Migne Patrologia Latina Tomus 64
Commentarius in librum De consolatione philosophiae
Commentarius in librum De consolatione philosophiae (Auctor incertus), J. P. Migne 64.1246C
Commentarius in librum De consolatione philosophiae
64.1239A| O qui perpetua mundum ratione gubernas, Terrarum ceolique sator, qui tempus ab aevo Ire jubes, stabilisque manens das cuncta moveri;
Amantissimo atque desiderantissimo, aetate filio, professionis et consanguinitatis jure dulcissimo fratri, meriti et ordinis sublimitate reverentissimo domino Bovoni antistiti, indignus fratrum in nova Corbeia Christo servientium famulus B., temporalis et aeternae vitae omne bonum optat in Domino.
1. Praecepit caritas vestra ut obscurum quemdam locum ex libro Boetii, quem viva vobis voce quondam exposui, etiam scripto explanarem. Parui, fateor, prompta voluntate, sed idcirco cum inmodica difficultate, quoniam inter innumeras occupationes, imo miserias et aerumnas, quas inter civilia bella et paganorum, ut prophetice loquar, velociores aquilis incursiones, sine cessatione patimur, omnino vix animum ad scribendum appuli. Terrebat insuper ipsa materia officio meo propositoque contraria, quia de Platonicorum magis dogmatum 64.1239B| vanitate quam de doctrinae evangelicae veritate necessario erant aliquanta dicenda. Sed vehemens ardor dilectionis vestrae, quem longinqua nimis terrarum intercapedine nos absentia separans non minuit, sed de die in diem aucto desiderii moerore accendit, compulit me ut voluntati vestrae obsequi etiam ultra vires conarer. Nec me reprehendent, arbitror, quod de saecularium auctorum libris aliqua protulerim, cum et praecipui doctores nostri hoc refellendi causa frequenter egerint; sicut medici non solum salubria quae sumantur alimenta commendant, sed et noxia quae vitentur insinuant: monstrantes herbas utiles, produnt etiam ethiferas, ne miseros fallant aconita legentes. Quid quod etiam de venenis serpentum pretiosa confici dicunt antidota? Hinc antiquitus illi periti incantatores artis suae lucra captabant: hinc pharmacopolae negotii sui quaestum cepere non modicum.
2. Sic te, praesul egregie et spiritalis animarum 64.1239C| archiater, et salutaria scire decet ut suadeas, et noxia ut prohibeas. Nam neque sanctus Augustinus de Civitate Dei contra paganos scribens, spurcissimos eorum atque turpissimos ritus tam vehementer redarguere posset, nisi eos plenissime nosset, nec contra Manichaeos tam elegantes scriberet libros, si eorum nequissimos ignorasset errores. Unde nihil tibi nocere credo haec pauca de philosophicis legere dogmatibus, quae multo parcius quam susceptae rei necessitas postulabat, me attigisse protestor. Atque id summopere quaeso, ut cum aliquo peritissimo et vobis familiarissimo hunc quem direxi libellum secreto perscrutari dignemini, ut si aliquid ut litatis habet, nemini denegetur; si parum aut nihil, nemini postea publicetur.
3. Quisquis illorum Boetii versuum intelligentiam indagare cupit, quorum mihi expositionem tua sanctitas, venerande praesul, injunxit, imprimis admonendus est non solum in his versibus, sed et in multis locis ejusdem operis, quod Consolationis 64.1239D| philosophiae titulo praenotatur, quaedam catholicae fidei contraria reperiri; quod ideo mirum est, quia libellum quemdam ejusdem auctoris de sancta Trinitate valde praeclarum legi, et alium contra Eutychen et Nestorium haereticos, quos ab eodem esse conscriptos, quisquis aliis ejus libris legendis operam impendit, ut ego ab adolescentia feci, ex ipso elegantis styli quodam proprio nitore, indubitanter 64.1240A| agnoscit. Quod tamen utcunque se habeat, certum est eum in his libris nihil de doctrina ecclesiastica disputasse, sed tantum philosophorum et maxime Platonicorum dogmata legentibus aperire voluisse. Unde se ubique interrogantem, ipsam vero philosophiam respondentem docentemque introducit: ipsamque in libro tertio pro reperienda sede summi boni rerum omnium Patrem his verbis invocasse describit.
