Commentaria in Iob (Hieronymus)/2

by Sophronius Eusebius Hieronymus

Sophronius Eusebius Hieronymus

Commentaria in Iob

LIBER II

Saeculo IV

editio: Migne 1845
fons: Corpus Corporum

1	3

LIBER SECUNDUS.

877-878 Secundum, frater Eusebi, in Jeremiam librum celeri sermone dictamus, avertentes parumper aures, ne audiamus judicium sanguinis, et interfectorum animas deploremus, qui opinione virtutum quotidie corruunt in superbiam, et Deo se similes arbitrantur, ut aequalitatem, quam impia Arianorum haeresis in Filio negat, cunctis hominibus tribuant, et ponant in coelum os suum, et nihil futurae Sanctorum beatitudini amplius derelinquant. Quorum furori respondimus (Epist. 133, ad Ctesiphontem) ut potuimus: et si Dominus vitam dederit, plenius responsuri sumus. Nunc coepta carpenda est via, et dictandi Commentarioli: nec nimia longitudine extendentes opus, nec immoderata brevitate auferentes intelligentiam, quorum alterum onerat sensus legentium, alterum praepedit studiosorum desiderium.

(Vers. 20, 21.) Annuntiate hoc domui Jacob, et auditum facite in Juda dicentes: Audi, popule stulte, qui non habes cor: qui habentes oculos non videtis; et aures, et non auditis. Multis modis peccantes retrahit ad salutem, et stultum vocat populum, qui sapientiae reliquit auctorem, comparatque eos simulacris, de quibus scriptum est: Oculos habent et non vident: aures habent et non audiunt. Similes illis fiant qui 879 faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis (Psal. CXIII, 5, 6). Proprie autem ad Judam loquitur, et ad domum Jacob: Israel enim multo jam tempore in Assyriis exsultabat: simulque dat intelligentiam, quod etiam absque praecepto, naturali sensu debeamus intelligere quae recta sunt.

(Vers. 22 seqq.) Me ergo non timebitis, ait Dominus: et a facie mea non dolebitis? (sive timebitis) qui posui arenam terminum mari: praeceptum sempiternum, quod non praeteribit. Et commovebuntur, et non poterunt (sive turbabitur, et non poterit), et intumescent (sive sonabunt) fluctus ejus, et non transibunt illud. Populo huic factum est cor incredulum et exasperans: recesserunt, et abierunt, et non dixerunt in corde suo: Metuamus Dominum Deum nostrum, qui dat nobis pluviam temporaneam et serotinam in tempore suo; plenitudinem annuae messis custodientem nobis. Narrat beneficia ut ingratos arguat. Me, inquit, non timebitis, qui tanta vobis praestiti? Non dilectionem desidero perfectorum, sed timorem incipientium, qui posui arenam terminum mari; qui tam potens elementum et immensas gurgitum moles meo praecepto littoribus refrenavi, juxta illud quod scriptum est: Praeceptum posuit, et non praeteribit (Psal. CXLVIII, 6). Audiunt me et sentiunt, quae sensum non habent audiendi: et populus quondam meus suo vitio stultus effectus, non solum contemnit; sed et dulcem exasperat Deum. Recesserunt, ait, a me, et mihi terga verterunt, et concito abierunt gradu; nec tacita eos retraxit conscientia, ut dicerent in cordibus suis: Metuamus eum, qui dat nobis pluviam temporaneam et serotinam. Per quae omnia ostendit bonam [ Al. bona] plenitudinem annuae messis, pro quo Aquilae prima editio, et Symmachus, hebdomadas interpretati sunt. In Hebraeo enim scriptum est SABAOTH ( ), quod pro ambiguitate verbi, et septimanas significat, et plenitudinem.

(Vers. 25.) Iniquitates vestrae declinaverunt haec, et peccata vestra prohibuerunt bonum a vobis. Ergo si quando et mare transcendit terminos suos, et pluvia retrahitur, nequaquam 880 abbreviata est manus Domini, ut ista non faciat: sed peccata nostra haec ad nos venientia declinarunt, ut ad alios pergerent qui non peccaverunt. Et prohibuerunt, inquit, jam veniens ad nos bonum, juxta illud quod secundum litteram scriptum est: Mandabo nubibus, ne pluant super eam imbrem (Isa. V, 6). Possumus autem imbrem temporaneum et serotinum, Legem accipere et Evangelium, et diversas vocationes a prima hora usque ad undecimam, in quibus operariis vineae unum aeternae vitae praemium pollicetur (Matth. XX).

(Vers. 26.) Quia inventi sunt in populo meo impii insidiantes quasi aucupes: laqueos ponentes, et pedicas ad capiendos viros: sicut decipula plena avibus, sic domus eorum plenae dolo. Cur declinaret ab eis imber temporaneus et serotinus, et bona omnia non venirent, causae subjiciuntur: quia inventi sunt in populo ejus impii. Non dixit, iniquos et peccatores (ut nova vult haeresis), sed impios. Impietas aperte negat Deum: iniquitas atque peccatum si confiteatur errorem, facile ad misericordiam flectit Deum. Quodque nos diximus: Insidiantes quasi aucupes, et in LXX non habetur, Aquila et Symmachus transtulerunt JASIR ( ), quasi rete aucupis, quod etiam qui bonus inter eos videtur et rectus, instar aucupis tendat insidias, dum invicem se venantur ad mortem, et aliorum damnis atque dispendiis, suas complent domos, ut impleatur philosophorum illa sententia: Omnis dives aut iniquus, aut haeres iniqui. Atque utinam ab his tantum fiant, qui videntur foris esse, et quos Dominus judicat; et non in nostris conventiculis impleantur, quos possidet radix omnium malorum avaritia (Coloss. III), ita ut venientium ad nos non ora contemplemur, sed manus.

(Vers. 27 seqq.) Ideo magnificati sunt et ditati: incrassati sunt et impinguati, et praeterierunt sermones meos pessime: causam non judicaverunt: causam (sive judicium) pupilli non direxerunt [Al. dixerunt]: judicium pauperum (sive viduae) non judicaverunt. Numquid super his non visitabo, 881 dicit Dominus: aut super gentem hujuscemodi non ulciscetur anima mea? Si voluero annotare per singula quae in LXX editione praetermissa sunt, longum fiet. Qui tendunt, ait, insidias, et aliorum nuditate laetantur, ideo magnificati sunt et ditati, quia superiora fecerunt. Incrassati sunt et impinguati, juxta illud quod scriptum est: Incrassatus et impinguatus est, et recalcitravit dilectus (Deut. XXXII, 15). Et praeterierunt sermones meos, quia divitiarum conscientia illud dixerunt de Evangelio: Anima, habes multa bona posita in annos multos: requiesce, comede, bibe, epulare (Luc. XII, 19). Praeterierunt autem in malum sui, cunctosque homines despicientes non posuerunt Dei judicium ante oculos suos. Pupillum et pauperes contempserunt: pro quo LXX dixerunt, viduas, quod in Hebraico non habetur; EBIONIM ( ) quippe proprie pauperes, non viduas sonat. Quod autem sequitur, Numquid super his non visitabo, dicit Dominus: aut super gentem hujuscemodi non ulciscetur anima mea? jam supra dissertum est.

(Vers. 30, 31.) Stupor et mirabilia facta sunt in terra. Prophetae prophetabant mendacium (sive iniqua) et sacerdotes applaudebant manibus suis: et populus meus dilexit talia: quid ergo facietis in novissimo [Vulg. fiet in novissimo ejus ] (sive post haec )? Supra dixerat: Ibo ad optimates, et loquar eis? forsitan ipsi cognoverunt viam Domini, et ecce hi magis pariter confregerunt jugum, ruperunt vincula: nunc describit qui sint optimates, prophetae videlicet et sacerdotes: quorum alii futura praedicunt, alii ex lege facienda decernunt. Et ecce, inquit, illis mendacium prophetantibus, sacerdotes manibus applauserunt. Et ut ostendatur nec populus esse sine culpa, qui a talibus abducatur, scriptum est: Et populus meus dilexit talia: quondam meus; sed [ Al. et] postquam dilexit talia, meus esse desivit. Quid igitur facient, cum novissimum judicii tempus advenerit, sive captivitatis necessitas? Unde stupor et mirabilia sunt. quod nec in principibus, nec in populo inventus sit qui recta sentiret.

(Cap. VI.--Vers. 1.) Confortamini, filii Benjamin, in medio Jesusalem; et in Thecua clangite buccina; et super Bethacherem levate signum (sive vexillum), quia malum visum est (sive apparuit) ab Aquilone et contritio magna. Jerusalem in tribu Benjamin sitam nullus ignorat. Thecuam quoque viculum esse in monte situm, et duodecim millibus 882 ab Hierosolymis separatum, quotidie oculis cernimus. Inter hos alius vicus est, qui lingua Syra et Hebraica BETHACHARMA nominatur, et ipse in monte positus ( ). Quod ergo dicit, hoc est: quia ab Aquilone jamjamque venturus est Nabuchodonosor, et imminet vicina captivitas, o habitatores Jerusalem, arma corripite, et in Thecua buccina concrepate; et in Bethacherem levate vexillum, ait, ut contra hostes valeatis resistere. Benjamin interpretatur filius dexterae: Thecua, tuba: Bethacherem, villa vineae. Haec omnia referamus ad Ecclesiam: ut si deliquerit, et persecutionis impetus fuerit, se praeparet ad resistendum.

(Vers. 2, 3.) Speciosae et delicatae assimilavi filiam Sion: et ad eam venient pastores, et greges eorum: fixerunt (sive figent) in ea tentoria in circuitu: pascet unusquisque eos qui sub manu sua sunt. Sanctificate (sive parate) super eam bellum: consurgite et ascendamus in meridie. Describitur pulchritudo Jerusalem, quae est ipsa Sion: ut aliud totam urbem, aliud arcem urbis insinuet esse. Sion enim specula interpretatur, et speciosae mulieri comparatur: et quomodo ad illam amatores, sic ad istam pastores convenire dicuntur. Satisque eleganter in Hebraeo verbum quod quatuor litteris scribitur, RES, AIN, JOD, MEM, si legatur REIM ( ), amatores, si ROIM ( ), pastores significat, ut vel juxta metaphoram, pulchrae mulieris amatores, vel juxta eversionem urbis, pastores intelligantur: quorum alii scortum polluere festinant, alii obsidere et subvertere civitatem. In pastoribus et gregibus eorum, principes sentiamus, et exercitus Chaldaeorum. Figent autem tentoria sua in obsidione urbis in circuitu: et pascet unusquisque eos qui sub manu sua sunt; suas videlicet turmas et numeros [ Al. innumeros]. Qui principes, sive pastores, dicent gregibus suis: Sanctificate super Jerusalem bellum: Domini enim imperium est. Consurgite, et ascendamus in meridiem: non per noctem et insidias; sed plena luce pugnemus: nullus enim nobis potest resistere.

(Vers. 4, 5.) Vae nobis, quia declinavit dies, quia longiores factae sunt (sive defecerunt) umbrae vesperi. Surgite et ascendamus in nocte, et dissipemus domos ejus (sive fundamenta illius ). Illi dicunt: Surgite, et ascendamus in meridie, et clara luce pugnemus. Isti respondent: Vae nobis, quia longiores factae sunt umbrae vesperae. Secundum illud Virgilianum (Eclog. I): Et jam summa procul villarum culmina fumant: Majoresque cadunt altis de montibus umbrae. 883 Et est sensus: Si per diem haec patimur, quid patiemur in nocte? Rursumque qui supra dixerant: Sanctificate super eam bellum, atque consurgite, nunc ipsi se provocant ad bellandum, dicentes: Surgite, et ascendamus in nocte: ut sciant adversarii, non temporis victoriam esse, sed virium: et dissipemus domos, quae frustra murorum firmitate vallantur.

(Vers. 6.) Quia haec dicit Dominus exercituum: Caedite lignum (sive ligna ejus) et effundite [Vulg. fundite ] (sive comportate) circa Jerusalem aggerem. Idcirco, inquiunt, de victoria securi sumus, quia praeceptum Domini est imperantis Chaldaeis: ligna succidite, et futuris munitionibus aggerem comportate. Per quae ostenditur antequam veniat corona, non statim urbem esse capiendam: sed longa obsidione, ut postea legimus.

(Vers. 7.) Haec est civitas visitationis (sive mendax), omnis calumnia (sive oppressio) in medio ejus. Sicut frigidam facit cisterna (vel lacus) aquam suam: sic frigidam fecit malitiam suam. Praecepit Dominus ut arbores succidantur, et ut fundantur per circuitum aggeres: quia tempus visitationis ejus advenerit, ut recipiat pro peccatis suis: quorum maximum est συκοφαντία, ut innocentem opprimat per calumniam. Quomodo ergo cisterna, vel lacus frigidam facit aquam suam: sic in medio Jerusalem, malitia quae in ea est, omnem calorem perdidit vitae. Et hoc notandum, quod sancto Spiritu accensi, ferventes appellentur: mala autem frigida sint. Unde et illud scriptum est (Matth. XXIV), quod in novissimis diebus, quando multiplicata fuerit iniquitas, refrigescet charitas multorum. Quod puto et illud sonare: Assimilatus sum descendentibus in lacum (Psal. XXVII, 1). Hoc autem Latinus lector intelligat, ut semel dixisse sufficiat, lacum, non stagnum sonare juxta Graecos, sed cisternam, quae sermone Syro et Hebraico GUBBA ( ) appellatur. In praesenti autem loco pro lacu, quem omnes similiter transtulerunt, in Hebraico BOR ( ) dicitur.

(Vers. 8.) Iniquitas et vastitas audietur in ea coram me semper, infirmitas et plaga. Erudire, Jerusalem, ne forte recedat anima mea a te, ne forte ponam te desertam, terram inhabitabilem. LXX: Impietas et miseria audietur in ea contra faciem ejus. Per omnem 884 dolorem et flagellum erudieris, Jerusalem, ne forte recedat anima mea a te: ne faciam te inviam terram, quae non habitetur. Per haec discimus quia flagellat Dominus omnem filium quem recipit. Et idcirco plagis atque tormentis eruditur Jerusalem, ut corrigatur, et non recedat anima Dei ab ea, et redigatur in solitudinem. Si quando igitur crebris angustiis subjacemus, recordemur in consolationem nostri istius versiculi: Per omnem dolorem et flagellum erudieris, Jerusalem.

