Migne Patrologia Latina Tomus 131
Commentarius in Genesim
Commentarius in Genesim (Remigius Antissiodorensis), J. P. Migne 131.0134A
IN DEI NOMINE INCIPIT EXPOSITIO REMIGII SUPER BRESITH, ID EST, SUPER GENESIM. 131.0051C| Desiderius vocabatur episcopus quidam familiaris et amicus beati Hieronymi, ad quem scribit hanc praefationem
Praefatio Latine, prologus vel prooemium Graece dicitur, id est breviatio. Ymen Graece, Latine dicitur via
Praesagio, id est, praedivinatione vel signo futurorum.
Sortitus est nomen cum Daniele, qui et ipse vir desideriorum appellatus est; et sicut ille desiderabat 131.0051D| praescire futura, sic iste desiderabat notitiam habere Scripturarum.
Pentateuchum. Penta, quinque, teuchum [librum], id est, quinque libros Moysi.
Obtrectatorum, id est, invidorum.
131.0052C| Suggillatione, id est reprehensione. Tunc enim omnes LXX legebant, et magna veneratione suscipiebant.
Nova pro veteribus cudere, id est, Hebraicam veritatem pro veteribus, id est LXX Interpretibus.
Ita ingenium quasi vinum probantes. Sicut enim vinum probatur nare vel gustu, sic illi probabant ingenium, cum dicebant Hieronymum in reprehensione LXX hoc facere.
Portione, id est pro vili.
131.0052D| Pro paupertate mea. In alia enim praefatione dicit quod in tabernaculo Dei alii offerrent aurum, lapides onychinos, byssum, coccum et purpuram; sibi vero sufficere, si saltem pilos caprarum offerret. Hanc dicit vilem portionem humiliando se, cum tamen 131.0053A| ipse magna offerret in tabernaculo Dei, hoc est in Ecclesia.
Editioni antiquae, id est, translationi LXX.
Theodotio Judaeus fuit, qui transtulit divinas Scripturas, sed in multis erravit judaizans. Illius translationem Origenes immiscuit translationi LXX.
Proprium syntagma, id est compositionem.
Si, inquit, omnia colligerem quae in Evangeliis vel Epistolis inveniuntur, et quae sunt in LXX, proprium librum possem conficere. Multi ignorantes haec in Hebraica scripta non esse veritate, sectantur deliramenta apocryphorum. Apocryphon dicunt Graeci secretum. Inde apocryphi dicuntur libri qui nullam habent auctoritatem et non sunt in publico legendi. Inde apocrypharius, legatus secretorum. Deliramenta, 131.0053B| id est, vanitates, vel insanias et ineptias. Lira quippe sulcus dicitur aratri. Hinc delirare dicuntur boves cum exorbitant. Inde dicimus deliros homines insanos, exorbitantes a ratione et sensu.
Hiberas naenias, id est Hispanicas vanitates. Proprie naeniae sunt, quae super tumulos mortuorum scribuntur, quibus nihil vanius.
Libris authenticis, id est auctoritate plenis.
Ptolomaeus rex Aegypti. Hic unius Dei cultor exstiterat, edoctus ab Aristaeo philosopho Platonico. Dicunt ergo Judaei ideo LXX tacuisse mysterium sanctae Trinitatis, ne Ptolomaeus, qui unius Dei cultor erat, deprehenderet divinitatem Patris et Filii; et ideo non errando, sed prudenti consilio hoc fecerunt.
131.0053C| Nescio quis primus auctor construxerit mendacio suo septuaginta cellulas Alexandriae. Alexandria metropolis est Aegypti. Refert autem Josephus quod Ptolomaeus rex miserit nuntios cum magnis muneribus ad sacerdotem Judaeorum, et rogaverit eum ut libros divinarum Scripturarum faceret transferri de Hebraeo in Graecum, quia ipse Graecus erat, et Hebraeam linguam ignorabat. Tunc ille misit ei LXX 131.0054A| viros peritissimos. Qui venientes Alexandriam in una basilica congregati, transtulerunt Scripturas de Hebraeo in Graecum, conferentes ad invicem. Sed illi qui LXX nimium venerabantur, confixerunt per singulas cellas divisos fuisse, et Spiritu sancto dictante eadem scriptitasse.
Y Πepictec, id est protector fidelis, qui protegebat Ptolomaeum sapientiae suae scuto.
Nisi forte putandus est Tullius oeconomicum, id est dispensatorium, quia oeconomos dicitur dispensator: quem librum transtulit Tullius de Graeco in Latinum, non tamen prophetavit, quia interpres, non vates fuit.
Platonis Pythagoram [Protagoram ]. Plato scripsit librum quem Pythagoram appellavit, quia ad Pythagoram 131.0054B| philosophum et amicum suum scripsit. Hunc transtulit similiter Tullius.
Et Demosthenis pro Ctesiphonte. Demosthenes Graecus rhetor fuit, qui scripsit librum pro Ctesiphonte, eo quod ante Ctesiphontem eum scripserit.
Historia. Historia dicitur apo tu historia, id est a videndo. Distat inter historias et annales, quia historiae sunt earum rerum quas videmus vel videre possumus, annales vero earum quas non videmus.
Inter spiritalia charismata, id est dona vel gratiam Spiritus sancti.
In Apostolo, videlicet Paulo, ubi commemorat dona Spiritus, dicens: Quosdam quidem dicit apostolos, alios prophetas, etc. In quibus charismatibus ultimum pene gradum interpretes tenuerunt; et hoc 131.0054C| in ejusdem Pauli apostoli Epistola reperitur, ubi dicit: Alii datur per Spiritum sermo sapientiae, etc. usque dum concludit dicens: Alii genera linguarum, alii interpretatio sermonum.
Et emendatiora sunt exemplaria Latina quam Graeca, Graeca quam Hebraea. Unaquaeque enim res, quo frequentius transfertur, eo firmius emendabitur.
INCIPIT TEXTUS BRESITH.
CAPUT PRIMUM. 131.0053D|
VERS. 1. In principio creavit Deus coelum et terram. Auctor hujus operis, sicut sancti doctores tradunt, cognoscitur fuisse Moyses qui per revelationem Dei mundi creationem cognovit, qui tamen more Scripturae de se quasi de alio loquitur. In principio hujus voluminis philosophi confutantur, qui de mundi creatione conati disputare, sicut Plato, qui tria dixit esse principia, Deum videlicet, exemplar, et materiam, et Deum non quasi auctorem ex nihilo cuncta creasse, sed quasi opifici in rebus creandis materiam adjutorium praestitisse. Aristoteles autem duo dixit 131.0054D| esse principia, materiam scilicet et speciem, tertium quiddam nescio quid volens dicere operatorium appellavit. Quorum erroribus obvians Moyses utpote a Deo electus veritatem dicitur demonstrasse, ostendens Deum cuncta simul ex nihilo formasse, non quidem in tempore, sed in initio temporis dicens: In principio, et subauditur: temporis, patet procul dubio tunc tempus coepisse quod antea minime erat.
Creavit enim coelum et terram. Coelum non istud visibile firmamentum accipere debemus, sed illud empyreum, id est igneum, vel intellectuale coelum 131.0055A| quod non ab ardore, sed a splendore igneum dicitur, quod statim repletum est angelicis spiritibus de quibus in Job dicitur: Cum me laudarent simul astra matutina et jubilarent omnes filii Dei (Job XXXVIII, 7). Et nota tria hic elementa commemorari. Nomine enim coeli aerem collige, nomine terrae ipsam terram, et ignem qui in ejus visceribus latet. Quarti vero elementi, id est aquae, in sequentibus fit commemoratio.
Vers. 2. Terra autem inanis et vacua. Id est, inutilis, infructuosa et incomposita. Omnia enim elementa commista erant et confusa, et totum hoc aeris spatium quod est a terra usque ad coelum plenum erat aquis, quae tamen non erant ejusmodi qualitatis cujus nunc sunt, sed in modum nubium tenues, 131.0055B| quam qualitatem adhuc illae supercoelestes aquae retinent. Spiritus Dei ferebatur super aquas. Sicut mens vel sapientia alicujus artificis superfertur operi quod facturus est, ut quomodo vult ita illud faciat: ita et Spiritus sanctus superferebatur, praeordinans et quasi disponens quid, qualiter facere vellet.
Vers. 3. Dixit Deus. Non voce carnea, nec motu labiorum, sed dixit, id est, voluit. Velle enim ejus dicere est. Unde scriptum est: Dixit, et facta sunt (Psalm. CXLVIII, 5). Vel etiam dixit, id est, Filium genuit per quem omnia facta sunt. Fiat lux. Lux dicitur a luendo, id est a purgando tenebras. Lux autem illa non ejusmodi erat quae nunc est sole superposito, sed qualis esse solet vel ante solis ortum, vel post ejus occubitum.
131.0055C| Vers. 4. Et vidit Deus lucem, quod esset bona. Non quod tunc primo viderit in cujus praesentia semper hoc fuit: sed vidit, id est a nobis videri voluit lucem esse bonam. Et divisit lucem a tenebris. Tenebrae a tenendo dictae sunt, quia tenent oculos ne videant. Utrumque autem fecit Deus et lucem et tenebras, scilicet ut in luce operarentur homines, et in nocte requiescerent. Ergo et tenebrae opus Dei sunt. Unde in hymno trium puerorum in quo omnis creatura ad benedicendum Deum invitatur, etiam tenebrae cum luce ponuntur. Allegorice quod dictum est: in principio fecit Deus coelum et terram, nomine principii Filium Dei non incongrue possumus accipere, sicut ipse de se Judaeis dixit: ego principium qui et loquor 131.0055D| vobis (Joan. VIII, 28). Deus enim Pater principium est, sed non de principio, quia a Patre non factus nec creatus, sed genitus est: per quod principium Deus Pater coelum et terram creavit, id est coelestes et terrenos. Per coelum enim coelestes sive coelestem vitam ducentes: per terram vero terrenis negotiis inhiantes signantur. Qui utrique per principium creati sunt, quia nato Jesu Christo patuit qui essent coelestes, quique terreni. Terra vero erat inanis et vacua. Id est, corpus humanum inane a meditatione coelesti, vacuum a fructu bonae operationis. Et tenebrae erant super faciem abyssi. Quia infidelitatis tenebrae et ignorantiae abyssum humani cordis operiebant. Spiritus Dei ferebatur super aquas. Quia divina praescientia super fluida et infructuosa 131.0056A| corda hominum ferebatur, praevidens et disponens quorum corda digne posset inhabitare. Fiat lux. Lux vocabulo fides accipitur. Bene ergo lux prima die facta est, quia primo mandato legis fides commendatur cum dictur: Audi, Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est.
Vers. 5. Factum est vespere et mane dies unus. Per mane initium fidei: per vesperam vero perfectio bonae operationis intelligitur. Cujus diei mane in vesperam deducitur cum initium fidei completione bonae operationis perficitur.
Vers. 6. Fiat firmamentum in medio aquarum. Quo scilicet firmamento aquae superiores divisae sunt ab aquis inferioribus, et illa pars superior in modum crystallini lapidis congelata est, caetera vero inferior 131.0056B| in mare redacta est. Et hoc quidem secunda die actum est, cujus diei opera minime bona esse dicuntur, sicut caeterorum dierum ubi dicitur: Vidit Deus, quod esset bonum, non ideo quod bonum non sit quod factum est, et pulchrum, sed propter binarium numerum, qui est transgressio unitatis et malam habet significationem. Unde et eum sancti Patres discordiae dedicaverunt. Ipse etiam bigamiam significat. In ejus etiam significatione bina animalia de immundis missa sunt in aream.
Vers. 11. Germinet terra herbam virentem et lignum pomiferum. Omnia perfecta a Deo cognita sunt. Unde homo in perfecta aetate creatus est, et arbores cum foliis suis simul et fructu. Hinc et lignum pomiferum dicit habens unumquodque sementem. 131.0056C| Haec sementis est frugum et arborum: semen vero hominum, et animalium seminium vel sementum exordium cujuscunque rei.
Vers. 14. Fiant luminaria in firmamento coeli. Luminaria solem, et lunam, et caeteras stellas accipimus. Verum sol et luna et septem planetae non sunt in firmamento positae, sed in aethere pendent: ideo in firmamento positae dicuntur. Et dividant diem ac noctem. Sol diei praeest, luna nocti. Sint in signa. Hoc, vel propter terminum Paschalem dicitur, quia luna signum est Paschalis termini qui non nisi post quatuordecimam lunam celebratur, vel quia sidera signa sunt navigantibus per mare vel iter agentibus per Libyam ubi vestigium itineris ad 131.0056D| motum venti dissipatur. Luna apud Hebraeos tribus nominibus nuncupatur, Lare, Lavana, Mavors. Lara vocatur a numero dierum mensis: Lavana a candiditate: Mavors a defectu, quia deficit singulis mensibus.
Vers. 20, 21. Reptile animae viventis. Reptilia pisces hoc loco accipe. Mutabilem animam [Vulg., motabilem an. ] dicit animalium ad comparationem hominis. Quia licet mortalis sit homo ad comparationem Dei, tamen immortalis est ad comparationem caeterorum animalium, qua parte imaginem Dei retinet.
Vers. 26. Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Cum caetera jubendo fecerit, quasi maximam rem facturus Deus et cunctis quae 131.0057A| fecerat praeferendam, quasi quodam concilio dicit: Faciamus. Quod, licet quidam ad angelos referendum dicant, melius tamen ad sanctam Trinitatem refertur.
Vers. 27. Ad imaginem et similitudinem suam. Imago dicta quasi imitago. Distat inter imaginem et similitudinem. Imago est in ratione et in immortalitate: similitudo vero in morum sanctitate et justificatione. Similitudinem itaque peccando perdidit: imaginem non amisit. Nec audiendi sunt qui dicunt hominem in corpore Dei imaginem habere. Hanc enim potius cum animalibus communem habemus, quia, quomodo ea quinque sensus corporis habent, ita et nos. In anima quippe imaginem Dei habemus. Quod Deus in majori mundo, hoc anima 131.0057B| in corpore nostro, operatur. Unde et microcosmos Graece vocatur, id est minor mundus. Deus enim extra mundum positus non excluditur, intra mundum includitur, et praesidendo sustentat, et sustentando praesidet, et circumdando implet, et implendo circumdat. Sic et anima nec extra corpus posita excluditur a corpore, nec intra corpus includitur, sed ubique tota, ubique integra. Masculum et feminam. Non utrique uno tempore facti sunt per speciem, sed in praesentia Dei cuncta simul facta esse dicuntur. Unde est illud: Qui vivit in aeternum creavit omnia simul (Eccli. XVIII, 1). Mystice firmamentum sanctam significat Scripturam, sicut in ejus significatione in Apocalypsi dicitur: et coelum recessit sicut liber involutus (Apoc. VI, 14): aquae 131.0057C| multae populi sunt. Tunc ergo firmamentum in medio aquarum factum est, quando Scriptura divina populis innotuit. Aquae quidem super firmamentum significant angelicas catervas quae bene super firmamentum esse dicuntur, quia, Deum semper prae oculis habentes, non indigent legali institutione neque evangelicis praeceptis. Quae vero sub firmamento sunt aquae, homines significant qui divinis edocentur praeceptis, sine quibus ad coeleste regnum pervenire nequeunt.
Tertia die congregatae sunt aquae in locum unum, et apparuit arida. Per aridam significantur corda electorum sitientia aquam baptismatis et fontem doctrinae coelestis. Collectis ergo aquis in unum, id est reprobis separatis a justis, apparuerunt sancti, 131.0057D| divisi ab amaritudine infidelitatis et inconcussa fidei firmitate roborati.
Quarta die facta sunt luminaria in firmamento. Per firmamentum, sicut diximus, sacra Scriptura non inconvenienter accipitur; per luminaria vero evangelistas, doctores et praedicatores intelligimus, qui illuminati Spiritus sancti gratia alios ad lucem fidei sua praedicatione convertunt. Qualibus per Petrum [Paulum] dicitur: In medio nationis pravae et perversae, inter quos lucetis sicut luminaria in mundo verbum vitae continentes (Philip. II, 15, 16). Bene autem luminaria in firmamento posita vel constituta, ut illi semper inhaereant: quia doctores debent contemplari et cohaerere sacrosanctae Scripturae. 131.0058A| Quod apte praefigurabant vectes illi qui in quatuor arcae circulis positi nunquam inde abstrahebantur (Exod. XXXV). Per quatuor quippe circulos, totidem Evangeliorum volumina praefigurantur; per vectes, doctores, in quorum cordibus portatur arca, id est lex divina. Nunquam ergo vectes a circulis arcae auferebantur: quia praedicatores doctores nunquam habere debent vacuam meditationem legis Dei.
Quinta die produxerunt aquae reptile animae viventis. Per haec animalia, quae ex aquis sunt formata et vivunt in aquis, signatur ordo baptizatorum, qui, velut pisces, sine aquis baptismatis Christi vivere nequeunt. Volatile nihilominus typum retinet sanctorum, qui penna virtutum et contemplationis 131.0058B| ad coelestia festinare contendunt.
Per jumenta, quae sexta die creata sunt, doctores ac quilibet ecclesiastici viri exprimuntur, qui minus valentes adjumento suae praedicationis in fidei firmitate corroborant. Bestiae vero praesignant potentes vel superbos qui, more bestiarum, in quoscunque suae crudelitatis saevitiam exhibent. Per serpentes, qui hoc in loco in bonum accipiuntur, sancti designantur prudentes et astuti caventes dolos diaboli, quibus Dominus dicit: Estote prudentes sicut serpentes (Matth. X, 16).
Hac ipsa die factus est homo, id est, Christus per Virginem natus est secundus Adam, qui primi hominis peccata tolleret.
Possunt tamen haec sex dierum opera ad totidem 131.0058C| saeculi aetates referri. Prima itaque die fecit Deus lucem. Hac ipsa aetate creavit hominem rationabilem ad similitudinem suam. Quasi enim homo lux vocatur ad comparationem animalium irrationabilium, de quo dicitur: Erat lux vera quae illuminat omnem hominem (Joan., I, 9). Divisit lucem a tenebris in hac die: quia hac aetate filii Dei, id est, filii Seth separati sunt ab impia generatione Cain, cujus vespera fuit multiplicata iniquitas hominum ideo ut induceret Deus diluvium.
Secunda die factum est firmamentum: quia hac aetate arca in diluvio enatavit, et omni genere hominum damnato, solae octo animae in ea salvatae sunt: cujus vespera superbia fuit praesumptio, quia homines voluerunt aedificare turrim, et linguarum 131.0058D| confusio facta est.
Tertia die congregatae sunt aquae: quia hac aetate separatus est populus Dei per Abraham a caeteris nationibus, et illis congregatis vel conclusis in amaritudine et volumine peccatorum, isti in cultu unius Dei solidati sunt, ut herbam virentem virtutum germinarent et fructum bonorum operum proferrent: cujus vespera fuit in perditione Saulis et Jonathae in monte Gelboe quando ab Allophylis interfecti sunt.
Quarta die facta sunt luminaria: quia quarta aetate dignitas regia splenduit in David, et in Salomone et in caeteris regibus et prophetis qui maxime hac aetate floruerunt. Hujus vespera fuit in 131.0059A| Sedechia quem rex Babylonis multavit oculis, eversa Jerusalem et destructo templo, transtulit in Babylonem.
Quinta die ex aquis producta sunt animalia: quia hac aetate populus Judaeorum inter gentes velut in aquis captivus versabatur, et tamen a cultu Dei non recedebat. Multum etiam jam sancti quasi aves per contemplationem ad coelestia sublevabantur, sicut Jeremias, Ezechiel, Neemias, etc. Cujus vespera fuit infidelitas et maximum peccatum eorum qui Christum sibi repromissum videntes recipere noluerunt.
Sexta die homo factus est. Hac aetate natus est Christus per Virginem. Qui praelatus est bestiis terrae et piscibus maris et volatilibus coeli: quia 131.0059B| omnes gentes jugo fidei suae subjecit. Cujus aetatis vespera finis erit saeculi.
Septima die requievit Deus: quia septima aetas est animarum requiescentium in Christo et exspectantium generalem corporum resurrectionem.
CAPUT II. Vers. 4. Istae generationes coeli et terrae. Recapitulatio est creaturae Dei. Generationes coeli et terrae appellat ornatus eorum. Ornatus coeli sunt angeli et sidera: ornatus terrae homines et jumenta; arborum et florum varietates. In die. Id est in tempore. Diem hic posuit pro tempore sicut Apostolus: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce dies salutis! Hoc in loco evanescit error philosophorum: qui dixerunt mundum Deo esse coaeternum, vel etiamsi, 131.0059C| a Deo et sine initio factus est, eum tamen ex materia non a Deo creatum constare dixerunt, quod tamen utrumque effluit, cum dicitur: In die fecit coelum et terram. Cum enim dicit: in die, ostendit eum non esse coaeternum Deo. Cum vero addit: fecit coelum et terram, mundum a Deo conditum manifestat. Si vero diem pro una die acceperimus positam, secundum illum sensum intelligendum est quem propheta dicit: Qui vivit in aeternum creavit omnia simul (Eccli. XVIII, 1). Juxta quem intellectum B. Gregorius dicit: « Rerum natura per substantiam simul creata est, sed per speciem simul creata non est. »
Vers. 5. Omne virgultum, antequam oriretur, et omnem herbam, antequam germinaret. Quod dicit: antequam germinaret aut oriretur, patet profecto 131.0059D| non eo modo, quo nunc arbusta et herbae ex semine vel ex radice proferuntur, aut humana industria proveniunt, tunc procreata esse, sed subito ad nutum et jussionem Dei erupisse cum foliis et fructu omnique perfectione. Non pluerat super terram. Hoc ad superiora refertur. Non pluerat quidem ut ex provectu scilicet pluviarum nascerentur frutices et herbae. Quomodo etenim plueret, cum omne spatium aeris plenum esset aquis tenuissimis in modum nebulae, sicut jam supra dictum est? sed ex quo aquae illae collectae sunt in unum, et apparuit arida, usque ad diluvium pluviae minime leguntur fuisse.
131.0060A| Vers. 6. Sed fons ascendens e terra universam ejus superficiem irrigabat. Fons autem ille, vel per occultos meatus terrae decurrens ascendebat ad irrigandam terrae superficiem, more Nili fluminis qui alvei sui metas progrediens irrigat plana Aegypti: vel etiam irrigans universam superficiem terrae, non quo omnem terrae superficiem operiret, sed rivatim more fluminum per diversa loca dirivaretur. Vel, quod melius placet more sacrae Scripturae, singularem posuit pro plurali, vel fontem pro fontibus, sicut muscam pro muscis, ranam pro ranis. Aut etiam fontem propter universitatem omnium aquarum quae simul sunt et quasi unus fons in matrice abysso.
Vers. 7. Formavit Deus hominem. Cavenda est hic 131.0060B| paupertas intellectus humani ut cogitemus Deum manibus operatum fuisse hominem et labiis carneis locutum, aut tale aliquid, quod nefas est de Deo cogitari. Deus enim spiritus est, et ideo non distinguitur membris nec gravatur mole corporis, ut de illo aliquid carneum cogitemus vel intelligamus. Sed quod dicit: formavit hominem ex limo, id est volendo et jubendo extra produxit. Et inspiravit. Quod dicit: spiravit, non intelligendum est, quod hunc corpulentum aerem homini sufflaverit vel immiserit, sed inspiravit, id est, animavit eum vita rationali, quod in sequentibus spiraculum vitae appellavit. Ad comparationem enim caeterorum animalium quorum animae moriuntur, homo rationalem animam sortitus est. Unde et Graeci differentiam facientes animalium 131.0060C| quae tantum sine ratione vivunt zoa vocant, quia zoe vita dicitur: quae vero rationis participantur psychica, quia psyche anima. In faciem autem hominis spirasse (dicitur), quia in capite maxime omnes sensus vigent, horum uno, id est tactu, per omne corpus diffuso.
Vers. 8. Plantaverat paradisum voluptatis a principio. Id est hortum voluptatis. Graece enim paradisus hortus, Hebraice Eden vocatur. A principio, id est in initio, remotis aquis a superficie terrae et in unum collectis. Ubi autem nos habemus: Paradisum a principio, quidam codices habent: Eden ad ortum, ex quo possumus conjicere paradisum in Oriente situm. In quacunque autem orbis parte sit, scimus eum terrenum esse, et interjecto Oceano et montibus 131.0060D| oppositis a nostro orbe longe remotissimum. Est enim in altissimo loco situs pertingens usque ad lunarem circulum. Unde et illuc aquae diluvii minime pervenisse dicuntur. In quo posuit hominem. Ex quo, quod positus in paradisum homo dicitur, datur intelligi non ibi fuisse conditum, sed in hac nostra mortali terra, quia, divina praescientia, illum peccaturum et ob hoc ab illa sancta terra in hanc convallem miseriae propellendum.
Vers 9.-- Produxitque de humo. Subauditur paradisi. Lignum vitae et reliqua. Lignum vitae species arboris fuit ita vocata, quod naturaliter hanc virtutem 131.0061A| sortitum est, ut si quis ex eo fructum comederet perpetua soliditate firmaretur et beata immortalitate vestiretur, nullis deinceps infirmitatibus vel anxietatibus deprimendus, nulla senii lassitudine vel imbecillitate deterendus. Lignum autem scientiae boni et mali nullius arboris certa species credenda est, sed in posterum ventura nomen ejus inditum fuit ex qualitate scilicet obedientiae vel inobedientiae, quae obedienti scientia boni existeret: inobedientia vero, mali ac per hoc peccati nervum incurrenti scientia mali fieret. Obedientia autem sola virtus est quae hominem Deo conciliat, sicut e contra tumor, id est inobedientia, longe a Deo separat. Quid enim aliud est inobedientia quam nolle subdi Deo, sed suae velle esse potestatis?
131.0061B| Vers. 10. Et fluvius egrediebatur, qui dividitur in quatuor capita. Nomen uni Phison. Qui interpretatur oris mutatio, qui exiens de paradiso et in nostrum orbem discurrens pulchritudinem et amoenitatem suae mutat speciei. Ipse est enim Ganges. Qui circuit omnem terram Evilath. Id est, Indiae trahens aureas arenas. Evilath pars est Indiae, dicta ab Evilah filio Jectan filii Heber, a quo Hebraei dicti sunt. Habent autem haec flumina certos ortus. Phison autem in Caucaso monte oritur: Geon juxta Atlantem Mauritaniae: Tygris et Ephrates in Armenia.
Vers. 12. Ibique invenitur bdellium. Bdellium enim arbor est aromatica magnitudine olivae, folio roboris, odore caprifici, cujus lacryma vel gummi est lucida et subalba veluti man. Unde in Exodo dicitur: 131.0061C| Erat autem man quasi semen coriandri albi, colorem habens bdellii (Exod. XVI, 31). Et lapis onychinus. Onyches Graece unguis. Hinc Onychius lapis albis maculis intertinctus ad similitudinem humani unguis
Geon ipse est Nilus qui per Mauritaniam currit. Interpretatur autem praeruptus vel praeruptio, qui ex altissimis rupibus praecipitatus adeo validum sonum reddit ut incolas suos surditate damnet. Locus autem a quo elabitur, Cataduppa vocatur.
Tygris per Armeniam currit. Et dicitur Tygris a bestia velocissima quam imitatur velocitate sua.
Euphrates interpretatur frugifer, eo quod terram quam praeterlabitur frugiferam reddat.
Allegorice autem paradisus praesentem significat 131.0061D| Ecclesiam, quae recte hortus deliciarum dicitur, dum nobis in ea spiritales deliciae administrantur. Lignum vitae in medio paradisi Christus est in medio Ecclesiae, de quo per quemdam sapientem dicitur: Lignum vitae est his qui apprehenderint eum (Prov. III, 18). Ipse est etiam fons, qui de Patris substantia descendens ad irrigandam suam Ecclesiam sanctam venit. De quo per prophetam Zachariam dicitur: Erit fons patens domui David in ablutionem peccatoris et menstruatae (Zach. XIII, 1). Domus David sancta est Ecclesia, cui, id est, ad cujus salutem patet fons, id est Christus, in ablutionem peccatoris. Peccator est qui 131.0062A| malum quod mente cogitat operibus exsequitur. Menstruata est quae alienam carnem non tangit, sed propria foedatur. Significat peccatricem animam quae malum quod cogitat nequaquam effectu explet. Unde non extrinsecus quasi aliena carne foedatur, sed intrinsecus velut propria carne suis cogitationibus inquinatur. A quo uno et singulari fonte quatuor flumina emergunt, id est, ab ipso procedit doctrina quatuor Evangeliorum, vel quatuor virtutes quibus praepollet Ecclesia.
Vers. 15. Posuit hominem in paradiso, ut operaretur et custodiret. Opus illud non ad laborem vel lassitudinem fuit, sed potius ad delectationem: sicut videmus plerumque homines quibusdam operibus delectari, a quibus si interdicantur non modice contristantur. 131.0062B| Et custodiret illum. Non a furibus, quia tunc temporis nulli erant, sed sibi custodiret ut in eo delectatetur.
Vers. 17. Morte morieris. Non de morte corporis dicit, sed de morte animae. Non enim statim ut comedit mortuus est corpore, sed in anima per peccatum. Sed propter mortem animae, id est peccatum, subsecuta est postea suo tempore mors corporis, id est poena peccati.
Vers. 18. Faciamus ei adjutorium. Id est, feminam ad procreandas herbas et arbusta, non autem ut illa filiorum procreatio talis esset qualis nunc est, scilicet ut ibi filii mortuis parentibus succederent, sed potius ut parentes videntes filios ex se natos laetarentur, et cum illis diu feliciter vivendo exspectarent 131.0062C| illum beatum statum et vitam angelicam, ad quam transferendi erant finito saeculo non per mortem, sed per quamdam divinae imitationem virtutis. Impleto namque omnium electorum numero, ubi nullus reprobus nasceretur, gustarent omnes de ligno vitae, et sic ab isto medio statu transferrentur in illum beatum statum ubi jam nec velint nec possint peccare.
Vers. 19. Formatis igitur, etc. Superius ex aquis volatilia progenita dictum est. Nunc vero dicit e terra simul caeteris animantibus esse formata: quod duplici modo solvi potest, ut vel subaudiendum relinquatur, cum dicit: formatis de humo animantibus terrae et volatilibus coeli, subaudis, de aqua formatis: vel universaliter terrae nomine comprehendantur 131.0062D| et aquae quae in terra sunt, sicut et in psalmo Propheta simul cum terra comprehendit etiam quae in aere et in aquis constant, dicens: Laudate Dominum de terra, dracones et omnes abyssi, ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum (Psal. CXLVIII, 7, 8), etc.-- Et adduxit eam ad Adam. Non sicut pastor minans gregem suum, sed adduxit, id est nutu suae dispositionis venire fecit, sicut et in diluvio ex universis animantibus in arcam congregari fecit. Omne quod vocavit Adam, ipsum est nomen ejus. Hebraice Adam rebus omnibus nomina imposuit. Sed facta divisione linguarum, singulae gentes secundum proprietatem 131.0063A| et placitum suum universa vocitaverunt. Ideo autem Dominus cuncta animantia venire fecit ad Adam, ut ex suo arbitrio eis nomina imponeret, ut per hoc cognosceret quia charior et dignior aliis rebus haberetur cui talis potestas a Domino concedebatur.
Mystice Adam Christum significat, qui de sinu paternae majestatis descendens hominibus visendus apparuit. Qui universae creaturae, id est hominibus, quos regenerando in novam transtulit creaturam, nomen imposuit, quia eos ex suo nomine Christianos vocari voluit, sicut per prophetam dictum est: Servos suos vocabit nomine alio (Isa. LXV, 15).
