CoLeIi.Acta16 142 Concilium Lemovicense IIfl. 1031 Parisiis J. P. Migne 1853 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
SESSIO I. Celebrata XIV Kalendas Decembris.
Factum est illo tempore ut Dei nutu in festivitate dedicationis templi Domini Salvatoris, quod est XIV Kalendas Decembris, congregaretur concilium apud urbem Lemovicam. Ipsa itaque dedicationis die, summo mane convenerunt omnes simul episcopi cum presbyteris et diaconibus, in ecclesiam beati protomartyris Stephani. Erat autem eadem basilica propter coadunatum concilium solemni more pridie ornata, sicut et ecclesia Salvatoris Domini, in qua anniversaria dedicationis festivitas ab omni Lemovicensi populo rite celebrabatur. Fuerunt itaque dispositae in modum coronae sedes episcoporum in eadem sancta Lemovicensi ecclesia, quae est prima omnium ecclesiarum Galliae. At ubi oratum est, et sederunt episcopi, data ab archidiacono lectione, Jordanus pontifex ait: Gratia divina inspirante, vocatione nostra episcopi praesentes ad nostrum suffragium, de quibuscunque opus fuerit, dignati sunt venire, qua de re omnium vestrum, dilectissimi clerici, admonemus ut in hoc sancto concilio veritatem nullus scienter occultet, nullus timore aut favore, sive munere, sive odio, rectam perturbare praesumat justitiam. De ordine siquidem nostro in primis loquendum est, ut quae corrigenda sunt, Deo opitulante, corrigantur, et superflua resecentur, probata vero ab omnibus corroborentur, quatenus inter nos unitas pacis firma permaneat. Scimus enim quia in scissuris mentium Deus non est, et Deus unitate gaudet; et illi gratiam ejus merentur habere, qui se ab invicem per sectarum scandala non dividunt. Si quis vero de aliquo sibi dubius esse videtur, aut forte de quacunque re caeteros putat reprehensibiles, exeat in medium, et libere dicat, ut aut doceat aut doceatur, et derogatio confundatur de fraternitate Ecclesiae. Ideoque hic in nomine Jesu congregati esse videmur, qualiter justitia sibi inter nos locum inveniat, et injusta explodantur.
Cumque de divinis strictim esset disputatum, iterum pontifex ait: Dolorem cordis mei vobis patefacio, o venerabiles episcopi, et reliqui ministri Domini, et clamorem facio de saecularibus potestatibus parochianis meis, qui Ecclesiam Dei quietam esse non sinunt, res sanctuarii pervadunt, pauperes mihi commissos et Ecclesiae ministros affligunt, et me, qui eorum pastor sum, de pace audire nolunt. Omnes episcopi uno ore dixerunt: « Qui conturbat vos, portabit judicium, quicunque est ille; dignum est enim ut tales, qui vobis contraire praesumunt, ab Ecclesiae communione abscidantur. Nam quicunque vobis subditos conturbant, vos conturbant; qui autem vos conturbant, Christum conturbant, cujus vice episcopi legatione funguntur. Ideoque divinae et apostolicae severitate districtionis digni sunt; et a nostro concilio justo anathemate plectendi, quousque fructuose poenitendo resipiscant. »
Tunc Odolricus, monasterii reverentissimus pater, sacris, ut juxta pontificem residebat, vestibus ornatus, in corona episcoporum exsurgens, facto silentio, dixit pontifici: « Rogamus, optime pontifex, reverentiam ordinis vestri, ut priusquam de quibuspiam conferatur, quaestio Ecclesiae vestrae de apostolatu beati Martialis prudenter ventilata, hic secundum regulam veritatis pacem inveniat: hac enim praecipue de re ego et vos concilium hoc aggregare curavimus. Ecce vobiscum sancti praesentes episcopi in nomine Spiritus sancti adsunt, ecce in divinis et saecularibus scripturis eruditi praesto sunt plures. Ecce quicunque nobis contradicere vult de hac re, qua beatum Martialem profitemur esse apostolum, et memoriam ei ubique in divinis apostolicam exhibemus, cum fiducia exeat coram vobis, et aut mendaces nos per rationem ostendat, et nos libenter ei acquiescamus; aut, quod Deo opem ferente credimus, veraces nos inveniat, et veritatem cum pace suscipiat. Toties vos rogavimus ut firmiter in omnibus ecclesiis et monasteriis per Lemovicinum statueretis hanc regulam, toties excusastis id vos minime agere velle, quousque post epistolam papae Joannis in concilio apud hanc sedem causa a comprovincialibus episcopis audiretur, et dignum et justum atque rationabile fieri per antiquorum auctoritatem judicaretur, ne videlicet vos sine consultu vicinorum agere videremini episcoporum, ne elatus aut praesumptor diceremini a malevolis. »
Et pontifex ait: Sicut primum a Romano papa, et iterum a consilio Bituricensi, in quo mea vos vice fuistis in capite hujus Novembris, absque praesentia mea probatum est et collaudatum atque confirmatum, sic volo ut modo praesente me in hac sancta sede beati Martialis dijudicetur juste et canonice, ut per tertiam istam auctoritatem totum schisma de omni Lemovicino deinceps tollatur edicto nostrae auctoritatis. In conspectu ergo episcoporum fiat examinatio de apostolatu beati Martialis, utrum vere sit apostolus an non.
Ad haec apprime eruditus quidam Aniciensis ecclesiae canonicus et presbyter Engelricus coram exsurgens, ait: « Ideo infinita indoctorum hominum multitudo contradicit eum esse apostolum, quia non est unus de duodecim; et dum crebro duodecim discipulos, vel duodecim sedentes super duodecim sedes audiunt, putant multi nullum esse apostolum, exceptis duodecim; nec alios septuaginta duos putant fuisse apostolos, sed tantum simpliciter discipulos. Sed contra haec deferatur in concilium vestrum illius auctoritas viri qui Vetus et Novum Testamentum de Hebraeo et Graeco in Latinum fideliter transtulit, qui sacrorum voluminum expositor fuit, de cujus auctoritate dubitare quempiam nefas est, cum inter omnes doctores, post apostolos, fortior columna Ecclesiae sit. »
Tunc delato et perscrutato codice, commentum Hieronymi super Epistola ad Galatas legere episcopi fecerunt coram se, ubi Hieronymus scribit, dicens (HIERON. in caput I ad Galat.): « Quod autem, exceptis duodecim, quidam vocentur apostoli, illud in causa est, omnes qui Dominum in carne viderant, et eum postea praedicabant, fuisse apostolos appellatos, ut illud Pauli: Visus est illis undecim, deinde visus est Jacobo, deinde apostolis omnibus (I Cor. XV), id est septuaginta duobus, qui bini a Domino ad praedicandum missi sunt. Nam et alii ab his quos Dominus elegit ordinati sunt apostoli, sicut ad Philippenses ait: Necessarium existimavi Epaphroditum commilitonem meum, vestrum autem apostolum mittere ad vos (Philip. II). Et ad Corinthios de talibus scribitur: Sive apostoli ecclesiarum in gloriam Dei (II Cor. VIII). Silas quoque et Judas ab apostolis apostoli nominati sunt. »
Et subjunxit ad haec Engelricus, dicens: « Si illi qui in carne Dominum videntes, eum postea praedicantes, apostoli sunt, quanto magis Martialis apostolus est, qui Domini in carne discipulus fuit, et in praedicatione maximus laborator exstitit et fructificator, ita ut Gallia signum sit apostolatus ejus? Scit omnis Aquitania Martialem esse primum illuminatorem Galliae, cui contradicere nullus potest. Cum ergo discipulus Domini sit sicut et Cleophas, et hanc partem occiduam signum apostolatus habeat, indubitanter apostolus est eodem ordine quo et Paulus et Barnabas. Si tamen haec melior inchoata institutio quibusdam dura esse videtur, propter usitatum sibi morem, quo ejus memoriam de confessore facere solent, tamen confidenter dico, hoc nemo contradicere aliqua ratione potest illis qui ejus memoriam potius de apostolo eligunt agere. »
Ad haec quidam litterarum peritus, monasterii Masciacensis Pater Azenerius, exsurgens in conspectu episcoporum, testimonium perhibuit, dicens: « Quia inter grammaticos detritus ego, et postea in palatio, nunquam in nostris monasteriis per Franciam, Martialem, qui hanc primam ecclesiam ante omnes Galliae ecclesias dedicavit, audivi recitare nisi cum aliis apostolis; et merito, quia ipse populos Galliae primus in Christo Jesu per Evangelium genuit. At postquam, jubente rege Roberto, in solo Bituricensi monasterii ejus praelationem suscepi, ibi primum aliam de hac re indebitam consuetudinem reperi, quam mox amputavi. Quia mox in eo proprio quo Deus eum gradu posuit, hoc est inter apostolos, nomen et memoriam ejus ascripsi. Nam olim, antequam monachi habitum susciperem, dum, Hierosolymam proficiscens, apud Constantinopolim in basilica Sanctae Sophiae, Sabbato Pentecostes, solemni interessem officio, memini me audisse, in litaniis Graecis Martialem inter alios apostolos post duodecim fuisse a Graecis pronuntiatum. »
Ad haec Odolricus explicare coepit, dicens: « Audiant me pontifices et seniores qui coram astant. Quod Martialis semper ab antiquitate in pluribus doctissimorum locis pronuntiatus sit apostolus, mihi necesse non est testificari, ne forte adulatorius judicer testis pro ejus Ecclesiae regimine. Adsunt ab externis locis, qui ex hoc verum dent coram vobis testimonium. Non tamen est mihi tacendum quod, quando jam longe olim apud monasterium Sancti Benedicti in Francia per plures annos artibus imbuerer liberabibus, annosam monasterii legem reperi, Martialem in litaniis cum aliis pronuntiari apostolis. Pater illius loci Abbo florentissimus philosophia, quem multi vestrum noverunt, et omni divina et saeculari auctoritate totius Franciae magister famosissimus, et postmodum gladio persecutoris martyrio coronatus apud Vasconiam, quid de Martiale scripserit, quod de eo testimonium perhibuerit, hujus urbis clero notum est. Exstitit post eum ipsius monasterii pater tum grandaevitate, tum genere, cum eloquentia et disciplinis liberalibus clarus, ac demum levatus Bituricae sedi archiepiscopus. Quod testimonium sancto Dei perhibuit ille, multi ex nostris noverunt. Adhuc enim vivente rege Roberto, cum antecessor meus Hugo in palatio ei apud Parisios assisteret cum multitudine nobilium et doctorum, altercatio inter Francos et Lemovicenses de re hujusmodi coram rege fieri coepit: et ego ibi tunc praesens interfui. Dicebant isti: Vos Franci non recte facitis, quia Martialem cum apostolis pronuntiatis, nos recte agimus, quia eum inter confessores recitamus. Vos ultimum apostolorum dicitis, nos primum confessorum in litaniis dicimus. » Quorum litigium archiepiscopus supradictus Gauzlenus compescuit, dicens: « Ambae hujus rei partes nisi uniformes fuerint, altera pars altera parte justior est, et necesse est ut semper justior rationabilior [que] praevaleat pars. Nam omnes qui Martialem inter confessores pronuntiant, non bene juste, non bene perspicaciter agere mihi videntur; ille enim magis est sortis apostolicae unus quam sortis confessorum. Idcirco non bene recte agunt qui nomen ejus auferunt de eo in quo Deus eum posuit gradu, et ponunt ubi Deus non posuit. Potius est apostolico de agmine quam de confessorum, qui post martyres sunt, serie. Utique si regis qui adest nomen non inter regum, sed comitum subjectorum vocabula diceret quis, aut rusticus diceretur, aut malevolus regis contemptor. Et si simplicitate rustica id fieret, nil moveretur rex animo, sed rusticitati facile ignosceret; si vero non simpliciter, sed contemptive diceretur, non dubium quin regis animus ad iracundiam pro contemptu suo accenderetur. Quod si in tali intentione contemptor persisteret, sententiam contra se pro malevolo contemptu sentiret, nec tantum rex, quantum subditi comites ejus et principes et amici in contemptorem irati fierent. Revera scit omnis haec regio quia ille praedicator Aquitaniae de gradu non confessorum, qui post martyres sunt, sed apostolorum, qui ante martyres sunt, existit. Ego autem, si nomen ejus de apostolico ordine auferrem, timerem ut apostoli Petri et aliorum indignationem hac in re incurrerem, qui olim in mundo, et nunc in coelo, collegam et sodalem suum Martialem praeclarum consocium per sedilia apostolica habent. Et si nomen ejus permutarem in eum catalogum quo sanctum Benedictum, et Hilarium, et Martinum pronuntio, metuerem quidem iram S. Benedicti, et Hilarii, et Martini et aliorum incurrere, qui eum in coelo gaudent ordine apostolico radiare. Illic nulla invidia, nullum litigium inter sanctos esse potest, quia regnat in omnibus unitas charitatis, et quod singuli per se non habent, per charitatem in omnibus habent, ubi est Deus omnia in omnibus. Nimirum si alii apostoli sunt, exceptis duodecim, sicut et absque dubio sunt: ille utique apostolus est, qui omne donum gratiarum a Domino cum aliis duodecim accepit apostolis. Certe Martialis non est nunc, nec erit alius, quam olim quis fuit, et qui fuit, ipse est nunc, et ipse semper erit. Amicus Dei fuit, amicus Dei est, amicus Dei erit. Apostolus fuit, apostolatum habet (nam signaculum apostolatus ejus Gallia est), apostoli honorem in coelo in aeternum habebit. Apostolus officio fuit, apostolus est remuneratione, apostolus erit in aeternum gloria et honore. Est carnaliter de genere Abrahae, est discipulus Domini, est a Petro baptizatus, Christo jubente, est eidem Petro regni claviculario et protomartyri Stephano consanguinitate carnis junctus, est a Domino missus, est per insufflationem Domini Spiritu sancto consecratus, et potestate ligandi et solvendi sublimatus, est a Domino die ascensionis suae benedictione episcopali sanctificatus, est in Sion in die Pentecostes Spiritu sancto repletus, omnium gentium loquelas novit, gentibus istis occiduis testimonium Dei vivi attulit primus, resurrectionis Christi invictus exstitit testis. Ideoque ipsum crucifixum et resurrectionem in resuscitandis exstinctis semper testem barbaris praeferebat, dicens: In nomine Domini, quem Judaei crucifixerunt, et tertia die resurrexit a mortuis, surgite qui mortui jacetis. Ipsam testificationem Dei, ejus nomen resonare videtur: Martialis quippe interpretatur Graeco nomine testimonium, sive testis vitae, vel, sicut alii volunt, virtus immortalis, quia discipulum virtute resurrectionis de morte post sex dies Petri bacterio tactum resurgere fecit; sive virtus immortalitatis, hoc est praedicator, vel testis illius qui rex saeculorum immortalis solus habet immortalitatem, ideoque testificator resurrectionis Christi exstitit invincibilis. Plane si apostolus nullus est, exceptis duodecim, sicut Ebionitae haeretici praedicant, et nefas est cogitare (ipsi enim nullum apostolum recipiunt praeter duodecim, et Paulum repudiant, quia non est de duodecim, sicut Beda in Commentario super Marcum dicit), ergo Paulus et Barnabas non sunt apostoli, quod putare dementiae est. Nos Franci morem quem patres nostri, qui primi monasterium S. Benedicti suo magisterio innormarunt, plena nobis ratione subnixum tradiderunt de hac re, ratum conservamus. Quisquis nos hac in re imitari voluerit, rectam veritatis lineam tenebit. » Quo perorato, archiepiscopus tacuit, et rex cum omni dignitate clericorum et principum qui sibi assistebant, dicta archiepiscopi collaudavit. Nos autem ubi regressi sumus ad hanc urbem, hac de re codices antiquos loci nostri perquirere confestim curavimus, et innumeros tam penes nos quam per diversas Aquitaniae ecclesias invenimus, Martialem habentes scriptum apostolum. In antiquis etiam Martyrologii voluminibus duos ejus discipulos, Alpinianum et Austriclinianum, scriptos esse adhuc reperimus apostolos. Sic quippe legitur in vetustissimis quibusdam: Pridie Kalendas Julii, natalis sancti Martialis Aquitaniae doctoris et apostoli, cum duobus apostolis Austricliniano et Alpiniano, quorum vita signis et miraculis admodum effulsit. Ne miremini autem quod in vestro concilio testimonium hoc protuli, reverentissimi praesules, quasi ipsos discipulos ejus recitari velimus apostolos: hoc enim nolumus, ne vilescat, ut aiunt quidam, nomen apostolicum, si tot apostolos Ecclesia proferat, cum hoc de ipso Martiale nonnullis ingratum esse sciamus. Verum haec idcirco diximus, ut qui praesentes in concilio sunt, facile perpendant quia, si ante nos longe olim antiqui patres discipulos Martialis non dubitaverant fateri apostolos, multo magis eorum magistrum sciebant procul dubio et credebant esse apostolum. Interrogentur de ipsa antiquitate majores monasteriorum per Lemovicense solum, ut impleamus illud propheticum: State super vias, interrogate de semitis Domini antiquis, quaerite quae sit via recta, et ambulate in ea (Jer. VI). Testificatur nobis Pater monasterii Tutelensis, quia, postquam ipse locus fundatus est temporibus Caroli Augusti, consuetum semper retinet morem memorandi Martialis apostoli. »
Interea Pater monasterii Solemniacensis Geraldus solemniter in concilio residens, sacris indumentis ornatus, ait coram omnibus: « Antiquissimos codices scio penes nos, antiquissimum habentes testimonium, Martialem esse apostolum ab antiquis praedicatum. Verum, crescente paulatim negligentia ecclesiasticorum virorum, cum alia quoque recta coepissent depravari, hoc etiam depravatum est a junioribus, ut jam non vocaretur apostolus, quia non erat unus de duodecin (nam multi hodieque non advertentes, Paulum et Barnabam putant esse de duodecim), ideoque permutarunt ejus nomen per litanias de ordine apostolico in confessorum seriem, zelumque bonum habentes, sed non secundum scientiam, putarunt patronum suum melius honorari, si non ultimum apostolorum, sed primum confessorum dicerent, ideoque per ejus gesta in aliquibus locis confessorem eum scripserunt. Nam in vetustissimis codicibus probatum est hoc minime per ejus gesta scriptum. Hac de re consultius est eum per omnia scribi apostolum, quam pontificem sive confessorem, quia sancti apostoli qui episcopi fuerunt, sive occisi sive non occisi gladio, omnes et pontifices et confessores vocantur, dum apostoli vocantur, pontifices autem et confessores innumeri sunt, qui apostoli non sunt. Si autem in consecratione episcopali episcopus vocatur apostolus, ubi dicitur: Urbanus es, apostolus Christi es, sit Ecclesia mater tua, sint apostoli fratres tui, apostolatus tui gradum custodiant angeli, quanto magis ille apostolus est qui ab ipso Domino missus et consecratus, et potestate apostolica, id est ligandi et solvendi, est sublimatus? Sed in concilium vestrum, o praesules, veniat Ambrosius Mediolanensis, fortis columna Ecclesiae; audiamus ejus super hac re auctoritatem. Tunc delato codice lectum est in commentario super Epistola ad Timotheum, ubi Ambrosius dicit: Primo itaque nascentis Ecclesiae tempore omnes presbyteri vocabantur episcopi sive presbyteri, et omnes episcopi vocabantur confuse et presbyteri sive episcopi; item omnes episcopi vocabantur apostoli. Cur ergo nunc discreta sunt haec vocabula, ut jam episcopi non vocentur apostoli, non presbyteri, sed tantummodo episcopi, et presbyteri ante ordinationem episcopalem non vocentur episcopi, nisi solum presbyteri? Episcopi qui post decessum apostolorum Ecclesias regebant, cum viderent se non eamdem habere quam apostoli habuerant gratiam in potestate signorum, in virtute miraculorum, in resuscitatione mortuorum, grave sibi existimaverunt vindicare apostolicum nomen, ideoque haec duo nomina ita inter se diviserunt, ut majores sacerdotes vocarentur episcopi tantum, minores vero sacerdotes presbyteri duntaxat appellarentur. Si igitur illi episcopi quondam post apostolos virtute signorum apostolis qui Dominum viderant inferiores vocabantur apostoli, quanto magis ille apostolus est, et jure apostolus vocabatur, qui a Domino omne donum gratiarum cum consortibus suis accepit, et in virtute signorum, tanquam vere apostolus, praepotens fuit? »