4. O qui perpetua mundum ratione gubernas Terrarum coelique sator . . . . et reliqua.
Quamvis hic sator pro conditore non proprie, sed metaphorice positum videatur, tamen hoc auctores ita frequenter utuntur. Unde et Virgilius in Bucolicis canit: magnum per inane coacta semina terrarumque animaeque marisque et liquidi simul ignis. Ergo si elementorum exordia recte semina dicuntur, recte etiam ipsorum conditor sator appellatur.
5. Qui tempus, etc. Apparet in his verbis nihil 64.1240B| aliud significari nisi aeternitatem immutabilitatemque Creatoris, temporalitatem vero et mutabilitatem creaturae; nam aevum propter aeternitatem posuit. Ac primo sciendum philosophos ita definisse ut sit aeternum quod nec initium nec finem habet, hoc est nec incipit nec desinit. Quod autem incipit et non desinit, sed manet immortale, sempiternum vocant. Cum autem vellet exprimere quod tempus ab aeternitate incipit, valde vigilanti et proprio sermone usus est dicens, tempus ab aevo ire jubes. Omne enim tempus momentis suis velociter transit; aeternitas vero Creatoris in se stabilis manens, nullis temporum incrementis moveri vel major fieri potest. Omnis autem creatura, ex quo creata est, coepit esse quod non erat, et exinde per singula momenta majus in essentia sua habere temporis spatium. Habere autem majus minusve alicujus rei quam habebat, sicut et esse quod non erat, motus quidam est; unde videtur dicta mutatio quasi motatio. Universa igitur 64.1240C| creatura, ex quo esse coepit, quoddam temporis iter arripuit. Porro Creator omnium immobilis manens et aeternus temporalia, ac immutabilis mutabilia condens, dat cuncta moveri: quoniam incorporea creatura movetur tempore non loco, corporea vero et loco et tempore. Quod si cui minus perspicuum videtur, legat libros sancti Augustini de Genesi ad litteram, ubi de his motibus creaturarum enucleatissime disputat.
6. Quem non externae pepulerunt causae. Diu inter summos philosophos quaesitum est de his causis, propter quas Deus mundum condere voluerit; sed tandem eis visum est, quod et nostri sequuntur auctores, solam bonitatem Creatoris tantae rei causam fuisse, qua voluit rationalem creaturam suae beatitudinis ex ejus contemplatione participem fieri: reliquum vero mundi ornatum partim ad obsequium generis humani, partim ad ostensionem aeternae sapientiae suae, qua condidit omnia bona valde, ut ex eorum consideratione ad intelligentiam et laudem 64.1240D| ipsius humanae mentis erigeretur intentio.
7. Tu cuncta superno ducis ab exemplo. Antequam de his disseram, aliquid de Platonis dogmate insinuandum est, quem Boetius in hoc opere specialiter sequitur: unde in hoc eodem libro dicit, Platoni, inquam, vehementer assentior. Hic igitur trinitatem quamdam in principio fuisse asseruit, et suis auditoribus id credere persuasit, Deum, exemplar, et 64.1241A| materiam: Deum, omnium creatorem: exemplar, ad cujus speciem universa formaret: materiam, ex qua cuncta crearet. De materia superius dixit, materiae fluitantis: exemplar hic exprimit cum dicit, tu cuncta superno ducis ab exemplo. Hoc est illud Platonis dogma, de quo beatus Hieronymus in prologo Genesis loquitur: nam cum LXX interpretes praecavisse diceret ne Ptolemaeus unius Dei cultor apud Judaeos quoque duplicem divinitatem deprehenderet; hoc, ait, ideo maxime faciebant, quia in Platonis dogma cadere videbatur. Itaque ubi sacratum aliquid Scriptura loquitur de Patre et Filio et Spiritu sancto, aut aliter interpretati sunt, aut omnino tacuerunt: hoc utique metuentes, ne si in divinis Libris mysterium Trinitatis idem Ptolemaeus inveniret, hanc eamdem esse quam Plato docuit existimans, in ejus errorem vehementius traheretur. Proinde quemadmodum quilibet artifex quodcunque opus fabricare disponit, prius ejus formam et singularum partium similitudinem in animo gerit, et quodam cogitationis 64.1241B| intuitu contemplatur; eodem modo ipse Deum futuri mundi speciem et imaginem aeternaliter in mente gessisse asserebat. Et hoc est quod dicit: pulchrum mundum pulcherrimus, etc. Ut et in toto et in partibus suis mundi machinam juberet esse perfectam.