(Vers. 9.) Haec dicit Dominus exercituum, usque ad racemum colligent quasi in vinea reliquias Israel. Converte manum tuam quasi vindemiator ad cartallum. LXX: Quia haec dicit Dominus virtutum: Racemate, racemate quasi in vinea reliquias Israel. Revertemini quasi vindemiator in cartallum suum. Alii in bonam partem, alii in malam haec dicta suscipiunt. In bonam partem, cum vastata fuerit Jerusalem, reliquiae salvae fiant. In malam sic, ne unus quidem racemus, et parvus botrus remaneat in vinea, omnia colligentur: et quodcumque inveneris, instar vindemiatoris in cartallum collige; ut quomodo ille racemos ad torcular: sic tu captivos pertrahas in Babylonem.

(Vers. 10.) Cui loquar, et quem contestabor, ut audiat? Ecce incircumcisae aures eorum (sive vestrae), et audire non possunt. Non possunt audire, quia aures circumcidere noluerunt: nec tamen vacat impossibilitas supplicio, quae de contemptu et infidelitate descendit. Si quis ergo Dei verba non suscipit, nec habet praeceptorum ejus intelligentiam, incircumcisis auribus est. Simulque notandum quae circumcisio tribus generibus in Scripturis appellatur, in praeputio, in corde, et in auribus: unde dicit Dominus: Qui habet aures audiendi, audiat (Matth. XI, 15). Voluntate ergo nostra, verbum Dei non suscipimus; et idcirco fit nobis in opprobrium, ut quod datum fuerat nobis ad salutem, nostro vitio vertatur in poenam.

(Vers. 11.) Idcirco furore Domini plenus sum, laboravi sustinens. LXX: Et furorem meum implevi, et sustinui: et non consumpsi eum. Juxta Hebraicum, ex persona Prophetae dicitur, quod venientem iram Dei ante prospiciat, et plenus sit furoris Domini et iracundiae, et ultra sustinere non possit: nec pro peccatoribus audeat Dominum deprecari. Juxta LXX autem novus sensus ponitur, quod ipse Dominus 885 complevi, feriendo populum peccatorem: et tamen retinuerit illum, et non totum effuderit, ut reliquiae salvae fiant: quod mihi videtur sibi esse contrarium. Si enim complevit furorem suum, quomodo sustinuit ne compleret?

(Vers. 12.) Effunde (sive effundit) super parvulum foris, et super concilium juvenum simul: vir enim cum uxore capietur, senex cum pleno dierum. Et transibunt domus eorum ad alteros, agri et uxores pariter. Vel Propheta praecipit in spiritu venienti Chaldaeo, ut effundat furorem Domini super parvulos, et innoxiae quoque non parcat aetati: vel certe narrat quid factum sit super concilium juvenum simul, qui ad repugnandum arma corripuerant. Vir enim cum uxore capietur, dulcissima inter se nomina pariter sentient captivitatem: senex cum pleno dierum. Ergo senectus non est aetas ultima, sed eorum qui pleni sunt dierum, quos nostro sermone appellamus depositos, sive decrepitos. Sequitur, Et transibunt domus eorum ad alteros, captivitatis malo, agri et uxores simul: ut conjux ad hostes transeat et possessio. Quidquid juxta litteram intelligimus super Jerusalem, juxta intelligentiam spiritualem referamus ad Ecclesiam, si offenderit Deum.

(Vers. 13 seqq.) Quia extendam manum meam super habitantes terram, dicit Dominus. A minore quippe usque ad majorem omnes avaritiae student, et a propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum. Et curabunt contritionem filiae populi mei cum ignominia, dicentes: Pax, pax, et non erat pax. Quod in Hebraico dicitur: Extendam manum meam super peccatores, sive habitatores terrae, apud LXX semper elevabo scribitur, qui uterque percutientis est habitus. Juxta illud quod scriptum est: Et adhuc manus Domini extenta, sive excelsa (Isai. V, 25). Habitatores autem terrae semper in vitio sunt. Unde et in Apocalypsi frequentius dicitur. Vae habitatoribus terrae (Apoc. VIII, 13). A minore [ Al. minimo] usque ad majorem omnes student avaritiae; secundum illud Apostolicum: Radix omnium malorum est avaritia (I Tim. VI, 10). Et a propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum. Alii in prophetando mendacium, alii perverse interpretando legem Dei. Dicit enim et in alio loco Propheta: Quaerite legem a sacerdotibus (Jerem. XVIII). Et cum, inquit, tanta facerent, prospera quaeque meo populo nuntiabant: et quasi curare cupiebant vulnus, et ignominiam filiae meae, dicentes: Pax, pax; cum pax omnino non esset. Hoc 886 proprie de sacerdotibus et doctoribus intelligendum est, qui divitibus et eis quos vident in honore maximo constitutos, repromittunt prospera, et clementem praedicant Deum: magis illos supplicio et iracundiae praeparantes.

(Vers. 15.) Confusi sunt, quia abominationem fecerunt: quin potius confusione non sunt confusi, et erubescere nescierunt. Pressius hoc legendum est juxta Hebraicum. Et cum, inquit, tanta fecerint, numquid confusi sunt? numquid erubuerunt in sceleribus suis? quin potius peccatum auxere contemptu, et erubescere nescierunt. Nescierunt autem hic posuit pro noluerunt: sive nimio contemptu et vitio inoliti mali, ne intelligere quidem potuerunt.

Quamobrem cadent inter ruentes: in tempore visitationis suae corruent, dicit Dominus. Quoniam, ait, erubescere nescierunt: et non solum opus, sed ne scientiam quidem habuerunt, et sensum poenitentiae: propterea cadent qui prius stabant inter eos, qui vitiis suis corruent, et cum visitationis et poenae eorum tempus advenerit, cunctis ruentibus sociabuntur. Grandis autem impietas, non solum non cavere, sed nec intelligere velle peccata, et nullam habere distantiam bonorum malorumque operum.

(Vers. 16 seqq.) Haec dicit Dominus: State super vias et videte, et interrogate de semitis antiquis, quae sit via bona, et ambulate in ea, et invenietis refrigerium (sive purificationem) animabus vestris. Et dixerunt: non ambulabimus (sive non ibimus). Et constitui super vos speculatores, audite vocem tubae. Et dixerunt, non audiemus. Ideo audite (sive audierunt) gentes: et cognosce [Al. cognoscite] congregatio (sive qui pascitis greges ): aut juxta Symmachum, et cognoscite (testimonium quod in eis est) quanta ego faciam eis. Audi terra. Evangelica parabola si fuerit intellecta, hujus loci praebebit intelligentiam: in qua negotiator bonus, omnes vendere dicitur margaritas, ut de pretio earum unam emat pretiosissimam margaritam (Matth. XIII): quod scilicet per Patriarchas et Prophetas veniamus ad eum qui dicit: Ego sum via (Joan. XIV). Standum est igitur in prophetis, et diligentissime contemplandum, et interrogandum de semitis antiquis sive sempiternis, quae multorum sanctorum sunt tritae vestigiis, quae significantius Graece appellantur τρίβοι, quae sit via bona in Evangelio (Matth. VII), et ambulandum in ea: quae via cum inventa fuerit, praebet refrigerium, sive purificationem animabus credentium. At illi 887 e contrario responderunt, non ambulabimus per viam Evangelii: proprie hoc Propheta dicente de perfidia Judaeorum. Statimque infert: Et constitui super vos speculatores. Haud dubium quin Apostolorum indicetur chorus, juxta Ezechielem: Filii hominis, speculatorem te dedi domui Israel (Ezech. III, 17). Et praecepi ut audiretis vocem tubae, vel mandata Evangelii, vel doctrinam Apostolorum, juxta illud Isaiae: In montem excelsum ascende, qui evangelizas Sion: exalta sicut tuba vocem tuam, qui annuntias Jerusalem (Isai. XL, 9). Qui dixerunt: Non audiemus; et invitati ad coenam, noluerunt venire: propterea dicitur: Audite, gentes. Quod secuti sunt et Apostoli, quando loquuntur in Lycaonia: Vobis quidem oportebat primum loqui verbum Dei: sed quia repellitis illud, et indignos vos judicatis aeternae vitae: ecce convertimur ad gentes (Act. XIII, 46). Et cognosce, congregatio nequaquam Judaica, sed omnium nationum: sive qui pascitis greges, episcopi et presbyteri et omnis ordo ecclesiasticus: vel cognoscite testimonium quod in eis est. Testimonium enim Dei fidele, sapientiam praestans parvulis (Psal. XVIII, 8). Quibus loquitur et Dominus: Noli timere, grex parvule (Luc. XII, 31). Et: Ecce ego et pueri mei quos mihi dedit Deus (Isa. VIII, 18). Cognoscite ergo quanta faciam populo non credenti. Quodque infertur: Audi, terra, totus orbis ad audiendum vocatur: sicut et in principio Isaiae legimus: Audi, coelum, et auribus percipe, terra (Ibid., 1); quae scilicet Dominus facturus sit populo Judaeorum.

(Vers. 19.) Ecce ego adducam mala super populum istum, fructum cogitationum (sive aversionis) ejus: quia verba mea non audierunt, et legem meam projecerunt. Mala appellat supplicia poenasque patientium, non super gentes quae vocantur ad Evangelii veritatem, sed super populum qui respondit: Non audiemus. Et recepturus est fructum cogitationum, sive aversionis suae, dicente David: Labores manuum tuarum manducabis (Psal. CXXVII, 2). Causaque perspicua, quia verba Domini non audierint, et legem ejus abjecerint.

(Vers. 20.) Ut quid mihi thus de Saba affertis, et calamum suave olentem de terra longinqua? Holocausta [Vulg. Holocaustomata] vestra non sunt accepta: et victimae vestrae mihi non placuerunt. Quod thura de Saba veniant nemo dubitat: unde et illud Virgilianum: Centumque Sabaeo Thure calent arae (Aeneid. I). Calamum autem, quod Hebraice dicitur CANE ( ), pro quo LXX et Theodotio 888 cinnamum transtulerunt, de terra venire longinqua propheticus sermo testatur, ut intelligamus Indiam, de qua per mare Rubrum plura veniunt aromata. Hoc genus pigmenti medici κασίαν σύριγγος appellant. Et est sensus: Frustra mihi in unguenta conficienda, quae Lege praecepta sunt, suavissimi odoris pigmenta confertis, et holocausta succenditis, qui meam in Lege non facitis voluntatem, juxta quod supra dictum est: Verba mea non audierunt, et legem meam projecerunt. Hoc autem proprie convenit his, qui de rapinis et nudatione miserorum offerunt sacrificia, et eleemosynis ex iniquitate se putant redimere posse peccata, dicente Scriptura: Redemptio animae viri, propriae divitiae (Prov. XIII, 8), quae non de iniquitate, sed de labore et justitia congregantur.

(Vers. 21.) Propterea haec dicit Dominus: Ecce ego dabo in populum istum ruinas: et ruent in eis (sive infirmitatem, et infirmabuntur in ea) patres et filii simul, vicinus ac proximus, et peribunt. Impleta videmus omnia quae Dominus illi populo comminatus est: quotidie enim ruunt in blasphemiis suis, nihilque in se habent forte, sed omnis apud eos infirmitas est. Filii patrum sequuntur blasphemias; et quotidie recipiunt illam imprecationem: Sanguis ejus super nos, et super filios nostros (Matth. XXVII, 25); et non solum ipsi, sed et vicini et proximi eorum, et omnes qui Legem et Prophetas sequuntur juxta occidentem litteram, et non juxta spiritum vivificantem, et omnes pariter peribunt, quia omnes pariter peccaverunt.

(Vers. 22, 23.) Haec dicit Dominus: Ecce populus venit de terra Aquilonis, et gens magna consurget a finibus terrae. Sagittam et scutum (sive zebynnam) arripiet: crudelis est (vel impudens) et non miserebitur: vox ejus quasi mare sonabit: et super equos ascendent, praeparati quasi vir ad praelium adversum te, filia Sion. Proprie hoc de Babyloniis prophetatur, qui venturi sunt contra populum Jerusalem: et omnis armaturae ordo describitur, et impetus praeliantium, ut vocis terrore concussi, agant poenitentiam, et clementissimum placent Deum. Denique dat occasionem rogandi, dum dicit, adversum te, filia Sion. Possumus hoc testimonio abuti persecutionis tempore, quando omnis adversus nos diaboli rabies concitatur, nullaque misericordia est: et quasi vehementissimi maris fluctus, ita opprimunt resistentes.

(Vers. 24.) Audivimus famam ejus: dissolutae sunt manus 889 nostrae; tribulatio apprehendit nos, dolores quasi parturientem. Respondit populus cui Propheta, immo per Prophetam Dominus Babyloniis comminatus est: quia antequam veniant, timore superati sint, nec possint elevare manus, et angustia eos comprehenderit quasi dolor parturientem; quo dolore nihil affirmant gravius quae senserunt.

(Vers. 25.) Nolite exire ad agros, et in via ne ambuletis: quoniam gladius inimici pavor in circuitu. Docet Evangelium (Matth. XXIV) non esse exeundum in agrum, nec de tectorum altitudine descendendum, sed audiendum illud: In monte salvum te fac (Gen. XIX, 17). Ad quem in Isaia et Michaea (Isai. II, Mich. IV) jubemur currere, atque conscendere. Praecipitur autem juxta litteram, ne foras exeant, nec deserant muros, sed tueantur se firmissimis munitionibus.

(Vers. 26.) Filia populi mei, accingere cilicio, et conspergere cinere, luctum unigeniti (sive dilecti) fac tibi planctum amarum (sive miserabilem), quia repente veniet vastator (sive miseria) super nos (sive super vos ). Quia supra dixerat: Nolite exire ad agros et in via ne ambuletis: quoniam gladius inimici, pavor in circuitu; et fugam quoque prohibuerat, docet quid facere debeant, ut convertantur scilicet ad poenitentiam, et hanc firmissimam et securam habeant armaturam. Ubi nos diximus, luctum unigeniti fac tibi, pro unigenito, in Hebraico scribitur JAID ( ), quod magis solitarium, quam unigenitum sonat. Si enim esset dilectus, sive amabilis, ut LXX transtulerunt, IDID ( ) poneretur, quod et Salomoni Deus nomen imposuit. Nihil autem dolentius, quam unum vel solum perdere filium (II Reg. XII). Illud quoque quod nos interpretati sumus, quia repente veniet vastator, sive miseria super nos, Septuaginta, super vos, posuerunt: cum multo Deus misericordius dixerit: ut quidquid super suum venturum est populum, super se quoque venire testetur. Vastatorem autem proprie, vel Nabuchodonosor, vel diabolum significat.