Cumque sileret, dixit Petrus quidam presbyter: « Hoc idem testificatum est ante hos plures annos a Regembaldo patre monasterii Milbecensis. Nam cum vos, o venerande pontifex, in hac basilica per hebdomadam Pentecostes in vestra synodo, astante multitudine sacerdotum, resideretis, allocutus estis synodum, dicens: Nobis nescio quae novitas de patrono nostro Martiale orta est, mihi satis dura et gravis. Alii memoriam ejus de apostolo, alii de confessore agunt; alii testantur eum esse apostolum, alii coapostolum; quid ergo, fratres, in hoc sentitis? At ille memoratus veneranda canitie, doctrina et moribus egregius, confestim admirando signare se coepit signo crucis, et sic primus respondit: Tale nunquam audivi quale nunc. Certe auribus meis, o pontifex, majorem inducitis novitatem. In nostro siquidem monasterio, et in caeteris in quibus a pueritia mea usque modo per Bituricensem et Turonensem provincias conversatus fui, nunquam audivi Martialem recitari nisi cum aliis apostolis. » Interea in concilio illo, cum quidam ex clericis Petracoricae urbis cum patre monasterii Solemniacensis altercaretur, et diceret: « Eodem modo sanctum Frontum possumus dicere apostolum; » ille coram omnibus sic ei respondit: « Tace, inquam, frater; melius est ut sileas: quia quando nos in scholis magistrorum mel et lac bibebamus, tu solam ruminabas fabam. Scripturam de sancto Fronto novam, cujus tu auctoritate niteris, Gauzbertus noster edidit lucri causa, qui sub hujus Lemovicae sedis episcopo Hildegario chrorepiscopus nobis exstitit. Qua autem ratione ille potest esse apostolus qui indigena Petracoricensis fuit? Profecto si ibi a puero psalterium didicit, sicut in ejus gestis legitur, et ibi clericus est factus; jam ibi sacerdotium et Christianitas erat, ubi scholae Scripturarum divinarum, ubi clericatus ordo erat. Legitur eum potius eremitam vixisse quam episcopum. Dicere nescis quae signa ille operatus est, ut Petracoricenses converteret. Potius ille eos Deo acquisivit, qui omnem Aquitaniam cum Stephano principe Galliarum ad fidem traxit. Neque Frontus, neque Saturninus, neque Dionysius leguntur mortuos suscitasse. Et utique sine suscitatione mortuorum, sine ostensione signorum primi gentiles non potuerunt credere, dicente Domino: Nisi signa et prodigia videritis, non creditis (Act. II). Item alibi dicitur Illi autem profecti praedicaverunt ubique, Domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis (Marc. XVI). Apostolus nullus fuit, nisi qui a Jerusalem profectus est, dicente Isaia: De Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem (Isa. II). Itemque Dominus ait: Oportebat Christum pati, et praedicare in nomine ejus poenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes, incipientes ab Hierosolyma (Luc. XXIV). Et alibi dicit: Eritis mihi testes in Jerusalem, et in omni Judaea, et Samaria, et usque ad ultimum terrae (Act. I). Ubi autem est locus ubi Frontus Georgium legitur suscitasse? Porro apud Else monstratur semper locus ubi Martialis Austriclinianum suscitavit. Martinus Turonensis tantam post apostolos gratiam a Deo legitur habuisse, ut trium mortuorum suscitator fieret. Discipuli ejus orbem lustrasse dicuntur, si quem forte tunc juvenem invenire potuissent in suscitatione trium mortuorum Martino similem, nec invenire potuerunt. Dic nobis, frater, quos martyres, quos confessores, quas virgines legisti post apostolos ultra tres mortuos suscitasse? Nimirum hac in re etiam Martialis ostenditur vere apostolus esse, eo quod, ut multam Deo gentilitatem acquireret, ut fructum plurimum afferret, sex mortuos tanquam vere apostolus suscitavit. Sex ipsos mortuos in testimonium veritatis possumus ostendere in quibus jacent monumentis. Austriclinianum quippe, et filium Nervae, duosque idolorum pontifices, atque armigerum Stephani, et filium Arcadii novimus ubi quiescentes exspectent resurrectionem mortuorum. Praeter hos suscitavit puellam, quae quasi mortua facta erat dilaniata a daemonio. Item penes Mauritaniam oppidum maritimum, qui ante pedes ejus quasi mortui jacebant, ut cunctus populus mortuos eos crederet, novem simul viros suscitavit. Veritatem dico, non mentior; nisi Martialis ab eo qui discipulis suis potestatem mortuos suscitandi tradidit, tantam signorum gratiam haberet, non tantam coelo gentilitatem acquireret. Talibus signis barbari facile potuere fidem et Christi nomen suscipere. Nos autem ita, Deo opem ferente, in Ecclesia catholica constantes sumus et solidi, ut, quamvis omnia haec apostoli officio Martialis egerit, nullo tamen pacto eum fateremur apostolum, hoc est legatum Dei, nisi hoc etiam ab antiquis patribus nostris esset praeoccupatum. Nisi enim vere legatus Christi esset, hoc est a Christo missus ad praedicandum, nunquam antiqui olim eum faterentur esse apostolum, nunquam nomen ejus cum nominibus aliorum apostolorum nobis scriberent pronuntiandum. Hanc rem antiqui codices a Francia, ab Hispania, a gente Anglorum advecti demonstrant; hoc priorum tractatus doctorum, qui in ejus laude quaedam probe ediderunt, indicat. Scimus quia Deus mendacio non oblectatur, sancti ejus adulatione non gaudent. Veritatem requirit Dominus, propter veritatem sancti pervenerunt ad regnum. Et, ne verbo meo longiores faciam vos, o venerabiles Patres qui in hoc interestis concilio, hoc tantum breviter perstringam, quia nunquam usque ad hunc hodiernum diem, qui est quinta Sabbati (XIV Kal. Decembr., feria V), factus est liber in toto orbe terrarum, qui in ordine apostolorum per litanias habeat scripta nomina Fronti, Saturnini, Dionysii, Juliani, Austremonii, Ursini, neque aliorum, qui post Martialem in Galliam venerunt, Patrum; Martialis vero nomen, ut jam dixi, et in vetustissimis Aquitaniae et Franciae, nec non et Hispaniae, sive aliarum gentium libris, per innumeras litanias cum aliis apostolis inscriptum comperitur. Denique qui eum in duodecim apostolorum serie per Canonem missae et per alia loca scripserunt, sicut Paulum, et Barnabam, Lucam, et Marcum, et Cleopham, non utique id agerent, nisi eum vere apostolum scirent esse, de illo scilicet ordine quo dicuntur esse apostoli Paulus atque Barnabas. »
Ad haec ex clericis Engolismensibus, qui tamen minus eruditus erat, quidam se opposuit, dicens: « Si nomen Martialis inveniretur in Actibus apostolorum, sufficeret nobis. »
Cui mox quidam eruditus ex ipsis Engolismensibus clericis, qui tunc ab Engolisma cum episcopo Rohone ad concilium venerat, obviavit, respondens: « Adjurare episcopos in concilio isto audivimus ne quis scienter hic taceat veritatem; ideoque de hac re non audeo quin tibi coram omnibus respondeam. Nomina septuaginta duorum nec in Evangeliis nec in Actibus apostolorum inveniuntur, et Martialis procul dubio unus est de illis septuaginta duobus. Quando autem discipulus Pauli Lucas Actus apostolorum scripsit, jam ante triginta annos Martialis apud Aquitaniam erat. Tacuit Lucas de adventu Petri in Antiochiam, tacuit de adventu Petri ad urbem Romam. Si haec duo tangeret plene, et Martialem non exprimeret nominatim, juste mirareris. Verum quia Petrus in Antiochiam, dehinc ad urbem Romam cum Martiale venit, et primum Antiochiae, dehinc Romae episcopus sedit, et quatuordecim annis ante Paulum venerunt Romam Petrus et condiscipulus ejus Martialis, et Lucas de his nihil dixit, nihil est quod mireris vel dubites. Si enim propter hoc dubitas, quasi Martialis de tempore praedicationis Domini non fuerit, gesta ejus non credis; et idcirco merito brutum animal reputaris, si tot ac tantos et tales, Patres doctissimos, et priscos, et modernos, qui ejus gesta summa reverentia et susceperunt et suscipiunt, nutasse hac in re arbitraris. Quod autem a quibusdam dudum audivi, necesse est mihi in hoc concilio proferre. Nonnulli enim, nescio utrum vero an falso, opinantur Martialem esse illum adolescentem qui, secundum Marcum, in passione Dominum post omnes discipulos est secutus. Et hoc propterea opinantur eo quod tunc Martialis adolescens erat, et in Coena nocte ipsa Domino ministraverat. Aetatis enim quindecim annorum erat, quando eum Dominus vocavit et baptizari a Petro jussit. Alii autem illum adolescentem suspicantur esse Joannem evangelistam. Sic autem Marcus ait: Tunc discipuli omnes relicto eo fugerunt. Adolescens autem quidam sequebatur eum amictus sindone super nudo, et tenuerunt eum. At ille, rejecta sindone, nudus profugit ab eis (Marc. XIV). De qua re in commentario super Marcum Beda dicit: Hic adolescens, sive Joannes, sive alius quilibet nobis ignotus proprio nomine fuerit, certum est quia magnum amoris ardorem in Dominum habuerit. » Item alii opinantur Martialem fuisse illum discipulum qui, secundum Joannem, notus erat pontifici, et dixit ostiariae, et introduxit Petrum; quod hac de re opinantur, quia de nobili fuisse legitur genere, ac per hoc cognitus pontifici. Alii autem hoc negant, et asserunt ipsum discipulum fuisse Joannem. Augustinus vero in commentario super hac re sic ait: « Nescimus quis iste discipulus fuerit notus pontifici. Non enim possumus affirmare illum fuisse Joannem, quia Joannes, ubicunque se commemorat, hoc adjicit, quem diligebat Jesus (Joan. XIII); hic vero praetermittit. » Alios quoque vidi qui opinabantur Martialem ipsum esse Matthiam et similitudine nominis a lingua Aquitanorum ita facile coepisse vocari, sive propterea quod non facile invenitur ubi corpus jacet Matthiae. Ego autem pro certo teneo quod si non alius esset Matthias, et alius Martialis, uterque tam in nostris quam in Anglorum gentis libris minime in ordine apostolorum esset scriptus. Per litanias siquidem vetustorum voluminum Angligenae gentis, quae fidei rudimentum et ecclesiasticas institutiones a Gregorio papa percepit, Matthias et Martialis, uterque cum aliis apostolis inscriptus habetur. Proinde non ignorabat Gregorius non eumdem esse Matthiam qui et Martialem. Ego autem quemdam Graecum peritum interrogans, didici ab eo Matthiam Armeniae Minori praedicasse, et ibi in pace migrasse. Sed libenter me audiat sacer Patrum conventus. Ante hos plures annos quidam ex fratribus de monte Sinai in hanc partem advenerunt occiduam Dei disponente nutu, moribus graves, doctrina catholicae fidei profluentes, vita per omnia honesti, utriusque linguae periti; qui, cum diu nobiscum Engolismae fuissent exspectantes principem civitatis, et litteris Graecis et Latinis eos videremus ad unguem imbutos, super hac re interrogare curavimus eos. Eo tempore haec regula de apostoli memoria in hac urbe frequentabatur, recuperata potius quam primo inchoata, viventibus rege Roberto et Gauzleno Bituricensi archiepiscopo. Ego autem Engolismae positus, ubi etiam ab ineunte aetate educatus sum, dum inter alios quasi sciolus viderer, ante omnes et super omnes huic sane regulae repugnabam, putans esse vanum et falsum, sive ex elatione descendisse, quia Martialem audiebam in hac urbe Lemovicensi praedicari esse apostolum: et incautus rusticorum opinioni meam accommodabam intelligentiam, putans neminem esse apostolum praeter duodecim. Itaque illos conveni Graecos, sciscitans utrum Orientales Martialem nossent. Qui, alter Simeon, alter nomine Cosmas, consono ore responderunt, dicentes: « Utique Martialem novimus apostolum, unum de septuaginta duobus. » Quibus cum diceremus: « Nescimus praeter duodecim apostolos; » interrogaverunt nos: « Habetisne, inquiunt, per istas occidentales Ecclesias evangelistam Lucam, qui scribit alios septuaginta duos esse electos a Domino post duodecim apostolos? » Et cum diceremus utique haberi, sed illos septuaginta duos a nobis non credi fuisse apostolos, sed tantum discipulos, illi protinus nos fugientes, et signo crucis se munientes, coeperunt detestari vocem nostram, dicentes: « Discedite procul a nobis, miseri, quia haeretici estis, cum non creditis verbis Domini, dicentis ad illos: Ite, ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos (Luc. I). Non creditis esse apostolos illos quos ipse incarnatus Dominus ad praedicandum misit? Duodecim misit binos, et postea nihilominus binos misit alios septuaginta duos. Graeci semper Latinis sapientiores fuerunt, et Scripturae Latinorum ex Graecocorum fonte derivatae sunt. Martialem proinde, quem nos dicimus, ὁ ἅγιος Μαρτιάλιος, vere scimus esse unum de illis septuaginta duobus qui cum Petro Occidentem petiit ad praedicandum, cujus gesta, et omnium septuaginta duorum, in monte Sinai in eloquio nostro habemus. » Hoc ego testimonio a Graecis accepto coepi mecum multa volvere, et, curiose antiquorum voluminum arcana rimatus, frequentius Martialem comperiebam ab antiquis pronuntiatum esse apostolum. Animadverti quoque Paulum et Barnabam, Silam et Timotheum, esse apostolos, non de duodecim, non de septuaginta duobus. Perspexi quia Timotheus discipulus Pauli a Hieronymo dicitur apostolus. Marcus etiam et Lucas, Silas atque Onesimus, et alii quidam per veteres scripturas dicuntur apostoli, et memoria illis apostolica exhibetur. Sic, Deo revelante, patenter intelligere coepi vere illum esse apostolum, qui, genere Hebraeus, Domini discipulus, Domini in coena minister, Domini insufflatione Spiritu sancto repletus, a Domino potestate ligandi atque solvendi sublimatus, a Domino ad praedicandum missus, fructificator maximus in officio apostolatus existere meruit; et hanc regulam rationabilem, et auctoritatis antiquorum plenam, et Dei voluntate inspiratam, deinceps judicavi, et ex eo defendere totis viribus coepi, quod totis viribus ante ignorans persequebar. Nam et episcopus noster Engolismensis Hugo, vir undequaque doctissimus, qui ante hos quadraginta annos migravit, cujus successor ante hos quatuordecim annos est defunctus, in quadam sua editione de Martiale haec locutus est: « Illis, inquit, temporibus civitas Lemovica ante omnes et super omnes Galliarum urbes eminebat, arcem regni Aquitanici tenens: et pervenit ad eam beatus Martialis, qui a Domino per legationem B. Petri gentibus Aquitanicis est destinatus apostolus. Qui, dum ad Burdigalam urbem ad praedicandum Vasconibus proficisceretur, transitum per civitatem Engolismam habuit. Et diu illic demoratus, Engolismensem populum ad Deum vivum convertit, ejusque primum episcopum nomine Ausonium, ex ipsa patria oriundum, quem ipse baptizaverat, ordinavit. »
Et cum quidam ex concilio dicerent: « Cur Dionysius, qui longe post Martialem in Galliam venit, in libro Actuum apostolorum nominatur, cum Martialis nominatim non ibi exprimitur? » Ille respondit: « Quia Dionysius gentilis discipulus Pauli fuit, et Lucas comes Pauli erat, qui in illo libro plus gesta Pauli, quae vidit, enarrat. Sed de nominibus eorum qui tunc in praedicatione floruerunt, quid nobis vel controversiae vel utilitatis attingat non video, cum plures nominentur ibi, vel in Epistolis Pauli, quorum memoriam in festivitatibus minime novimus. De Jasone illo antiquo discipulo, de Philippo evangelista, de Apollo, de Epaphra, sive de aliis ibi nominatim expressis, nos quidem eorum mentionem per singula, quamvis speciatim, sive nesciamus sive omittamus, illi tamen populi, quibus patroni dati sunt, certum est memoriam eorum non segniter venerari. Nam, etsi Martialis memoria apud quasdam gentes annua speciatim non agatur, nobis tamen Occidentalibus, qui ejus adventu illuminati sumus coelesti claritate, qui eum in coelo et terra patronum occiduis gentibus esse scimus, non ignobili recordatione semper pro opportunitatibus habenda est gaudiorum. Porro autem de Dionysio Areopagita, qui in Actibus apostolorum memoratur, putare solebam ipsum esse qui in Galliam cum Rustico et Eleutherio post decessum apostolorum Petri et Pauli et Martialis venit, donec nuper contigit mihi fortuito legere commentarium Bedae super libro Actuum apostolorum, ubi ita scriptum est (BEDA in Act. XVII): Dionysius iste Areopagita ipse est qui postea Corinthiorum episcopus factus, gloriosissime Ecclesiam rexit, et eloquio clarus multos libros ad utilitatem Ecclesiae scripsit. --Hujus Dionysii Hieronymus in Chronico suo mentionem faciens dixit: « Dionysius Corinthiorum episcopus, eloquio clarus, sub Antonino floruit imperatore, quo tempore Polycarpus discipulus Joannis evangelistae passus est: sub Trajano vero, qui quintus post Vespasianum imperavit, Joannes apostolus in pace quievit, et Clemens papa, in mare mersus, martyrio coronatus est. » Hujus Dionysii Gregorius in quadam homilia meminit, dicens (GREGOR. homil. XIV in Evang.): « Fertur Dionysius ille antiquus venerabilis Pater Areopagita dicere, quod ex minoribus angelorum agminibus foris ad explenda ministeria vel visibiliter vel invisibiliter mittuntur. » Hic autem de Francia Dionysius, unde fuerit oriundus, in passione sancti Marcelli fideliter memorari mihi videtur: sic enim ibi habetur: « Puer quidam Marcellus sub doctrina beati Sixti erudiebatur, cumque suppliciis Sixtum episcopum videret puer macerari, coepit timere. Tunc sanctus Laurentius corroborans aetatis ejus infantiam, ait ad eum: Marcelle, genitor tuus Aegeas noluit Christum credere, nam mater tua Marcellina, et fratres tui Saturninus et Dionysius, jubente sancto Clemente papa urbis Romae, partibus Galliarum, ut ad fidem Christianam gentes instruerent, directi sunt. Vade ad eos, ut non pereas in manu Decii. » Et infra dicitur: « Profectus Marcellus cum Anastasio commilitone Christiano, ut iret ubi erat frater suus Saturninus episcopus, pervenit usque ad Argentomagum, ubi, a praeside comprehensus, inquisitus est unde esset, aut de qua provincia vel civitate huc venisset, puer respondit: Christianus sum, ab urbe Roma exivi, et propero ad civitatem Tolosam, ubi fratres mei Saturninus et Dionysius commorantur. Cui Heraclius praeses ait: Dic mihi vocabulum patris vel matris tuae. Puer respondit: Pater meus Aegeas, et mater mea Marcellina nuncupati sunt. » --Sed si velint episcopi, ipsa passio in concilium eorum potest sine mora deferri. Haec mihi non discrepare videntur a scriptura quae penes nos Engolismae de Dionysii gestis habetur. Ibi enim legitur quod Clemens quemdam Philippum ordinaverit episcopum, et Hispaniae destinaverit ad praedicandum; Dionysio vero verbi divini semina gentibus tradidit erroganda; quem in Galliam misit, sociosque ei Saturninum, Marcellinum et Lucianum, atque Rusticum et Eleutherium adhibuit. Qui cum simul pervenissent ad portum Arelatensium civitatis, Marcellinus in Hispaniam abiit, Saturninus autem Tolosam profectus est, et Dionysius cum Rustico et Eleutherio Parisios adierunt. Lucianus vero presbyter ad Belvacensem profectus est urbem. Julianus quoque Cenomanensis, ut in gestis ejus reperimus, genere Romanus fuit. Saturninus autem, ut passio ejus docet tempore Diocletiani et Maximiani, Decio Germanico et Grato consulibus, passus est. Verum nonnullos audio interdum movere quomodo non discrepet illud quod apud Tolosam gesta ejus de tempore narrant, videlicet si in tempore Diocletiani et Maximiani, consulatu vero Decii Germanici et Grati, primo Tolosam advenit, vel, quod verius esse mihi videtur, tempore Decii, secundum passionem supradicti Marcelli, et sub ipsorum principium tempore passus est, quomodo a Petro apostolo episcopus ordinatus et Tolosam missus est? namque a passione B. Petri, quae, secundum puram veritatem Hieronymi, tricesimo septimo a resurrectione Domini, hoc est decimo tertio Neronis anno, exstitit, usque in primum annum Decii, fuerunt anni numero 182, et a primo Decii anno usque in primum Diocletiani annum, fuerunt anni 32. Fuerunt a resurrectione Domini usque in ultimum annum Diocletiani anni numero 265.