8. Tu numeris elementa ligas, etc. Quanta de numerorum potentia, et per ipsos facta divinitus elementorum coaptatione, imo totius mundi fabrica, Graecorum philosophi, et eorum excellentissimus Plato in Timaeo disputaverit, in Latinis saepe auctoribus invenimus, qui ea inde translata tractantes, ad magnum hoc eruditionis perfectum pertinere arbitrati sunt. Ex quibus hoc tantum quod huic expositiunculae sufficit, hic inserendum putavi. Ambrosius Macrobius, qui somnium Scipionis a Cicerone descriptum in duobus libris insigniter exposuit, in priori libro ita dicit: Scimus secundum Platonem, id est secundum ipsius veritatis arcanum, illa forti inter se vinculo colligari, quibus interjecta medietas praestat 64.1241C| vinculi firmitatem. Cum vero medietas ipsa geminatur, ea quae extima sunt non tenaciter tantum, sed etiam insolubiliter vinciuntur. Primo ergo ternario contigit numero ut ter duo summa medium quo vinciretur acciperet. Quaternarius vero duas medietates primus omnium nactus est, quas ab hoc numero Deus mundanae molis artifex conditorque mutuatus, insolubili inter se vinculo elementa devinxit: sicut in Timaeo Platonis assertum est, non aliter tam controversa sibi ac repugnantia et naturae communionem abnuentia permisceri, terram dico et ignem, potuisse, nisi duobus mediis aeris et aquae nexibus jungerentur. In his Macrobii verbis patet, nisi fallor, quid sit numeris elementa ligas.
9. Quod autem sequitur, ut frigora flammis, etc., facile intelligi potest: eodem enim numero quo ipsa elementa, etiam ipsorum differentiae constant. Nam et ipsae sunt quatuor, frigus et calor, siccitas et humor: quae dum binae per singula elementa invicem coeunt, aptam quamdam concatenationem etiam 64.1241D| ipsorum quae contraria videntur efficiunt. Verbi gratia, ut a terra quae infima est incipiam, haec natura est sicca et frigida: cui quoniam aer humidus et calidus contrarius est, media inter eos posita est aqua frigida et humida, quae terrae frigore aeri humore connectitur. Item quia igni calido et sicco aquarum natura frigida et humida repugnat, his interjectus aer, aquis humore, igni calore copulatur. Ignis quoque sicut a terra calore disparatur, sic ei siccitate concordat. Omnia igitur elementa cum differentiis suis certa numerorum lege variata atque disposita, dum contraria concordant, et repugnantia foederantur, indissolubili sibimet nexu tigata junguntur. Unde nullum fere terrenum corpus, quandiu naturalem sui statum obtinet, absque istorum coaptatione consistit. Quod quia pene omnibus patet, huic demonstrationi supersedendum arbitror. 64.1242A|
10. Hoc sane attentius intuendum est, quod sequitur, ne purior ignis evolet, etc. Nam sicut terra et ignis prae caeteris elementis ipsa loci positione maxime sejuncta sunt, cum terra infima, ignis horum altissimus sit, ut pete cujus est naturalis locus in aethere, quem igneae constat esse naturae, quem etiam omnis flamma sursum tendens videtur appetere; ita etiam aliis quibusdam, praeter illas quas supra diximus, differentiis maxime dissociantur; hoc est levitate et gravitate, puritate et crassitudine. Nam horum elementorum ignis purissimus est et levissimus; terra plus quam caetera densitatis et ponderis habere cognoscitur. Igitur ne horum quoque tanta diversitas ignem penitus terramque implicabili repugnantia separaret, geminata est procurata medietas, quae, ut supra ostensum est, insolubili vinculo solet extrema connectere, aqua scilicet et aer; quae utriusque illius contrarietatis apto quodam participio temperata, levitatem ignis terreno ponderi conciliarent. Habent enim utraque et aliquid levitatis 64.1242B| cum igne, et cum terra aliquid gravitatis. Sed aer levitate sua igni vicinior est, aqua terreno ponderi magis appropinquat.