(Vers. 27 seqq.) Probatorem dedi te in populo meo robustum, et scies, et probabis viam eorum. Omnes isti principes declinantes (sive inobedientes), ambulantes fraudulenter (sive perverse). Aes et ferrum, universi corrupti sunt, defecit sufflatorium in igne (quem significantius Graeci φυσητῆρα appellant), consumptum est 890 plumbum, frustra conflavit conflator (sive argentarius). Malitiae enim eorum non sunt consumptae: argentum reprobum vocate eos, quia Dominus projecit illos. Datur propheta populo incredulo probator robustus, quod Hebraice dicitur MABSAR ( ), quod vel munitum, juxta Aquilam, vel clausum atque circumdatum, juxta Symmachum et LXX sonat, instar urbis firmissimae, ut nullas populi pertimescat insidias; et cum probaveris, ait, et scieris viam populi delinquentis, tunc intelligas argentum aere commixtum nulla ratione posse purgari. Quomodo enim plumbum miscetur metallis, quae adulterata sunt atque violata, ut materia separetur aliena, et si forsitan purgata non fuerit, plumbum omne consumitur, et in nihilum redigitur: ita omne eloquium doctrinarum, et sermo propheticus perit in his qui audire contemnunt (Psal. LVII). Dicamus et super his, qui sicut aspides surdae obturant aures suas, ne audiant voces incantantium. Frustra enim conflavit argentarius sive conflator: malitiae enim eorum non sunt consumptae. Unde nequaquam argentum, sed argentum reprobum sunt vocati: quia Dominus abjecit eos. Principes autem sunt a Domino recedentes, sive inobedientes, qui perverse ambulant et fraudulenter.

(Cap. VII.--Vers. 1, 2.) Verbum quod factum est ad Jeremiam a Domino, dicens: Sta in porta domus Domini, et praedica (vel lege) ibi verbum istud, et dic: Audite verbum Domini omnis Juda, qui ingredimini per portas has, ut adoretis Dominum. Hoc in editione LXX non habetur, sed de Theodotione ex Hebraico additum est. Imperatur autem Prophetae, ut stet in porta Domini, per quam ad adorandum Dominum ingreditur populi multitudo: ut per hanc occasionem possint audire quae Dominus praecipit. Per quod intelligimus duritiam populi Judaeorum, quia quasi mendaces atque vesanos habuerint Prophetas, dum per occasionem et celebritatem loci audire cogunt verba Domini; et non propter hoc, quod verba sint Domini.

(Vers. 3.) Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel: Bonas facite (sive dirigite) vias vestras et studia vestra (sive adinventiones vestras), et habitabo vobiscum in loco isto (sive habitare vos faciam in loco isto ). 891 Clementissimus medicus omni [ Al. omnes] vulneratos cupit sanare medicamine. Quando autem dicit: Bonas facite, sive corrigite vias vestras, ostendit eas esse perversas, et nihil in se habere boni. Et quia naturale est, ut unusquisque genitale diligat solum, et nihil dulcius habeat patria, pollicetur praemia obedientibus. Habitabo inquit, vobiscum, ut securos de habitatione vos faciam: sive vos ipsos, juxta Symmachum, firma habitatione fundabo, qui ait: Et confirmabo vos in loco isto.

(Vers. 4 seqq.) Nolite confidere in verbis mendacibus [Al. mendacii], dicentes: Templum Domini, templum Domini, templum Domini est: quoniam si benedixeritis (sive direxeritis) vias vestras et studia vestra: si feceritis judicium inter virum et proximum suum [Al. ejus]: advenae, et pupillo, et viduae non feceritis calumniam (sive non oppresseritis eos) nec sanguinem innocentem effuderitis in loco hoc: et post deos alienos non ambulaveritis in malum vobismetipsis; habitabo vobiscum (sive habitare vos faciam) in isto loco, in terra quam dedi patribus vestris a saeculo usque in saeculum. Hoc quod Septuaginta in hujus capituli addidere principio: In verbis mendacii, quae vobis omnino non proderunt, in Hebraico non habetur. Praecepit autem et tunc populo Judaeorum, et hodie nobis qui videmur in Ecclesia constituti, ne fiduciam habeamus in aedificiorum splendore, auratisque laquearibus, et vestitis parietibus marmorum crustis. Et dicamus: Templum Domini, templum Domini, templum Domini est. Illud enim templum Domini est, in quo habitat vera fides, sancta conversatio, omniumque virtutum chorus. Denique infert: Si rectas feceritis vias vestras, et cogitatio vestra non abierit post errorem, et secuti fueritis justitiam, et malum non feceritis, neque effuderitis sanguinem innocentem, simplices quosque non scandalizantes; et post deos alienos non ambulaveritis, perversa adorantes dogmata, quae de vestro corde simulastis in malum vobismetipsis: vel habitabo vobiscum in loco isto, quem vocatis Templum Dei, et in terra quam dedi patribus vestris, Apostolis scilicet et Apostolicis viris: vel certe firma statione habitare vos faciam a principio usque ad finem. Potest hoc et illis virginibus convenire, quae jactant pudicitiam, et impudenti vultu praeferunt castitatem, cum aliud habeat conscientia, et nesciunt illam definitionem Apostoli virginalem: Ut 892 sit sancta corpore et spiritu. Quid enim prodest corporis pudicitia animo constuprato, si caeteras virtutes quas propheticus sermo descripsit, non habuerit?

(Vers. 8 seqq.) Ecce vos confiditis vobis in verbis mendacii (sive mendacibus) quae [Vulg. sermonibus qui] non proderunt vobis. Furari, occidere, adulterare, jurare mendaciter, libare Baalim, et ire post deos alienos quos ignoratis. Et venistis, et stetistis coram me in domo hac, in qua invocatum est nomen meum, et dixistis: Liberati sumus (sive desivimus): eo quod fecerimus omnes abominationes istas. Frustra eos in templo habere fiduciam, sequentia peccata demonstrant. Quid enim prodest audacter ingredi limen domus Dei, erecta stare cervice: et non solum cor, sed et manus habere pollutas, furto, homicidio, adulterio, perjurio, sacrilegio, et cultu eorum deorum quos nescias? Haec spiritualiter accidere in Ecclesia nemo dubitat, quando praesentis temporis considerantes felicitatem, sua peccata non reputant: et latere arbitrantur Deum, quia non statim vindicta consequitur; quin potius in tantam prorumpunt amentiam, ut liberatos se putent, quia post mala opera etiam a cultu Domini recesserunt.

(Vers. 11.) Numquid [Vulg. Ergo] spelunca latronum facta est domus ista (sive mea), in qua invocatum est nomen meum in oculis vestris? Ego, ego sum: ego vidi, dicit Dominus. De hoc loco in Evangelio assumptum puto: Scriptum est: Domus Patris mei, domus orationis vocabitur: vos autem fecistis illam speluncam latronum (Matth. XXI, 13); sive, ut in alio Evangelio scriptum est, domum negotiationis (Joan. II, 16). Ecclesia Dei vertitur in speluncam latronum, quando furta, homicidia, adulteria, sacrilegia, perjuria, haereseos adinventio, et omnia in ea scelera versantur: quando avaritiae facibus principes inardescunt, et regum quondam opes, vile aut certe non vile palliolum possidet. Unde infert: Ego, ego sum, ego vidi, dicit Dominus. Oculi mei contemplati sunt, quod vos putatis occultum: tenebrae thesaurorum meam non fugiunt conscientiam. Qui cum dives esset, pauper pro nobis factus est, nunc in nostris divitiis erubescit (I Cor. VIII), et dicit: Vae vobis divitibus, qui habetis consolationem vestram (Luc. VI).

(Vers. 12.) Ite ad locum meum in Silo, ubi habitavit nomen meum a principio, et videte quae fecerim ei propter malitiam populi mei Israel. Ex praeteritis docet praesentia: et dicentibus: Templum Domini, templum Domini, templum Domini est, et pretiosae domus 893 fulgore gaudentibus, Silo ubi primum fuit tabernaculum Dei, recordatur historiae, de qua in psalmo scriptum est: Et repulit tabernaculum Silo (Ps. LXXVII, 60). Ut quomodo ille locus in ruinas cineresque collapsus est, ita et Templum corruat, cum similium habitatio fuerit peccatorum. Sicut igitur Silo Templi exemplum est, ita Templum nobis, quando tempus advenerit illius testimonii: Putas, veniens Filius hominis inveniet fidem super terram (Luc. XVIII, 8) ?

(Vers. 13 seqq.) Et nunc quia fecistis omnia opera haec, dicit Dominus: et locutus sum ad vos mane consurgens et loquens, et non audistis: et vocavi vos, et non respondistis: faciam domui huic, in qua invocatum est nomen meum, et in qua vos habetis fiduciam, et loco quem dedi vobis et patribus vestris, sicut feci Silo: et projiciam vos a facie mea, sicut projeci omnes fratres vestros universum semen Ephraim [Al. Israel ]. Hoc quod posuimus, mane consurgens et loquens, in Septuaginta non habetur. Mane autem consurgit Deus: non quo aliquod ei tempus absque diluculo sit; sed quo post noctis quietem viribus corporis instauratis anima hominum vegetior sit, et nequaquam voluptatibus occupata, cibique desiderio, audire et facere valeat quae dicuntur. Unde et illud in psalmo legimus: Mane exaudies vocem meam: mane astabo tibi et videbo (Psal. V, 4, 5). Et in Isaia: De nocte, sive diluculo consurget spiritus meus ad te, Deus: quoniam lux praecepta tua super terram (Isai. XXVI). Unde et filios lucis Paulus apostolus appellat (Ephes. V), et non noctis neque tenebrarum, nec dormientes, sicut et caeteri dormiunt, qui Dei mandata non sentiunt. Quia igitur Deus vocavit eos, de nocte consurgens, ut et eos de tenebris liberaret, comminatur eis similia se esse facturum Templo in Hierosolymis, quae fecit loco Silo, ubi primum fuit tabernaculum: ut peccata similia pari sententia feriantur. Et quomodo projecit Dominus semen Ephraim, id est, decem tribus quae vocabantur Israel, et habebant principes propter Jeroboam filium Nabath de tribu Ephraim, quae eadem appellabatur tribus Joseph; sic etiam Jerusalem et tribum Juda cum Benjamin se abjecturum esse testatur. Abjecit igitur Silo, abjecturus et Templum: abjecit decem tribus, abjecturus et duas. Quidquid illi populo dicitur, intelligamus et de nobis, si similia fecerimus.

(Vers. 16.) Tu ergo noli orare pro populo hoc: nec assumas pro eis laudem et orationem (sive nec roges, ut misericordiam consequatur ). 894 Et non obsistas mihi: quia non exaudiam te. Ne videatur rogans Propheta non impetrare quod postulat, praecipit Deus, ne pro populo peccatore, et nullam agente poenitentiam, deprecetur. Quod autem dicit: Et non resistas mihi, illud ostendit, quia sanctorum preces Dei irae possint resistere. Unde et Dominus loquitur ad Moysen: Dimitte me, ut percutiam populum istum: et faciam te in gentem magnam (Exod. XXXII, 10). Et in psalmis legitur: Et stetit Phinees et placavit, et cessavit quassatio, et reputatum est ei ad justitiam (Psal. CV, 30). Aaron quoque arrepto thuribulo, inter ignem arsurumque populum medius stetit; et Dei ira cessavit. Ac ne putemus crudelitatem Dei, qui ne rogari quidem se permittat, reddit causas cur non exaudiat (Num. XVI), dicens:

(Vers. 17 seqq.) Nonne vides quid isti faciant in civitatibus Juda, et in plateis Jerusalem? Filii colligunt ligna, et patres succendunt ignem: et mulieres conspergunt adipem, ut faciant placentas (sive chavonas) reginae (sive militiae) coeli, et libent diis alienis, et me ad iracundiam provocent. Numquid me ad iracundiam provocant? dicit Dominus. Nonne semetipsos in confusionem vultus sui? Vis, inquit, audire, Propheta, cur tibi dixerim; Noli orare pro populo hoc? haec faciunt quae sequuntur: Et intus et foris, et in plateis, et in exitibus Jerusalem, filii ligna comportant, et patres succendunt ignem, et mulieres conspergunt adipem cum farina, ut faciant CHAUONIM ( ) quas nos placentas interpretati sumus, sive praeparationes, ut omne genus ostendat sacrificii reginae coeli, quam lunam debemus accipere; vel certe militiae coeli, ut omnes stellas intelligamus. Et post haec libent diis alienis: non quo sint, sed quo sub nominibus eorum daemonibus thura succendant, et me ad iracundiam provocent ista facientes. Nec intelligunt miseri quia ista contentio non me laedat, quem numquam ira commutat: sed semetipsos in confusionem vultus sui, et in ignominiam sempiternam. Quidquid igitur facimus, non Deum laedimus, qui laedi numquam potest: sed nobis interitum praeparamus, thesaurizantes iram in die irae. Ideo autem diversa officia filiorum patrumque et matrum posuit vel uxorum, ut nulla aetas sit quae ab impietate dissenserit.

(Vers. 20.) Ideo haec dicit Dominus Deus: Ecce furor meus et indignatio mea conflata est [Vulg. conflatur ] (sive stillavit) super locum istum, super viros, et super jumenta, et super lignum regionis, et super fruges terrae: et succendetur: et non exstinguetur. Qui supra dixerat: Numquid 895 me ad iracundiam provocant? quomodo nunc dicit: Ecce furor meus, et indignatio mea stillavit super locum istum? Et est sensus: Ego quidem naturaliter non irascor, sed illi ita agunt, ut me ad iracundiam provocent, et meam videar mutare naturam. Sentiant igitur iratum, quod quantum in se est, facere conantur. Pulchreque, non ait, effusus est furor meus super locum istum, sed stillavit: ut moderatam poenam significet. Si autem in stilla furoris tanta duritia est, quid fiet si omnis imber fuerit effusus? Sed et conflata indignatio sic intelligi potest, ut quod diu facere noluit, peccatorum multitudine facere compellatur. Cum autem Deus iratus fuerit, et homines, et ea quae hominum sunt, similem interitum sentient. Et succendetur, inquit, haud dubium quin furor Domini, et non exstinguetur: quia non agit populus, per quae possit exstingui.

