt, quia ut filios possent generare creverunt, et filiis crescentibus jam senescunt. Nondum natis filiis parentes vixerunt, quia et parentibus mortuis filii victuri sunt.
« Transcendamus et animas nostras; pariunt enim et ipsae, aliquid cogitando, quod secum habent sciendo; sed possunt amittere obliviscendo, quia non habebant antea nascendo. Cuncta corpora, et temporalia, et mutabilia transcendamus, ut videamus super omnia, per quem facta sunt omnia. Ascensus noster in corde est, quia et illud quo ascendimus prope est; longe autem ab eo sumus, in quantum dissimiles sumus. Ascendit ergo ad eum sua similitudo quam in nobis fecit et refecit, quia perspecta palpitat animi infirmus aspectus, et ineffabilem candorem lucis aeternae non potest intueri. Cujus ergo fulgorem mentis acies nondum capit: Generationem ejus quis enarrabit (Isai. LIII)? Sed Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I).
« Hanc ergo generationem, cujus hodiernum celebramus diem; hanc, in qua dignatus est venire per Israel, et fieri Emmanuel, nobiscum Deus, in carnis infirmitate, non nobiscum in cordis iniquitate; accedens ad nos per id quod assumpsit ex nostro, et liberans nos per id quod mansit in suo (visitavit quippe Dominus servos suos per mortalem infirmitatem, ut eos liberos faceret per incommutabilem veritatem); hanc ergo generationem, cujus utrumque capax est humana fragilitas; non illam quae sine tempore manet, sine matre super omnia, sed istam quae in tempore facta est sine Patre inter omnia. Hunc Virginis Filium, et virginum sponsum, de incorrupta matre nascentem et incorruptibili veritate fetantem, laudemus, amemus, adoremus, ut in ejus misericordia fisi, de astutia diaboli victa triumphemus. Diabolus ad nos decipiendos corrupta feminea mente subrepsit: Christus ad nos liberandos incorrupta feminea etiam carne processit, qui est benedictus cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum, Amen. »
XXXII. --Serapion dixit: Satisfactum esse desiderio meo fateor. Vere enim et duas naturas, et duas substantias evidenter asseruit. Nunc ut radicitus mihi evellatur omnis cunctatio, probari apud me cupiosi Dominus meus vir apostolicus Leo papa venerabilis priores suos in hac parte secutus est, ut alloqueretur Orientales suarum epistolarum scriptis.--Arnobius dixit: Accipe quid apostolicae recordationis vir papa venerabilis Damasus ad sanctum virum Paulinum sanctae memoriae Antiochenae urbis antistitem scripserit, ut cognoscas antiquo usu sanctum et eruditissimum virum papam Leonem ad revocandas ab errore Ecclesias ad Orientales litteras destinasse. Cumque haec dixisset Arnobius, protulit codicem, ex quo recitatum est sic:
« Dilectissimo fratri Paulino, Damasus. Per ipsum filium meum Vitalem ad te rescripta direxeram, quae tuae voluntati et judicio omnia derelinquens, et per Petronium presbyterum breviter indicaveram me in articulo jam profectionis ejus aliqua ex parte commotum. Unde ne aut tibi scrupulus resideret, et volentes forsitan Ecclesiae copulari tua cautio probanda differret, fidem nostram misimus, non tam tibi, qui ejusdem fidei communione sociaris, quam his qui in ea subscribentes, tibi, id est nobis, per te voluerint sociari, dilectissime frater. Quia post concilium Nicaenum, et quod urbe Roma concilium congregatum est a catholicis episcopis, is error inolevit, ut quidam ore sacrilego auderent dicere Spiritum sanctum factum esse per Filium, anathematizamus eos qui non tota libertate proclamant Spiritum sanctum cum Patre et Filio unius potestatis esse atque substantiae. Anathematizamus quoque eos qui Sabellii sequuntur errorem, eumdem dicentes Patrem esse quem et Filium. Anathematizamus Arium atque Eunomium, qui pari impietate (licet sermone dissimili) Filium et Spiritum sanctum asserunt esse creaturas. Anathematizamus Macedonianos, qui de Arii stirpe venientes, non perfidiam mutavere, sed nomen. Anathematizamus Photinum, qui Hebionis haeresim instaurans, Dominum Jesum