Vers. 21. Immisit Dominus soporem in Adam, et tulit unam de costis ejus. Nunquid vigilante Adam 131.0063B| sine dolore Dominus costam ejus auferre non potuit quam eo dormiente abstulisse dicitur? Potuit utique. Sed hoc in mysterio potius fuisse credendum est, ut in principio mundi praefiguraretur sacramentum Dominicae passionis quod suo tempore, id est, in novissima saeculi aetate futurum erat. Nam dormitio Adae mortem Christi significat in cruce. Quo in cruce pendente, mysteria sanguinis et aquae de ejus latere profluxerunt, quibus sancta constat Ecclesia et unde roboratur. Unde et bene dicit: non formavit costam, sed aedificavit, quasi domum Ecclesiae praesignans quae ex vivis et electis lapidibus aedificatur. Et quod superius dixit breviter: Masculum et feminam creavit eos, nunc apertius exponit quomodo ipsam feminam creaverit:
131.0063C| Vers. 23. Hoc nunc os ex ossibus meis. Adam videns mulierem sibi simillimam ex omnibus creaturis recognovit eam ex suae carnis substantia formatam, vel etiam, ut B. Augustinus dicit, factus Adam in exstasi mentis et prophetiae spiritu afflatus scivit costam sibi subductam et mulierem formatam. Vocabitur virago.--Virago a viro est dicta, sicut et in Hebraeis is, vir dicitur, et deinde issa derivatum, id est mulier. Ex hoc Israel etiam compositum est.
Vers. 24. Quamobrem relinquet homo patrem et matrem. Hunc locum exponens Apostolus dicit: Sacramentum hoc magnum est: ego autem dico in Christo et in Ecclesia (Eph. V, 32). Homo Christus intelligitur propter assumptam humanitatem. Qui dereliquit Patrem, quando de sinu paterno descendens 131.0063D| novus homo mundo visibilis apparuit, non deserendo Patrem, cum quo semper in divinitate inseparabiliter mansit. Dereliquit matrem, id est, Synagogam, de qua et carnem assumpsit. Adhaesit uxori suae, id est, conjunxit sibi Ecclesiam non habentem maculam aut rugam. Et factae sunt duo in carne una, id est, Christus qui caput, et membra ipsius, id est Ecclesia, sicut ipse Patrem orat pro primitiva sua Ecclesia, id est apostolis suis, dicens: Volo ut sint unum sicut et nos unum sumus (Joan. XVII, 21).
Vers. 25. Erat uterque nudus, et non erubescebant. Quae causa erubescentiae esset in illis quos nullus motus inhonestus, nulla carnis titillatio agebat? Nisi enim homo peccasset, nunquam voluptatis ardore 131.0064A| instigaretur. Sed sicut nos oculum hac illae sine laesione aliqua vel petulantia volvimus, vel sicut digitum protendimus, ita membris genitalibus non ad delectationem, sed ad gignendam prolem uteremur. Bene ergo dicitur: Non erubescebant quod nudi essent, qui melius veste innocentiae et immortalitatis jucunditate vestiebantur.
CAPUT III.
Vers. 1. Sed et serpens erat callidior. Sive sapientior, sicut Theodotion dicit, non quidem per sui naturam, utpote qui animam rationalem non habet quae capax est sapientiae, sed quia plenus erat daemoniaco spiritu, quo scilicet veluti quodam organo ipse spiritus nequam utebatur. Ergo illa calliditas vel sapientia non erat serpentis, sed daemonis qui per serpentem 131.0064B| loquebatur, sicut solent loqui per energumenos vel fanaticos et vates daemoniorum: ipse vero serpens ea quae loquebatur ignorabat, sicut energumeni ea quae per illos malignus spiritus vel hostis loquitur ignorant. Proprium est maligni spiritus, ut, quemcunque invaserit, ita eum pondere suae infestationis deprimat, ut intellectum omnem et rationem ab eo auferat, et horum quae loquitur penitus expertem reddat. E contra Spiritus sanctus quoscunque sua dignatione idoneos fecerit et sui gratia repleverit, videntes, hoc est intelligentes faciat, ut non modo praesentia, verum etiam futura per Spiritum cognoscant. Unde et Apostolus dicit: Spiritus prophetarum prophetis subjectus est (I Cor. XIV, 32).-- Cur praecepit vobis Deus? et reliqua. Callidus hostis 131.0064C| ob hoc mulierem interrogat, ne post praevaricationem aliquam reatus sui excusationem habere posset. Fortassis enim dicere posset: Oblita enim mandatorum Dei, et ideo deliqui. Quam omnimodis excusationem amovens mandata Dei repetendo inculcat et ad memoriam reducit.
Vers. 4. Nequaquam moriemini. Dolose hortatur diabolus hominem ad contemptum praecepti Dei, ut nollet subdi Deo, sed magis suae esse potestatis.
Vers. 5. Scit enim Deus quod, in quacunque die comederitis ex eo, eritis sicut dii. Quaerunt multi: Si Deus praevidebat hominem posse decipi, cur permisit eum tentari? Sed, ut beatus Augustinus dicit, non magnae laudis esset, si bene in paradiso viveret nullo persuadente. Ut enim Apostolus dicit, non 131.0064D| coronabitur, nisi qui legitime certaverit (II Timoth. II, 5). Et certe liberum habebat arbitrium, ut, si voluisset, resisteret tentatori. Quod si fecisset, digne utique remuneraretur. Artificiali et arguta quidem machinatione diabolus suae persuasionis dolos composuit dicens: Eritis sicut dii, ut, si per inobedientiae contemptum hominem subvertere nequiret, saltem in hoc quod fidem in eo corrumperet et cum ad idololatriam suaderet, victorem se gloriaretur. Si autem ad inobedientiam et contemptum Dei illum seduxisset, in utroque victor existeret.
Vers. 6. Vidit igitur mulier quod bonum esset lignum ad vescendum. Hic aperte ostenditur mulier inexcusabilis esse. Licuit enim ei sub tali deliberatione 131.0065A| dolos advertere inimici. Consideravit enim pulchritudinem ligni et quia suave esset ad manducandum. Dedit viro suo. Non quidem dicitur, quod suaserit ei ut manducaret, sed in hoc quod dicitur: dedit, intelligitur quia suasit ad comedendum, quanquam non esset opus ut suaderet, quia, cum vidit eam comedisse et minime mori, ipse quoque securus comedit.
Vers. 7. Et aperti sunt oculi eorum. Quare dictum est, aperti sunt oculi? Nunquidnam Deus eos in paradisum non videntes constituerat? Non utique. Sed aperti sunt oculi eorum ad concupiscentiam et cognitionem bestialis motus quem prius in se minime cognoverunt. Est enim quoddam genus caecitatis quod Graece aorasia, id est avidentia dicitur, 131.0065B| qua quaedam videntur, quaedam vero non. Qua caecitate tenebantur illi duo discipuli cum Domino pergentes in Emmaus, de quibus dicitur: Oculi eorum tenebantur, ne eum agnoscerent (Luc. XXIV, 16).-- Cumque cognovissent se esse nudos. Cognoverunt se esse nudos in hoc quod bestialem motum senserunt quem antea non senserunt. Unde et ad ficum confugerunt, quia fortassis, ut beatus Augustinus dicit, hanc arborem primam post praevaricationem repererunt, et ex foliis ejus fecerunt sibi perizomata, id est succinctoria sive bracas; et apposuerunt sibi in membris genitalibus, circa lumbos videlicet in quibus sementiva vis esse dignoscitur. Congrue autem ex foliis fici fecisse sibi perizomata dicuntur, quae pruritum quemdam in se habere noscuntur. Significat 131.0065C| autem pruritum carnis et incentivae libidinis ardorem, de qua beatus Ambrosius dicit: « Beati, qui ligant equos suos ad vitem olivae, ad arbores laetitiae et pacis, non ad ficum, quae est humilis ad altitudinem, mollis ad laborem, sterilis ad fructum. »
Vers. 8. Et cum audissent vocem Domini Dei. Deus primo homini per subjectam creaturam, id est, per angelum sub humana specie apparentem loquebatur: unde et vocem Domini audisse dicitur. Nec vacat, quod post meridiem eamdem vocem percepisse dicitur, quando jam dies a calore suo frigescit: quia jam in eo fervor charitatis et lux veritatis defecerat. Unde nona hora spiritum emisit, qui sexta hora fuerat crucifixus. Et recte hoc ordine actum est, ut qua hora homo de paradiso ejectus est eadem illuc 131.0065D| restitueretur.
Vers. 10. Audivi vocem tuam et abscondi me. Sicut amens et nimio timore perterritus. Abscondit autem se, non ut ejus scelera Dominus non videret, sed ut se indignum factum ejus aspectui ostenderet. Duplici autem verecundia arctabantur: vel quia illum obscenum motum in membris suis sentiebant quem antea nunquam experti fuerant, vel quia intelligebant ob transgressionem Dei praecepti hoc sibi contigisse. Adam, ubi es? Non quasi nescius interrogavit quem nihil latere potest, sed miseriam praevaricationis illi exprimit, cum dicit: Adam, ubi es? Id est, quam miser effectus es! Qui immortalis conditus fueras, mortis damno teneris, et innocentiae beatitudine 131.0066A| privaris. Vel, sicut B. Gregorius dicit, interrogatur a Domino, non ut Deus disceret quod ignorabat, sed ut ad humilitatem confessionis illum provocaret ut quod praevaricando deliquerat confitendo deleret. Sed ille peccatum suum in alium retorquere voluit, dicens:
Vers. 12. Mulier, quam dedisti. Quasi in hoc Deum infamaret, qui ei dederat per quam deceptus fuerat. Similiter et mulier interrogata in serpentem reflexit culpam, dicens: Serpens decepit me. Quo morbo laborat usque hodie humanum genus. Denique serpens non interrogatur, quia diabolus, qui per serpentem locutus fuerat, irrecuperabiliter deliquerat. Et bene Adam primo interrogatur cui praeceptum dederat Deus, quod praeceptum per virum venit ad mulierem: 131.0066B| sicut e contra per serpentem peccatum venit ad mulierem, et per mulierem ad virum.
Vers. 14. Et ait Dominus ad serpentem: Quia fecisti hoc, maledictus eris inter omnia animantia. Quod serpenti dicitur ad diabolum est referendum. Supra pectus tuum gradieris. Diabolus supra pectus graditur, quia dolos et insidias portans in pectore homines decipere conatur. Unde et merito serpens vocatur, quia occulte serpit. Terram comedit, quia terrenis operibus pascitur et delectatur.
Vers. 15. Inimicitias ponam inter te et mulierem et semen tuum. Mulierem hic Ecclesiam dicit, cui diabolus contrarius est. Semen vero mulieris bona opera sunt Ecclesiae, semen serpentis opera omnis iniquitatis. Haec est enim mulier illa, de qua Joannes 131.0066C| in Apocalypsi dicit, quod eam draco persequeretur, volens eam devorare, postquam etiam fluvium ex ore suo emisit (Apoc. XII, 13), quia persecutionem gentium contra Ecclesiam suscitavit. Ipsa conteret caput tuum. Id est, Ecclesia conteret caput tuum, id est, initium malae voluntatis, antequam ad opus prorumpat. Unde et in psalmo beatus dicitur qui parvulos Babylonis tenuerit, et ad petram alliserit (Psal. CXXXVI, 9). Parvuli Babylonis est initium peccati et origo malae voluntatis. Hi sunt parvuli confusionis qui, antequam proficiant, allidendi sunt ad petram, id est Christum.
Vers. 16. Et tu insidiaberis calcaneo ejus. In calcaneo finis est corporis. Calcaneo ergo diabolus insidiatur, quia maxime in fine vult homines decipere. 131.0066D| Mulieri quoque dixit: Multiplicabo aerumnas tuas, in dolore paries filios. Quia illa, si non peccasset, sine dolore paritura erat: idcirco post peccatum ei haec poena irrogatur, ut in dolore pariat jam filios. Et sub viri potestate eris, et ipse dominabitur tui. Etiamsi non peccasset, sub potestate viri futura erat. Sed illa subjectio minus poenalis esset, quia ex dilectione procederet quae nunc ei pro poena imponitur ut etiam nolens viro subdatur. Moraliter sub potestate viri mulier constituitur: quia spiritui caro subdenda est, ne repugnet, sed magis obtemperet.
Vers. 17. Adae vero dixit: Quia audisti vocem uxoris tuae, maledicta terra in opere tuo. Terra maledicitur, 131.0067A| non ipse Adam, ut videlicet caeteri, propter quos ista scribenda erant, terrerentur ne similia facerent et simili poena plecterentur. Cain vero, quia primae praevaricationi parricidium adduxit, ipse maledicetur, cui dictum est: Maledictus eris super terram (Gen. IV, 11). Terra tua spinas et tribulos germinabit. Spinae vero antea erant, quia inter reliquas arbores et virgulta spinas Deus creavit, sed non ad hoc ut homini laborem inferrent, quae post peccatum ad laborem et afflictionem humano generi datae sunt: sicut etiam serpentes et noxia quaeque ante peccatum erant innoxia. Mystice spinas et tribulos terra germinat: quia caro nostra punctiones et aculeos vitiorum gignere non desistit. Et hoc attendendum quod Adae extrinsecus poena imponitur, 131.0067B| cum dicitur: Maledicta terra in opere tuo; mulieri intrinsecus, cum dicitur: Multiplicabo aerumnas tuas, etc., quia mulier seducta decepit virum, ideo gravior ei poena irrogatur.
Vers. 21. Fecit Dominus Deus Adae et uxori ejus tunicas pelliceas. Pelles ex mortuis animalibus detrahuntur. Per tunicas ergo pelliceas ostendebatur quia mortales jam facti erant ex immortalibus, et non solum amiserunt beatum statum in quem mutari poterant, si non peccassent, verum etiam ipsam felicem vitam, qua in paradiso beate vivere poterant, perdiderunt. Ipsi quidem fecerunt sibi perizomata, ut peccatum suum Deo absconderent. Deus vero fecit illis tunicas pelliceas quibus totum corpus eorum induit, quia in corpore et in anima justo judicio damnavit. 131.0067C| In anima quidem propter peccatum praevaricationis, in corpore vero propter poenam peccati. Stulta vero quaestio est, si quis velit requirere qualiter vel quo operante pelles ab animalibus subductae sint. Qui enim de nihilo condidit omnia Deus, hoc quoque quomodo vel qualiter voluit fecit.
Vers. 22. Ecce Adam quasi unus ex nobis factus est! Irridendo eorum superbiam replicat Deus verba quae suasor dixerat in caput damnationis eorum, dicens: sciens bonum et malum. Quasi diceret: non solum non potuit Adam pervenire ad id quod petiit, scilicet ut similis Deo fieret, sed etiam id quod erat amisit. Appetiit similis esse Deo, non humiliter imitando Deum, sed superbiendo et ejus dominium respuendo. Quod autem sequitur, quasi unus ex 131.0067D| nobis, sanctae Trinitatis mentio inculcatur. Nunc ergo ne forte mittat manum suam. Quod vero dicit: ne forte mittat manum suam, verba Dei sunt. Quod denique sequitur:
Vers. 23. Ejecit eum de paradiso. Actus ipse est, et est defectiva locutio irato vel perturbato conveniens, non quod in Deum ullus irae vel perturbationis motus cadat qui est summae tranquillitatis, sed more sacrae Scripturae hoc dictum est, quae de Deo loquens quae sunt hominum ipsi Deo attribuit. Sumat de ligno vitae et vivat. Sicut jam diximus, impleto numero electorum gustaturi erant omnes de ligno vitae, et ad illum statum beatum migraturi. Et, quia se indignum fecerat illo statu, recte custodia ei adhibita 131.0068A| est, ne posset ulterius lignum vitae contingere.
Vers. 24. Collocavit autem ante paradisum voluptatis cherubim et flammeum gladium. Id est, per ministerium angelicum igneam custodiam constituit. Flammeus gladius tribulationes et labores significat hujus saeculi, quibus sancti in praesenti vita exercentur; sive per flammeum gladium significatur sententia justae damnationis quae homini data est. Qui tamen ita damnatus est, ut posset passione Christi redimi. Unde et recte gladius ipse versatilis dicitur qui posset aliquando removeri. Remotus est enim Henoch, et Eliae, et Domino baptizato omnibusque quotidie fidelibus, cum de hac vita ad illam supernam transeunt beatitudinem. Et non dicit: flammam et gladium, sed flammeum gladium: quia quicunque 131.0068B| ad paradisum redire cupiunt, necesse est ut igne Spiritus sancti omnes concupiscentias hujus vitae exurant, et gladio verbi Dei praecidant quidquid in se noxium et inutile conspexerint. Alia translatio habet: contra paradisum, quoniam vehemens contrarietas Adae contigit. Non enim parvo contraria sunt beatitudo et miseria. Siquidem qui prius beatus, factus est miser, et qui antea immortalis conditus, mortalis effectus est. Cherubim plenitudo scientiae interpretatur. Cherubim ergo et flammeus gladius ante paradisum collocatur, ut detur intelligi quia per scientiam disciplinae coelestis et per tribulationes et labores vitae praesentis ad paradisum possumus redire.
CAPUT IV 131.0068C| Vers. 1. Adam vero cognovit uxorem suam. In paradiso positus non legitur cognovisse uxorem suam, sed postquam ejectus est de paradiso. Quia enim peccaturus erat et mortales filios generaturus, ideo nullus ex ejus stirpe in paradiso natus est qui locus est vitae. Quae concepit et peperit dicens: possedi hominem per Deum. Cainiti Hebraice Possidere dicitur. Quia ergo mater dixit: Possedi hominem, vocatus est Cain possessio.
Vers. 2. Rursumque peperit ejus fratrem Abel. Abel luctus vel vapor interpretatur. Fuit luctus parentibus exstinctus a fratre, et tanquam vapor cito disperiit vel disparuit.
Vers. 4. Respexit Dominus ad Abel et ad munera ejus. In quo respexit Dominus ad munera Abel? 131.0068D| Ignem videlicet coelitus mittendo quo sacrificium consumebatur. Quod Theodotionis translatio ostendit dicens: Inflammavit Dominus super Abel: super Cain autem non inflammavit. Tali enim modo probatur hostia Deo placuisse.
Sed quaeri potest quare Deus respexit ad munera Abel, ad Cain vero munera non respexit? Nunquid enim plus placet peculiaris hostia quam sacrificium Deo de fructibus? Sed sciendum quia Deus plus mentes offerentium, quam id quod offerebatur, attendit, et ideo respexit, id est, acceptum habuit et placuit illi munus ejus. Potest et aliud dici, quia avaritiam detestatus est in labore Cain. Sunt enim quidam qui plus justo desudant in laborando, non tantum 131.0069A| ut habeant sufficientiam, sed ut superflua quaeque et minus necessaria congregent. Hunc laborem superfluum vidit Deus in Cain, et ideo ad munus ejus non respexit. Ars vero pastoralis simplex est et innocua, quam post Abel sancti Patres habuisse leguntur.
Vers. 5, 6. Et concidit vultus ejus in terram. Dixitque Dominus ad eum: Quare iratus es, et concidit facies tua? Id est, Cur livore torqueris, et non bona verecundia perfunderis? Ut enim Sapientia dicit: Est confusio adducens peccatum, et est confusio adducens gloriam (Eccli. IV, 25).
Vers. 7. Statim in foribus peccatum aderit. Id est, patebit omnibus, et hoc quasi janitore comitaberis. Sed sub te erit, id est, sub tua potestate erit appetitus 131.0069B| ejus, et tu dominaberis illius. Et est sensus: Quia rationis capax es, et nosti quid sit bonum, quidve malum, debes dominari peccato, ut voluutas mala non usque ad operis nequitiam perducatur. Et hoc est, quod LXX dicunt: Peccasti? quiesce. Id est, Peccasti voluntate? quiesce a malo opere. Alia translatio habet: Si recte offeras, recte autem non dividas, dicit Dominus: peccasti. Et Cain recte obtulit, quia utique Deo qui solus est adorandus, et cui est sacrificandum. Sed non recte divisit, sua Deo dando, se autem sibi, cum Deus potius nos quam nostra desideret. Omnis enim qui aliquid offert considerare debet cui offerat, et quo offerat, et quando et quis sit ipse qui offert.
Vers. 8. Dixitque Cain ad Abel fratrem suum: 131.0069C| Sed hoc, quod a Deo audierat: superfluum enim est. Egrediamur foras. Neque enim adhuc domus vel templum erat ubi Deo sacrificium offerretur. Et consurrexit Cain adversus fratrem suum, et interfecit eum. Retro, ut ferunt, pastorali virga. Allegorice in scelere Cain malitia Judaeorum designatur. Cain occidit minorem fratrem suum Abel, et Judaei Christum caput minoris populi, id est gentilis, sicut ipse per Psalmistam dixerat Patri: Constitues me in caput gentium (Psal. XVII, 44).
Vers. 9. Et ait Dominus ad Cain: Ubi est Abel frater tuus? Interrogat autem Dominus, non quod disceret quod ignorabat, sed ut eum saltem sic ad confessionem provocaret, aut negantem justa ultione damnaret. Sed ille peccata congeminans superbe 131.0069D| respondit, dicens: Nescio. Nunquid custos fratris mei sum ego? Quasi Deum scelus ejus latere potuisset, cui nuda et aperta sunt omnia (Hebr. VI, 13).
Vers. 10. Ecce vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Quia confiteri noluit, justa jam increpatione redarguitur cum dicitur: Quid fecisti? Ecce vox, et reliqua. Vox sanguinis Abel est magnae justitiae virtus quae vindictam et ultionem expetebat pro innocentis sanguine.
Vers. 11. Nunc igitur maledictus eris super terram quae aperuit os suum. In praevaricatione Adae, sicut 131.0070A| jam diximus, terra maledicta est, non ipse. In peccato autem Cain ipse maledicitur, quia sciens reatum primae praevaricationis non timuit, sed insuper scelus homicidii vel fratricidii adjecit. Allegorice superius diximus Cain Judaeos significare, Abel Christum. Terra vero hoc loco Ecclesiam significat, quae fusum Christi sanguinem aperto ore, id est magnae devotionis desiderio, ad aeternam suscipit salutem
Vers. 12. Vagus et profugus eris super terram. Hoc de eis manifestum est qui per omnem Romani orbis imperium vagi et profugi sunt nec usquam habent certas sedes.
Vers. 13. Dixitque Cain: Major iniquitas mea quam ut veniam merear. Peccatis peccata adjiciens desperavit, nec credidit se posse salvari vel veniam adipisci. Et 131.0070B| haec est blasphemia in Spiritum sanctum quae nec hic nec in futuro remittetur (Luc. XII, 10). Qui enim desperat, aut putat Deum nolle dimittere, aut non posse. Si non potest, non omnipotens, quia est aliquid quod non potest. Si autem non vult, quod etiam cogitare nefas est, invidet saluti humanae.
Vers. 14. Ecce ejicis me hodie a facie terrae. Id est: In conspectu tuo me indignum judicas. Et a facie tua, quia videlicet ipsam meam vitam odio habens praesentiae tuae me subtraham. Omnis igitur qui invenerit me, occidet me. Quia ex tremore corporis et furiatae mentis exagitatione quicunque me invenerit, cognoscet me dignum esse, qui occidar.
Vers. 15. Nequaquam ita fiet. Id est, non cito 131.0070C| morieris, sicut vis. Septuplum punietur. Id est plenarie et perfecte. Solet enim septenarius numerus pro perfectione poni. Unde saepe Dominus minatur: percutiam, inquiens, vos septies (Levit. XXVI, 24), id est perfecte. Secundum igitur LXX legitur: Quicunque occiderit Cain, septem vindictas exsolvet. Et est sensus: Non ita fiet ut vis, ut videlicet cita morte longae vitae cruciatum effugias, sed diu vivendo usque ad septimam generationem tandem quicunque te occiderit exsolvet, id est, finiet septem vindictas quae in te sunt: non quo ille qui eum occidisset septuplum esset puniendus, sed quia illum occidendo finiret illas septem vindictas, id est perfectas, quibus Cain diu vivendo cruciabatur. Hoc secundum LXX. Caeterum secundum Hebraicam veritatem 131.0070D| septuplum punietur, id est plenarie et perfecte: in quo deterret ne quis homicidium audeat iterare. Posuit Dominus signum in Cain, ut non eum interficeret omnis qui invenisset eum. Hoc videlicet, quia vagus et profugus erat super terram, vel, ut LXX, gemens et contremens. Allegorice posuit Deus signum in Judaeos, ut nemo eos occideret, ipsam videlicet legem quam portabant ad suam damnationem et nostram ereptionem. Propter hoc signum nemo eos occidit. Neque enim pagana persecutione, vel etiam sub Christiana jam tranquillitate eos prohibuit suis legibus uti et suo more vivere. Et hoc est quod per Psalmistam Filius loquitur ad Patrem: Ne occidas 131.0071A| eos, ne quando obliviscantur populi mei: disperge illos in virtute tua (Ps. LVIII. 12).
Vers. 16. Egressusque Cain a facie Domini habitavit in terra profugus ad orientalem plagam Eden. Eden epulae vel deliciae interpretatur. Septuaginta dicunt: habitavit in terra Naith. Sed Naith non est hoc loci nomen. Interpretatur autem instabilis vel vagus, et ideo in terra Naith habitare dicitur, quia instabilis et fluctuans vagabatur.
Vers. 17. Cognovit autem uxorem suam, quae concepit et peperit Enoch: et aedificavit civitatem, vocavitque nomen ejus ex nomine filii sui Enoch. Quia in timore erat et tremore, ideo fortassis civitatem aedificavit, ut ibi absconditus protegeretur. Quaeri autem potest cum quibus eam aedificaverit, si plus 131.0071B| vel plures non erant homines quam hi quos Scriptura commemorat. Sed sciendum multo plures jam tunc fuisse, quia diu vivendo plures filios generabant. Nec mirum, cum etiam filii Israel per quadraginta annos ita multiplicati legantur ut eorum numerari non posset exercitus. Aedificavit, inquit, civitatem, quam ex nomine filii vocavit Enoch. Enoch dedicatio interpretatur. Notandum autem quod in prima generatione de Cain nascitur Enoch, id est dedicatio; quia reproborum populus in prima generatione, hoc est in praesenti vita, se dedicat huic se adjiciens, et in hac, si fieri posset, semper manere volens. Unde et civitatem aedificavit, quia reprobi hic habent suam felicitatem et quasi fundamentum, cum Apostolus de se suisque similibus dicat: Non habemus 131.0071C| hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus (Hebr. XIII, 14). De Seth vero natus est Enoch [ alias Enos vel Henos] septima generatione, quia sancti, qui ad Dei pertinent civitatem, alteri vitae, id est, futurae se dedicant quae post sex saeculi aetates septima generatione, hoc est, justorum congregatione vel resurrectione manifestabitur.
Lamech primus bigamiam perpetravit, quia duas uxores habuit, et propterea in diluvio periit.
Vers. 19-21. Nomen uni Ada, et nomen alteri Sella. Genuitque Ada Jubal. Ipse fuit pater canentium cum cithara et organo. De hoc Josephus dicit: « Jubal musicam amavit, psalterium et citharam laudavit. Et ne unquam ab humana memoria elaberentur ea quae invenerat, in duabus columnis, una lateritia, 131.0071D| altera lapidea, descripsit, cum Adam praedicare audisset duo diluvia et omnium exterminationem. »
Vers. 22. Sella genuit Tubalcain. Sed et de hoc idem Josephus dicit: « Tubalcain res bellicas decenter exercuit, artem ferrariam docuit: quaedam etiam, quae ad libidinem oculorum pertinent, adinvenit. » Soror Tubalcain Noema. Notandum quod in generatione Seth nulla mulier nata legitur: in Cain vero generatione legitur soror Tubalcain progenita, per quod designatur lascivia et petulantia quae reprobis in praesenti dominatur vita.
Vers. 23. Occidi virum in vulnus meum et adolescentem 131.0072A| in livorem meum. Hunc locum ita Hebraei exponunt. Lamech diu vivendo caliginem oculorum incurrerat, nec videre poterat. Habebat autem quemdam adolescentem qui gressus ejus regebat. Cum ergo quadam die venatione exerceretur, illuc jacula dirigens quo adolescens indicasset, casu Cain inter fruteta latitantem, indice adolescente, percussit, qui feram esse putaverat. Sed cum cognovisset se hominem occidisse, iratus adolescenti ipsum quoque interfecit. Et hoc est, quod sequitur: Occidi virum, id est Cain, in vulnus meum, quia ego quoque pro illo vulnerabor et occidar: et adolescentem livorem meum, quia pro illo quoque damnabor.
Vers. 24. Septuplum ultio dabitur de Cain; de Lamech vero septuagies septies. Crescente peccato crescit 131.0072B| et ultio. Fuerunt autem septuaginta septem animae de stirpe Lamech quas in diluvio legimus periisse. Allegorice Lamech figuram tenet mundi hujus, cujus tantum fuit peccatum praevaricante Adam ut non posset expiari nisi septuagesima septima generatione, Christo per Virginem veniente.
Vers. 25. Cognovit adhuc quoque Adam uxorem suam, et peperit filium vocavitque nomen ejus Seth. Seth positio interpretatur, quae Graece thesis dicitur, ducta etymologia ex eo quod pater dixit: posuit mihi Deus semen pro Abel. Alio sensu Seth resurrectio interpretatur, quia surrexit loco fratris sui interfecti.
Vers. 26. Sed et Seth natus est filius quem vocavit Enos. Enos homo interpretatur. Iste coepit invocare 131.0072C| nomen Domini, id est colere Deum et deprecari, quamvis alia sit Hebraeorum opinio. Dicunt enim idola tunc primum facta et tanquam Deum adorata.
Vers. 5. Et factum est omne tempus quo vixit Adam, anni nongenti triginta. Ferunt post mortem Abel vovisse Adam, ut nunquam postea cognosceret uxorem suam et filium generaret. Sed sermo Dei ad eum factus est, ut hoc votum frangeret, quia Filius Dei non posset ad hominis redemptionem carnem assumere. Cain enim indignus erat ut de stirpe ejus Deus homo nasceretur. Unde ante Seth nullum legitur genuisse, post Seth vero dicitur genuisse filios et filias.
131.0072D| Vers. 22. Ambulavit Henoch cum Deo. Id est, imitatus est Deum.
Vers. 31. Noe vero, cum quingentorum annorum esset, genuit Sem, Cham et Japhet. Hoc loco intueri debemus profundum mysterium. Est enim Noe ab Adam post Seth decimo loco. Denarius enim numerus perfectionem significat electorum, quia primae est tesserae, id est IV, numerus, nec ultra potest numerando procedi nisi iterum redeatur ad unitatem. Noe ergo si addamus duos filios ejus Sem Cham, et Japheth, Cham reprobato fiunt duodecim. Duodenarius autem numerus sacratus est in duodecim patriarchis 131.0073A| et praecipue in duodecim apostolis. Constat vero ex partibus septenarii quae sunt tria et quatuor. Haec est justorum perfectio quae servata est in linea a Seth descendente. Consideremus imperfectionem eorum qui per Cain ab Adam descenderunt. Ab Adam igitur ad Lamech sex sunt generationes, quibus si addamus tres filios ejus et quartam filiam ejus fiunt undecim. Undenarius autem numerus peccatum significat, quia transgressio est denarii. Ecce hic sublucet imperfectio et malitia generationis Cain. Et facti sunt dies Lamech septingenti septuaginta septem anni. Hoc secundum Hebraicam veritatem. Caeterum secundum LXX maximus est error in numero, in quo invenitur Lamech post diluvium vixisse quatuordecim annos.
