 12 |
14  |
LIBER DECIMUS TERTIUS.
recensere505-506 Tertius decimus Explanationum in Ezechielem liber, secundus est expositionis templi, quem et quartum decimum, opitulante Salvatore nostro, ad finem usque dictare cupio, illud ejusdem numeri cum David in quarto decimo psalmo canens: Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo: aut quis requiescet in monte sancto tuo (Psal. XIV, 1)? Quod et pro difficili et pro impossibili debemus accipere. Unde et in alio loco quasi vir desideriorum enixius deprecatur ac dicit: Unum petivi a Domino, hoc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae, ut videam jucunditatem Domini, et visitem templum sanctum ejus (Psal. XXVI, 4, 5). Et rursum: Quam dilecta, inquit, tabernacula tua, Domine virtutum: concupiscit et deficit anima mea in atriis Domini (Psal. LXXXIII, 1). Aemulorum maledicta praevenio, 507-508 qui non quid ipsi possint, sed quid ego non possim, considerant: et cum nostra dijudicent, sua judicanda non praebent: numquam in agone pugnantes, sed de pugnantibus otioso, immo superbo animo judicantes. Facile est dare dictata de populo, et singulos ictus calumniari, ac de alieno ridere sanguine, et ubi vulnus infigi debuerit, imperiti lanistae more disserere. Ego in explanatione templi Ezechielis, et caeterorum quae ad finem ipsius voluminis pertinent, fateor me pro rei magnitudine nihil dignum scribere, et in paucis, si qua tamen accipere meruero, gratias agere Salvatori. Scriptum est enim: Nisi credideritis, non intelligetis (Isai. VI). Et in alio loco: Si habueritis fidem ut granum sinapis, et dixeritis monti huic, transmigra et transplantare in mari, fiet (Matth. XVII, 19). Et quomodo Apostolus granum sinapis non modicam fidei portionem, sed totam fidem esse commemorat dicens: Et si totam fidem habuero, ita ut montes transferam (I Cor. XIII, 2)? Igitur granum hoc sinapis, etiam si modicum fuerit, in magnam succrescit arborem, et volatilia coeli habitant in ramis ejus (Luc. XIII). Quamobrem tibi, filia Eustochium, quae nostra qualiacumque fuerint libenter accipis, contestatum volo, et illud rhetoris Victorini breviter admoneo, ut obscuritatem voluminum ex tribus rebus fieri scias, vel rei magnitudine, vel doctoris imperitia, vel audientis duritia: quorum primum et secundum liquido in hoc opere confitebor; tertium, acumen ingenii tui et desiderium Scripturarum facile renuit: quae privilegio virginali, et victus continentia, non dicam frequentem, sed jugem hospitem possides Deum. Igitur tertium decimum in Ezechiel arripiamus librum, cujus hoc principium est:
(CAP. XLII) (Cap. XLII.--Vers. 1 seqq.) « Et eduxit me in atrium exterius per viam ducentem ad Aquilonem, et induxit me in gazophylacium quod erat contra separatum aedificium, et contra aedem vergentem ad Aquilonem. In facie longitudinis centum cubitos ostii Aquilonis: et latitudinis quinquaginta cubitos, contra viginti cubitos atrii interioris: et contra pavimentum stratum lapide atrii exterioris, ubi erat porticus juncta porticui triplici. Et ante gazophylacia deambulatio decem cubitorum latitudinis, ad interiora respiciens viae cubiti unius: et ostia eorum ad Aquilonem, ubi erant gazophylacia in superioribus humiliora, quia superportabant [ Vulg. supportabant] porticus quae ex illis eminebant de inferioribus et de mediis aedificii. Tristega enim erant, et non habebant columnas, sicut erant columnae atriorum: propterea eminebant de inferioribus et de mediis [ Al. additur atriis] a terra cubitis quinquaginta. Et peribolus exterior secundum gazophylacia, quae erant in via atrii exterioris ante gazophylacia: longitudo ejus quinquaginta cubitorum. Quia longitudo erat gazophylaciorum atrii exterioris quinquaginta cubitorum et longitudo ante faciem templi centum cubitorum. Et erat subter gazophylacia haec introitus ab Oriente ingredientium in ea de atrio exteriori: in latitudine periboli atrii quod erat contra viam Orientalem in faciem aedificii separati. Et erant ante aedificium gazophylacia, et via ante faciem eorum juxta similitudinem gazophylaciorum, quae erant in via Aquilonis, secundum longitudinem eorum, et sic latitudo eorum. Et omnis introitus eorum, et similitudines, et ostia eorum, secundum ostia gazophylaciorum, quae erant in via respiciente ad Austrum [ Vulg. Notum], ostium in capite viae, quae [ Vulg. addit via] erat ante vestibulum separatum per viam Orientalem ingredientibus. LXX: Et eduxit me in atrium exterius ÷ ad Orientem * contra portam Aquilonis, et introduxit me, et ecce exedrae quinque juxta partem aedificii, et prope aedificium separatum ad Aquilonem: 509 et contra cubitis centum longitudinis ad Aquilonem, et latitudinis quinquaginta cubitis descriptae sicut portae atrii interioris, et sicut columnae atrii exterioris, per ordinem contra faciem porticus ternae, et contra exedras deambulatio cubitorum decem latitudinis, per cubitos centum longitudinis in interiorem viam cubiti unius, et hostia earum ad Aquilonem. Et deambulationes coenaculorum similiter, quoniam eminebant columnae a columnis inferioribus, et spatium simile erat. Et porticus triplices erant, et columnas non habebant sicut columnae in exterioribus: propterea eminebant ab his quae erant inferius, et in medio de terra quinquaginta cubitorum, et lumen exterius sicut exedrarum atrii exterioris, quae respiciebant contra exedras Aquilonis, longitudine cubitorum quinquaginta. Longitudo enim exedrarum respicientium in atrium exterius, erat cubitorum quinquaginta. Et haec sunt contra faciem suam, omnes cubitorum centum et hostia exedrarum istarum ad introitum Orientalem, ut ingrediatur per eadem in atrio exteriori, secundum lumen quod erat in principio deambulationis ad Austrum contra meridiem et faciem reliqui aedificii, et separati. Et exedrae et deambulatio contra faciem suam, juxta mensuras exedrarum et viam ad Aquilonem, et longitudinem earum, et latitudinem earum et omnis exitus earum, et introitus, et luminaria, et ostia exedrarum contra Meridiem, et introitus ab initio deambulacri ad luminare spatio calami: et ut ad Orientem iretur per ea. » Hoc quod LXX transtulerunt ad Orientem, in Hebraico non habetur, et superfluum esse manifestum est. Quomodo enim educitur ad portam exteriorem ad Orientem, cum sequatur, contra portam Aquilonis? Illud quod et supra, et in hoc loco posuimus: Et eduxit me in gazophylacium, quod erit contra separatum aedificium, et contra aedem vergentem ad Aquilonem pro quo habetur in LXX: Et eduxit me: et ecce exedrae quinque de reliquo aedificio et juxta separatum ad Aquilonem: pro separato, quod Aquilae et Symmachus transtulerunt, secunda Aquilae editio, et Theodotio ipsum verbum posuere, GAZERA ( ), in omnibus locis similiter exprimentes: multaque alia quae in praesenti loco posita sunt inter Hebraicum et LXX non 510 solum ordine, sed et numero, et verborum interpretatione discordant, ut si voluerimus haerere in singulis, et diversitate eorum quaerere, et explanare rationem, multum aberremus a proposito. Volueramque desperatione et magnitudine rei praesens testimonium silentio praeterire: sed melius arbitratus sum quodcumque dicere, quam omnino nihil dicere, Socraticum illud assumens: Scio quod nescio [ Al. nesciam]. Pars enim scientiae est, scire quod nescias. Postquam igitur ea quae erant intus, propheta diligentius contemplatus est, eduxit eum vir, cujus funiculus et calamus erat in manu, ad atrium exterius, per viam ducentem ad Aquilonem, quod et supra jam viderat, antequam interiora penetraret. Sed aliter videmus perfectam habentes scientiam, aliter in principio disciplinae. Et necesse est, ut qui interiora conspexerit, secundum eamdem formam atque mensuras et recondita sacramenta, etiam quae exteriora sunt, videat. Eductus autem est in gazophylacium, sive ut Symmachus et LXX transtulerunt, exedram, vel ut Theodotio, παστοφόριον, quod in thalamum vertitur: quod erat contra separatum aedificium. Quod autem LXX addidere pro gazophylacio, exedras quinque, in Hebraico non habetur. Quod gazophylacium erat contra separatum aedificium, de quo supra jam diximus. GAZERA. Separatum autem erat, eos suscipiens qui ab Aquilone veniebant, et erat contra aedem vergentem ad Aquilonem, id est, respicientem quidem Aquilonis partes, sed non in Aquilone positum, ut facilior esset transitus his, qui Aquilonis frigora relinquebant, a quo exardescunt mala super terram (Jer. I). Legimus in Numerorum libro, tribus Dan et Nephtalim, et Aser filiorum Balae et Zelphae ancillarum Rachelis et Liae, ad Aquilonis plagas castra tenuisse. Nunc quoque in facie longitudinis ostii Aquilonis centum fuisse cubitos, et latitudinis quinquaginta: ut ex decem decadis, quadrangulus numerus atque perfectus, et ex septem hebdomadibus, qui remissionis est numerus, et in principium unionis, id est, ogdoadis erumpit, sacerdotalia in templo Dei spatia monstrarentur. Illudque quod 511 juxta Hebraicum jungitur, contra viginti cubitos atrii interioris, pro quo LXX transtulerunt, descripta erant sicuti portae atrii interioris, hunc habet sensum: quod exterioris atrii centenarius et quinquagenarius numerus, eamdem vim habeat, quam vicenarius atrii interioris. Si enim quatuor quinquies supputes, in numero vicenario, utrumque reperies Testamentum: ut et Lex teneatur in Evangelio et Evangelium de Legis radice nascatur. Pro quo numero LXX, simulitudinem atrii interioris, interpretati sunt, forsitan formidantes vicenarium numerum, in quo offeruntur Esau munera, in atrio interiori ponere. Sequitur: Et contra pavimentum stratum lapide atrii exterioris: ubi erat porticus, juncta porticuli triplici; pro quo LXX transtulerunt: Et sicut columnae atrii exterioris per ordinem positae, contra faciem porticuum triplicium. Significat autem, quod pavimentum atrii exterioris, vivo fuerit stratum lapide: ut nec aestatis pulvere, nec luto hyemis, sacerdotum vestigia polluantur. Unde et Dominus ascensurus ad Patrem, Apostolorum lavat pedes (Joan. XIII), ut mundatis purgatisque vestigiis scandant regna coelorum: et imperat apostolis, ut in quamcumque ingressi fuerint civitatem, et non susceperint eos, excutiant pedum suorum pulverem (Matth. X; et Marc. VI): quo scilicet nihil munerum terrenorum ab eis apud se remanere patiantur. Non solum autem pavimentum stratum erat lapide: sed et porticus erat juncta porticui triplici. Una Porticus ab imbre et aestu protegens sacerdotes, et juncta porticui triplici demonstrat mysterium Trinitatis, quod cum Patris et Filii, et Spiritus sancti dividatur nominibus, tamen una sibi divinitate conjungitur. Erat quoque ante gazophylacia, sive exedras, vel thalamos, deambulatio decem cubitorum latitudinis, ad interiora respiciens viae cubiti unius. Quodque a LXX additum est: Per cubitos longitudinis centum, superfluum est: quia in Hebraico non habetur, quod ponentes, tulerunt id quod habetur in Hebraeo, ad interiora respiciens viae cubiti unius, quod nos de Hebraica veritate transtulimus. Significat autem, quod ante fores gazophylaciorum omnium, sive exedrarum, et thalamorum fuerit deambulatio, latitudinem habens cubitorum decem, 512 qui et ipse perfectus est numerus, vel propter Decalogum, vel propter Evangelii sacramentum. Si enim ab uno per duos et tres ad quartum numerum venias, decenarius [ Al. denarius] Evangeliorum numerus efficitur: in cujus latitudine deambulant sacerdotes, ante singula gazophylacia gradientes: ita dumtaxat ut semper ad interiora respiciant viae ejus, quae ducit ad cubitum unum, ad cultum videlicet unius divinitatis, dicente Filio ad Patrem: Revelavi nomen tuum hominibus (Joan. XVII, 6). Ipsa est enim via, interiora respiciens, quae dicit in Evangelio: Ego sum via, et vita, et veritas (Joan. XIV, 6): quia nemo venit ad notitiam Patris, nisi per Filium. Sequitur: Et ostia earum ad Aquilonem, ubi erant gazophylacia in superioribus humiliora: quia supportabant porticus quae ex illis eminebant de inferioribus et mediis aedificii. Tristega enim erant, et non habebant columnas sicut erant columnae atriorum: propterea eminebant de inferioribus et de mediis a terra cubitis quinquaginta. Quod jungitur: ostia earum, subauditur, exedrarum, sive gazophylaciorum de quibus sermo supra fuit. Quae gazophylacia erant in superioribus, id est, in coenaculis humiliora. Quae coenacula ascendit Elias et Elisaeus (Reg. III, 17; IV, 14): et Dominus cum discipulis Pascha facturus (Marc. XIV), et Thabita quae et fide Apostoli et virtutum suarum merito suscitata est (Act. IX). Ista sunt coenacula, de quibus in psalmo scriptum est: Qui rigat montes de coenaculis [ Al. superioribus] suis (Psal. CIII, 13). Nisi enim quis mons fuerit effectus, et ad altiora surrexerit, pluviis Domini non irrigabitur, qui pro diversitate meritorum de primo, secundo, et tertio irrigatur coenaculo. Ipsa quoque gazophylacia, hoc est, thesauri gazarum Domini in superioribus humiliora sunt (Ephes. III). Quanto enim quis excelsior fuerit, tanto cum Apostolo humilitate dejicitur, dicens: Qui non sum dignus vocari Apostolus, quia persecutus sum Ecclesiam Dei (I Cor. I, 95). Erant autem ipsa gazophylacia in coenaculis humiliora, quia supportabant porticus quae ex illis eminebant de inferioribus et de mediis aedificii. Redditque causas cur gazophylacia in coenaculis posita, humiliora fuerint. Quia supportabant, inquit, porticus, quae libertate aeris fruebantur, et eminebant de inferioribus, et de mediis aedificii: ut secundum coenaculum pavimento inferioris 513 domus esset eminentius, et tertium coenaculum secundo esset excelsius, et quanto quis ad superiora conscenderet, tanto altiori uteretur coenaculo, quod humilitate crescebat, dicente Domino: Qui vult inter vos major esse, fiat omnium minimus (Marc. IX, 34). Neque enim columnis aliis portabantur, sicut in atriorum columnis legimus; sed eminebant de inferioribus et de mediis a terra cubitis quinquaginta, numero remissionis omnium debitorum. Haec sunt autem tristega, de quibus praecipitur: Describe ea tripliciter, consilio et scientia, ut respondeas sermonibus veritatis his quae proponuntur tibi (Prov. XXII, 20, 21). Inferiora igitur et exteriora, columnis indigent; quae autem altiora sunt et interiora, columnarum, id est, alieni auxilii usu non egent. Post haec dicitur: Et peribolus exterior secundum gazophylacia, quae erant in via atrii exterioris ante gazophylacia, longitudo ejus quinquaginta cubitorum: quia longitudo erat gazophylaciorum atrii exterioris quinquaginta cubitorum, et longitudo ante faciem templi, centum cubitorum. Peribolus, murum significat qui erat exterior, et cingebat gazophylacia in via atrii exterioris, habens in longitudine quinquaginta cubitos: de cujus numeri sacramento crebro diximus. Porro longitudo ante faciem templi, nequaquam quinquaginta cubitorum erat, ut ante gazophylacia; sed centum cubitorum: ut post remissionem omnium peccatorum, perfecta praemia in centenario numero praestolemur (Levit. XII). Pro peribolo, sive muro, quod Hebraice dicitur GADER ( ), LXX lumen