Ad hanc vocem cum in concilio a quibusdam de Chronicae concordia, propter adventum Martialis in Aquitaniam, subtilis inquisitio a clericis fieret, ille Engolismensis clericus adjunxit, dicens: « Hieronymi Chronica quae mentiri non potest, si placet, in concilium deferatur, et super hac quaestione diligenter perspiciatur. » Itaque perscrutato libro locutus est: « Licet, inquiens, Beda in commentario super Actus apostolorum dicat Petrum quarto Claudii anno Romam venisse, et tricesimo nono anno post resurrectionem Domini passum esse, tamen, secundum Hieronymi Chronicam subtiliter supputatam, ita invenitur quod decimo octavo anno Tiberii Dominus passus est; post Tiberium vero regnavit Caius, et post eum Claudius, cujus imperii secundo anno venerunt Romam princeps apostolorum Petrus, et condiscipulus ejus Martialis; ipsius autem Claudii quarto anno Marcus in Aegypto, Martialis in Gallia, Dominum praedicare coeperunt. Post Claudium, qui imperavit annis 13, mensibus 7, diebus 28, suscepit jura principalia Nero, nihilominus annis 13, mensibus 7, diebus 28; nam 13 plenis annis regnavit, et quarto decimo plusquam medio mortuus est. Hujus imperii primo, rex Galliarum Stephanus Romam cum legionibus Gallorum ad eum perrexit, quemadmodum litteris per veredarios ei fuerat jussum. Ipsius quoque Neronis anno secundo, Paulus apostolus primitus venit Romam, hoc est quarto decimo anno post adventum B. Petri: necdum enim fuerat Paulus Romae, quando Stephanus ad Neronem profectus est. Missus est autem vinctus Romam Paulus a Festo praeside Judaeae, quia Caesarem appellaverat. Item anno primo Tiberii, Herodes tetrarcha apud Judaeos coepit regnare, qui regnavit per annos 24, id est usque ad primum annum Caii Caligulae, qui fuit successor Tiberii, sub quo Herode Dominus passus est, fuitque frater Archelai, id est filius illius Herodis sub quo Christus natus est. Post Herodem vero tetrarcham regnavit Agrippa annis septem. Ipse est Herodes qui Jacobum occidit, et Petrum comprehendit; et ab angelo percussus est. Cujus Herodis anno quinto, hoc est Claudii Caesaris secundo, Petrus et Martialis, ut jam diximus, primo venerunt Romam. Post Agrippam Herodem, regnavit filius ejus alter Agrippa annis 26, hoc est usque in secundum annum Vespasiani, quando Judaeorum regnum defecit. Post Neronem quippe imperavit Vespasianus, cujus tertio anno imperii Martialis apud Lemovicam quievit. Supervixit Petro quatuor annis. Anno enim 37 a resurrectione Domini, ut jam diximus, hoc est decimo tertio anno Neronis imperii, Petrus passus est; et anno quadragesimo post resurrectionem Domini, hoc est tertio anno Vespasiani, Martialis assumptus est. Haec omnia ita diligenter supputantur, ut, si secundum quosdam tricesimo nono anno post resurrectionem Domini Petrus passus est, ergo Martialis Petro supervixit uno integro anno, et crastina die, hoc est prima alterius incipientis anni die, coelos cum Christo ascendit. Atque ipso anno quo basilicam, in qua ipse membris quiescit, in honore Petri apostoli dedicavit, post duos menses dierum temporalem mortem suscepit. Si autem juxta Hieronymum Petrus tricesimo septimo a resurrectione Domini, hoc est decimo tertio Neronis passus est anno, igitur Martialis Petro quatuor annis supervixit. »
Haec et his similia de convenientia annorum cum satisfactum esset, et ille Engolismensis clericus iterum diceret quia nihil mirum si Martialem Lucas nomine proprio non exprimit, cum illorum septuaginta duorum nomina non ostendat, atque Petri adventum in Antiochiam et Romam nullo modo scribat, iterum Odolricus Pater allocutus est concilium, dicens: « Ne quis forte nos dicat nunc novum fateri apostolum, et hactenus non auditum: de apostolatus ejus antiquitate, eo quod jam olim praeoccupatus ab antiquis et testificatus fuerit, iterum perhibebo testimonium verum, o venerabiles episcopi. Ecce duo sacerdotes ex fratribus nostris coram adsunt, quos olim hac ipsa de causa in Britanniam misi, ut Anglorum a Gregorio, ut reor, praefixam legem annosam diligentius perscrutarentur, et omni submoto mendacio ad nos referrent. Qui cum ad Anglos pervenissent, tam in Martyrologiis eorum quam in litaniis Martialem ab antiquitate reperiebant apostolum scriptum. Ad quoddam autem magnum devenientes monasterium, in quo primus Anglorum episcopus requiescit corpore Augustinus (compererunt enim ibi non haberi librum de actibus beati Martialis), per litanias tamen atque Martyrologia in eodem loco invenerunt eumdem patronum nomine apostolico decoratum. At cum a patre monasterii perquirerent, dicentes: « Ut quid Martialem in vestris litaniis praedicatis apostolum, cum ejus gesta dicatis non haberi penes vos? » ille respondit: « Quia ab illo, inquit, tempore, quo primo in hac provinca Christi nomen auditum est, a patribus hoc nostris observatum est, quorum nullatenus immutare possumus traditionem. Scimus quippe doctores nostros priores de Gregorii profluxisse magisterio; attamen saepius inter nos conferre indagando solemus quis iste est apostolus cujus vocabulum in Evangeliis et in Actibus apostolicis minime intuemur. Et quoniam, gestorum ejus auctoritatem non habentes, de eo non parum haesitabamus, ideo nomen ejus crebro a memoria apostolica eradere putabamus. Sed econtra cum animadverteremus quia antiqui patres nostri non incassum hunc nobis scripserunt apostolum, idcirco nullo ausu ejus vocabulum a serie apostolorum abolere audebamus. Vos autem peregrini Galli, qui de ejus estis apostolatu, qui nobis ejus actus enuntiatis, a nostris cordibus de eo omnem omnimodis dubitationem abjecistis, et hac de re dudum creberrime Deo supplicabamus certos nos reddi. Nec in adventu vestro derelicti spe nostra videmur; imo exsultandum nobis est de tam egregiae virtutis Domini nostri Jesu Christi discipulo. » Multa alia testimonia penes eamdem gentem Anglorum de hujus auctoritatis vetustate testes veraces narraverunt nobis sese comperisse. Illud quoque mihi memorandum est quod ante hos septem annos rex Anglorum duci Aquitaniae regalia munera misit, simulque codicem litteris aureis scriptum, in quo nomina sanctorum distincta cum imaginibus continebantur. Quod volumen jam olim in concilio Pictavensi, dum hac eadem de re quaestio esset, idem dux Willelmus, litteris edoctus, in testimonium antiquitatis pontificibus ostendit. Erat enim ibi Martialis in aliorum apostolorum catalogo positus. Qui peritissimus princeps dicebat archiepiscopo Burdigalensi, et aliis qui ibidem aderant episcopis: « Conjicere, inquiens, possumus quam egregiae auctoritatis sit beatus Aquitanorum patronus, de quo Gregorius in illa sui laboris gente hanc legem tradidit observandam. Nimirum imperitorum est dubitare de quo sanctus papa Gregorius non dubitavit. Videtis ecce, o episcopi, in hoc codice, qui apud Anglos scriptus est, praetermissum esse Timotheum, et Cleopham, et Silam, et alios, quorum nomina in Evangeliis, et in Actibus apostolicis sive in epistolis Pauli leguntur, quos apostolos dicitis praeter duodecim esse; non tamen praetermissum esse illum nostrum patronum, qui primus Galliarum fuit episcopus, cujus nomen in Evangeliis reticetur, ut scilicet vere illum Dei fuisse sciamus discipulum in carne, et cum duodecim prioribus electis discipulis maximam a Deo accepisse apostolatus gratiam, hanc gentem occiduam possidendi signum apostolatus in aeternum. Hoc autem in Martiale fieri videmus, quod etiam in Barnaba, Luca et Marco et antiqui faciebant, et moderni hactenus faciunt. Nam eorum alii memoriam de confessoribus, non de apostolis, agunt, ea tantum causa quia non sunt de duodecim, alii autem rectius arbitrantes, non de confessoribus, sed de apostolis eorum agunt recordationem, eosque apostolos praedicant; ideo quia, de Israel genere secundum carnem procreati, ad praedicandum ab aliis apostolis missi sunt. Ita et qui Martialis mentionem de confessore agunt, idcirco agere videntur, quia non fuerit unus de duodecim. Qui vero ejus de apostolo recordantur, rectius autumant, quia, quanquam unus non sit de duodecim, ex genere tamen Abrahae, hoc est de tribu Benjamin, ortus, Dominum in carne videns, ejus fuit discipulus. Omne etiam donum gratiarum cum duodecim a Domino accipere promeruit. De caetero a Domino per beatum Petrum ad praedicandum Galliis missus est, ubi clara habet apostolatus signa: praedicationis quippe fructificatio maxima illi inter alios apostolos exstitisse probatur; siquidem, praeter Paulum et illos duodecim, nescimus tanta copia fructificasse alium apostolorum, quanta Martialis praedicando fructificavit.
« Haec et his similia cum super his dux perorasset, ejusque verbo nullus contraire quivisset, quidam clericorum de eruditis ait ad eos qui sedebant in concilio: Non ignoramus quia Matthias de septuaginta duobus dudum fuerit, et post per constituentem Petrum unus de duodecim exstiterit. Verum alter, quem sors in duodenario non accepit, nihilominus tamen de eorum ordine qui exceptis duodecim erant, apostolus permansit. Ipse est enim postea dictus Judas apostolus, qui tunc Joseph Justus sive Barsabas dicebatur. Ipse denique est qui cum Sila apostolo ab aliis apostolis missus est: unde Hieronymus divinae legis interpres scribit, dicens: Silas quoque et Judas ab apostolis apostoli appellati sunt. Si ab apostolis illi appellati apostoli sunt, ergo vere apostoli erant; priores enim apostoli eos quos apostolos vocabant, non incassum apostolos existimabant; nec appellassent, nisi essent. Praeterea Paulus apostolus, in quo Christus loquebatur, exceptis undecim, non appellaret apostolos, nisi vere apostoli exceptis undecim essent. Non in vanum quippe, neque mendaciter aliquod verbum locutus est Paulus: Apparuit, inquit, undecim, deinde apostolis omnibus (I Cor. XV). Haec propter quosdam protuli, qui in concilio verbum ventilant, dicentes: Quid enim, si Martialis apostolus tunc erat, utquid minime in locum Judae ponebatur, quando Matthias eligebatur? Sciant itaque non solum Matthiam, sed cum eo et Barsabam ab apostolis electos et statutos, et occulta sorte Matthiam, ut in locum Judae esset, assumptum; quatenus non jam undecim, sed duodecim primi testes resurrectionis Domini essent: Barsabam vero apostolico nomine minime caruisse, quia alii praeter duodecim jampridem ad apostolatus officium destinati fuerant, dicente Domino: Ite, ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos (Luc. X). Sane quis dixerit Martialem non fuisse resurrectionis Domini testem? Nunquid non Barsabas, quia unus erat de septuaginta duobus, sicut et Matthias, sicut apostolus tunc erat, ita deinceps apostolus fuit? Nonne ipse est, ut jam dixi, qui nunc dicitur Judas apostolus cum Sila apostolo? Etenim, quemadmodum Matthias prius erat apostolus de septuaginta duobus, dehinc autem unus de duodecim fuit, ita et Barsabas, ut apostolus erat, apostolus permansit, licet non de duodecim. Eodem modo et Martialis, si unus de septuaginta duobus fuit, ergo tunc et apostolus erat, et demum apostolus permansit, translato Matthia in duodecimum. Ut autem quidam ait, apostolus non numeri sed officii nomen est. Re autem vera illi statuti sunt duo ad supplendum duodenarium ordinem, qui a baptismate Joannis usque in diem ascensionis opera Domini viderant, perfectae aetatis existentes. Si enim ipse Dominus non ante tricesimum aetatis est exorsus praedicare annum, quanto magis discipulos duodecim oportebat non ante aetatem perfectam testes Domini publicos Judaeis esse? Porro si Martialis, quando Dominus ascendit in coelum, necdum vicesimum aetatis annum attigegerat, quid in eo praejudicare possumus, quod minime in locum Judae substitutus fuerit, praesertim cum anteriores duodecim testes vel grandaevi vel perfectae essent aetatis, hic autem nondum impletam corporis aetatem haberet? Si autem David, cum adhuc esset adolescens, a Domino electus in regnum, et eo jubente consecratione regia unctus est, tamen non ante regnare coepit quam triginta aetatis compleret annos, quid mirum si Martialis aetate adhuc adolescens unctionem sancti Spiritus in potestate ligandi atque solvendi, et caetera gratiarum charismata ad officium apostolicum pertinentia, cum aliis a Domino accepit apostolis? Ubi jam enim pervenit ut integrae esset aetatis, hoc est annorum triginta, per beati Petri legationem Aquitanicae gentilitatis apostolatum efficacissimo opere a Domino suscepit. Quod autem Dominus jussit Petro ut dirigeret Martialem ad praedicandum provinciis Galliarum, idem est simillimum illi quo doctoribus Antiochiae degentibus ait Spiritus sanctus: Segregate mihi Paulum et Barnabam in opus quo assumpsi eos. At illi orantes et jejunantes imposuerunt eis manus, et dimiserunt eos (Act. II). Et sicut illi missi fuerunt a Spiritu sancto, quamvis per ministerium discipulorum, sic Martialis missus est a Domino in Galliam, licet per legationem et consultum beati Petri. Qui, vocante et eligente se Domino, aetatis quindecim annos impleverat tantummodo, tribusque cum eo permansit, id est usque ad passionem et ascensionem, post adventum denique sancti Spiritus super apostolos in Sion, annos quinque apud Judaeam fecit, et post cum Petro Antiochiae septem permansit: at vero dehinc sequenti anno, imperante Domino, Aquitaniam introivit, in qua per viginti octo annos praedicationi institisse cognoscitur: siquidem tertio Vespasiani anno migravit. » His igitur verbis aemulorum pertinacia cum pullulans esset facile exstincta, omnesque peritorum acclamassent satis fuisse conveniens aetatis perfectionem, in illis qui duodecim apostoli priores electi sunt, exstitisse: interim in illo concilio Pictavensi super hoc capitulo cessatum est.