CAPUT VI. 131.0073B|
Vers. 1. Cumque coepissent homines multiplicari super terram, videntes filii Dei filias hominum, quod essent pulchrae. Filios Dei appellavit filios Seth qui quandiu se in patris sanctitate incorrupte servaverunt hoc nomine honorari meruerunt, ut filii Dei vocarentur. Sed, postquam carnis voluptate superari conjunxerunt se damnatae stirpi Cain, ejus malitiam imitari coeperunt. Nonnulli filios Dei angelos malignos interpretati voluerunt. Sunt enim quidam daemones improbi mulieribus. Sed melius est, sicut diximus, ut filios Dei filios Seth accipiamus.
Vers. 3. Dixitque Deus: Non permanebit Spiritus meus in homine in aeternum, quia caro est. Alia translatio habet: Non judicabit Spiritus meus homines in 131.0073C| aeternum, quia caro sunt. Secundum quam translationem talis est sensus: quia homines fragiles sunt et mortali carne circumdati, non eos judicabo in aeternum ut aeternaliter pereant, sed potius eis in praesenti restituam quod merentur. Ex quo intelligimus magnam esse misericordiam, cum peccatores non sinit ex sententia agere, sed flagellando ad se revocat. Unde et quibusdam peccantibus minatur: Non visitabo filias vestras, cum adulteraverint (Ose. IV, 14). Et alibi: Unusquisque post pravitatem cordis sui ambulet (Jer. XIII, 12). Hinc et Psalmista: Exacerbavit Dominum peccator, secundum multitudinem irae suae non quaeret (Psal. X, 4). E contra de his qui Deo accepti sunt dicitur: Visitabo in virga iniquitates 131.0073D| eorum (Psal. LXXXVIII, 33).-- Eruntque dies illius centum viginti annorum. Quidam putant hominum vitam post diluvium in centum viginti annis esse contractam. Sed non ita est sentiendum. Multos enim legimus post diluvium pluribus annis vixisse. Hoc ergo ita accipiendum est. Volens enim Deus inducere peccatoribus diluvium dedit eis spatium, centum viginti scilicet annorum ad agendam poenitentiam. Sed illis agere nolentibus et in sua malitia perdurantibus non exspectavit eos Deus usque ad datum spatium centum viginti annorum, sed centesimo anno factum est diluvium.
Vers. 4. Gigantes autem erant super terram in diebus illis. Gigantes appellat eos qui de permista generatione Seth et Cain nati sunt, immanes corpore, viribus 131.0074A| superbos, moribus inconditos. Hos tales appellat gigantes, id est, terrae filios.
Vers. 5. Videns autem Deus quod multa malitia hominum esset in terra, et cuncta cogitatio corais intenta esset ad malum, poenituit eum quod hominem fecisset. In Deum nulla poenitentia cadit. Semel enim Deus fixe et stabiliter omnia disponit. Sed Scriptura more nostro loquens dicit Deum poenituisse, quia quasi opus suum mutare videtur voluntate tamen et dispositione immutabili permanente. Quomodocunque enim fuerint res, videlicet aut ita sint permansurae sicut creatae sunt, aut mutandae, Deus hoc ante saecula immutabili praevidit ratione.
Vers. 8. Noe vero invenit gratiam coram Deo. Noe requies interpretatur.
131.0074B| Vers. 9. Justus atque perfectus fuit. Si nullus sine peccato vivere potest, quomodo Noe justus et perfectus fuisse dicitur? Sancti Dei perfecti sunt secundum aliquem suum modum, non autem ita sunt perfecti sicut perficiendi sunt. Unde et recte dicitur: in generationibus suis. In praesenti enim vita pro modo suo juvante Dei gratia perfecti esse possunt. In illa enim beata vita, in qua nec velle nec posse peccati eis suberit, longe aliter perfecti erunt.
Vers. 11. Corrupta est terra. Id est omnis homo. Nam quia propter hominem cuncta creata sunt, ideo peccante homine omnia dicuntur corrupta fuisse.
Vers. 12. Omnis caro, Id est omnis homo. Corruperat viam suam. Id est, depravaverat actiones suas. Et ego disperdam eos cum terra. Quare dicit cum 131.0074C| terra, cum terra nequaquam in diluvio disperdita sit? Dicunt doctores nequaquam tantae virtutis et fecunditatis eam fuisse post diluvium quantae ante diluvium exstiterat. Unde et hominibus post diluvium esus carnium concessus est. Ante diluvium enim pomis et oleribus vescebantur. Ergo propter amissam virtutem et gratiam disperditi sunt homines cum terra.
Vers. 14. Fac tibi arcam de lignis levigatis. Id est, fortibus et insolubilibus. Et hoc est, quod LXX dicunt: De lignis quadratis, id est, fortibus. Mansiunculas facies in arca. Mansiunculas dicit in quibus diversa animalium genera reciperentur. Septuaginta dicunt: Bicamerata et tricamerata in arca facies. Bicamerata videlicet in inferioribus, tricamerata in 131.0074D| superioribus. Ergo quinque mansionibus distincta fuit arca. Prima mansio, id est inferior fuit stercorata, ubi animalium stercora defluebant, ne illa quae erant in arca et maxime ne homines foetore laederentur. Secunda fuit apothecaria, ubi cibus diversus animalium reconditus erat. Tertia fuit bestiarum et immitium animalium ac serpentium. Quarta, jumentorum et mansuetorum animalium. Quinta, id est suprema, hominum et avium. Ostium vero quod in sequentibus in latere arcae fuisse describitur eo loco fuisse creditur, ubi bicamerata et tricamerata jungebantur inter apothecariam et bestiarum habitationem. Et bitumino linies. Bitumen, quod Graece asphaltum dicitur, unde lacus Asphaltites vocatur, id est gluten tenacissimum, quidquid tactum fuerit 131.0075A| nunquam convermescit, nec ulla vi imbrium aut flatu ventorum dissolvi potest.
Vers. 15. Trecentorum cubitorum. Sed hoc non mirabimur, si sciamus geometrico cubito illam esse mensuratam qui, ut Origenes dicit, sex cubitis humanis impletur. Positio autem arcae talis exstitit. Fuit enim fundamento quadrata, inaequalis tamen longitudinis et latitudinis, quae paulatim ab angulis conscendens in arctam formam sursum erigebatur, donec in cubito latitudinis et longitudinis summitas ejus perficeretur. Fuit autem decies longa quam alta, et sexies tantum longa quam lata ad similitudinem humani corporis. Nam si hominem pronum vel supinum jacentem metiamur, decies tantum longus erit a capite usque ad pedes quam altus a dorso usque 131.0075B| ad ventrem, et sexies tantum erit longus quam latus a dextero latere usque ad sinistrum.
Vers. 16. Fenestram in arca facies. Ad hoc fenestra in arcae summitate facta est, ut haberet aditum Noe, per quam emitteret, sicut postea fecit emittens columbam et corvum. Quam fenestram tradunt Hebraei crystallinam fuisse. Mystice autem Noe, vir justus et perfectus nomine et actu, Christum significat. Interpretatur enim requies, quia electos suos finitis laboribus saeculi hujus ad aeternam Christus perducturus est requiem. Qui vere solus et justus et perfectus est, de quo Apostolus: Ut sit ipse justus et justificans eum qui ex fide est (Rom. III, 26). Potest etiam Noe typum tenere praepositorum in Ecclesia sive etiam totius familiae Christi, membrorum videlicet 131.0075C| ejus qui per lignum crucis et aquam baptismatis salvantur. Arca vero sancta est Ecclesia quae de lignis levigatis, hoc est, sanctis in aeternum victuris construitur. Et sicut in arca diversa erant genera animalium, sic in Ecclesia diversa sunt hominum genera. Ostium in latere vulnus significat in latere Christi, de quo ipsa Ecclesia una cum sacramentis constat sanguinis et aquae.
Vers. 19. Ex cunctis animantibus bina induces in arcam. Quaeritur de minutis animantibus, non solum quales sunt mures et stelliones, sed etiam quales sunt muscae, et scabriones, et scarabei et pulices, si in his hic numerus poterit conservari. Sed sciendum quia illa quae non coitu generantur, sed humore terrae vel ex quacunque cadaverum aut aliarum 131.0075D| rerum corruptione nascuntur, non necesse fuit contineri in arca. Nam et hoc intelligendum innuitur, cum dicitur: De volucribus juxta genus suum, et de jumentis in genere suo. Illa quoque quae in domibus versantur, sicut pulices, mures, muscae, non necesse fuit in his hunc numerum observari, quae intelliguntur tunc plura in domibus fuisse. Sed et illa animalia quae ex commistione diversi generis nascuntur, sicut muli et burdones et caetera talia, non est dicendum fuisse in arca. Item quaeritur de his animantibus quae in aquis et in terra communiter vivunt, utrum fuisse credantur in arca, aut si non fuerunt, quomodo vivere potuerint sicut lutri et vituli marini. Sed de his credi potest quod extra 131.0076A| arcam fuerint: habebant tamen loculos praeparatos extra arcam in quibus se poterant recipere, veluti in aridis. Hoc et de avibus sentiendum marinis et fluvialibus, quia vicibus in aquis erant, et item in praeparatis mansiunculis extra arcam se recipiebant.
Vers. 21. Tolles de omnibus escis. Hoc loco quaeritur de animalibus quae carnibus vescuntur, quomodo in arca anno integro vixerint, cum carnes tanto tempore incorruptae servari non potuerint. Ad hoc dicendum quia sunt quaedam animalia quae carnibus vescuntur, sed si necessitas imperaverit, fructibus et pomis diversi generis vivere possunt, maxime ficu et castanea.
CAPUT VII.
131.0076B| Vers. 2. Ex omnibus animantibus tolle septena. Quod dicit: Septena et septena, non geminatum septenarium, id est quatuordecim, sed tantum septem debemus accipere. Similiter ubi duo et duo, non quatuor, sed duo debemus intelligere. Masculum et feminam. Et hic notandum quod munda animalia impari numero, id est, septenario introducuntur in arcam, immunda vero pari: quia impar numerus quamdam virtutis praetendit speciem, par vero infirmitatis et vitii signum est. Munda animalia plura, id est septena dicuntur introducta, ut egrediens Noe de arca haberet quod Domino immolaret, et quo ipse cum filiis vesceretur
Vers. 7. Et ingressus est Noe et filii ejus in arcam. Attendendum est quod quando ingressus est in 131.0076C| arcam, seorsum ipse et filii ejus in arcam, et seorsum uxores eorum. Dicitur enim: Ingressus est in arcam ipse et filii ejus; deinde: uxor ejus et uxores filiorum ejus. Quando vero egressi sunt, viri cum uxoribus permisti leguntur. Dicit enim: Egressus est Noe et uxor ejus. Hoc est quod Salomon dicit: Tempus amplexandi, tempus longe fieri ab amplexibus (Eccli. III, 5). Ingressi sunt in arcam, nutu videlicet Dei, non homine faciente.
Vers. 11. Anno sexcentesimo, mense secundo. Id est mense Nisan, qui a Latinis Maius dicitur. Primus enim mensis est apud illos Aprilis. Cataractae. Id est fenestrae coeli. Fenestrae autem coeli nubes dicuntur quae apertae sunt, ut inde insolitae et majores pluviae funderentur. Nam cataractae sunt proprie 131.0076D| ostia Nili, sed abusive pro omnibus fenestris accipiuntur. Fontes quoque magnae abyssi rupti sunt. Ut non sensim more solito fluerent, sed repentina inundatione superficiem terrae operirent.
Vers. 16. Inclusit eum Dominus deforis. Quod enim manus hominis facere non poterat potentia divina implevit, deforis eum includens, nec aquas introire permittens.
Vers. 20. Quindecim cubitis altior fuit aqua super montes. Dicunt enim quidam hoc historialiter fieri non potuisse sed propter aliquam significationem vel mysterium hoc scriptum esse. Aiunt enim non potuisse fieri, ut aqua crassioris naturae ad superiorem aeris partem conscenderet maxime propter 131.0077A| Olympum montem, cujus tanta altitudo ut nulli venti ibi flare, nullae nubes cacumen ejus valeant operire. Sed qui hoc fatentur non attendunt quia mons ipse terra est. Terram autem scimus corpulentiorem esse aqua. Ubi ergo terra gravior ascendere potuit, cur non hoc levior aqua potuerit?
CAPUT VIII. Vers. 1. Adduxit spiritum. Id est ventum, vel, ut quidam volunt, solem, sive Spiritum sanctum debemus accipere de quo in principio dicitur: Spiritus Domini ferebatur super aquas. Qui enim in principio ferebatur super aquas, ut eas in unum congregaret, ut appareret arida, ipse nunc sua et totius Trinitatis voluntate adductus est super terram, ut a pervasione aquarum eriperet eam, et eis pristinam pulchritudinem 131.0077B| et fertilitatem redderet.
Vers. 8. Emisit corvum et columbam post eum. Septuaginta dicunt quia corvus emissus, non est reversus ad arcam. Aut enim aquis interceptus est et necatus, aut cadaveri aquis supernatanti inhaesit, et propter gulam periit. Neque enim terra jam siccata erat, quia de columba dicitur quia cum non inveniret ubi requiesceret pes ejus. Allegorice diximus superius arcam Ecclesiam significare quae trecentorum cubitorum fuit longitudinis, quia sancta Ecclesia in fide Dominicae crucis et passionis salvatur. Longitudo enim trecentorum cubitorum passionem Domini significat. Nam et littera Tau quae hunc exprimit numerum, figuram habet crucis. Latitudo 131.0077C| quinquaginta cubitorum resurrectionis Christi gloriam designat quae quinquagesima die Pentecostes per apostolos praedicata est, cujus spe dilatatur Ecclesia. Altitudo vero triginta cubitorum significat eamdem Ecclesiam per tres mundi partes dilatandam, Africam, Asiam, Europam. Denarius enim ter ductus in trigesimum numerum consurgit. Haec Ecclesia continet pariter corvum et columbam, hoc est, bonos et malos. Sed corvus de arca emissus non revertitur, quia reprobi licet gremio Ecclesiae per fidem contineantur, tamen cupiditatibus et illecebris saeculi inhaererentes pereunt. Columba vero rediens ad arcam portat ramum olivae virentibus foliis in ore suo, quia sancti simplicitate gaudentes manus pacis in ore portant, et cum Psalmista dicunt: 131.0077D| Cum his qui oderunt pacem eram pacificus (Psal. CXIX, 7).
Vers. 14. Mense secundo. Id est Maio. Septima et vicesima die mensis. Intueamur diligentius hunc locum. Diximus superius Noe annum fecisse in arca, et ipsa die qua ingressus est egressum fuisse. Ingressus autem septima decima die mensis secundi: nunc dicit quia egressus est septima et vicesima die mensis ejusdem. Sed sciendum est quia si praesenti diei addas undecim, qualis hodie luna est talis est post annum ipsa die. Ergo quando Noe ingressus est decima septima luna, decima septima dies fuit secundi mensis, et ideo post annum additis 11, fuit vicesima septima dies, vel vicesima septima luna.
131.0078A| Vers. 22. Non requiescant. Sed servient homini.
CAPUT IX. Vers. 2. Terror vester et tremor. Non homini praeposuit Deus hominem sed animantibus. Neque enim dixit: Terror vester sit super homines, sed super animantia terrae: atque ideo, ut B. Gregorius dicit, supra modum superbire est ab aequali velle timeri. Omnes homines natura genuit aequales, sed meritorum distantia justo Dei judicio, sed occulto, alios aliis subjecit. Omnes pisces manui vestrae traditi sunt. Id est, potestati: Et omne quod movetur erit vobis in cibum. Post diluvium esus permissus est carnium. Antea enim pomis et oleribus vescebantur. Sed quia in diluvio terra virtutem suae fertilitatis amiserat, 131.0078B| ideo Deus consulens humanae fragilitati permisit homini vesci carnibus.
Vers. 4. Excepto quod sanguinem cum carne non comedetis. Et hic et in lege Moysi esus sanguinis prohibetur. In Actibus quoque apostolorum prohibitae sunt gentes a fornicatione, et immolatis, et suffocato, et sanguine (Act. XV, 20): quia videlicet sedes animae in sanguine est, ideo sanguinis prohibetur comestio.
Vers. 5. Sanguinem de manu bestiarum requiram. Bestiam vocat crudeles homines et feros. De manu viri et fratris ejus. Fratrem vocat omnem hominem ejusdem consortem naturae.
Vers. 13. Arcum meum ponam. Arcus duos habet colores, ex parte caeruleum et ex parte igneum; 131.0078C| per hoc designantur duo diluvia: unum aquae, quod jam praeteriit, aliud ignis, quod in fine saeculi venturum creditur. Unde caeruleus color extrinsecus cernitur, igneus vero intrinsecus. Mystice arcus, qui fit sole nube illustrata, significat eum a diluvio, id est, ab aeterna damnatione posse salvari qui verum solem Christum nube conspexerit, hoc est, qui ejus passionem et resurrectionem per prophetas praedictam crediderit.
Vers. 18. Erant igitur tres filii Noe Sem, Cham et Japheth. Sem interpretatur nomen vel nominatus, Cham callidus, Japheth latitudo. Mystice Sem et Japheth significant fideles ex utroque populo in Christum credentes. Cham vero haereticos designat, unde et bene callidus interpretatur. Haeretici enim 131.0078D| callidi sunt, non sapientia, sed malitia: quia simplices in Ecclesia decipere quaerunt. Mystice Noe qui requies interpretatur Christum significat qui inebriatus est calice passionis. Nudatus est, quia tunc manifestata est infirmitas mortalitatis ejus, et, ut propheta praedixerat, ibi abscondita est fortitudo ejus (Habac. III, 4).
Vers. 21. Et in tabernaculo suo nudatus est. Id est in plebe Judaica, inter domesticos generis sui. Cham filius ejus, qui nuditatem patris fratribus nuntiavit, Judaeos designat passionem Christi longe ante in prophetis legentes qui nuntiabant futuram. Sed hoc quod diu praenuntiaverunt impletum videntes deridere potius quam credere maluerunt. Sem 131.0079A| vero primogenitus et Japheth minimus significant eos qui in primitiva Ecclesia fuerunt, apostolos videlicet et eos qui ex gentibus crediderunt. Medius Cham Judaeos significat qui, nec primum cum apostolis, nec postea gentibus fidem Domini recipere voluerunt. Sem vero et Japheth nuditatem patris sibi nuntiatam audire noluerunt, sed pallio operuerunt: quia fideles mysteria passionis Christi non cum Judaeis despiciunt, sed digna veneratione honorant. Et bene pallium in humeris portant: quia ipsam passionem non futuram exspectant, sed impletam credunt.
Vers. 24. Evigilans autem Noe ex vino, cum didicisset. Prophetico videlicet spiritu. Quae fecerat ei filius suus minor, ait: Maledictus Chanaan. Notandum 131.0079B| quod, non ipsum Cham, sed Chanaan filium ejus maledicit, qui motus eorum interpretatur, a quo postea dicti sunt Chananaei, quos Dominus ante faciem filiorum Israel ejecit. Quod ergo Chanaan maledicitur, prophetia erat: quia gens illa de loco suae habitationis pellenda erat.
Vers. 26, 27. Benedictus Dominus Deus. Dilatet Deus Japheth. De Sem fuerunt patriarchae et prophetae caeterique Patres Veteris Testamenti: de Japheth gentilium multitudo quae in Christum credit. Dilatatus est Japheth, quia in ipsum crevit credentium ex gentibus multitudo. Habitavit in tabernaculis Sem, quia gratiam quam habuerunt priores Patres, gentes in Christum credentes secutae sunt, et nunc cum Abraham, Isaac et Jacob requiescunt, fidem et 131.0079C| bona opera illorum imitando. Sitque Chanaan servus ejus Chanaan. Id est Judaei serviunt modo fidelibus ex utroque populo, quia libros divinarum Scripturarum non sibi, sed illis custodiunt, et quasi scrinarii sunt eorum.
CAPUT X Vers. 2. Filii Japheth. Commemorat modo gentes septuaginta duas quae a tribus filiis Noe disseminatae sunt post diluvium. Et primum dicit de Japheth minore, de quo nati septem filii qui tenuerunt septentrionalem regionem a Tauro et Amcino montibus Ciliciae et Assyriae. Gomer, ut Josephus dicit, ipsi sunt Galatae qui Latine Gallograeci dicuntur. Magog quos quidam putant Massagetas. Madai Medi, Javan Jones, qui et Graeci, a quibus Jonium mare et quinta 131.0079D| eorum lingua Jonica dicitur. Tubal Iberes quos Hispanos dicimus, Meosoch Cappadoces quorum hodieque metropolis civitas Mazaca dicitur. Thiras Thraces.
Vers. 3. Filii Gomer Ascenez. Quos Graeci Reginos vocant. Riphath Paphlagones. Togorma Phryges.
Vers. 4. Javan filii, Elisa, a quo Elisei, id est, Graeci qui et Hellades appellantur. Tharsis Cilices quorum civitas est Tharsus nobilis Paulo apostolo inde nato. Cetthim Cithii quorum hodieque civitas Cithium appellatur, Dodanim Rhodii.
Vers. 5. Unusquisque secundum linguam. Hoc per 131.0080A| prolepsin, id est per praeoccupationem accipiendum est. Necdum enim divisio linguarum facta erat.
Vers. 6. Filii Cham Chus. Ipsa est Aethiopia, Mesraim Aegyptus, Phuth Libya, unde et fluvius Mauritaniae Phuth appellatur, et omnis illa regio Phuthensis dicitur. Chanaan, a quo Chananaei.
Vers. 7. Filii Chus Saba. Id est, Arabia regio thurifera. Hevila pars Aethiopiae Occidentalis. Sabatha, Regma et Sabatacha. Horum nomina ab usu recesserunt, et quae pro eis nunc habeantur ignoramus. Filii Regma Saba. Alia est haec Saba quam illa quae superius legitur, et differt in Scriptura. Nam illa per Sin, haec per Samech scribitur. Nam et in psalmo ubi nos canimus: Reges Arabum et Saba (Psal. LXXI, 10), in Hebraeo habetur: Reges Saba et Saba. Dadan 131.0080B| Aethiopiae ultima regio est.
Vers. 8. Chus genuit Nemrod. De hoc Josephus dicit quod nova regni cupiditate tyrannidem arripuerit, ignem pro Deo coluit, et ipse auctor exstitit aedificandae turris cujus cacumen contingeret coelum.
Vers. 9. Et erat robustus venator coram Domino. Venabatur enim animas ad interitum, faciens hominem ignem adorare. Alia translatio dicit: contra Dominum.
Vers. 10. Babylon CONFUSIO interpretatur ob linguarum confusionem quae ibi facta est. Et Harath [Vulg. Arach ]. Ipsa est Edessa Mesopotamiae civitas. Archath [Vulg. Achad ], quae nunc Nisibi dicitur. Et Calane. Ipsa est Seleucia a Seleuco rege Asiae. In terra Sennaar. Id est, in Babylonia, ubi sunt putei bituminis.
131.0080C| Vers. 11. De terra illa. Id est de Sennaar. Egressus est Assur. Id est, imperium Assyriorum, quod primum fuit sub Nino. Et aedificavit Niniven. Niniven est civitas Assyriorum. Ninus Beli filius aedificavit Ninum quam Hebraei Ninniven appellaverunt. Interpretatur autem propter poenitentiam pulchra.
Vers. 13. At vero Mesraim genuit Ludim. Ludim est Lybia, quae prius Phuth vocabatur.
Vers. 15. Chanaan filius Cham genuit Sidonem. A quo Sidon, civitas Phoenicis.
Vers. 18. Aradii. Ipsi sunt qui Aradum insulam tenuerunt.
Vers. 19. Sodomam et Gomorrham. Istae civitates notae sunt interitu suae subversionis. Samariten. A quo Samaria, quae sic vocatur et Assyriis et Hebraeis. 131.0080D| Dicta est autem Antiochia vel Epiphania. Amathaeum. Haec nomina ignorantur, vel quia deletae sunt istae gentes bello Aethiopico, vel quia ignoratur quae nomina nunc habeant
Vers. 21. De Sem quoque nati sunt, quos nunc dicemus, qui fuit pater omnium filiorum Heber, et frater major minoris fratris Japheth. Ideo autem de hoc novissime locutus est, quia de istius generatione locuturus erat et hujus lineam prosecuturus.
Vers. 22. Filii Sem Aelam. A quo Aelamitae, id est principes Persidis. Assur. De hoc superius dictum est 131.0081A| quod aedificaverit Niniven. Arphaxad. A quo Chaldaei, et Lud. A quo Lydii. Aran. A quo Syri.
Vers. 23. Filii Aran Hus. A quo terra Hus in Job legitur, quam LXX terram appellant Ausititem, id est Australem. Et Hul. A quo Armenii. Gether. A quo Acarnani. Mesi. Quos LXX Mosoch vocant, id est, Moeones.
Vers. 25. Nati sunt Heber duo filii. Heber transitor, a quo Hebraei transitores. Veri Hebraei sunt qui de praesentibus ad futura, de caducis ad mansura transitum faciunt. Phaleg divisio. Sub isto enim facta est divisio linguarum.
CAPUT XI.
Vers. 1. Erat terra labii unius. Id est, linguae Hebraeae quae facta divisione linguarum creditur remansisse 131.0081B| in familia Heber: qua etiam lingua Dei Filius ad homines veniens praedicavit. Conveniens enim erat ut, in qua lingua Adam diaboli suasionem audierat, in eadem lingua Salvatoris perciperet praedicationem. Nec dicendum est novi aliquid fecisse Deum, quando linguarum facta est divisio, sed modos et formas locutionum divisisse aliis intellectibus. Unde et eadem verba in diversis sensibus apud diversas gentes inveniuntur. Nam alma apud Hebraeos secreta, apud Latinos sancta dicitur. Sidera stellae vocantur a Latinis, a Graecis ferrea. In Graecis habetur: rhabdo sidera.
Vers. 4. Faciamus nobis turrim. Timebant ne iterum fieret diluvium, et ideo auctore Nemrod voluerunt turrim facere altissimam in qua, si diluvium 131.0081C| iterum fieret, salvarentur. Bitumen enim aquis dissolvi non poterat. Nulla enim re dissolvi potest, postquam siccatum fuerit nisi menstruo sanguine.
Vers. 5. Descendit, ut videret. Descendere Deus dicitur quando se sensibus vel operibus commodat humanis, sicut ad Moysen dixit: Videns vidi afflictionem populi mei, et descendi liberare eos (Exod. III, 8). Et de Sodomitis dictum est: Descendam, et videbo utrum eum clamorem qui venit ad me opere compleverint (Gen. XVIII, 21). Et nota in sequentibus hic mysterium Trinitatis commendari, cum dicit: Descendamus et confundamus. Mystice turris haec mundi superbiam signat, sive etiam elationem haereticorum qui turrim pravi dogmatis contra Deum volunt aedificare. Quae merito turris Babel, id est confusionis 131.0081D| appellatur. Profecti sunt autem de Oriente, quia verum solem reliquerunt. Invenerunt campum Sennaar, qui interpretatur fetor vel excussio dentium, quia dogmata haereticorum non bonum Christi odorem, sed fetorem habent, et amiserunt dentes quibus cibos verbi Dei commolerent.
Vers. 28. Mortuus est Aran et Thare in Ur Chaldaeorum. Tradunt Hebraei quod Abraham et Aran fratres, cum nollent ignem adorare, in ignem projecti sunt ex quo miserante Deo Abraham illaesus exivit. Unde et saepe Deus ad illum dicit: Ego sum Deus qui te eripui de Ur Chaldaeorum. Aran vero igne consumptus est. Ergo Ur non est nomen loci.
Vers. 29. Duxerunt uxores. Abraham duxit Sarai: 131.0082A| ipsa est Jesca. Fuit enim dionomia, id est binomia. Cujus soror fuit Melcha quam duxit Nachor.
CAPUT XII
Vers. 3. Benedicam benedicentes te, et maledicam maledicentibus te. Duae repromissiones factae sunt ad Abraham: una terrena, qua ei terra Chanaan repromissa est, cum dictum est: Egredere de terra tua et cognatione, etc. Alia quae major est et spiritalis, qua dictum est: Benedicam tibi, ut esset videlicet pater Christi et omnium in Christo credentium. Sed et hoc notandum quia jam egressus fuerat de terra sua quando ei dictum fuerat: Egredere de terra tua. Sed ibi egressus corpore, hic vero mente et voluntate. Fortassis adhuc habebat affectum revertendi illuc quando dictum est: Egredere.--In te benedicentur 131.0082B| universae cognationes tuae: quia de ipso Christus erat nasciturus per quem cunctae generationes benedictionem percipere debuerant.
Vers. 4. Egressus est Abraham et cum eo Lot. Scilicet mente definiens ut nunquam illuc rediret. Superius exierat corpore, nunc vero mente praecipiente Domino.
Vers. 6. Pertransivit usque ad locum Sichem. Sichem civitas est, quae a quibusdam corrupte Sichar dicitur. Interpretatur autem humerus. Convallem illustrem Pentapolin dicit, quae nunc est mare Salis et Mortuum dicitur, et lacus Asphalti et lacus Salinarum.
Vers. 7. Apparuitque Dominus Abraham. Recte ei Dominus apparuit, qui renuntians idololatriae altare 131.0082C| Domino aedificavit.
Vers. 8. Ab Occidente habens Bethel, ab Oriente Hai. Bethel civitas est in tribu Benjamin quae antea Laza, id est amygdalus vocabatur. Hai civitas in tribu Juda est constituta. Bethel interpretatur domus Dei quae postea Bethaven vocata est, id est domus idoli. Hai oculus vel fons interpretatur. Ergo patriarcha tendens ad terram promissionis tetendit tabernaculum inter Bethel et Hai quia sancti omnes fonte baptismatis regenerati, et cursum hujus vitae circumspecte agentes ad Dei tabernaculum et ad coelestem properant civitatem.
Vers. 13. Dic, obsecro, quod soror mea sis. Quaerunt quidam cur sanctus patriarcha mentiri voluerit ut diceret Saram sororem suam, et non potius 131.0082D| hoc Deo commiserit qui et ejus vitam et illius servare poterat castitatem. In quo ostenditur quia quandiu habemus quod ex ratione faciamus, non debemus Deum tentare, sed ipsi nostrae saluti providere. Quodammodo Deum tentasset, si eam uxorem suam confessus fuisset, duas Deo res committens, suam vitam et illius castitatem. Fecit ergo pro vita quod potuit: quod vero non potuit Deo commisit, certus, si vellet, etiam apud Pharaonem ejus pudicitiam conservare posset.
Vers. 15. Translata est in domum Pharaonis. Excusari potest Sara in hoc quod in domum Pharaonis translata est invita vel coacta, non solum in hoc quia non coinquinatur corpus nisi ex consensu 131.0083A| mentis, sed etiam in hoc quod connivente et permittente viro factum est hoc. Quaeritur etiam quomodo apud Pharaonem tam diu intacta manere potuerit. Dicitur enim: Abraham bene usi sunt propter eam, et fuerunt ei boves, oves et familiae. Sed ad solvendam hanc quaestionem valet et hoc quod in libro Esther legitur, quia puellae quae Assuero regi adducebantur non statim introducebantur ad regem, sed anno uno custodiebantur, et sex mensibus ungebantur oleo myrtino, et sex aliis mensibus diversis unguentis (Esther II, 12). Potuit ergo fieri ut per has inducias longi temporis Sara manserit incorrupta, et interim bene usi sunt Abraham Aegyptii, donec a Deo flagellaretur et, cognitam quod uxor ejus esset, restitueret eam illibatam.