Christum tantum ex Maria Virgine confitetur. Anathematizamus eos qui duos filios asserunt, unum ante saecula, et alterum post assumptionem carnis ex Virgine. Anathematizamus eos qui pro hominis anima rationabili et intelligibili dicunt Dei Verbum in humana carne versatum, cum ipse Filius sit Verbum Dei, et non pro anima rationali et intelligibili in suo corpore fuerit: sed nostram, id est, rationabilem et intelligibilem sine peccato animam susceperit atque salvaverit. Anathematizamus eos qui Verbum Dei Filium extensione, aut collectione, et a Patre separatum, insubstantivum, et finem habiturum esse contendunt. Eos autem qui ab Ecclesiis ad Ecclesias migraverunt, tandiu a communione nostra habemus alienos, donec ad eas redierint civitates in quibus sint primum constituti. Quod si quis alius, alio transmigrante, in locum viventis ordinatus est, tandiu vacet sacerdotii dignitate qui suam deservit civitatem, quandiu successor ejus quiescat in Domino. Si quis non dixerit semper Patrem, semper Filium, semper Spiritum sanctum fuisse et esse, anathema sit. Si quis non dixerit Filium natum de Patre, id est, de substantia divina ipsius, anathema sit. Si quis non dixerit Verbum Domini Filium Dei, Deum verum sicut Patrem ejus, et omnia posse, et omnia nosse, anathema sit. Si quis dixerit quod in carne constitutus Filius Dei cum esset in terra, in coelis cum Patre non erat, anathema sit. Si quis dixerit quod in passione crucis dolorem sustinebat Filius Dei, et non caro cum anima, quam induerat in forma servi (Philip. II), quam sibi acceperat, sicut ait Scriptura, anathema sit. Si quis non dixerit quod in carne quam assumpsit sedet ad dexteram Patris, in qua venturus est judicare vivos et mortuos, anathema sit. Si quis non dixerit Spiritum sanctum de Patre esse vere ac proprie sicut et Filium de divina substantia et Deum verum, anathema sit. Si quis non dixerit Spiritum sanctum omnia posse, omnia nosse, et ubique esse sicut Patrem et Filium, anathema sit. Si quis dixerit Spiritum sanctum facturam esse, aut per Filium factum, anathema sit. Si quis non dixerit omnia per Filium postea incarnatum, et Spiritum sanctum Patrem fecisse, anathema sit. Si quis non dixerit Patris et Filii et Spiritus sancti unam divinitatem, potestatem, majestatem, potentiam, unam gloriam, dominationem, unum regnum, atque unam voluntatem, ac veritatem, anathema sit. Si quis tres personas non dixerit veras, Patrem et Filium et Spiritum sanctum, aequales, semper viventes, omnia continentes visibilia et invisibilia, omnia potentes, omnia judicantes, omnia vivificantes, omnia facientes, omnia quae sunt salvanda salvantes, anathema sit. Si quis non dixerit Spiritum sanctum adorandum ab omni creatura, sicut Filium et Patrem, anathema sit. Si quis de Patre et Filio bene senserit, de Spiritu autem sancto non recte habuerit, haereticus est, quia omnes haeretici, de Filio Dei et Spiritu sancto male sentientes, in Judaeorum atque gentilium perfidia inveniuntur. Quod si quis partiatur Deum Patrem dicens, et Deum Filium ejus, et Deum Spiritum sanctum, tres deos dici, et non Deum propter unam Divinitatem et potentiam, quam credimus et scimus Patris et Filii et Spiritus sancti, Deum verum; subtrahens autem Filium et Spiritum sanctum, ita solum existimet Deum Patrem dici aut credi unum Deum, anathema sit. Nomen namque deorum, et angelis, et sanctis omnibus a Deo est impositum et donatum. De Patre autem et Filio et Spiritu sancto propter unam et aequalem Divinitatem, non nomen deorum, sed Dei nobis ostenditur atque indicatur, ut credamus quia in Patre et Filio et Spiritu sancto solum baptizamur; non in archangelorum nominibus aut angelorum, quomodo haeretici, aut Judaei, aut etiam gentiles dementes faciunt. Haec est ergo salus Christianorum, ut credentes Trinitati, id est, Patri et Filio et Spiritui sancto, et in eam baptizati, veram solamque unam divinitatem, potentiam, majestatem et substantiam ejusdem sine dubio credamus. »