Subjunxit etiam idem venerandus senior qui haec perorabat, dicens: « Quid multa necesse, dilectissimi? Nil profecto hic obesse conspicitis, quam illam minus congruam multorum consuetudinem, non ratione perspicacem, sed incuria, ut assolet, torpente, penes plures inveteratam. Quo autem modo haec quae in multis invaluit traditio, ex quo videamus fonte, descendit. Nostrorum equidem patrum non incerta didicimus relatione quia longe olim, imo ab ipsius discipuli Domini tempore, quo, imperante Vespasiano, in pace occubuit, usque in tempora nepotum Caroli Augusti, quando in monasticum canonicalis ordo, facientibus Pippino et Carolo fratribus, filiis Ludovici, in quo ego rector sum loco, permutatus est, eumdem, Christi discipulum passim per Aquitaniam priores nostri cum aliis recitabant apostolis, ejusque de apostolo mentionem recolebant, donec juniores, quasi melius zelando, imo deterius sapiendo, coeperunt novitatem inferre, dicentes: Licet nobis patronum Aquitaniae de loco apostolorum, in quo nunc ultimus est, transmutare, ut sit nobis honorabilior, si primum in confessorum serie eum dicamus; sit nobis principium confessorum, non extremitas apostolorum: eligimus ut sit primus ante omnes confessores, quam ultimus in apostolis. Hoc itaque arbitrio humano nulla ratione fulto, paulatim usque ad haec tempora nostra talis increvit mos, non tamen in omnibus locis. Nonnullae quippe Ecclesiae hodieque hac in re antiquiorem retinere videntur observantiam, quam licet alii permutassent in terris, nullatenus tamen potuere ejus imminuere neque obscurare gloriam in coelis, ubi ingens apostolicum decus, in glorioso rutilans apostolorum choro, ante conspectum majestatis gloriae Dei perenniter possidet. Si ergo priora et antiquiora patrum, secundum veritatem et rationabilem auctoritatem, Deo inspirante, recuperamus instituta, olim humanis adinventionibus ablata atque depravata, idque agimus renovando magis quam novitatem praesumptivam tradendo, utquid culpamur velut transgressores paternorum terminorum, de quibus scriptum est: Ne transgrediaris terminos antiquos quos posuerunt patres tui? (Prov. XXII.) Cur, inquam, durum id aliquibus videbitur, si rectam veritatis lineam sequimur, si perspicaciores patres antiquos hac in re imitemur, si minus acutos non sectari dignum ducamus? Nonne hic pater Azenerius, atque Benedictus rector monasterii Clusae Sancti Michaelis, pluresque alii doctissimi et reverentissimi abbates et episcopi, tam praesentes quam absentes, una cum Romana apostolica sede, huic sententiae testificantur nobiscum, bonumque id ac justum Deoque beneplacitum ducunt? Cur autem multorum opinioni incaute aurem praebendo obscurare, imo, quod absit! infalsare tanti gesta patroni videbimur? Qua enim ratione possumus eum negare fuisse discipulum Domini, eumque in carne secutum? Sed quisnam temere inficiari audeat eum a Domino ad praedicandum missum, nec non et ligandi solvendique cum aliis apostolis potestate promotum; partemque gentilitatis enormem in occiduo climate specialem in sorte apostolatus, Christo jubente ac donante, beatoque Petro consultum praebente, suscepisse? Omnia haec de illo abnuunt, qui eum aut non credunt esse apostolum, aut, si credunt, non libenter suscipiunt. Illi, inquam, haec denegare videntur, qui eum non quemadmodum Joannem evangelistam, sed velut Silvestrum papam, aut unum de his qui Dominum in carne non secuti sunt, vel non viderunt, simpliciter confessorem autumant. »
Tunc quidam, moribus et aetate grandaevus, ex episcopis qui sedebant in concilio, Albiensis videlicet Ecclesiae pastor Aemilius, facto silentio, dixit: « Hunc Aquitanicae patriae coruscum illuminatorem, qui ad hanc plagam patres nostros venit primus salvare, quem Christus Dominus et beatus Petrus, alter imperans ut magister et Dominus discipulum et servum, alter exhortans ut condiscipulus et compropinquus condiscipulum et compropinquum, ad salutem et lumen gentium Galliarum, in tenebris et umbra mortis sedentium, direxerunt, justissimum et dignissimum esse omnimodis censemus ut, quo magis possumus, excellentiori habeamus honore, secundum tamen rectam veritatis normam. Haec, inquam, in eo teneamus quae non sint ultra veritatem: et quod verum et clarissimum illic est nec praetermittentes nec excedentes, quo eum mage valemus honoremus. Si enim vere a Domino ad praedicandum missus est, si discipulus ejus in carne fuit, si unus de illis est quibus dictum est: Beati oculi qui vident quae vos videtis (Luc. X); qui eum negat apostolum, profecto constat quia veritatem praetermittit, imo impugnat. Si autem ita diceretur apostolus, ut de origine Israel discipulus Domini non esset, nec a Domino potestatem ligandi ac solvendi accepisset, ultra veritatem fieret transcensio. Ut si quis eum unum de duodecim dicat fuisse, ultra veritatem pertransit; qui vero ita eum dicit apostolum, tanquam a Domino missum, non de duodecim, sed de septuaginta duobus unum, sive tanquam Paulum et Barnabam, qui post Domini ascensionem electi apostoli exstiterunt: hic veritatem neque contemnit, neque transcendit, verum, nec ad laevam nec ad sinistram devians, per viam rectam justitiae graditur. Igitur si pars aliqua probabilis antiquissimorum Patrum comperitur eum dixisse apostolum, et nomen ejus cum aliis pronuntiasse apostolis, bonum mihi videtur nos eorum indubitanter tramitem tenere, ut posteri nostri callem directum deinceps assuescere ipsum non cunctentur. »
Haec et his similia eo dicente, alius ex episcopis, videlicet Isembertus Pictavensis Ecclesiae rector, coepit explanare, dicens: « Qui de hoc verbo controversiam parit, nodum in scirpo quaerit. Nos non sumus Ebionitae, qui non recipiunt praeter duodecim apostolos, et Paulum quasi transgressorem legis repudiant. Sufficit ad confodiendos adversarios hoc telum acutissimum, hoc est sola beati Hieronymi sententia. Item mucrone validissimo Pauli apostoli, nulla arte aut vi unquam retundendo, omnis pars contentiosa perimenda est. Ait Paulus quia apparuit Dominus undecim, deinde apostolis omnibus (I Cor. XV), ut sciamus apostolos fuisse omnes quos Dominus in carne adhuc degens misit ad praedicandum. Ait Hieronymus, ut in praesenti recitatum est lectione: Omnes qui Dominum in carne viderunt, eumque postea praedicaverunt, fuerunt apostoli, et caetera. Liquido constat quia Martialis Dominum in carne vidit, et eum postea praedicavit. Bonum est eum dici apostolum, quamvis non malum sit dici confessorem. Nam et apostolus Petrus si dicatur confessor, malum non est, cum confessio veritatis semper sit communis per os omnium sanctorum, tam in Veteri quam Novo Instrumento. Cum hunc autem patronum bonum sit confessorem dici, melius tamen est eum praedicari et apostolum, ne latere videatur sub modio claritas ejus, qua Domini discipulus et sortis apostolicae unus esse praedicatur. Qui autem contentiose eum dicit confessorem, ideo non bonum esse mihi videtur, quia quasi negare videtur ejus proprium, et inimicitias in Ecclesia parit. Ne igitur scissura in Ecclesia Dei hac fieri possit occasione, summopere est providendum ut omnes consono corde et ore unum id quod melius est pronuntient. Sola quae obesse videtur auribus consuetudo, in melius accipiatur, et schisma ac murmuratio atque dubietas prorsus a nostro communi coetu aboleatur. Quod si quis contraire praesumpserit huic pacificae concordiae, de contentiosis et schismaticis unus judicetur. »
Ad haec venerandus ait Jordanus: Multa, charissimi, ante hos annos hac de re facta est inquisitio, quousque haec altercatio ad aures apostolicae sanctae Romanae sedis perveniret. Super quo Dominus Joannes papa exemplar epistolae nobis est dignatus destinare, magnopere testificans apostolatus ejus gloriam, et redarguens omnes qui eum contradicunt esse apostolum. Quae epistola sacra conservata in promptu habetur, in qua facile claret testimonium verum Romanae sedis.
Cui Bituricensis archiepiscopus Aimo respondens, dixit: « Textum epistolae papae Joannis omnibus Galliarum episcopis directae, ante hos quindecim dies in concilio Bituricensi, ubi plures episcopi congregati eramus, coram nobis recitare fecimus; ubi multa doctorum turba interfuit, qui, hanc disceptationem sub magna discretione examinantes, invenerunt sanum esse quod Joannes papa in Romana sede, et vos in hac quae prima omnium Ecclesiarum Galliae est, sancto Spiritu afflante, de hac justissima re instituistis. Nemo denegat eum fuisse unum de septuaginta duobus. Illis autem Dominus dixit: Ite, ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos (Luc. X). Constat ergo quos Dominus dixit apostolos, quia vere apostoli sunt. Et hunc protoducem Galliae semper plures antiquorum non cum confessoribus, sed cum apostolis pronuntiasse visi sunt. Itaque, plurimo doctorum choro persuadente, coram omni populo, in majori ecclesia Bituricensi, testimonium perhibuimus beato Martiali quia apostolus veritatis est. Curavimus enim ne Romanae apostolicae sedis decreto et imperio repugnaremus. In testimonium vero veritatis, in eodem concilio tomum scribere rogavimus, quem manibus corroboravimus nostris, quatenus omnibus sit notum nos de hac re a Romana sede minime velle desciscere, quia non oportet. Porro verbum idem dum in Ecclesiae totius conspectu concionaretur, illicio omnis populus quasi vir unus una voce Dominum benedixit, pro sui gloria patroni. Sicut igitur Romana testificatur Ecclesia, cui contradicere nefas est, et quemadmodum in praedicto Bituricensi testificati sumus concilio, ita in praesenti concione generali hanc sententiam justam et necessariam sanctae Ecclesiae testificamur esse. »
Tunc Deo amabilis Jordanus respondit: Hoc equidem verbum, qualiter ante hos annos, hoc est in primo anno dedicationis hujus Lemovicensis basilicae Redemptoris nostri, quam hodie exsultanter haec civitas nobiscum recolit, viventibus tunc doctissimo rege Francorum Roberto, et Gauzleno metropolitano praedecessore vestro, haec sedes Lemovica non sine enormi auctoritate divina receperit, paucis memorare libet. Post multas enim hujus capituli altercationes, aliis assentientibus, aliis vero repugnantibus, cum super hac re factae multae essent litaniae, ut hoc verbum, nisi Dei esset bona voluntas, in concordia hujus sedis minime resideret, advenit synodalis ad hanc ecclesiam conventus, ubi tertia die synodi omnis sacerdotum generalitas, ac caeterorum clericorum numerositas, una nobiscum nobilium virorum et legis doctorum adjuncta multitudine, credo Deo gubernante, unum cor et unam voluntatem hora diei tertia suscepit; taliterque omnibus inspiratum est, ut pacifice, et libenter, atque voluntarie, bona obedientia, haec susciperetur ab omnibus sententia, deincepsque immutabiliter per nostram dioecesin observaretur. Et bene placuit omnibus qualiter hanc Deo beneplacitam voluntatem acciperemus, ut, quemadmodum multitudini novitas videbatur, ita contra hanc altera quidem res nova, sed magnifica et gloriosa, adversus omnes aemulos confirmaretur. Aggregato itaque maximo populorum conventu, sacratissimum corpus patroni a suo levavimus tumulo, et piissimo obsequio transtulimus super hoc sanctum altare, quod in honorem protomartyris Stephani ipse consecravit. Facta sunt haec Dominica Resurrectionis die, in ipsa solemnitate inventionis corporis beati Stephani, atque hujus sancti templi consecrationis, quod idem patronus primum in omni Gallia Deo dedicavit, dirutis, quae in hoc loco pridem gentilitas coluerat, simulacris. Quae res ita nobis convenire visa est, ut, sicut ille vivens hanc suam sedem totius Aquitanicae gentis fontem baptismi et illuminationis evangelicae fecerat, ita corpore suo eamdem visitando perlustrans, isthic nobis hujus daret initium observationis, hocque institutum membra in reliquum conservandum non cunctarentur, quod exordium in capite suo sumebat. Super hoc itaque altare eodem die mysteria in gloria apostolatus ejus solemniter celebravimus. Quod semper in reliquum celebrare tam hic quam per omnes nostrae dioecesis ecclesias et monasteria mandavimus, ut videlicet ulterius non in confessoris, sed in apostoli recordatione memoria patroni ab omnibus concorditer fieret. Hanc etiam diem statuimus habendam in recordatione omnibus annis, qua ad suam sedem egregius pastor translatus est, qua etiam die cathedra ejus, hoc est ordinatio, sive initium episcopatus ejus est. Non quod eadem die consecratus sit in episcopum (nam die ascensionis Domini consecrationem episcopalem cum aliis episcopis a Domino accepit, quando elevatis manibus benedixit discipulis Dominus, et ferebatur in coelum), sed sicut est cathedra beati Petri Antiochiae, itemque cathedra Romae, non quod tunc consecratus sit episcopus, qui a Domino jam olim consecrationem susceperat pontificalem, sed quia tunc primum in illa die apud easdem ecclesias sedit, ad suscipiendum super populum Dei regimen pastorale: ita in hac die, quae est tertia mensis Augusti dies, hanc domum de fano daemonum fecit Christi templum, et in ipsa Ecclesia hac primum sedit, suscipiens in populo curam et regimen pastoris: quem duo sacerdotes Dei, Austriclinianus et Alpinianus, discipuli ejus, inthronizasse creduntur in hujus ecclesiae cathedra, in testamento veritatis, ut ubi duo vel tres congregati essent in nomine Salvatoris, in medio eorum ibi Dominus esset. Nam et beatum Petrum Linus et Cletus discipuli ejus sacerdotes, imo cum eis idem beatus Martialis condiscipulus ejusdem beati Petri, apud primam Romanam Ecclesiam inthronizasse creduntur: quae ecclesia prima, ut quidam dicunt, est apud titulum qui vocatur Ad primum, et est in honore levitae Stephani primi martyris; ut alii autem ferunt, est apud Lateranis, quia ibi patriarchium est. Altera ergo die, quae est post dedicationem hujus sacrosanctae basilicae, sive inventionem reliquiarum protomartyris Stephani, translatio patroni ad suam sedem, sive festivitas cathedrae ejus, ex eo tempore celebrari solita est in hac eadem sancta Lemovicensi ecclesia. Eodem vero die, consummatis cum tripudio mysteriis, et de apostolica commemoratione instituta foederato cum pace inter se universo clero et populo, sacratissimum patroni corpus ad proprium retulimus monumentum. Posuimus autem sub anathemate eos qui in nostra dioecesi ulterius hanc inquietare praesumerent sententiam. Post multum vero temporis, cum in nonnullis per Galliam ecclesiis de hoc verbo murmur fieret, et quidam dicerent. « Quomodo potest apostolus esse qui in Evangeliis non dicitur, sed nec in Actibus apostolorum manifestatur? » alii vero putarent nunquam hactenus dictum id esse, sed noviter a nobis primum, quod absit! usurpatum esse, iterumque gravis altercatio pullularet, Deo dispensante, directa est nobis super hac re epistola ab apostolicae Romanae sedis papa Joanne. Tunc unanimi consulto decretum fecimus, ut propter hoc verbum iterum aut suscipiendum aut non suscipiendum, congregatio episcoporum atque peritorum virorum ad hanc urbem colligeretur. Si ergo decernitis hanc non suscipi debere sententiam, nec a me ultra suscipienda est, sed magis impugnanda. Si autem suscipitis, et ego ita suscipio, sicut ante susceperam, ut quicunque nostrae dioecesis in eo scandalum generare ulterius praesumpserit, tam vestra quam nostra coerceatur animadversione.
Tunc archiepiscopus ait: « Sicut jam dixi, et iterum nunc palam omnibus dico, quemadmodum Romana Ecclesia suscipit, et suscipi per textum epistolae mandat, et hanc ipsam rem Bituricense concilium nuperrime collaudavit, sic laudo hoc bonum esse, et in pace suscipio, et hujus sancti concilii fraternitatem absque schismate suscipere id obsecro et exhortor. Si quis autem exhortationi nostrae non acquieverit, habeat judicem Deum, uniuscujusque conscientiae testem. Verumtamen comprovinciales nostros necesse est, nisi susceperint, admoniti [ for. admoneri ut] obediant Romanae sedi capiti suo, severa auctoritate nostra compulsi. »
Ad haec Jordanus venerabilis ait: Ut video, quia hoc verbum in bona voluntate Dei a nobis cum pace suscipitur, gratias agimus Jesu Christo Domino Salvatori nostro; et benedictus Deus, qui hanc sanctam Lemovicensem Ecclesiam sacerdotio beati Martialis nobilitavit, et hanc gentem occiduam ejus fructifera praedicatione ab idolorum servitute ad veram libertatem retraxit. Ipsi Patri Domini nostri gratiarum actiones offerimus, qui noluit lucernam ardentem sub modio occultari, nec civitatem supra montem positam abscondi; sed quod ab antiquitate patres nostri priores probantur praeoccupasse, nunc eventilatum prudenter in diebus nostris, largiri nobis dignatur luce clarius apparere. Vere coelum et terra transibunt, sed verba et promissa Dei non praeteribunt. Et si beatus Martialis lux mundi a Domino vocatus est, eadem promissio Domini impossibile est quin compleatur in eo, qui officio apostolatus et praedicationis claruit lumine magno. Ideoque in nomine ipso, jure rutilat fulgore apostolico.