CAPUT XIII. 131.0083B| Vers. 1. Seq. Ascendit autem de Aegypto, usque erat dives valde. Alia translatio dicit: Ascendit de Aegypto gravis valde, quod bene mysterio convenit. Sancto enim viro Aegypti divitiae graves sunt. Aegyptus enim tenebrae vel moeror interpretatur.
Vers. 8. Fratres enim sumus. Tribus enim modis in Scriptura sancta fratres vocantur: natura, sicut Jacob et Isaac: cognatione, sicut Abraham et Lot; Lot enim filius fuerat fratris sui Aran: gente, sicut omnes Judaei fratres dicuntur, dicente lege: Si attenuatus frater tuus Hebraeus vendiderit se tibi (Levit. XXV, 25). Et attendendum quanta cura concordiae sancto viro fuerit propter quam custodiendam optionem 131.0083C| dedit Lot, ut aut ipse pergeret illo remanente, aut certe, si ipse alibi vellet recedere, ipse ibi maneret
Vers. 10. Irrigabatur, subauditur, a Jordane, sicut est paradisus Domini. Ex hoc discimus paradisum esse terrenum, cui terrena regio comparatur. Haec regio plana erat et campestris, irrigabatur Jordane fluvio, sicut Aegyptus Nilo. Elegitque Lot sibi regionem circa Jordanem, etc. Allegorice Lot cum suis pastoribus typum tenet haereticorum qui relicta veritate ecclesiastici dogmatis eligunt sibi pulchra et humilia, quia non recte de veritate fidei sentiunt, nec ad Deum cum Moyse in montem ascendunt. Sodoma pecus silens interpretatur.
Vers. 13. Homines Sodomitae pessimi erant et peccatores 131.0083D| coram Domino. Nam et coram hominibus pessimi erant. Coram Deo peccator est, qui coram hominibus utcunque justus apparet. Unde et de Zacharia et Elisabeth dicitur: Erant justi ambo coram Domino Deo suo (Luc. I, 6)
Vers. 14. Leva oculos. Id est, aspice. Per haec quatuor climata terra promissionis ei promittitur. Quod autem in quibusdam locis mare ponitur pro Occidente, ideo fit quia terra repromissionis in mari Occidentali est.
Vers. 18. Juxta convallem Mambre. Quod est in Hebron. Hebron civitas est in tribu Juda, quae alio nomine Cariatharbe dicitur, id est civitas quatuor. Cariath enim Hebraice civitas, arbe, quatuor. Ibi enim 131.0084A| situs est Adam maximus, et Abraham, et Isaac et Jacob. Convallis Mambre ab uno amicorum Abraham dicta est qui Mambre vocabatur.
CAPUT XIV.
Vers. 1. Factum est autem in illo tempore ut Amraphel Sennaar, etc. Quatuor reges inierunt bellum contra quinque. Hi quatuor reges mystice significant adversarias potestates quae per carnem quae quatuor humoribus constat, in quinque sensus corporis dominari quaerunt. Amraphel interpretatur: dixit ut caderet, et est rex Sennaar qui, ut superius diximus, interpretatur excussio vel fetor dentium. Significat haereticos qui ex proposito peccant et cadunt contra Deum, perversa loquentes et obsceni 131.0084B| dogmatis fetorem emittentes. Arioch ebrius vel ebrietas interpretatur. Significat gentiles qui poculo erroris ebriati creaturam pro Creatore colunt. Cohdorlachamor interpretatur decorus vel manipulus. Ponitur in significatione hypocritarum qui, cum sint pleni malitia, vulgo decori putantur virtutibus. Est rex Elamitarum, id est saeculi vel orbis. Thadal interpretatur sciens jugum. Praesignat avaritiam cujus jugum sciunt avari libenter ferre. Est gentium rex, quia avaritia maxime gentibus dominatur.
Vers. 2. Inirent bellum contra Bara. Bara malitia vel creatura interpretatur. Est rex Sodomorum, id est pecudis silentis. Bersa interpretatur in angustia, est rex Gomorrhae quae interpretatur populus 131.0084C| timens. Sennaar [Vulg., Sennaab ] interpretatur excussio vel fetor dentium, et est proprium nomen hominis. Est rex Adamae, quae interpretatur terrena. Semeber ibi perditio interpretatur. Est rex Sebon quae interpretatur vinculum moeroris. Bale civitatula interpretatur vorago vel praecipitatio. Vocatur etiam vitula consternans. Ferunt enim Hebraei hanc tertio terrae motu corruisse. Ipsa est Senor id est parvula.
Vers. 3. Vallem. Sylvestrem Sodomam dicit quae nunc est mare salis, lacus videlicet, quae post combustionem ignis coelestis in lacum versa est, in quem lacum cadit Jordanis, et ibi perdit laudabiles aquas suas.
131.0084D| Vers. 5. Percusserunt Raphaim. Id est gigantes, qui Raphaim gigantes interpretatur. Carnaim et Guttim [Vulg., Zuzim ] nomina locorum sunt et gentium. Seir per prolepsin dicitur, necdum enim locus ille sic vocabatur. Seir ipse est Edom, qui et Esau interpretatur hispidus, setosus, qui in modum pellis natus est, a quo regio quam possedit Seir vocata es
Vers. 7. Ad fontem Misphat, ipsa est Cades. Cades judicium interpretatur. Ibi enim judicatus est murmurans populus. Interpretatur etiam sancta cata antiphrasin, id est per contrarium. Fontem petram dicit de qua Moyses aquam produxit. Percusserunt Amorrhaeum qui habitabat in Asasonthamar. Asasonthamar urbs palmarum interpretatur.
131.0085A| Vers. 13. In convalle Mambre, fratris Aner et Escol. Mambre proprium nomen est. Hi tres foedus inierant cum Abraham.
Vers. 14. Numeravit expeditos vernaculos. Expeditos, id est sine uxoribus. Persecutus est eos usque Dan. Dan fons est ex quo Jordanis efficitur. Nam duo fontes sunt ad radices montis Libani, Jor et Dan, qui juncti Jordanem efficiunt. Dan autem judicium, Jor rivus interpretatur. Usque ad Phoenicem. Phoenicem Syriam dicit. Allegorice hoc bellum Abrahae contra quatuor reges bellum significat virtutum et vitiorum. Pater ergo fidei et prima via credendi Abraham pro fratre suo Lot contra quatuor reges dimicavit et vicit non in multitudine exercitus, sed in trecentis decem et octo vernaculis expeditis. Sic 131.0085B| unusquisque nostrum pro anima sua tanquam pro fratre suo Lot contra quatuor reges, id est, contra spiritales nequitias spiritale bellum gerat cum trecentis decem et octo vernaculis, id est cum auxilio sanctae crucis. Hic numerus in Tau littera, quae figuram Christi habet exprimitur.
Vers. 18. Melchisedech proferens panem et vinum. Hunc Melchisedech tradunt esse Sem filium Noe, et computantes annos dicunt eum vixisse usque ad tempus Isaac. Salem vero civitas ipsa est Hierusalem, trionyma, Salem, Jebus, Hierusalem. Hanc enim tenuerunt Jebusaei, et vocaverunt eam Jebus: sic conjunctis nominibus dicta Hierusalem. Erat sacerdos Dei altissimi. Omnes enim primogeniti a Noe sacerdotes fuerunt usque ad Aaron qui primus legalis 131.0085C| sacerdos fuit. Mystice Melchisedech, qui interpretatur rex justitiae vel pacis, Christum significat per quem conciliati sumus, et qui in fine saeculi juste orbem judicaturus est. Hujus mysterium Apostolus commemorat dicens: Sine patre et sine matre, sine genealogia (Hebr. VI, 3). Melchisedech quidem patrem et matrem habuit, sed Christus quem significat sine patre fuit per humanitatem, sine matre per divinitatem. Natus est enim de patre sine matre, de matre sine patre. Protulit panem et vinum. Hinc jam praesignabatur mutatio legalis sacerdotii. In novo enim Testamento sacrificium victimarum translatum est in sacramentum corporis et sanguinis Christi. Ergo hoc verum Christi sacerdotium antiquius est sacerdotio legali. Melchisedech enim qui, ut Abraham, 131.0085D| gentilis erat, Levi vero princeps legalis sacerdotii adhuc erat in lumbis Abrahae, et qui postea accepit decimas a populo ipse in Abraham decimatus est, quique postea benedicebant in Abraham a Melchisedech benedicti sunt. Semper autem minor a majore benedicitur.
Vers. 22. Da mihi animas. Id est: captivos redde mihi. Caetera. Id est, spolia tolle tibi.
Vers. 23. A filio subtegminis. Stamen fila dicimus stantia in tela, subtegmen tramam, quae per telam currit, quae et pannicula vocatur.
CAPUT XV. Vers. 2. Filius procuratoris domus. Id est villici 131.0086A| vel dispensatoris. Eliezer interpretatur Deus meus adjutor. Ab hoc dicunt aedificatam civitatem Damascum.
Vers. 3. Vernaculus diminutivum a verna, id est servus vel domigena.
Vers. 5. Numera stellas. Sic erit semen tuum. Gemina species ostenditur seminis Abrahae. Nam superius dixit: Erit semen tuum sicut arena maris. Hic vero dicit: Sic erit semen tuum sicut stellae coeli, quia in illa plebe quidam futuri erant carnales et terreni, qui arenae comparantur, aridi, infecundi a bonis operibus, alii vero spiritales et coelestes, virtutum splendore fulgentes, quos stellis coeli comparat.
Vers. 8. Unde scire possum quod possessurus sim eam? Quaerit signum non quasi dubitans de promissione 131.0086B| Dei, sed modum interrogat quo hoc fieri posset. Hinc mos inolevit Judaeis ut semper signa petant, sicut Apostolus dicit: Judaei signa petunt (I Cor. I, 22).
Vers. 9. Sume vaccam triennem, capram trimam, et arietem trium annorum. Haec juxta litteram manifesta sunt. Mystice per haec animalia plebs Judaica designatur quae ab Abraham ducit originem. Per vaccam quidem, quia jugum legis traxit: per capram olidam et fetosam, quia peccatrix futura erat: per arietem vero qui est dux gregis significatur quia alio tempore regni imperium potentissime tenuit. Quod vero dicit vel capram, vel vaccam, vel arietem trium annorum esse debere, ostendit hanc plebem trium temporum articulis ad regni dignitatem 131.0086C| profecisse sub David. Prima aetas fuit sub Adam usque ad Noe, secunda a Noe usque ad Abraham, tertia ad Abraham usque ad David. Quod vero animalia divisa sunt, aves vero non sunt divisae, significat quia carnales quique subjacent divisioni. Dividuntur enim per sectarum scandala. Spiritales vero qui significantur per aves indivisibiles permanent, quia nullam fidei patiuntur corruptionem.
Vers. 11. Volucres quae descendebant super cadavera, daemones significant qui ex divisione carnalium quemdam sibi pastum requirunt. Quod vero Abraham manu eas abigebat significat quia sancti Patres plebem illam, manu sanctae operationis, protegebant ab incursu spiritalium vel corporalium hostium.
Vers. 12. Cumque sol occumberet. Solis occubitus 131.0086D| finem saeculi significat, quando per Antichristum tenebrosus horror, id est persecutio vel perturbatio futura est.
Vers. 13. Affligent eos quadringentis annis. Afflicti sunt ab Aegyptiis, sed ultima parte tantum istius temporis.
Vers. 16. Generatione quarta revertentur huc. Moyses dicit: quinta generatione egressi sunt filii Israel de Aegypto. Hic vero dicit: generatione quarta. Sed utrumque verum est. Nam si per Levi computes, quartam inventes generationem ita: Levi, Caaz, Caaz genuit Amram, Amram genuit Aaron, Aaron genuit Eleazar, Eleazar genuit Phinees. Caaz ingressus 131.0087A| est Aegyptum cum patre suo Levi: Phinees vero filius Eleazari ingressus est terram repromissionis. Si vero et quomodo quinta generatione hoc factum sit velis scire, per Judam computare debebis. Judas genuit Phares, Phares genuit Esrom, Esrom genuit Aminadab, Aminadab genuit Naason, Naason genuit Salmon. Judas ingressus est cum filio suo Phares in Aegyptum. Naason vero princeps fuit tribus Judae in deserto, cujus filius intravit in terram promissionis.
Vers. 17. Cum occubuisset sol. Occubitus solis finem saeculi significat, caligo tenebrosa tribulationem et angustiam quae futura erat. Clibanus vel lampas ignis transiens per divisiones significat judicium quod per ignem exercendum est, quo separandi sunt electi 131.0087B| a reprobis.
Vers. 18. A flumine Aegypti. Fluvium Aegypti non Nilum debemus accipere, sed Rinocoluram fluviolum qui dividit Palaestinam et Aegyptum.
CAPUT XVI.
Vers. 1. Igitur Sara uxor Abraham non genuerat liberos. Quomodo potest Abraham excusari ab adulterio, qui vivente uxore sua ancillae junctus est? Sed necdum promulgata erat lex Evangelii unius uxoris. Simul etiam audierat multiplicandum esse genus suum sicut stellas coeli, sed nesciebat per quam mulierem, quia Saram sterilem noverat. Non ergo fuit in concumbendo libidinosa voluptas, sed pia propagandae prolis charitas. Simul etiam dicendum quia hoc voluntate nimiae cogentiae uxoris fecit quae, 131.0087C| quia ipsa filios habere non poterat, ex alia eos suscipere cupiebat.
Vers. 2. Sed forte ex illa suscipiam filios. Ut illa pariente filium susciperet et in locum proprii adoptaret.
Vers. 9. Vocabis nomen ejus Ismael. Qui auditio interpretatur. Quia enim angelus dixit: Eo quod audierat Dominus vocem tuam, hinc sumpta etymologia vocatus est Ismael, id est auditio.
Vers. 12. Hic ferus homo erit. Id est agrestis et rusticus. Pro quo LXX dicunt: Hic erit Phara. Phara interpretatur onager, significans autem Sarracenos, qui de Ismael ducunt originem, qui per latam solitudinem incertis sedibus vagantes impugnant omnes 131.0087D| eremi vicinos et ab omnibus impugnantur. Allegorice hae duae mulieres, exponente Apostolo (Galat. IV, 22 et seq.), Synagogam et Ecclesiam significant. Agar quidem Synagogam quae in servitutem generat populum Judaeorum qui feri sunt et agrestes, jugum Domini leve et fidem ejus nolentes recipere, ideoque dispersi, et vagabundi sunt per totum orbem et omnibus maxime Christianis contrarii. Sara vero Ecclesiam quae primum sterilis et infecunda fuit, postea vero in libertatem fidei et gratiae plebem catholicam generavit.
Vers. 13. Tu Deus, qui vidisti me. Hoc est, qui 131.0088A| misertus es mihi. Videre enim Dei misereri est. Quod autem hic dicit: vidi posteriora videntis me concordat cum eo loco ubi Dominus ad Moysen dixit: Non enim videbit me homo et vivet. Ac deinde: Est locus apud me: stabis supra petram. Cum pertransiero, auferam manum meam, et videbis posteriora mea (Exod. XXXIII, 20 et seq.). Illam enim sapientiam, quae est Deus, invisibilem omni creaturae profecto nullus videre potest. Posteriora autem Dei mysterium est incarnationis Christi per quam videri ab hominibus potuit. Unde et bene dixit: Cum pertransiero. Nam transire hominis est.
CAPUT XVII. Vers. 5. Non vocaberis Abram, sed Abraham. Abram interpretatur pater excelsus. Abraham vero 131.0088B| pater multarum gentium. Tradunt Hebraei quod de nomine Dei quod quatuor litteris scribitur, unde et tetragrammaton vocatur et ineffabile dicitur, he litteram scripserit Deus et addiderit nomini Abraham. Similiter de nomine Sarai jot litteram tulerit et eamdem he addiderit. Nec mirum, si nos pro he a habemus, quia Hebraei pro he scribunt, sed per a pronuntiant. Vocatur autem Abraham pater multarum, subauditur, gentium: quia omnes gentes in ejus semine, id est, in Christo crediturae erant. Sarai vero interpretatur princeps mea. Sara absolute princeps, ut subaudias omnium animarum in Christum credentium.
Vers. 7. Foedere sempiterno. Quaerunt multi quomodo 131.0088C| dictum sit sempiternum foedus, cum nequaquam in aeternum duraverit. Sed hic sempiternum pro saeculari ponitur quod Graece eonion dicitur. Eon enim Graece tam sempiternum quam saeculare vel temporale potest accipi. Vel magis propter spiritalem significationem dicitur foedus sempiternum, quia foedus Christi et in aevum fidelium credentium qui sunt spiritales filii Abraham nullo fine terminabitur.
Vers. 10. Circumcidetur omne masculinum in vobis. Jure Abraham lex ista constituta est ut, quia primus homo per praevaricationem mandatorum Dei displicuerat, Abraham signum foederis esset inter Deum et hominem. Secundo, ut per hanc a caeteris nationibus discernerentur in corporibus. Tertio, ut hanc eo membro suscipientes in quo dominari 131.0088D| libido solet discerent castitatem sibi servandam et omnem impudicitiam recidendam.
Vers. 12. Tam vernaculus, quam emptitius. Sive servi qui dominati sunt, sive qui exemptione venerunt. Et quia Dominus omnium est creator nullum excipit a salute, nec cujusquam accipit personam, sed omnium miseretur.
Vers. 14. De populo suo. Id est de coetu sanctorum. Unde et legimus: Tu autem ibis ad populum tuum, quia pactum meum irritum fecit. Pactum scilicet illud quod Adae in paradiso datum est, in quo omnes peccaverunt (Rom. III, 12). Omnes enim causaliter 131.0089A| in Adam fuimus, et ideo originalis peccati rei sumus. Haec autem circumcisio quae in uno membro fiebat significat circumcisionem spiritalem quae in corde et in omnibus membris exhibenda est. Circumcidendum est cor a noxiis cogitationibus, circumcidendi sunt oculi ne videant vanitatem, circumcidendae sunt aures, id est, obturandae ne audiant sanguinem, et sic in omnibus sensibus celebranda est circumcisio.
Vers. 17. Risit. Non dubitatione, sed gaudio credens promissioni Dei. Unde et filius ejus Isaac, id est risus vocatus est. Sara vero postea incredulitate risit, unde et increpari meruit.
Vers. 20. Super Ismael quoque exaudivi te. Diximus superius Ismaele Judaeos significari qui aucti 131.0089B| sunt carnali generatione in immensam multitudinem. Unde per prophetam dicitur: Gloria ejus ab utero, et vulva et a conceptu (Ose. IX, 11).-- Duodecim duces generabit. Id est duodecim apostolos, maximos duces Ecclesiae, qui ex illo populo nati sunt. Vel duodecim duces dicit duodecim ipsius populi tribus.
Vers. 21. Pactum meum statuam cum Isaac. Quia misericordia et gratia ejus in populo est Christiano.
Vers 23. Circumcidit Ismaelem et cunctos mares. Quaeri potest, si mares circumcisione salvabantur, feminae quomodo salvabantur, quae non circumcidebantur? Utique fide et hostiarum oblatione, quomodo et per ante dictum praeceptum circumcisionis sancti homines mundabantur, juxta quod Paulus 131.0089C| dicit: fide purificans corda (Act. X, 9).
CAPUT XVIII. Vers. 1. Apparuit ei Dominus in convalle Mambre. Quaeri potest juxta litteram, si Abraham angelos intelligebat esse qui in figura hominum apparebant, cur eis ea quae mortalibus conveniunt obsequia praeparavit? Fortassis quia primo homines esse credebat, postea vero ex his quae ab illis dicta sunt vel facta angelos intellexit. Intelligebat eos esse angelos, cum eos ad coelum redire videbat, sicut in libro Judicum de Manue legimus, qui primo videns angelum hominem esse putavit, dicens: Tu es ille vir qui locutus es mulieri (Judic. XIII, 11)? Cumque ei humanitatis causa haedum fecisse voluisset, dicit ei angelus: Si cogis me, non comedam. Sin autem: 131.0089D| offer illud Domino. Cumque hoc fecisset, et flamma sacrificii ascenderet, angelus in flamma pariter ascendit. Caeterum de Sara nulli dubium quod homines esse putabat. Nam et negare ausa est quod angelus dixit ad Abraham: Cur risit Sara uxor tua? Negavit enim, et dixit: Non risi.
Mystice Abraham triplicem gessit figuram, Dei videlicet Patris in eo quod Isaac obtulit. Gestat et figuram Filii in eo quod de domo sua et cognatione exivit. Hic vero unamquamque sanctam significat animam quae Deum in hospitio suae mentis cum gaudio suscipit. Tres viros qui ei apparuerunt, quidam interpretantur Christum, et ipsum Moysen et Eliam qui etiam cum eo in monte transfigurati apparuerunt. 131.0090A| Tunc ergo Dominus venit quando mysterium incarnationis Abrahae ostendit, quia lex quae per Moysen data est, et prophetia quae per Eliam designatur, semper ejus praedixerunt adventum.
Vers. 6. Accelera, tria sata similae. Satum genus est mensurae. Tria sata tres significant filios Noe, a quibus disseminatum omne genus humanum post diluvium. Per tria sata significabatur Ecclesia et doctrina evangelica per tres mundi partes disseminanda. Hinc et in Evangelio mulier, id est, Ecclesia dicitur accepisse fermentum evangelicae doctrinae et abscondisse illud in tribus farinae satis (Luc. XIII, 21), id est, in tribus mundi partibus, Asiae videlicet, Africae, Europae, donec fermentaretur totum, id est, donec omnis mundus crederet. Panis significat unitatem 131.0090B| credentium, quia panis ex multis granis conficitur. Azymi vero fuerunt, quia unitas sanctae Ecclesiae incorrupta est. Subcinericei vero, quia sancti per potentiam igne Spiritus decocti sacrificium vel escam delectabilem se ipsos Deo faciunt. Vitulus de armento Christus est secundum humanitatem ex patribus, de quo per Psalmistam dicitur: Placebit Deo super vitulum novellum (Psal. LXVIII, 32).
Vers. 8. Tulitque butyrum et lac. Lac cibus infantiae est, ideoque designat veterem legem. Butyrum vero pingue et coagulatum doctrina est evangelica solido cibo sanctos reficiens. Vitulus coctus Christum passum significat. Stabat sub arbore. Arbor crucem significabat, sub qua Abraham stabat, quia mysterium passionis Christi inspirante Deo jam contemplabatur
131.0090C| Vers. 9. Ecce in tabernaculo est. Abraham foris cum angelis erat; Sara in tabernaculis latebat: quia sapientium et doctorum est aperte praedicare, exemplis alios instituere. Infirmi vero quinque et minus docti se apud se continere debent et doctoribus subdi.
Vers. 11. Desierant. Id est, cessaverant. Sarae fieri muliebria. Id est menstrua, quod cum contingit mulieri, inhabilis jam est ad procreandos filios.
Vers. 20. Clamor Sodomorum et Gomorrhaeorum multiplicatus est. Ut beatus Gregorius dicit, peccatum cum voce est peccatum in actione: peccatum autem cum clamore est peccatum cum libertate. Quia ergo Sodomitae libere et inverecunde omnem impudicitiam exercebant, imo in pessimis sceleribus 131.0090D| laetabantur et exsultabant, ideo clamor eorum dicitur pervenisse ad Deum.
Vers. 21. Descendam et videbo utrum clamorem qui venit ad me opere compleverint. Clamor quidem ad Deum pervenerat, sed non statim puniuntur, nisi Angelus descendisset et vidisset utrum hoc perpetrassent. Mox autem, ut inventum est, absque dilatione misso coelitus igne consumpti sunt. Ubi docemur non facile auditis quorumdam criminibus credere: statim vero, ut res probata fuerit, continuo ultio subsequitur. Quod autem dicitur: descendam et videbo, more nostro Deus loquitur tanquam dubitans et ignorans, cum tamen ipse sanctam et ratam habeat scientiam.
131.0091A| Vers. 26. Non delebo propter quinquaginta. Quinquagenarius numerus dicatus est poenitentiae. Unde et quinquagesimus psalmus in poenitentia cantatus est. Quod ergo dicit: Non delebo propter quinquaginta, ostendit potuisse eos ab imminenti interitu liberari, si ad poenitentiam confugere voluissent. Quod autem paulatim descendendo ad decem pervenit, ostendit neminem posse salvari, nisi eum qui crucem Christi ferre eumque sequi studuerit, et decem legis praecepta impleverit. Denarius enim crucem Christi designat, quia decima littera qua denarius numerus exprimitur figuram habet crucis.
CAPUT XIX. Vers. 1. Occurrit obviam eis. Ex hoc et ex multis aliis Scripturarum locis virtus hospitalitatis commendatur 131.0091B| de qua et beatus apostolus Petrus [Paulus] dicit: Hospitalitatem nolite oblivisci. Per hanc enim placuerunt quidam angelis hospitio receptis (Hebr. XIII, 2).
Vers. 8. Habeo duas filias. Quaeri solet utrum haec compensatio fieri debeat, ut videlicet minus peccatum fieri permittamus ut gravius delictum vitetur. Ecce enim Lot filias suas incestui tradere voluit, ne majus peccatum contra naturam in viros committeretur. Sed hoc perturbato animo dare debemus. Nesciens ergo quid ageret, vel quo hospites, quo homines putaret, hoc egisse credendum est.
Vers. 11. Percusserunt caecitate. Quoddam genus caecitatis est quod Graece aorasia dicitur, id est, avidentia, 131.0091C| qua quaedam videntur, quaedam non videntur. Sodomitae ergo alia videbant, sed ostium Lot videre non poterant. Moraliter Lot justos significat, Sodomitae invidos et detractores designant, qui quodammodo ostium quaerunt per quod ad Lot irrumpant, quando homines bona facta reprehendere volunt, sed non possunt invenire aditum reprehendendi, quia illo virtutis claustro munito corruptores mentium nihil habent quod reprehendant.
Vers. 14. Locutus est ad generos suos. Quidam putant Lot habuisse filias quae viros haberent quos appellavit generos, et illas cum maritis in Sodomis remansisse, duabus aliis quae sine maritis erant cum patre egressis. Sed alia translatio dicit aperte: Locutus est ad sponsos qui accepturi erant filias. Ergo nondum 131.0091D| erant generi, sed esse volebant.
Vers. 17. Salva animam tuam. Allegorice Lot fuga de Sodoma, quae juxta aliam significationem caecitas interpretatur, significat abrenuntiationem cupiditatum et illecebrarum saeculi. Praecipitur ergo Lot ut fugiat incendium Sodomae et ne retro aspiciat: quia omnis post perceptam gratiam vias vitae ingressus non debet ad ea quae dereliquit iterum redire, juxta quod Dominus dicit in Evangelio praecipiens: In illa die, qui fuerit in tecto vel in agro non redeat retro (Luc. XVII, 31). Exemplum quoque commemorans uxoris Lot quae, cum retro respiceret, in statuam salis versa remansit, significans eos qui post professam servitutis Dei relabuntur ad concupiscentias 131.0092A| saeculi. Unde et merito in statuam salis versa fuisse dicitur, quia suo exemplo, veluti salis condimento, mentes legentium vel audientium ne talia patiantur edocet.
Vers. 20. Est civitas parva. Id est, Segor quae antea Bale dicebatur, secundum quod dixit: Est civitas parva, quae vocata est Segor, id est parvula. Mystice mons celsitudinem virtutum significat ad quem nos angelus cohortatur, dicens: In monte salvum te fac, sicut verbi gratia est contemptus omnium facultatum. Ad quam perfectionem Dominus invitat dicens: Si vis perfectus esse, vade, et vende omnia quae habes, et da pauperibus, et veni, sequere me, et habebis thesaurum in coelo (Matth. XIX, 21). Qui vero se viderit ad hunc montem non posse conscendere, melius est 131.0092B| ut in Segor, hoc est, in parvula remaneat, contentus laicali vita et communi conversatione, quam post arreptum virtutis montem ad humilia, id est ad saecularia redeat. Virginitas quoque celsissimus mons est ad quem doctor gentium hortatur, dicens: Bonum est homini, si sic permanserit sicut et ego (I Cor. VII, 8). Hortatur ergo angelus Lot ut ad hunc montem conscendat, fugiens incendia libidinum. Sed qui se viderit hoc non posse servare descendat ad Segor, hoc est, utatur legitimo conjugio, quia melius mediocri bono uti quam per abrupta libidinum praecipitari. Unde et Dominus apostolis dicentibus: Si sic est causa uxoris, non expedit nubere, respondit: Non omnes capiunt verbum hoc, sed quibus datum est: qui 131.0092C| potest capere, capiat (Matth. XIX, 10 et seq.). Et Apostolus: Propter fornicationem, inquit, unusquisque suam uxorem habeat (I Cor. VII, 2).
Vers. 24. Pluit Dominus ignem et sulphur de coelo. Ignis ardorem habet, sulphur fetorem. Quia ergo isti flamma libidinis arserant et in fetore carnis versabantur, juste simul igne et sulphure perierunt. Considerandum hoc loco quod primos peccatores aqua diluvii exterminavit, quia et ipsi similiter carnis concupiscentia Deum offenderant. Sodomitae vero graviori supplicio, id est: ignis et sulphuris diluvio perierunt, quia illi, licet mensuram excederent, naturaliter tamen peccabant cum feminis, isti vero, irrationabiliter et contra naturam, ideo gravissimo supplicii exemplo damnati sunt.
131.0092D| Vers. 29. Recordatus est Abraham. His verbis ostenditur meritis Abrahae Lot fuisse liberatum, licet Scriptura eum appellet esse justum. Sed sciendum quia non perfecte justus erat, sed juxta quemdam modum. Sive justus fuisse dicitur ad comparationem Sodomitarum inter quos vivebat, qui omni immunditia et iniquitate repleti erant.
Vers. 30. Ascenditque Lot de Segor. Quaerendum est quare, cum ipse petierit ut Segor habitaret, hortante angelo ut in monte salvaretur, iterum relicta Segor montem conscenderit. Sed ex hoc vera videtur Hebraeorum opinio qui dicunt hanc civitatem tertio terrae motu corruisse. Hoc sciens Lot timuit ibi esse, reputans apud se quia si aliis stantibus haec ceciderat 131.0093A| multo facilius nunc aliis pereuntibus ipsa quoque posset perire. Et propter hoc peccatum infidelitatis, quia angelo non credidit, dicunt contigisse ei scelus incesti.
Vers. 31. Pater noster senex est. Putabant filiae Lot omne genus hominum ubique defecisse, nullumque virorum remansisse nisi patrem suum. Ideo hoc cogitaverunt ut ex patre semen servarent. Quarum adulterium Origenes multipliciter excusat, quia hoc non libidinoso animo sed studio reparandae prolis egerunt. Lot vero inexcusabilis est primo, quod angelo non credidit, deinde, quod vino inebriatus est; sicque minus peccatum fuit ei causa majoris criminis.
Vers. 35. Ac ille non sensit, nec quando illa accubuit, 131.0093B| nec quando surrexit. Hoc Judaei in tantum non recipiunt, ut quoties hunc locum legunt compungantur. Dicunt enim non posse fieri ut homo non sentiens concumbat.
Vers. 37. Peperitque major filium, et vocavit eum Moab. Moab ex patre interpretatur.