11. Sed tamen quantum interest inter aquam et aerem causa densitatis et ponderis, tantumdem inter aerem et ignem est. Et rursus quod interest inter aerem et aquam causa raritatis et levitatis, hoc interest et inter terram et aquam. Itemque quod interest inter terram et aquam causa densitatis et ponderis, hoc interest inter aquam et aerem: et quod inter aquam et aerem, hoc inter aerem et ignem. Nec solum sibi vicina et cohaerentia comparantur, sed eadem alternis saltibus custoditur aequalitas. Nam quod est terra ad aerem, hoc est aqua ad ignem. Et quoties verteris, eamdem reperies jugabilem competentiam, qua inter se aequabiliter diversa sociantur. Et hoc est quod ait, ne purior, id est levior ignis evolet, ac penitus dissocietur a terra: aut terra pondere suo mersa, et reliquis non cohaerens 64.1242C| elementis, a propria decidat stabilitate.
12. Nam terram esse in medio totius coelestis sphaerae, velut centrum in medio circuli, ipsumque coelum cum sideribus aequis ex omni parte spatiis a terra distare, omnes astrologiae testantur auctores. Quod si ita est, necesse est terram undique aut aquis aut aere circumlegi. Unde nisi per divinam potentiam disposita elementorum connexione teneratur, necessario ut illi putabant a suo statu quadam demersione laberetur. Quod per hoc intelligi voluit quod ait, aut mersas deducant pondera terras. Sed cum nos secundum astronomiae praeceptores de ambitu coeli, quo terram, licet per amplissima et immensurabilia spatia, putant undique circumcingi, aliquid disputamus, absit ut nos quisquam vel hoc contentiose astruere, vel antipodarum fabulas recipere arbitretur, quae sunt fidei Christianae omnino contraria. Quapropter etiam sequentia istorum versuum, quibus philosophia velut ipsam Divinitatem invocando alloquitur, cum ingenti scrupulo tractare 64.1242D| aggredimur: maxime quia haec ad instructionem religiosae conversationis fideique non pertinent. Et quoniam a scrutandis divinae legis arcanis, quorum dulcedine piae mentes in hac vita satiari non possunt, his inutilibus vel ad modicum intenti praepedimur; tamen si dulcissimae dilectionis vestrae voluntati satisfecero, nequaquam inutiliter laborasse me existimo: praesertim cum sicut saepe dicenda sunt salutaria quae teneantur, sic interdum dicenda sunt etiam noxia quae vitentur. Sic igitur sequentes versiculos cum quanta potero brevitate transcurram, ut non quod nobis approbandum sectandumve sit, sed quod philosophia Boetii senserit, intelligi faciam.