interpretati sunt, quod venit extrinsecus, et illuminat cordis nostri oculos: non sufficiente natura nostri luminis, quod versatur in sensu, perfectum scientiae habere fulgorem, nisi extrinsecus per Dei gratiam introeat. Quod primum oculos nostri cordis illuminat, et omne atrium exterius, quod quinquaginta cubitorum latitudine tenditur, facit clarescere. Postea vero cum venerimus ante faciem templi, perfecta in centenario numero recipiemus praemia. Erat autem subter gazophylacia introitus ab Oriente ingredientium in ea de atrio exteriori. Oportet enim Dei nos possidere divitias, et de atrio exteriori subter gazophylacia Orientis introitum reperire, et per latitudinem periboli, qui respicit viam Orientis, venire 514 ad aedificium quod sanctis est separatum, ante quod sunt gazophylacia, et in ipsa via similitudo gazophylaciorum, quae erant in via Aquilonis. Licet enim ad Orientis perveniamus introitum, tamen similitudo majorum est in minoribus, et non possumus ad Orientis pervenire lumen, nisi per viam Aquilonis, id est, per minora et humiliora ad majora et altiora tendamus. In ipso autem introitu longitudo erat similis latitudinis, id est, eadem mensura per quadrum: omnisque ingressus et similitudines, et ostia eamdem habebant mensuram et similitudinem quam gazophylacia quae erant in via respiciente ad Austrum. Per Orientem quippe Aquilonis frigora restinguentes, pervenimus ad Austrum, in quo sponsus recubat in meridie, et in pleno versatur lumine. In capite autem ejusdem viae, hoc est, Orientalis, quae patet ingredientibus, ostium est, quod nisi apertum fuerit ab eo qui dicit: Ego sum ostium (Joan. X, 9) et qui habet clavem David, ad vestibulum sanctorum virtutibus separaum, et quod ab Aquilone venientes suscipit, non possumus pervenire (Isa. XXII). Superfluum est juxta LXX singula loci hujus verba disserere: cum et haec quae dicta sunt, obscuritate non careant, et illa quae reticemus, similia prope sint his quae diximus. (Vers. 13, 14.) Et dixit ad me: Gazophylacia Aquilonis, et gazophylacia Austri quae sunt ante aedificium separatum, haec sunt gazophylacia sancta in quibus vescuntur sacerdotes qui appropinquant ad Dominum in sancta sanctorum. Ibi ponent sancta sanctorum, et oblationem pro peccato et pro delicto: locus enim sanctus est. Cum autem ingressi fuerint sacerdotes, non egredientur de sanctis in atrium exterius, et ibi reponent vestimenta sua in quibus ministrant, quia sancta sunt: vestienturque vestimentis aliis, et sic procedent ad populum. Vir ille qui ductor prophetae fuit, postquam eum duxit in atrium exterius, et monstravit omnia quae praeteritus sermo narravit, gazophylacia quoque, sive exedras, in quibus diutissime commoratus est, dixit ad eum: Haec sunt gazophylacia, vel exedrae, thalamique ad Aquilonem et ad Austrum, quae sunt ante aedificium separatum, et appellantur sancta gazophylacia, in quibus vescuntur sacerdotes, qui appropinquant ad Dominum 515 in sancta sanctorum. Ex quibus discimus, multas ciborum esse diversitates, quibus vesci sacerdotibus licet, vel non licet, et de his ipsis quos licet in cibos sumere, non in omnibus sumuntur locis, nec ab omnibus, nec omni tempore. Gazophylacia Aquilonis Austri puto esse, quae vel historiae contineant simplicitatem, vel spiritualis intelligentiae sacramenta, ut per Aquilonem veniamus ad Meridiem. Neque enim sic legenda est littera, et historiae fundamenta jacienda, ut non veniamus ad culmina; nec ita pulcherrimo aedificio tecta ponenda ut nequaquam fundamenta sint solida. Sacerdotes autem qui vescuntur in cellariis, in quibus multae divitiae continentur, ipsi sunt qui appropinquant ad Dominum: de quibus Scriptura testatur (Exod. XXIV), quod Moyses appropinquaverit ad Dominum, et caeteri accedere non potuerint. In aedificatione templi mystici, et in Ecclesiae sacramento multi sunt sacerdotes et apostolici viri qui accedunt ad Dominum, et non in quolibet loco, sed in sancto sanctorum. Quodque juxta LXX dicitur: Filii Sadoc, qui interpretatur justus, in Hebraico non habetur. Ibi, inquit, sacerdotes ponent sancta sanctorum, et oblationem, hoc est, victimam holocausti, et pro peccato, et pro ignorantia: ut non solum juge offerant sacrificium, sed pro diversitate temporum, et qualitate peccati, atque ignorantiae, sciant placare Dominum, quia ipse locus sanctus est, et sacerdotalis in eo dignitas commoratur, quae possit rogare pro caeteris. Quando autem procedendum est ad eos, qui non possunt templi adyta penetrare, nec divinae scientiae arcana cognoscere: egrediantur, inquit, foras ad eos sacerdotes in atrium exterius: nequaquam cum his vestimentis quibus intrinsecus induti erant, viscera videlicet misericordiae, et Dominum Salvatorem, de quibus scriptum est: Induimini Dominum Jesum Christum (Rom. XIII, 14); nec his utantur sermonibus, de quibus loquitur Deus: Mysterium meum mihi et meis: ne incurrant in illud quod Salvator prohibet, dicens: Nolite dare sanctum canibus, nec projiciatis margaritas ante porcos (Matth. VII, 6). Sed ponent vestimenta 516 sua intrinsecus, quibus induuntur, quando ministrant in templi adytis; sancta enim sunt, et ad eos qui perfectam non habent sanctitatem, non debent proferri: accipientque alia vestimenta, et sic procedent ad populum. Sic, inquit, loquentur ad populum, quomodo potest audire populus. Unde et Apostolus Corinthiis loquebatur (I Cor. V), in quibus audiebatur fornicatio, et talis fornicatio, quae nec inter gentes quidem: Lac vobis potum dedi, non escam, id est, solidum cibum: necdum enim capere poteratis (I Cor. III, 2). Ad quos rursum dicit: Filioli mei, quos iterum parturio, donec Christus formetur in vobis (Gal. IV, 19). Parvulis enim atque lactentibus non solum non prodest solidus cibus, sed interficit eos, qui perfectae aetatis hominibus congruit. Illud autem quod a Septuaginta additum est: Propterea non egredientur in atrium exterius sacerdotes, ut semper sancti sint qui offerunt, obelo praenotemus, quia in Hebraico non habetur. (Vers. 15 seqq.) Cum jue complesset mensuras domus interioris, eduxit me per viam portae quae respiciebat ad viam orientalem; et mensus est eam undique per circuitum (sive similitudinem domus per circuitum in ordine) Mensus est autem contra ventum Orientalem (sive et steti post tergum portae respicientis ad Orientem) calamo mensurae per circuitum quingentos calamos, in calamo mensurae per gyrum [Vulg. circuitum ]. Et mensus est contra ventum Aquilonis quingentos calamos, in calamo mensuare per gyrum. Et ad ventum Australem mensus est quingentos calamos, in calamo mensurae per circuitum. Et ad ventum occidentalem mensus est quingentos calamos, in calamo mensurae. Per quatuor ventos mensus est [Vulg. addit illud] murum ejus undique per circuitum, longitudine quingentorum cubitorum, et latitudine quingentorum cubitorum, dividentem inter sanctuarium et vulgi locum. Sciendum quod post ventum Orientalem et Aquilonem, in vento Australi et Occidentali apud Septuaginta ordo praeposterus sit. Illi enim primum posuerunt, Occidentalem, id est mare; et postea Australem, cum apud Hebraeos primum ponatur ventus Australis, et postea Occidentalis. Quodque Scriptura nunc dicit: cumque complesset mensuras domus 517 interioris, eduxit me per viam portae quae respicit ad viam Orientalem, ostendit cuncta quae supra dicta sunt, et forinsecus, et intrinsecus et in interioribus templi, hoc est, sancti sanctorum, proprie ad templi aedificium pertinere, et templi interioris. Unde nunc sequitur: Eduxit me per viam portae, quae respiciebat ad viam Orientalem, et mensus est eam undique per circuitum, sive similitudinem domus. Per quod demonstratur, non ipsam domum, sed similitudinem domus esse quae cernitur: quia nunc per speculum videmus in aenigmate: cum autem venerit, quod perfectum est, tunc quod ex parte est destruetur (I Cor. XIII). Unde et Moyses in tabernaculo, et Salomon in aedificio, non veritatem tentorii templi, sed similitudinem figuramque fecerunt: ut per haec quae minora sunt et terrena, ea quae in coelestibus, et in spirituali aedificio sunt, intelligere possimus. Vir autem qui prophetam eduxerat, nequaquam in atrium exterius, sed per viam portae, quae respiciebat ad viam Orientalem, primum mensus est contra ventum Orientalem, id est, ad Orientalem plagam quingentos calamos per gyrum; secundo, ad Aquilonem; tertio, ad Austrum; quarto, ad mare, id est, ad Occidentem, per quatuor videlicet ventos, murus in circuitu, tam in longitudine, quam in latitudine, hoc est: per quadrum, qui murus simul habebat duo millia calamos. Sin autem calamus sex cubitorum erat, et παλαιστῇ uno, qui παλαιστὴ sexta pars cubiti est, perspicuum est murum exteriorem habuisse per circuitum calamos duo millia, qui faciunt cubitos duodecim millia trecentos triginta tres, et trientem de duobus millibus. Prudens lector et diligens legat librum Jesu Nave, et inveniet quomodo in suburbanis haec mensura servetur. Unde et legio daemonum, hunc numerum elegit in suffocatione porcorum (Luc. VIII), ut qui servientibus Deo, praecepto Domini separatus est, in contrariam partem referatur ad perditionem eorum qui vitam coeno dignam, et sordibus consectanctur. Omnis autem murus qui est exterior, et habet spatiosissimam longitudinem et latitudinem per quadrum, apostolorum continet numerum, id est, duodecim 518 millium: ut singulis apostolis millenus numerus deputetur, et tamen ad mensuram plenitudinis Christi et perfecti viri non veniat, nisi jungantur ei et παλαιστὴ, qui trecenti triginta et tres cubiti sunt, et cubiti tertia pars: per quae sanctae et venerabilis Trinitatis mysterium demonstratur, quae cingit et vallat omnia, et habitatores templi sui praestat tutissimos. Unde trecentorum cubitorum arca Noe habet longitudinem, et triginta cubitorum altitudinem, quae consummatur in uno cubito (Gen. V). Quod autem ibi adduntur quinquaginta cubiti in latitudine, remissionis (ut saepe diximus) significat sacramentum. Unde et Dominus triginta annorum venit ad baptismum, et hic ipse propheta in principio voluminis sui annum ponit tricesimum: qui trecentesimus, et tricesimus numerus, tribus additis et tertia parte completur. Illud autem quod per simplicitatem interpretationis, dum parum attendimus celeritate dictandi, et Septuaginta habent et nostra translatio, murum ejus undique per circuitum, longitudine quingentorum cubitorum, et latitudine quingentorum cubitorum, Hebraeus sermo non continet: sed simpliciter, longitudinem quingentorum, et latitudinem quingentorum, ut subaudiatur, calamorum: sicuti quarto supra dictum est, ad Orientalem ventum, et ad Aquilonem, et ad Austrum et ad mare quingentis calamis, murum partium singularum ab eo qui tenebat calamum fuisse dimensum. Quingentesimus autem numerus qui vicinus est quinquagenario, quod ad remissionem pertineat omnium peccatorum, non solum vetus Scriptura (Levit. XXV), sed et Salvatoris in Evangelio verba demonstrant, dicentis: Duo debitores erant feneratori cuidam: unus debebat denarios quingentos, et alius quinquaginta (Luc. VII, 41). Et murus dividit inter sanctuarium et vulgi locum. Ex quo intelligimus, omnem supra templi descriptionem, Sacerdotum, qui sunt filii Sadoc, fuisse ministeriis delegatam. Hunc autem murum, qui tanto spatio dilatetur, et universa circumeat, separare sanctuarium et vulgi locum. (CAP. XLIII) (Cap. XLIII.--Vers. 1 seqq.) « Et eduxit [ Vulg. duxit] me ad portam quae respiciebat ad viam Orientalem: et ecce gloria 519 Dei Israel ingrediebatur per viam Orientalem: et vox erat ei quasi vox aquarum multarum: et terra splendebat a majestate ejus. Et vidi visionem secundum speciem quam videram, quando venit ut disperderet civitatem: et species secundum aspectum quem videram juxta fluvium Chobar, et cecidi super faciem meam. Et majestas Domini ingressa est templum per viam portae, quae respiciebat ad Orientem. Et elevavit me spiritus, et introduxit me in atrium interius: et ecce repleta erat gloria Domini domus. Et audivi loquentem ad me de domo. Et vir qui stabat juxta me, dixit ad me: Fili hominis, locus solii mei, et locus vestigiorum pedum meorum, ubi habito in medio filiorum Israel in aeternum. Et non polluent ultra domus Israel nomen sanctum meum, ipsi et reges eorum in fornicationibus suis, et in ruinis regum suorum, et in excelsis: qui fabricati sunt limen suum juxta limen meum, et postes suos juxta postes meos: et murus erat inter me et eos: et polluerunt nomen sanctum meum in abominationibus quas fecerunt: propter quod consumpsi eos in ira mea. Nunc ergo repellant procul fornicationem suam, et ruinas regum suorum a me: et habitabo in medio eorum semper. LXX: Et adduxit me ad portam, quae respiciebat contra Orientem ÷ et eduxit me * et ecce gloria Dei Israel veniebat per viam Orientis: et vox castrorum quasi vox geminantium multorum: et terra resplendebat quasi fulgur a gloria per circuitum. Et visio quam vidi secundum visionem quam videram quando ingrediebar ut ungerem civitatem ÷ Et visio currus quam vidi * secundum visionem quam videram super fluvium Chobar: cecidique in faciem meam. Et gloria Domini ingressa est domum per viam portae, quae respiciebat ad Orientem. Et assumpsit me spiritus, et introduxit me in atrium interius: et ecce plena gloria Domini domus. Et steti, et ecce vox de domo loquentis ad me: et vir stabat juxta me, et dixit ad me: vidisti, fili hominis, locum solii mei, et locum vestigii pedum meorum, in quibus habitabit nomen meum in medio domus Israel in sempiternum. Et non contaminabunt ultra domus Israel nomen sanctum meum, ipsi et duces eorum in fornicatione sua et in homicidiis ducum in medio sui, cum ponerent limen meum in liminibus suis, et postes meos juxta postes suos. Et dederunt parietem meum 520 quasi connexum inter me et se: et contaminaverunt nomen sanctum meum in iniquitatibus suis quas faciebant. Et contrivi eos in furore meo et in occisione. Et nunc abjiciant fornicationem suam, et homicidia ducum suorum a me: et habitabo in medio eorum in sempiternum. » Primum de translationis varietate dicendum est. Hoc quod ponunt Septuaginta: Et eduxit me, in Hebraico non habetur. Si enim adductus fuerat ad portam, quae respiciebat Orientem, quid necesse fuit ut educeretur, cum ideo inductus sit, ut videret quid in porta fieret Orientali? Deinde ubi dicitur: Vox erat ei, haud dubium quin Dei, quasi vox aquarum multarum, quod et Joannes in sua confirmat Apocalypsi, Septuaginta posuerunt: Et vox castrorum quasi vox geminantium multorum (Apoc. XIV). Tertio in Hebraico habetur: Vidi visionem secundum speciem quam videram, quando venit, ut disperderet civitatem. Venit autem ille qui in principio hujus prophetae vestitus erat lineis, et atramentarium habebat ad lumbos, cum aliis sex, ut disperderet civitatem, non ut ungeret, quod Septuaginta transtulerunt, qui quarto dixere: Et visio currus quam videram, quod in Hebraico non habetur. Dicamus strictim de singulis, quantum explanationis patitur difficultas: ne dum studemus