Vers. 38. Minor quoque peperit filium, et vocavit nomen ejus Amon. Amon filius populi mei, vel filius generis mei interpretatur. Isti fructus sunt ebrietatis, Moabitae et Amonitae, id est, qui ex patre sunt diabolo, juxta quod Dominus talibus dicit: Vos ex patre diabolo estis (Joan. VIII, 44). Et sunt filii populi invidentis et persequentis sanctos.
CAPUT XX.
Vers. 1. Peregrinatus est in Geraris. Geraris terra 131.0093C| est Palaestinorum.
Vers. 2. Misit Abimelech, et tulit eam. Quaeri potest in illa jam aetate quomodo amari poterat Sara, cum esset anus decrepita? Sed hoc mirandum potius, quam quaerendum, quod tantus decor formae in ea fuerit ut nec senectus ejusdem pulchritudinem potuerit derogare.
Vers. 6. Custodivi te, ne peccares in me. Cum dixit Dominus: Custodivi te, ne peccares in me, ostendit quia qui talia agunt in Deum peccant, licet peccamen adulterii apud saeculi homines aut leve aut nullum putetur.
Vers. 12. Filia patris mei, et non filia matris meae. Alia translatio apertius dicit: A patre, et non a matre. 131.0093D| Fuerat enim filia Aran fratris Abraham, soror Lot.
Vers. 16. Hoc erit velamen oculorum. Id est: in funeris praeparatione: Mementoque te deprehensam. Hoc quasi jocando dicit monens eam amabiliter ne hoc auderet facere, ne similiter deprehensa videretur. Mystice loco hoc Abraham Christum significat, Sara vero Ecclesiam. Abraham honorabatur propter Sarae pulchritudinem et Christus laudatur in mundo et honoratur per Ecclesiam; quia sicut Psalmista dicit: Mirabilis Deus in sanctis suis (Ps. XVII, 36). Habebat Sara virum, sed latebat, et Ecclesia habet Christum, sed videtur in praesenti receptus secretis coelestibus.
CAPUT XXI. Vers. 4. Circumcidit octava die. Circumcisio, cum ob multas figuras praecepta sit, specialiter figuram 131.0094A| Christi praetendit qui nos et in praesenti per baptismum vetere homine exuit, et in futuro per resurrectionem circumcidit in nobis omnem mortalitatem et corruptionem. Nam et quod in octava die circumcisus est Isaac designabatur octava saeculi aetas, quando generaliter resurrectio mortuorum celebrabitur.
Vers. 8. Fecit grande convivium. Juxta litteram convenientius fuit ut in die nativitatis vel circumcisionis ejus Abraham epulum faceret. Sed vir prophetico plenus spiritu hoc in die ablactationis facere maluit. Significabatur enim per hoc, qua tunc Deo et angelis festivitatem quodammodo facimus quando lacte infantiae dimisso in virum perfectum evadimus et solido jam cibo utimur.
Vers. 9. Ludentem. Tradunt Hebraei quod idola 131.0094B| fecerit quasi ludens quibus infantiam Isaac deciperet. Beatus quoque Hieronymus dicit quod quasi major per ludum primogenita sibi praesumpserit. Absolute autem possumus dicere quod eum lubricum et lascivum facere volebat, sicut ipse erat. Unde et Apostolus hunc ludum persecutionem appellat dicens: Sed, tunc sicut is qui secundum carnem natus est persequebatur eum qui secundum spiritum, ita et nunc (Gal. IV, 29).
Vers. 11. Dure accepit hoc Abraham. Licet enim in mysterio ista fieri cognosceret, tamen paterno affectu erga filium movebatur.
Vers. 14. Bersabee interpretatur puteus septimus vel puteus juramenti. Sed locus ille necdum hoc nomen habebat. Unde et per praeoccupationem accipiendus 131.0094C| est.
Vers. 13. Abjecit Agar puerum. Non quo eum in scapula portaret qui, quando circumcisus est, tredecim annorum: sed abjecit eum ab animo et cura sua eum repulit. Sic enim usualiter loqui solemus: abjeci ex animo.
Vers. 17. Exaudivit Dominus vocem pueri. Matre flente pueri vocem dicitur exaudisse, quia pro illo et non pro se flebat, sicque vox matris quodammodo vox pueri erat. Typice Agar Synagogam designat, Ismael plebem Judaicam. Portatur Ismael ab Agar: et peccator populus Judaeorum gravi maledictionis pondere cervices matris suae Synagogae premit. Panis quem portabat significat panes propositionis, qui in 131.0094D| mensa sanctificati erant. Aqua quae eis defecit significat legalem purificationem, sive etiam carnalem Scribarum et Pharisaeorum doctrinam quae in pelle mortua, hoc est, in carnali observatione continebatur et observatores suos juxta litteram occidebat non habens spiritum vivificantem. Quod Agar puerum sub arbore projecit eos significat qui in Christum ex illo populo credentes umbra passionis et crucis protegebantur.
Vers. 18. Surge, et tolle puerum, et tene manum ejus. Hoc est junge te illi, et ambula cum illo. Sic faciunt ambulantes simul. Juxta litteram intelligimus matrem se abscondisse, quando dixit: Non videbo morientem puerum. Monet ergo eam angelus ut revertatur ad puerum, et tollat eum, non de terra erigendo 131.0095A| vel portando, sed in sua cura et providentia suscipiendo.
Vers. 23. Terra in qua versatus es advena. Id est in Palaestina, Abraham enim in Geraris habitabat peregrinus. Gerara vero est quae nunc Palaestina Salutaris dicitur ubi natus est Isaac, licet quidam asserant eum ad ilicem Mambre natum.
Vers. 31. Vocatus est locus Bersabee. Puteus Septimus, propter sex agnas quae ibi immolatae sunt. Vel puteus Juramenti, quia uterque ibi juraverat. Sabee utrumque sonat, et septem et juramentum. Hoc loco quaerendum quid sit quod superius legitur Agar stetisse ad puteum juramenti quod postea longo tempore factum est. Necdum enim ita vocabatur. Ergo per prolepsin, id est per praeoccupationem accipiendum 131.0095B| est: qui modus locutionis usitatissimus est in divinis Scripturis, quamvis potuerit esse illo tempore jam puteus. Quod si ita est, tunc per recapitulationem locus iste accipiendus est.
Vers. 33. Plantavit nemus in Bersabee. Supra dicitur quod non dederit ei Deus haereditatem nec passum pedis (Act. VII, 5), ut Paulus apostolus dicit. Sed intelligimus circa puteum fuisse aliquod spatium terrae quod simul cum puteo in dominium cessit.
CAPUT XXII. Vers. 1. Tentavit Deus Abraham. Est tentatio quae probat, non ea quae damnat. Tentavit ergo eum non quod ipse aliquid disceret cui omnia nuda sunt et aperta, sed ut ipsum Abraham sibi ostenderet ut cognosceret quantae fidei in Deum esset.
131.0095C| Vers. 2. Super unum montium. Hebraei tradunt vel autumant hunc montem esse Moria, in quo postea templum Dei et Dabir, id est oraculum est aedificatum. Unde et mons Moria lumen vel illuminatus interpretatur.
Vers. 12. Cognovi. Id est cognosci feci.
Vers. 13. Haerentem cornibus inter vepres. Alia translatio ipsum verbum ponit Hebraicum, dicens: Haerentem in virgulto Sabee. Sabee condensum vel spissum interpretatur, per quod significat densitatem virgultorum et veprium in quibus cornibus haerebat aries. Juxta litteram magnum nobis exemplum datur magnae obedientiae sancti Abraham, qui cum unicum filium haberet audissetque a Domino: In Isaac 131.0095D| vocabitur tibi semen, tamen non dubitavit eum offerre Deo, credens, quod et Apostolus dicit: Quod a mortuis eum posset resuscitare (Hebr. XI, 19). Allegorice Abraham Dei Patris hoc loco gerit personam, Isaac Domini Jesu Christi. Immolatio Isaac passionem Christi designat. Bene autem dicitur: Ipse portabat ligna holocausti: quia Christus crucem suam bajulavit, juxta quod in ejus passione dicitur: Et bajulans sibi crucem exiit in locum qui vocatur Golgotha (Joan. XIX, 17). Duo viri qui comitabantur cum Abraham, populus Judaeorum. Duo autem ideo, quia ille populus post mortem Salomonis divisus est in duo regna, in decem videlicet tribus quibus Jeroboam imperavit, quae vocantur Israel, et in duas alias tribus, Juda videlicet et Benjamin, super quas 131.0096A| regnavit Roboam filius Salomonis, quae dicuntur Juda, cum quibus erat et tribus sacerdotalis, id est Levi. Asinus quem secum ducebant stultitiam Judaeorum designat. Asinus enim quod portabat nesciebat: et Judaei in libris propheticis Christum legebant, sed venientem non intelligebant. Unde et bene eis dicitur: Exspectate hic cum asino. Usque hodie enim et usque ad finem saeculi quasi exspectant Christum cum stultitia sua ut Apostolus dicit: Caecitas ex parte contigit in Israel, donec plenitudo gentium introeat, et sic omnis Israel salvus fiat (Rom. XI, 25). Quod dicit: Postquam adoraverimus, revertemur ad vos, significat quod impleta passione in ultima saeculi aetate revertatur Deus, et reconcilietur Judaeis credentibus. Quod autem tertio die elevatis 131.0096B| oculis, tres dies tria significant saeculi tempora ante legem, sub lege et sub gratia. Nam et Dei Filius die tertio ad nuptias dicitur venisse et aquam in vinum convertisse, quia tertio saeculi tempore venit ad conjungendam sibi Ecclesiam et legis litteram in spiritalem intellectum convertendam. Aries qui apparuit Abrahae humanitatem Christi designat de quo bene dicitur quod haereat cornibus inter vepres, quia Christus cruci affixus est, manus ejus in cornibus, id est, in brachiis crucis haerebant. Sive haerebat inter vepres, quia spinis coronatus est. Quod autem aries immolatus est, Isaac autem evasit, significat quia per humanitatem pati potuit, per divinitatem vero impassibilis mansit. Nam duae sunt in Christo substantiae vel naturae. Juxta litteram quia aries cornibus 131.0096C| haerebat inter vepres, inde Judaei in solemnitatibus tubis corneis solent canere, ut per hoc memor sit Deus eorum et repropitietur illis propter magnam Abrahae obedientiam.
Vers. 14. In monte Dominus videbit. Hoc quasi proverbium obtinuit apud Judaeos ut quoties aliqua necessitate vel angustia tenentur, dicant: In monte Dominus videbit, vel ut in Hebraeo habetur: In monte Dominus videbitur, hoc est miserebitur et liberabit nos.
Vers. 16. Per memetipsum juravi, dicit Dominus. Omnis homo per majorem se jurat, ut Apostolus dicit, Deus autem, quia neminem se habet majorem, per semetipsum dicitur jurare (Hebr. VI, 13 et seq).
131.0096D| Vers. 20. Melcha soror Sarae. Abraham Saram duxit uxorem, Melcham vero Nachor.
Vers. 21. Hus, ex quo terra Hus dicitur in Job: Buz vero, de quo Buzites, vocatus est Elia quem etiam autumant Hebraei esse Balaam. Gamuel patrem Syrorum. Quod dicit patrem Syrorum non est referendum eis qui hoc nuntiabant, sed potius ei qui longo post tempore scripsit.
CAPUT XXIII. Vers. 3. Heth a quo Hethaei dicuntur.
Vers. 7. Surrexit et adoravit. Cum Dominus dicat in lege: Dominum Deum tuum adorabis et illi soli servies, quid est quod Abraham homines legatur adorasse? Sed aliud est, Deum adorare eo modo, 131.0097A| quo solus colendus et adorandus est; aliud, quo se sancti homines invicem venerantur atque suscipiunt, quamvis non dixerit: Dominum Deum tuum solum adorabis, sicut dixit: Illi soli servies. Est enim servitus quae soli Deo debetur, quae Graece latria dicitur. Unde et idololatrae dicuntur qui relicto creatore creaturae serviunt. Nam quod Apostolus dicit: Per charitatem servite invicem (Gal. V, 13), de illa servitute dictum est qua sancti homines se praeveniunt sibique obsequuntur, quae Graece dulia dicitur. Unde et servos dulos vocamus. Quod vero in Apocalypsi angelus volentem se Joannem adorare prohibuit, dicens: vide, ne feceris, fortassis aliquod divinum in angelo suspicatus fuerat Joannes et ideo sicut Deum voluerat adorare, idcirco prohibitus est.
131.0097B| Vers. 17. Confirmatusque ager est quondam Ephronis. Primum dictum est Ephron, id est confirmatus et perfectus, sed postquam pretium ex sepultura accepit, licet cogente Abraham, immutatum est nomen ejus et dictum est Ephran, id est infirmus vel imperfectus. Audiant hoc qui sepulturas mortuorum vendunt. Si enim ille qui licet invitus tamen quomodo adduci potuit ut pretium de sepultura acciperet nominis immutatione damnatus est, multo magis isti, qui non coguntur, sed ipsi quid exigunt, damnabuntur et inter perfectos non computabuntur. In quo erat spelunca duplex. Mystice spelunca duplex operationem rectam et contemplationem significat, activam videlicet et contemplativam. Sara ergo in duplici spelunca sepelitur, cum anima fidelis 131.0097C| cupiditatibus et desideriis saeculi mortua sub boni operis et contemplationis tegmine celatur. Unde et apostolus Paulus dicit: Mortui estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo.
CAPUT XXIV.
Vers. 2. Pone manum tuam sub femore meo. Judaei dicunt, in sanctificatione Abraham, id est, in circumcisione jurasse. Sed melius est ut hoc ad incarnationem Christi referamus. Praevidens autem sanctus patriarcha Christum, qui perfectus esset homo et perfectus Deus, de sua progenie nasciturum, sub femore suo praecepit ut manum mitteret et juraret. Quia enim hominem et de sua carne nasciturum praevidit ideo dixit: Pone manum tuam sub femore meo. Quia vero Deum agnovit, ideo subjunxit: Jura mihi per 131.0097D| Deum coeli, id est, per divinitatem ejus qui de mea carne nasciturus est.
Vers. 13. Igitur ego sto prope fontem aquae. Beatus Augustinus quaerit hoc loco ad litteram utrum hoc agere debeamus ut signum a Deo petamus. Pene enim nihil videtur differre ab augurio. Sed aliud est signo aliquo in quo miraculum sit voluntatem Dei quaerere, aliud, in vocibus avium vel mutuorum animalium divinationem captare, quamvis nec illud nisi in summa necessitate praesumendum sit. Allegorice servus Abraham chorum significat sanctorum doctorum. Hic est ille servus qui in Evangelio a Domino suo missus 131.0098A| est ut invitatos ad paratam coenam venire faceret. Misit servus manum sub femore domini sui Abraham, quia doctores summa veneratione incarnationem Christi suscipiunt. Et non super femur, sub femore manum ponit, quia carnem Christi a carne caeterorum hominum longe distare intelligunt. Christi enim caro de Virgine sine labe peccati nata est. Rebecca quae patientia interpretatur, Ecclesia est ex gentibus quae per patientiam virtutes suas custodit. Fons ad quem servus stetit significat fluenta doctrinae evangelicae, vel etiam sacramentum baptismatis ad quod festinabat jam Rebecca, id est, Ecclesia; cum hydria, id est cum Verbi mensura. Bene autem hydriam de scapula super ulnas deposuisse dicitur. Per scapulas enim intelligitur 131.0098B| voluntas bona in qua primum fidem suscepit. Per ulnam vero operatio, quae fidem subsequitur. Ornamenta quibus servus Rebeccam decoravit virtutes et praecepta doctorum sunt. Inauris enim humilitatem boni auditoris significat qua in dilectione Dei et proximi proficit. Unde et duos siclos inaures habuisse dicuntur. Armillae vero obedientiam boni auditoris, vel bonam operationem significat. Quae appendebat decem siclos, quia omnis nostra operatio in decem legis praeceptis consistit.
Vers. 22. Postquam biberunt cameli. Quod Rebecca non solum viro dedit potum, verum etiam camelos adaquavit, significat quia Ecclesia nulli debet subtrahere verbum praedicationis, sed sapientibus et stultis in commune annuntiare. Hinc Paulus dicit: Graecis 131.0098C| et barbaris, sapientibus et insipientibus debitor sum (Rom. L, 14). Vel aliter. Per camelos carnem nostram debemus accipere. Cameli ergo adaquantur, quando cura corporis agitur, non tamen in desideriis, sed in necessitate, ut Rebecca sive anima gestare possit.
Vers. 25. Locus spatiosus ad manendum. Locus spatiosus ad manendum quem Rebecca apud se esse dicit lex est naturalis quam sancta Ecclesia, antequam ad Christum veniret, habebat, qua dicitur: Quaecunque vultis ut faciant vobis homines, eadem et vos facite illis (Matth. VII 12). Ergo per hanc legem naturae praeparabatur ingressus legi evangelicae.
Vers. 29. Habebat Rebecca fratrem nomine Laban. 131.0098D| Laban figuram tenet carnalium hominum. Hic ergo virum vocat dominum et benedictum Domini appellat, quia carnales quique sanctorum doctorum virtutes admirantur eosque honorant, nequaquam tamen ad illorum perfectionem imitandam assurgunt.
Vers. 50. A Domino egressus est sermo. Quia sciebant Abraham prophetam esse, idcirco quod Abraham a Domino egressum esse dicunt, sive etiam quia servus Abraham signum a Domino quaesierat eique mox signum datum fuerat, idcirco Deum locutum esse dixerunt.
131.0099A| Vers. 61. Igitur Rebecca et puellae ejus. Puellae quae Rebeccam ad Isaac prosecutae sunt significant fideles animas quae in Ecclesia simpliciter conversantur, non tamen ad thalamum contemplationis perveniunt.
Vers. 62. Habitabat in terra australi. Id est in Gerara. Mystice puteus videntis et viventis (Jerem. XXII, 24) sancta Scriptura est per quam Dei cognitionem accipimus. Ipse vivens et videns qui per prophetam loquitur: Vivo ego, dicit Dominus. Omnia nuda et aperta sunt oculis ejus (Hebr. IV, 13). Via quae ducit ad puteum viventis et videntis passio Christi quae nos ad intellectum Scripturarum perducit. Neque enim aliter ea quae in Veteri Testamento scripta erant intelligere possemus, nisi in passione 131.0099B| impleta claruissent. Et notandum quod dicit: deambulabat per viam non dicit: ambulabat, sed deambulabat. Deambulare namque est eundo et redeundo iter frequentare. Sic et passio Christi diverso modo et tempore frequentata est. Nunc enim a Judaeis blasphemiis et contumeliis insectabatur, nunc colaphizabatur, modo conspuebatur: sic et tali modo per viam suae passionis deambulabat. Quod Rebecca Isaac in terra Australi reperit significat quia sancta Ecclesia, relicto frigore infidelitatis, et calore fidei succensa ad Christum venit.
Vers. 63. Egressus fuerat ad meditandum in agro. Quidam codices habent: ad exercitandum in agro. Alia quoque translatio dicit: ut loqueretur in agro. Inclinata jam die. Quia vir sanctus jam post nonam 131.0099C| horam diei ad vesperam inclinatam egressus fuerat solus ut Deo spiritales victimas immolaret, hoc est, ut orationes et hymnos persolveret. Allegorice ager mundus est, sic Domino parabolam suam exponente: Qui seminat est Filius hominis: ager autem est mundus (Matth. XIII, 38). Isaac ergo inclinata jam die ad meditandum in agro egressus est: quia Dei Filius novissima saeculi aetate venit in mundum, juxta quod per prophetam dictum fuerat: Egressus es in salutem populi tui cum Christo tuo (Habac. III, 13). Ut exerceretur, hoc est, passionis suae certamen impleret. Cumque levasset oculos vidit camelos venientes procul. Per camelum, tortuosum animal et sua struma ponderatum significatur gentilitas, pravis moribus tortuosa et idololatria praegravata, 131.0099D| quae quia ex ipsa reperit quos coleret, quasi strumosum animal gibbum in dorso portabat. In camelo enim sedens Rebecca ad Isaac venit, quia sancta Ecclesia adhuc gentilitatis errore confisa et quasi sustentata ad Christi gratiam vocata est.
Vers. 64. Rebecca conspecto Isaac de camelo descendit. Quia Ecclesia cognito Christo se pro suis erroribus confusa humiliavit. Unde et bene se pallio operuisse dicitur, quia confusione et erroris sui rubore se operuit. Unde et Paulus quibusdam loquitur: Quem fructum habuistis tunc in his, in quibus nunc erubescitis? (Rom. VI, 21.) Nam et Psalmista dicit: Operuit confusio faciem meam (Psal. LXVIII, 8).
131.0100A| Vers. 67. Introduxit eam in tabernaculum Sarae matris suae. Quia Christus Ecclesiam in locum Synagogae constituit de qua carnem assumpserat. Accepit eam uxorem. Quia gratiam quam illa quondam habebat novae sponsae attribuit, despondens eam sibi non habentem maculam, neque rugam. Ut dolorem qui ex morte matris acciderat temperaret. Mors matris est infidelitas Synagogae pro qua Christus multum doluit. Unde et in passione dicebat: Tristis est anima usque ad mortem (Matth. XXVI, 38). Non enim pro passione tristabatur, sed pro Judaeorum perditione. Hunc ergo dolorem temperavit amore Rebeccae, quia damnum et expeditione unius plebis recompensavit fide et salute omnium gentium.
CAPUT XXV.
131.0100B| Vers. 1. Abraham vero duxit aliam uxorem Ceturam. Quae interpretatur copulata vel conjuncta. Unde tradunt Hebraei hanc esse Agar matrem Ismaelis quae prius concubina fuerat, sed post mortem Sarae Abrahae legitime copulabatur: quod ideo fingunt, ut excusent Abraham ne jam senex et depositus novis nuptiis videatur lascivisse.
Vers. 2. Quae peperit. Hi qui de Cetura nati sunt occupaverunt terram Trogoditen et Arabiam, quae Eudemon dicitur, usque ad mare Rubrum.
Allegorice sicut per Agar et Ismaelem designantur Judaei in servitutem generati, ita per Ceturam et ejus filios designantur haeretici qui in Novo Testamento 131.0100C| sub praetextu nominis Christi male de ejus veritate fidei senserunt. Unde bene postea Abraham filiis concubinarum munera largitus fuisse dicitur, haereditatem vero solus Isaac consecutus est, quia haereticis Christus in praesenti beneficia scientiae et intelligentiae tribuit, sola autem Ecclesia catholica ad regnum perducitur.
Vers. 3. Assurim in negotiatores transfertur. Latusim, aes vel metalla cudentes. Lomim, phylarchos, id est princeps tribuum.
Vers. 8. Deficiens mortuus est. Beatus Hieronymus dicit hoc male additum scriptorum vitio. Neque enim defectus vel imminutio justo viro convenit, cum potius augeri et multiplicari debeat Psalmista dicente: Justus ut cedrus Libani multiplicabitur (Psal. XCI, 131.0100D| 13). Plenus dierum. Plenitudo in ortu, actu et obitu sanctorum solet inveniri. Et ideo recte Abraham plenus dierum mortuus fuisse legitur, consummatus et perfectus erat omnibus virtutibus. Econtra in reprobis omnia quadam imperfectione notantur. Unde et psalmus: Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos (Psal. LIV, 24).-- Congregatus est ad populum suum, id est ad multitudinem praecedentium patrum.
Vers. 13. Primogenitum Ismaelis Nabaoth. A quo omnis regio a mari Rubro usque ad Euphratem Nabathaea dicitur.
Vers. 18. Ab Hevila. Id est ab India. Coram cunctis fratribus obiit. Id est in manibus fratrum suorum, omnibus videlicet adhuc superstitibus, 131.0101A| et nullo ante eum morte praerepto. Fratres autem pro filiis posuit, sicut et eo loco ubi in sequentibus Jacob dixit ad Laban: Quid peccavi tibi, ut insequereris post me? Pone coram fratribus meis et fratribus tuis. Neque enim Jacob ibi alios fratres habebat quam suos liberos.
Vers. 20. De Mesopotamia. Mesopotamia regio fertilissima est quae sic vocatur Graeco nomine etiam ideo quod media sit inter duo flumina, Tigrin videlicet et Euphratem. Nam mesos medius, potamos fluvius dicitur. Hinc hippopotamos, equus fluvialis.
Vers. 21. Deprecatus est pro sua uxore. Dominus promiserat Abrahae quod multiplicaret semen ejus sicut stellas coeli et sicut arenam maris. Quae multiplicatio per Isaac futura erat, juxta quod Abrahae 131.0101B| dictum est: In Isaac vocabitur tibi semen. Quid ergo est quod Isaac sterilem uxorem sortitus est, si per eum semen Abrahae multiplicandum erat? Sed sciendum quia sancti ea quae orando obtinent sic praedestinata sunt ut precibus impetrent. Hinc est quod per Isaac multiplicandum erat semen Abrahae: sed hoc ipsum orando obtinuit. Nam et omnibus justis praeparatum est ante saecula regnum Dei, sed ita ut orando et laborando ad illud suo tempore perveniant.
Vers. 22. Collidebantur. Septuaginta dicunt: Ludebant et calcitrabant.--Perrexitque ut consuleret Dominum. Quaeritur quo perrexerit consulere Dominum. Necdum enim tabernaculum, necdum templum Dei aedificatum erat. An forte perrexit illuc ubi 131.0101C| Abraham altare Domino aedificaverat, aut, ut quidam putant, adhuc Melchisedech sacerdos Dei vivebat, quamvis possit credi fuisse tunc temporis aliquem sanctum virum ad quem consulendum soliti erant pergere? Potest et illud dici, quod mente et cogitatione ad Deum perrexerit, et allegatis petitionibus in loco dormierit, ibique per visionem responsum divinum acceperit.
Vers. 23. Duae gentes in utero tuo sunt. Juxta litteram duas gentes Idumaeorum et Judaeorum dicit. Quod vero in sequentibus dicit: Major serviet minori, illud tempus, quando Esau major Idumaeorum servivit Jacob, id est Judaeis. David enim eos tributarios fecit, et sic servierunt sub tributo usquequo rebellaverunt, juxta quod in libro Regum legitur: Recessit 131.0101D| Edom, ne esset sub Juda (IV Reg. VIII, 20). Mystice hi duo gemini duos significant populos, Esau major natu Judaeos, Jacob vero minor gentilem populum. Major ergo servit minori, quia Judaicus populus dispersus per totum orbem servit gentibus, non solum corporali servitute, verum etiam quia legem et prophetas ad gentium utilitates servat. In nobis etiam ipsis haec rixa duorum populorum agitur, cum lex carnis repugnat legi mentis, cum vitia virtutibus contraveniunt. Nam per majorem vitia designantur, quia plura sunt virtutibus, et semper numero plures vel priores sunt mali quam boni. Sed per Dei 131.0102A| auxilium mali superantur a bonis et vitia cedunt virtutibus.
Vers. 25. Qui prior egressus fuerat, vocatus est Edom vel Rufus. Edom enim interpretatur rufus vel rubeus, a quo Idumaei vocantur. Hispidus, id est setosus, quod Hebraice dicitur Seir a quo mons Seir vocatus est. Ergo novimus eum trinomium fuisse, quia vocatus est Esau, Edom, Seir. Jacob interpretatur supplantator. Mystice Jacob gentilem populum videlicet Judaicum supplantavit, id est sub planta misit, quia quasi super eum ascendit, quando ejus dignitatem accepit.
Vers. 27. Factus est Esau vir gnarus venandi. Per Esau venatorem hoc loco designantur homines terrena quaerentes, et lucris saeculi quasi venationi insistentes. 131.0102B| Qui bene etiam agricola fuisse dicitur, quia homines saeculi quanto plus intima sua negligunt, tanto magis in cultura et studio rerum praesentium occupantur. Jacob vero simplex habitabat in tabernaculis. Quia unusquisque sanctus et minus in terrenis occupatus intra domum sanctae conscientiae habitat, nec per exteriora spargitur. Juxta litteram pro simplici alia translatio habet sine dolo, quod Graece aplastes, id est non fictus dicitur. Sed quomodo sine dolo erat qui fratrem suum dolo decepit? Sed hoc ad mysterium, non ad malitiam ejus referendum est, quia omnia in figura contingebant (I Cor. X, 11).
Vers. 31. Vende mihi primogenita. Primogenita dicuntur omnia quae vulvam matris aperiunt, quae specialiter primogenitis filiis debebantur. Nonnulli dicunt primogenita 131.0102C| vocari vestem qua induebantur primogeniti et sacerdotes fiebant. Hanc igitur dignitatem quam Esau primogenitus accipere debuit cupiditate gulae superatus minori fratri suo vendidit. Quibus modis vitio gulae tentamur? Sciendum autem quinque modis nos vitio gulae tentari: primo, cum quis ante horam dispositam vel ante necessitatem vult comedere. Secundo, cum lautiores cibos requirit. Tertio, cum accuratius communes cibos vult praeparari. Quarto, cum comedendo modum excedit. Quinto, cum despicabile est quod sumitur. Sed quia cum magno desiderio id quod vile est percipit, in ipso aestu desiderii magis ostendit. Hac specie victus Esau displicuit et reprobatus est. Hinc beatus Augustinus dicit: « Non ergo immunditiam obsonii, sed 131.0102D| immunditiam timeo cupiditatis. » Mystice Judaei, qui per Esau significantur, carnis suae voluptatibus dediti et terrenis operibus occupati non solum dignitatem quam id praesenti habebant dimiserunt, verum etiam illam beatitudinem quae eis repromissa erat, et omnis eorum dignitas ad gentilem populum translata est.
CAPUT XXVI.
Vers. 10. Quare imposuisti? Id est, quare decepisti? Hinc impostores dicuntur
Vers. 18. Rursum fodit alios puteos quos foderant servi patris sui. Allegorice Isaac Christum significat 131.0103A| qui, cum venisset per Incarnationis mysterium ad torrentem nostrae mortalitatis, fodit puteos, id est, aperuit scientiam Scripturarum, quos fodiebant servi patris ejus Abraham, scilicet Moyses, David, Salomon et magni voce prophetae. Hi enim servi Abraham, id est, omnipotentis Dei cujus figuram Abraham gestabat. Sed hos puteos Palaestini invidentes terra repleverunt. Palaestini Judaeos designant alienos a Deo qui Scripturas perruperant terreno intellectu. Nam Palaestini alieni interpretantur.
Vers. 19. Foderunt in torrente et reperere aquam vivam. Servi Isaac in torrente aquam vivam repererunt. Qui sunt servi Isaac, nisi Matthaeus, Marcus, Lucas, et Joannes caeterique apostoli qui aquam, id est, evangelicam doctrinam repererunt et credentibus 131.0103B| tradiderunt? Sed rursum Palaestini jurgati sunt: quia Judaei evangelicae doctrinae restiterunt, nec nova condi permittentes, nec vetera purgari volentes.
Vers. 22. Foderunt alium puteum pro quo non contenderunt. Pro tertio puteo jam victi non contenderunt, quia, postquam fides Trinitatis sanctae per mundum praedicari coepit, patientia sanctorum victi adversarii cessaverunt Unde bene puteo nomen impositum est ei, latitudo. Dilatatus est enim verus Isaac, id est Christus fide omnium credentium, et notus quidem antea tantum in Judaea Deus modo vero dicitur: In omnem terram exivit sonus eorum et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII, 5).
Moraliter puteos fodimus, quando divinae scientiae 131.0103C| alta sapimus vel penetramus. Quos tamen puteos allophyli terra repleverunt: quia nobis profunda Scripturarum investigantibus saepe daemones terrenas cogitationes aggerunt, ut a nobis aquam divinae scientiae tollant.