(Vers. 21 seqq.) Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel: Holocaustomata vestra addite victimis vestris, et comedite carnes. Quia non sum locutus cum patribus vestris: et non praecepi eis in die qua eduxi eos de terra Aegypti, de verbo holocaustomatum et victimarum. Sed hoc verbum praecepi eis, dicens: Audite vocem meam, et ero vobis Deus; et vos eritis mihi populus: et ambulate in omni via quam mandavi vobis, ut bene sit vobis. Quorum reprobavit Templum, consequenter reprobat et sacrificia: et oblique arguit eos, quod non veneratione sui, sed epularum desiderio immolent victimas. Quod autem ait: Non sum locutus cum patribus vestris: et non praecepi eis in die qua eduxi eos de terra Aegypti, super verbo holocausti et victimarum, manifeste intelligitur, quod primum decalogum dederit in tabulis lapideis, scriptum digito Dei, et post offensam idololatriae caputque vituli (Exod. XXXI), postea jusserit sibi magis fieri quam daemonibus: auferens puram religionem mandatorum Dei, et concedens sanguinem victimarum, carniumque desiderium.

(Vers. 24, 25.) Et non audierunt, nec inclinaverunt aurem suam: sed abierunt in voluntatibus (sive desideriis) et pravitate cordis sui mali: factique sunt retrorsum, et non ante [Vulg. ni ante], a die qua egressi sunt patres eorum de terra Aegypti, usque ad hanc diem. Me dicente: Audite vocem meam, et ero vobis Deus, et reliqua, non audierunt, nec inclinaverunt aurem suam, sed sui cordis fecere desideria: et contra Apostoli sententiam, 896 qui praeteritorum obliviscebatur, et in priora se extendebat, fecere contraria: ut praeterita cuperent, et futura contemnerent. Quodque dicit: A die qua egressi sunt patres eorum de terra Aegypti usque ad diem hanc, omne tempus in medio dicit eos per offensam Domini transegisse. Unde et necessaria fuit Evangelii gratia, quae illos non suo merito, sed Domini misericordia conservavit.

(Vers. 26.) Et misi ad vos omnes servos meos Prophetas, per diem, consurgens diluculo et mittens: Et non audierunt me, nec inclinaverunt aurem suam, sed induraverunt cervicem suam, et pejus operati sunt quam patres eorum. Justa ergo ira Domini, quae conflata est, et stillavit super populum contemptorem duraeque cervicis, et verba Dei audire nolentem. Quomodo autem Deus vel de nocte, vel diluculo, et in die mittat Prophetas, supra diximus.

(Vers. 27, 28.) Et loqueris ad eos omnia verba haec, et non audient te: et vocabis eos, et non respondebunt tibi. Et dices ad eos: Haec est gens quae non audivit vocem Domini Dei sui, nec recepit disciplinam. Periit fides, et ablata est de ore eorum. Ne dubites, inquit, eos indurasse cervicem, et pejora patribus suis operatos. Ecce do locum poenitentiae: nec ideo loquor ut fiant, sed quia futura sunt, idcirco praedico. Saltem nunc loquere eis verbis meis, et tamen non audient te, et vocabis eos, et non respondebunt tibi. Tantae enim erunt superbiae, ut cum vocaveris eos ad audiendum, nullus respondere dignetur. Et dices ad eos: Haec est gens quae non audivit vocem Domini Dei sui, nec recepit disciplinam. Pulchre, ut ante jam dixi, nequaquam populum suum, sed gentem vocat. Quod licet et in tempore Prophetarum ex parte sit factum, et in umbra praecesserit et in imagine; tamen plenius completur in Christo, quando noluerunt recipere disciplinam, et vocem sui Domini contempserunt. Unde eleganter infertur: Periit fides, quae proprie Christianorum est; et ablata est de ore eorum: omnis videlicet Filii Dei, fideique confessio.

(Vers. 29.) Tonde capillum tuum, et projice, et sume in directum (sive super labîa) planctum: quia projecit Dominus, et reliquit generationem furoris sui. Et Job, audita filiorum et filiarum morte, capillos legimus totondisse (Job. I): et apud Veteres haec erat omnium consuetudo lugentium tondere caesariem. At nunc e contrario comam demittere, luctus indicium est. Omnis 897 autem planctus et Lamentatio prophetalis idcirco assumitur: quia projecit Dominus, et reliquit generationem furoris sui. Haud dubium quin populum significet Judaeorum. Et proprie hoc ad Christi tempora referendum, quando perit fides, et ablata est de ore populi Dominum blansphemantis.

(Vers. 30, 31.) Quia fecerunt filii Juda malum in conspectu meo [Vulg. oculis meis], dicit Dominus: posuerunt offendicula sua in domo, in qua invocatum est nomen meum, ut polluerent eam. Et aedificaverunt excelsa (sive aram) Topheth, quae est in valle filii Ennom, ut incenderent filios suos, et filias suas igne: quae non praecepi, nec cogitavi in corde meo. Quod in Templo Dei filii Juda statuam Baal posuerint, in Ezechielis principio discimus. Excelsa autem, quae Hebraice appellantur BAMOTH ( ), sive aram Topheth, quae est in valle filiorum Ennom, illum locum significat, qui Siloe fontibus irrigatur; et est amoenus atque nemorosus, hodieque hortorum praebet delicias. Hic autem gentilitatis error omnes provincias occupavit, ut ad capita montium lucosque amoenissimos victimas immolarent, et omnis pravae superstitionis religio servaretur. TOPHETH ( ) lingua Hebraea interpretatur latitudo: scriptumque fertur in libro Josue filii Nun de hoc loco, qui est in valle filiorum Ennom, et Hebraice dicitur GEENNOM Ge: ( ) quippe φάραγγα, hoc est, vallem: et ENNOM ( ), vel hominis nomen, vel gratiam sonat. Traduntque Hebraei ex hoc loco appellatam Gehennam, quia scilicet omnis populus Judaeorum ibi perierit, offendens Deum. In quo loco etiam filios suos igne idolis consecrarint, sive holocaustum obtulerint, quae non praeceperit eis, nec ulla Legis jusserit sanctione (IV Reg. XVII). Quod si Jephte obtulit filiam suam virginem Deo, non sacrificium placet, sed animus offerentis (Jud. XI). Neque enim si canis, aut asinus, aut immundum quodlibet animal primum occurrisset patri a caede hostium revertenti, Deo illud offerre debuerat.

(Vers. 32, 33.) Ideo ecce dies venient, dicit Dominus, et non dicetur amplius, Topheth, et vallis filii Ennom, sed vallis interfectionis: et sepelientur in Topheth, eo quod non sit locus. Et erit morticinum populi hujus in cibum volucribus coeli, et bestiis terrae: et non erit qui abigat. Tempus obsidionis significat, quod ab anno nono Sedechiae regis usque ad annum undecimum perpessi sunt (IV Reg. XXV); et 898 quod nequaquam vocetur vallis ipsa gehennom, hoc est, vallis Ennom, sive filiorum Ennom: sed ob interfectionem plurimorum, vallis occisionis. Tanta autem caedes erit, ut in loco prius religionis, sepulcra sint innumerabilia: et quos sepelire non potuerint, lacerentur ab avibus, et a bestiis devorentur. Nullusque sit qui abigat, similia metuens, et humandi victus officiis. Manifesta transcurrimus, ut sicubi locus fuerit, in obscuris moremur. Ipsius enim libri magnitudo fastidium potest facere legentibus, quanto magis si a nobis latius disseratur.

(Vers. 34.) Et quiescere faciam de urbibus Juda, et de plateis Jerusalem vocem gaudii, vocem laetitiae, et vocem sponsi, et vocem sponsae. In desolationem enim erit terra. Cum locus idololatriae versus fuerit in sepulcra: ut ubi Deum offenderant, ibi eorum inhumata jaceant cadavera, de urbe quondam [ Al. quae quondam] Jerusalem et de caeteris urbibus, quae sub illius ditione erant, auferetur omnis laetitia, et moerore, gemituque et desolatione omnia complebuntur.

(Cap. VIII.--Vers. 1 seqq.) In tempore illo, ait Dominus, ejicient ossa regis Juda, et ossa principum ejus, et ossa Sacerdotum, et ossa Prophetarum, et ossa eorum, qui habitaverunt Jerusalem, de sepulcris suis. Et expandent [Vulg. pandent] ea ad solem et lunam, et ad omnem militiam coeli, quae dilexerunt, et quibus servierunt, et post quae ambulaverunt, et quae quaesierunt, et adoraverunt. Non colligentur, et non sepelientur; in sterquilinium super faciem terrae erunt. Et eligent magis mortem quam vitam omnes qui residui fuerint de cognatione hac pessima, in universis locis quae derelicta sunt, ad quae ejeci eos, dicit Dominus exercituum. Omnia quae prophetalis sermo describit, nostro tempore cernimus accidisse: non uni Jerusalem, quae ista perpessa est a Chaldaeis atque Romanis, sed universo orbi: ita ut lacrymae aruerint, et universa completa sint ossibus mortuorum. Et quia solebant juxta antiquum morem, aurum, et quaedam ornamenta vel mulierum vel virorum in sepulcris condere, haec quoque frangebat et effodiebat avaritia, ut coelo et luci proderentur. Et ideo primum regum Juda, et principum ejus, Sacerdotum quoque et Prophetarum, et universi populi, qui fuerant in Jerusalem, ossa de tumulis proferebantur, patentia soli et lunae, et omnium stellarum aspectui: ut quibus servierant, 899 derelicto Deo, eorum paterent aspectibus: et consumpta in sterquilinium et cineres solverentur. Si quis autem de multitudine potuisset effugere, ad quaecumque loca venisset, mortem praeferret vitae: et remedium infelicis animae putaret interitum.

(Vers. 4.) Et dices ad eos: Haec dicit Dominus: numquid qui cadet [Al. cadit], non resurget? Et qui aversus est, non revertetur (sive non avertetur )? Post tanta mala ad poenitentiam provocat eos qui potuerint remanere: sive prius quam veniant quae minatus est, hortatur ad conversionem, et dat locum poenitentiae. Quod autem juxta Hebraicum scriptum est: Et qui aversus est, non avertetur, illud significat quod qui a Deo aversatus est, si voluerit ad meliora converti, possit et Dei furorem ad meliora convertere, et venienti obsistere, et plagas precibus evitare.

(Vers. 5.) Quare ergo aversus est populus iste in Jerusalem aversione contentiosa? apprehenderunt mendacium, et noluerunt reverti. Quanto, inquit, magis ego ad poenitentiam provocavi, tanto illi plures recesserunt a me non tam peccandi studio, quam me superandi. Apprehenderunt enim fortiter mendacium, vel idola, vel prava quaeque veritati justitiaeque contraria, et noluerunt reverti. Non dixit: non potuerunt; sed omni studio iniqua sectati sunt.

(Vers. 6.) Attendi et auscultavi: nemo quod bonum est, loquitur. Nullus est qui agat poenitentiam super peccato suo, dicens: quid feci? Omnes conversi sunt ad cursum suum, quasi equus impetu vadens ad praelium. Revocati ad poenitentiam, audire contemnunt: nec sufficit eis contra Dominum deliquisse, et locutos esse blasphemiam: sed omnes instar equorum, et fervido cursu ad praelium ruentium, non recogitant super peccato suo, nec dicunt, quid feci? Per quae intelligimus, vel de omni genere humano ista dici, quia pronum sit ad vitia, vel de tempore Salvatoris, quando omnes declinaverunt simul inutiles facti sunt: non fuit qui faceret bonum, non fuit usque ad unum (Psal. XIII). Unde et ipse mystice clamitat [ Al. clamavit]: Salvum me fac, Domine, quoniam defecit sanctus (Psal. XI, 1). Sin autem haec ita se habent, ubi sunt qui in nostra dicunt positum esse voluntate, omni carere peccato? Nemo, inquit, quod bonum est loquitur (Matth. XI): quia etiam pro otioso verbo reddituri sumus rationem in die judicii.

900 (Vers. 7.) Milvus in coelo cognovit tempus suum: turtur et hirundo et ciconia custodierunt tempus adventus sui: populus autem meus non cognovit judicium Domini. Pro milvo quem interpretatus est Symmachus, LXX et Theodotio ipsum verbum Hebraicum posuere ASIDA ( ), Aquila, herodium. Rursum pro hirundine, Symmachus, cicadam transtulit, quae Hebraice dicitur SIS ( ). Pro eo autem quod nos posuimus ciconiam, et Aquila et Symmachus ita ut in Hebraeo scriptum est, AGUR ( ) transtulerunt: pro quo Septuaginta, agri passeres interpretati sunt. Unus autem atque idem sensus est, qui et in Isaiae principio ponitur: Agnovit bos possesorem suum, et asinus praesepe domini sui: Israel autem me non cognovit, et populus meus non intellexit (Isai. I, 3); quod etiam parvae aves sua norint tempora, et sciant quando ad calida festinantes loca, rigorem hyemis debeant declinare: et rursus veris principio ad solitas venire regiones. Coelum autem hic pro aere qui supra est, debemus accipere.

(Vers. 8.) Quomodo dicitis, sapientes sumus, et Lex Domini nobiscum est? Vere mendacium operatus est stylus mendax scribarum. Ad scribas loquitur et Pharisaeos, qui Legis jactant notitiam, et scribentes scribunt iniquitatem. Quodque ait:

(Vers. 9.) Confusi sunt sapientes, perterriti et capti sunt. Verbum enim Domini projecerunt, et sapientia nulla est in eis: Non quo sapientes sint qui ista faciunt; sed sapientes vocat, ut sub judicio condemnentur: et e contrario sapientia eorum convincatur stultitia, dicente Paulo apostolo: Qui doces alium, teipsum non doces (Rom. II, 21)? Et quia verbum Domini projecerunt: ideo nulla sapientia est in eis. Frustra igitur jactant Legis scientiam, qui doctrinam operibus destruunt.