brevitati, velamentum non solum Moysi, sed et prophetae Ezechielis remaneat in nobis, qui cupimus revelata facie veritatem Domini contemplari (Exod. XXXIV; II Cor. III). Gloria ergo Dei Israel ingreditur per viam Orientalem, per quam et egressa fuerat, quando civitas Domini furore percussa est. Ingreditur autem, immo regreditur ad eam quia templum Domini aedificatum in monte monstraverat. Et tamen multo plus est quod in consequentibus dicitur: Levavit me spiritus, et introduxit me in atrium exterius: et ecce repleta erat gloria Domini domus. Hic enim gloria tantum Dei Israel ingreditur: ibi autem dicitur, quod plenitudo gloriae Domini fuerit in Templo: de qua et Isaias scribit: Vidi Dominum sedentem super thronum excelsum et elevatum: et plena erat domus gloria ejus (Isai. VI, 1); quando revelata facie gloriam Domini contemplantes, reformamur in imaginem Creatoris. Vox quoque erat Dei, quasi vox aquarum multarum, omnium 521 scilicet in toto orbe populorum, ut Joannes Evangelista interpretatur (Apoc. XIV): sive quasi vox castrorum, et sicut vox geminantium multorum, ut exercitus Dei sacramenta cognosceret. Quod intelligens Jacob, vocavit nomen illius loci, castra (Genes. XXXII). De quibus et alibi scriptum est: Currus Dei decem millium multiplex, millia laetantium (Ps. LXVII, 18). Una autem vox dicitur castrorum et multitudinis, propter unum in Dei laude consensum. Geminaturque vox canentium Patri, et Filio, et Spiritui sancto: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus Sabaoth, plena est terra gloria ejus (Isai. VI, 3). Sequitur: Et terra splendebat a majestate ejus (Psal. XVIII). Quod proprie in adventu Christi factum est; quando in omnem terram exiit sonus apostolorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Rom. XVIII): quotidieque impletur in credentibus, et ad perfectum complebitur, quando corruptivum hoc induerit incorruptionem, et mortale istud fuerit immortalitate vestitum (I Cor. XV). Quod autem infertur: Et vidi visionem secundum speciem quam videram, quando venit ut disperderet civitatem; pro quo Septuaginta transtulerunt: quando ingressus sum, ut ungerem civitatem, cum juxta Hebraicum perspicuum sit; juxta Septuaginta plurimam obscuritatem habet: quomodo Ezechiel ingressus sit ut ungeret civitatem; ad cujus prophetiam comminationemque ceciderit: nisi forte illud dicamus, quod correptio prophetae, sit unctio civitatis, et unctio olei exsultationis sacerdotalis, et regii, quod qui libenter receperint, et audire voluerint, efficiuntur uncti Domini, de quibus scriptum est: Nolite tangere Christos meos: et in prophetis meis nolite malignari (Ps. CIV, 15). Ille autem potest juxta anagogen ungere civitatem, de qua scriptum est: Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei (Ps. LXXXVI, 2); qui vidit visionem currus et mysteriorum Dei, quam intuitus est Ezechiel super fluvium Chobar, qui onus pondusque significat. Quid enim gravius fluminibus Babyloniis, super quae David sedit et flevit cum recordaretur Sion? De quibus scriptum est: Praeterit enim figura hujus mundi (Psal. CXXXVI). Nihilque puto in saeculi hujus confusione esse perpetuum: sed omnia praeterire et fluere (I Cor. VII, 31). Quae qui consideraverit, cadet super faciem suam intelligens quam procul sit a majestate Dei, et flectet genua ad Patrem in nomine Jesu Christi. 522 Cumque, ait, ego corruissem, majestas Domini ingressa est templum per viam portae, quae respiciebat ad Orientem, statimque me elevavit spiritus (ipse enim jacens pergere non valebam), et introduxit me in atrium interitus, foris enim cecideram; et ecce, qui prius conspexeram gloriam Dei Israel venientem per viam Orientalem, vidi repletam gloria Domini domum ejus, et vocem ad me de domo interiori loquentem audivi. Quae quid sit locuta, Scriptura non narrat, nisi forte illud Apostoli: Et audivi verba ineffabilia quae non licet homini loqui (II Cor. XII, 4). Vir autem, inquit, qui stabat juxta prophetam, dixit ad eum: quem perspicue Dominum intelligimus. Cui enim alii poterit convenire quod sequitur: Fili hominis, locus solii mei, et locus vestigiorum pedum meorum, ubi habito in medio filiorum Israel in aeternum, nisi illi qui habitat in Ecclesia in medio filiorum Israel cernentium Deum, et habitat in perpetuum, non secundum templum Salomonis ad tempus? Et locus ejus est ille de quo scriptum est: Et factus est in pace locus ejus (Ps. LXXV, 2), quae exsuperat omnem sensum: Et locus vestigiorum pedum illius, Apostolis dicentibus: Adoremus in loco ubi steterunt pedes ejus (Ps. XXXI, 7). Et pulchre dixit, steterunt: in Ecclesia enim stant pedes Domini, in synagoga ambulant et praetereunt. Ut autem sciamus hoc dici de Ecclesia, jungitur: Et non polluent ultra domus Israel nomen sanctum meum: quod proprie ad eos pertinet, qui sanctae conversationis in Ecclesia commorantur. Qui sint autem qui polluerint prius nomen sanctum Dei, ponit manifestius: Ipsi et reges eorum, tam populus quam sacerdotes, in fornicationibus suis quibus a Deo fornicati sunt: et in ruinis regum suorum, qui frustra sibi per superbiam, regium nomen assumunt. Denique sequitur: Et in excelsis. Arrogans enim mens offendit Deum: humilis ad misericordiam provocat. Qui post superbiam, immo per superbiam, fabricati sunt limen suum juxta limen Dei, et postes suos juxta postes illius. Audiant haec juxta litteram mulierculae oneratae peccatis, quae circumferuntur omni vento doctrinae, semper discentes, et numquam ad scientiam veritatis pervenientes; mentem junctam Deo, non vicinitatem Ecclesiarum, et habitationem 523 proximam, Dei in se provocare clementiam; quin potius indignationem Domini commoveri, quando in consecratis Deo locis, indignus habitator est. Fabricati sunt, inquit, limen suum juxta limen meum, ut nihil interesset inter sacrum et prophanum, et postes suos juxta postes meos, ut unus laicorum et sacerdotum esset introitus. Unde et Apostolus dicit: Probet autem se homo, et sic accedat ad corpus et sanguinem Domini (I Cor. XI, 28). Et ut gravius faceret quod dicebat, sequentem jungit versiculum: Et murus erat inter me et eos; ut sacerdotalia sacrificia et loca sacramentorum corporis et sanguinis Christi, brevissimus murus divideret. Et polluerunt, inquit, nomen sanctum meum, in abominationibus quas fecerunt. Quid prodest habitationis vicinia, et medius inter cellulam nostram et altare Domini paries, cum in his quae secreto facimus, et quae turpe est etiam dicere, contaminetur et polluatur nomen Domini? Ego hoc arbitror, quod non polluat nomen Domini, nisi ille qui visus est nomini ejus credere, et illius censeri vocabulo. Et quomodo tollit membra Christi, et facit membra meretricis, qui prius Christo credidit: sic ille polluit nomen Dei, qui prius nominis ejus fidem susceperit. Alioquin ethnicus, et Judaeus cum sint polluti, et contaminati, immo contaminatio ipsa atque pollutio, nomen Dei polluere et contaminare non possunt: quod illi polluunt, ad quos dicitur: Nomen meum per vos blasphematur in gentibus (Rom. II, 24). Propter has igitur causas consumpsi eos in ira mea, quia haec fecere quae diximus. Et tamen clemens Dominus rursum prophetae praecipit, ut jubeat eis procul a se removere fornicationes pristinas, et ruinas regum suorum ac principum derelinquere, et repellere non tam a se, quam a Deo: et boni operis statim praemia pollicetur dicens: Et habitabo in medio eorum, de quo in Evangelio dicitur: Medius inter vos stat quem vos nescitis (Joan. I, 26): et habitabit non parvo tempore, ut in Synagoga; sed in perpetuum, quod in Christi Ecclesia comprobatur. (Vers. 10 seqq.) Tu autem, fili hominis, ostende domui Israel templum: et confundantur ab iniquitatibus 524 suis, et metiantur [Al. meditentur] fabricam, et erubescant ex omnibus quae fecerunt. Figuram domus et fabricae ejus, exitus et introitus, et omnem descriptionem ejus, et universa praecepta ejus: cunctumque ordinem [Vulg. addit ejus], et omnes leges ejus ostende eis, et scribes in oculis eorum, ut custodiant omnes distributiones [Vulg. descriptiones] ejus, et praecepta illius, et faciant ea. Ista est lex domus in summitate montis: Omnes fines [Vulg. Omnis finis] ejus in circuitu, Sanctum sanctorum erit [Vulg. est]. Haec est ergo lex domus. LXX: Et tu, fili hominis, ostende domui Israel domum, et cessabunt a peccatis suis, et visionem ejus, et dispositionem illius: et ipsi sustinebant tormentum suum pro omnibus quae fecerunt. Et describes domum et praeparationem ejus, et exitus atque introitus ejus, et substantiam ejus et omnia praecepta illius, et omnia legitima ejus, et omnes leges ejus ostendet illis, et describes coram eis: et custodient omnes justificationes et omnia praecepta mea, et facient ea, et descriptionem domus in vertice montis, omnes termini ejus in circuitu Sancta sanctorum sunt. Ista est lex domus. Non parvi operis est, quod oculis carnis, vel mente conspexeris audientibus demonstrare, ut et ipsi tecum vidisse videantur. Quamobrem scribit et Josephus, eos qui ad describendam terram missi sunt ab Jesu filio Nave, fuisse γεομέτρας, et artem quae nunc philosophorum propria est, habuisse Geometriae. Domui igitur Israel, eorum qui animo conspiciunt Deum, ostenditur domus, hoc est templum quod Ezechiel situm in monte conspexit, et non solum in monte, sed sicut nunc dicitur, in summitate montis: quam nequaquam illam putemus, quae a Salomone constructa narratur in Regum et in Paralipomenon libris. Illa enim alterius ordinis atque mensurae est, et in singulis magnam habens diversitatem: tantumque inferior templo, quod nunc ostenditur Ezechieli, ut non solum cultores ejus, et aeditui; sed et ipse fabricator ejus Salomon peccaverit, et offenderit Deum, licet postea egerit poenitentiam, scribens Proverbia, in quibus ait: Novissime ego egi poenitentiam, et respexi ut eligerem disciplinam (Prov. XXIV, 2). Ista autem quae Ezechieli, et per Ezechielem domui Israel ostenditur, talis est: ut qui eam 525 mente conspexerit, cesset ab iniquitatibus suis: non quibusdam, sed omnibus: sive ut in Hebraico continetur, confundatur et sustineat tormentum suum pro omnibus quae fecerit. Sustinet autem tormentum iniquitatum suarum, qui cessat praeterita facere peccata: multumque prodest ei, qui ante peccaverit, videre domum Dei, et omnis fabricae ejus nosse rationem; ut peccare desistat, et habens illius desiderium, dicat ad Dominum: Domine, dilexi decorem domus tuae: et locum habitationis gloriae tuae (Ps. XXV, 8). Et iterum: Unum petivi a Domino, hoc requiram: ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae (Ps. XXVI, 4), cum coepero vivere et esse cum Christo, qui est vita credentium. Sequitur: Exitus ejus et introitus, subauditur, domus. Exitus autem eorum qui egrediuntur ad eos qui foris sunt, et introitus eorum qui per magistrorum disciplinam ad interiora penetrant. Et omnem, inquit, descriptionem ejus, sive substantiam ejus, ut Septuaginta transtulerunt, quae non tam ad naturam domus, quam ad supellectilem pertinet atque divitias. Et universa praecepta, cunctumque ordinem, et omnes leges templi ostendes eis, qui portaverunt tormentum iniquitatum suarum, et cessaverunt, sive confusi sunt super his quae ante gesserant. Idcirco autem ostende ei, ut custodiant omnia quae praecepta sunt. Nihil enim prodest scire descriptionem domus et omnes distributiones ejus, de quibus scriptum est: Multae mansiones apud Patrem meum (Joan. XIV, 2). Et iterum: Statuit terminos gentium secundum numerum filiorum Israel, sive angelorum Dei (Deut. XXXII), nisi feceris quae praecepta sunt. Domus autem et lex omnium praeceptorum Dei, et urbs quae in summitate montis est constituta, illa credenda est, de qua scriptum est: Non potest civitas abscondi super montem posita (Matth. I, 14). Et: Fluminis impetus laetificat civitatem Dei (Ps. XLV, 4): quae perspicue refertur ad Ecclesiam, et sita est in eo monte, qui in vertice omnium montium est, et a quo vulneratus est princeps Tyri: omnesque fines et termini domus hujus, sancta sanctorum sunt. In illa domo, hoc est, in tabernaculo quod fabricatus est Moyses, et in templo quod a Salomone constructum est, interiora tantum, ubi erant 526 Cherubim, et propitiatorium, et arca testamenti, et mensa thymiamatis, appellabantur sancta sanctorum. In hac autem domo quae monstratur Ezechieli, et quae in summitate montis est constituta, omnes termini ejus reputantur in sancta sanctorum. Quodque infertur: Haec est lex domus, vel ad praeterita pertinet, de quibus jam dictum est, vel ad ea quae dicenda sunt postea. (Vers. 13 seqq.) « Istae mensurae altaris in cubito verissimo qui habebat cubitum et palmum ( sive παλαιστὴν) in sinu ejus erat cubitus: et cubitus in latitudine: et definitio [ Vulg. addit ejus] usque ab labium ejus in circuitu palmi unius [ Vulg. palmus unus]. Haec quoque erat fossa altaris. Et de sinu terrae usque ad crepidinem novissimam duo cubiti, et latitudo cubiti unius, et a crepidine minori usque ad crepidinem majorem quatuor cubiti, et latitudo unius cubiti. Ipse autem ariel quatuor cubitorum, et ab ariel usque sursum [ Vulg. ad sursum] cornua quatuor. Et ariel duodecim cubitorum in longitudine, per duodecim cubitos latitudinis, quadrangulum [ Vulg. quadrangulatum] aequis lateribus. Et crepido quatuordecim cubitorum longitudinis, per quatuordecim latitudinis in quatuor angulis ejus, et corona in circuitu illius dimidii cubiti, et sinus ejus unius cubiti per circuitum. Gradus autem ejus versi ad Orientem. LXX: Et haec mensura altaris in cubito perfecto cubitus et παλαιστῆς, sinus illius altitudo per circuitum et cubitus latitudinis: et gisus per labium ejus in circuitu palmi unius. Et haec est altaris altitudo a profundo exordii in sinu ejus usque ad propitiatorium magnum, quod erat subter cubitorum duorum, et latitudo cubiti. Et a propitiatorio minori usque ad propitiatorium majus cubiti quatuor: et latitudo cubiti et ariel cubitorum quatuor: et ab ariel usque ad superiora cornuum cubitus. Ipsum autem ariel duodecim cubitos habebat in longitudine: et duodecim cubitos in latitudine quatuor angulorum per singulas partes ejus: et propitiatorium quatuordecim cubitorum in latitudine per quatuor partes ejus: et gisus ejus per circuitum gyrans illud dimidio cubito: et circuitus ejus cubito: per gyrum et gradus ejus respicientes ad Orientem. Scriptum est: Abyssum et sapientiam quis investigabit (Eccl. I, 2)? Et: O profundum sapientiae et scientiae Dei (Rom. XI, 33): » cujus alta profunditas, et quis inveniet eam? Multum est si voluerimus templum Salomonis huic templo, 527 et omnes partes ejus et tabernacula comparare. Quod quia difficillimum est, interim in praesentiarum altare, quod Ezechieli ostensum est, altari quod in Exodo legimus, ex parte modica conferamus (Exod. XXXVIII). Ibi altare quinque cubitorum in longitudine et quinque cubitorum in latitudine, id est, quadrangulum, et trium cubitorum in altitudine describitur: hic vero recedens a sensibus quinque, tendit ad unionem, in qua cubitus perfectus, sive verissimus ponitur, cui jungitur palmus, id est, παλαιστὴ, sextam, ut supra diximus, habens partem cubiti. In sinu autem ejus, hoc est, altaris, erat cubitus, qui scilicet ea quae igne consumebantur suscipiebat, et in latitudine ejus alius cubitus: ut interiora, hoc est, secreta, et spatia altaris quae in latitudine demonstrantur, uno cubito finirentur. Quod autem sequitur: Et definitio usque ad labium ejus, pro quo Aquila, Symmachus et Theodotio posuerunt terminum, Septuaginta rursum gisum interpretati sunt. Cujus verbi, ut ante jam dixi, non possum scire rationem; nec cujus linguae sit dicere confidenter: nisi hoc admonere lectorem, quod ubi nunc definitionem interpretatus sum supra coronam transtulerim. Illudque breviter demonstratur, quod in circuitu ipsius altaris, id est, in margine, et circulo repandum fuerit labium, et quasi corona in modum lilii, habens in aspectu plurimam venustatem. Quae definitio, sive gisus per circuitum palmi unius, sive παλαιστῆς latitudine tendebatur. Fovea autem altaris, sive profundum et altitudo, pro qua in Hebraico ponitur GAB , de sinu terrae usque ad crepidinem novissimam, vel usque ad propitiatorium maximum, duobus cubitis erat, et latitudo ejus cubiti unius. Inferiora enim et profunda, et terrae cohaerentia, duali numero, qui et in immundis animalibus positus est, continentur (Genes. VII): superiora autem et ad crepidinem, sive propitiatorium pervenientia, quod Theodotio ipso Hebraico nomine appellavit AZARA , unius cubiti habent latitudinem, ut dualis numerus transeat ad solitarium; et bonum nuptiarum, quod inferius est, ad unionis perveniat beatitudinem. 