Vers. 26. Abimelech et Ochoza. Hic Ochoza pronubus erat Abimelech. Septuaginta pro Ochoza collegium ponunt, ut non sit nomen hominis, sed multitudinem amicorum designet, e quibus unus erat Phicol, dux militum.
Vers. 33. Bersabee. Non sicut superius, puteus septimus, vel puteus juramenti, sed puteus sanctitatis. Nam sin littera in samech versa est.
CAPUT XXVII. 131.0103D| Vers. 1. Cumque senuisset Isaac, et caligaverunt oculi ejus, etc. Diximus superius Isaac typum tenere Dei omnipotentis Patris, Esau vero primogenitum figuram habere Judaici populi, de quo ipse ad Pharaonem: filius primogenitus meus Israel (Exod. IV, 22). Desiderat Isaac cibis filii sui vesci, et Deus Pater desiderabat bonis operibus illius populi pasci. Sed, illo negligente, et in exterioribus quasi in venatione occupato, Rebecca, id est mater gratia, minorem filium, id est gentilem populum, supposuit, et prioris locum ac dignitatem praeripuit. Quod autem Isaac caligans oculis Jacob filio futura praedixit, sed 131.0104A| cum non vidit, significat quia Deus Pater vocationem gentium per prophetas multipliciter praedixit, sed eas quodammodo non vidit; hoc est, non misertus earum, permisitque ingredi vias suas, et errare per quinque saeculi aetates. Quod vero Jacob non de venatione, sed de domesticis animalibus, id est haedis, cibos patri paravit, designat quia populus gentium non in exterioribus nec in littera legis Deo placere studuit, sed in se ipso acceptabile holocaustum per fidem et dilectionem obtulit, dicens cum Psalmista: In me sunt, Deus, vota tua, quae reddam laudationes tibi (Psal. LV, 12).-- Vestes Esau quibus Rebecca minorem filium vestivit, ornamenta sunt divinorum praeceptorum, quibus ille prior populus quondam decorabatur; sed illo per infidelitatem reprobato, 131.0104B| gentes in Christum credentes vestiuntur, Domino dicente: Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus (Matth. XXI, 43). Quod vero pellibus haedorum manus et colli nuda protexit, designat quia gentes ad fidem venientes peccata operum confiteri non erubescunt. Haedus enim peccatorem designat, Domino dicente: Statuet oves a dextris, haedos autem a sinistris (Matth. XXV, 33). Quod dicit: Voluntas Dei fuit ut cito mihi occurreret, quod volebam, citam mundi conversionem designat. Pene enim modo incredibili intra brevissimum temporis spatium fides Christi per universum mundum nuntiata est.
Vers. 27. Accessit, et osculatus est eum. Osculum patris, quo Jacob osculatus est, reconciliationem significat 131.0104C| mundi, quam desiderabat Ecclesia loquens in Canticis canticorum, dicens: Osculetur me osculi oris tui (Cant. I, 1).-- Ecce odor filii mei sicut odor agri pleni. Odor vestimentorum est fragrantia virtutum. Bene autem agro pleno odor ille comparatur, quia sanctorum virtutibus mundus repletus est. Unde et Paulus dicebat: Christi bonus odor sumus Deo in omni loco (II Cor. II, 15). Ager enim plenus est mundus sanctorum bonis operibus refertus. Ibi redolent rosae martyrum, fragrant lilia virtutum, respirant violae continentium, ubi etiam florentes vineae apostolorum longe lateque suum odorem propinant.
Vers. 28. Det tibi Deus de rore coeli. Ros leniter 131.0104D| cadit et prope sine sensu, ideoque subtilem designat contemplationem. Pinguedo vero terrae bona significat opera. Benedicitur ergo Jacob, hoc est gentilis populus, ut coelesti contemplatione et bonis operibus possit abundare. Abundantiam frumenti, vini et olei. In frumento et vino charitas et fervor novae conversationis; in oleo vero misericordiae opera designantur. Possunt etiam in frumento et vino mysteria corporis et sanguinis Christi accipi; in oleo misericordia Dei, qua genus humanum salvatum est juxta quod per prophetam dictum est: Computrescet jugum a facie olei (Isa. X, 27), id est, jugum peccati ex praesentia misericordiae Dei.
131.0105A| Vers. 29. Esto dominus fratrum tuorum. Fratres vel filios matris haereticos dicit, vel Judaeos, qui fratres sunt per invocationem nominis Christi, et per eadem, quae nobiscum habent, sacramenta. De his in Canticis canticorum loquitur Ecclesia: Filii matris meae pugnaverunt contra me (Cant. I.)
Vers. 30. Egresso Jacob venit Esau. Quod vero Esau ad patrem revertitur, populi prioris in fine saeculi conversionem designat, de qua Psalmista dixerat: Convertentur ad vesperam, et famem patientur ut canes (Psal. LVIII, 15). Et propheta: Aperuerunt ora sua, sicut pauper comedens in abscondito.
Vers. 39. In pinguedine terrae et in rore coeli. Licet omnis benedictio ad Jacob venerit, non tamen vacuus dimittitur Esau. Benedicitur enim in pinguedine 131.0105B| terrae, hoc est in rerum omnium copia; et in rore coeli desuper, hoc est in scientia Scripturarum, quia hoc adhuc ille populus, licet sine causa, compluitur.
Vers. 40. Vives in gladio. Per hoc enim significat Judaeos crudeliter Christum persecuturos et omnes prophetas et apostolos. Fratri servies. Quia Idumaei tributarii fuerunt Israel, qui Jacob vocabatur. Tempusque veniet. Tempus illud significat quo rebellaverunt Judaei ne essent sub Juda.
Vers. 42. Nuntiata sunt haec Rebeccae. Quis nuntiavit, cum ille in corde suo dixit? Utique per spiritum prophetiae hoc cognovit, per quem etiam illum majori fratri praeponendum didicerat.
Vers. 43. Haran. Hebraice, Syria.
CAPUT XXVIII. 131.0105C| Vers. 2. Vade et proficiscere. Alia translatio habet fuge. Ex quo intelligimus ipsum quoque per spiritum minas fratris cognovisse.
Vers. 10. Igitur egressus Jacob de Bersabee. Jacob, ut diximus, Christum significat, qui, relictis parentibus, id est Judaeis, de quibus carnem assumpserat, relicta etiam domo, id est Hierusalem, patria quoque, id est Judaea, relicta, perrexit ad gentes, ubi Ecclesiam sponsam acciperet.
Vers. 11. Tulit de lapidibus. Dormitio Jacob in itinere mortem vel passionem Christi significat in cruce. Lapis quem capiti suo supposuit, Christus est secundum humanitatem. Quem Jacob unxit, ut per hoc aperte Christus demonstraretur. Christus enim Graece Latine unctus dicitur. Apostolus autem 131.0105D| dicit: Caput Christi Deus (I Cor. XI, 3). Lapis ergo capiti Jacob suppositus humanitatem significat assumenti Deo conjunctam. Scala quam in somnis vidit, quae via erat ad coelum, hoc est a carne usque ad animam vel spiritum, Christus est, qui quibusdam provectibus electos suos sublevando ex carnalibus facit spirituales. Angeli quos vidit ascendentes et descendentes, sancti sunt evangelistae vel caeteri praedicatores, qui quodammodo per scalam ascendunt quando divinitatem Christi annuntiant dicentes: In principio erat Verbum (Joan. I, 1). Descendunt vero, quando humilia incarnationis ejus describunt dicentes: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Ibid., 14). Paulus summus angelus 131.0106A| erat, qui ascendebat cum diceret: Nos praedicamus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam (I Cor. I, 24). Descendebat, cum diceret: Nihil scire me judicavi nisi Jesum Christum, et hunc crucifixum (I Cor. II, 2). Moraliter, in itinere dormire est in via hujus saeculi ab impedimento saecularium rerum vel actionum quiescere. Jacob vero dormiens angelos vidit: quia illi divina conspiciunt, qui ab appetitu rerum temporalium oculos claudunt. Hos oculos bene clausos diabolus aperuit cum dixit: In quacunque die comederitis, aperientur oculi vestri, et eritis sicut dii (Gen. III, 5).
Vers. 14. Dilataberis ad orientem et occidentem. Quod Jacob terra promittitur, significat possessionem Ecclesiae Christo promissam. Per occidentem 131.0106B| interfectio justorum, per orientem exordium bonae conversationis; per septentrionem destructio et mortificatio peccatorum; per austrum vero fervor divinae charitatis ostenditur. In his ergo Christus regnat, et hanc gaudet habere haereditatem.
Vers. 17. Non est hic aliud nisi domus Dei. Domum Dei appellat, quia per spiritum prophetiae ibi tabernaculum Dei praevidebat futurum: Portas autem coeli aditum divinae exauditionis. Vel mystice portam coeli dicit egressum per incarnationem et regressum. Notandum autem juxta litteram quia non fuit hoc idololatria, nec ipsum lapidem Deum appellavit, aut ullo sacrificio coluit, sed signo tantum et memoria, quod sibi Deus apparuisset, et quod ibi tabernaculum Dei futurum erat.
131.0106C| Vers. 18. Erexitque in titulum. Erectio lapidis resurrectionem significat Christi.
CAPUT XXIX. Vers. 2. Vidit puteum in agro. Puteus iste scientiam Scripturarum figurat. Tres greges accubantes circa puteum significant simplices et mites, qui Scripturae sacrae mysteriis satiari desiderant. Lapis superpositus puteo tegmen litterae designat, quo spiritalis aqua tegebatur. Sed Jacob noster, id est: Christus lapidem amovit, quia superficiem litterae discussit, et spiritalem intellectum in Scripturis aperuit. Possumus etiam per puteum fontem baptismatis non inconvenienter intelligere. Tres greges accubantes designant eos qui per humilitatem et sanctae Trinitatis fidem aqua baptismatis purgari quaerunt.
131.0106D| Vers. 10. Quam cum vidisset Jacob, et sciret consobrinam suam. Quaeri potest unde nosset eam consobrinam suam esse, quam nunquam ante viderat? Sed scire possumus hoc eum a pastoribus didicisse, cum quibus antea locutus fuerat. Ideoque mox ut eam vidit, cum fiducia in ejus osculum irruit.
Vers. 20. Videbantur pauci dies. Quare dicit: Videbantur pauci dies, cum amatori etiam breve tempus longe videatur? Sed hoc dicit propter servitutem, quae licet dura esset, facilis ei videbatur propter amoris magnitudinem.
Vers. 27. Imple hebdomadam hujus copulae. Hebdomadam hic septem annos dicit. Hebdomada dicitur septem dierum, et septem annorum, et septies 131.0107A| septem annorum. Allegorice hae duae mulieres duas significant vitas, activam et contemplativam. Lia laboriosa interpretatur: significat activam vitam. Quae bene lippis oculis, sed fecunda fuisse dicitur, quia activa vita minus videt per contemplationem, sed spiritales Deo parit filios per praedicationem et bonorum operum exempla. Rachel vero, quae ovis vel visus principium interpretatur, contemplativam designat vitam simplicem et quiete gaudentem, quae illud cernit principium, quod loquitur in Evangelio: Ego principium, qui et loquor (Joan. VIII, 25). Est pulchra, sed infecunda, quia contemplativa vita decora et Deo amabilis, nullo pulvere terreni contagii foedata, sed soli Deo vacans, eique tantum placere quaerens, nequaquam spiritales filios per 131.0107B| praedicationem generat. Amat Jacob Rachel, sed Liam in nocte accipit: quia unusquisque sanctus desiderat frui quiete contemplativae vitae, sed prius necesse est ut nocte hujus saeculi exerceatur labore activae vitae.
Vers. 28. Hebdomada transacta. Non est putandum quod post septem annos servitutis Rachel duxerit uxorem, sed impletis septem diebus post nuptias Liae, quibus impletis servivit septem annis.
Vers. 29. Cui pater Balam servam tradiderat. Liae data fuerat ancilla superius nomine Zelpha, Racheli vero data Bala nomine. Zelpha interpretatur os loquens; Bala, inveterata. Significant hae duae ancillae eos qui vel in activa vita vel in contemplativa non recta intentione bona operantur, nec recto studio 131.0107C| praedicant, id est non pro Deo, sed pro favore aut commodis saeculi; de qualibus Apostolus dicit: Sunt, qui praedicant Christum non sincere (Philip. I, 1). Et post pauca: Utrum ex occasione, an pro veritate Christus annuntietur, in hoc gaudeo, sed et gaudebo (Ibid., 18). Unde recte Zelpha os loquens interpretatur, quia tales in ore habent praedicationes, non in corde, de quibus dicitur: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me (Matth. XV, 8). Bala autem inveterata dicitur, quia tales, licet bonorum operum fructus quasi bonos filios afferant, tamen quia non recto studio hoc agunt, adhuc in veteris erroris conversatione perdurant.
Vers. 32. Vocavit nomen ejus Ruben. Ruben interpretatur visio filii vel videns filium. Simeon, exauditio.
131.0107D| Vers. 34. Copulabitur mihi maritus meus. Alia translatio dicit, persequetur me vir meus. Et est sensus: Quia tres ei filios genui, amabit me ardentissime, et copulabitur mihi, ut nunquam me deserat. Inde nomen Levi, id est assumptus.
Vers. 35. Confitebor, id est laudabo Dominum. Juda, id est confessio.
CAPUT XXX.
Vers. 6. Judicavit mihi Dominus. Id est, judicium mihi fecit, aequans me cum sorore mea. Idcirco vocavit nomen ejus Dan, id est judicium.
Vers. 8. Nephthalim, comparatio.
Vers. 11. GAD, felicitas vel fortuna, quae Graece 131.0108A| tychis dicitur. In interpretationibus autem Hebraeorum nominum dicit beatus Hieronymus Gad interpretari accinctum, vel accinctionem.
Vers. 13. ASER interpretatur beatus vel pinguis panis.
Vers. 14. Reperit mandragoras. Mandragorae sunt poma pulchra quidem et odorifera, sed hispida.
Vers. 18. ISSACHAR interpretatur merces.
Vers. 20. ZABULON habitaculum fortitudinis interpretatur.
Vers. 24. JOSEPH auctus sive beatus interpretatur.
Vers. 33. Respondebit cras justitia mea, Cras pro futuro tempore ponitur.
Vers. 37, 38. Tollens virgas populeas, ut in aspectu earum conciperent. Cum proposuisset Laban ut varios fetus pecorum haberet Jacob pro mercede, 131.0108B| ille prudentia solertis viri virgas populeas et amygdalinas et ex platanis ex parte decorticavit, et ex parte integras dimisit, posuitque eas in canalibus in quibus aqua putei fundebatur, ut venientes ad potandum oves duplici desiderio coeundi et bibendi tenerentur, et ipso calore coitus aspicerent virgas et sic varios fetus conciperent. Significat autem extremam partem patrationis, quando jam totum corpus animalis concutitur et finis imminet voluptatis. Nec incredibile hoc videri debet cuiquam, cum hodieque in Hispania de equabus hoc idem fieri dicatur. Beatus quoque Augustinus dicit, in libro Hippocratis medici scriptum haberi, quod, cum quaedam mulier Aethiopissa pulcherrimum et candidissimum puerum edidisset, et propter hoc tanquam rea adultera duceretur 131.0108C| ad mortem, Hippocrates medicus superveniens docuit, mulierem ad aspectum rei quam viderit, vel mente tenuerit, concipere. Unde jussit requiri in domo ejus, utrum ibi imago vel similitudo aliqua esset quam concumbens mulier habuerit. Quod et cum ita inventum fuisset, liberata est mulier a mortis periculo. Allegorice virgae significant sententias Patrum sanctorum, quas ex corpore Scripturae divinae quasi ex arbore praecidunt. Quae quia rectae sunt, virgae vocantur. Has virgas ex parte decorticamus, et ex parte corticem remanere permittimus, quando Scripturas divinas partim historialiter, partim allegorice tractamus. Ubi enim historiam sequimur, corticem dimittimus. Ubi vero historiam fugientes allegoricae insistimus, quasi cortice 131.0108D| subtracto candorem spiritalis intelligentiae operimus. Has ergo virgas in oculis ovium ponere, est Scripturarum exempla mentibus fidelium proponere, ut secundum quod ibi invenerint, vivant, et spiritales bonorum operum fetus pariant.
CAPUT XXXI. Vers. 7. Decem vicibus mutavit mercedem. Subauditur, meam. Cum enim videret Laban varios fetus augeri, mutata conditione dicebat: Volo ut varii fetus meae partis sint, pecus vero unius coloris tuae sit partis. Rursus cum videret et nigra multiplicari, mutata rursus conditione haec sibi assumebat. Tali modo decem vicibus dicit eum Jacob suam mutasse 131.0109A| mercedem. Typice Laban, qui interpretatur dealbatio, diabolum significat, qui licet sit suo merito tenebrosus, tamen transfigurat se in angelum lucis.
Vers. 11, 12. Dixitque angelus Dei: Jacob! vidi omnia quae fecit tibi Laban. Ex hoc loco discimus quod ea quae Jacob fecit, non dolo nec fraude egit, sed divina dispositione, vel etiam quia haec in figura gerebantur, unde et angelica visione confortari meruit.
Vers. 31. Contra montem Galaad. Galaad interpretatur acervus testimonii. Sed necdum locus ille ita vocabatur; postea enim ita vocatus est, cum sibi mutuo jurassent Jacob et Laban, et acervum lapidum in testimonium congregassent. Ergo per prolepsin, id est per praeoccupationem locus iste accipiendus est.
Vers. 35. Quod coram te assurgere nequeo. Natura docet ut filii parentibus assurgant et eos honorent. Cum ergo Rachel sederet, et patri non assurgeret, excusans se dicit: Ne irascatur dominus meus. Causas etiam quare assurgere nequiret, composite significat dicens menstrua sibi provenisse. Hoc est enim quod dicit: Juxta consuetudinem feminarum accidit mihi. Allegorice Laban diabolum vel mundum significat, qui dealbatus et pulcher est suis amatoribus. Idola Laban significant avaritiam. Dicit enim Apostolus: et avaritia, quae est idolorum servitus (Ephes. V, 5). Haec requisivit Laban ab Jacob, quando diabolus regna mundi et gloriam et honorem eorum Christo ostendit (quem Jacob significat), putans 131.0109C| in eo aliquod avaritiae vestigium posse reperire. Sed Jacob ignorabat idola, quia Christus nullam habuit mundi cupiditatem. Rachel furata est idola, eaque subter stramenta abscondens desuper sedit, quia Ecclesia veniens ad Christum, cupiditates saeculi, quibus antea servierat, quam essent despiciendae cognovit, easque per poenitentiam sedendo, id est se humiliando, abscondit. Sessio namque humilitatem significat. Unde Psalmista: Surgite postquam sederitis (Psal. XXVI, 2).
Vers. 37. Pone hic coram fratribus meis. Fratres more Scripturae filios appellat.
Vers. 40. Aestu urebar et gelu. Uno verbo, quod est urebar, ad duo contraria respondit, ad aestum et ad gelu, quia unus effectus est caloris et frigoris.
131.0109D| Vers. 42. Timor Isaac. Qui ab omni creatura est timendus.
Vers. 50. Nullus sermonis nostri testis est absque Deo. Nullus est videlicet extraneorum. Vel nullus absque Deo, quia nullus ejus testimonio comparari potest.
CAPUT XXXII.
Vers. 2. Castra Dei sunt haec. Id est angelica agmina. Et bene pergenti Jacob ad fratrem obvii fuerunt angeli Dei, ut videlicet per hoc confortaretur et non metueret fratrem securus de angelico auxilio.
Vers. 7. Divisit in duas turmas. Non, ut quidam putant, in tres, sed in duas turmas populum. Prima 131.0110A| turma duarum ancillarum Zelphae et Balae cum filiis suis. Secunda turma fuit Liae et Rachelis et eorum qui cum eis erant. Sed quaeri potest hoc loco, cum Deus promisisset Jacob auxilium suum dicens: Noli timere, ego tecum sum, et multiplicabo, cur timuerit et providerit saluti suae, et non potius se Deo commiserit custodiendum? Sed hoc monemur exemplo ne Deum tentemus, dum habemus quod pro salute nostra faciamus. Denique et Jacob, quamvis pro se sibi providerit, audiamus tamen quid orans dixerit.
Vers. 9, 11. Deus patris mei Abraham, erue me de manu fratris mei. Dum ergo et sibi providet, et Deum orat, dat nobis exemplum ut vitae nostrae provideamus, et tamen divinum auxilium nobis adesse rogemus.
Vers. 24. Et ecce vir luctabatur cum eo. Vir iste, qui cum Jacob luctabatur, angelus erat. Luctatus autem non complexione brachiorum, sed obnixa prece, qua obsecrabatur ut se benediceret. Et hoc enim Osee propheta ostendit dicens: Invaluit ad angelum, et confortatus est. Flevit, et rogavit eum (Ose. XII, 4). Mystice Jacob claudus et fortis duas partes Judaici populi significat, fideles videlicet et infideles. Claudus enim erat Jacob in infidelibus, sanus et fortis in fidelibus. Quod vero nervum femoris ejus angelus tetigit, et emarcuit, moraliter significat quia quaecunque Deus sua benedictione dignatur, in eo omnem carnis voluptatem facit emarcescere.
Vers. 28.-- Sed Israel erit nomen tuum. Mutatio nominis benedictio fuit. Israel autem, quamvis bene 131.0110C| ab omnibus vir videns Deum interpretari dicatur, melius princeps cum Deo dicitur. Et est sensus: Nequaquam ultra vocaberis Jacob, sed Israel erit nomen tuum, id est, sicut ego princeps sum, sic et tu, qui mecum luctari potuisti.
Vers. 30. PHANUEL facies Dei interpretatur. Quia enim ille dixit: Vidi Deum facie ad faciem, ideo locum illum Phanuel appellavit.
CAPUT XXXIII.
Vers. 10. Sic vide faciem tuam, quasi vultum Dei. Hoc ad adulationem dixit, vel magis perturbato animo ob timorem fratris. Quamvis etiam posset dici quia Deum pro aliquo magno viro posuit. Solent enim sancti viri dii appellari, sicut Moysi dictum est: constitui te deum Pharaonis (Exod. VII, 1). Nam 131.0110D| et in Graeco non habetur tu Theu cum articulo, quo divina substantia intelligitur, sed absolute Theu, in quo homo significatur.
Vers 28. Transiit in Salem, urbem Sichimorum. Salem pro Sichem beatus Hieronymus corrupte positum dicit. Potest etiam intelligi duas esse civitates unius nominis: Salem urbs Jebusaeorum, in qua regnavit Melchisedech; et alia Sale urbs Sichimorum: sed diversis litteris scribuntur apud Hebraeos, et diversam habent interpretationem. Illa enim Salem pacis civitas dicitur, haec vero Sale consummata interpretatur.
CAPUT XXXIV.
Vers. 1. Egressa est Dina. Allegorice Dina significat 131.0111A| animam sua studia negligentem, et aliorum facta studiosius inquirentem. Quasi enim egreditur ad videndas mulieres, cum sua intima projicit et in exterioribus occupatur. Mox ergo ut ita egreditur a Sichem, id est a diabolo, opprimitur et incestatur. Unde bene Dina judicium istud interpretatur. Istud enim est judicium, ut, quia sponte se negligens evagatur, mox a diabolo corrumpatur.
Vers. 3. Quod vero dicit, conglutinata est anima ejus cum ea, significat animam consuetudine mala quasi uniri cum diabolo, ut non solum peccet, verum etiam peccandi effectu et delectatione teneatur. Sed et si aliquando resipiscens contristatur per poenitentiam, diabolus proponit spes vanas ut utilem tristitiam ab ea auferat modo dicens misericordem 131.0111B| esse Deum, modo aliorum facta graviora commemorans, nunc dicens quasi nihil esse quod fecit, nunc prolixae vitae tempora ad agendam poenitentiam repromittit. Hoc est, quod dicit, tristem blanditiis delinivit. Sed pastores Ecclesiae quasi filii Jacob debent carnis vel animae peccatum ulcisci, et gladio spiritus, quod est verbum Dei (Ephes. VI, 17), punire, parati semper, secundum Apostolum, ulcisci omnem inobedientiam (II Cor. X, 6). Quaeri potest secundum litteram quomodo filii rem tam magnam facere potuerint, quos superius ipse Jacob parvulos appellavit dicens ad Esau: Nosti quod parvulos habeam mecum? Sed sciendum non parvo tempore ibi moratum Jacob. Nam et tabernaculum ibi fixit, et altare construxit, et partem magni agri emit centum 131.0111C| agnis. Per hoc ergo ostenditur diu ibi habitasse Jacob, quo tempore et filii ejus creverunt, et Dina nobilis facta est. Quod Simeon et Levi tantum commemorantur in facinore, sciendum plures eos habuisse socios, sed isti auctores caedis fuerunt, quorum soror uterina erat Dina.
CAPUT XXXV. Vers. 4. Et inaures, quae erant in auribus earum. Inaures ad ornamentum pertinent magis quam ad idololatriam. Nam et superius servus Abraham inaures imposuisse dicitur ad ornandam faciem Rebeccae. Ergo sciamus vocari phylacteria, quae idolis imponebantur.
Vers. 5. Terror Dei invasit omnes per circuitum nationes. Ut promissionem suam Deus impleret, 131.0111D| quam ad Jacob habuerat, ideo divino terrore habitatores terrae illius perculit. Neque aliter per medium illarum nationum Jacob illaesus transire potuisset.
Vers. 10. Non vocaberis ultra Jacob. Ipsa pene verba quae angelus dixerat, dixit et Dominus; non tamen tunc vocatus est Israel, sed praedictum est ei quod ita vocandus esset. Quod ergo ibi praedictum est, hic est impletum.
Vers. 11. Cresce et multiplicare. Hoc melius ad spiritalem Israel refertur, qui crescit et multiplicatur in virtutibus. Omnis enim quicunque supplantator est vitiorum, et mente Deum contemplatur, recte Jacob vel Israel appellatur. Quod ergo dicit: Ultra non vocaberis Jacob, non ad illum hominem, sed ad spiritale 131.0112A| semen Jacob pertinet. Ille enim postea Jacob vocatus est. Sancti vero omnes, id est verus Israel, postquam omnem corruptionem et vetustatem deposuerit, non dicetur Jacob, id est supplantator (non enim erunt vitia quae supplantet), sed potius Israel vocabitur, quoniam Deum sicut est videbit, et summa beatitudo erit ei visio creatoris. Reges de lumbis tuis. Id est qui vere reges sunt, semetipsos secundum voluntatem Dei bene regentes, qui filii sunt Israel per imitationem.
Vers. 14. Erexit titulum lapideum. Observa quod non dicit, libans ei, sed, super eum. Non enim lapidi sacrificavit, quod idololatrae faciunt, sed Deo super lapidem sacrificavit.
Vers. 16. Ephrata. Ipsa est Bethlehem, et interpretatur 131.0112B| frugis terra; Bethlehem autem domus panis interpretatur.
Vers. 18. Pater appellavit eum Benjamin. Mater, quae pro illo moriebatur, doloris filium appellavit. Erat enim prophetia Pauli apostoli, qui de illa tribu fuit, qui matrem, id est Ecclesiam, persequendo magno dolore affecit. Pater vero, praevidens illum spiritu prophetico convertendum, vocavit illum filium dextrae, quia de sinistra infidelitatis transferendus erat ad dexteram fidei et praedicationis. Allegorice Benjamin in hoc loco civitatem Jerusalem significavit, cujus major pars in tribu Benjamin sita erat. Quae matrem suam, id est Synagogam, dolore usque ad mortem affecit, quando mundi Redemptorem ad necem poposcit clamans: Crucifige, crucifige eum (Joan. XIX).
131.0112C| Vers. 21. Trans turrim gregis. Gregis turrim dicit, id est gregis. Tradunt Judaei hic postea templum Dei factum, unde turris gregis, id est multitudinis, congregationis, vel coetus appellatur. Beatus Hieronymus turrim gregis dicit turrim pastorum, quae est ultra Bethlehem, ubi pastores sancti angelico affatu natum Dominum cognoverunt, ubi etiam ipsorum trium pastorum corpora requiescunt. De hac turri per prophetam praedictum fuerat: Et tu turris gregis nebulosa, ad te veniet potestas prima filiae Sion (Mich. IV, 8).
Vers. 22. Abiit, et dormivit cum concubina patris sui. Juxta litteram facinus Ruben describitur. Allegorice vero Ruben primogenitus Judaeos designat, quibus primo cognitio Dei facta est, et de quibus dictum est: Filius primogenitus meus Israel. Bala 131.0112D| concubina legem designat. Quod enim lex per concubinam designetur, apostolus Paulus ostendit, qui per Agar concubinam Abrahae dicit designari legem, quae in monte Sina data est (Gal. IV, 24). Ruben vero cum concubina patris concubuit, quia Judaicus populus legem sanctam et justam corrupit falsis traditionibus, atque dignitatem primogeniti amisit.
Vers 26. Hi filii Jacob, qui nati sunt ei in Mesopotamia. Quaeri potest quare omnes in Mesopotamia hos natos dicit, cum Benjamin non sit natus in Mesopotamia? Potest facilis esse responsio, ut dicamus per synecdochen esse dictum, id est a toto partem. Vel etiam ideo omnes dicuntur in Mesopotamia nati, quia Benjamin, licet ibi natus non sit, causas tamen 131.0113A| nascendi inde habuit. Ibi enim conceptus est, sed intra Chanaan natus.
Vers. 27. Mambre, Arbe et Hebron. Una est civitas.
CAPUT XXXVI. Vers. 6. Abiit in alteram regionem. Hic quaeri potest cur Esau post mortem patris dicatur abiisse in Seir, et recessisse a fratre suo, cum jam, quando venit Jacob, in Seir dicatur habitasse? Sed fieri potuit ut, Jacob fugiente in Mesopotamiam, dolore et ira praereptae sibi benedictionis recesserit a parentibus, et habitaverit in Seir per viginti annos, quibus Jacob absens fuit. Postquam vero reversus est Jacob, et fratri suo reconciliatur, rursus de Seir cum fratre suo, donec pater vixit, nabitavit cum eo. Isaac 131.0113B| mortuo, sicut hic dicitur, tulit substantiam domus suae et recessit a fratre suo. Divites enim erant valde, et simul habitare non poterant.
Vers. 10. Eliphaz. Iste qui in libro Job legitur Eliphaz Themanites.
Vers. 20. Filii Seir Horraei liberi interpretantur. Hi, sicut in Paralipomenon libro legitur, primo habitaverunt in monte Seir, quos expulerunt Idumaei, et pro illis habitaverunt.
Vers. 24. Iste est Ana, qui invenit aquas calidas. Hic locus varie ab Hebraeis exponitur. Dicunt enim quidam quod lacum in deserto repererit, quoniam facile in illis locis invenitur. Unde et alia translatio dicit: Invenit jamim in solitudine. Jamim Hebraice maria dicuntur, id est aquarum collectio. Alii dicunt 131.0113C| quod onagros, id est agrestes asinos, ad asinas admitti fecerit, ut inde asini velocissimi nascerentur. Nonnulli dicunt, quod ad gregem equarum asinos ascendere fecerit, ut ex hujuscemodi concubitu muli nascerentur. Quidam simpliciter aquas calidas dicunt eum in deserto reperisse, quas thermas vocamus.