Iterum conversus ad archiepiscopum, locutus est, dicens: Jam, si placet, venerabilis pater, absolvatur hodiernum concilium, ne populus festivus taedio morae nostrae gravetur. Crastina enim et tertia die de aliis disputaturi Deo erimus auxiliante. Nunc ergo simul omnes ad ecclesiam Salvatoris nostri procedamus, ubi nos multus exspectat populus, stationem ibi festam agamus et sacrificium pro solemnitate unus ex nobis Deo offerat. Nos quoque reliqui illic circumstabimus, et populum de praesenti concilio admonebimus, et pacificis benedictionem, bella volentibus maledictionem, secundum legem Domini proponemus.
Ad hunc sermonem de sedibus suis surrexerunt episcopi, et cum timore Dei processerunt, ascendentes ad locum templi, ad audienda solemnia sacrosanctae basilicae. Rogante vero venerabili Jordano, metropolita Bituricensis sacro usus pallio ad celebranda sancta accedit. Inter laudes autem, quae τρόποι Graeco nomine dicuntur a conversione vulgaris modulationis, dum versus sanctae Trinitatis a cantoribus exclamaretur, illico omnes episcopi, cum archiepiscopo et diaconibus caeterisque ministris, ad maximum altare pariter accedentes oraverunt, mutuamque tam sibi quam ministris altaris pacem, ut mos est, dederunt; deinde per circuitum altaris in sedibus praeparatis resederunt. Angelico interea hymno cum tropis, id est festivis laudibus, ornatissime expleto, primam orationem de solemnitate ecclesiae dedit archiepiscopus; secundam, audiente omni ecclesia, de beati Martialis commemoratione annexuit. Quae oratio in hunc modum continetur:
Omnipotens sempiterne Deus, qui beatum Martialem apostolum ecclesiae tuae sanctae praeesse voluisti, quaesumus, nobis, ejus suffragantibus meritis, pietatis tuae gratiam largiaris.
Quam orationem idcirco praesertim palam omnibus voluit protulisse, ut testimonii apostolatus beati patroni clarus assertor liquido patesceret. Quae oratio, cum Secreta, et Praefatione, et ea quae dicitur ad complendum, idcirco Gregoriana esse dicitur, quia a Joanne papa Romano ad Lemovicenses directa jamdudum fuerat.
Post Evangelium denique lectum, facto in plebe silentio, Jordanus pontifex, conversa facie ad plebem, astans coram altari in eminentiori loco, sic alloqui coepit populum, dicens: Audivimus, dilectissimi, verba sancti Evangelii: « Quia venit Filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat (Luc. XIX). » Ideo enim Salvator dicitur esse Dominus noster Jesus Christus; quia omnes peccantes vult ad salutem revocare, dicente Apostolo: « Fidelis sermo, quia Christus Jesus venit in mundum peccatores salvos facere, quorum primus ego sum (I Tim. I). » Cumque de fide Zacchaei, qui defraudata reddidit in quadruplum, paucis dixisset, atque ad milites, depraedantes, sive per calumniam vel potentiam res sanctuarii et pauperum turbam opprimentes, ut fidelem Zacchaeum imitantes ea juste restituerent quibus rapuerant, retraxisset sermonem, ad ultimum adjecit, dicens: Ecce propter vestram pacem, dilectissimi, hic adsunt pastores Ecclesiarum, sancti fratres nostri episcopi, qui ad sublevandum onus mei ponderis, et vos salvandos atque pacificandos, dignati sunt ad hanc urbem convenisse, sequentes Domini nostri Jesu Christi exemplum, qui venit « quaerere et salvum facere quod perierat. » Qua de una re cum illis moneo vos, obtestans in Domino Jesu, quatenus nemo vestrum illis inobtemperans existere praesumat, nemo sese a concilio isto excusando subducat, sed omnes principes et capita populorum ex Lemovicensi provincia in crastinum et tertium diem ad nos cum pace conveniant, et nullus a nostro coetu communi secedat, nisi a nobis voluntario animo jussus. Convenientibus autem ad concilium, nemo alteri propter aliquas inimicitias nocere praesumat, sive in facultatibus, sive in domo ejus, neque dum hic steterit, neque dum ad propria redierit, neque ante septem dies postquam regressus fuerit. Nemo in hac congregatione seditionem generet, neque extra urbem: nullus aliquid per vim rapiat; nullus, ut assolet, quasi propter justas querelas, pugnam inire constituat; nullus hic expeditionem neque equitatum ineat aliquando agendum. Sed nihil aliud hic quam pacem quispiam inquirat, si forte pax nobis a Domino tribuatur quieta, quia hic conventus proprie conventus Domini est, ad inquirendam pacem, ad consolandam sanctam Dei Ecclesiam.
Haec qui observaverit, tanquam filio pacis, imo Dei a Domino nostro Jesu Christo, et sanctis apostolis ejus, absolutionem conferimus peccatorum, et benedictionem aeternam, ut sicut Dominus beato Petro, et huic beato Martiali, ad cujus sacratissimum corpus assistimus, caeterisque apostolis virtutem atque potestatem ligandi atque solvendi tribuere dignatus est, ita a peccatorum nexibus absolvere dignetur eos qui de pace et justitia Deo et nobis, qui ejus vice, licet indigni, fungimur, obedire festinaverint. Qui autem pacem nostram non susceperint, tanquam non Deum, sed diabolum sequentes, huic damnationi, quam modo coram recitare jubebimus, subjacebunt. Pax autem nostra ad nos revertetur, sicut Dominus in Evangelio ait: « Si fuerit filius pacis, requiescet super illum pax vestra; sin autem, ad vos revertetur (Luc. X). » Tunc jubentibus episcopis, idem qui evangelium pronuntiaverat diaconus, sic in tomo chartae excelsa voce maledictionem coram populo in tribunali ante altare legere coepit, dicens:
« Excommunicatio in seditiosos. Ex auctoritate Dei Patris omnipotentis, et Filii, et Spiritus sancti, et sanctae Dei genitricis Mariae, sanctique Petri apostolorum principis, et beati Martialis, et aliorum apostolorum, atque omnium sanctorum Dei. Nos episcopi, in nomine Dei specialiter congregati, Aymo archiepiscopus Bituricensis, Jordanus antistes Lemovicensis, Stephanus Aniciensis, Renco Arvernensis, Ragamundus Mimatensis, Aemilius Albiensis, Deusdedit Caturcensis, Isembertus Pictavensis, Arnaldus Petracoricensis, Roho Engolismensis: excommunicamus illos milites de isto episcopatu Lemovicensi, qui pacem et justitiam episcopo suo firmare, sicut ipse exigit, nolunt aut noluerunt. Maledicti ipsi et adjutores eorum in malum: maledicta arma eorum, et caballi illorum: erunt cum Cain fratricida, et cum Juda traditore, et cum Dathan et Abiron, qui vivi introierunt in infernum. Et sicut hae lucernae exstinguuntur in oculis vestris, ita gaudium eorum exstinguetur in conspectu sanctorum angelorum, nisi ante mortem ad satisfactionem atque emendationem sive poenitentiam dignam venerint in judicium episcopi sui. »
Omnes episcopi et presbyteri candelas ardentes in manibus tenentes, mox eas in terram projicientes exstinxerunt. Ad quod verbum cor populi valde expavit, et omnes clamaverunt, dicentes: « Sic exstinguat Deus laetitiam eorum qui pacem et justitiam suscipere nolunt. »
His dictis, dominus Jordanus ait ad populum: Haec verba maledictionis eodem dicta sunt tenore nuperrime in sancto concilio Bituricensi in adversarios pacis. Quemadmodum autem inter Bituricenses, Deo donante, pax firmata est, ita inter Lemovicenses pacem fieri optamus. Post haec singuli episcoporum, et ultimus archiepiscopus, de pace populum monuere, dicentes: « Sicut pastor vester ecce praedixit vobis de pace, ita nos ejus dicta firmamus uno corde, et uno consensu, ex auctoritate Salvatoris Jesu Christi Domini nostri, et beati Petri, atque beati Martialis, sanctorumque aliorum apostolorum, quibus proprie a Domino collata est potestas ligandi atque solvendi. Quidquid hic pastor vobis a Deo datus confirmat, confirmamus, et quidquid destruit, destruimus; ligamus quos ipse ligat, benedicimus quibus benedicit. »
His et hujusmodi peroratis, facto silentio, cum ad horam confractionis Dominici corporis ventum esset, atque ex more archiepiscopus benedictionem populo funderet, super beati Martialis nomine mentionem interseruit, ita dicens: « Benedicat et custodiat vos omnipotens Deus, domumque hanc sui muneris [numinis] praesentia illustrare, atque suae pietatis oculos super eam die ac nocte dignetur aperire. Amen. Concedatque propitius ut omnes qui ad solemnitatem anniversariam dedicationis hujus basilicae hodierna die convenistis, intercedente beato Martiale apostolo, et caeteris sanctis suis, quorum reliquiae hic pio venerantur amore, vobiscum hinc veniam peccatorum vestrorum reportare valeatis. Amen. Quatinus eorum interventu ipsi templum sancti Spiritus, in quo sancta Deus Trinitas jugiter habitare dignetur, effici, et post hujus vitae labentis excursum ad gaudia aeterna feliciter pervenire mereamini, » et caetera quae in episcopali benedictione proferri solitum est. Secundus tamen benedictionis ille versus in eo codice, sicut et in nonnullis aliis, nomen beati Joannis evangelistae inscriptum continebat; verum, ut dixi, ob loci festivitatis opportunitatem, convenienter et consulto haec circumstantium peritorum assensu ab archiepiscopo in beati Martialis proprietate et gloria dicta sunt. Quod valde placuit omni Ecclesiae summo amore et tripudio. Certissimum quippe tenemus ea placere Spiritui sancto, quae plurimorum fidelium consensu in unam voluntatem conveniunt, juxta quod scriptum est: Multitudinis autem credentium erat cor unum et anima una (Act. IV).
Claudente luce diem, finitis vespertinis solemniis, Aemilius pontifex, veneranda canitie angelicus, in eadem basilica, hanc, propter patrocinium beati Martialis, benedictionem dedit populo, dicens: « Omnis qui vos in apostolicis tribuit consistere fundamentis, benedicere vos dignetur, beati Martialis apostoli sui intervenientibus meritis, » etc. quae sequuntur. Consilio autem inito, episcopi semetipsos altrinsecus monuerunt ut, tarditate remota, crastino valde mane, quod illuxit sexta feria, ad concilium iterato cogerentur in unum. Quod qualiter actum sit, sequenti lectione paucis perstringendo reservabimus, postulantes Dominum ut utilia quae oculis ipsi vidimus, et auribus praesentes audivimus, memoriae nostrae suggerere ad litteris mandandum dignetur Deus et Dominus noster Jesus Christus, cum quo est gloria Patri una cum Spiritu sancto, per immortalia saecula sempiterna. Amen.
SESSIO II. Celebrata XIII Kalendas Decembris.--Inserta est enarratio rerum in concilio Lemovicensi I anno 1019 gestarum.
Secundo interea concilii die, post anniversariam Dominicae basilicae solemnitatem excursam, surgentes episcopi ad psallendum ante lucem, atque cum aurora lucis daret primum initium ipsi diei, altaris mysterium Domino persolventes, valde mane, antequam clarius illucesceret, ad basilicam sanctae sedis aggregati, congruenti et disposito ordine intraverunt ad concilium. Litaniam imposuit illis tribus diebus jam dictus domnus Azenerius, venerabilis pater monasteriorum sancti Martini Masciacensis, Sanctique Benedicti Floriacensis, qui una cum antistite Bituricensi ad concilium Lemovicense advenerat. In quibus litaniis beatum Martialem inter aliorum apostolorum nomina enuntiavit per singulos dies. Nam haec illi et suis antiqua inerat consuetudo, sicut ipse cunctis in concilio publice praedicabat. Erat autem apprime liberalium artium peritus, qui dicebat valde fieri inconveniens, eum qui potestatem ligandi et solvendi a Redemptore cum aliis apostolis acceperat, inter eos sanctos qui non acceperant praedicari. Licet enim omnes episcopi potestatem habeant ligandi et solvendi, non tamen eam a Christo privatim alii acceperunt, nisi tantummodo illi qui eum in carne beatis oculis viderunt et secuti sunt, et ab eo ad praedicandum missi sunt; dicente Domino: Sicut misit me Pater, et ego mitto vos. Hoc cum dixisset, insufflavit, et dixit eis: Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt (Joan. XX). Porro cum orassent omnes in unum, et ab archidiacono data esset congrua lectio, et deinde consequenti ordine ab eo qui verbum declamatorie jubentibus episcopis fecit, doctrina ex Scripturis divinis et de fide catholica promulgata esset: iterum inter episcopos sermo habitus est de veritate requirenda, et usque ad mortem observanda, de fallacia notanda et ad nihilum redigenda, de justitia, de pace, de Patrum statutis inviolabiliter tenendis.
In primis itaque, antequam de aliquibus inter episcopos confabulatio fieret, exstitit ex majoribus quidam qui archiepiscopo diceret: « Quosdam, charissime Pater, ex clericorum ordine in hac sede et in hac urbe modo esse deprehendimus, qui non ratione, sed levitate vestris non obsequi parant verbis, quibus hesterno concilio agitatum est de beato Martiale Aquitaniae doctore, ut potius inter apostolos quam inter confessores pronuntiari ab omnibus recte debeatur. Super qua re quidam adhuc, velut novitatis nacti occasionem, murmurant in angulis. »
Cui archiepiscopus ita respondit: « Nullus nostrum ignorat, hesterno [die] coram omnibus rationabiliter esse definitum, quod beati Martialis legationis testimonium ab antiquis praeoccupatum et testificatum sit; et quia, sicut caput nostrum Romana sancta apostolica sedes comprobat, ita nos ejus membra hoc idem debemus suscipere, et omni veneratione amplecti; et quia qui potestatem ligandi atque solvendi proprie a Christo, in terris in carne adhuc degente, acceperunt, absque dubio apostoli sunt; et quia nemo contradicere vero potest, beatum Martialem a Christo in terris in carne adhuc degente potestatem ligandi et solvendi cum reliquis apostolis accepisse. Sancti etiam doctores et patres nostri antiqui, columnae Ecclesiae fortiores, proclamant omnes qui Dominum in carne viderunt, eumque postea praedicaverunt, fuisse apostolos appellatos. Et quis negaverit beatum patronum istum vidisse Dominum in carne, et eum postea praedicasse? Paulus quoque doctor gentium alios, exceptis undecim, scribit esse apostolos, dicens: Apparuit Dominus undecim; deinde apostolis omnibus (I Cor. XV), hoc est septuaginta duobus, de quibus indubitanter unum esse credimus beatum Martialem. Nam et cum Dominus diceret: Nonne vos duodecim elegi? (Joan. VI.) nunquid dixit: Nonne vos duodecim apostolos elegi? Potius subauditur, discipulos, teste Joanne evangelista, qui ait: Multi discipulorum ejus abierunt retro, et jam non cum illo ambulabant (Ibid.). Dixit ergo Jesus ad duodecim, subauditur, discipulos. Nonne vos duodecim, subintelligitur, discipulos, elegi? Et profecto constat multitudinem fuisse discipulorum Domini, illosque specialiter fuisse apostolos, quos ipse Dominus elegit, et misit ad praedicandum. Nonne electi ad praedicandum fuerunt illi de quibus Lucas ait evangelista: Designavit Dominus et alios septuaginta duos, et misit illos, dicens: Ite, ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos (Luc. X). Sed quia contendunt de beato Dionysio et aliis Patribus antiquis Galliarum, nunquid Dionysius et Saturninus, genere gentiles, ab ipso Jesu, antequam in coelos ascenderet, acceperunt potestatem ligandi et solvendi cum his qui Dominum in carne viderunt et secuti sunt? Nunquid usque hodie inveniuntur, quia de novitate causantur, nomina Dionysii et Saturnini scripta uspiam per litanias inter apostolorum nomina? Liquido constat vero quia per antiquissimos codices, penes innumeros locos et gentes longinquas, beatus Martialis una cum aliis apostolis scriptus est. Apostolus ergo sit nobis, quia et erat antiquis. Quod denique de beatis Dionysio et Saturnino dixi, eodem modo dictum puta de Ursino, de Austremonio, de Fronto genere Petracorico, de Juliano Cenomanensi, genere Romano, et de aliis qui apostolos viderunt in carne vel videre potuerunt, qui tam a beato Petro quam a beato Clemente, sive successoribus ejus, in Galliam post beatum Martialem praedicare missi sunt. Illi non specialiter a Christo, sed ab eis qui illos in episcopatus ordine consecrarunt, potestatem ligandi solvendique acceperunt, quemadmodum et ego ipsam potestatem non meo merito, sed gratia Dei, ab eo qui mihi gratiam tribuit episcopatus, consecratore meo, praesente videlicet domno Jordano, hujus sanctae sedis Lemovicensis pastore, accepi. Sed quid adhuc plura recapitulari opus sit, de quibus jam et ab antiquis Patribus, et a sancta Romana et apostolica sede, et nuper a concilio Bituricensi, et hic hesterna peritorum disputatione plenius ad ordinem perfectum definitum est? Nihil itaque jam aliud restat quam ut a nobis hic in conspectu concilii publica damnentur excommunicatione, quicunque clerici de omnibus comprovincialibus nostris ulterius post hoc concilium repugnanti animo beatum Martialem, doctorem primum Aquitaniae, in alio quam in apostolorum ordine et memoria enuntiaverint. »
Et cum austero vultu metropolitanus ligamentum damnationis vellet ab ore proferre, sic domnus Jordanus locutus est ei, dicens: Petimus auctoritatem vestram, venerabilis pater, ut hodie hoc judicium suspendatis a clericis hujus sanctae sedis. Adhuc enim, secundum Dominicam vocem, corripiam eos hodie inter me et ipsos solos. Si me audierint, lucratus ero fratres meos; si autem non me audierint, adhibebo mecum adhuc unum vel duos ex praesentibus coepiscopis fratribus nostris, ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum. Quod si eos non audierint, dicam ecclesiae, publico praesenti concilio, ut omnes audiant in testimonium. Si autem Ecclesiam, hoc est sanctum praesens concilium, non audierint, erunt mihi sicut ethnicus et publicanus, et tunc verbo vestrae auctoritatis ligate eos, tanquam non hominibus, sed Spiritui sancto inobedientes. Namque, ut ait Augustinus, Spiritus sanctus, qui quondam per apostolos loquebatur, nunc etiam per nos loqui dignatur, quoties de divinis disserentes veritatem loquimur.