528 Quodque sequitur: Et a crepidine minori usque ad crepidinem majorem, quatuor cubitorum, et latitudo unius cubiti, pro quo in Septuaginta positum est: Et a propitiatorio minori usque ad propitiatorium majus; et Theodotio in utroque AZARA transtulit, illud est intelligendum, quod propitiatorium minus, lapis sit excisus de monte sine manibus, et propitiatorium majus, ipse lapis qui crevit in montem magnum, et implevit universum orbem (Dan. II). Sive juxta alterum sensum, propitiatorium minus est, quando exinanivit se formam servi accipiens (Philipp. II), et propitiatorium majus, quando recepit gloriam, quam habuit apud Patrem antequam mundus fieret (Joan. XVII). Prius enim Christi humiliora cognoscimus, et sic ad divinitatis ejus altitudinem pervenimus: et tamen utriusque naturae propitiatorium, hoc est, minoris atque majoris, ad unius altaris pertinet sacramentum. Inter duo autem propitiatoria, minus atque majus, quatuor erant cubita, quatuor mundi elementa signantia, quae et ipsa perveniunt ad unius cubiti altitudinem. Et hoc animadvertendum quod in mensura altaris primus cubitus in latitudine nulli copulatur, sed sua unione perfectus est: secundus autem latitudinis cubitus, post duos cubitos crescit ad summum, et tertius cubitus, post propitiatorium minus et majus per quatuor elementa ad unius cubiti mysterium tendit; et unus et alter, et tertius cubitus in altare Domini, nequaquam primus, secundus, et tertius; sed unus et unus, et unus esse dicatur. Ipse autem ariel quatuor cubitorum erat, et ab ariel usque sursum cornua quatuor: sive ut in Septuaginta dicitur, ab ariel usque ad superiora cornuum cubitus unus. Ariel ( ) ut plerique aestimant interpretatur, lux mea Deus. De quo et in Isaia propheta, ubi scriptum est: Vae tibi, civitas Ariel, quam expugnavit David, sive circumdedit, plenius diximus (Isai. XXIX, 2). Ut autem ego arbitror, leo vel fortis Dei: quod nomen refertur proprie ad altare, in quo vel illuminatio Dei est, vel leo et fortitudo ejus, dicente Jacob ad Judam: Catulus leonis Juda, ad praedam, fili mi, ascendisti: requiescens accubuisti ut leo, et quasi 529 leaena, quis suscitabit eum (Gen. XLIX, 9)? Cubitorum autem quatuor est, et cornua habet quatuor; sive superiora quatuor cornuum, uno cubito finiuntur; ut Evangeliorum mensura et in totum orbem fortitudo discurrens, sub illuminatione Dei, et leonis fortitudine demonstretur, ad unumque cubitum perveniant divinae confessionis. Et ut paulatim obscuritas praesentis loci manifestior fiat, sequitur: Et Ariel duodecim cubitorum in longitudine, per duodecim cubitos latitudinis, quadrangulum aequis lateribus. Quod nemo dubitat ad duodecim tribus pertinere, quae in Joannis Apocalypsi scriptae sunt, et ad Apostolorum numerum, de cujus sacramento supra dixisse me memini (Apoc. VII). Per quatuor autem latera mundi, duodeni cubiti simul efficiunt quadraginta octo cubitos sacerdotalium civitatum, ut istis quasi fundamentis in toto orbe divisis, Ecclesiae fortitudo solidetur. Porro crepido, pro qua Septuaginta propitiatorium, Theodotio ut supra AZARA; Symmachus περιδρομὴν, hoc est circuitum interpretati sunt, quatuordecim cubitorum erat longitudinis per quatuordecim latitudinis, in quatuor angulis ejus, et corona in circuitu ejus dimidii cubiti; pro qua rursum Septuaginta gisum interpretati sunt, et sinus, sive juxta Symmachum consummatio ejus atque perfectio, cubiti unius per circuitum, illud latenter ostendit, quod Dominus noster, qui vere propitiatorium dicitur non solum pro peccatis nostris, sed pro omni mundo, per quatuordecim generationes venerit ab Abraham usque ad David; et rursum per alias quatuordecim usque ad captivitatem Jechoniae, et ejusdem numeri sacramento ad terrena descenderit: ut in tertia τεσσαρακαιδεκάδι, et divini numeri ( Al. muneris) sacramento salvaret quatuor angulos mundi, de quibus scriptum est: Multi ab Oriente et Occidente, et ab Aquilone et Meridie venient, et accubabunt cum Abraham, et Isaac, et Jacob in regno coelorum (Matth. VIII, 11). Quodque sequitur, et corona, sive gisus per circuitum ejus, 530 subauditur propitiatorii, habebat dimidium cubitum, et sinus ipsius propitiatorii, sive consummatio atque perfectio, quam Symmachus interpretatus est περιδρομὴν, habebat unum cubitum, illud significat quod et peccatores et justi Domini propitiatione salventur, dicente apostolo Paulo: Reconciliati sumus Deo in sanguine Filii ejus (Rom. V, 10). Et de peccatoribus dicitur, quod dimidii cubiti mensuram habeant per circuitum; qui tamen salvantur misericordia Creatoris, juxta illud quod in Psalmo scriptum est: Pro nihili salvos facies eos (Ps. LV, 8). De justis: quod in uno salventur numero solitario atque perfecto, et imitentur unam divinitatem, dicente eodem Apostolo: Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19). Quod autem in fine hujus testimonii ponitur, et gradus ejus versi ad Orientem, gradus hujus propitiatorii vel viginti quatuor libris veteris Instrumenti debent accipi: qui habebant citharas in Apocalypsi Joannis (Cap. V), et coronas in capitibus suis: vel sacramentum Patris et Filii et Spiritus sancti, in quo vera nobis datur propitiatio. Et ut dicamus apertius, propterea graduum numerus incertus relinquitur, ut quantocumque studio ad altiora scandere potuerimus, in inferioribus nos putemus collocatos, et cogitemus illud Psalmistae: Ibunt de virtute in virtutem (Ps. LXXXIII, 8). (Vers. 18 seqq.) Et dixit ad me: Fili hominis, haec dicit Dominus Deus: Hi sunt ritus altaris, in quacumque die fuerit fabricatum, ut offeratur super illud holocaustum, et effundatur sanguis. Et dabis sacerdotibus, Levitis qui sunt de semine Sadoc, qui accedunt ad me, ait Dominus Deus: ut offerant mihi vitulum de armento pro peccato. Et assumes de sanguine ejus, pones super quatuor cornua [Vulg. addit ejus], et super quatuor angulos crepidinis, et super coronam in circuitu: et mundabis illud et expiabis. Et tolles vitulum qui oblatus fuerit pro peccato, et combures illum in separato loco domus extra sanctuarium. Et in die secunda offeres hircum caprarum immaculatum pro peccato, et expiabunt altare sicut expiaverunt in vitulo. LXX: 531 Et dixit ad me: Fili hominis, haec dicit Dominus Deus: Haec sunt praecepta altaris in die qua factum fuerit, ut offerantur super eo holocautomata, et effundatur super illud sanguis. Et dabis Sacerdotibus Levitis qui sunt ex semine Sadduc, et appropinquant ad me, dicit Dominus Deus, ut ministrent mihi vitulum de bobus pro peccato: et tollent de sanguine ejus, et ponent super quatuor cornua altaris, et super basim ejus in circuitu, et mundabunt et expiabunt illud. Et tollent vitulum pro peccato, et comburetur in loco separato domus extra sancta. Et die secunda tollent haedos duos de capris immaculatos pro peccato, et expiabunt altare sicut expiaverunt in vitulo. Postquam prophetae monstravit altare, et cubitum ejus, cubitosque duos; et rursum cubitum et quatuor cubitos, et tertio cubitum, duodecim quoque cubitos per alios duodecim, et quatuor altaris cornua: Ariel quoque duodecim cubitorum, per duodecim cubitos, et crepidinem, hoc est, propitiatorium quatuordecim cubitorum, per quatuordecim cubitos: coronam quoque illius, et sinum dimidio cubito et uno cubito per circuitum: gradusque ad Orientem, quorum incertus est numerus, locutus est vir, cujus calamus et funiculus erat in manu, et docet eum quomodo, altaris opere perfecto, altare debeat expiari et consecrari. Primumque offertur victima, et datur sacerdotibus de genere Levi, qui sunt de semine Sadoc, quem cur Septuaginta Sadduc nominent, scire non valeo. Sadoc autem interpretatur justus: offerturque juxta Septuaginta et Theodotionem vitulus; juxta Symmachum taurus, qui Hebraice dicitur PHAR. Vitulum autem qui pro nobis immolatus est, et multa Scripturarum loca, et praecipuae Barnabae Epistola, quae habetur inter scripturas apocryphas, nominat. Et hircus caprarum secundo offertur die. Unde et Pascha facturi assumunt de grege agnum et haedum, et qui primum pascha facere non potuerunt, in secundo mense faciunt: quorum alterum ad justos pertinet, alterum ad poenitentes. Sin autem Septuaginta nobis interpretatio placet qui dixerunt: die autem secundo tollent haedos duos immaculatos 532 pro peccato, audax quidem est quod dicturi sumus, sed tamen aliorum simpliciter ponenda sententia est, qui aiunt duos haedos immaculatos post passionem Domini oblatos esse ad altare Domini, Jacobum et Stephanum: quorum alter de apostolorum numero, alter de septem electis in ministerium Domini princeps fuit (Actor. XXII). Iste est Jacobus qui transformatum Salvatorem vidit in monte (Ibid., VII), qui resurgentem filiam archisynagogi cum Domino Petroque et Joanne intuitus est (Matth. XVII), qui in catalogo apostolorum, in quo bina junguntur nomina, prior fratre ponitur (Marc. IX). Hunc interfecit Herodes (Matth. IX), et quasi haedum immaculatum post passionem Salvatoris in die immolavit secunda (Marc. III). Stephanum quoque (cujus sapientiae et doctrinae nullus poterat resistere (Actor. XIV), et qui stantem vidit Filium ad dexteram Patris, et dixit (Act. XIV, 7): Domine Jesu, suscipe spiritum meum ) lapidibus obruere Judaei. Et quomodo quosdam credentium primitias Achaiae et Asiae Apostolus nominat: sic et isti primitiae fuere martyrum (I Cor. XVI), quos Christi postea confessio coronavit. Et hoc notandum quod vitulus totus offertur in holocaustum, et crassitudo corporis ejus divino igne consumitur. Etsi enim noveramus Christum secundum carnem: sed jam nunc non novimus eum secundum carnem (II Cor. V, 16). Jacobus autem et Stephanus qui secunda die oblati sunt, sive hircus, qui juxta Hebraicum narratur oblatus, offertur quidem in victima, sed holocaustum praesentiae Domini reservatur. Quod autem tollitur sanguis, de quo loquitur Petrus: Redempti sumus de vana nostra conversatione paternae traditionis pretioso sanguine Christi (I Petr. I); et Paulus apostolus docet: Pretio redempti estis (I Cor. VII, 23); et in alio loco: Pacem faciens per sanguinem crucis suae, sive in terra, sive super coelos (Coloss. I, 20), illud significat, quod sanguine Salvatoris, quatuor cornua purificentur altaris, id est, quatuor mundi plagae: aspergiturque corona propitiatorii, sive bases per circuitum, ut universa purgentur, et firma sit propitiatio. Propterea autem in secunda die, vel duo haedi, de quibus supra diximus, vel hircus assumitur; quia animal est semper ad excelsa festinans, et nihil periculi sustinens in 533 praecipitiis, et ibi invenit viam, ubi caeteris animantibus interitus est. Unde et Graeco sermone caprarum et hircorum grex, sublimium conversatio dicitur, hoc est, αἰπόλιον quasi αἰποπόλιον, siquidem αἴπος, excelsum, πόλιον [Mss. πολεῖν], conversationem significat. Porro altare Christi expiatur sanguine, ut orationes sanctorum mundae permeent ad Deum. Hoc quoqne notandum, quod juxta Hebraicum ipse Ezechiel, quasi sacerdos vitulum jubetur assumere, et holocaustum facere, et sanguinem ejus in circuitu aspergere, tam altaris quam angulorum et coronae, sive basis. Septuaginta autem interpretes alios sacerdotes hoc facere demonstrant, de quibus dictum est: Dabis sacerdotibus Levitis, qui sunt ex semine Sadoc, qui accedunt ad me. (Vers. 23 seqq.) « Cumque compleveris expians illud, offeres vitulum de armento immaculatum, et arietem de grege immaculatum. Et offeres eos in conspectu Domini, et mittent sacerdotes super eos sal; et offerent eos holocaustum Domino. Septem diebus facies hircum pro peccato quotidie, et vitulum de armento et arietem de pecoribus immaculatos offerent. Septem diebus expiabunt altare, et mundabunt illud: et implebunt manum ejus. Expletis diebus in die octavo et ultra facient Sacerdotes super altare holocausta vestra, et quae pro pace offerunt, et placatus ero vobis, ait Dominus Deus. LXX: Et cum compleveris expiationem, offerent vitulum de bobus immaculatum, et arietem de ovibus immaculatum, et offeretis coram Domino, et aspergent sacerdotes super ea sal; et offerent ea holocausta Domino. Septem diebus facies haedum pro peccato quotidie, et vitulum ex bobus, et arietem de ovibus immaculatum facient septem diebus. Et expiabunt altare, et mundabunt illud, et implebunt manus eorum, et consummabunt dies. Et erit a die octavo et ultra, facient sacerdotes super altare holocausta vestra, et pro salute vestra, et suscipiam vos, dicit Dominus Deus. » Postquam altare et mensurae ejus in montis vertice demonstratae sunt; rursumque expiatio, et consecratio illius prophetae ostensa est, per unum vitulum immaculatum et hircum, sive duos haedos, quorum primum ad Dominum Salvatorem, duo sequentia ad apostolos ministrosque retulimus, ne in consecratione spiritalis altaris et proprie ad Ecclesiam pertinentis, 534 lex et prophetae viderentur exclusi, propterea consecrato altari, vitulus immaculatus assumitur et aries, et offertur in conspectu Domini; et filii Sadoc, hoc est, justorum sacerdotes aspergunt super capita eorum sal, ut et Lex et Prophetae sapore Evangelii condiantur. Nec ullum est sacrificium (juxta legis imperium et interpretationem Apostoli, qui ait (Col. IV, 6): Sermo vester sit sale conditus) quod sale careat. Utrumque autem offertur holocaustum Domino, ut corpus pinguis litterae, quod significatur in Lege, et prophetiae nubilum, igne Domini, hoc