13. Tu triplicis mediam, etc. Philosophi unam totius mundi magnam videlicet animam dicentes, multa de ejus divina quadam natura atque potentia non secundum veritatem, sed secundum opinionum suarum 64.1243A| commenta dixerunt. Quae quoniam a nostris dogmatibus aliena sunt, prout necessitas hujus expositionis exigit, strictim attingenda, et transeunter commemoranda sunt. Nam sicut anima cujus unque hominis totum implet corpus, vitalem motum membris omnibus praestat, ita hanc animam per omnem mundani corporis molem diffusam omnibus totius mundi, ut ita dixerim, membris suum cuique motum subministrare putaverunt. Nam et Maro id ipsum sentire videtur, quem constat in philosophicis disciplinis, quantum ad Epicuream sectam pertinet, fuisse peritissimum; cujus insignis expositor Servius sextum Aeneidos librum explanaturus sic exorsus est: Totus quidem Virgilius scientia plenus est, in qua hic liber possidet principatum. In hoc libro dicit illa notissima: principio coelum ac terias camposque liquentes--lucentemque globum lunae Titaneaque astra--spiritus intus alit, totamque infusa per artus--mens agitat molem. Ecce quam Boetius animam dicit, Virgilius spiritum, et post paululum mentem 64.1243B| vocat. Et quod hic dicitur animam cuncta moventem per consona membra resolvis, ibi significatur in his verbis, totam infusa per artus mens agitat molem.
14. De hujus animae generatione in praefato Macrobii libro nostris auribus inusitata de Timaeo Platonis excerpta leguntur: ex quibus hic non verba per ordinem, sed verborum sensum paucis absolvam. Legitur ibi quod Deus abundanti majestatis fecunditate de se mentem creaverit, quae νοῦς vocatur: deinde ex hac mente anima mundana creata sit; cujus generationem per quamdam numerorum virtutem idem Plato dicit imperio Creatoris effectam: nam monade, inquit, in vertice locata, terni numeri ex utraque parte fluxerunt; ab hac pares, ab illa impares. Item post monadem a parte altera duo; inde quatuor, deinde octo. Item primus par, et primus tetragonus; a pari et primus κύβος, hoc est primus numerus, a pari solidam figuram efficiens. Ab altera 64.1243C| vero parte tria, deinde novem, tum septem et viginti: primus videlicet impar, et primus tetragonus ab impari, et primus κύβος ab impari. Haec de Platonicis sint dicta figmentis.
15. Restat ut cur eamdem animam triplicis naturae Boetius dixerit, explicare conemur. Aiunt enim quod habeat ex mente, de qua nata est, rationem, et ex sua natura vim praebendi sensus praebendique incrementi seminarium. Horum primum λογικὸν, id est rationale, dicitur; secundum αἰσθητικὸν, id est sensibile; tertium φυτικὸν, quo intelligitur natura plantandi et augendi corpora. Dicitur et alio modo secundum quosdam auctores triplicis naturae secundum humanae animae similitudinem, id est ut sit rationalis, concupiscibilis, irascibilis. Sed priorem sententiam magis mihi videtur sensus hujus auctoris intendere. Nam illo modo ut cuncta moveat, se per cuncta diffundit, ut primo coelestia universorum siderum corpora (nam et ipsa a Deo suas quasdam animas accepisse putant) velut mentis capacia pura 64.1243D| et integra ratione, certoque moveri faciat ordine. Deinde quia terrenorum corporum, quae ab illa animari autumant, tres ordines sunt, in primo ipsorum, qui est hominum, tria illa simul agnoscuntur, quia et ratione utuntur, et sensibus vigent, et habent crescendi propagandique naturam. In secundo ordine, qui est bestiarum et pecorum et quorumlibet animantium, quoniam ratione carent, duo tantum ex his inveniuntur, sentire et crescere. Tertius ordo terrenorum et corporum in arboribus et herbis est, quae carent, tam ratione quam sensu: et quia crescendi tantummodo usus in his viget, hac sola parte vivere dicuntur.
