 III |
V  |
INCIPIT EPISTOLA PRIMA CLEMENTIS AD JACOBUM FRATREM DOMINI.
CLEMENS, JACOBO domino episcopo episcoporum, regenti Hebraeorum sanctam Ecclesiam Hierosolymis, sed et omnes Ecclesias, quae ubique Dei providentia fundatae sunt, cum Patribus, et diaconibus et caeteris omnibus Patribus, pax tibi sit semper.
Notum tibi facio, domine, quia Simon Petrus, qui verae fidei merito et integrae praedicationis obtentu fundamentum esse Ecclesiae definitus est, qua de causa etiam Domini ore cognominatus est Petrus, qui fuit primitiae electionis Domini apostolorum primus, cui et primo Deus Pater Filium revelavit (Matth. XVI, 17), cui et Christus competenter beatitudinem contulit, quia et vocatus est, et electus, et conviva Domini, et comes effectus, tanquam bonus et probatissimus discipulus, qui obscuriorem mundi plagam occidentis velut omnium potentior illuminare praeceptus est, quique et integre potuit implere praeceptum. Sed quousque sermonem protraham refugiens indicare quod triste est, quod quidem necesse est, licet tarde, proferre. Hic denique ipse Petrus qui pro immensa charitate, quam erga omnes homines gerebat, palam, cum omni fiducia, adversante etiam tyranno, totius mundi bonum praedicare non destitit, et regem omnium saeculorum per orbem terrae usque ad ipsius Romanae urbis hujus notitiam, etiam ut ipsa salvaretur invexit. Hic, inquam pro pietate pati volens, praesentem vitam finivit. In ipsis autem diebus quibus finem sibi imminere praesensit, in conventu fratrum positus, apprehensa manu mea, repente consurgens in auribus totius Ecclesiae, haec protulit verba. « Audite me, fratres, et conservi mei, quoniam ut edoctus sum ab eo qui misit me Domino et magistro meo Jesu Christo, dies mortis meae instat, Clementem hunc episcopum vobis ordino, cui soli meae praedicationis et doctrinae cathedram trado, qui mihi ab initio usque ad finem comes in omnibus fuit, et per hoc veritatem totius meae praedicationis agnovit. Qui in omnibus meis socius exstitit fideliter perseverans. Quem prae caeteris expertus sum Dominum colentem, homines diligentem, castum, discendi studiis deditum, sobrium, benignum, justum, patientem, scientem ferre nonnullorum, etiam ex his qui in verbo Domini instituuntur, injurias. Propter quod ipsi trado a Domino mihi traditam potestatem ligandi et solvendi, ut de omnibus quibuscumque decreverit in terris hoc decretum sit et in coelis. Ligabit enim quod oportet ligari, et solvet quod expedit solvi, tanquam qui ad liquidum Ecclesiae regulam noverit. Ipsum ergo audite, scientes, quia quicunque contristaverit doctorem veritatis peccat in Christum, et patrem omnium exacerbabit Deum, propter quod et vita carebit. Ipsum autem qui praeest caeteris oportet medici vicem agere, et non ferae bestiae furore commoveri. » Haec eo dicente, ego procidens ad pedes ejus, rogabam excusans me et declinans honorem cathedrae vel potestatem. At ille respondens: pro hoc, inquit, ne me rogaveris, hoc enim fieri statutum est mihi, et eo magis quo te excusas, quia haec cathedra eum, qui cupit eam et audacter expetit, non requirit, sed ornatum moribus et in verbis eruditum. Quod si esset alius melior, si quis mihi alius adjutor tam sedulus astitisset, si quis tam plenae doctrinae meae rationem coepisset, sed et ecclesiasticas dispositiones a me tam plane didicisset, habens alium talem, non te cogere opus bonum suscipere nolentem. Superfluum est ergo alium quaerere, cum primitias eorum qui ex gentilibus per me salvantur, et praecipue hujus urbis te primum obtulerim Deo. Sed et illud intuere, quia, si periculum peccati timens, suscipere refugis Ecclesiae gubernacula, certus esto quia amplius peccas, qui si populum Dei velut in fluctibus positum et periclitantem (cum juvare possis) subterfugis, tui tantummodo habens considerationem, et non quod in commune omnibus expedit providens. Sed certus esto quod necesse est te suscipere omne periculum, quia nec ego pro salute omnium obsecrando cessabo. Quanto ergo mihi citius aequieveris, tanto me citius laboris et tristitiae meae moerore relevabis. Novi etiam hoc, o Clemens, quod tibi taedia et molestias, pericula etiam et opprobria ineruditi vulgi indocilisque conciliem, quare, tu, tamen, scio quam constanter et fortiter feras, respiciens ad aliam spem, quae tibi apud Deum patientiae praeparat coronam. Sed et illud cupio te mecum juxta rationem perspicere, quando maxima opera tua indiget Christus nunc, cum inimicus adversus sponsam ejus commovet bellum, an in futuro tempore quando jam Christus post victoriam triumphabit, nec