Vers. 31. Reges qui regnaverunt in terra Edom. Sciendum quia non omnes reges commemorat qui fuerunt antequam haberent regem filii Israel, quorum primus fuit Saul, sed hos tantum qui regnaverunt dum ipse Esau viveret.
Vers. 32. Balaach filius Beor. Non est hic Balaach qui in libro Numerorum legitur mercede conduxisse Balaam ariolum. Ille enim rex fuit Edom, 131.0113D| iste vero rex fuit in Seir, et ille filius fuit Sephor, iste filius Beor.
Vers. 33. Jobab. Hunc quidam putant esse Job, sed melius de ejus stirpe fuisse creditur, sicut supra dictum est.
CAPUT XXXVII.
Vers. 2. Accusavit fratres suos apud patrem crimine pessimo. Putant quidam quod accusaverit eos quia cum pecoribus commiscebantur. Sic Alwinus in Quaestionibus suis. Alii dicunt quod Ruben pro concubina patris solum accusaverit. Quod si ita est, per synecdochen, id est a toto partem debemus accipere. 131.0114A| Non enim omnes fratres accusavit, sed unum solum.
Vers. 3. Tunicam polymitam. Id est glutinatam, vel orbiculatam, pulchra varietate distinctam. Alia translatio habet, fecit tunicam talarem, quae Graece poderis dicitur. Symmachus vero tunicatam, id est manibus artificis miro decore variatam vel manicatam, id est manicas habentem. Illo enim tempore maxime colobiis utebantur, id est vestibus sine manicis. Historia Joseph ad litteram patet, nunc mysterium investigemus. Joseph allegorice Christum significat juxta humanitatem. Jacob diligebat Joseph plus caeteris fratribus: et Deus Pater singulariter amabat Christum filium suum prae omnibus Judaeis, qui erant fratres ejus secundum carnis susceptionem. Fecit ei tunicam polymitam, id est multitudine credentium 131.0114B| ex omnibus circumdedit illum, dicens per prophetam: His omnibus velut ornamento vestieris (Isa. XLIX, 18) .-- Oderant enim eum fratres sui. Et Judaei videntes Christum per signa et miracula Dei Filium declarari, invidebant ei, et saepe in dolo et per insidias cum eo loquebantur. Quod vero dicit per somnium manipulum suum stare, et fratrum manipulos suum manipulum adorare, significat quia post resurrectionem ab omnibus credentibus cum fructu bonorum operum adorandus erat. Ipse est enim granum frumenti, quod per mortem seminatum germinavit per resurrectionem, et sic manipulos fidei et bonorum operum protulit per universum mundum. Quod vero aliud narrans somnium dixit se sole et luna et stellis undecim adoratum, quaeri potest 131.0114C| ad litteram ubi vel quando adoratus inveniatur a patre, qui per solem, et a matre, quae per lunam designabatur. Neque enim Jacob, quando in Aegyptum descendit, eum legitur adorasse. Mater vero ejus in Bethlehem defuncta fuerat. Ergo quia hoc ad litteram stare non potest, recurramus ad allegoriam. Haec enim visio manifeste prophetica fuit de Christo, quem sol, luna, stellae et omnis adorat creatura. Mystice etiam sol, id est excellentia et claritas sanctorum, illum adorat; luna, id est Ecclesia; stellae, id est singuli quique fidelium, illum venerantur sicut Deum.
Vers. 13 et seqq. Missus est Joseph a patre suo, ut quid agerent fratres vel greges eorum agnosceret. 131.0114D| Missus est et Dei Filius a Deo Patre in mundum, ut homines quos sibi destinaverat, quasi oves ad fidem colligeret, et ad aeterna pascua dirigeret.
Vers. 19. Invenit eos in Dothaim. Dothaim defectio interpretatur. Et revera in magna defectione erant qui de fratricidio cogitabant.
Vers. 24. Joseph a fratribus in cisternam missus est talari tunica spoliatus. Et Christus carnis tunica per mortem deposita descendit ad infernum. Tunica autem talaris moraliter significat opus bonum cum consummatione. Nam et in sacrificio Dei cauda hostiae jubebatur offerri (Levit. VII, 3). In cauda est 131.0115A| finis corporis. Et caudae hostia offertur, quando virtus inchoata ad perfectionem deducitur.
Vers. 25. Portantes stacten in Aegyptum. Stacte gutta myrrhae arboris, quamvis et ipsa myrrha vocetur. Extractio Joseph de cisterna resurrectionem significat Christi.
Vers. 27. Venditus est Joseph Ismaelis negotiatoribus consilio Judae patriarchae. Venditus est Christus consilio Judae Scarioth, et post a gentibus pretio fidei. In LXX habetur, aureis. Sed melius in Hebraica veritate habetur XX argenteis. Neque enim servus pretiosioris metalli pretio vendi debuit quo Dominus. Sed hoc juxta litteram. Quaerendum est quid sit quod superius dicit: Viderunt viatores Ismaelitas venire; et hic dicit, vendiderunt eum Madianitis. 131.0115B| Ismael fuit de Agar, Madian de Cetura. Ergo vera est opinio Hebraeorum, qui dicunt Agar et Ceturam unam fuisse feminam. Potest et hoc dici, quia superius legimus quod Abraham filiis concubinarum dederit munera, et separaverit eos a filio Isaac ad orientem: tunc hi duo, Ismael videlicet et Madian, simul habitare coeperunt et unam gentem fecerunt.
Vers. 31. Tulerunt tunicam ejus. Tunica Joseph caro est Christi, quam de Virgine sumpsit et variis virtutum figuris decoravit. Hanc in sanguine haedi tinxerunt, quando invidiam peccati ei facere voluerunt, accusantes eum apud praesidem quasi seditiosum et commoventem populum.
Vers 32, 33. Hanc invenimus, usque, fera pessima 131.0115C| devoravit eum. Planctus iste Jacob propheticus plus dolet de Judaeorum perditione quam de filii sui Joseph, ut putabat, morte. Fera autem pessima populus erat Judaeorum, de quibus olim Psalmista: Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae (Psal. LVI, 5).
Vers. 35. Lugens in infernum. Hinc beatus Augustinus quaerit utrum soli mali ad infernum descendant, an mali simul et boni. Aut forte perturbati animi verba sunt. Sed credibile est fuisse apud infernum quaedam loca secretiora et minus poenalia ante passionem Domini, ad quae etiam sancti descendebant, quia nullus paradisum ingredi poterat, nullus portam regni coelestis intrare, donec Christus rhomphaeam igneam amoveret.
Vers. 36. Putiphari eunucho. Hunc alia translatio 131.0115D| non magistrum militiae, sed archimagirum. id est principem coquorum appellat, qui etiam sacerdos Heliopolis fuisse dicitur. Ubi quaeri potest quomodo uxorem habens sacerdos esse potuerit. Nam gerophantae Aegyptiorum non nisi casti et ab uxoribus alieni esse poterant. Tradunt Judaei Joseph pulcherrimum fuisse, et ob hoc ad turpe ministerium emptum, sed Deus ejus virilia arefecit, ne castum puerum corrumpere posset. Tunc factus est sacerdos Heliopolis, qui antea laicalis erat.
CAPUT XXXVIII. Vers. 3-10. Vocavit nomen ejus Her. Rursus concepto 131.0116A| fetu appellavit nomen ejus Onan. et caetera usque, occidit eum Dominus, quia rem detestabilem faceret. Judas hoc loco typus est regiae stirpis, quae de Juda descendit. Duo filii Judae duo genera significant malorum hominum, nocentium videlicet, qui significantur per Her, de quo dicitur: Fuit Her nequam coram Domino, et ab eo occisus est. Unde et Her pellis vel pelliceus interpretatur. Pellis enim peccata significat: et primi parentes nostri post peccatum tunicas pelliceas leguntur habuisse. Aliud genus est malorum hominum praestare nolentium, id est benefacere, quos significat Onan. Interpretatur enim moeror eorum, subauditur, quibus beneficium praestare non vult; de quo dicitur, quia semen fundebat in terram nolens nasci filios fratri suo 131.0116B| mortuo. Et hos ergo qui male faciunt, et illos qui praestare nolunt, ultio divina condemnat.
Tertium quoque peperit. Tertius, qui sine uxore erat, et Sela vocatur, illud significat tempus, quando Judaei sine rege, sine sacerdote, sine sacrificio erant. Unde et Sela divisio ejus interpretatur.
Vers. 14. Theristrum genus est vestimenti, quo Palaestini et maxime Arabicae mulieres utuntur. Dicitur autem theristrum, eo quod in theri, id est in aestate, illo velamine utuntur. Discimus autem ex hoc loco illo etiam tempore alia fuisse vestimenta viduarum, et alia meretricum.
Vers. 23. Habeat sibi, certe mendacii nos arguere non potuit. In facto Judae non justitia, sed fides apparet. 131.0116C| Si enim justus fuisset, castitatem servasset. Fides autem in hoc fuit, quia haedum, quem promiserat, remisit. Mystice Judas hoc loco personam gerit Christi. Thamar, quae amaritudo vel commutata interpretatur, typus est Ecclesiae, quae in amaritudine idololatriae versabatur. Sed venit ad eam Judas, requisivit cum pastore suo Odollamita, qui Hiras vocabatur. Hiras autem interpretatur fratris mei visio, Joannem Baptistam designans, quem Christus ante se praeconem praemisit. Erat Odollamita, qui interpretatur testimonium, quia Domino testimonium in aqua Jordanis perhibuit. Venit Judas ad tondendas oves. Venit Christus ad homines, ut eos velleribus et sordibus peccatorum exoneraret. Tunc Thamar vidit, id est misertus est Ecclesiae, 131.0116D| et mutato nomine et habitu fecit eam de Synagoga Ecclesiam, de meretrice sponsam. Quod autem non cognovit eam, hoc est quod ipse per Psalmistam dicit: Populus quem non cognovi, servivit mihi (Psal. XVII, 44). Dedit ei pro arrhabone annulum, baculum, armillam, pignus videlicet vocationis, justificationis et glorificationis, sicut Apostolus dicit: Quos vocavit, hos justificavit; et quos justificavit, illos et glorificavit (Rom. VIII, 30).
Vers. 26. Justior me est. Quia non tradidi eam Sela filio meo. Alia translatio dicit, Justificata est ex me, id est mei comparatione. Non enim fecit hoc 131.0117A| desiderio vagae libidinis, sed amore generandae prolis.
Vers. 29. Quare divisa est propter te maceria? Maceriam vocat membranulam secundarum. Phares autem interpretatur divisio, a quo Pharisaei.
Vers. 30. Zara interpretatur Oriens, vel quia prior egredi debuit, vel quia ex illius familia multi justi et sapientes exorti sunt. Allegorice per hos duos filios Judae duo populi figurantur; per Zaram, qui primus manum eduxit, Judaicus populus designatur, qui quasi manum praebuit, quando se praeparatum ad Dei mandata implenda ostendit. Cui obstetrix coccinum ligare voluit, id est fide Dominicae passionis et crucis illum insignire. Coccinum vero, quod sanguinis habet colorem, Christi indicat passionem. Sed ille manum 131.0117B| cruentatam sanguine prophetarum et ipsius Domini retraxit, quia fidem passionis ejus recipere noluit. Illo tardante, junior egressus est frater, hoc est, populus gentilis credendo in Christum ad obediendum praeceptis ejus se praeparavit.
CAPUT XXXIX.
Vers. 6. Erat autem Joseph pulchra facie. Joseph diximus Christum significare, cujus pulchritudo omnem superexcellit formositatem, de qua Psalmista: Speciosus forma prae filiis hominum (Psal. XLIV, 3). Et Apostolus: In quem de iderant angeli prospicere (I Petr. I, 12). Ipse revera prospere in omnibus agit, et omnia in manu illius diriguntur.
Vers. 7-20. Post multos itaque dies injecit domina oculos suos in Joseph. Mulier haec typum tenet Synagogae, 131.0117C| quae habebat virum, legem videlicet ipsam, qua regebatur et docebatur. Haec Christum in homine apparentem voluit lenocinando decipere: quia Synagoga volebat ejus legem carnaliter observare, Sabbatum et omnia quae illi in figura data fuerant, juxta litteram implere. Cui cum Christus nollet obtemperare, pallium ei rejecit, quia tegmen litterae legalis illi dimisit. Unde, sicut Apostolus dicit, usque hodie, dum legitur Moyses, velamen positum est super cor ejus (II Cor. III, 15). Sicque illam plebem dimisit Dominus dicens: Relinquetur vobis domus vestra deserta (Matth. XXIII, 38), et ad gentes transiit cum spiritali Scripturarum intellectu. Accusavit eum mulier, in argumentum marito pallium ostendens, quia Synagoga 131.0117D| Christum accusabat legis destructorem, et quia se Deum dicebat, aequalem se faciens Deo. Mittitur Joseph in carcerem: Christus descendit ad infernum. Educitur Joseph de carcere: Christus surgit a morte. Sed qui solus missus fuerat in carcerem, non solus eductus est. Nam principem, qui calicem porrigebat, eduxit et in pristinum gradum restituit. Sic et Christus resurgens suos de inferni carcere liberavit.
CAPUT XL. Vers. 1. Pincerna. Minister vini, qui calicem regi 131.0118A| porrigebat vel propinabat. Hoc ministerium non vile fuisse apud antiquos ostendunt fabulae poetarum, in quibus refertur quod Jupiter amasium suum Ganymedem pincernam deorum constituerit.
Vers. 17. Et in uno canistro, quod erat excelsius, portare me omnes cibos, qui fiunt arte pistoria. In Graeco habetur, portare me chondriton, id est panem cibarium. Sed hoc non convenit Pharaoni, ut cibario pane vesceretur. Potuit tamen fieri, ut beatus Augustinus dicit, ut canistra videretur habere deorsum panes cibarios, supra quos erant omnia, quae fiunt arte pistoria. Mystice hi duo viri duo sunt populi, qui ambo graviter peccaverunt, ut Apostolus dicit: Non est distinctio Judaei et Graeci, 131.0118B| Omnes peccaverunt et egent gloria Dei (Rom. X, 12). Sed apparente vero Joseph, alter, id est Judaicus, non credendo in ligno crucis damnatus est, in ligno praevaricationis.
Vers. 20. Tertia autem dies, qua vel ille restitutus vel ille suspensus est, Dominicam significat resurrectionem, quae tertia die facta est.
CAPUT XLI. Vers. 1. Post duos annos Pharao vidit somnium, etc. Septem anni ubertatis, quae per septem boves pingues, et per totidem spicas plenas atque formosas designantur, mystice significant plenitudinem septiformis gratiae Spiritus sancti, quae primis temporibus in apostolis et caeteris credentibus manifestabantur. Sterilitas autem septem annorum sequentium, 131.0118C| quae per septem boves macilentos et per totidem spicas tenues et uredine percussas ostensa est, tempus illud significat, quo in fine saeculi refrigescente charitate et abundante iniquitate erit fames verbi Dei, quam Dominus per prophetam praedixit: Mittam, inquiens, famem in terram, non famem panis, neque sitim aquae, sed audiendi verbi Dei (Amos VIII, 11).
Vers. 14. Protinus eductum de carcere totonderunt. Eductio Joseph de carcere resurrectio est Christi, per quam omnem mortalitatem et infirmitatem quasi capillorum excrementa projecit, et vestem immortalitatis ac jucunditatis accepit.
Vers. 42. Tulit annulum de manu sua. Annulus in manu Joseph pontificatum fidei designat, qui in manu, 131.0118D| hoc est in potestate Christi constitutus est. Factus est enim sacerdos secundum ordinem Melchisedech. Stola byssina significat sanctam carnem ejus, quae de terra virgineae carnis exorta est, et sicut byssus diversis passionibus macerata pervenit ad candorem immortalitatis et gloriae sempiternae. Et torquem auream collo circumposuit. Torques aurea, qua collum Joseph ornabatur, sapientiam designat coelestem, quae sicut circulus nec initium habet nec finem. Potest etiam per torquem auream bona voluntas et bonorum simplicitas accipi.
131.0119A| Vers. 43. Fecitque ascendere currum. Joseph currum ascendit: quia Christus divinis muneribus decoratus ad coelos rediit. Clamante praecone. Praeco, qui gloriam ejus annuntiabat, est Joannes Baptista, qui primum ejus adventum nuntiavit, sive tuba angelica, quae eum ad judicium venientem praeveniet.
Vers. 45. Vocavit eum salvatorem mundi lingua Aegyptiaca. Id est Phontophones. Alia editio dicit, vocavit eum patrem tenerum: patrem, propter sapientiam; tenerum, propterea quia adolescens erat.
Vers. 46. Triginta autem annorum. Haec aetas perfecta est in homine, in qua et David rex constitutus est, et Ezechiel exorsus est prophetare. Ipse quoque Dominus omnium in hac aetate baptizatus coepit praedicare. Stetit ante Pharaonem. Quia mundo 131.0119B| se praesentavit praedicando et miracula faciendo.
Vers. 51, 52. Manasses interpretatur oblivio: Ephraim crescens vel frugifer.
Vers. 56. Aperuit Joseph horrea et vendebat Aegyptiis frumenta. Et Christus in toto orbe horrea divini verbi aperuit, eisque vendidit frumenta divinorum eloquiorum, accipiens inde salutis illorum pretium.
CAPUT XLII-XLIII. Vers. 1. Dixit Jacob filiis suis: Descendite in Aegyptum. Jacob tenet hic figuram Dei Patris. Frumentum Christus est, qui se grano frumenti comparavit. Mittit Jacob pro frumento in Aegyptum et Deus Pater de Aegypto mundi hujus revocavit Filium dicens: Ex Aegypto vocavi Filium meum (Matth. II, 15). Decem majores fratres qui missi sunt, perfectiores designant ex plebe Judaica, 131.0119C| qui legis Decalogum spiritaliter noverant adimplere.
Vers. 7. Quasi ad alienos durius loquebatur. Non est deputandum crudelitati quod sic fratres afflixit, vel quod mutuam cognitionem diu distulit, quia hoc fecit volens experiri utrum a malitia cessassent qua eum vendiderant, et an tales existerent erga fratrem suum qualem erga se eos fuisse noverat, quem in exteris regionibus vendiderant.
Vers. 9. Recordatus est somniorum quae aliquando viderat. Quod videlicet sol et luna et stellae illum adorarent. Et revera Christum adorat omnis creatura, et spiritaliter adorat eum sanctorum perfectio, Ecclesiae splendor, et omnis electorum multitudo, juvenes et virgines, senes cum junioribus.
Vers. 24. Avertitque se parumper et flevit. Jure Joseph 131.0119D| Christum significat, qui tot virtutibus refulget; castitate, qua amantis dominae improbitatem pro nihilo duxit; sapientia, qua secreta somniorum dissolvebat et futura praedicebat. Erat etiam severus in corrigendis fratribus, pius in fovendis, quorum injurias non solum non ulciscebatur, verum etiam pro illis flebat.
Vers. 8, 9. Judas quoque dixit: Mitte puerum mecum, usque, reus ero peccati in patrem meum omni tempore. Consideremus verba Ruben, quae superius posita sunt. Ait enim: Duos filios meos interfice, si non reduxero eum tibi. Et tamen cum tam magnam rem, mortem videlicet filiorum, proposuerit, 131.0120A| non obtinuit quod volebat. Consideremus et verba Judae, quibus se pro puero obligavit: Si non reduxero, inquit, eum tibi, reus ero peccati omni tempore, et impetravit quod volebat. Ejus enim curae Benjamin commissus est. Videamus ergo ne plus sit reum esse peccati quam corporaliter aliquem occidi.
Vers. 11. Modicum resinae. Resinam gummi dicimus, quo nomine generaliter omnes arbores vocantur; sed hic intelligitur species quae sic proprio nomine dicitur Stiracis. Stiracis genus est resinae. Pro stirace LXX thymiama posuerunt, quod Hebraice dicitur NECHOTA. Stacte gutta myrrhae arboris. Terebinthus arbor, cujus resina similiter vocatur
Vers. 23. Nam pecuniam, quam dedisti mihi, probatam ego habeo. Non est mendacium quod dicit se 131.0120B| pecuniam habere, quam illi invenerant in saccorum summitate. Vir enim sapiens erat, utpote sapientis domini dispensator, et ideo non de argenti dixit pecunia, sed de ea, quae semper datur et non minuitur. Unde probatam dixit secundum quod Psalmista ait: eloquia Domini, eloquia casta, argentum igne examinatum (Psal. XI, 7).
Vers. 32. Seorsum Joseph, et seorsum fratribus. Quasi extraneis. Aegyptiis, quasi indigenis, seorsum.
Vers. 34. Major pars venit Benjamin. Benjamin diximus Paulum apostolum significare, cui major pars obvenit, quia plus caeteris in praedicatione laboravit, et ab Jerusalem usque in Illyricum replevit Evangelium Christi.
CAPUT XLIV 131.0120C| Vers. 2. Pone scyphum meum in ore sacci junioris. Allegorice per Benjamin, ut saepe diximus, Paulus apostolus designatur, qui junior vel minimus dicitur, quia necdum virum agebat in Christo, et in Actibus apostolorum (cap. VII) adolescens dicitur. Ipse quoque de se dicit: Ego sum minimus apostolorum, qui non sum dignus vocari apostolus quoniam persecutus sum Ecclesiam Dei (I Cor. XV, 9). Scyphus argenteus, splendor divinorum eloquiorum, quae specialiter Paulo commissa sunt. Majus enim scientiae donum caeteris habuit, juxta quod beatus Petrus testimonium perhibet dicens: Sicut frater noster Paulus secundum datam sibi scientiam scripsit nobis. Habebat scyphum argenteum, id est divinam scientiam: sed 131.0120D| latebat intra saccum, hoc est intra legalis litterae utilitatem. Sed venit dispensator, disrupit saccum; venit Ananias missus a Christo, dissolvit legalis litterae grossitudinem, id est caecitatem. Mox scyphus resplenduit quia Paulus continuo fiducialiter in synagogis agere coepit praedicans Christum, et occidentem legis litteram ad spiritalem transferens intellectum.
Vers 13. Reversus in oppidum. Juxta litteram non crudelitate fratres vexabat, sed peccatum venditionis quod in eo commiserant, purgabat: simul etiam ut experiretur si tales essent erga fratrem suum quales erga se exstiterant.
CAPUT XLV. 131.0121A| Vers. 17. Onerantes jumenta, etc. Hoc loco Pharao typum tenet populi gentilis, qui gavisurus est de conversione Judaeorum in fine saeculi, eisque promittet copias divinarum Scripturarum, et medullam terrae, hoc est suavitatem spiritalis intelligentiae.
Vers. 21. Feceruntque filii Israel ut eis fuerat imperatum. Fratres Joseph apostoli sunt, fratres Christi, Petrus et Paulus et caeteri.
Vers. 22. Benjamin dedit trecentos argenteos. Hoc est, fidem sanctae Trinitatis et crucis Christi praedicanda mysteria. Nam tau littera, quae figuram crucis habet, CCC designat numeros. Et Paulus apostolus se dicit: Nihil me judicavi scire inter vos nisi Christum Jesum et hunc crucifixum (I Cor. II, 2). 131.0121B| Dilecto quoque discipulo mandat: Noli erubescere crucem Christi neque me vinctum ejus (II Tim. II, 8). Accepit et quinque stolas optimas, hoc est sapientiam et moderationem quinque sensuum, quae omnia ampliora in Paulo quam in caeteris fuere. Caeteri fratres binas stolas acceperunt, ut videlicet Christum Deum et hominem praedicarent, Deique et proximi dilectionem tenendam praedicarent.
Vers. 23. Asini, qui panem et triticum in itinere portabant, gentiles ad Christum conversos designant, qui prius stulti et ignobiles fuerunt, sed ad Christum conversi pabulum verbi Dei portabant.
Vers. 27. Revixit spiritus ejus. Hoc loco Jacob typum tenet Israeliticae plebis, quae per infidelitatem quodam senio tabescebat, et jam quasi mortua erat, 131.0121C| sed audita apostolorum praedicatione, quos designant filii ejusdem Jacob, visis etiam miraculis et charismatibus divinae [potentiae], quae Christus, ejusdem plebis filius secundum carnem, fecerat, revixit, eique se occurrendum praeparavit.
CAPUT XLVI. Vers. 7. Filiae et cuncta simul progenies. Quod dicit plurali numero, filiae, a toto partem debemus accipere. Unam tantum filiam Dinam habuerat.
Vers. 26. Omnes animae quae ingressae sunt in Aegyptum fuerunt septuaginta. Haec est Hebraica veritas. Nam quod in LXX legitur: Omnes animae fuerunt septuaginta quinque, supputatis Jacob filiis aperte ostenditur non convenire. Illi enim qui cum 131.0121D| Jacob Aegyptum intraverunt, sexaginta sex fuerunt, quibus si addam ipsum Joseph et filios ejus, quos in Aegypto genuerat, fuerunt sexaginta novem. His etiam adde ipsum Jacob, patrem omnium, fiunt septuaginta. Quod in Actibus apostolorum Lucas dicit: Descendit Jacob in Aegyptum in animabus septuaginta quinque (Act. VII, 14), similis error est. Sed quia tunc LXX majoris auctoritatis erant quam Hebraica veritas, et ab omnibus Ecclesiis legebantur, ideo sanctus Lucas septuaginta quinque posuit. Omnes animae quae egressae sunt de femore Jacob. Hoc quidam haeretici ad suum errorem traxerunt dicentes animas sicut et corpora ex patris seminario 131.0122A| nasci. Sed aliter veritas se habet. Deus enim de nihilo creat animas, non de corporibus, neque de aliis animabus, easque quando et quomodo vult, corporibus tribuit. Ergo quod dicit: Animae quae egressae sunt de femore Jacob, per animas totum hominem debemus accipere, a majore videlicet parte, sicut et aliquando ab inferiori parte totus homo accipitur, juxta quod Joannes dicit: Verbum caro factum est (Joan. I, 15), per carnem totum hominem designans.
Vers. 28. Misit Judam ante se ad Joseph. Praemittitur Judas, qui confessio interpretatur, ad Joseph, id est ad Christum, quia confessio praecedit gratiam fidei. Post confessionem ipse Joseph occurrit, quia Christi misericordia subsequitur.
131.0122B| Vers. 34. Viri pastores sumus, et patres nostri. Haec est justa servitus, ut homines pecoribus dominentur, et pecora hominibus serviant. Nam humanam servitutem aut iniquitas aut adversitas facit. Iniquitas quidem, sicut Noe maledicens filio suo dixit: Maledictus filius meus Chanaan, servus erit fratribus suis. Adversitas, sicut Joseph, qui venditus factus est servus. Detestantur Aegyptii omnes pastores ovium. Jure Aegyptus mundum istum significat, in quo abundavit iniquitas. Abominantur Aegyptii pastores ovium, quia omnis iniquus odio habet justum. In terra Gessen. Gessen dicit esse Thebaidem regionem, quae a LXX Gosen vocatur.
CAPUT XLVII. Vers. 9. Dies peregrinationis meae. Nota quod sancti 131.0122C| viri advenas et peregrinos se confitentur, quia non habent hic manentem civitatem, sed futuram inquirunt. Ramesses pars est Thebaidis, pagus scilicet, qui nunc Arsenoginite vocatur.
Vers. 12. Et alebat eos, etc. Solent quaerere hoc loco unde jumenta et pecora viverent, fame per septem annos omnem terram premente, maxime quia filii Jacob dixerunt superius non esse sibi pabula in terra Chanaan, eo quod nullae ibi essent pluviae. Sed sciendum Nilum in Aegypto maximas facere paludes, in quibus abundans herba nascitur jumentis et pabula pecoribus tanto fertiliora quanto siccior fuerit Nilus. In his ergo locis alebantur jumenta et caetera animalia, quae plurima erant in Aegypto.
131.0122D| Vers. 19. Eme nos in servitutem regiam. Allegorice omnis Aegyptus servus est, et eo amplius, quo se sponte tradit. Nam filii Israel et ipsi servi fuerant in Aegypto, sed non sponte. Aegyptii vero spontaneam subierunt servitutem, eos utique designantes qui Deum a sua mente excludentes, tradunt se servire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem.
Vers. 22. Praeter terram sacerdotum, quae a rege tradita fuerat eis. Terra sacerdotum sancta est Ecclesia, in qua sunt veri sacerdotes, qui veram habent libertatem, et nullam spiritalis famis patiuntur penuriam, quia a rege Christo pabulo divini verbi aluntur.
Vers. 23. Accipite semina et serite agros. Et Joseph 131.0123A| noster, id est Christus, hortatur fideles ut semina evangelicae praedicationis accipiant et serant agros, id est corda auditorum, ut inde fructus bonorum operum recipere possint.
Vers. 24. Quintam regi dabitis. Quinta pars, quae regibus persolvebatur, quinque sensuum custodiam designat, quae Christo consecranda est. Nam et in lege praecipitur omne primogenitum masculini sexus quinque siclis argenti debere redimi. (Exod. XIII, 15.) Quod vero quatuor partes permittebantur habere, hoc designat quod unusquisque in laicali conversatione, hoc est actuali, secundum suum propositum vel facultatem permittitur vivere.
Vers. 29. Pone manum tuam sub femore meo, et jura mihi per Deum coeli, ut non accipias uxorem 131.0123B| de filiabus Chanaan. Ostendit se Jacob filium sancti Abrahae non carne tantum, sed moribus. Ille enim adjuravit servum suum dicens: Pone manum tuam sub femore meo, jura mihi per Deum coeli, ut non accipias uxorem de filiabus Chanaan. Hic similiter adjurat filium Joseph, ut non sepeliat eum in Aegypto. Uterque enim incarnationem Christi et praevidebat et fideliter credebat venturam. Quaeri autem potest cur sancti patriarchae tantum curam habuerint sepeliendorum corporum, cum scirent cadavera et in sarcophagis sepulta et sub nudo coelo aequaliter posse putrescere. Nam et poeta dicit: Coelo tegitur, qui non habet urnam. Sed hoc faciebant, non quo curam habebant ipsorum cadaverum, quae quoquomodo in terram reditura 131.0123C| erant, sed ut memoriam sui aliis relinquerent, sicque eos ad se imitandum provocarent. Nam et Dominus ad Job loquitur: Restituetur sicut lutum signaculum, et stabit sicut vestimentum plicatum (Job XXXVIII, 14). Signaculum, id est homo ad imaginem Dei factus, ut lutum per mortem restituitur, non tamen temere aut negligenter projicitur, sed sicut vestimentum plicatum tuto loco reponitur, ut rursum per resurrectionem reinduatur.
Vers. 31. Adoravit Israel Deum, conversus ad lectuli caput. Augustinus: Quod habent quidam Latini codices: Et adoravit super caput virgae ejus, vel in capite, fallit eos Graecum verbum, quod eisdem litteris scriptum est, sive suae, sive ejus, sed accentu dispares sunt, et ab eis qui ista noverunt, in codicibus 131.0123D| non contemnuntur: valent enim ad magnam discretionem. Ac per hoc quaeritur quid sit quod dictum est. Nam facile intelligeretur senem adorare fastigium virgae suae, quam sic ferebat, ut super eam caput inclinando adoraret Deum. Sed quod dicit ejus, aliter sese refert; quia post juramentum filii sui, ipsi filio virga sumpta iterum innisus eidem adoravit cacumen ejus vel illius. Sanctus vir et Deo deditus senectute gravatus ita lectum in quo jacebat compositum habebat, ut capite ad orientem verso mox si vellet, absque difficultate ad orandum se vertere posset.