(Vers. 10, 11.) Propterea dabo mulieres (sive uxores) eorum externis [Al. exteris]: agros eorum haeredibus: quia a minimo usque ad maximum, omnes avaritiae student; a propheta usque ad sacerdotem, cuncti faciunt mendacium (sive iniquitatem). Et sanabant contritionem filiae populi mei ad ignominiam, dicentes: Pax, pax, cum non esset pax. Receperunt mercedem operum suorum: ut qui verbum Domini projecerunt, ipsi abjicerentur ab eo. Uxores, inquit, eorum, et possessiones tradam hostibus. Et ne mea crudelis putetur esse sententia, causas auditor agnoscat: A minimo usque ad maximum, 901 omnes avaritiae student (I Tim. VI). Radix est enim omnium malorum avaritia. A propheta usque ad sacerdotem, qui alios peccantes prohibere deberent, primi sceleribus subjacent: et cuncti vel iniqua faciunt, dum aliena diripiunt: vel certe mendacium, ut non sit veritas in ore eorum. Et post ista quasi boni medici, aliena vulnera verbis sanare cupiebant, qui ipsi erant omnium flagitiorum confossi vulneribus. Haec quotidie in nostro quoque populo cernimus, dicente beato Paulo apostolo: Qui praedicas non furandum, furaris (Rom. II, 21), et reliqua. Qui cum peccatores et divites viderint, sanare cupiunt contritionem filiae populi Dei, hoc est, Ecclesiae; in ignominiam vel eorum qui decipiuntur, vel eorum qui alios decipiunt, ut dicant omni facinore [ Al. factione] coopertis: pax, pax, cum nulla sit pax, et bellum eis immineat peccatorum.

(Vers. 12.) Confusi sunt, quia abominationem fecerunt: quinimmo confusione non sunt confusi, et erubescere nescierunt. Ἐρωτηματικῶς hoc est legendum, ut sit sensus: Erubuerunt in sceleribus suis, et intellexerunt abominationes quas operati sunt? Nequaquam, sed in tantam erupere amentiam, ut nec confusione cuperent emendare vitia, nec spe veniae sua scelera confiteri.

Idcirco cadent inter corruentes [Al. ruentes]: in tempore visitationis suae corruent, dicit Dominus. Haec sunt praemia eorum qui erubescere nescierunt: ut quorum dignitas erat excelsior populis, ruinis populi miscerentur. A minimo enim usque ad maximum, omnes a varitiae student, et a propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt mendacium: visitationes autem tempus, propinqua captivitas est.

(Vers 13.) Congregans congregabo eos, dicit Dominus. Non est uva in vitibus, et non sunt ficus in ficulnea: folium defluxit, et dedi eis quae praetergressa sunt. Quod sit tempus visitationis, in quo corruent delinquentes, manifestius docet, dicens: Congregans congregabo eos. Haud dubium quin in Jerusalem, ut obsideantur a Chaldaeis longo tempore, et famis sustineant mala. Cum, inquit, tempora praetereant, et aestati succedat autumnus, et hyeme arborum cadant folia, videbitis cuncta de longe, et ex his non capietis cibos. Non est enim uva in vitibus vobis, qui fructus vitium non sumitis [ Al. sumetis]: et non sunt ficus in ficulnea obsesso populo, qui suarum 902 arborum poma cernit ab hostibus devorari. Folia, inquit, defluent aestate autumnoque transactis. Dedi enim eis quae praeterire cernerent; et majori dolore amitterent rerum omnium abundantiam, quam eis tangere non licebat.

(Vers. 14, 15.) Quare sedemus? Convenite, et ingrediamur [Al. intremus] civitatem munitam (sive civitates munitas), et sileamus ibi (sive projiciamur ibi), quia Dominus noster silere nos fecit, et potum dedit nobis aquam fellis. Peccavimus enim Domino, exspectavimus pacem, et non erat bonum: tempus medelae, et ecce formido. Vox populi respondentis inducitur, et sua vitia confitentis, et cohortantis se mutuo, ut civitates ingrediantur munitas [ Al. muratas], sive unam civitatem Jerusalem: jam enim caeterae captae fuerant. Et sileamus, inquit, ibi, quia Dominus noster silere nos fecit: non enim habemus fiduciam deprecandi, sive abjiciamur ibi, sive projiciamur instar stercoris. Ipse potavit nos aqua fellis: quia dulcem in amaritudinem convertimus Deum. Et ut tales biberemus aquas, causa perspicua est: Peccavimus enim Domino, et exspectavimus pacem, qui nihil boni operis leceramus: putabamusque nobis tempus adesse medicinae, cum formidine atque terrore omnia complerentur. Personarum mutatio et maxime in Prophetis, difficilem intellectum facit: quae si suis locis et causis temporibusque reddantur, plana fient quae videbantur obscura.

(Vers. 16.) A Dan auditus est fremitus equorum ejus, a voce hinnituum pugnatorum ejus (sive equitatus) commota est omnis terra. Et venerunt et devoraverunt (sive et venient et devorabunt) terram et plenitudinem ejus, urbem et habitatores ejus. Non igitur, ut supra LXX transtulerunt, dixit populus: Ingrediamur civitates munitas, sed civitatem munitam, ut significet Jerusalem. Denique et nunc infert: urbem et habitatores ejus. Describitur autem a Dan per Phoenicem veniens cum exercitu Nabuchodonosor, in quo loco fluvius Jordanis oritur, et quae LXX futura, Hebraicum pro veritate rei, jam facta commemorat.

(Vers. 17.) Quia ecce ego mittam vobis serpentes regulos (sive pessimos, aut ut LXX transtulerunt, mortiferos) quibus non est incantatio. Et mordebunt vos, ait Dominus, insanabiliter, cum dolore cordis vestri deficietis. Qui sunt illi, qui veniunt a 903 Dan, et quorum auditus est fremitus, et qui terram omnem ad solitudinem redegerunt, sub alia figura idem prophetalis sermo demonstrat, serpentes eos appellans pessimos, sive mortiferos: et ut Aquila transtulit, regulos, qui appellantur Hebraice SAPHPHONIM ( ). Pro quo quid sibi voluerit secunda ejus Editio, ut speculatores diceret, non intelligo, nisi forte ob verbi similitudinem. Quibus non est, ait, incantatio. Frustra enim ad Deum preces fundunt, adversus serpentem antiquum colubrum tortuosum, qui Dei praecepta contempserint. Utamur hoc loco adversus eos, qui Salvatoris eloquia contemnentes, traduntur adversariis potestatibus.

(Vers. 18.) Dolor meus super dolorem, in me cor meum moerens. Pro quo, ut supra diximus, LXX superiori sententiae, quae dicta sunt copularunt, ut ponerent: Et mordebunt vos, ait Dominus, insanabiliter: cum dolore cordis vestri deficietis. In Hebraico autem non tam dolor est, qui Graece dicitur ὀδύνη, quam μειδιάμα quod nos interpretari possumus rictum oris dolore contracti et habentem risus similitudinem. Ἐμφατικῶς autem haec ex persona Dei legenda sunt, plangentis eversionem Jerusalem, et ejus miserias non ferentis.

(Vers. 19.) Ecce vox clamoris filiae populi mei de terra longinqua. Fletum describit et ululatum urbis Jerusalem ingressis hostibus.

Numquid Dominus non est Sion, aut rex ejus non est in ea? Sive, Dominus ipse est rex. Aut certe Dominus ad Patrem, rex refertur ad Filium, juxta illud quod sub nomine Salomonis scribitur: Deus, judicium tuum regi da, et justitiam tuam filio regis (Psal. LXXII, 1). Cur [ Al. Ut] autem vox clamoris sit in Jerusalem, et clamor ipse veniat de terra longinqua, causa manifesta est, quod Dominus non sit in ea, et rex illius recesserit ab illa.

Quare ergo me ad iracundiam concitaverunt in sculptilibus suis, et in vanitatibus alienis? Recessit autem, inquit, ab eis Dominus; quia me, qui Dominus et rex illorum eram, idolorum cultu ad iracundiam provocaverunt.

(Vers. 20.) Transiit messis, finita est aestas: et nos salvati non sumus. Rursum populus loquitur, qui in Jerusalem diuturna obsidione conclusus est, quia mutata sint tempora, et anni circulus evolutus sit, et omnis eorum spes irrita fuerit, atque transierit.

(Vers. 21.) Super contritione filiae populi mei contritus sum, 904 et contristatus: stupor obtinuit me: Respondit Deus, quod in afflictione Jerusalem ipse videatur afflictus, et in humanam similitudinem stupore conteratur.

(Vers. 22.) Numquid resina non est in Galaad, aut medicus non est ibi? Quare igitur non est obducta cicatrix filiae populi mei? Non solum in praesenti loco, sed et in multis aliis testimoniis Scripturarum, invenimus resinam Galaad pro poenitentia poni, atque medicamine, mirarique nunc Deum, quare vulnera Jerusalem nequaquam curata sint, et necdum cicatrices obduxerint cutem, eo quod non sint prophetae, nec sacerdotes, quorum debeant curari medicamine.

(Cap. IX.--Vers. 1.) Qais dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem lacrymarum, et plorabo die ac nocte interfectos filiae populi mei. Si totus, inquit, vertar in fletum, et nequaquam guttae sint lacrymarum, sed abundantia fluminis, tamen interfectos filiae populi mei digne flere non potero. Tanta enim sunt mala, ut omnem dolorem sui [ Al. sua] vincant magnitudine. Hoc autem tam ex Prophetae, quam ex Domini persona intelligi potest.

(Vers. 2.) Quis dabit me in solitudine diversorium [Al. in diversorio] viatorum, et derelinquam populum meum, et recedam ab eis? LXX: Quis det mihi in solitudine mansionem novissimam, ut relinquam populum meum, et recedam ab eis? Melius, inquit, est habitare in extrema solitudine, quam inter tanta hominum scelera commorari. Unde et Salvator in Evangelio loquebatur: Usquequo sustinebo vos? Et in alio loco scriptum est: In tempore illo qui intelligit [Al. intelliget], sedebit et tacebit: quoniam tempus pessimum est (Thren. III, Mich. II).

(Vers. 3.) Quia omnes adulteri sunt, coetus praevaricatorum. Et extenderunt linguam suam quasi arcum mendacii, et non veritatis: confortati sunt in terra, quia de malo in malum egressi sunt, et me non cognoverunt, dicit Dominus. De malo ad malum transeunt peccatores, quando idolum mutant idolo, et de peccatis ad peccata transcendunt, vel certe de obsidionis malo transeunt ad captivitatem. Et de Sanctis quidem dicitur: Ibunt de virtute in virtutem (Psal. LXXXIII, 8). De peccatoribus vero: De malo in malum egressi sunt. Causaque omnium miseriarum, quia non cognoverunt Dominum, coetusque sit praevaricantium, et armantium linguam suam instar extenti arcus in blasphemiam; confortatique sunt in terra, ut mereantur audire: Terra es, et in terram ibis (Gen. III).

905 (Vers. 4 seqq.) Unusquisque se a proximo suo custodiat: et in omni fratre suo non habeat fiduciam, quia omnis frater supplantatione supplantabit [Al. supplantat et incedit], et omnis amicus fraudulenter incedet; et vir fratrem suum deridebit, et veritatem non loquentur. Docuerunt enim linguam suam loqui mendacium (sive didicit enim lingua eorum loqui mendacium), ut unique agerent, laboraverunt (sive inique egerunt, et non intermiserunt ut converterentur). Habitatio tua in medio doli, in dolo (sive usura super usuram, et dolus in dolo); renuerunt (sive noluerunt) scire me, dicit Dominus. Hoc loco utendum est in tempore persecutionis et angustiae, quando aut rara, aut nulla fides est: quando nec fratri nec proximo credendum est, et inimici hominis domestici ejus (Mich. 7): quando juxta Evangelium: Tradet pater filium, et filius patrem, et dividentur duo in tres, et tres in duo. Quodque infert, Docuerunt linguam suam loqui mendacium, sive didicit lingua eorum loqui mendacium (Matth. X), ostendit consuetudinem mentiendi quodammodo in naturam verti: studioseque eos agere, ut agant iniqua. Quodque sequitur, Habitatio tua in medio doli, in dolo, proprie ad Prophetam sermo dirigitur, quod habitet in medio populi mentientis; sive ut Septuaginta transtulerunt: Usura super usuram, et dolus super dolum: et quod quotidie augeant scelera, et nequaquam eos prioris facti poeniteat, sed novis praeterita cumulent. Haec facientes, omni agunt [ Al. agant] studio, ut nesciant Dominum, qui haec non facienda praecepit.

(Vers. 7.) Propterea haec dicit Dominus exercituum: Ecce ego conflabo (sive igne examinabo) et probabo eos. Quid enim aliud faciam a facie filiae populi mei (sive quid faciam a facie malitiae filiae populi mei )? Quotiescumque angustiis subjacemus, mala recipimus a Deo, et examinamur persecutionibus, ut quidquid in nobis adulterinae materiae est, tribulationum et miseriarum exuratur [ Al. excoquatur] ardoribus: Argentum enim Domini igne examinatum, probatum terrae, purgatum septuplum (Psal. XI, 7).

(Vers. 8, 9.) Sagitta vulnerans lingua eorum, dolum locuta est: in ore suo pacem cum amico suo loquitur, et occulte ponit ei insidias. Numquid super his non visitabo, dicit Dominus: aut in gente hujuscemodi non ulciscetur anima mea? Omnis haereticus qui corda vulnerat audientium et nescientium scriptum: Omni custodia serva cor tuum (Prov. IV, 23), sagittam possidet vulnerantem, et in dolo loquitur. Cumque ore suo pacem proximo repromittat, occulte tendit insidias. 906 Sequentibus autem versiculis, in quibus dicit: Numquid super his non visitabo, dicit Dominus: aut in gente hujuscemodi non ulciscetur anima mea? crebro in hoc Propheta abutitur, ut cum singula malorum operum enumerarit, inferat se juste facere quod facit [ Al. faciat].

(Vers. 10.) Super montes assumam (sive assumile) fletum et lamentum, et super speciosa (sive semitas) deserti planctum: quoniam incensa sunt (sive defecerunt) eo quod non sit vir (sive homo) pertransiens, et non audierunt vocem possidentis (sive substantiae), a volucre coeli usque ad pecora migraverunt et recesserunt. Superveniente Babylonio exercitu, et cuncta vastante, solitudo provinciae prophetatur, quod planctus in montibus, fletus sit in deserto, sive in semitis solitudinis, quod universa defecerint atque succensa sint, et nullus sit qui per terram gradiatur, caesis omnibus, nihilque remanserit, quod spirare possit et vivere. Unde pro possidente, LXX transtulerunt substantiae, quae Hebraice dicitur MACNE ( ): et substantia hic non pro οὐσία, hoc est, essentia accipitur, sed pro opibus, atque divitiis. Quodque infert: A volucre coeli usque ad pecus recesserunt et abierunt, hoc ostendit quod saepe diximus, iram Dei universa sentire, et non solum aves aeris, sed et pisces aquae deficere. Juxta tropologiam fletus assumitur super montes, et lamentatio super speciosa deserti, quando principes peccant Ecclesiae, et nihil in ea invenitur substantiae Dei, nec auditur vox Domini Ecclesiam possidentis, per sanctos et apostolicos viros; et a volucre coeli usque ad pecora, ab his videlicet, qui possunt in sublime ascendere, usque ad irrationales et simpliciores quosque qui recesserunt [ Al. recesserint] a conciliabulo Dei.