16. Igitur, si verum philosophi dicunt, anima mundi secundum triplicem sui naturam tribus modis omnia movet, ratione, sensu, incremento. Sed coelestia corpora, sola stabili ratione movet; terrenorum infima, solo incremento; terrenorum prima, id 64.1244A| est humana, omnibus praefatis tribus modis; media, hoc est brutorum animalium, duobus. Porro quod hic membra mundi consona dixit, vel simpliciter accipiendum quod sibi congrua et convenientia sint, et singula in suo loco et ordine pulchra vel apta minime a se discordent; aut intelligendum est hoc eum exprimere voluisse, quod maximis mundi partibus, id est septem planetarum circulis, maximam quamdam consonantiam licet a nostri auribus procul remotam inesse dicunt, eo quod ipsae planetae, quae altiori circulo feruntur, acutioris soni melodiam suo concitent cursu; quae vero inferiores sunt, gravius resonent; omnes tamen unam musicae modulationis harmoniam consonent. Cujus rei tractatui majus et otium et temporis spatium quam nunc habeamus, impendendum est, et his tantum, qui naturam musicae artis scire desiderant, utilis esse dignoscitur. Scimus tamen summos philosophos de horum circulorum intervallis et consonantia disputationem multorum voluminum edidisse. 64.1244B|
17. Jam ergo videamus sequentia Boetii dicta, quibus adhuc mira quaedam de hac anima commenta proponit dicens: quae cum secta duos, etc. De hac animae sectione in duos orbes posset esse aliquanta dubietas, nisi ipse hanc absolveret subjungens, simili convertit imagine coelum. Apparet enim eum hoc dicere quod ipsa primum divisa in duos orbes moveatur, et cum impetu quodam rotetur; atque ita molem coeli secum in eosdem orbes trahat atque convertat. Qualiter autem coelum in duos sibi contrarios orbes circuitusque volvatur, omnium oculis, sed non omnium intellectui patet. Est autem unus hic notissimus coeli circuitus quo videmus aetherem cum infixis sibi omnibus sideribus ab oriente volvi in occidentem; ita ut nobis in ipso mundi vertice positum polum intuentibus, omnes stellae videantur in dextris oriri, in sinistris occidere, praeter illas quae intra arcticum circulum continentur: nam ipsae nunquam kosmi compatiuntur occasum, solo abscinduntur 64.1244C| heliako.
18. Altera vero coeli conversio est, quam nobis planetarum, id est errantium siderum, cursus demonstrat; quae quamvis in coelo non sint infixae, sed sub coelo et contra coelum ferantur, nemo tamen eas dubitat coeli sidera nominare. Hoc itaque coelum, quo illae feruntur, aereum multi vocant; licet sit hoc aere qui avium volatus sustinet, sicut natura multo sublimius, ita incomparabili puritate lucidius: cujus conversio contra illud superius ab occasu semper fit in orientem, meridianam scilicet plagam intuentibus a dextra in sinistram. Denique quod ipsae sicut et caetera per diurna vel nocturna spatia ab oriente procedere et in occasum vergi videntur, inde fit quod vehementior aetheris volubilitas eas velut invitas secum trahit; ipsae tamen momentis omnibus in contrarium quasi retro gradiuntur: quod in luna, quae ex illis septem infima et terrae proxima minorem omnibus circulum et ideo celeriorem permeat cursum, manifestissimum est, cum nova circa solis 64.1244D| occasum vix apparet, sequenti vespere jam lucidior magis ab occidente recessit. Atque hic ejus ab occasu recessus aequis quotidie spatiis in tantum augetur, ut quarto decimo die, toto jam superiore hemnisphaerio decurso, ipsa sole in occasum demerso plena in oriente lampade procedere videatur.