est, Spiritu sancto, de quo dicit Paulus, Spiritu ferventes (Rom. XII, 11), in spiritualem et tenuem substantiam convertantur. Volumus scire apertius qui sit vitulus de armento immaculatus, et aries de ovibus purissimo vellere, intelligamus Moysen et Eliam (Num. XII, III Reg. XIX); quorum prior mansuetissimus fuit inter omnes homines qui versabantur in terra; alter ardore fidei similis Moysi. Unde et audebat dicere: Ego relictus sum solus. Quod autem in Hebraico scriptum est: Offeres vitulum, in Septuaginta, offerent sacerdotes, nulla sit quaestio. Et ipse enim Ezechiel cui haec dicuntur, de numero sacerdotum est, plenae aetatis atque perfectae; et sacerdotalem gradum prophetiae auxit gratia. Et Moyses et Elias videntur in monte cum Domino, id est, lex et prophetae, qui ei nuntiabant quae Jerosolymis passurus esset. Expiato autem altari, septem diebus offertur hircus, sive haedus pro peccato quotidie, et vitulus de armento, et aries de pecoribus immaculatus, ut per haec sacrificia septem dierum ad perfectum expietur altare. In septem diebus sabbatismus ostenditur qui juxta Apostolum (Hebr. IV) populo Dei reservatur: in quibus aeternam veramque speramus requiem, et nequaquam servile opus faciamus [ Al. faciemus] peccatorum. In hirco autem, et vitulo, et ariete tria generalia delicta demonstrantur, quibus omne mortalium subjacet genus. Aut enim cogitationibus, aut sermone, aut opere peccamus. Cogitatio refertur ad arietem, quae prima est omnium peccatorum, et ex qua alia duo peccata nascuntur. Haedus autem, sive hircus, ad eloquium sive sermonem, qui semper de excelsioribus disputat. Opera vero proprie vitulo deputantur: quoniam vomeri 535 et labori et terrenis operibus mancipatus est. Haec igitur immaculata per septem dies veri sabbati atque perfecti Deo offerre debemus, et expiare altare, ut oratio nostra munda perveniat ad Deum. Quod autem infertur: Et mundabunt illud, et implebunt manum ejus, quod et Hebraicum et caeteri interpretes transtulerunt, illud significat, quod ipsius quoque altaris, pro cujus expiatione offertur sacrificium, dona complenda sint, sicut offertur pro sacerdotibus et populo atque pontifice; ne quid vacuum stetisse videatur in conspectu Domini. Pro quo posuere Septuaginta: et mundabunt illud, et implebunt manus suas, ut subaudiatur sacerdotes, qui cum pleni fuerint bonis operibus, hoc enim plenae significant manus, transacto sabbato, veniant ad diem resurrectionis octavam, et dicant cum Apostolo: Resurreximus cum Christo (Rom. VI, Coloss. III); et ultra octavam tendant ad coelestia, et offerant pro nobis holocausta, sive quae pro pace peccatorum nostrorum et salute sunt nostra: ut per ignem Spiritus sancti, omnia quae cogitamus, loquimur, et facimus, in spiritualem substantiam convertantur: et hujuscemodi Dominus delectatus sacrificiis, nobis placabilis fiat. (CAP. XLIV) (Cap. XLIV.--Vers. 1 seqq.) Et convertit me ad viam portae sanctuarii exterioris, quae respiciebat ad Orientem, et erat clausa. Et dixit Dominus ad me: Porta haec clausa erit, et non aperietur, et vir non transibit per eam: quoniam Dominus Deus Israel ingressus est (sive ingredietur) per eam; eritque clausa principi. Princeps ipse sedebit in ea, ut comedat panem coram Domino. Per viam vestibuli (id est, Aelam), porta egredietur, et per viam ejus egredietur. Pro eo quod in Hebraico scriptum est: erit clausa principi, LXX transtulerunt, erit clausa: quia dux ipse sedebit in ea. Multae sunt portae quas in descriptione templi Ezechielis Scriptura commemorat, tam intus quam foris. Altaris quoque figuram, et consecrationem et sacrificia sermo praeteritus percurrit. Quo finito, venit ad portam sanctuarii exteriorem, quae respiciebat ad Orientem, et erat clausa: statimque vir ille qui erat ductor prophetae, et ei omnia demonstrabat, locutus est ad eum: Porta haec quam respicis clausam, semper clausa erit, et non aperietur, 536 nullusque virorum transibit per eam. Et reddit causam cur clausa sit semper: quoniam Dominus Deus Israel ingressus est, vel ingredietur per eam: eritque clausa juxta Hebraicum, principi, quem ducem LXX transtulerunt. Qui princeps et dux, id est, NASI , sedebit in ea, ut comedat panem coram Domino: et per viam vestibuli portae ingredietur, et per ipsam egredietur. Quaenam ista porta est, quae semper clausa est, et solus Dominus Deus Israel ingreditur per eam? Nempe illa de qua Salvator loquitur in Evangelio: Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, et vae vobis doctoribus legis, qui tollitis clavem scientiae: ipsi non ingredimini, et intrantes prohibetis (Matth. XXIII, 23). De hac sub nomine libri scribit et Isaias: Erunt verba libri istius, sicut verba libri signati: quem cum dederis homini nescienti litteras, et dixeris ei, Lege: et respondebit tibi, nescio litteras. Et dabunt illum homini scienti litteras, dicentes: Lege; et dicet: Non possum legere, quia signatus est (Isai. XXIX, 11). Iste autem liber est, cujus nemo potest solvere et aperire signacula, neque in coelo, neque in terra, neque sub terra, nisi ille de quo in Apocalypsi Joannis dicitur: Ecce vicit leo de tribu Juda, radix et genus David: ut aperiat librum et solvat signacula ejus (Apoc. V, 5). Prius enim quam Salvator humanum corpus assumeret, et humiliaret se, formam servi accipiens (Phil. II), clausa erat Lex et Prophetae, et omnis scientia Scripturarum, clausus erat paradisus. Postquam autem ille pependit in cruce, et locutus est ad latronem, Hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXIII, 43), statim velum templi scissum est, et aperta sunt omnia; ablatoque velamine dicimus: Nos autem omnes revelata facie gloriam Domini contemplantes, in eamdem imaginem transformamur a gloria in gloriam (II Cor. III, 18). Sin autem revelata sunt omnia, in Christo enim juxta sermonem Pauli omnia revelantur (Ibid., XIII), quomodo porta clausa erit et non aperietur, et vir non transibit per eam? Ex quibus discimus, quamvis ad summam scientiam venerimus, comparatione divinae scientiae, nunc ex parte nos scire et ex parte cognoscere; quando autem venerit, quod perfectum est, tunc quod ex parte est destruetur. Unde et in alio loco ipse Apostolus imperfectum se esse loquitur, rursumque perfectum. Quod si interpretatione caret, videtur esse contrarium. Dicit enim: 537 Non quia jam accepi, aut quia jam perfectus sum. Fratres, ego me non arbitror comprehendisse; Unum vero, posteriora obliviscens et ad priora me extendens, statutum persequor ad bravium supernae vocationis Dei (Philipp. III, 12, 14). Cumque putaremus eum secundum professionem suam non esse jam perfectum, et magis quaerere quam invenisse quod verum, non solum se, sed et alios dicit esse perfectos: Quotquot ergo perfecti sumus hoc sapiamus. Est autem sensus hujus loci: Ad comparationem caeterorum hominum, qui curam non habent notitiae Scripturarum nec mysteriorum Dei, perfectum esse me fateor; quantum autem ad scientiam divinae majestatis, nunc in aenigmate video et per nubilum et caliginem, et dico cum propheta: Mirabilis facta est scientia tua ex me, confortata est, et non potero ad eam (Ps. CXXXVIII, 6). Haec igitur porta, quae omnibus clausa est (vir enim non transibit peream), erit clausa principi, sive duci, et illius adventu reserabitur, qui sedebit in ea, ut comedat panem coram Domino: de quo ipse in Evangelio profitetur, dicens: Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me, et compleam opus ejus (Joan. IV, 34). Ipse est princeps, et pontifex secundum ordinem Melchisedech, et hostia et sacerdos, qui in conspectu Patris nobiscum coelestem comedit panem, et vinum bibit, de quo loquitur in Evangelio: Non bibam de genimine vitis hujus, nisi cum bibero illud novum in regno Patris mei (Matth. XXVI, 29): in illo videlicet regno, de quo et ipse et alibi ait: Regnum Dei intra vos est (Luc. XVII, 21). Clausaque erit porta. Nemo enim potest passionis Domini, corporisque ejus et sanguinis pro majestate rei sacramenta cognoscere. Tantaeque bonitatis est, et clementiae princeps noster, ut cum solus sedeat in porta, quae clausa est, et panem coram Domino comedat, velit mensae suae atque convivii plures habere consortes, et dicat: Ecce ego sto ad ostium et pulso; si quis aperuerit mihi, ingrediar ad eum et coenabo cum illo, et ipse mecum (Apoc. III, 20). Solus autem panem comedit coram Domino, quia substantia ejus divinaque natura a cunctis creaturarum substantiis separata est. Ipse per eamdem vestibuli portam ingreditur 538 et egreditur: quia et intus et foris, hoc est, infusus et circumfusus omnibus; ingrediensque per portam, ut secum introducat eos, qui absque doctrina et ejus auxilio intrare non possunt; et egrediens, ut rursum alios introducat; et loquatur eis qui difficiliora non capiunt. Quod autem porta Orientalis extra terminos mundi semper clausa sit, et humano nequaquam pateat aspectui, Joannis Evangelium probat dicentis: Deum nemo vidit umquam: Unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarravit (Joan. I, 18). Quasi aliis verbis dixerit: Eritque clausa principi. Princeps solus sedebit in ea, ut comedat panem perfectae et consummatae scientiae. Nemo enim novit Filium nisi Pater, et nemo novit Patrem nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare (Matth. XI, 27). Pulchre quidam portam clausam, per quam solus Dominus Deus Israel ingreditur, et dux cui porta clausa est, Mariam Virginem intelligunt, quae et ante partum, et post partum virgo permansit. Etenim tempore quo angelus loquebatur: Spiritus sanctus veniet super te, et virtus Altissimi obumbrabit te, quod autem nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35), et quando natus est, virgo permansit aeterna; ad confundendos eos, qui arbitrantur eam post nativitatem Salvatoris habuisse de Joseph filios, ex occasione fratrum ejus qui vocantur in Evangelio (Marc. III). Super qua quaestiuncula, Romae adversum Helvidium illius temporis haereticum, in adolescentia non grandem librum scripsisse me novi. (Vers. 4 seqq.) Et adduxit me per viam portae Aquilonis in conspectu domus, et vidi, et ecce impleverat [Vulg. implevit] gloria Domini domum Domini, et cecidi ante faciem meam. Et dixit ad me Dominus: Fili hominis, pone cor tuum, et vide oculis tuis, et auribus tuis audi omnia quae ego loquar ad te de universis ceremoniis domus Domini, et de cunctis legibus ejus, et pones cor tuum in viis templi per omnes exitus sanctuarii. Vir qui ductor prophetae est, et quo cuncta in templo monstrante cognoscit, postquam clausam ei ostenderat portam numquam reserandam, et tamen apertam ei qui clausis ingressus est ostiis, ducit prophetam ad viam portae 539 Aquilonis, quae tamen et ipsa esset in conspectu domus, haud dubium quin templum significet. Cumque propheta e regione vidisset plenam domum Domini gloria Domini, eamdem videlicet quam in Aquilonis plaga positus contra cernebat, statim cecidit in faciem suam, majestatem gloriae Domini ferre non sustinens. Unde quia fuerat humilitate dejectus, dicit ad eum, nequaquam vir, sed Dominus: Fili hominis, pone cor tuum, et reliqua. In consummatione tabernaculi et aedificii templi quod a Salomone constructum est, apparuit gloria Domini, quae postea evangelicae gloriae comparatione destructa est, dicente Apostolo: Etenim non est glorificatum, quod glorificatum est, in hac parte, propter excellentem gloriam. Si enim quod destruitur, per gloriam est: multo magis quod manet in gloria est (II Cor. III, 10). Cavendumque ne destructionem prioris gloriae abolitionem putemus; sed sic sentiendum, quod postquam venerit quod perfectum est, id quod ex parte fuerat, destruetur: velut si solis radiis lampadem compares, aut lampadis lumen lucernae [ Al. lucernulae.] Quamobrem et de Joanne Baptista dicitur: Ille erat lucerna lucens in domo (Joan. V, 35). Postquam autem venit sol justitiae, lucernae lumen absconditum est, dicente ipso propheta atque Baptista: Illum oportet crescere, me autem minui (Joan. III, 30). Cecidit autem in faciem suam propheta, ne dum plus cernere cupit quam potest humana fragilitas intueri, etiam ipsum oculorum lumen amitteret. Unde familiarius eum vocat Dominus, filium hominis; praecipitque ut ponat cor suum, et videat oculis, et auribus audiat. Primum enim ad intelligendum quod dicitur aperiendus est animus; secundo, cordis intelligendum oculis, de quibus dicitur ad Abraham: Leva oculos tuos, et vide stellas coeli (Gen. XV, 5); tertio, his auribus audiendum, de quibus Salvator ait: Qui habet aures audiendi, audiat (Luc. VIII, 8); ut possit cunctas templi ceremonias et legitima ejus intelligere, et ad extremum ponere cor suum in viis templi; quia diversi ad Deum introitus sunt. Sive per vias templi, ceremoniarum ordinem significat, et exitus sanctuarii. Prooemium igitur est, et 540 praeparatio prophetae, ad intelligenda quae postea super templi ordine cogniturus est. Et hoc notandum, quod in mundi hujus plaga qui in maligno positus est, et in Aquilonis frigore constitutus, coelestis nobis ceremoniarum ordo monstratur. (V. 6 seqq.) Et dices ad exasperantem me domum Israel: Haec dicit Dominus Deus: sufficiant vobis omnia scelera vestra, domus Israel, eo quod inducitis filios alienos (sive alienigenas) incircumcisos corde et incircumcisos carne, ut sint in sanctuario meo, et polluant domum meam, et offertis panes meos, adipem et sanguinem, et dissolvistis (sive praeteristis) pactum meum in omnibus sceleribus vestris; et non servastis praecepta sanctuarii mei et posuistis custodes observationum mearum in sanctuario meo vobismetipsis. Quando dicit, sufficiant vobis omnia scelera, sive iniquitates vestrae, ad priorum peccatorum hortatur poenitentiam, ne augeamus peccata peccatis, et materiam futuro paremus incendio; sed audiamus illud quod Isaias loquitur: Vae his qui attrahunt peccata sicut funiculo longo, et sicut jugo corrigiae vituli iniquitates (Isai. V, 18). Primumque peccatum est, quod inducunt filios alienos, sive alienigenas incircumcisos corde, et incircumcisos carne, ut sint in sanctuario Dei, et polluant domum Dei. Modicum enim fermentum totam massam corrumpit (I Cor. V, 6); et in quibusdam exemplaribus fertur Proverbiorum: Ne introducas impium in tabernacula justorum. Urgent nos in hoc loco Judaei et Ebionitae, qui circumcisionem carnis accipiunt: quomodo possumus praesentem locum exponere incircumcisos corde et incircumcisos carne? quo videlicet post spiritualem intelligentiam, etiam carnis circumcisionem suscipere debeamus. Sed qui legimus Paulum dicentem: Contestor autem omnem hominem qui circumciditur: quoniam si circumcidamini, Christus vobis nihil proderit (Gal. V, 2). Et illud Jeremiae: Ecce incircumcisae aures vestrae, et noluistis audire (Jer. VI, 10). Et in Exodo locutus est Moyses in conspectu Domini dicens: Ecce filii Israel non audierunt me; et quomodo audiet me Pharao? Ego autem sum tardi sermonis (Exod. VI, 12), pro quo Septuaginta dixere: ἐγὼ δὲ ἄλογός εἰμι; quod melius habetur in Hebraeo: Ego autem 541 