His verbis primatis credens archiepiscopus: « Ergo, inquit, caetera quae ad concilium pertinent, Domino opem ferente, discutiantur. »
Cumque de regulis ecclesiasticis diutius explicassent, ait domnus Jordanus: Bene placet ut Bituricensis concilii capitula in promptu afferantur, si forte Lemovicensibus haec ipsa tantummodo coaptentur, an aliter clero nostro placeant, sive alia opportune superadjiciantur. Non enim una eademque lex omnibus Ecclesiis sive populis, sive civitatibus, sive gentibus, semper potest congruere, sed quaedam pro qualitate locorum, et gentis, et animorum, quamvis diverso tamen congruenti ordine, in consuetudinem deducuntur. Nihil quippe obest diversa locorum consuetudo, si tamen ratione sive auctoritate fulciatur. Plus tamen ratio quam auctoritas praevalere debet, nam gentiles pro majorum suorum auctoritate, nulla tamen subnixi ratione, idola colunt. Quia quaedam auctoritas sine ratione videtur esse, ratio vero per semetipsam auctoritatis dignitatem accommodat. Atque ideo multorum majorum auctoritas saepe in melius commutata, sive penitus neglecta est, quia minus ratione fulcitur. Gravis autem culpa est, si quis pro arbitrio auctoritatem, quae rationis plena est, contemnere praesumit. Rationabilis itaque auctoritas, sive ratio cum auctoritate, et auctoritas cum ratione, semper ut sese dignam praebeat et excellat necesse est. Diversarum igitur consuetudinum usus et observantia per populos, per loca, nisi fidei, spei, et charitati contraria sint, nihil officere Christianae dignitati videntur; imo illa consuetudo semper ad religionem prodesse creditur, quae tum pro loco, tum pro tempore, pro necessitate, pro dignitate, pro ratione, pro auctoritate, unanimi voluntate fratribus in unum habitantibus bene complacere videtur. Quid enim? Nunquid canonici monachos pro duodecim lectionibus, vel monachi canonicos pro novem numero reprehendere possunt? Utraque enim ratione et auctoritate firma sunt; ter quatuor pro quatuor mundi partibus sanctae Trinitati subjectis, ter autem ternis pro novem angelorum ordinibus sanctae Trinitati gloriam dantibus. Duodecim comprobavit ille vir spiritu omnium justorum plenus sanctusque papa Gregorius, prius monachus, postea apostolicus. Novem traditae sunt a discipulo beati Petri Ignatio martyre, qui per novenarium numerum lectiones et psalmos ab angelorum choris prolata audivit in coelo, deinde a Nicaeno concilio, deinde ab ipso sancto Gregorio hic numerus in psalmis et lectionibus atque responsoriis observatus est. Quid etiam Orientalibus vel Occidentalibus clericis usus barbam radendi vel non radendi officere ad religionem videtur? Isti enim Petrum apostolum auctorem hujus consuetudinis habent; et cum auctoritate hanc tenent rationem, rationabile esse dicentes clericos a laicis, sicut in vita, ita in corporis habitu differre. Quocirca hic mos ad religionem nobis potius prodesse quam obesse perspicitur. Illi autem barbam non radendi morem eligunt, Paulum sive Jacobum fratrem Domini apostolos in auctoritatem sibi assumentes. Qui cum auctoribus rationem adjungunt (fieri quippe oportet rationabile obsequium nostrum), rationabile dicentes clericos sicut et laicos decorem in facie servare virilem, juxta dignitatem humanae conditionis a Deo creatam, quae solum virum barbam propter decorem habere voluit, et in vertice solummodo capitis clericatus signum praemonstrare; aliam adjungunt sibi rationem, quia Dominus noster Nazaraeus et intonsus esse voluit, ferrum super caput ejus non ascendit, coronam spineam duntaxat in vertice dignatus est pati. Ad cujus instar clericorum corona in vertice, ferro incidente figuratur, ut regnum et sacerdotium Christi etiam in clericorum capitibus rasura ipsa praemonstretur. Ita sicut super hac re nostra consuetudo auctoritatem, simulque rationem et religionis habet augmentum: sic etiam penes Graecos, illorum talis a nostra dissidens consuetudine consuetudo, auctoritatem una cum ratione et religionis continet fructum. Et hac in re neque illi nos, neque nos possumus reprehendere illos: sicut de fidelibus qui carnibus vescebantur, ait apostolus: « Qui non manducat, manducantem non spernat; et qui manducat non manducantem non judicet. Qui enim manducat, Domino manducat; et qui non manducat, Domino non manducat (Rom. XIV). » Qui porro auctoritatem observant cum ratione, recte possunt reprehendere illos qui sine ratione custodiunt auctoritatem: hi autem istos nullo modo. Qua de re qui beatum doctorem Aquitaniae inter confessores proponunt, auctoritatem habentes majorum sine ratione, dicentes sic proposuerunt. Qui ante nos fuerunt illi et illi, merito reprehenduntur ab his qui cum auctoritate rationem ostendunt; proponentes eum una cum aliis apostolis, et dicentes: « Illi et illi antiqui patres apud illa authentica loca, et Romana apostolica sedes, illique peritissimi viri, eum proposuerunt in apostolorum ordine. » Rationabile autem est ut ille qui inter alios a Domino accepit virtutem praedicandi Evangelium, potestatem ligandi et solvendi, scientiam omnium linguarum, et signaculum apostolatus habet Galliam, ideoque apostolus est, merito cum ipsis apostolis proponatur, et memoria ejus de gloria apostolatus semper confirmetur. Isti ergo illos, non illi istos, super hac re arguere juste poterunt. Haec idcirco dixi ne diversorum diversae consuetudines et leges, si rationem habent, scandala generent. Observandum equidem nobis magnopere est ante omnia et super omnia, uti mandatum Dei, et non nostras traditiones, populo observandas tradamus: et nihil nisi Scripturarum divinarum auctoritate fultum agendum statuamus; nihilque de cordibus, nihil extra praeceptum Domini, et sanctorum Patrum, quod absit, constituere, docere, vel jubere praesumamus. Quae vero aliis trademus, primi nos ea ipsi faciamus, ne simus de illis super cathedram Moysi sedentibus, super quibus Salvator ad turbas et ad discipulos suos, ait: « Dicunt enim, et non faciunt (Matth. XXIII); » et iterum: « Digito autem suo nolunt ea movere (ibid.). »
His dictis, conversus archiepiscopus ad eum qui ad dexteram suam super aliam cathedram sedebat, sacris vestibus ornatum Azenerium abbatem, dixit ad eum: « Rogamus, charissime, ut, sicut domnus Jordanus pontifex jubet, capitula Bituricensis concilii, velut vos ipsi, qui interfuistis, audistis, huic sancto concilio coram exponatis. »
Tunc ipse enuntiare coepit, dicens:
Haec sunt capitula, super quibus hoc tempore depravata erat S. Bituricensis mater ecclesia. Itaque Patrum sequentes vestigia, statuerunt, qui praesentes ibi fuerunt episcopi, Aymo Bituricensis, Stephanus Aniciensis, Renco Arvernensis, Ragamundus Mimatensis, Aemilius Albiensis, Deusdedit Cadurcensis, haec servanda ab ecclesiis sibi commissis.
« In primis, ut per omnes, » etc. ( Vide concil. Bituric. an. 1031.
Talia senior cum perorasset, ait domnus Jordanus: Omnia nobis haec bene placent; tantum de corpore Domini mutando, propter presbyteros qui omnibus Dominicis diebus ad ecclesias suas nequeunt adesse, placet ita temperanter institui, ut ab omnibus valeat inexcusabiliter observari. Quae enim in Ecclesia instituuntur, sic debent fieri moderata, ut absque importabili fasce ab omnibus portentur, et qualiter animae salventur, et quod facit Ecclesia, absque murmuratione faciat, et ne inobedientia locum inveniat. Itaque placet ut corpus Domini in anno per duodecim terminos renovetur in omnibus illis ecclesiis ubi incessanter custodiri solet, hoc est, in pascha, in pentecoste, in Nativitate sancti Joannis, ad Vincula sancti Petri, in Assumptione sanctae Mariae, in festivitate sancti Michaelis, in omnium sanctorum, in sancti Andreae, in Natali Domini, in Hypapante, in Quadragesima, in media Quadragesima. His enim distinctionibus anni omnes presbyteri ad proprias possunt recurrere ecclesias, et ipsum corpus Domini, quod mutatur, non nisi a mundis Ecclesiae ministris sumatur. Monasteria vero monachorum regularia, quia diligentius et nitidius omnia ad cultum altaris procurant, in abbatum suorum arbitrio de his, sicut de aliis regulis, permittimus. Illi enim nostris legibus constringi non debent, qui ultra nos per arctam et angustam portam vitae ingredi appetunt, qui voluntatem propriam frangunt, qui jugum ab adolescentia portant, qui episcoporum jussis summopere in omnibus obediunt. Tales, inquam, legibus non oportet subjici conciliorum, nisi forte reprehensioni vel contemptui patuerint. Sic Apostolus ait: « Justo lex non est posita, sed injustis, et non subditis, impiis et peccatoribus, sceleratis et contaminatis, patricidis et matricidis, homicidis, fornicatoribus, masculorum concubitoribus, plagiariis, mendacibus, perjuris, et si quid aliud sanae doctrinae adversatur, quae est secundum Evangelium gloriae beati Dei quod creditum est mihi (I Tim. I) » Nam et abbates regulares non ideo ad synodum venire cogo hujus sedis, ut arguantur, sed ut mihi de rebus ecclesiasticis moderandis consultum praebeant, quatenus ipsi spirituales viri, dum mihi per diversas multorum curas disperso opem ferunt ad sublevandum onus, in retributione coronae mecum participentur. De cultu enim ecclesiastico et reverentia corporis Domini, probavi ipse oculis meis regulares per Lemovicinum monachos altaria et codices, vestimenta, calices, linteamina, et cuncta quae ad altare pertinent, mundissima quotidie et cum reverentia servare.
Cumque de his et aliis hujuscemodi, plura dicerentur, et archiepiscopo omnibusque placerent, accusatores justi exstiterunt ex senioribus, qui dicerent in concilio: « In loco Sancti Petri Bellocensis [ corr. Bellilocensis] monasterii, sancta Ecclesia Lemovicensis vim patitur. Hic siquidem locus in ordine regulari quondam fuit illustris, nunc autem ita a saecularibus conculcatus est, ut super monachos ipsius monasterii dominetur abbas saecularis et absque monachi habitu. »
Clamaverunt omnes qui erant in concilio: « Hoc magna destructio est, ut caecus videntes ducat, stultus sapientes doceat. Hac enim in re disciplina moritur, locus hypocrisis monachis datur, occasio propria possidendi monachis subripitur, per quae decepti perire possunt. Capite morbido totum corpus inutile est, et pro tali destructione locorum Dei, ira super populos a facie Dei egreditur. »
Tunc requisiti monachi supradicti monasterii, astantes in conspectu episcoporum, dixerunt: « Ordinetur nobis abbas idoneus secundum regulam, et in pace erimus: lugentibus enim nobis iste super nos tyrannidem arripuit. Ut autem praesentibus episcopis sit notum, Rodulphus, archiepiscopus quondam Bituricensis, monasterium ipsum tempore Caroli regis in fundo suo construxit, et praediis suis multisque donis satis superque nobilitavit. Post cujus transitum ad coelos longo excurso tempore, occasione reperta, comes Tolosanus coenobium ipsum suae potestati addixit, et comiti Petracoricensi in beneficio largitus est. Ille quoque vicecomiti Combornensi concessit, qui nunc nobis laicalem personam imposuit, ea de causa quia Bernardus monachus Solemniacensis, et postea episcopus Cadurcensis, nobis vero abbas, antecessor ejus, avunculus ejus exstitit. »
Dixerunt episcopi: « Ecclesiastica officia non secundum carnis originem, sed secundum meritorum virtutem, distribui oportet. »
Cumque ille clericus, non monachus, abbas, saeculari nobilitate ac generositate magnus, mox vocatus in concilium ante episcopos reus astaret, genibus positis, et super hac re judicaretur secundum canones, ita respondit: « O reverentissimi Patres, hanc, rogo, justo judicio corrigite rem, et libenter consentio. »
Dixerunt Patres: « Idoneum ex regularibus monachis aliquem adducito ante domnum Jordanum, ut ipse cum regulariter ordinet abbatem ad regendum ipsum locum; et tu extrinsecus non dissipator, sed defensor et provisor loci adesse memento. » Itaque episcopi, postquam de his diu locuti essent, primati Lemovicensi sub testimonio concilii et Willelmi ducis Aquitanorum hoc taliter commiserunt negotium, ut usque ad Natalis Domini festivitatem, quae in sexta hebdomada exspectabatur, ordinaret in eo loco dignum pastorem secundum regulam. Quod si contradicentes reperiret qui id fieri non permitterent, et ipsos et ipsum locum excommunicatione canonica ligaret, donec idem locus ad pristinam revocaretur dignitatem.