19. De solis autem per eumdem viam cursu, id est per zodiacum aequis signorum duodecim spatiis dimensum, quoniam omnibus vel tenuem computi et astrologiae scientiam habentibus res nota est, superfluum reor aliquid dicere. Sed neque de reliquis quinque, Saturni scilicet stella, et Jovis, Martis, et Veneris, atque Mercurii, ullam mentionem facere, quidquam ad hoc opus pertinet; praeter ad hoc tantum demonstrandum, quod cum duo circuitus siderum sibimet adversi cognoscantur, haec septem loci situ inferiori, et omnibus aliis contrario cursu vagari, ab his qui diligenter inspiciunt comprobantur. Oportet 64.1245A| igitur in hoc loco rei veritatem acriter intendere, et hanc philosophicis longe separare figmentis, ut istam coeli ac siderum mirabilem in diversa circumvolutionem non ignotae nobis mundi animae, sed omnipotentis Dei ineffabili fieri virtute credamus. Sane quod illa anima dicitur, in semet reditura meat, hoc significat quod omnis ille motus per eosdem circuitus semper repetitur; et quodcunque spatium permeasse videtur, ad id ipsum ineundum festinat, ut iterum vadat. Omnis enim circulus quoties in orbem rotatur, in se ipse revolvitur. A quo non dissonat quod in Salomone legitur: Gyrans gyrando vadit spiritus, et in circulum suum revertitur.
20. Nec hoc praetereundum quod ait, mentem profundam circuit: significat enim mentem homini divinitus datam, sed corporea cogitationis mole depressam et aggravatam, ut ait Cicero in libris de Republica: videri sibi hominem a natura non ut a matre, sed ut a noverca generatum, corpore nudo, fragili et infirmo; animo autem anxio ad molestias, humili ad 64.1245B| timores, molli ad labores, prono ad libidines: in quibus esset velut obrutus quidam divinus ignis ingenii et mentis. Ecce in quo profundo mens posita, data sibi divinitus ingenii profunditate circumeuntem se contrariis duobus itineribus coeli circuitum perspexit, attendit, numeris et intelligentia comprehendit. Ut merito profunda dicatur, quae sine profunda cogitatione talia investigare non potuit. Nam utroque modo mens humana profunda dicta intelligi potest, et a profunditate sensus et ingenii, et quia terrena inhabitatione deprimitur, cum ex omni parte sursum a terra aequalis sit altitudo ad coelum, et coelo deorsum nihil profundius noverimus quam terram. Secundum hanc ergo locorum positionem omnis altitudo ad coelum, omnis profunditas refertur ad terram: et idcirco hoc magis ad praesentem sensum videtur respicere, quia tota illa utriusque orbis revolutio profunditatem terrae circuire cognoscitur. Unde fit ut ipsa inaccessibilis et celerrima tam immensae 64.1245C| molis vertigo, vehementi tractu suo velut quodam impetu omnia crassa et gravia ex omni parte ferri cogat in terram, quae sola manet in medio immobilis quasi centrum. Omnis enim sphaera dum aequo libramine volvitur, nihil in ea est immobile praeter centrum. Ipsa autem terra non movetur, quia necesse est ut circa aliquid immobile sphaera moveatur: qui motus omnia, quae densitatis aliquid habent, deorsum trahens, procul a superioribus coeli partibus removet, ita ut etiam nubes non altius quam decem stadiis a terra dicantur posse levari.
21. Sequitur, tu causis animas, etc. Horum intellectus verborum magis est fugiendus quam expositione pandendus: nam explicita ratione maximae mundi animae, nunc de statu minorum animarum incipit loqui, easque factas eisdem quibus et illam asserit causis. Sed hoc de ipsis intelligi vult, quod minime recipit fides Christiana, eas videlicet a prima sui conditione in coelo positas ex contemplatione mentis divinae beate vixisse; deinde quasdam ex his in corpora 64.1245D| humana delapsas, iterum post resolutionem eorumdem corporum terrenis purgatas vitiis originem suam repetere, et in coelum redire, atque, ut Virgilius ait, rursus in corpora velle reverti. Dignitatem vero primae conditionis his verbis exprimit: Provehis, et levibus sublimes curribus aptas. Hoc itaque significans, quod incorporeae levitate naturae velut quibusdam curribus in sedes sidereas provehantur. Quod autem dicit, in coelum seris, de mundi luminaribus cunctisque sideribus intelligi vult, quae coelo inserta vivere et ratione uti, affirmare nitebantur.