incircumcisus sum labiis, interrogemus eos, immo cogamus circumcidere aures, et labia desecare, ut Scripturam implere videantur. Sin autem coeperint circumcisionem aurium interpretari, quando nihil turpe et inhonestum audire nos patimur, et circumcisionem labiorum, quando nihil indecens loquimur: dicamus eis, eamdem expositionem etiam in corde et in carne servare debetis. Cor circumcidimus cultello Dei, et aufertur de corde nostro praeputium, quando turpes cogitationes nequaquam exeunt de corde nostro, nec de nobis dicitur: Impinguatum est cor populi hujus, et auribus suis graviter audierunt (Actor. XXVIII, 27). Ergo et caro similiter circumciditur, ut nequaquam faciamus terrena opera, quae pro necessitate corporis facere compellimur, cibum capere, et potum et somnum, et uti vestibus: quae tunc circumcidimus, si non ad delicias, et ad luxuriam, et ad inertiam, sed ad necessitatem naturae et corporis istius sustentaculum cuncta faciamus. Qui bibit vinum modicum propter stomachum et frequentes infirmitates, et odit ebrietatem, circumcidit carnem suam (I Tim. V). Qui dormit quantum natura patitur, audiet a Salomone: Si sederis, absque timore eris: Si dormieris, suaviter dormies, et non timebis pavorem supervenientem tibi: neque impetus impiorum supervenientes (Prov. III, 24). Et qui fugit fornicationem, et uxori debitum reddit revertens ad id ipsum ne tentet eum Satanas (I Cor. VII), audiet cum populo Israel: In hac die abstuli opprobrium Aegypti a vobis. Vestibus quoque utetur, quae frigus repellant; non quae tenuitate sui, corpora nuda demonstrent. Attenuata jejuniis caro et circumcisa continentia (Jos. V), fugit opprobrium Aegyptiorum qui sunt magnis carnibus, et illud potest dicere quod in plerisque juxta editionem Septuaginta legitur: Quomodo contabuit caro mea, in terra deserta, invia, et inaquosa, sic in sancto apparui tibi (Ps. LXII, 3). Si quando ergo alienigenas introducere voluerimus in templum Dei, circumcidamus aures eorum, et labia, et cor, et omnem carnem, oculosque, gustum et odoratum, ut omnia cum Dei timore et ratione faciamus. Audiant hoc episcopi atque presbyteri et omnis ordo ecclesiasticus, ut non inducant filios alienos incircumcisos corde, et incircumcisos carne, ne sint 542 in sanctuario Dei, et polluant domum ejus. Si enim hoc fecerint, aptabitur illis quod sequitur: Et offertis panes meos, panes videlicet propositionis in cunctis Ecclesiis et orbe terrarum, de uno pane pullulantes, et non solum panes, sed adipem quoque de quo scriptum est: Ex adipe frumenti saturavit eos (Ps. LXXX, 17), et sanguinem qui in Christi passione effusus est. Legendumque ita, et sic lectionis ordo reddendus: Cum filios alienigenas incircumcisos corde et corpore inducatis in sanctuarium meum, et polluatis domum meam, audetis offerre panes et adipem et sanguinem, mystica sacramenta, et non intelligitis quod solveritis, et praetergressi sitis pactum meum in omnibus sceleribus et impietatibus vestris, et non servaveritis praecepta sanctuarii mei, neque posueritis custodes ceremoniarum mearum in sanctuario meo. Omnis autem adversus eos est comminatio, qui non audierunt Apostolum praemonentem: Manus cito nemini imposueris: neque communices peccatis alienis (I Tim. V, 22). Vel certe sic intelligendum: Dissolvistis pactum meum in omnibus sceleribus vestris, et non servastis praecepta sanctuarii mei, et audetis indignos alienosque custodes ponere in observatione sanctuarii mei vobismetipsis, ut subaudiatur, non mihi. Et est sensus: Qui vobis in carnalibus serviant ac ministrent: et ob vestra refrigeria meum polluant sanctuarium. (Vers. 9, seqq.) Haec dicit Dominus Deus: Omnis alienigena incircumcisus corde, et incircumcisus carne, non ingredietur sanctuarium meum: omnis filius alienus, qui est in medio filiorum Israel. Sed et Levitae qui longe recesserunt a me in errore filiorum Israel, et erraverunt a me post idola sua, portabunt iniquitatem suam, qui erant in [Vulg. et portaverunt iniquitatem suam, erunt in, etc.] sanctuario meo aeditui et janitores portarum domus, et ministri domus; ipsique mactabant holocausta et victimas populi, et ibi stabant ante eos, ut ministrarent pro illis. Pro eo ergo, quod ministraverunt pro eis in [Vulg. ipsi mactabunt, stabunt in conspectu eorum, ut ministrent eis pro eo quod ministraverunt illis in, etc.] conspectu idolorum suorum, et facti sunt domui Israel in offendiculum iniquitatis: idcirco levavi manum meam super eos, dicit Dominus Deus, et portaverunt [Vulg. portabunt] iniquitatem suam. Et non appropinquabunt ad me, ut sacerdotio fungantur mihi: neque accedent ad omne sanctuarium meum juxta sancta sanctorum: sed portabunt confusionem suam et scelera sua quae fecerunt. Et dabo eos janitores domus in omni ministerio ejus, 543 et universis, quae fiunt [Vulg. fient] in ea. Sacerdotes autem Levitae filii Sadoc, qui custodierunt ceremonias sanctuarii mei, cum errarent filii Israel a me, ipsi accedent ad me, ut ministrent mihi: et stabunt in conspectu meo, ut offerant mihi adipem et sanguinem, ait Dominus Deus. Ipsi ingredientur in sanctuarium meum: et ipsi accedent ad mensam meam, ut ministrent mihi, et custodiant ceremonias meas. LXX: Propterea haec dicit Dominus: Omnis filius alienigena incircumcisus corde, et incircumcisus carne, non ingredietur in sancta mea in omnibus filiis alienigenarum qui sunt in medio domus Israel, sed et Levitae qui longe recesserunt a me cum erraret Israel a me post cogitationes suas, et accipient iniquitatem suam, et erunt in sanctis meis ministrantes, ostiarii in portis domus, et ministri domus. Isti immolabunt holocausta et victimas populo, et isti stabunt ante populum ut ministrent eis. Pro eo quod ministraverunt eis ante faciem idolorum suorum, et factum est domui Israel in tormentum iniquitatis: propterea levavi manum meam super eos, dicit Dominus Deus, et accipient iniquitatem suam: et non accedent ad me, ut sacerdotio fungantur mihi: neque ut offerant ad omnia sancta filiorum Israel: nec ad sancta sanctorum meorum: et suscipient ignominiam suam in errore, quo erraverunt. Et ponent eos ut servent custodias domus in omnia opera ejus: et in universa quae fecerunt in ea. Sacerdotes Levitae filii Sadduc, qui custodierunt custodias sanctorum meorum cum erraret domus Israel a me, isti accedent ad me ut ministrent mihi, et stabunt ante faciem meam ut offerant mihi hostiam, adipem et sanguinem, dicit Dominus Deus. Isti ingredientur in sancta mea, et isti accedent ad mensam meam, ut ministrent mihi, et observent custodias meas. Juxta utramque editionem posui testimonium, ut ex comparatione earum quid LXX senserint, quid Hebraicum teneat, scire valeamus. Septuaginta hoc significant, quod alienigenae incircumcisi corde, et carne qui habitant in medio filiorum Israel, ingredi non debeant sanctuarium Dei: Levitae autem, hoc est, sacerdotalis gradus, qui longe recesserunt a Domino in errore filiorum Israel, et erraverunt post idola sua, postquam receperint iniquitatem suam, stent in sanctuario Domini aeditui et janitores, ministrique domus, et mactent holocausta 544 et victimas populi: et isti sint in conspectu eorum ut ministrent eis quod ministraverint illis in conspectu idolorum suorum, et facti sunt domui Israel in tormentum iniquitatis: et idcirco manum levasse se dicit super eos Dominus Deus: ut non accedant ad eum, et sacerdotio fungantur illi, neque offerant illi in sancta sanctorum, portentque ignominiam suam in errore quo erraverunt: ut scilicet ponantur in observatione custodiarum domus in omnia opera ejus, et in universa quae fiunt in domo. Quod si ita est, quomodo stare poterit, ut Levitae qui longe recesserunt a Deo in errore filiorum Israel, et erraverunt ab eo post idola sua, ipsi ministrent in domo et mactent holocausta et victimas populi, et ipsi stent in conspectu eorum, ut ministrent eis? Quid enim amplius facturi sunt sacerdotes filii Sadoc, qui custodierunt ceremonias sanctuarii Dei, de quibus dicit: Ipsi accedent ad me ut ministrent mihi, et stabunt in conspectu meo, ut offerant mihi adipem, et reliqua? Hebraicum autem hunc habet sensum: Omnis alienigena incircumcisus corde et carne, non ingredietur sanctuarium meum, licet cum populo Israel esse videatur. Levitae autem, hoc est, sacerdotalis gradus, qui longe recesserunt a me in errore filiorum Israel, et secuti sunt idola, portabunt iniquitatem suam, eo quod fuerint in sanctuario meo ministrantes in officio portarum domus, et ministri ejus. Ipsi enim offerebant holocaustum, et victimas populi, et ipsi stabant in conspectu eorum, ut ministrarent pro eis. Quia ergo ministraverunt pro illis in conspectu idolorum suorum, et fuerunt domui Israel in offendiculum iniquitatis, propterea levavi manum meam super eos, dicit Dominus Deus: et portaverunt iniquitatem suam, et non appropinquabunt ad me, ut sacerdotio fungantur mihi: neque accedent ad omne sanctuarium meum juxta sancta sanctorum: sed portabunt confusionem suam, et scelera sua quae fecerunt. Pro sacerdotali enim officio, qui holocaustum et victimas omneque sacrificium offerre consueverant, redigentur in ultimum gradum, et erunt janitores domus, in ignominiam sempiternam, ut ab universo populo videantur intrante et exeunte, de qua sublimi dignitate ad quem ultimum gradum 545 pervenerint. Sacerdotes autem, inquit, id est, Levitae, qui sunt filii Sadoc, hoc est, justorum, sive justi Dei, et qui tempore erroris universi Israelis, custodierunt ceremonias sanctuarii mei, ipsi accedent ad me, ut ministrent mihi, et stent in conspectu meo, et offerant mihi adipem, hoc est, pinguissimam hostiam et sanguinem, vivam scilicet et placentem hostiam Deo, et ipsi ingredientur sanctuarium meum, et accedent ad mensam meam, ut accendant thymiama mihi, et omnem ritum sacrificii custodiant. Si autem hoc ita est, ut qui in tempore erroris et persecutionis idola sunt secuti, quae de suo corde confixerant, et non solum voce, sed et subscriptione manus asseruerunt Dei Filium creaturam, et servierunt creaturae magis quam Creatori, qui est benedictus in saecula, quomodo sibi sacerdotale et pontificale assumunt fastigium, et audent offerre victimas Deo, cultores quondam idolorum? Sed, ut ardentissimus poeta testatur, Quidquid a multis peccatur, inultum est: Multitudo peccantium impetrabiliorem fecit impiis veniam, ut qui redacti in laicos pristina sacrilegii sui debuerant [ Al. debuerunt] scelera deplorare, nunc resupini in pontificali solio sedeant, et ructent nobis simulatae fidei nauseas, immo opertae perfidiae aperta compendia. Audiant igitur saltem sero, et observent praecepta omnipotentis Dei. Omnis alienigena incircumcisus corde, et incircumcisus carne, non ingredietur sanctuarium meum. Licet ille sit filius, licet cognatione sociatus, licet antiqua nobis haereat necessitudine: si incircumcisus corde vel carne est, non introducatur in sanctuarium Dei: ne ministros Christi, nostros faciamus ministros, et pro carnalibus refrigeriis, altaria Domini polluamus. Pro eo quod nos posuimus: Et dabo eos janitores domus in omni ministerio ejus, et universis quae fiunt in ea: eos videlicet Levitarum qui longe recesserunt a Deo in errore filiorum Israel, et secuti sunt idola quibus victimas immolaverunt. Symmachus ordinem lectionis sensumque considerans, rectius interpretatus est, dicens: Posueram enim eos custodes januarum domus universi ministerii ejus et cunctorum quae fiunt in ea, ut non ad eos pertineat qui 546 futuri sunt in templo, sed ad eos qui fuerunt. (Vers. 17 seqq.) Cumque ingredientur portas atrii interioris, vestibus (sive stolis) lineis induentur: nec ascendet super eos quidquam laneum (sive et non induentur lanificiis) quando ministrant in portis (sive a portis) atrii interioris et intrinsecus. Vitae lineae erunt in capitibus eorum (sive cidares lineas habebunt super capita sua) et feminalia linea erunt in lumbis eorum, et non accingentur in sudore (sive violenter). Cumque egredientur atrium exterius ad populum, exeunt se vestimentis (sive stolis) suis, in quibus ministraverant, et reponent ea (sive eas) in gazophylaciis [Vulg. gazophylacio ] (sive exedris) sanctuarii (vel sanctorum) et vestient se vestimentis (sive stolis) aliis, et non sanctificabunt populum in vestimentis (sive stolis) suis. Caput autem suum non radent, neque comam nutrient, sed tondentes attondebunt capita sua (sive capita sua non radent, et comas non ad pressum tondebunt: operientes operient capita sua). Et vinum non bibet omnis sacerdos, quando ingressurus est atrium interius. Primum historiae verba pandenda sunt. Inter caetera quae sacerdotibus praecipit sermo Dominicus, hoc quoque observandum jubet, ut in ipsis portis interioris atrii, vestibus, id est, stolis lineis induantur: nec utantur laucis indumentis tam in portis atrii interioris, quam intrinsecus, hoc est, in adytis sanctisque sanctorum: vittaeque sive cidares lineae sint in capitibus eorum, et feminalia linea in lumbis. Quodque sequitur juxta Septuaginta: Et non accingentur violenter, pro quo Aquila et Symmachus transtulerunt, in sudore: Theodotio ipsum verbum Hebraicum exprimens, posuit in JEZE ( ): Aquilae secunda editio, BUSA [ Al. BUZA] ( : per quod significat, non eos violenter, arcte atque constricte instar vinctorum esse cingendos, ne in ministeriis sacerdotalibus atque Leviticis inhabiles fiant, et tenere et caedere victimas, attrahere quoque nequeant atque discurrere. Et quia semel praeceperat quibus vestibus uti deberent sacerdotes, quando intrinsecus in ministeriis essent, rursus jubet ut egredientes in gazophylaciis, sive in exedris sanctorum, exuant se pristinis vestibus, et induantur aliis: ne si sanctas vestes habuerint, sanctificent 547 populum foris positum, qui necdum fuerit sanctificatus, nec se praeparaverit in sanctificationem templi, ut sit Domini Nazaraeus. Per quae discimus, non quotidianis et quibuslibet pro usu vitae communis pollutis vestibus nos ingredi debere in sancta sanctorum, sed munda conscientia, et mundis vestibus tenere Domini sacramenta. Quod autem sequitur: Caput autem suum non radent, neque comam nutrient, sed tondentes attondebunt capita sua, perspicue demonstratur, nec rasis capitibus, sicut sacerdotes, cultoresque Isidis atque Serapidis nos esse debere: nec rursum comam demittere, quod proprie luxuriosum est, barbarorumque et militantium; sed ut honestus habitus sacerdotum facie demonstretur. Pro quo dixere LXX, Capita sua non radent, et comas suas ad pressum non tondebunt: sed operientes operient capita sua, juxta quod discimus, nec calvitium novacula esse faciendum, nec ita ad pressum tondendum caput, ut rasorum similes esse videamur, sed in tantum capillos dimittendos, ut operta sit cutis. Vel certe sacerdotes semper operire capita sua debent, juxta illud Virgilianum (Aeneid. lib. III): Purpureo velare comas, adopertus amictu. Sed haec violenta interpretatio est. Vinum autem non solum in ministerio sacerdotes non bibent atque Levitae: sed ne ingressuri quidem sancta sanctorum, ne opprimatur mens, et sensus crassior fiat. Unde et Apostolus: Bonum est, inquit, vinum non bibere, et carnem non manducare (Rom. XIV, 21). Et in alio loco: Et vinum, in quo est luxuria (Ephes. V, 18). 