(Vers. 11.) Et dabo Jerusalem in acervos arenae (sive in transmigrationem) et in cubilia draconum, et civitates Judae dabo in desolationem; eo quod non sit habitator. Cum ecclesiastici viri et doctores quique defecerint, tunc datur Jerusalem in transmigrationem, sive in acervos arenae, ut haereticus in ea sermo praevaleat, et efficiatur cubile draconum, et civitates illius redigantur in solitudinem, nec sit in ea divini sermonis habitatio, et ille qui dicit: Inhabitabo et inambulabo in eis, et ero Deus eorum (Levit. XXVI, 12).

(Vers. 12 seqq.) Quis est vir sapiens qui intelligat hoc, et ad quem verbum oris Domini fiat, ut annuntiet istud: quare periit terra, et exusta est quasi desertum, eo quod non sit qui pertranseat? 907 Et dixit Dominus: Quia dereliquerunt legem meam quam dedi eis, et non audierunt vocem meam, et non ambulaverunt in ea, et abierunt post pravitatem cordis sui, et post Baalim, quos didicerunt a patribus suis. Interrogat Propheta, si quem sapientium in Jerusalem valeat reperire, et eorum ad quos fiat sermo Dei, et qui possint annuntiare Domini voluntatem, et causas reddere cur Judaea redacta sit in solitudinem, et omnibus interfectis, nullus remanserit qui per eam transeat. Et inducit Dominum respondentem, causasque reddentem: quia dereliquerint Legem ejus quam dederat eis, nec audierint vocem ejus, nec fecerint quae praecepta sint; sed abierint post pravitatem cordis sui. Ergo non in nostra voluntate, sed in Domino confitendum est. Pravum enim cor in omnibus (Infra XVII, 9). Et, De corde nostro exeunt pessimae cogitationes (Matth. XV, 19). Et post Baalim, inquit, abierunt, quos didicerunt a patribus suis. Baal idolum Sidoniorum est, et est numeri singularis Baalim vero pluralis numeri. Ergo nec parentum nec majorum [ Al. malorum] error sequendus est: sed auctoritas Scripturarum, et Dei docentis imperium.

(Vers. 15, 16.) Idcirco haec dicit Dominus exercituum Deus Israel: Ecce ego cibabo eos, populum istum absinthio (sive angustiis), et potum dabo eis aquam fellis, et dispergam eos in gentibus, quas non noverunt ipsi et patres eorum: et mittam post eos gladium, donec consumantur. Potest et de vicino tempore prophetari, quando capti sunt a Chaldaeis: et proprie de hoc tempore, quando dispersi sunt in gentibus, quas non noverant ipsi, et patres eorum: et in toto orbe divisi, cibatique sunt absinthio, sive necessitatibus et angustiis. Et acceperunt potum aquam fellis, quod aut malorum significat magnitudinem, et sempiternum captivitatis jugum: aut certe per ignorantiam legis Dei, pro Christo Antichristum suscepturi sunt. Mittitur autem gladius post eos, ut usque ad interitum consumantur. Vel certe gladius qui eos dividat, et non patiatur in malum habere consensum, ut dispereant in eo quod mali sunt.

(Vers. 17, 18.) Haec dicit Dominus exercituum: contemplamini (sive intelligite) et vocate lamentatrices, et [Al. ut] veniant: et ad eas quae sapientes sunt, mittite, et properent (sive loquantur), festinent, et assumant super nos (sive super vos) lamentum: et deducant 908 oculi nostri (sive vestri) lacrymas, et palpebrae nostrae (sive vestrae) defluant aquis: quoniam vox lamentationis audita est de Sion (sive in Sion ). Propter futuram captivitatem et eversionem Jerusalem, lamentatrices vocari jubet, quae solent in luctu, voce flebili et lacertos manibus verberantes, ad lacrymas populum provocare. Hic enim mos usque hodie permanet in Judaea, ut mulieres sparsis crinibus nudatisque pectoribus, voce modulata omnes ad fletum concitent. Se autem jungit Deus compatientis affectu, sive Propheta; ut quidquid populus sustinet, ipsum sustinere et sentire se dicat. Quod autem infert: Quia vox lamentationis audita est de Sion, statim sequitur quae ista sit vox.

(Vers. 19.) Quomodo vastati sumus, et confusi vehementer? Quia dereliquimus terram, quoniam dejecta sunt (sive abjecimus) tabernacula nostra. Vox ista est lamentantium Sion: quomodo vastati sumus, et confusi vehementer? Statimque sibi ipsi respondent, et causas suae vastationis exponunt dicentes: Quia dereliquimus terram, nostro vitio atque peccato: et dejecta sunt tabernacula nostra, quae quasi praetereuntes quondam possidebant. Dicant hoc et in persecutione quondam credentium turbae: quoniam idcirco vastatae sunt atque confusae, quia dereliquerint terram Domini, et deseruerint tabernacula sua.

(Vers. 20, 21.) Audite ergo, mulieres, verbum Domini, et assumat auris vestra sermonem oris ejus, et docete filias vestras lamentum, et unaquaeque proximam suam planctum. Quia ascendit mors per fenestras nostras, ingressa est domos [Al. domus] nostras: disperdere parvulos de foris, juvenes de plateis. In superiori capitulo dixerat: vocate lamentatrices et veniant, et ad eas quae sapientes sunt, mittite, et properent: nunc quasi praesentibus loquitur, in condemnationem sacerdotum atque doctorum et virorum omnium: ut illis cessantibus a doctrina, istae audiant verbum Domini, et assumant sermones oris ejus, doceantque filias et proximas suas planctum causasque lacrymarum: Quia ascendit mors per fenestras nostras: ingressa est domos nostras. Quod quamquam et spiritualiter possit intelligi, eo quod per omnes sensus ad animae interitum mors introeat peccatorum; tamen et de Babyloniorum impetu intelligi potest: quod tanta sit fortitudo et velocitas praeliandi, ut non exspectent 909 reserare fores; sed et per fenestras et tecta conscendant, ut domos vastent Jerusalem. Pereunt autem parvuli qui foris sunt, et egrediuntur de Jerusalem; et juvenes, ad quos scribit et Joannes, qui non ingrediuntur per arctam et angustam viam, quae ducit ad vitam; sed ambulant per plateas, de quibus scriptum est: Quam lata et spatiosa via quae ducit ad mortem (Matth. VII, 13).

(Vers. 22.) Loquere haec, dicit Dominus, et cadet morticinium hominis (sive cadavera hominum) quasi stercus super faciem regionis (sive campi) et quasi fenum post tergum metentis, et non est qui colligat. Verbum Hebraicum, quod tribus litteris scribitur DALETH, BETH, RES (vocales enim in medio non habet), pro consequentia et legentis arbitrio si legatur DABAR ( ), sermonem significat; si DEBER, mortem; si DABER, loquere. Unde et LXX et Theodotio junxerunt illud praeterito capitulo, ut dicerent: Disperdent parvulos de foris, juvenes de plateis morte. Aquila vero et Symmachus transtulerunt λάλησον, id est, loquere: ut imperet Deus Prophetae loqui quae sequuntur: Haec dicit Dominus, et reliqua. Et est sensus: Cum ascenderit mors per fenestras nostras, et ingressa fuerit domos Jerusalem, et parvuli, juvenesque de foris perierint in plateis: tunc erit morticinium eorum, sive cadavera mortuorum, quasi sterquilinium super faciem terrae, et quasi stipula, quae post tergum metentium dimittitur, et ut inutilis non colligitur. Per quae ostendere vult, tantam in Jerusalem et circa urbem caedem futuram, ut nullus sit qui sepeliat corruentes.

(Vers. 23, 24.) Haec dicit Dominus: Non glorietur sapiens in sapientia sua, et non glorietur fortis in fortitudine sua, et non glorietur dives in divitiis suis. Sed in hoc glorietur, qui gloriatur scire (sive intelligere) et nosse me: quia ego sum Dominus, qui facio misericordiam, et judicium, et justitiam in terra. Haec enim placent mihi (sive quia in istis est voluntas mea) dicit Dominus. Omnis hominum aufertur superbia, dum sapientia, fortitudo et opes eorum reputantur in nihilum, et ista est sola gloriatio, ut sciat et intelligat quod ipse sit Dominus, qui facit misericordiam et judicium et justitiam super terram: quod omnia Dei providentia et justitia gubernentur: et quae nobis videntur non habere rationem, justitiae plena sint atque rationis. 910 Haec enim sola placent Deo, et in his voluntas illius est. Ubi sunt ergo qui dicunt hominem proprio regi posse arbitrio, et sic datam liberi arbitrii potestatem, ut Dei misericordia tollatur atque justitia? Unde et Apostolus, assumens hoc testimonium, ponit exemplum: Qui gloriatur, in Domino glorietur (II Cor. X, 17).

(Vers. 25, 26.) Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et visitabo super omnem qui circumcisum habet praeputium, super Aegyptum, et super Judam, et super Edom, et super filios Ammon, et super Moab, et super omnes qui attonsi sunt in comam, habitantes in deserto, quia omnes gentes habent praeputium. Omnis autem domus Israel incircumcisi sunt corde. Multarum ex quadam parte gentium, et mxime quae Judaeae Palaestinaeque confines sunt, usque hodie populi circumciduntur, et praecipue Aegyptii, et Idumaei, Ammonitae, et Moabitae, et omnis regio Sarracenorum, quae habitat in solitudine, et de quibus dicitur: Super omnes qui attonsi sunt in comam habitantes in deserto. Non igitur gloriari debet Juda, qui mixtus est cum gentibus suprascriptis, eo quod praeputium non habeat, sed ex Lege Dei circumcisus sit, cum et alii haec faciant qui Legis mandata non servant, et ignorant Deum Israel. Nec prodest circumcisio, quae in signum data est, nisi mandata Domini compleantur; sicut et comae, quae gentem significant, non robora corporum et fortitudinem pugnatorum. Quodque sequitur: Omnes gentes habent praeputium: omnis autem domus Israel incircumcisi sunt corde, hunc habet sensum: Cum praeter Aegyptios, Idumaeos, Ammonitas, et Moabitas, Ismaelitas in solitudine commorantes, quorum plerumque pars circumcisa est, omnes aliae nationes in toto orbe incircumcisae sint carne; omnis domus Israel incircumcisa est corde, non carne: quae incircumcisio ducit ad mortem. Illa enim carnis, haec spiritus est.

(Cap. X.--Vers. 1.) Audite verbum, quod locutus est Dominus super vos, domus Israel. Haec dicit Dominus: Juxta vias gentium nolite discere, et a signis coeli nolite metuere, quae timent gentes: quia leges populorum vanae sunt. Proprie adversus eos loquitur, qui venerantur coelestia, et quae in signa sunt posita annorum, temporum, mensium, et dierum, ab his aestimant regi humanum genus, et ex causis coelestium terrena moderari. 911 Quodque ait: Leges, sive legitima, populorum vanae [Al. vana] sunt, omnem humanam sapientiam futilem esse demonstrat, et nullam in se habere utilitatem.

(Vers. 3-5.) Quia lignum de saltu praecidit, opus manuum artificis in ascia: argento et auro decoravit illud, clavis et malleis compegit, ut non dissolvatur (sive non moveatur). In similitudinem palmae fabricata sunt, et non loquentur: portata tollentur [Al. tolluntur], quia incedere non valent. Nolite ergo timere ea, quia nec male facere possunt, nec bene. Descriptio idolorum quae venerantur gentes. Lignum, inquit, de saltu praecidit. Materia ergo idolorum vilis atque corruptibilis: Opus manuum artificis. Cum artifex mortalis sit, mortalia ergo et illa quae fabricatur [ Al. fabricantur]. Argento et auro decoravit illud, ut fulgore utriusque materiae decipiat simplices. Qui quidem error ad nos usque transivit, ut religionem in divitiis arbitremur. Clavis et malleis compegit, ut non dissolvatur, sive ut non moveatur. Quanta idolorum potentia, quae stare per se nequeunt, nisi clavis et malleis compingantur! In similitudinem palmae fabricata, habent pulchritudinem metallorum et picturae arte decorata sunt: sed utilitatem non possident, qua praebeant aliquos fructus artifici. Et non loquentur. Nihil enim in se vitale habent. De quibus scriptum est: Os habent, et non loquentur; aures habent, et non audient. Portata tollentur (Psal. CXIII, 5, 6). Fortior ille qui portat, quam illa quae portantur; immo in illo sensus est, in hoc figura sine sensu. Nolite ergo timere ea, quia nec bene facere possunt, nec male. Solent enim plerique gentilium daemones colere, ne noceant, et alios exorare ut praestent benecia: Unde et illud Virgilianum est (Aeneid. I): Nigram hyemi pecudem, zephyris felicibus albam. Quidquid de idolis diximus, ad omnia dogmata quae sunt contraria veritati referri potest. Et ipsi enim ingentia pollicentur, et simulacrum vani cultus de suo corde confingunt. Jactant grandia et ad decipiendos simplices quosque, quasi aureis sensibus et eloquiis argenti splendore fulgentibus, imperitorum obstringunt aciem, et a suis inventoribus sublimantur, in quibus nulla est utilitas, et quorum cultura proprie gentium est, et eorum qui ignorant Deum.