CAPUT XLVIII. 131.0124A| Vers. 5. Sicut Ruben et Simeon reputabantur mihi. Id est, suas per se tribus facient, ut jam non dicatur tribus Joseph, sed tribus Ephraim et Manasse. Sicut Simeon et Ruben suas tribus singulas facient, sic Ephraim et Manasse duae tribus erunt, et sic tredecim tribus perficientur, Joseph tribu in duas partes divisa.
Vers. 14. Commutans manus Joseph duos filios patri adduxit. Ut eis benediceret. Primogenitum suum Manassen posuit ad dextram patris; juniorem vero, id est Ephraim, ad sinistram. Ille afflatus spiritu prophetico, praevidens quae ventura erant, posuit dexteram manum super caput junioris Ephraim, sinistram vero super caput Manasse, qui major natu 131.0124B| erat, manibus in modum crucis in transversum commutatis: quia illum videbat multiplicandum, et Jeroboam regem ex tribu Ephraim futurum. Mystice per hos duos filios Joseph duo populi signantur. Per Manassen, qui oblivio interpretatur, accipitur Judaicus populus, qui oblitus est Domini creatoris sui. Per Ephraim, qui frugifer vel fecunditas interpretatur, gentilis populus figuratur, qui credendo in Christum fidei et bonorum operum fructum Domino obtulit, et spirituali fecunditate multiplicatus est. Hic licet posterior Dei cognitionem perceperit, constitutus est tamen ante Manassen: quia quam gratiam habuerunt Judaei et sacramenta Scripturarum atque omnem dignitatem divinae legis, Judaeis reprobatis, accepit.
131.0124C| Vers. 21. Reducetque vos ad terram patrum vestrorum. Magno desiderio patriarcha Jacob tenebatur, cupiens in ea terra sepeliri, ubi passurum Christum noverat et redimendum genus humanum. Denique, ut ferunt periti sanctorum locorum, ab eo loco qui Abramium dicitur, ubi Abraham et Isaac sepulti sunt, usque ad locum Dominicae passionis, triginta fere millia passuum habentur, ut ipso quoque numero qui in T littera continetur, mysterium Dominicae passionis ostendatur.
Vers. 22. Extra fratres tuos. Id est, extra sortem quam cum caeteris fratribus in divisionibus possessionum accepturus est. Quod autem dicit, quam tuli de manu Amorrhaei in gladio et arcu meo, gladium et arcum appellat justitiam suam, per quam, peracta 131.0124D| caede Sichimitarum, a gentibus circumpositis Deo se protegente eripi potuit. Alia translatio dicit, quam tuli in fortitudine mea. Fortitudinem appellat pecuniam vel divitias quas possidebat, quas suo sudore vel labore acquisierat.
CAPUT XLIX. Vers. 1. Diebus novissimis. Hoc dicendo ostendit se prophetice locuturum. Licet enim haec verba, quibus filiis benedixit, ad divisionem possessionis quam acceperunt in terra Chanaan, pertineant, specialiter tamen ad Christum, qui novissimo saeculi tempore incarnatus est, referenda sunt.
131.0125A| Vers. 3, 4. Ruben primogenitus meus, tu fortitudo mea et principium doloris mei. Quod dicit, principium doloris mei, juxta litteram hoc designat, quia omnis primogenitus principium est doloris, dum pro eo paterna primum et materna viscera concutiuntur. Est autem sensus horum verborum: O Ruben, qui primogenitus meus fuisti, cui omnia primogenita et dignitas sacerdotalis ac regia debebantur, qui prior fuisti in donis et major in imperio, tamen perdidisti haec omnia, quia effusus es sicut aqua impetu mali desiderii. Ergo non crescas, sive non multipliceris et augearis. Quo sensu et Moyses benedicens eum dicit: Vivat Ruben et non moriatur et sit parvus in numero, et non crescas, vel ut iteres scelus tuum. Haec juxta litteram. Allegorice, Ruben populum Judaeorum 131.0125B| significat, de quo dictum est: Filius primogenitus meus Israel. Hic fortitudo dicitur, quia Scripturarum mysteria intellexit. Principium quoque doloris Dei fuit, quia postquam se Deo serviturum promisit, frequenter eum ad iracundiam provocavit murmurando et ejus beneficia fastidiendo. Fuit etiam prior in donis, quia illi tradita sunt fidelia sacramenta; et major in imperio, quia quandiu Deo servivit, multis gentibus fideliter imperavit. Sed effusus est sicut aqua, id est, omnia haec velocissime amisit, sicut aqua velociter effunditur cum in vase contineri non potest. Et quare hoc? Quia ascendisti, inquit, cubile patris tui. Cubile Dei Patris Christus est secundum humanitatem, in quo requiescit plenitudo divinitatis. Hoc cubile plebs nefanda ascendit, 131.0125C| quando contra Christum insurrexit et ita eum ad mortem expetivit. Stratum quoque Dei maculavit, quando Christum peccatorem, Samaritanum et daemonium habere dicebat. Unde meruit audire: Non crescas, sed potius minuaris, et per omnes gentes minuaris.
Vers. 5. Simeon et Levi, vasa iniquitatis bellantia. Hi duo fratres Dinae fuerunt, qui ob stuprum sororis saeviendo foederatam civitatem subverterunt caesis habitatoribus. Hos vocat vasa iniquitatis bellantia, id est instrumenta iniquitatis. In consilio eorum non veniet anima mea. His verbis ostendit non esse suae voluntatis ut Hemor et Sichem innocentes cum caeteris occiderentur. Non sit anima, id est voluntas et consilium.
131.0125D| Vers. 6, 7. Occiderunt virum. Id est Hemor et Sichem. Suffoderunt murum, hospitae civitatis. Quod autem dicit, dividam eos in Jacob, et disperdam in Israel, significat quia tribus Levi non habuit possessionem cum aliis tribubus, sed parvas urbes inter alias tribus ad habitandum accepit. De Simeone quoque legitur quod nullum possessionis propriae funiculum habuerit, sed de possessione Judae aliquid acceperit. Mystice Simeon et Levi principes Judaeorum designant, qui contra Christum bellabant facibus invidiae succensi. Unde merito vasa iniquitatis appellantur, quia sicut vasa liquore implentur, sic 131.0126A| scribae et sacerdotes Judaeorum dolo et malitia pleni erant. Praevidens ergo patriarcha illorum malitiam, orat ut in consilio eorum, quod contra Christum fecerunt, non veniat anima mea, id est voluntas ejus. Occiderunt virum, id est Christum; Suffoderunt murum, id est, corpus ejus clavis confixerunt et lancea aperuerunt. Murum enim fortissimum appellat corpus Christi, quod in utero Virginis quadraginta et sex diebus aedificatum est, sicut templum Domini quadraginta et sex annis aedificatum vel constructum est. Dividam eos in Jacob, et disperdam in Israel. Non uno sensu divisio et dispersio accipienda sunt. Divisio enim in bono, dispersio autem accipitur in malum. Eos enim qui ex illo populo crediderunt, divisit Deus ab infidelibus, et corpori 131.0126B| Ecclesiae conjunxit. Illos autem qui in infidelitate permanserunt, disperdidit per universas gentes.
Vers. 8. Juda, te laudabunt fratres tui, et reliqua usque, adorabunt te filii patris tui. Sub nomine Judae haec benedictio de David accipitur, qui de eadem tribu fuit rex potentissimus. Quem laudabunt fratres sui, reliquae videlicet tribus. Manus ejus in cervicibus inimicorum ejus erat, hoc est, virtus et fortitudo ad humiliandam potentiam reliquarum gentium. Pene enim omnem Syriam et Palaestinam et circumpositas nationes reliquas humiliavit et tributarias fecit. Unde et adorabunt eum filii patris ejus, vel fratres videlicet, vel omnis Judaeorum populus, videntes Dominum esse cum illo. Mystice Judas Christum significat, qui est verus confessor, 131.0126C| sicut in Evangelio ad Patrem dicit: Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terrae (Matth. XI, 25). Hunc laudant fratres sui, omnis videlicet justorum multitudo, non communi laude, sed speciali et divina, sicut Deum et Dominum suum. Ejus manus est in cervicibus inimicorum suorum. Ut eos humiliet et suae fidei colla eorum subdat. Hunc adorabunt filii patris ejus. Id est sancti, quos ipse dedit esse filios Dei et fratres ejus.
Vers. 9. Ad praedam, fili mi, ascendisti. Haec quae tradita sunt tam de David ad litteram, quam et de Christo spiritaliter pertinent, quem per apostrophen patriarcha alloquitur: Ad praedam, fili mi, ascendisti. Christus ad praedam ascendit, quia contra diabolum pugnaturus venit, ut eos quos captivaverat, 131.0126D| eriperet. Quod autem dicit, ascendisti, confidentiam et securitatem Creatoris ostendit. Ipse requiescens accubuit ut leo, quia in spe firmissima resurrectionis mortem suscepit, quam in potestate habuit. Requievit ut catulus leonis, quia tribus diebus in sepulcro jacuit. Ferunt enim physici de catulo leonis quod natus tribus diebus dormiat, tertio tandem die magno rugitu patris excitatur. Sic et Christus tribus diebus dormivit in sepulcro, et tandem tertia die a Deo Patre excitatus est, cujus rugitum Psalmista describit dicens: Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium et cithara (Psal. CVII, 3). Et respondit 131.0127A| ipse: Exsurgam diluculo. Quis suscitavit eum? Nullus videlicet nisi Pater et ipsa divinitas qua humanitas ejus plena erat.
Vers. 10. Non auferetur sceptrum de Juda et dux de femore ejus, donec veniat qui mittendus est. Patet omnibus hoc de Christo dici, ad cujus usque adventum principes de tribu Juda exstiterunt in populo Judaeorum. Nam Herodes, sub quo Dominus natus est, alienigena erat et proselytus. Jam enim venerat qui mittendus erat. Et ipse erit exspectatio gentium, ut quae pretioso sanguine ejus redimendae erant. Ligans ad vineam pullum suum, et ad vitem, o fili mi, asinam suam. Hic aperte ostenditur quod non de Juda, sed de Christo ista dicantur. Nam cum de Juda videatur loqui, tamen ad ipsum Judam conversus 131.0127B| quasi de alio dicit: ligans ad vineam pullum suum. Vineam chorum appellat apostolorum, qui quasi palmites de una et vera vite succreverant, sicut ipse in Evangelio: Ego sum vitis, vos palmites. Pullus vero, gentilis populus, quem ad vineam ligavit, quando per apostolicam praedicationem populum domuit, ut illorum fidem et doctrinam sequerentur. Asina vero Ecclesia est ex gentibus congregata, quondam stulta et oneribus peccatorum praegravata, sed postquam fidem Christi recepit, versa vice jugum diaboli projecit et onus Christi leve suscepit. Hanc asinam ad vitem ligavit, quia Ecclesiam ex gentibus vinculis charitatis sibi conjunxit. Lavabit vino stolam suam. Stola Christi caro ejus est, quam vino lavit quod de botro in cruce pendente 131.0127C| expressum est, quia videlicet carnem suam sanguine passionis suae perfudit.
Pallium gentes significat, quibus Christus indutus est, juxta quod ei per prophetam dictum est: His omnibus velut ornamento vestieris (Isa. XLIX, 18). Pallium ergo suum lavit in sanguine uvae, quia populum gentium suo redemit cruore. Hinc Joannes: Qui dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo (Apoc. I, 5).
Vers. 12. Pulchriores sunt oculi ejus vino. Oculi Christi apostoli sunt et evangelistae, qui nobis spiritalem scientiam infuderunt. Vinum vero austeritatem legalis observantiae designat. Oculi ergo Christi vino pulchriores sunt, quia doctrina evangelica clarior est legali traditione. Dentes vero sancti praedicatores 131.0127D| sunt, qui sicut dentes cibos, ita infideles a sua duritia comminuunt, ut in corpus Ecclesiae recipiantur. Lac vero est legalis traditio, qua Judaei tanquam parvuli nutriebantur, non valentes recipere solidum cibum. Dentes ergo lacte candidiores sunt, quia praedicatores Novi Testamenti praecellunt legis doctores. Et bene candidi dicuntur, quia qui alios docent, mundi et ab omni labe peccati immunes esse debent.
Vers. 16. Dan judicabit populum suum. Haec verba, quae sub persona Dan dicuntur, quidam de Juda proditore accipiunt, qui recte coluber et cerastes appellatur, 131.0128A| id est serpens cornutus propter dolos et venena malitiae. Equum vero vel equitem Christum accipiunt secundum humanitatem. Cujus ungulas coluber vel cerastes momordit, quando morti ejus insidias paravit. Ut caderet ascensor ejus retro, hoc est, ut Christus per mortem redigeretur in pulverem sicut caeteri homines. Quasi enim retro cadunt, quando per mortem in terram, de qua sumpti sunt, redeunt. Sed quia praevidit eum prophetico spiritu tertia die resurrecturum, ideo dixit: Salutare tuum exspectabo, Domine. Sed melius haec verba ad Antichristum referuntur, qui de tribu Dan nasciturus est. Unde tribus Dan recte in deserto in aquilonari parte castra metata fuisse legitur, illum ostendens qui dixit: Sedebo in monte testamenti, in latere Aquilonis. 131.0128B| Hinc ergo Dan coluber et cerastes appellatur: coluber propter dolum, cerastes propter potentiam. Antichristus enim, quos fraude decipere non poterit, per potentiam saeculi quasi cornutus serpens sibi subdere laborabit. Attendendum vero quod dicit, coluber in via, cerastes in semita. Nullus ignorat viam latiorem esse quam semitam. Ideo per viam designantur lata itinera saeculi gradientes, quos quasi coluber Antichristus occulte mordendo decipiet; in semita vero sancti per angustam viam ad vitam tendentes, quos quasi cerastes per potentiam opprimet. Mordens ungulas equi. Equus hoc loco mundus accipitur, qui superbiam et ambitionem in cursu labentis temporis spumat. Ungula autem extrema pars pedis est, pes extrema pars corporis. Quia ergo 131.0128C| Antichristus extrema mundi tempora capere quaerit, ideo ungulas equi mordere dicitur. Ascensor autem hujus equi est omnis qui in dignitatibus et potentia saeculi gloriatur. Cerastes ergo, id est Antichristus, equi ungulas mordet, ut ascensor retro cadat: quia ad hoc extrema mundi tempora occupat, ut reprobos secum ad aeternam damnationem trahat. Retro enim cadere reproborum est sicut econtra in faciem cadere electorum. In faciem cadere est de perpetratis malis erubescere, quia qui in faciem cadit, ibi cadit ubi videt; qui vero retro, ibi cadit ubi non videt. Et ideo retro cadere est in aeternae damnationis foveam, dum ignorat, ruere. Quidam hunc locum sub persona Dan de Samson fortissimo ad litteram accipiunt, qui fuit de eadem tribu et judicavit 131.0128D| Israel multis annis. Hunc ergo comparat colubro et cerastae. Sicut enim serpentes transeuntibus insidiantur, sic Samson neminem hostium sinebat per suam transire possessionem vel malum aliquod ibi facere. Sed et si quis fretus agilitate vel fortitudine mordebat ejus ungulas, hoc est, magna virtute eum superabat, et retro illum fugere compellebat quasi equitem retro faciens cadere de equo. Quod autem dicit: Salutare tuum exspectabo, Domine, sensus talis est: Cum, inquit, viderem Samson fortissimum tam magna facere, et Philistaeos, qui tunc praeerant Israelitis, devincere, in mandibula asini 131.0129A| mille viros occidere, portas Gazae civitatis humeris impositas in montem deferre, leonem veluti haedum occidere, cum haec et talia facientem viderem, putavi eum esse Christum. Sed rursum eum viderem eum amoribus meretricis decipi, et cum viderem eum occisum non resurgere, intellexi non eum esse nobis repromissum Christum. Ergo tuum salutare exspectabo, id est Jesum, qui salutaris vel salus interpretatur.
Vers. 13. Zabulon in littore maris habitabit. Juxta litteram praedicit patriarcha possessionem quam tribus Zabulon tenuit. Possedit enim littus maris Magni pertingens usque ad Sidonem maritimam civitatem. Allegorice Zabulon Ecclesiam significat, quae erepta de fluctibus saeculi fruitur soliditate littoris, 131.0129B| et est in statione navium, quia Ecclesia dilatatur per populos gentilium, quos Sidon, quae venatio interpretatur, designat.
Vers. 14. Issachar, inquit, asinus fortis. Asinum fortem vocat juxta litteram, quia laborabat in vehendis mercibus ad mare. Accubat in terminis, videlicet juxta possessionem Nephthalim. Hebraei dicunt quod assidue homines illius tribus operabantur in divinae legis meditatione, et ideo asinus fortis vocatur propter assiduum studium inquirendae sapientiae. Issachar asinus fortis. Quia dixerat possessionem Zabulon in maritimis locis futuram, redit ad mediterranea, et praedicit possessionem Issachar, quod fertilissima futura esset, et negotiationibus abundaret. Mystice Issachar populum gentilem significat, 131.0129C| qui quondam stultus et ignobilis praegravabatur oneribus peccatorum. Postquam vero Christum cognovit, coepit accubare in terminis, hoc est, requiescere in spe promissae felicitatis, quam exspectat in termino, hoc est, in fine saeculi. Vidit enim requiem, quod esset bona, illam videlicet, quae in alia vita omnibus sanctis repromittitur. Vidit terram, quod esset optima, eam, de qua Psalmista dicit: Credo videre bona Domini in terra viventium (Psal. XVI, 13); et ideo supposuit humerum ad portandum, quia pro adeptione patriae coelestis libenter omnia tolerat saeculi adversa. Factusque est tributis serviens, quia censum fidei et bonorum actuum Christo reddit.
Vers. 19. Gad accinctus praeliabitur. In Deuteronomio 131.0129D| legimus tribum Gad cum tribu Ruben et dimidia tribu Manasse possessionem trans Jordanem accepisse, tradente sibi Moyse, ea tamen conditione ut non ante in domos suas reverterentur donec caeteri fratres eorum possessionem acciperent. Sicque isti accincti, id est expediti ad bellum vel praeparati, perrexerunt ante fratres suos. Cum ergo reversi fuissent peracto bello, et quiete reddita invenerunt filios suos, quos parvos in sua possessione dimiserunt, gravissimo bello impugnari a circumjectis hostibus, et tunc iterum necesse fuit eis ut se accingerent et bellum praebararent. Hoc est quod 131.0130A| dicit: Gad accinctus praeliabitur ante eum, id est ante populum; et postquam reversus fuerit, accingetur iterum retrorsum contra nationes. Allegorice Gad Christum significat, qui primo adventu suo, quando occultus venit, accinctus est ut praeliaretur contra diabolum, et accingetur retrorsum in secundo adventu suo, quando manifestus adveniet, ut judicet mundum, et singulis secundum merita sua reddat.
Vers. 20. Aser, pinguis panis ejus. Haec verba ad fertilitatem possessionis juxta litteram pertinent. Allegorice vero Aser, qui beatus vel pinguis panis interpretatur, eumdem Christum designat, cujus panis pinguis est, id est corpus ejus, quo ad aeternam vitam reficimur, sicut ipse dixit: Ego sum panis vivus, 131.0130B| qui de coelo descendi, et do vitam huic mundo (Joan. VI, 35). Ipse praebet delicias regibus, id est sanctis, qui motus corporis sui bene regere noverunt. His praebet delicias, id est suavitatem verbi, sive etiam se ipsum, quia Aser deliciae interpretatur.
Vers. 21. Nephtalim cervus emissus. Cervus emissus vocatur propter fructus temporaneos, qui apud illos citius maturescunt; ideo cervus emissus, id est velox vel fugax, vocatur. Alia translatio dicit, Nephtalim ager irriguus. Significat autem aquas calidas quae in illa tribu sunt. Vel etiam propter lacum Genesar hoc dicit, qui apud illos est. Hebraei tradunt Tiberiadem civitatem in hac tribu esse, in qua sunt doctores legis. Et hoc est quod dicit, dans eloquia pulchritudinis. Mystice Nephtalim apostolos designat, 131.0130C| qui de tribu Nephtalim et Zabulon a Domino electi sunt, juxta quod praedictum fuerat per Isaiam: Primo tempore alleviata est terra Zabulon et terra Nephtalim (Isa. IX, 1); quia primo Dominus in his locis praedicavit, et tunc alleviata est terra eorum, sublato gravissimo jugo diaboli. Ergo Nephtalim cervus emissus vocatur, quia apostoli velocissime per universum mundum discurrerunt, et ipsi sunt filii excussorum missi de manu Domini, velut sagittae de manu potentis (Psal. CXXVI, 4). Ipsi dant eloquia pulchritudinis, id est verba praedicationis divinae.
Vers. 22. Filius accrescens Joseph, filius accrescens. Joseph auctus interpretatur, id est multiplicatus virtutibus et saeculi dignitate. Erat enim decorus aspectu. Unde et a principe Aegypti emptus est. Filiae 131.0130D| discurrerunt super murum. Dicunt Hebraei quod quando Joseph venumducebatur per Heliopolim civitatem Aegypti, filiae, id est puellae Aegyptiorum, discurrebant per murum civitatis, admirantes ejus pulchritudinem. Qui qualis fuerit, ex hoc conjici potest quod feminae, quarum proprie pulchritudo est, eam in Joseph mirabantur
Vers. 23. Sed exasperaverunt eum, et jurgati sunt. Propter somnia quae viderat, dicentes: Nunquid rex noster eris?--Inviderunt illi habentes jacula. Ipsi sauciati jaculis invidiae inviderunt illi. Unde et vendiderunt eum in Aegypto.
131.0131A| Vers. 24. Sedit in forti arcus ejus. Id est, virtus ejus et spes ejus sedit, hoc est stabilita est in forti, hoc est in Christo. Et dissoluta sunt vincula brachiorum ejus per manus potentis Jacob, id est omnipotentis Dei. Inde, id est ex Jacob progenie, egressus est lapis, id est Christus; egressus est pastor, id est Christus, qui est et lapis Israel, id est firmitas et robur omnium Deum contemplantium.
Vers. 25. Benedictionibus coeli desuper. Quod dicit, benedictionibus desuper et abyssi, omnium rerum copiam per haec duo significat, fertilitatem videlicet terrae, temperiem et proventum coeli, hoc est aeris. Per benedictiones uberum et vulvae multiplicandam designat stirpem ejus maxime propter Ephraim, cujus multitudo usque in immensum aucta 131.0131B| est. Allegorice Joseph Christum significat. Accrescens dicitur, quia crevit in fide gentium. Ipse est enim decorus aspectu, quia speciosus forma prae filiis hominum (Psal. XLIV, 3). Filiae, quae discurrerunt per murum admirantes ejus pulchritudinem, animae sunt sanctorum, super soliditatem fidei constitutae, quae admirantur pulchritudinem Christi, et tanto eum amplius diligunt, quanto majoris fragilitatis sibi sunt consciae. Discurrunt super murum, hoc est super soliditatem fidei, vel super insuperabilem firmitatem divinarum Scripturarum, ut ibi possint videre pulchritudinem Christi. Sed exasperaverunt eum et jurgati sunt. Hoc de Judaeis dicitur, qui exasperaverunt Christum dicentes eum Samaritanum et daemoniacum. Habentes jacula invidiae, quibus 131.0131C| seipsos vulnerabant. Unde et Psalmista: Dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum gladius acutus (Psal. LVI, 5) .-- Sedit in forti arcus ejus. Id est, spes virtutis ejus mansit in Deo Patre. Et dissoluta sunt vincula brachiorum ejus. Quia vinctus adductus est ante praesidem. Vel vincula brachiorum dicit blasphemias quibus opera virtutum ejus impedire conabantur, dicentes eum in Belzebub ejicere daemonia. Et hoc per manus potentis Jacob, id est per operationem omnipotentis Dei. Deus patris tui adjutor tuus. Loquitur patriarcha ad Christum secundum hoc quod homo est. Deus, inquit, patris tui, id est ille Deus quem patres tui adoraverunt, Abraham, Isaac et Jacob. Et Omnipotens benedicet tibi. Singulari videlicet benedictione prae caeteris 131.0131D| sanctis. Per benedictionem coeli desuper et abyssi jacentis deorsum significatur Christo omnia fuisse subjecta, angelos videlicet in coelo et homines in terra. De hac benedictione Apostolus dicit: Et exaltavit illum Deus, et donavit illi nomen, etc. (Philip. II, 9) .-- Benedictionibus uberum dicit, id est duorum Testamentorum, quorum alterum venturum Christum, alterum venisse nuntiavit. His uberibus nutritur infantia Ecclesiae. Vel etiam benedictionibus uberum dicit beatae Mariae Virginis, quae Christum infantem habuit, cujus incorrupta in vulva progenitus est. Unde et in Evangelio exclamans quaedam mulier dixit: Beatus venter qui te portavit, et ubera quae suxisti (Luc. XI, 27).-- Benedictiones 131.0132A| patris tui confortatae sunt benedictionibus patrum ejus. Hoc est, illae benedictiones quibus Deus Pater Filium benedixit, confortatae sunt et praevaluerunt omnium sanctorum Patrum benedictionibus. Nullus enim justorum Christo exaequari potuit, quia ille per naturam est Dei Filius, caeteri sancti per adoptionis gratiam. Donec veniret desiderium collium aeternorum. Colles aeternos patriarchas et prophetas dicit, qui non jacent in terrenis, sed sublevantur ad coelestia. Horum desiderium fuit, quo desiderabant videre adventum Christi. Fiant istae benedictiones in capite Joseph. Id est, impleantur in Christo. Et in vertice Nazaraei. Id est Christi, qui est verus flos munditiae, in quo primum benedictiones factae sunt, et ab hoc vertice descenderunt per omnia membra 131.0132B| Ecclesiae usque ad oram vestimenti ejus, id est usque ad novissimum electum.
Vers. 27. Benjamin lupus rapax. Hunc locum ita Hebraei edisserunt. Altare quod in templo erat Domini, in parte tribus Benjamin situm erat. Hoc ergo altare vocat lupum sanguinarium et rapacem propter hostias quae ibi mane offerebantur, et igne, qui erat semper in altari, devorabantur. Hoc est quod decit: Mane comedet praedam. Quod vero sequitur: Vespere dividet spolia, ad sacerdotes pertinet, qui ea quae per diem de sacrificiis altaris a populo consequebantur, vespere inter se dividebant. Et hoc secundum illos. Nos vero de Paulo apostolo dictum accipimus, qui fuit de tribu Benjamin, et quasi lupus rapax persecutus est Ecclesiam primo tempore. Unde et in 131.0132C| Psalmo dicitur: Ibi Benjamin in mentis excessu (Psal. LXVII, 28). Hic ergo mane praedam comedit, quando sanctos laniabat, et acceptis a principibus epistolis usque in exteras nationes sequebatur. Vespere autem divisit spolia, quando jam conversus doctrinam Evangelii magna discretione fidelibus distribuit. Notandum autem quod cum illis fratribus qui de liberis nati erant, id est Lia et Rachele, etiam ancillarum filii benedicti sunt: in quo ostenditur non esse personarum acceptionem apud Deum, qui omnes vult salvos fieri, nec discernit gradus nativitatis, quos una fides facit aequales.
Vers. 32. Appositusque est ad populum suum. Saepe hoc legitur in divina Scriptura: Appositus est ad fratres suos, appositusque est ad populum suum. Ideo 131.0132D| quaerendum de quo populo dicatur. Nam de patribus nulla quaestio est, quod videlicet cum Abraham et Isaac congregaretur. De populo autem dublum est, quia populus est multitudo. Illi vero adhuc tam parvi erant, ut populus dici non possint. Intelligamus ergo hoc non de solis sanctis hominibus dictum, sed etiam de angelis, ad quorum societatem sancti de mundo transeuntes apponebantur. De hoc populo Paulus dicit: Accessistis ad montem Sion et ad Hierusalem coelestem, et ad frequentiam angelorum (Hebr. XII, 22).
Vers. 3. Transierunt quadraginta dies. Hic numerus poenitentiae et humilitati convenit. Unde et in Lege et in Evangelio et ab ipso Domino observatus est. 131.0133A| Septuaginta diebus. Ethnici, id est gentiles, novem diebus flebant mortuos suos. Unde et novendialis vocabatur nona dies, quando sepeliebatur. Nostri vero, id est Dei cultores, septem diebus exsequias mortuorum celebrant. Unde scriptum est: Luctus mortui septem dies; luctus autem fatui omne tempus vitae ejus (Eccli. XXII, 13). Septenarius requiem significat: unde et septima dies Sabbatum, id est requies, appellatur. Celebrant ergo septimam diem mortuorum optantes illos requiescere cum Domino a laboribus praesentis saeculi. Hic ergo dicit: Flevit eum Aegyptus septuaginta diebus, qui est decuplatus septenarius. Nam septies deni septuaginta sunt. Potest et hoc dici, quia sicut tertia dies mortui agitur a fidelibus, ut anima, quae triplicis naturae est, 131.0133B| requiescat; ita septima dies celebratur, ut anima corpori reconcilietur, quae carne illiciente peccavit. In septem enim tria sunt et quatuor. Et ternarius, ut dictum est, pertinet ad animam, quae est irascibilis, concupiscibilis, rationalis; quaternarius ad corpus, quod quatuor constat elementis.
Vers. 10. Veneruntque ad aream, quae sita est trans Jordanem. Septuaginta dicunt, ad aream Adad, qui locus trans Jordanem est, et multis passuum millibus distat ab Abramio, id est a loco ubi Abraham sepultus est. Ergo praetergressi sunt locum ubi sepeliri debebat Jacob, et postea remenso Jordane redierunt ad locum duplicis speluncae. Unde quaeri potest quare hoc fecerint. Sed forte dicet aliquis quod timerent ne bella contra se surgerent, sicut et filii Israel 131.0133C| circumducti sunt quadraginta annis per desertum, donec quadragesimo anno transmisso Jordane venirent in terram promissionis. Sed causa majoris 131.0134A| significantiae hoc factum esse sciamus. In hoc enim loco qui area Adad dicitur, postea multitudo filiorum Israel murmurans contra Dominum igne divino consumpta est. Hoc ergo praesignabat luctus ille vehemens, quo non tantum mors Jacob, quantum ruina illius populi quae ibi futura erat, deflebatur.
Vers. 21. Locutus est fratribus: Post mortem meam visitabit vos Dominus, et reliqua. Joseph igitur, qui sicut pater ejus Jacob terram repromissionis tota mente desiderabat, incolatumque Aegypti detestabatur, moraliter nos instruit ut quandiu sumus in hoc mundo, semper desideremus ingredi terram repromissionis, id est terram viventium, ibique requiescere optemus. Quod tunc digne fit si numerum annorum aetatis ipsius moribus imitemur.
131.0134B| Vers. 25. Centum ergo et decem vitae suae a nis expletis mortuus est. Et nos studeamus, quod per Decalogi numerum vel observantiam ad aeternam beatitudinem, quam centenarius numerus designat, perveniamus. Conditus est quoque aromatibus ipse Joseph, et repositus est in loculo in Aegypto. Loculus est vas repositorium, ubi aliquod asservandum commendatur. O felix anima, quae, aromatibus virtutum condita, in hoc corpusculo degens quotidie proficiendo perenni vitae reservatur! Sine dubio si tali condimento condita in fide, spe et charitate custodita fuerit, per gratiam Christi ad divinae contemplationis speciem pervenire merebitur, cujus adeptio perfecta est laetitia; quam Psalmista oculis aspiciens ait: Adimplebis me laetitia cum vultu tuo, Domine: delectationes 131.0134C| in dextera tua usque in finem (Psal. XV, 11). Amen.
Explicit Commentum Bresith.
(no apparatus)