Quibusdam vero sciscitantibus si qui monachorum forte de eodem saeculari loco ad alium regularem transmigrare vellent, utrum eis liceret, eruditi qui aderant, recte sapere tales judicabant. « Tales, inquiunt, Deo placere student. Nam si perfectus est qui inter malos bonus est, tamen bonorum consortium adipisci laudabile et perutile est. Quia sicut Spiritus sanctus per Psalmistam ait: Cum sancto sanctus eris, et cum viro innocente innocens eris, et cum electo electus eris, cum perverso autem perverteris (Psal. XVII). Et rursum Apostolus: Corrumpunt mores bonos colloquia mala (I Cor. XV). Rursus Scriptura ait: Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea; et qui communicaverit superbo, induet superbiam (Eccli. XIII). Nam si lilium inter spinas lucet, tamen gravatur a spinis et gloriosius crescit inter amoena quam inter spineta. Nam et ipse regularis abbas si contigerit ut super saeculares ordinetur monachos, nec eos ab illicitis potuerit deflectere, nec habuerit bonos qui eum adjuvent ut patienter toleret malos, satius est eos derelinquere, et secum solum habitare, quam eorum incorrigibili mordacitate, cordis tranquillitatem amittere. Et juxta Dominicam vocem, melius est ei luscum vel claudum in vitam intrare, quam duos oculos, vel duos pedes habentem, mitti in gehennam, hoc est, melius est se solum lucrari quam cum pravis, quos inutiliter amat, detrimentum pati. De talibus loquitur Spiritus sanctus per prophetam, dicens: Fili hominis, increduli et subversores sunt tecum, et cum scorpionibus habitas (Ezech. II). Et item Job: Frater fui draconum et socius struthionum (Job XXX). Et David: Quis dabit mihi pennas sicut columbae, et volabo, et requiescam? (Psal. LIV.) Certe beatus Benedictus saeculares vel agrestes monachos, qui eum veneno necare conati sunt, ideo deseruit, ne mentis suae tranquillum oculum eorum pessima foeditate turbidaret. Ut enim sancti Patres dixerunt, quidquid pacem vel tranquillitatem cordis, qua Deum assidue cogitare debemus, perturbare potest, quamvis utile, quamvis necessarium sit, abjici oportet; quolibet quippe vitio cor perturbatum Deum cogitare non potest. Haec dicentes, non eos damnamus qui inter pseudomonachos boni aliquoties vel cum pravis majoribus necessario degunt, si tamen illud adimplent quod scriptum est: Quae dicunt facite, quae autem faciunt facere nolite (Matth. XXIII); et item: Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias (Cant. II). Et periculis in falsis fratribus Apostolus exercitatus est, et praecepta pastoris in omnibus adimplere, etiamsi ipse, quod absit, aliter agat. Et in talium exemplo beatus Petrus Lot in testimonium assumit, dicens: Et justum Lot a nefandorum conversatione eruit, habitantem inter eos qui de die in diem animam justam iniquis operibus cruciabant (II Petr. II). Nec de solis monachis, verum etiam generaliter de omnibus Christianis, qui boni inter malos conversantur, haec dicta sunt. De talibus item Paulus ad discipulos ait: In medio nationis pravae et perversae, inter quos lucetis sicut luminaria in mundo (Philip. II). Hinc Joannes Pergami Ecclesiae: Scio, inquit, ubi habitas, ubi sedes est Satanae, et tenes nomen meum, et non negasti fidem meam (Apoc. II). Ergo, sicut Gregorius ait, bonus non est qui malos tolerare recusat. Et tanto magis mali tolerandi sunt, quanto et amplius abundant. Regulares autem monachos dicimus, qui illicita nolentes, non suo sed alieno imperio vivunt; quibus omnia in medium conferuntur communia, nec aliquid habent quod abbas non dederit aut permiserit. Potest autem, quamlibet difficile contingere possit, regularis unus inter plures agrestes conversari, si tamen ab illicitis sese continet; si his quae sibi ad hujus vitae usus congruunt, permittente aut dante eo qui sibi praeest, contentus fuerit: juxta quod Apostolus loquitur, dicens: Habentes victum, et tegumentum, his contenti sumus (I Tim. VI). Saeculares autem monachos illos dicimus quos regulares monachi in die judicii judicabunt, sicut Ninivitae, vel regina Austri, dicente Domino, Judaeos incredulos damnabunt; vel apostoli duodecim tribus Israel duodecim judicabunt, quia illis credentibus illi credere noluerunt. Sic isti illos judicabunt quia istis regulariter viventibus, illi regulariter vivere noluerunt. In capitibus ergo justis monasteria eriguntur et vigent, in vitiosis ruunt et languent. Episcopus itaque, ad cujus dioecesin pertinent monasteria, et abbates, atque Christiani vicini, nisi prohibuerint indignos in pastoralem curam ingredi, malum in illos respicit, sicut bona merces a Deo illos exspectat, si familiae Dei dignos constituant dispensatores. »
Haec et his similia cum mystico et utili audientibus sermone de sublimiori proposito edissertata essent, ait domnus Jordanus: Ago Deo gratias quia in dioecesi Lemovicensi plura monasteria recto tramite incedunt, et boni odoris de se exempla latius diffundunt, sicut Apostolus ait: « Christi bonus odor sumus Deo, in his qui salvi fiunt, et in his qui pereunt (II Cor. II). » Hos quippe, qui praesentes huic sancto concilio intersunt, abbates Lemovicenses laudo, et testificor in Domino Jesu quia cum sibi subditis regulariter agentes lucrandis animabus potius invigilant quam de caducis rebus et transitoriis curent. Dignum est enim ut quicunque suscipiunt animas regendas, praeparent se ad rationem reddendam. In primis denique familiam beati Martialis in hac urbe, et Cambonense monasterium beatae Valeriae possessionem beati Martialis, et alia quae ei jure possessionis perpetuae ab antiquis subjacent temporibus monasteria, non ignoro regulariter vivere. Nihilominus Solemniacum atque Usercam coenobia nobilissima, monasteria quoque in hac urbe Sancti Martini et Augustini, necnon et congregationem virginum in basilica beatae Dei genitricis, et alias servorum Dei per Lemovicinum congregationes, gaudeo sancti ordinis reverentiam regulariter observare. Quantum denique in oculis omnipotentis Domini ad intercedendum pro salute populorum congregationes valeant servorum Dei, beatus Gregorius de congregatione sanctimonialium locutus, ostendit, inquiens: « Inter tot Longobardorum gladios his nostris temporibus Roma nequaquam subsistere posset, nisi virginum sanctimonialium in hac urbe Romana congregationes suis orationibus tantae hostilitati resisterent. » Et item: « Ideo, inquit, providendum nobis monasteriis ancillarum Dei, quatenus eis abundanter subsidia ministremus: ne qua forte penuria gravatae, a suo proposito vel aliquantulum succumbant. » Nam monasteria monachorum idem Gregorius per universum mundum libera et quieta esse volebat, ut si quem episcoporum comperisset aliqua ratione ea excommunicare vel inquietare, graviter in eos vindicaret, quod in epistolis suis facile perspici poterit. Nos quoque monasteria servorum Dei defensa, quieta et tuta esse desideramus, tanti Patris vestigia sequendo. Verumtamen si culpa superbiae vel inobedientiae in abbatibus inventa fuerit, eam canonice insequi oportet. Hoc dixi propter abbatem monasterii Usercensis, quem dicunt hoc anno instituta sancti concilii contempsisse. Quidam enim narraverunt nobis quia excommunicatum vicecomitem Albuciensem interfectum in praeda ipse apud suum monasterium sepelierit, super qua re, si vera est, cor meum contristatur. Omnes enim noverunt in sanctis conciliis sic institutum ut si quis ab episcopo suo excommunicatus, interfectus aut obitu proprio mortuus absque reconciliatione fuerit, nullatenus Christianorum sepultura sepeliatur, nisi episcopus, satisfacientibus pro eo amicis vel parentibus, absolutionem et licentiam ex hoc concesserit. Sed neque pro eo oretur, nec facultas ejus in eleemosynam suscipiatur, quousque ab episcopo absolvatur. Simili modo si vulneratus ad mortem quilibet de excommunicatis fuerit, vel infirmitate ad exitum correptus, poenitentiam ex corde petierit, vel esse monachus quaesierit, poenitentia ejus suscipiatur quidem, et viaticum ei pro misericordia tribuatur; nullatenus tamen sepeliatur, neque post mortem pro eo oretur, donec ab episcopo suo absolvatur. Dicente enim beato Gregorio in Dialogorum libro secundo: « Tantam Ecclesiae suae Christus largitus est virtutem, ut etiam qui in hac carne adhuc vivunt, jam carne solutos absolvere valeant, quos vivos ligaverant. Dicente Domino ad Petrum: Quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis (Matth. XVI). » Nam sanctus Benedictus duas sanctimoniales, et unum ex fratribus, qui ligati obierant, post mortem absolvit. Idemque papa Gregorius medicum fratrem in ipso exitu vitae ligavit, nec eum consolari in fine, nec pro eo orare permisit, sed nec eum in coemeterio ecclesiae sepeliri sivit; quem tamen longe post mortem pro misericordia absolvit, et pro eo orare instituit. Verumtamen valde horrendum est, ut beatus papa scribit, cum quis irreconciliatus a saeculo exit. Praeterea si quem episcopus ligat, alius absolvere se putat, et ipse decipitur qui eum suscipit, et qui suscipitur perit, et hac occasione falsae pietatis concilia Patrum destruuntur, et Deus contemnitur, et pax de Ecclesia expellitur. Siquidem ille qui excommunicatum suscipit, idcirco simul cum eo perit, quia similem sortitur excommunicationis vindictam: et, ut beatus Petrus in scriptura beati Clementis ait, quicunque excommunicato consentit, vel in colloquio participatur, unus et ipse est de illis qui Ecclesiam Dei destruunt.
Cumque in concilio a quibusdam interrogaretur utrum observanda est excommunicatio ei, quem aliquando forte injuste et absque culpa pontifex ligat, Odolricus Pater sic ait: « Quemadmodum beatus Gregorius attestatur, cujus auctoritas minime sperni potest, si pastor ligat aliquem aut juste aut injuste, aut ob culpam aut sine culpa, observanda est excommunicatio, ne is qui injuste forsitan ligatur, ipsam excommunicationem ex alia culpa mereatur. Neque ovis pastorem suum temere reprehendat, ne ex ipsa tumidae reprehensionis superbia culpa quae non erat fiat. Dicit autem de episcopis quia ipsi se hac potestate privant qui vel odio vel gratia, et non secundum meritum causae, ligant vel solvunt. »
Ad haec pontifex adjecit, dicens: Presbyter qui excommunicatum scienter suscipit, ideo ab ordine deponitur, quia semetipsum excommunicat qui excommunicato consentit.
Tunc episcopi dixerunt: « Statuimus canonice ut qui amplius excommunicatum nesciens susceperit, et postea probaverit, ad poenitentiam mox recurrat in conspectu et judicio episcopi sui. Qui autem scienter id egerit, sive in vita, sive in morte, sive aliquid de facultate damnati in eleemosynam probatus fuerit suscepisse, ab ordine presbyter cesset, nec gradum recipiat, nisi satisfactus, ab episcopo suo sacris vestimentis reinduatur. Si presbyter non est, communione eucharistiae et audientia missae privetur usque ad reconciliationem episcopi. Quando autem episcopus presbyterum deposuerit, sic agat: Jubeat eum prius indui omnibus sacerdotalibus indumentis, deinde manu sua auferat ei manipulum, deinde casulam, deinde mediam stolam de collo reflectat ei inter scapulas sub latere dextro, et depositus est a presbyteratu in diaconatum. Quando quemlibet excommunicaverit, eat publice ad ostium ecclesiae et ostium pro eo claudat. Dum absolverit, ambulet cum eo usque ad portas ecclesiae, et aperiat ei ut ingrediatur. Aliter autem nullus excommunicatus ecclesiam ingrediatur, quia nefarium et illicitum est. Presbyteri autem, de ignotis causis; episcopi, de notis excommunicare est, ne episcopi vilescat potestas. »
His dictis, cum accusatum abbatem inquirerent quid responderet, ille respondit domino primati: « Domine, inquit, Pater, de hac re, qua accusor, veritas vobis nuntiata non est. Absit a me ut absque vestra licentia aliquando suscipiam excommunicatum. Ordo enim noster quanto sublimior est, tanto subjectior et promptior ad obediendum episcopis ut sit, necesse est. In episcopis enim ipsum Deum honoramus, vel contemnimus, sicut ipse ait: Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit (Luc. X). Ecce idoneos testes adhibeo, quia ille vicecomes excommunicatus, postquam praedando interfectus est (comites enim praedantes, excommunicati palam in omnibus conciliis sunt) me ignorante a militibus suis ad monasterium nostrum deportatus est, cujus corpus neque suscepimus, neque sepelivimus, sed sine officio sacro retro ultra aquam revehi jussimus, ubi milites ipsi, nullo clericorum astante, sepelierunt illud. »
Quo audito, episcopi judicaverunt, dicentes: « Si ita est, nec ille excommunicatus sepultus est, nec abbas monasterii culpabilis judicari potest. »
Tunc episcopus Cadurcensis coepit enarrare, dicens: « Nuperrime, post concilium Bituricense, quidam de excommunicatis eques in nostra dioecesi interfectus est, quem ego, rogantibus amicis et propinquis ejus, nullatenus solvere volui, ut caeteri metum haberent; gravem enim culpam praedantis habuerat. Itaque sine sacerdotis obsequio a militibus apud quamdam ecclesiam Sancti Petri, non me jubente, sepultus est. Mane autem facto, corpus ejus longe extra coemeterium projectum, et nudum super faciem terrae inventum est; tumulus autem, ubi sepulturam habuerat, intactus ita ut dimissus pridem fuerat repertus est. Quem iterum milites aperuere, et nihil in eo aliud nisi vestes quibus involutum fuerat, invenerunt. Rursus cadaver ibidem sepeliunt, et diligenter tumulum sub enormi pondere terrae et lapidum claudunt, sed die altero projectum cadaver et tumulum intactum ut supra aspiciunt. Quinquies sepeliunt, toties eodem dejectum tenore contuentur. Tanto demum victi stupore, corpus longe a coemeterio ecclesiae terra obruunt. Quo terrore perculsi principes militiae, pacem nobis, velut optabamus, firmare nequaquam distulerunt. »
Ad haec respondit concilium: « Quid hoc aliud est nisi quia sub oculis hominum arbiter omnium affirmat Ecclesiae suae auctoritatem, quia excommunicati sepultura Christianorum juste ab episcopis segregantur? Tales enim negant fidem, dum latrocinia potius quam pacem sectantur. Non enim Christiani dicendi sunt, de quibus ait Apostolus: Confitentur se nosse Deum, factis autem negant (Tit. I). Item Jacobus: Fides sine operibus mortua est (Jac. II). Certe Dathan et Abiron pro pastorum suorum contemptu perierunt de medio multitudinis. Ita in episcopo suo Deum contemnens, juste insepultus ab Ecclesia disjungitur, si in excommunicationis vinculo eum contingat oppetere mortem. »
Odolricus interea venerabilis Pater familiae beati Martialis, sedens in cathedra juxta primatem Lemovicensem, sacris ut erat indutus ornamentis, dare coepit consilium episcopis, dicens: « Hic vos, charissimi, decernere oportet medicinam quam contra generalem morbum adhibeatis. Si enim de pace tenenda, sicut est vestra voluntas, principes militiae Lemovicensis vobis obstiterint, quid contra ista sit agendum? » Dixerunt episcopi: Hac in re petimus, charissime, ipse date consultum. Quibus ille: « Nisi de pace acquieverint, ligate omnem terram Lemovicensem publica excommunicatione, eo videlicet modo ut nemo nisi clericus aut pauper mendicans, aut peregrinus adveniens, aut infans a bimatu, et infra, in toto Lemovicino sepeliatur, nec in alium episcopatum ad sepeliendum portetur. Divinum officium per omnes ecclesias latenter agatur, et baptismus petentibus tribuatur. Circa horam tertiam signa sonent in ecclesiis omnibus, et omnes proni in faciem preces pro tribulatione et pace fundant. Poenitentia et viaticum in exitu mortis tribuatur. Altaria per omnes ecclesias sicut in Parasceve nudentur, et cruces et ornamenta abscondantur, quia signum luctus et tristitiae omnibus est. Ad missas tantum, quas unusquisque sacerdotum januis ecclesiarum obseratis fecerit, altaria induantur, et iterum post missas nudentur. Nemo in ipsa excommunicatione uxorem ducat. Nemo alteri osculum det. Nemo clericorum aut laicorum, vel habitantium, vel transeuntium, in toto Lemovicino carnem comedat, neque alios cibos quam illos quibus in Quadragesima vesci licitum est. Nemo laicorum aut clericorum tondeatur neque radatur, quousque districti principes, capita populorum, per omnia sancto obediant concilio. Si quis vero probatus fuerit aliquo modo hujus vinculi violator, non recipiatur, nisi cum digna poenitentia. Magnopere enim episcoporum excommunicatio est observanda, ne forte plus irascatur furor Domini super nos et super populum. »
Tunc interrogatum est in concilio utrum uni aut duobus primoribus, si obedierint, debeat ab episcopo ignosci, sine omnibus aliis, an non? Quod Aemilius pontifex et Azenerius abbas hoc modo enodaverunt, respondentes: « Si de centum impiis praeter unum nequimus revocare, ipsum solum cum gaudio debemus suscipere. »
Odolricus autem Pater sic respondit: « Si una de centum perditis ad salutem lucratur, gaudium est eoram angelis Dei. Si quis denique post mortem inobediendi ad obediendum episcopo festinat, jam a Deo interius vivificatur, ideoque eum absolvi necesse est. Nam de his qui ad poenitentiam compunctos non suscipiunt, obduratos vero aut terrore aut amore saeculari absolvunt, sic Spiritus sanctus per prophetam dicit: Mortificabant animas quae non moriuntur, et vivificabant animas quae non vivunt (Ezech. XIII). Et rursum: Vae his qui dicunt bonum malum, et malum bonum, ponentes lucem tenebras, et tenebras lucem (Isa. V). Si ergo vel unus ex primoribus principibus vobis obedierit, caeteri vero omnes attrita fronte rebelles exstiterint, pacificum suscipite in pace Christi eique in omnibus opem ferte, et terram honoremque ejus in absolutione gaudentem et liberum esse permittite; caeterae autem partes Lemovicensis terrae quae rebelles principes habent, in supradicto relinquantur anathemate usque ad dignam correctionem, ut sit inter bonum et malum differentia, ac si inter lucem et tenebras. Quod si omnes majores potestates Lemovicenses pacem consenserint, ut omnia sint absoluta, et aliqui de privatis militibus sive minoribus principibus, inventi fuerint concilio inobedientes, hi tales ita privatim excommunicentur, ut sint segregati a communione corporis et sanguinis Domini; in ecclesiam intrandi nullam habeant licentiam: cum Christianis non comedant, neque bibant, neque ambulent; linum non induant, carnem non comedant, vinum non bibant; non tondeantur neque radantur: ad nullas orationes proficisci praesumant; si infirmi fuerint, non visitentur a clerico: morientes in ipsa excommunicatione, non sint de loco levati in quo mortui fuerint, nec cooperiantur ligno, neque petra, neque aliqua munitione: substantiam eorum nullus pro animabus eorum in eleemosynam accipiat. »
Dictum in concilio est: « Si quis de episcopis aliquoties timore, vel amore, vel pecunia se inflexerit, ut secundum concilium non distringat per justitiam illum quem distringere debet, et potest, sive absolverit vivum vel mortuum, quem absolvere non debet, aut in aliquo probatus fuerit violare concilium, quod ipse cum aliis episcopis instituit, ab ipsis episcopis deponatur usque ad spatium temporis, quod ipsi episcopi concorditer judicabunt. » Dixerunt episcopi omnes: « Placet nobis haec propositio, et sic fiat. Similiter fiat de illo episcopo, qui excommunicatum alterius episcopi susceperit vivum, sive mortuum, vel in episcopatu suscipi a quoquam permiserit vel consenserit. »
Interea cum talia episcopi sermocinarentur, querimonia in concilio commota est a dicentibus: « In monasterio Beati Martialis sursum in Pascha et Pentecoste baptismus agitur, et ibi servi a dominis suis libertate donantur. Haec volunt clerici hujus sedis non amplius alibi quam in hac sede administrari. »
His opposita sunt ista a sanum sapientibus, qui sic responderunt: « In oratorio Sancti Joannis Baptistae, quod est ad meridiem, sursum secus Salvatoris basilicam, fontes ab antiquis temporibus praeparati sunt, et tantummodo in Pascha et Pentecoste ibi semper solet agi baptismus; aliis vero tempori bus per totum annum in ecclesia Sancti Michaelis, de illa superiori parochia baptizantur infantes; nec ullo modo pro his haec sancta sedes hactenus querelas commovit, Parochiani siquidem Sancti Petri ecclesiae Cairogensis, et quicunque ex principibus ex omni Lemovicino volunt, filios suos ad scrutinium in Quadragesima, et baptizandos in Pascha, sive in Pentecoste, ad hanc deferunt sedem. Parochiam vero ecclesiae Sancti Michaelis, et ecclesiae Sanctae Mariae de Arenis, et aliarum ecclesiarum, quae basilicae Beati Martialis subjectae sunt, et quicunque de principibus ex toto Lemovicino, sive de externis Aquitaniae civitatibus voluerint, filios suos baptizandos sursum ad Redemptoris aulam dirigunt. Denique semper fuit consuetudo ut quicunque voluerunt, sursum aut ante altare Redemptoris, aut ante corpus beati Martialis, servos suos libertati darent. Quod ergo usque ad nos semper licitum, nec amplius prohibitum, quo pacto nunc amodo illicitum erit? Verum justo judicio judicent praesentes episcopi quid hac in re aequum sit. »
Dixerunt episcopi: « Beato Martiali privilegium suum ab antiquis statutum auferre nefarium est. Haec autem sedes beati Martialis caput et mater omnium Galliae ecclesiarum est, quia prima ante omnes alias in Gallia exstitit Deo consecrata; ideo que Lemovicenses omnes ecclesiae praesertim huic tanquam capiti proprio, in omnibus honorem exhibeant. Ipsa autem sedes et mater, nullatenus a filiabus suis caeteris ecclesiis justa antiquitus concessa tollat instituta, nec eis impendi honorem debitum prohibeat. Gaudere enim pontifex et assensum praebere debet, ut Ecclesiae sibi subjectae in honore antiquo perseverent. Itaque in Beati Martialis monasterio, sicut antiquitus solitum erat, propter ordinem paschalem non negligendum, qui mentes carnalium ad altiora trahit, et propter trinas litanias, et propter stationem ad fontes, recte opportunum est celebrari baptismum, de tribus non minus infantibus, in Pascha solummodo et Pentecoste. Simili ratione fieri congruum est in aliis monasteriis et ecclesiis, ubi ab antiquis diebus exerceri id solitum est, ita tamen ut major numerus baptizandorum sit apud hanc matrem ecclesiam. Et hi qui in aliis ecclesiis apud hanc civitatem baptizantur, ipso die coram episcopo ad confirmationem in hac sede cum luminaribus exhibeantur. Ubi enim cereus paschalis consecratur et baptismus agitur, ibi honestius paschalis ordo perficitur, et tres litaniae, quae in Sabbatis Paschae et Pentecostes nulla ratione praetermitti possunt, ne, quod absit, auctoritas Spiritus sancti vilescat, aptius persolvuntur. Post sex enim lectiones, septena fit in choro a pluribus simul cantoribus solemniter indutis. Deinde cum terna ipsi cantores et sacerdotes ac caeteri ministri procedunt ad fontes. Facto vero baptismo de tribus tantum infantibus (nam caeteri, si plus fuerint, ab alio presbytero qui ibi remanserit baptizantur) cum terna a fontibus regrediuntur, qui ad chorum, ad chorum; et qui ad altare, ad altare, cum cereis nondum luminatis, sonantibus interim omnibus signis. Finita enim ipsa terna, et cessantibus metallinis clangoribus, mox hymnus angelorum a sacerdote excelsa voce profertur, illuminata jam omni ecclesia, ex quo cantores clamaverint: Accendite.