(Vers. 6 seqq.) Non est similis tui, Domine: magnus tu, et magnum nomen tuum in fortitudine. Quis non timebit te, o rex gentium? Tuum 912 est enim decus inter cunctos sapientes gentium, et in universis regnis eorum nullus est similis tui. Pariter fatui et sapientes probabuntur, doctrina vanitatis eorum lignum est. Argentum involutum (sive productum) de Tharsis affertur, et aurum de Ophaz, opus artificis et manus aerarii. Hyacinthus et purpura indumentum eorum: opus artificum (sive sapientium) universa haec. Dominus autem Deus verus est: iste Deus vivens et rex [Al. ipse] sempiternus. Ab indignatione ejus commovebitur terra, et non sustinebunt gentes comminationem ejus. Haec in LXX non habentur, sed de Theodotionis Editione in plerisque addita sunt, et cum juxta litteram videantur perspicua, juxta anagogen magnam habent difficultatem. Nullus enim similis est Deo vero, eorum deorum qui haeretica arte finguntur. Omnes timebunt eum, quia rex gentium est. Principium enim sapientiae timor Domini (Prov. IX, 10): et de eo proficimus ad charitatem veram. Tuum est, inquit, decus. In veritate decor, in mendacio turpitudo: quamvis haeretici juxta sapientiam mundi, quae destruetur, sibi sapientes esse videantur; tamen in omnibus regnis, quibus lacerant Ecclesiam, nullus est similis tui, dicente sermone divino: Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo (I Cor. I, 19). Simul sapientes et fatui sunt. Doctrina eorum pro qualitate ingenii, vel vilis est, et ligno comparatur, vel similis argento propter eloquii venustatem. Affertur de Tharsis. Tharsis vel regio Indiae est, ut Josephus, vel certe omne pelagus Tharsis appellatur, et coeli habet similitudinem; et tamen involuta est verborum artificio, sive producta. Si enim voluerit decipere, non poterit. Et aurum de Ophaz. Septem nominibus apud Hebraeos appellatur aurum, quorum unum OPHAZ ( ) dicitur, quod nos dicere possumus obryzum, ut splendeat in superficie idolorum, quod intrinsecus lignum est vilisque materiae. Hyacintho operiuntur et purpura, ut superficie sui oculos decipiant, dum coelorum sibi colorem et regna coelestia polliceatur; et tamen opera sapientium sunt universa haec, qui in saeculo sapientes putantur: caeterum apud Deum stulti sunt. Dominus autem Deus noster, Deus verus est. Illa ergo universa mendacia. Et ipse Deus vivens: igitur illa mortua quae finguntur. Et ille rex sempiternus. Haereticorum umbrae ad tempus praevalent, sed longo tempore corrumpuntur. Ab indignatione ejus 913 commovebitur terra: hi qui terrena habent opera, et terrena simulacra confingunt. Et non sustinebunt gentes, nequaquam populus Domini, sed gentium multitudo, quae Dei comminationem ferre non praevalent.

(Vers. 11). Sic ergo dicetis eis: Dii qui coelos et terram non fecerunt, pereant de terra et de his quae sub coelo sunt. Falsis diis, et qui artificiose [ Al. artificio] compositi sunt, ista dicenda sunt. Illi enim nec coelos fecerunt, nec terram. Qui cooperatores sunt Christi, dii vocantur: et Domini, per doctrinam Ecclesiasticam, magna ex parte fabricant domum.

(Vers. 12 seqq.) Qui facit (sive qui fecit) terram in fortitudine sua, praeparat orbem in sapientia sua, et in prudentia sua extendit coelos. Ad vocem suam dat multitudinem aquarum in coelo, et elevat (sive educit) nebulas ab extremis terrae, fulgura in pluviam fecit, et educit ventum (sive ventos) de thesauris suis. Stultus factus est omnis homo a scientia sua, confusus est omnis artifex in sculptili: quoniam falsum est quod conflavit, et non est spiritus in eis: vana sunt, et opus risu dignum: in tempore visitationis suae peribunt. Non est his similis pars Jacob. Qui enim formavit omnia, ipse est, et Israel virga haereditatis ejus, Dominus exercituum nomen est illi. Qui facit terram in fortitudine sua, Deus Pater est. Facit autem in fortitudine sua Domino Salvatore. Christus enim Dei virtus et Dei sapientia (I Cor. I, 24). Qui ipse est et prudentia, in quo [ Al. qua] extendit coelum. Ipse enim dixit et facta sunt, ipse mandavit et creata sunt (Psal. XXXII, 9); loquens ad Filium: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26). Ad vocem suam dat multitudinem aquarum in coelo. Omnis enim doctrina Domini de coelestibus fluit, dicente David: Pluviam voluntariam segregabis Deus haereditati tuae et infirmata est, tu vero perfecisti eam. Et elevat sive educit nebulas ab extremis terrae (Psal. LXVII, 10). Nebulae, sive nubes quibus mandavit Deus ne pluerent super Israel imbrem (Isai. V), educuntur ab extremitatibus terrae, quarum una nebula loquebatur: Puto enim nos Deus Apostolos ostendit novissimos tamquam morti destinatos, quia spectaculum facti sumus huic mundo, et Angelis, et hominibus (I Cor. IV, 9). Fulgura in pluviam fecit. Cum enim imber de coelo venerit doctrinarum, et arentia hominum corda satiarit, tunc coruscationes invenies, et clara fulgura sapientiae. Et educit ventos de thesauris suis; in quibus 914 sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Stultus factus est omnis homo a scientia. Licet ille Paulus, licet Petrus, licet Moyses, et Abraham sapientes sint, ad comparationem Dei cuncta eorum sapientia in nihilum deputabitur: unde et fatuum Dei sapientius est hominibus. Confusus est omnis artifex in sculptili, qui de suo corde simulacra confinxit: falsumque est, quod conflavit. Sin autem stultus est omnis homo a scientia; stultum est omne falsumque quod fecit (I Cor. I). Et non est spiritus in eis. Notandum quod et in isto capitulo, ventus et spiritus, uno apud Hebraeos nomine appellantur RUA ( ); Spiritum autem sanctificationis vocat, qui in haereticorum mentibus non potest inveniri. Vana sunt et opus risu dignum. Quis enim non rideat cum haereticorum simulacra perspexerit? Aut enim rustica sunt quae dicuntur, et lignum est: aut pulchro sermone composita, et reperitur argentum; aut certe de proprio simulata sensu, et frustra auri imaginem pollicentur. In tempore visitationis suae peribunt. Ad tempus valet haeresis, ut electi quique manifesti fiant, et probati sint. Cum autem visitatio Dei venerit, et oculus ejus stulta perspexerit, omnia conticescunt (I Cor. XI). Non est similis his pars Jacob: eorum qui supplantavere Judaeos, et quotidie destruunt haereticos. Pars autem Sanctorum Deus est: de quo propheta dicit: Pars mea Dominus. Qui enim formavit omnia, ipse est (Psal. LXXII, 26): qui fecit omnia atque plasmavit, tam in animo, quam in corpore. Et Israel virga haereditatis ejus. Omnis qui directus in Deo est, vel sensu cernit Deum, sceptrum est haereditatis ejus. Cujus nomen Dominus Omnipotens est, sive Virtutum: hoc enim sonat, Dominus exercituum: quod in Hebraico scriptum est, Dominus sabaoth.

(Vers. 17, 18.) Congrega de terra confusionem tuam, quae habitas in obsidione; quia haec dicit Dominus: Ecce ego longe projiciam habitatores terrae in hac vice, et tribulabo eos ut inveniantur. LXX: Congregavit de foris substantiam suam, quae habitat in munitione. Quia haec dicit Dominus: Ecce ego supplantabo habitatores terrae hujus, et tribulabo eos, ut inveniantur. Praecipitur Jerusalem, ut quidquid habet foris substantiae, in urbem munitissimam congreget, et longae obsidioni paret alimenta. Se enim nequaquam ut prius de futuro, et longo tempore comminari: 915 sed jam de vicina captivitate, quae jamjamque ventura sit. Congrega, inquit, et de foris et de terra, hoc est, ex agris substantiam tuam, sive confusionem. Quidquid enim habes, confusione dignum est: quae licet praepares haec, super his Domini dicta cognosce. Ecce ego in hac vice, in isto tempore, projiciam, sive instar fundae jaciam longe habitatores terrae hujus: pro quo LXX interpretati sunt supplantabo et cadere faciam. Pro quo verbo Hebraico COLEA ( ), Aquila et Symmachus interpretati sunt σφενδονήσω. Et est sensus: Instar fundae cum omni impetu abjiciam, et sic eos obsideri faciam: sicque tribulabo et coangustabo, ut omnes in urbe reperiantur, et effugere nequeant malum.

(Vers. 19.) Vae mihi super contritione mea, pessima plaga mea. LXX: Vae super contritione tua, pessima plaga tua. Juxta Hebraicum ipsa Jerusalem loquitur, quod vehementer afflicta sit, et plagam sustineat insanabilem. Juxta LXX vero Propheta loquitur ad Jerusalem, et plangit eam super contritione et plaga sui [ Al. sua].

Ego autem dixi, plane haec infirmitas mea est (sive vulnus meum), et portabo illam (sive apprehendit me ). Ipsa loquitur Jerusalem: quidquid patior, mea culpa patior: intelligo vulnus meum quod apprehendit me, sive iram Domini sustinebo, quoniam peccavi ei.

(Vers. 20.) Tabernaculum meum vastatum est, omnes funiculi mei disrupti sunt (sive omnes pelles meae conscissae sunt), filii mei exierunt a me (sive oves meae), et non sunt [Al. subsistunt]: non est qui extendat ultra tentorium meum (sive non est locus ultra tabernaculo meo) et qui erigat pelles meas. Subversionem urbis suae tam facilem plangit Jerusalem, ut nequaquam muros et moenia funditus eruta, sed tabernaculi, atque tentorii ablationem putes. Tabernaculum, inquit, hoc est, habitatio mea, repente sublata est. Omnes funiculi mei disrupti sunt. Servat tabernaculi metaphoram, sive omnes pelles meae conscissae sunt. Filii mei exierunt a me, sive pecora mea, quod a LXX additum, non stat juxta historiam. In longa enim obsidione quomodo oves et pecora auferri poterant de Jerusalem, quae etiam si fuissent, fames consumpserat? Et non, inquit, subsistunt, sive non sunt. Neque enim translati sunt in Chaldaeam: sed magna pars eorum interfecta penitusque deleta est. Non est qui extendat ultra tentorium 916 meum: non est qui me instauret, et murorum meorum jaciat fundamenta, qui ad solum usque prostrati sunt.

(Vers. 21.) Quia stulte egerunt pastores, et Dominum non quaesierunt: propterea non intellexerunt, et omnis grex eorum dispersus est. Per translationem pastorum, atque ovium, principum culpa et dispersio populi describitur. Quia enim principes stulte egerunt, nec quaesierunt Dominum, quem toto debuerant corde perquirere: idcirco et mala venientia non viderunt, sive non intellexerunt Dominum, et omnis multitudo Jerusalem huc illucque dispersa est.

(Vers. 22.) Vox auditionis, ecce venit, et commotio magna de terra Aquilonis: ut ponat civitates Juda in solitudinem, et habitaculam draconum (sive cubile struthionum ). Et ut Symmachus interpretatus est, sirenarum: pro quo in Hebraico THANNIM ( ) positum est. Verba Prophetae: Ecce, inquit, sonitus et fremitus Babylonii venientis auditur, magnaque commotio, sive terraemotus de terra Aquilonis: ut omnes urbes Judaeae, habitatoribus interfectis, redigat in solitudinem, et faciat pro hominibus dracones habitare, et cuncta animantia venenata, sive struthiones, quod et ipsum animal, solitudinis familiare est, et in desertis nascitur ac nutritur. Aut certe sirenas, monstra quaedam et daemonum phantasmata possumus intelligere. Haec omnia quae et praeteritus et praesens sermo descripsit, ad persecutionis Ecclesiae referamus tempora, quando tabernacula Domini subvertuntur, et omnis habitatio Ecclesiae redigitur in solitudinem. Et ut ista universa veniant, culpa pastorum est, qui stulte egerunt, et Dominum non quaesierunt, nec intellexerunt eum, et idcirco grex omnis dispersus est.

(Vers. 23.) Scio; Domine, quia non est [Al. sit] hominis via ejus: nec viri est, ut ambulet et dirigat gressus suos. Erubescant novi praedicatores, qui aiunt, unumquemque suo arbitrio regi: cum et hic Propheta dicat: Non est hominis via ejus (Psal. XXXVI, 23). Et David in lyrico canat carmine: A Domino gressus hominis dirigentur, et viam ejus volet nimis. Sive hic sensus est: quod a Babyloniis sustinemus, non est eorum fortitudinis, sed nostri meriti, et indignationis tuae.

(Vers. 24, 25.) Corripe me, Domine, verumtamen in judicio, et non in furore tuo; ne forte ad nihilum 917 redigas me. Effunde indignationem tuam super gentes, quae non cognoverunt te, et super provincias (sive generationes) quae nomen tuum non invocaverunt, quia devoraverunt Jacob, et locum ejus consumpserunt, et decus ejus (vel pascua) dissipaverunt (sive ad solitudinem redegerunt ). Hunc locum et in psalmo legimus: Domine, ne in furore tuo arguas me: neque in ira tua corripias me (Psal. VI, 1; XXXVII, 1). Et est sensus: Meremur quidem omnia quae sustinemus, et multo meremur majora quam patimur. Verumtamen hoc obsecro, ut quasi pater me corripias, non quasi adversarius: ut me emendes quasi filium, et non punias quasi inimicum (Hebr. XII); castigas enim omnem filium quem recipis, et per omnem dolorem ac flagellum emendas Jerusalem. Hostes autem, qui non noverunt te, et provinciae sive regiones, quae non invocaverunt nomen tuum, nequaquam tuum debent sentire judicium, sed indignationem (Psal. LXXXVII). Tradidisti enim nos, ut emendaremur. Illi autem aggravaverunt jugum suum: seni non pepercerunt, et parvulos afflixerunt: comederunt nos, et penitus devoraverunt et in tantam solitudinem redegerunt Jerusalem, ut et publicarum et privatarum aedium omnia dissiparent, et populum tuum interficerent.

(Cap. XI.--Vers. 1-3.) Verbum quod factum est ad Jeremiam a Domino dicens: Audite verba pacti (sive testamenti) hujus, et loquimini ad viros Juda, et habitatores Jerusalem, et dices ad eos: Haec dicit Dominus Deus Israel. Non quidem est positum in titulo, sub quo tempore, vel sub quo rege, et quoto anno ejus, haec prophetia facta sit: sed intelligimus, vel priori prophetiae et tempori haec esse jungenda, vel certe post aliquod temporis intervallum prioris prophetiae hunc Domini ad Prophetam factum esse sermonem. Notandum est autem, quod verbum BERITH ( ), Aquila et Symmachus semper pactum, LXX et Theodotio testamentum interpretati sunt. Proprie autem nunc ad Jerusalem et ad viros tribus Judae sermo dirigitur.