548 Manducavit enim populus et bibit, et surrexerunt ludere. Quodque concedit Timotheo, ut vini paululum bibat, perspicue demonstrabat [ Al. demonstrat] cur hoc concesserit: propter stomachum, inquit, et frequentes infirmitates (I Tim. V). Vestibus lineis utuntur Aegyptii sacerdotes non solum intrinsecus, sed et extrinsecus. Porro religio divina alterum habitum habet in ministerio, alterum in usu vitaque communi. Feminalia recte assumuntur, ut honestas decorque servetur: ne scilicet ascendentes altaris gradus, et in ministerio discurrentes, revelent turpitudinem. Rasa capita habet superstitio gentilis. Vino autem quantum ad meam scientiam [ Al. notitiam] pertinet, non reor aliquem se abstinere gentilium. Quae universa quid juxta sensum indicent spiritualem, sequentia verba monstrabunt. Esse indumenta sancta et spiritualia, docet et Apostolus, dicens: Induimini Dominum Jesum Christum (Rom. XIII, 14). Et in alio loco: Induite vos viscera misericordiae, bonitatis, humilitatis, mansuetudinis, et patientiae (Coloss. III, 12). Et iterum: Exspoliati vetere homine cum operibus ejus, et induti novo qui renovatur in scientiam, juxta imaginem Creatoris (I Cor. XV, 54); quod et illud significare puto: Oportet enim corruptivum hoc indui incorruptionem, et mortale hoc indui immortalitatem. Cum autem corruptivum hoc indutum fuerit incorruptionem, et mortale hoc immortalitatem, tunc fiet sermo qui scriptus est, et reliqua. De sacerdotalibus vestibus in Exodo plenius scriptum est (Exod. XXVIII): et nos olim edidimus librum (Epist. 64, ad Fabiolam), ad cujus interpretationem diligens mittendus est lector. Neque enim possumus latam materiam brevi sermone comprehendere. Haec vestimenta proprio nobis labore conficimus, quae texta sunt desuper, qualem et Dominus habebat tunicam 549 quae scindi non potuit (Joan. XVIII); quibus induimur, quando secreta Domini et arcana cognoscimus, et habemus spiritum qui scrutatur etiam alta et profunda Dei, quae non sunt monstranda vulgo, nec proferenda ad populum, qui non est sanctificatus, nec Domini sanctitudini praeparatus: ne si majora se audierint, majestatem scientiae ferre non possint, et quasi solido suffocentur cibo, qui adhuc lacte infantiae nutriendi sunt. Esse autem econtrario pessima vestimenta, docet Scriptura divina, ut est illud quod in Psalmis de Juda proditore cantatur: Indutus est maledictione sicut vestimento (Ps. CVIII, 29). Et post paululum: Fiat ei sicut vestimentum, quo circumdatur, et sicut zona qua semper accingitur. Unde et Dominus qui pro nobis doluit, et nostra peccata portavit, in Zacharia sordida dicitur habere vestimenta, de quibus scriptum est: Et Jesus erat indutus vestibus sordidis (Zach. III, 4): quae postea deponit, Scriptura dicente: Auferte ab eo vestimenta sordida, et induite eum podere, et reliqua. Quod autem sequitur: Vittae, sive cidares lineae erunt in capitibus eorum, puto coronam ostendere gratiarum, de qua scriptum est: Coronam enim gratiarum suscipiet tuus vertex (Prov. IV, 9). Nec illud nobis de operto et nudo capite faciet quaestionem, quod Apostolus loquitur: Mulier debet velamen habere super caput, propter angelos. Si enim non velatur mulier, attondeatur. Sin autem, turpe est mulieri tonderi aut radi, operiatur. Vir enim non debet operire caput, cum sit imago et gloria Dei: mulier autem gloria viri est (II Cor. XI, 10). Si enim virorum est non operire caput, videtur esse contrarium, quomodo nunc sacerdotes capita vitiis, vel cidare operire jubeantur. Sed si legamus diligentius, ex prioribus solventur praesentia. Supra enim dicitur: Quando ministrant in portis atrii interioris et intrinsecus. Si enim ingrediamur ad sancta et stemus in conspectu Domini, capita nostra operire debemus: Quia non justificabitur in conspectu Domini omnis vivens (Ps. CXLII, 2). Et: Ab infantia cor hominis appositum est ad malitiam. Denique et feminalibus intrinsecus utimur, ne ulla in conspectu Dei pollutae conscientiae et operis nuptialis appareat turpitudo. Quibus feminalibus accingi vult Salvator apostolos, dicens: Sint lumbi vestri accincti, et lucernae ardentes in manibus vestris (Luc. XIII, 35). Et Apostolus credentibus 550 loquitur: State ergo accincti lumbos vestros in veritate (Ephes. VI, 1). Et imitatores Christi audiunt illud, quod de eo scriptum est: Erit justitia accinctus lumbos, et veritate circumdatus latera (Isa. XI, 5). Et hac ipsa zona, qui sanctus est et ad virtutum culmen ascenderit, nequaquam violenter astringitur: ne invitus bonum continentiae observare videatur, et in sudore vultus sui comedere panem, sed praeceptum Domini facere voluntate. Denique quando foras egredietur, et miscet se populo, sacerdotalia vestimenta deponit in gazophylacio, in quo dominicae divitiae conservantur: et aliis utuntur vestibus sacerdotes, aliaque doctrina ad vulgus ignobile, ne sanctificetur populus in stolis eorum. Grave est multitudini onus ultra vires suscipere, dicente Salomone: Laqueus est viri, cito quid de suis sanctificare: cum enim votum fecerit, surrepit poenitentia (Prov. XX, 25, sec. LXX). Denique et Nazaraei sponte se offerunt: et quicumque aliquid voverit, et non impleverit, voti reus est. Unde et de viduis dicitur: Cum luxuriatae fuerint, in Christo nubere volunt: habentes damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt (I Tim. V, 11, 12). Melius est enim non promittere, quam promittere et non facere. Anna obtulit Samuelem, qui in aeterna sanctitate permansit (I Reg. I). et Manue obtulit Samson filium, sed sanctificationem capillorum ejus Dalilae libido turpavit (Judic. XIII). Denique Dominus recessit ab eo, et caecitate damnatus est, nisi quod postea crescentibus capillis, pristinum robur accepit, et in typo Christi multo plures alienigenarum mortuus quam vivus occidit. Vult autem Dominus sacerdotes suos capillos sanctificationis habere perpetuos, et operiri capita eorum, non aliquo extrinsecus velamento, sed sua naturalique caesarie, non ad ornatum atque luxuriam, sed ad honestatem. Unde et capilli capitis apostolorum numerati sunt, dicente Salvatore: Vestri autem capilli capitis numerati sunt (Mat. X, 30). Illius capitis, de quo in Ecclesiaste scriptum est: Sapientis oculi in capite ejus (Eccl. II, 14). Caput autem viri Christus est, quod peccator conculcat et despicit, et ut ita loquar, radit novacula, et aufert ejus pulchritudinem. Quod et filii Ammon fecerunt his quos David legatos miserat (II Reg. X). Sin autem legis praevaricatio inhonorat Deum, consequenter qui legis praecepta conservat, honorat 551 eum: ut impleatur quod scriptum est: Ut omnes honorificent Filium sicut honorificant Patrem (Joan. V, 13). Porro quod sequitur: Ut omnis sacerdos quando ingressurus est atrium interius, vinum non bibat, perspicuum est, in ebrietate et sicera statum mentis everti: et non plene nos sapere, quando vini satietate [ Al. vino et satietate] animus occupatur. Ebrietas autem non solum in potione vini, sed in omnibus rebus ostenditur, quibus et in contractibus et in negotiis saeculi, et damnis ac lucris, amore et odio mens inebriatur et fluctuat, et statum suum tenere non potest. Et quia fragili carne circumdamur, et cogimur pro victu atque vestitu et necessariis, quae ad corpus pertinent, aliqua facere, quae facere non debemus, saltem hoc a nobis exigitur, ut quando in nos revertimur, et scimus cur nati sumus, et interiora atque adyta templi ingredimur, recedamus a vitiis saeculi, et ne minima quidem peccata faciamus. Per quae ostenditur et peccare nos pro necessitatibus carnis peccata levia: et rursum esse tempus quando atrium ingredientes interius, ab omni ebrietate mundi atque alieni esse debemus. (Vers. 22 seqq.) Viduam et repudiatam (sive ejectam) non accipient uxores, sed virginem [Vulg. virgines] de semine domus Israel. Sed et viduam quae fuerit vidua a sacerdote, accipient: et populum meum docebunt quid sit inter sanctum et pollutum, et inter mundum et immundum ostendent eis. Et cum fuerit controversia (ut in LXX additum est, sanguinis) stabunt in judiciis meis, et judicabunt leges meas, et praecepta [Vulg addit mea] in omnibus solemnitatibus meis custodient. Omnis hic locus praecepta continet sacerdotum, qui post multa quae supra exposuimus, jubentur viduam, et repudiatam, sive ejectam, non accipere uxores. Vidua et repudiata est synagoga, id est congregatio Judaeorum, quae Dominum non recepit. Unde ejecta recte dicitur, sive vidua synagoga. Ejecta vero haereticorum frequentia, qui exierunt a nobis, quia non erant ex nobis. Sed virginem, inquit, de semine domus Israel, quae nutrita est in domo Dei, in lege et prophetis, de qua et Apostolus loquitur: Volo omnes vos virginem sanctam exhibere Christo (II Cor. XI, 2). Ista est virgo de qua et alibi dicit sermo divinus: Ama illam, et servabit te: circumda 552 illam, et exaltabit te: honora eam, ut te amplexetur (Prov. IV, 8). Quae sit autem virgo quae amanda sit, et suum custodiat amatorem, sciet qui illud legerit: Hanc dilexi et quaesivi ab adolescentia mea, et quaesivi sponsam ducere mihi, et amator fui decoris ejus (Sapien. VIII, 2). Et iterum: Et omnium Dominus dilexit eam. Non solum autem virginem, sed et viduam debent sacerdotes ducere, quae tamen alterius sacerdotis uxor fuerit; scientiam videlicet, quam alius Dei cultor invenerit. Neque enim nova tantum contenti debemus esse doctrina, sed et veterem excolere, et nostro jungere comitatui, si tamen in sacro cultu fuerit erudita. Sacerdotis quoque officium est docere populum quid inter sanctum et pollutum, inter mundum et immundum sit; ut prius referamus ad dogmata, secundum ad opera quae per carnem efficiuntur. Delicta enim quis intelligit (Ps. VIII, 13)? Et cum fuerit controversia de omni re, sive ut Septuaginta transtulerant, sanguinis, hoc est quod ad mortale pertinet crimen, stabunt sacerdotes in judiciis meis, ut non judicent secundum honorem, nec accipiant personam pauperis, sive divitis in judicio: sed stent in judiciis Dei, et recordentur illius psalmi: Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos dijudicat (Ps. LXXXI, 1), deos appellans qui habent judicandi de hominibus potestatem: qui in quo judicio judicaverint, judicabitur de eis (Mat. VII). Leges, inquit, meas et praecepta mea in omnibus solemnitatibus meis custodient, ut sciant quomodo nobis Christus Pascha sit immolatus; quomodo septem hebdomadas implere debeamus gaudii atque laetitiae, et humiliare animas nostras in jejunio; clangoremque tubarum intelligere et scenopegias spirituales, in quibus dicimus: Advena sum ego et peregrinus sicut omnes patres mei (Ps. XXXVIII, 13). Hae sunt verae solemnitates Dei, quas consequentius quis Pentateuchum disserens interpretabitur. Prima virtus est sacerdotis, non tantum docere quae noverit, sed omnes Dei festivitates custodire, ut possit aliis custodienda praecipere quae et ipse observaverit. Sacerdotum autem officium esse legis habere notitiam, et in Malachia discimus, qui ait: Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore ejus: quia angelus Domini exercituum est (Mal. II, 7). (Vers. 25 seqq.) Et sabbata mea sanctificabunt, et ad 553 mortuum hominem non ingredientur, ne polluantur (pro quo Septuaginta transtulerunt, et super animam hominis non ingredientur, ne polluantur): nisi ad patrem, inquit, et matrem, filium et filiam, fratrem et sororem quae virum non habuit, contaminabuntur. Et postquam fuerit mundatus, septem dies numerabuntur ei, et in die introitus sui in sanctuarium et ad atrium interius, ut ministret mihi in sanctuario, offeret pro peccato suo Domino Deo (sive offeret placationem). Non erit autem eis haereditas: ego haereditas eorum, et possessiones non dabitis eis in Israel: ego possessio eorum. Adhuc sacerdotibus praecipitur: in quibus observandum, quod non dixerit absolute: et sabbata sanctificabunt; vel juxta Isaiam: Neomenias et sabbata vestra odit anima mea (Isai. I, 13): sed cum distinctione, sabbata mea. Unde et in Evangelio scriptum est: Sacerdotes in templo sabbatum violant, et absque culpa sunt (Matt. XII, 5): non sabbatum Dei, sed sabbatum litterae, sabbatum Judaeorum, quod recte violant qui sunt genus electum, regale, sacerdotale. Porro sabbatum quod sanctificatum est, illud intelligamus, quod et Apostolus docet, relictum esse populo Dei, de quo dicitur: Si intrabunt in requiem meam (Ps. XCIV, 11): quod Hebraice sabbatum nominatur. Sanctificat autem sabbatum Dei, qui non portat onus peccati in sabbato, nec dicit: Sicut onus grave gravatae sunt super me (Ps. XXXVII, 5). Qui talis est, non colligit ligna in sabbato; nec superaedificat fundamento Jesu Christi, ligna, fenum, stipulam (I Cor. III): nec accendit ignem qui inutilem consumat materiam, et die sabbati in uno permanet loco: nec foras egreditur, sed quasi columna in templo Dei positus permanet, super quo Joannes scribit in Apocalypsi: Qui vicerit, faciam illum columnam in templo Dei mei, et foras non egredietur amplius (Apoc. III, 12). Quodque sequitur: Et ad mortuum hominem non ingredientur, ne polluantur: proprie sacerdotalis officii est, morticina non tangere, ut qui pro aliorum vitiis deprecatur, ipse ad altare mundus accedat. De quibus mortuis et Salvator loquitur in Evangelio: Dimitte mortuos ut sepeliant mortuos 554 suos (Matth. VIII, 22). Isti contaminantur in patre mortuo, quando relinquunt Creatorem suum: et in matre mortua, de Ecclesia recedentes: in filio quoque et filia, quod aliud ad cogitationes, aliud ad opera pertinet, quod significantius Graece dicitur τὰ νοητὰ καὶ αἰσθητά. Fratrem quoque et sororem, qui eodem renatus est spiritu, si putaverit mortuum, contaminatur in eo: ita dumtaxat si soror virgo permanserit, nec ullius viri fuerit maculata complexu. Ex quibus intelligimus privilegium virginale, quod cujuslibet viri contactus, perfectam auferat puritatem, quae utrum recte, perperam ne dicta sint, lectoris arbitrio relinquamus. Naturae quoque super hoc probatur affectus, ut ordine charitatis juxta quod scriptum est: Ordinate in me charitatem (Cant. II, 4), post rerum parentem Deum, carnis quoque pater diligatur et mater; filius et filia; frater et soror; ita dumtaxat si de domo non exierit, nec in alterius transierit potestatem. Postquam autem sacerdos fuerit emundatus purificationis ordine, quae in Mosaica lege conscripta est, septem dies numerabuntur ei, vel perfectus numerus poenitudinis, vel post consummationem mundi, quando ad veram transimus ogdoadem, ut introeat sancta sanctorum (hoc est enim interius atrium) et possit ministrare in sanctuario et semper offerre pro peccato conscientiae victimam: nec ullum tempus sit quo non recordetur maculatum se fuisse super patre et matre, filio et filia, fratre et sorore. Multa quippe facere compellimur in saeculi hujus angustiis