« Haec de baptismo satis sint. Nunc de servorum libertate dicendum, quia hanc agere licitum est vel apud hanc sedem, vel ante corpus beati Martialis, vel ad quamcunque ecclesiam Domini elegerint coram testibus, vel ante corpus defuncti proximi, sicut saepe per plures civitates fieri videmus; ita sane ut hujus sedis nominativus cancellarius libertatem scribat. Nam et apud regale palatium, vel in quocunque loco rex fuerit, coram rege libertates legitimas fieri cernimus: imo lex Salica continet ut ubicunque servi dominus voluerit, potest servum relaxare. »
His dictis, cum quidam de praedicatione ad populum, et de indicendis jejuniis et litaniis pro opportunitate temporum dicerent, quod haec apud sedem duntaxat debeant institui et edici, dixerunt episcopi: « Praedicatio non solum apud sedem, sed etiam per omnes ecclesias assiduanda est, ubi hanc dare strenuum doctorem Domini voluntas inspirat; etenim adeo gemendum est, quia valde rari sunt in messe Dei operarii. Et si multi sunt qui bona audiant, sed rari sunt qui dicant. Nam omnes sacerdotes quibus parochia commissa est, omnibus Dominicis et festivis diebus admonere praedicando populum debent, secundum illud: Argue, obsecra, increpa (II Tim. IV). Quia sacerdos, si sine praedicationis sonitu incedit, interminatione divina mortis reus est; episcopus autem quos doctos ad officium viderit et idoneos, non tantum jussu sed etiam rogatu ad tam sublime opus incitare debet. Quod officium sive monachus sive clericus suscipere nequaquam potest, nisi in gradum lectoris fuerit ab episcopo ordinatus. Porro de litaniis indicendis, sive jejuniis, sic in libro Capitulorum Caroli insertum est: Quando tribulatio super populum venerit, sive mortalitatis, sive hostilitatis, sive famis, aut intemperantiae aeris, vel si quid hujusmodi, et non fuerimus praesentes, nullus nostrum exspectet edictum, sed mutuo se exhortantes clerici, sive monachi, una cum populo festinent in litaniis vel jejuniis misericordiam Domini super regnum nostrum inclinare. Igitur si talia sine sedis consultu, necessitate, non temeritate, vel, quod absit, typho superbiae, ab alia ecclesia instituta fuerint, nihil est quod indignentur clerici sedis. Tamen ita cuncta concordantia moderentur in invicem inter omnes vicinas congregationes, ut pax et unitas inter sedem et alias ecclesias permaneat inconvulsa. »
Episcopus autem Petracoricensis de quodam canonico suo tantum clerico, qui uxorem duxerat, inquirendo proposuit, dicens ut judicarent quid de eo ageretur. Ad hoc verbum in concilio responsum est: « Canones judicent. Quomodo enim nostro possumus arbitrio judicare quidquam, cum omnia a prioribus judicata sint? nihil quippe dicendum quod non prius dictum sit. »
Tunc lecti sunt Canones apostolorum, ubi in capitulo 27 ita dicitur: « Qui clerici debeant conjugibus copulari. --Innuptis qui ad clerum provecti sunt, praecipimus ut, si voluerint, uxores accipiant, sed lectores cantoresque tantummodo. » Et iterum dictum est: « Canones Toletani et hoc judicant ut in monasteriis nutriti cum venerint ad annos adolescentiae, detur eis optio libera utrum velint vovere propositum an inter laicos esse. Qui voluerint, uxores ducant; qui autem propositum in sua potestate relicti voverint, non ultra eis ad saeculum licet respicere. Nam concilium Bituricense, sicut audivimus, judicavit ut qui clericaturam suam dimittit, ab aliis clericis separetur. »
Item de abbatibus quibusdam proposita quaestio est, qui majoribus festis capellanum et plures diaconos ad celebrandam missam, sicut episcopi, habent; et consulte tractatum est hoc non pro usurpatione, sed honore solemnitatis fieri; nec solum abbatibus, sed etiam aliis sacerdotibus apud plures ecclesias, ubi magni numeri congregationes monachorum aut canonicorum sunt, propter solemnitatis reverentiam exhiberi licitum videtur. Non tamen plus quam tres diaconi abbatibus vel reliquis sacerdotibus in solemnitatibus adhibentur. Episcopis autem aliquando tres, aliquoties quinque, nonnunquam septem diaconi pro opportunitate festivitatum et ad omnes publicas missas praesto sint. Nam in monasterio Beati Martialis, notum est semper antiquum morem servatum hodieque servari, et nunquam debere praetermitti, scilicet in Pascha et eminentioribus per annum festis tres diaconos et capellanum ministrare abbati in publica missa, aliis autem diebus sive minoribus festis capellanum tantummodo et unum diaconem.
Tunc accusabantur quidam qui propter presbyterii gradum pecuniam dederant, et alii qui duas uxores ante diaconatum habuerant; alii autem qui in clericatu sibi virilia amputaverant; alii vero qui in laicali ordine homicidium fecerant, et postea monachi facti, gradum diaconii susceperant. Dictum de his in concilio est: « Nulla his misericordia potest tribui, quin omnes deponantur. Si enim quos sancti Patres damnant, absolvimus, falsam eis misericordiam et aeternam mortem impendimus. »
Tunc Canones apostolorum prolati sunt, ubi capitulo 30 legitur: « Si quis episcopus, presbyter aut diaconus, per pecunias hanc obtinuerit dignitatem, dejiciatur et ipse et ordinator ejus, et a communione modis omnibus abscindatur, sicut ego Petrus Simonem Magum dejeci. » Item capitulo 31: « Si quis episcopus, saecularibus potestatibus usus, episcopatum vel ecclesiam per illos obtinuerit, deponatur et segregetur, et omnes qui illi communicant. » Item capitulo 17: « Si quis post baptisma secundis nuptiis fuerit copulatus, aut concubinam habuerit, non potest esse episcopus, non diaconus, aut prorsus ex numero eorum qui ministerio sacro deserviunt. » Item capitulo 18: « Si quis viduam vel ejectam acceperit, aut ancillam, vel aliquam de his quae publicis mancipantur spectaculis, non potest esse episcopus, non presbyter, non diaconus, nec ex numero eorum qui ad altare deserviunt. » Item capitulo 21: « Eunuchus si per insidias hominum factus est, vel si in persecutione sunt ejus amputata virilia, vel si ita natus est, et est dignus, efficiatur episcopus. » Item capitulo 22: « Si quis abscidit semetipsum, id est si quis amputavit sibi virilia, non fiat clericus, quia suus [sui ipsius] homicida est, et Dei conditionis inimicus. » (cap. 23.) « Si quis, cum clericus fuerit, absciderit semetipsum, omnino damnetur, quia suus homicida est. » (cap. 24.) « Laicus semetipsum abscindens, annis tribus communione privetur, quia suae vitae insidiator exstitit. » De homicidis vero dictum est: « Ut si quis voluntarius, et non per necessitatem, fecerit homicidium, et postea monachus fuerit factus, ad gradus altaris promoveri non potest. Monachi enim qui ad gradus provehuntur ecclesiasticos, summopere providendum est abbati illos episcopo offerenti, ut idonei et probati sint, juxta quod sanctus Benedictus ait: Si quis abbas sibi presbyterum vel diaconum ordinari petierit, de suis eligat qui dignus sit sacerdotio fungi. » Nam ille qui adhuc vivens est, qui Stephanum episcopum dolo occidit, cum non inveniret pro tanto crimine poenitentiam Cluniacum coenobium petiit, monachus ibi effectus est. Qui legere et cantare tanquam peritus clericus sciens, ab Odilone abbate cogitabatur offerri episcopo ad gradus altaris. At prudenter tractans venerandus abbas, litteris directis ad papam Romanum consultum expostulat, et crimen monachi intimat, cui apostolicus talia remandat: « Impossibile est talem ad aliquem gradum provehi, nec etiam offerre potest oblationem ad manus sacerdotis, ne forte pro eo uno in plures furor Domini descendat; sed nec communionem sanctam accipere potest: in exitu autem vitae pro misericordia ei viaticum detur. Nihil hic aliud quam luctum agat, si forte illic misericordiam inveniat. Ita hactenus ille vivat, permanens in poenitentiae luctu, non offerens, non communicans. »
Item inquisitum est de temporibus ordinum quia nonnulli ex episcopis per totum annum ordinationes nunc faciunt, quod priores episcopi non faciebant. Revoluta sunt ergo Patrum statuta; et inventum quia graduum ordinationes recte fiunt per mensem Martium et Junium, Septembrem quoque atque Decembrem Sabbato videlicet in duodecim Lectionibus, quando jejunia Quatuor Temporum aguntur. Ubi si tanta multitudo fuerit ordinandorum, ut Sabbato non possit omnes episcopus consecrare, in crastina Dominica usque ad horam sextam a mane qui superfuerint debent ordinari. Alias autem nullo modo, nisi causa grandis necessitatis, de diaconatu tantum vel presbyteratu oportet ordinationes agi. Et hoc in nulla festivitate, nisi Dominica die, quam tamen jejunium generale in Sabbato praecesserit. Nam et ipse episcopus ordinari non potest, nisi in Dominica die, circa horam diei tertiam. De sancto autem Gregorio constat quia nunquam nisi in mense Martio ordinationes egit. Beatus vero Petrus apostolus in mense Decembrio, et non aliubi; in Junio autem tantummodo beatus . . . . . . . . porro in Septembri et non alio beatus . . . . .
Rursum in concilio conquisitum [ for., conquestum], est de excommunicatis Aquitanigenis, qui ignorantibus episcopis suis a Romano papa poenitentiam et absolutionem accipiunt, et hac de causa pax et concilium in Aquitania destruitur, dum quos isti juste ligant, ille injuste absolvit. Ad haec venerandus Engelricus canonicus Sanctae Mariae Aniciensis ecclesiae, coepit explicare, dicens: « Stephanus Arvernensis praesul ante hos annos Pontium comitem Arvernensem excommunicatione obstrinxit, pro uxore legitima, quam dimiserat, et aliam duxerat. Quem cum nulla ratione vellet absolvere, nisi emendatum, comes Romae a domno papa absolutionem accepit, ignorante papa eum excommunicatum. Quod graviter episcopus ferens, conquisitorias [ corr., conquestorias] litteras Romam apostolico misit; cui ille in hunc modum remisit epistolam. Quod nescienter egi, frater charissime, non mea, sed tua est culpa. Scis enim quia quicunque de universa Dei Ecclesia, quae est in toto orbe terrarum, ad me causa remedii recurrit, impossibile est mihi ejus curam negligere, dicente Domino ad beatum specialiter Petrum: Petre, pasce oves meas (Joan. XXI). Quo ergo modo sedes apostolica poterit ejicere aliquem de medela, nisi rationabili causa? Debueras certe mihi, antequam illa mortua [morbida] ovis Romam veniret, ejus causam tuis innotescere apicibus; et ego eam omnimodo abjicerem, tuamque firmando auctoritatem, eam anathematis ictu repercuterem. Profiteor quippe omnibus consacerdotibus meis ubique terrarum, adjutorem me et consolatorem potius esse quam contradictorem. Absit enim schisma a me et a coepiscopis meis. Itaque illam poenitentiam et absolutionem, quam tuo excommunicato ignoranter dederam, et ille fraudulenter accepit, irritam facio et cassam, ut de illa nihil aliud speret quam maledictionem quoad satisfactum tu juste absolvas. »
Dicebant ergo episcopi ad invicem: « Frustra haec querela adversus caput nostrum mutire audet: apostolicus enim absque culpa est, et potius nos culpabiles sumus, nisi litteris nostris ei notum faciamus, de quibus nolumus ut absolvantur. Cum ergo tales deceperint apostolicum, ut fraudulenter absolvantur ab eo, irrita est eis illa absolutio, ideoque nec ab eo nec a nobis confirmanda. » Quidam autem in concilio dixit: « Vidi nuper de episcopo Engolismensi, qui praesens est, quod dico. Quidam ex suis parochianis excommunicatus ab eo, dum satisfacere nollet, non poterat impetrare ab eo poenitentiam. Qui sine licentia episcopi sui papae Romano subripuit poenitentiae legem, et litteras ex nomine ejus episcopo detulit in Coena Domini, quibus episcopum rogabat apostolicus quatenus illi poenitentiam, quam imposuerat affirmaret. Episcopus vero, intelligens fraudem, ait homini: Versa vice, quod ego postulare debueram ab apostolico, apostolicus postulat a me. Non credere possum hoc mandatum ab eo exortum, hoc tibi nihil utile est, et donec aut a me vel ab hujus sedis archidiacono, me jubente, accipias poenitentiam, permane in excommunicatione. Et ejecit cum foras de ecclesia. »
Et dixerunt episcopi: « Hoc ab ipsis apostolicis Romanis et caeteris Patribus cautum tenemus, ut parochiano suo episcopus si poenitentiam imponit, eumque papae dirigit, ut judicet utrum sit an non poenitentia digna pro tali reatu, potest eam confirmare auctoritas papae, aut levigare, aut superadjicere. Judicium enim totius Ecclesiae maxime in apostolica Romana sede constat. Item si episcopus parochianum suum cum testibus vel litteris apostolico ad poenitentiam accipiendam direxerit, ut multoties pro gravissimis fieri solet reatibus, in quibus episcopi ad dignam haesitant poenitentiam imponendam, hic talis licenter a papa remedium sumere potest. Nam inconsulto episcopo suo, ab apostolico poenitentiam et absolutionem nemini accipere licet. Sane, ut exempli causa aliquid dicatur, beatus Martialis Aquitaniae apostolus Stephano regi Galliarum, qui sub Nerone Galliam usque ad montes Pyrenaeos regendi habebat potestatem, pro virginis Valeriae interfectione caeterisque reatibus jam poenitentiam indixerat, jam fonte baptismatis, quo cuncta delentur admissa, ipsum purificaverat. Attamen quia necesse principi fuit ut Romam cum legionibus Galligenis, jubente Nerone, properaret, praemonente, ut credimus, beato Martiale, beatum Petrum apostolum adiit et pro virginis interfectione ab eo se absolvi postulavit. Illa profecto principis absolutio a beato Petro, confirmatio illius fuit absolutionis et poenitentiae, quam ei beatus Martialis indixerat. Certe beatus Petrus si sciret illum esse a beato Martiale excommunicatione obligatum, potius eum damnaret quam absolveret. Sic apostolici Romani episcoporum omnium sententiam confirmare, non dissolvere debent, quia sicut membra caput suum sequi, ita caput membra sua necesse est non contristari. Referam vero ad aedificationem quod dudum de illo milite contigit Vascone qui, jubente duce Vasconum Sancio, seniorem suum decollavit, invitus tamen, et errore ducis perterritus id egit, interminante irato duce, et dicente: Nisi istum occideris, occidam te. » Uno ergo ictu seniorem proprium decollavit, et gravissimo dolore repletus, ad episcopum suum poenitentiae causa recucurrit. Cui ille compassus dixit: « Debueras pro seniore tuo mortem suscipere, antequam illi manus aliquo modo inferres, et martyr Dei pro tali fide fieres, sed gravissimum reatum egisti, et nobis inauditum. Nescio tibi consilium ferre poenitentiae, sed vade quantocitius ad papam Romanum. Si tibi ille poenitentiam concedit, et ego gaudeo, et confirmo; si te ille abjecerit, nunquam nec a me nec ab aliquo invenies poenitentiam. » Quod ille concitus implevit, et cum testibus detulit secum litteras episcopi sui. Et cum apostolicus secunda paschali feria apud Sanctum Petrum sacra agens post evangelium resedisset, coepit ille reus ante eum in conspectu totius Ecclesiae gravissime plorans et suspirans exclamare, dicens: « Poenitentiam volo, domine; poenitentiam volo, domine. » Et apostolicus, qui dextra laevaque ei assistebant ait: « Requirite pro qua culpa. » Ille inquisitus nihil aliud dicebat: « Creatorem meum offendi, Creatorem meum offendi. » Cui apostolicus: « Cur, inquit, episcopum tuum non expetebas? » Et ille: « Episcopus meus me misit ad te. » Tunc testes apostolico suggesserunt culpam eique litteras episcopi protulerunt. Sic apostolicus episcopo qui a dextris ejus stabat locutus est, dicens; « Recogita auctoritatem divinam, quali poenitentia hic mortuus possit vivificari. » Et episcopus ait: « Dominus dicit in Evangelio: Omnis qui reliquerit domum, vel fratres, vel sorores, aut patrem, aut matrem, aut uxorem, aut filios, aut agros, propter nomen meum, centuplum accipiet (Matth. XIX) . . . . . »
Caetera desiderantur.