22. Porro in terram seris de humanis tantum dictum est animabus, quas, ut dixi, et de coelo demissas in corpora, et quia igneae sunt, ut aiunt, naturae, eadem natura reducente, illuc eas, licet post longa 64.1246A| putant tempora, reverti. De quarum descensu ad terras, inanissimas texunt fabulas, quomodo terrenorum desiderio corporum incipiant a divinae mentis contemplatione dilabi: deinde per zodiacum ad septem sphaeras planetarum devenientes, ex singulis earum singulos motus quos in exercitio terrenae vitae sint habiturae sortiantur: videlicet in Saturni sphaera ratiocinationem, in Jovis vim agendi, in Martis animositatis ardorem, in Solis sentiendi opinandique naturam, desiderii vero motum in circulo Veneris, pronuntiandi interpretandique scientiam in orbe Mercurii, naturam plantandi et augendi corpora in ingressu, inquiunt, globi lunaris exercent. Sed quis tam demens est ut haec monstruosa commenta procul a fide sua non removeat? Scire tamen ea vel ad hoc tantum prodest, ne quis dum haec a doctissimis auctoribus aliis verbis expressa legerit, non hoc, sed aliud aliquid quod verum sit, eos dicere existimans, in errorem dulci sermonum compositione ducatur. Ecce enim dum idem Boetius in quinto hujus operis 64.1246B| libro dicit humanas animas liberiores esse, necesse est, cum se in mentis divinae speculatione conservant, minus vero cum dilabuntur ad corpora, minusque etiam cum terrenis artubus colligantur; quis hoc eum de descensu animarum in corpora dicere intelligeret, nisi hanc philosophorum sectam prius compertam haberet?
23. Sane quia superius coelestium corporum, id est siderum, vitas quasdam vel animas hic auctor commemoravit, non est praetereundum quod de praecipuis mundi luminaribus sole et luna etiam nostri quidam auctores hoc senserunt, quod in consummatione mundi receptura sint praemium laboris sui. Nam sanctus Hieronymus in libro nono explanationis in Isaiam prophetam ubi exponit hunc versiculum, Et erit lux lunae sicut lux solis: et lux solis erit septempliciter sicut lux septem dierum, inter caetera ita dicit: Erit lumen lunae sicut lumen solis, quando dederit Dominus coelum novum et terram novam, et 64.1246C| transierit habitus mundi hujus, ut luna et sol laboris sui et cursus sui praemium consequantur: etenim exspectatio creaturae revelationem filiorum Dei exspectat, quia et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem filiorum Dei: licet ea quidam organa lucis intelligentes, insensibilia esse contendant. Luna ergo solis fulgorem accipiet. Nec mirum hoc de clarissimo sentire elemento, cui principatus noctis est traditus, cum de sanctis quoque scriptum sit, fulgebunt justi quasi sol: et sol septuplum lumen accipiet, sicut lux septem dierum, quando ab initio conditus mundus.
24. Haec sancti Hieronymi dicta, quoniam in aliis nostris auctoribus aliquid tale non legimus, et ipse quoque contraria quosdam sentire non tacuit, contentiose defendenda non arbitror. Nam nullam penitus rationalem creaturam a Deo in principio conditam secundum Scripturarum auctoritatem intelligo, praeter angelos et homines. Porro vel angelicum vel humanum spiritum his sideribus esse permixtum aut in eis conversari, non videtur omnino credibile. 64.1246D| Unde sufficiat nobis scire quod Scriptura loquitur a Deo facta esse duo magna luminaria: naturam vero illorum altius velle scrutari, temerarium est. Pauci vero versus qui restant expositione non indigent, quoniam in eis pura et aperta ad Deum oratio funditur. Fateor tamen videri mihi quaedam in his verba philosophorum redolere venenum; sed quoniam ea catholicae aures rectius accipere et in meliorem partem interpretari solent, et ob hoc fidei non nocent, id gratanter accipio, atque de his censui reticere. Habes, domine desiderantissime, qualem tenuitas ingenii mei componete potuit, explanationem super obscuros Boetii versus: in qua si quisquam aliquid utilitatis invenerit, merito gratificabitur jussioni tuae.