constituti, vel conditione carnis, vel fragilitate naturae. Qui autem talis exstiterit, ut ministret in sanctuario, et atrium ingrediatur interius, et offerat semper Deo sacrificium, ita ut verus sacerdos sit, immo imitator ejus, de quo scriptum est: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Ps. CIX, 4), iste nullam habebit haereditatem, nisi Deum qui est haereditas ejus: nec accipiet possessionem in Israel, hoc est, inter vulgus ignobile; sed sacerdotalem, ut dicat de eo Dominus: Ego sum haereditas 555 et ego possessio eorum. Quem cum invenerint, loquentur ac dicent: Tenebo eum, et non dimittam illum; et psallent cum propheta: Pars mea Dominus (Ps. II, 26). (Vers. 29, 30.) Victimam et pro peccato et pro delicto (sive pro ignorantia) ipsi comedent, et omne votum (sive separatio) in Israel ipsorum erit. Et primitiva omnium primogenitorum, et omnia libamenta ex omnibus quae offeruntur, sacerdotum erunt, et primitiva ciborum vestrorum dabitis sacerdoti, ut reponat benedictionem domui suae [Vulg. tuae ] (sive ut ponat benedictiones super domos vestras ). Pro victima et sacrificio, quod Hebraice dicitur MANAA ( ), Aquila et Symmachus interpretati sunt, donum. Rursum pro voto quod Septuaginta ἀφόρισμα, hoc est separationem transtulerunt, Aquila et Symmachus et Theodotio ἀνάθημα iterpretati sunt, quod Hebraice dicitur HEREM ( ). Et considerandum quod omnia quae nunc per prophetam Dominus loquitur, per Moysen ante jam dixerit. Quaerendumque cur eadem quae dicta sunt repetat: Ut videlicet quae in mentibus hominum sunt, vel legendi negligentia, vel audiendi contemptu et oblivione deleta, viva voce innoventur, quae non sit scripta calamo et atramento, sed spiritu et verbo Dei. Unde et Salvator nullum volumen doctrinae suae proprium dereliquit, quod in plerisque apocryphorum deliramenta confingunt: sed Patris et suo Spiritu quotidie loquitur in corde credentium. Et haec erit responsio adversum eos qui calumniantur prophetas, cur quae in Pentateucho continentur in suis voluminibus replicent. Victimam igitur, et pro peccato, et pro delicto, sive ignorantia, comedant sacerdotes, de quibus scriptum est: Peccata populi mei comedent (Osee IV, 8). Nec tantum gaudendum est ad oblationem munerum, quantum timendum ad honoris condemnationem, si eo abutamur indigne. Primitiva juxta litteram sunt animantium, et inanimantium quae prima nascuntur, et quae primum terra gignit. Primitiae quoque ciborum nostrorum sacerdotibus offeruntur, ut nihil gustemus novarum frugum, nisi sacerdos ante gustaverit. Hoc autem facimus, ut reponat sacerdos benedictionem, et oblationem nostram in domo sua: sive ut ad imprecationem suam Dominus benedicat domibus nostris. 556 Grandis dignitas sacerdotum: sed grandis ruina eorum si peccant. Laetemur ad ascensum, sed timeamus ad lapsum. Non est tanti gaudii excelsa tenuisse, quanti moeroris de sublimioribus corruisse. Neque enim solum pro nostris delictis reddemus rationem: sed pro omnium, quorum abutimur donis, et nequaquam sumus de eorum salute solliciti. (Vers. 31.) Omne morticinum et captum a bestia de avibus, et de pecoribus, non comedent sacerdotes. Et juxta litteram, omni generi electo, regali et sacerdotali, quod proprie ad Christianos refertur, qui uncti sunt oleo spirituali, de quo scriptum est: Unxit te Deus Deus tuus oleo exsultationis prae participibus tuis (Ps. XLIV, 8), haec praecepta conveniunt, ut morticinum non comedat tam de avibus quam de pecoribus, cujus nequaquam sanguis effusus est, quod in Actibus apostolorum dicitur suffocatum; et quae necessario observanda, apostolorum de Jerusalem Epistola monet (Actor. XV): et captum a bestia; quia et ipsum similiter suffocatum est: et condemnat sacerdotes, qui in turdis, ficedulis, gliribus, et caeteris hujuscemodi, haec aviditate gulae non custodiunt. Possumus autem juxta anagogen morticinum dicere, in quo animae sanguis emortuus est, et imitatur Nabal Carmelium, qui interpretatur stultus: et audita ira David pavore contremuit, et mortuum est cor ejus in eo (I Reg. XXV). Captus autem a bestiis, quarum ne morsibus lanietur, propheta suspirat, dicens: Ne tradas bestiis animam confitentem tibi (Ps. LXXIII, 19), ille dicendus est qui adversarii leonis morsibus devoratur et pardi qui non mutat varietatem suam, et ursae quae raptis saevit catulis, et luporum Arabiae [ Al. rabie], et reliquarum bestiarum, quas in varietate daemonum accipimus. Aves autem illas esse dicimus, quae ponunt in coelum os suum, et illa pecora, quae prona in terramque vergentia, ventri tantum, et his quae sub ventre sunt serviunt. (CAP. XLV) (Cap. XLV.--Vers. 1 seqq.) Cumque coeperitis terram dividere in possessionem [Vulg. sortito], separate primitias Domino sanctificatum de terra longitudinis [Vulg. longitudine] viginti quinque millia: et latitudinis [Vulg. latitudine] decem millia: sanctificatum erit in omni termino ejus per circuitum. Et erit ex hoc [Vulg. omni parte] sanctificatum, quingentos per quingentos quadrifariam per circuitum, et quinquaginta cubitis 557 [Vulg. addit. in] suburbana ejus per gyrum. Et a mensura ista mensurabis longitudinem viginti quinque millium, et latitudinem decem millium, et in ipso erit templum (sive sanctificatio) sanctumque sanctorum. Sanctificatum de terra erit sacerdotibus ministris sanctuarii, qui accedunt ad ministerium Domini, et erit eis locus in domos, et in sanctuarium sanctitatis. Viginti quinque millia longitudinis, et decem millia latitudinis. Levitae autem qui [Vulg. erunt Levitis, qui etc.] ministrant domui: ipsi possidebunt viginti gazophylacia (pro quibus Septuaginta transtulerunt: ipsi tenebunt civitatem ut habitent). Et possessionem civitatis dabitis quinque millibus latitudinis, et longitudinis viginti quinque millibus, secundum separationem sanctuarii omni domui Israel. Principi quoque hinc et inde de separatione (vel primitiis) sanctuarii in possessionem civitatis contra faciem separationis sanctuarii, et contra faciem possessionis urbis a latere maris usque ad mare, et a latere Orientis usque ad Orientem, longitudinis autem juxta unamquamque partem a termino Occidentali usque ad terminum Orientalem, terrae [Vulg. de terra] erit ei possessio in Israel: et non copulabuntur (sive vastabunt) ultra principes populum meum: et [Vulg. sed] terram dabunt domui Israel secundum tribus eorum. Post ceremonias sacerdotum, cultumque eorum et cibum, quae debeant sumere, quae vitare: nunc terrae sanctae facit desciptionem, et antequam omnem in tribus dividat, de cunctis tribubus jubet eligi locum, qui in longitudine habeat viginti quinque millia, et in latitudine decem millia. Et quia non est positum cubitorum sive pedum aut ulnarum, subintelligi datur significare calamum qui erat in manu viri, et habebat mensurae sex cubitos, et sextam partem unius cubiti, id est, παλαιστήν. Diligens supputet lector, quot calami mille passus faciant, et quam multa millia in longitudine fuerint, et latitudine. Post quam descriptionem, rursus praecipit, ut de sanctificata terra, quae electa est ex omnibus tribubus Israel, id est, viginti quinque millium calamorum in longitudine, et decem millium in latitudine, eligatur ad aedificandum sanctuarium, id est templum Domini, alia intrinsecus terra quingentorum calamorum per circuitum, 558 hoc est, duum millium. Et ne forsitan aedificio templi aedes aliae jungerentur, praecipit ut quinquaginta cubitis per circuitum terra sit vacua in suburbana: vel ut Symmachus et Theodotio et LXX transtulerunt, in terminum, et separationem et spatium. Hac descriptione finita, alia ex integro separandae sanctificationis mensura praecipitur, ut viginti quinque millium calamorum in longitudine, et latitudine decem millium, post superiorem mensuram terra alia metiatur, in qua nequaquam sit templum, id est sanctum, sed sanctum sanctumque sanctorum, et habitent in ea sacerdotes, qui accedunt ad ministerium Domini. Habitent autem eo tempore, quando sacerdotali funguntur officio, et sit ipsa, ut diximus, possessio viginti quinque millium calamorum in longitudine, et decem millium in latitudine. Porro Levitae, qui sacerdotibus serviunt, et habent propria ministeria, accipient locum ad aedificanda viginti gazophylacia; juxta Aquilam, exedras; juxta Symmachum, thalamos; juxta Theodotionem, gazeras, sive ut LXX transtulerunt, civitatem. Per quod intelligimus, separatum quemdam locum ad habitationem Levitarum, urbis vocabulo nuncupari, qui locus quinque millia habeat calamorum in latitudine, et viginti quinque millia in longitudine. Haec autem omnia, id est, sanctuarium, et alterum sanctuarium, sanctumque sanctorum, et habitacula sacerdotum, et domus Levitarum, qui ministrant sacerdotibus, appellantur luca separata et consecrata in ministerium, et in sanctificationem domui Israel. Post quadruplicem terrae sanctae descriptionem, ponitur quinta divisio. Princeps, sive dux populi accipiat hinc et inde, hoc est, ex utraque parte sanctuarii in possessionem suam, et in urbe versetur: respiciatque ejus possessio ad separatum templo locum, et faciem urbis: sitque a latere maris, hoc est, ab Occidente, usque ad alterum latus maris, latitudinem habens, quam inferius in descriptionem tribuum singularum propheta describit. Denique sequitur: In longitudine autem juxta unamquamque 559 partem, quam singulae tribus accipiunt, a termino Occidentali, id est, maris, usque ad terminum Orientalem, qui ubi finiatur, in tribuum descriptione noscemus. Et haec erit possessio ducis, sive principis in terra Israel. Haec interim dicta sint, ut simplex historiae sermo noscatur. Caeterum si voluerimus comparare spiritualibus spiritualia, et juxta quosdam interpretes ad altiora conscendere, qui asserunt figuram futurorum esse praesentia, et omnia quae dicuntur pertinere ad coelestem Jerusalem, quae est mater omnium nostrum, et Ecclesiam primitivorum, non quidem difficile erit dicere quae dicta sunt ab aliis: sed veremur ne hujusmodi expositionem prudens lector nequaquam recipiat. Unde ad praesens tempus, et ad Ecclesiam quae nunc laborat in mundo, et ad coelestia ire festinat, referenda sunt omnia, ut de universo mundo eligantur alii in possessionem Dei, qui sanctum possideant; alii, qui ad majora profecerint, teneant sancta sanctorum. In ministris quoque ordo diversus est sacerdotum et Levitarum quorum alii orationibus suis atque virtutibus quotidie sacrificia offerunt Deo; alii in secundo, et minori gradu sunt, ut eis ministrent, et per eos qui ad virtutum culmina conscenderunt, et ad extremum sit dux sive princeps, qui tantum possit, ut contra unam tribum possessionem accipiat; uniusque meritum compenset merita plurimorum, et primum dum versatur in saeculo, de mari usque ad mare latitudinem possideat; deinde ab Occidente, sive a mari usque ad Orientem, ut praesentia derelinquens, ad futura festinet, et habeat certam possessionem suam, et nequaquam principes aliena desiderent, et unaquaeque tribus suam partem teneat: quod proprie ad episcopos et Presbyteros, referri potest, quibus dicitur, ut non vastent atque depopulentur ultra populum Dei, nec terram Israel haereditate possideant: sed unusquisque habeat possessionem suam quae gradui illius constituta est. Viginti quinque autem millia referuntur ad sensus, quae quater posita sunt. Porro decem millia ad perfectam scientiam, ut in altero simplex tantum teneatur historia, in altero etiam de theologia, et supernis virtutibus disputetur: 560 quia decenarius perfectus est numerus. Illud quoque considerandum, quod sacerdotes, qui in majori gradu sunt constituti, viginti quinque millia possideant in longitudine, et decem millia in latitudine. Levitae autem, id est inferior gradus, eumdem quidem numerum habeat in longitudine, hoc est, viginti quinque millia: sed latitudo ipsorum quinario numero finiatur. Unde et viginti tantum tenent gazophylacia: in quo numero offeruntur munera Esau. Princeps vero qui vere princeps in populo est, et meretur ducis nomen accipere, hinc inde accipit possessionem sanctuarii: ex omnibus videlicet qui ei voluntate subjecti sunt, et urbis habita tor est, multorumque salutem, suam mercedem facit. In priori templo quod dicitur sanctuarium, quingenti per singula latera calami describuntur: et rursum quinquaginta cubiti, quibus omnis sacerdotum possessio separatur. In secundo autem sanctuario, ubi sunt sancta sanctorum, latitudo templi et spatium non describitur, sed incertus numerus est. Quod quidem et in possessione principis invenimus, qui absque ullo numero habet possessionem in populo Israel, dum profectus universorum redundat ad principem: et discipulorum salus, praemium magistrorum est. (Vers. 9.) Haec dicit Dominus Deus: Sufficiat vobis, principes Israel: iniquitatem et rapinas intermittite, et judicium, et justitiam facite, et separate confinia vestra a populo meo, ait Dominus Deus. Pro rapinis LXX miseriam transtulerunt: pro confiniis, oppressionem. Est autem sensus: Quia accepistis partem vestram, o principes, Scriptura dicente: Principi quoque hinc inde in separationem sanctuarii possessionem civitatis, subauditur dabitis; et tanta est vestra potentia, ut unius tribus partem acceperit vestra possessio: idcirco praecipio atque commoneo, ut sufficiat huc usque iniquitatem fecisse et rapinas, dum aliena invaditis atque diripitis. Et quia scriptum est: Dimitte malum, et fac bonum; econtrario, judicium facite atque justitiam (Ps. XXXVI, 27), judicantes pupillo, et justificantes viduam: separate vestra confinia a populo meo, ne videlicet terminos transferatis. Et quia ipsa vicinia laedit humiliorem, qui supercilium 561 majoris et potentioris non potest sustinere, hinc per Isaiam dicitur: Vae qui conjungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis usque ad terminum loci. Hoc interim dictum sit ad illius temporis populum. Caeterum et nostris principibus praeceptum poterit coaptari, qui in morem Pharaonis, et Aegyptiorum opprimunt filios Israel per potentiam, nec meminerunt scriptum: Ducem te constituerunt, ne eleveris: sed esto inter eos quasi unus ex ipsis (Eccl. XXXII, 1). Et illud quod in Evangelio κατὰ Λουκᾶν Dominus loquitur: Si autem dixerit servus ille in corde suo, moratur dominus meus venire, et coeperit percutere servos et ancillas, comedere et bibere, et inebriari, veniet 562 dominus servi illius in die qua non putat, et hora qua nescit, et dividet eum, et partem ejus ponet cum infidelibus (Luc. XII, 45, 46). Discipulos quoque suos in Evangelio secundum Matthaeum his praeceptis erudit: Scitis quoniam principes gentium dominantur eorum; et qui majores sunt, potestatem exercent in eos. Non sic erit inter vos: sed qui voluerit esse primus, sit omnium servus. Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam redemptionem pro pluribus (Matth. XX, 25). Multa sunt si voluero de sacris Scripturis revolvere, ubi majorum superbia coercetur, et ad humilitatem omnes Domini provacantur dicentis: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI, 29).