(Vers. 4.) Maledictus vir qui non audierit verba pacti hujus, quod praecepi patribus vestris: in die, qua eduxi eos de terra Aegypti, de fornace ferrea, dicens: Audite vocem meam, et facite omnia quae praecipio vobis, et eritis mihi in populum, et ego ero vobis in Dominum [Al. Deum ]. Non propter generis privilegia, non propter circumcisionis injuriam 918, et otium sabbati, sed propter obedientiam, et Deus efficitur populi Israel, et Israel populus ejus. Et hic quidem quasi ad servos loquitur, ut placeant Deo. In Evangelio vero Dominus ad discipulos: Vos, inquit, amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio vobis. Jam non dicam vos servos, quia servus nescit quid faciat Dominus ejus. Vos autem dixi amicos, quia omnia quaecumque audivi a Patre meo, nota feci vobis (Joan. XV, 14 et 15). Cumque amici mei fuerint, de amicis transeunt in filios: Quotquot enim receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I, 12). Unde amicis et filiis praecipit: Estote perfecti sicut et Pater vester perfectus est (Matth. V, 48); similitudinem imperans, non aequalitatem. Et ibi obedientia mandatorum est, hic similitudo Dei. Quodque ait: In die, qua eduxi eos de terra Aegypti, de fornace ferrea, dat nobis intelligentiam, quod caminus et fornax ferrea, atque succensa tribulationis et poenae significet magnitudinem, non aliquem locum poenae, ferri materia praeparatum.

(Vers. 5.) Ut suscitem juramentum, quod juravi patribus vestris, daturum me eis terram fluentem lacte et melle, sicut est dies haec. Patres videntur accipere, quando accipiunt filii; et Abrahae promissio completur in posteris. Terram autem lacte et melle manantem, hyperbolice debemus accipere pro rerum omnium abundantia, ut est illud (Virg. Eclog. III): Mella fluant illis, ferat et rubus asper amomum. Et iterum: Et passim rivis currentia vina repressit. Aut certe tropologice, terram lacte et melle manantem, Christi Ecclesiam sentiamus, in qua parvuli atque lactentes educamur per fidem, ut possimus solidum cibum capere.

Et respondi et dixi: Amen, Domine. Pro quo Septuaginta, Fiat, Domine (hoc enim amen significat) transtulerunt. Dixerat Dominus, juravi patribus vestris daturum me eis terram lacte et melle manantem, sicut rebus ipsis hodie comprobatur (Exod. III). Propheta diligens populum suum, occupat vocem Domini, et cupit vera esse, et in perpetuum permanere quae data sunt. Unde ait: Vere, Domine, implesti quod pollicitus es; sive fiat, Domine, hoc est semper maneat quod dedisti.

(Vers. 6.) Et dixit Dominus ad me, vociferare (vel lege) omnia verba haec in civitatibus Juda, et foris Jerusalem, dicens: Audite verba pacti 919 hujus et facite illa. Clementissimus Deus frequenter futura praedicit, ut tamdem durus ad credendum animus molliatur. Praedicit autem tam in urbe Jerusalem, quam foris in agro, ut quorum commune discrimen est, eadem poenitudo sit.

(Vers. 7, 8.) Quia contestans contestatus sum patres vestros in die, qua eduxi eos de terra Aegypti, usque ad diem hanc. Mane consurgens [Vulg. surgens] contestatus sum, et dixi: Audite vocem meam; et non audierunt, nec inclinaverunt aurem suam, sed abierunt unusquisque in pravitate cordis sui mali, et induxi super eos omnia verba pacti hujus, quod praecepi ut facerent. Hucusque in Septuaginta non habetur, quod que sequitur, et non fecerunt, ab eis positum est, et cum superioris capituli fine sociatum, in quo scriptum est: audite verba pacti hujus, et facite illa; et non fecerunt. Quid sit autem de mane consurgere, et Dei verba per Prophetas eis frequenter ingerere, et educere eos de Aegypto, et saepius admonere et dicere: audite vocem meam; et illos abiisse post pravitatem cordis sui, et postea eis reddere quae merentur et accipere, ante jam diximus.

(Vers. 9, 10.) Et dixit Dominus ad me: Inventa est conjuratio in viris Juda, et in habitatoribus Jerusalem reversi sunt ad iniquitates patrum suorum priores, qui noluerunt audire verba mea. Et hi ergo abierunt post deos alienos, ut servirent eis. Irritum fecerunt domus Israel, et domus Juda pactum meum, quod pepigi cum patribus eorum. Pro conjuratione, quam nos juxta Symmachum interpretati sumus, Aquila et LXX et Theodotio συνδεσμὸν transtulerunt, quam nos colligationem possumus dicere. Unde et Athalia, cum in Templo sibi parari insidias deprehendisset, eodem verbo locuta est: Conjuratio, conjuratio (IV Reg. XI, 14). Proprie autem hoc verbo Scriptura abutitur, quando non subito fortuitoque peccato, sed paratis insidiis et conjuratione, tenditur ad delictum, et pari mente unoque studio id agunt, ut Dei mandata contemnant. Dicitque et patres et filios una mente parique sententia, neglecto Deo, idola veneratos, tam Israel videlicet, quam domum Juda, hoc est, tam decem tribus, quam duas, quarum imperium erat in Jerusalem, ut quorum in contemptu Dei unum studium fuit, par sit in sustinenda captivitate supplicium.

920 (Vers. 11, 12.) Quamobrem haec dicit Dominus: Ecce ego induco super eos mala, de quibus exire non poterunt, et clamabunt ad me, et non exaudiam eos. Et ibunt civitates Juda et habitatores Jerusalem, et clamabunt ad deos, quibus libant; et non salvabunt eos in tempore afflictionis eorum. Non exaudit Deus in tempore necessitatis et angustiae: quia et illi audire vocem Domini noluerunt. Quod et Saul passus est. Cum enim Philisthiim agmina reformidans, verbum Domini non meruisset accipere, conversus est ad Pythonissam, ut ab idolis disceret, quod instantia orationis ac fletuum a Domino debuit extorquere (I Reg. XXI). Per quae discimus, etiam si Dominus non exaudierit, nequaquam esse cessandum, nec confugiendum ad daemones, qui cultores suos adjuvare non possunt; sed ad Domini auxilium qui cito iratus flectitur, et mutat sententiam, si et hi, quibus iratus fuerit, commutentur. Totum autem quod nunc dicitur, ad tribum Juda pertinet, et urbem Jerusalem, quibus instat captivitas.

(Vers. 13.) Secundum enim numerum civitatum tuarum erant dii tui Juda, et secundum numerum viarum Jerusalem posuisti [Al. posuistis] aras confusionis ad libandum Baalim. Legamus Regum et Paralipomenon libros (IV Reg. XXI, II Paral. XXXIII), et inveniemus Judam et Jerusalem multo quam Israel pejora fecisse, ut quot habebant urbes, tot haberent et idolorum species: et quot erant in urbe Jerusalem plateae et viarum capita, tot haberent aras in confusionem suam, in quibus idolis Baalim victimas immolarent.

(Vers. 14.) Tu ergo noli orare pro populo hoc, et ne assumas pro eis laudem et orationem: quia non exaudiam in tempore clamoris eorum ad me, in tempore afflictionis eorum. Praecipitur Jeremiae, ne velit pro eis Dominum deprecari, in quos jam est consummata sententia: ne videatur oratio ejus infirma, et propriis sceleribus non exaudiri. Noli, inquit, orare pro eis, nec laudem assumere, ut replicando veteris historiae clementiam, qua eis semper misertus sum, et laudando, meam nitaris mutare sententiam. Etsi enim hoc feceris, non exaudiam eos, qui me necessitatis tempore rogare coguntur. Ex quibus discimus frustra aliquem rogare pro alio, cum ille non mereatur accipere, pro quo rogatur Deus.

(Vers. 15, 16.) Quid est, quod dilectus meus in domo 921 mea fecit scelera multa? Numquid carnes sanctae auferent a te malitias tuas, in quibus gloriata es? Olivam uberem, pulchram, fructiferam, speciosam vocavit Dominus nomen tuum: ad vocem loquelae grandis exarsit ignis in ea, et combusta sunt fruteta ejus. Dilectum et amantissimum vocat populum Juda, qui in Templo ejus posuit, et veneratus est idola, et in eo se putat iram Dei placare, si multas hostias immolet, et gloriatur in sacrificiorum multitudine, quae malitias peccatorum auferre non possunt. Comparat autem Jerusalem, sive omnem populum Judaeorum, olivae pulchrae, atque fructiferae, quae exaltata per superbiam, nequaquam egit humiliter, nec intellexit Creatorem et dominatorem suum; sed elata per superbiam, et locuta granditer, Domini igne succensa est; ita ut comburerentur et redigerentur ad nihilum rami, sive fruteta ejus, id est, omnis populus adversariorum gladio deleretur. Hic sensus et in alio loco est (Cap. II), ubi dicitur ad Jerusalem: Ego te plantavi vineam frugiferam, omnem veram: quomodo conversa es in amaritudinem vitis aliena? Quando destruuntur maceriae illius, et vastat eam aper de silva, et omnes bestiae devorant fructus illius (Psal. LXXVIII), dicamus istud capitulum principibus Ecclesiarum: Quid est quod dilectus meus in domo mea fecit scelera multa? Vel certe divitibus, qui cum aliena diripiant, et non auferant malitias cordis sui, putant se Dei clementiam mereri: Numquid carnes sanctae auferent a te malitias tuas, in quibus gloriata es? At nunc publice recitantur offerentium nomina, et redemptio peccatorum mutatur in laudem: nec meminerunt viduae illius in Evangelio, quae in gazophylacium duo aera mittendo, omnium divitum vicit donaria (Marc. XII).

(Vers. 17.) Et Dominus exercituum, qui plantavit te, locutus est super te malum, pro malis domus Israel et domus Juda, quae fecerunt sibi ad irritandum me, libantes Baalim. Olivam, inquit, uberem, pulchram, fructiferam vocavit te Dominus tuus, atque plantavit. Sed quia ad vocem loquelae, grandis Dei in te flamma descendit, et consumpsit omnes ramos tuos, propterea qui te plantaverat, nunc locutus est super te malum: non iniquitate sententiae, nec subita pravitate sermonis; sed pro malis quae fecerunt sibi domus Israel et domus Juda, et studiose egerunt libantes Baalim, ut me ad iracundiam provocarent. Cumque possit Deus facere quae vult, reddit causas ne facere videatur injuste, 922 secundum illud, quod scriptum est: Ut justificeris in sermonibus tuis, et vincas cum judicaris (Ps. L, 6).

(Vers. 18 seqq.) Tu autem, Domine, demonstrasti mihi, et cognovi: tu ostendisti mihi studia eorum, et ego quasi agnus mansuetus, qui portatur ad victimam, et non cognovi quia super me cogitaverunt consilia. Mittamus lignum in panem ejus, et conteramus [Vulg. eradamus] eum de terra viventium, et ne memoretur nomen ejus amplius. Tu autem, Domine sabaoth, qui judicas juste, et probas renes et cor: videam ultionem tuam ex eis: tibi enim revelavi causam meam. Omnium Ecclesiarum iste est consensus, ut sub persona Jeremiae, a Christo haec dici intelligant, quod ei Pater monstraverit, quomodo eum oporteat loqui, et ostenderit illi studia Judaeorum, et ipse, quasi agnus ductus ad victimam, non aperuerit os suum, et non cognoverit, subauditur peccatum; juxta illud quod ab apostolo dicitur: Qui cum non cognovisset peccatum, pro nobis peccatum factus est: et dixerint: Mittamus lignum in panem ejus, crucem videlicet in corpus Salvatoris. Ipse est enim qui ait: Ego sum panis, qui de coelo descendi: et eradicemus, sive conteramus eum de terra viventium (Joan. VI, 51). Hoc enim scelus animo cogitaverunt, ut nomen ejus delerent in perpetuum. Sed e contrario juxta assumpti corporis sacramentum loquitur filius ad Patrem, et imprecatur judicium ejus, dum laudat justitiam, et inspectorem renis et cordis invocat Deum, ut ipse reddat populo quod meretur, et dicit: Videam ultionem tuam ex eis, eorum videlicet, qui in scelere perseverant, et non eorum, qui vertuntur [ Al. convertuntur] ad poenitentiam. De illis ait in cruce: Pater, ignosce illis, quod enim faciunt nesciunt (Luc. XXIII, 34). Revelatque Patri et aperit causam suam: quia nullo suo merito, sed scelere populi crucifixus est, dicens: Ecce venit princeps mundi hujus, et invenit in me nihil (Joan. XIV, 30). Judaei et nostri judaizantes haec ex persona Jeremiae dici intelligunt: qui propter vaticinium futurorum, et ingruentia captivitatis mala, haec eum a populo sustinuisse confirmant. Sed nescio quomodo possint approbare, crucifixum esse Jeremiam, cum hoc Scriptura non memoret: nisi forte cogitaverint, et non fecerint.

(Vers. 21 seqq.) Propterea haec dicit Dominus ad viros Anathoth qui quaerunt animam tuam, et dicunt: Non prophetabis in nomine Domini, et non morieris in manibus nostris. Propterea haec dicit Dominus exercituum: Ecce ego visitabo super eos: juvenes morientur in 923 gladio: filii eorum et filiae earum morientur in fame, et reliquiae non erunt ex eis. Inducam enim malum super viros Anathoth, annum visitationis eorum. Videtur hoc superiori sententiae contraire, qua voluimus [ Al. volumus] approbare ex persona Christi dicta esse quae dicta sunt, et non ex Jeremiae, qui proprie habitabat in viculo Anathoth, qui ab Jerosolymis tribus distat millibus. Sed si intellexerimus etymologiam oppidi ANATHOTH ( ), quod interpretatur obedientia, liquido monstrabitur 924 viros Anathoth, qui quondam Domini praeceptis obtemperarunt, omnes dici Judaeos, et maxime habitatores urbis Jerusalem, in quos extrema venit sententia: ut obsidionis malis, gladio, fame, et peste interirent. Ut autem nos omni interpretationis molestia liberemur, illam sequamur regulam: Quod omnes Prophetae in typum Domini Salvatoris pleraque gesserint, et quidquid juxta praesens tempus completum sit in Jeremia, hoc in futurum de Domino prophetari.