ultra ullius opera indigebit? Quis non etiam parvi sensus intelligat quod istud est tempus in quo operam tuam Christus requirit? Tota igitur mente in praesenti necessitate praebe operam tuam, et auxilium in praeliis exhibe Regi optimo remunerationes magnificas post victoriam reddituro. Libenter ergo suscipe episcopatus officium, eo maxime quo ecclesiasticas dispositiones a me probabiliter didicisti, ut salus eorum qui per nos confugerunt ad Dominum nequaquam vacillet, verumtamen et breviter te de ipsius dispensationis ordine coram omnibus commonere necessarium duxi. Te quidem oportet irreprehensibiliter vivere, et summo studio niti, ut omnes vitae hujus occupationes abjicias, ne fidejussor existas, ne advocatus litium fias, ne in ulla aliqua occupatione prorsus inveniaris mundialis negotii occasione perplexus. Neque enim judicem, aut cognitorem saecularium negotiorum, hodie te ordinare vult Christus, ne praefocatus praesentibus hominum curis, non possis verbo Dei vacare, et secundum veritatis regulam secernere bonos a malis. Ista namque opera, quae tibi minus congruere superius exposuimus, exhibeant sibi invicem discentes, id est laici, et te nemo occupet ab his studiis per quae salus omnibus datur, sicut enim tibi impietatis crimen est, neglectis verbi Dei studiis, sollicitudines suscipere saeculares, ita et unicuique laicorum peccatum est, nisi invicem sibi, etiam in his quae ad communis vitae usum pertinent, operam fideliter dederint. Te vero securum facere, et his quibus debes vacantem, omnes communiter laborent. Quod si forte a semetipsis hoc laici non intelligunt, per diaconos edocendi sunt, ut tibi solius ecclesiae sollicitudines derelinquant, quod ipsam (ut dignum est) dispensare sufficias, et veritatis verbo abundantius et studiosius deservire. Si enim mundialibus curis fueris occupatus, et teipsum decipies, et eos qui te audiunt, non enim poteris quae ad salutem pertinent plenius singulis quibusque distinguere, et ex eo fiet ut et tu tanquam qui non docueris quae ad salutem hominum pertinent deponaris, et discipuli per ignorantiam pereant; idcirco tu quidem ad hoc solum vacato, ut opportune et sine intermissione doceas verbum Dei, per quod salutem consequi possint, illi vero cum tanta reverentia tua verba suscipiant, tanquam qui sciant legatum te et praeconem esse veritatis, et quodcunque ligaveris super terram, esse ligatum et in coelo, et quodcumque solveris, etiam ibi esse solvendum. Quoniam quidem et tu (ut dixi) quae oportet ligabis, et quae expedit solves, et ad te qui praees ista sint monita, et his similia.
Ad presbyteros vero sint ista. Ante omnia ut pudicitiae studentes adolescentes nuptiis jungant, quo calorem ferventis aetatis conjugali lege praeveniant, sed ne in provectioribus quidem curam habere hujusmodi negligant, quia in multis, etiam cum senuerit corpus concupiscentia viget, ne forte ergo fornicationis labes (occasione accepta) tanquam venenum pessimum serpat in nobis, cavere et antevenire necessarium est, ne quod in nobis adulterii occultum calescat incendium. Et quid in omnibus peccatis adulterio gravius? Secundum namque in poenis obtinet locum, quoniam quidem primum illi habent qui aberrant a Deo, etiam si sobrie vixerint. Propter quod vos presbyteri Ecclesiam excolite et adornate sponsam Christi ad pudicitiam, sponsam autem dico, omnem Ecclesiae congregationem, quae si pudica fuerit inventa a sponso suo, ingentibus ab eo donis et muneribus honorabitur, et vos velut ministri sponsae, et amici sponsi ingenti gaudio et laetitia perfruemini. Si vero sponsa haec reperta fuerit commaculata peccatis, ipsa quidem tanquam indigna non tradetur regalibus thoris, vos autem poenas dabitis, si forte per vestram negligentiam vel desidiam, obrepserit contagio saeva peccati. Idcirco ante omnia sobrietatis et pudicitiae sollicitudinem gerite. Valde enim apud Deum grave crimen ducitur fornicatio, cujus species sunt quidem plures, sicut vobis et ipse Clemens diligenter exponet: verumtamen prima species adulterii est virum propria uxore solummodo non esse contentum, et mulierem non proprio tantum servare se viro. Si ergo castus fuerit quis, potest et humanus et misericors fieri, per quod et ipse aeternam a Deo misericordiam consequatur, sane sicut adulterii venenum cunctis malis perniciosius est, ita amor fraternus et charitas totius bon fastigium tenet. Et ideo diligite omnes fratres vestros, et cum religione ac misericordia respicite ad omnes, orphanis exhibete vosmetipsos parentes, viduis virorum curam impendite, cum omni castitate quae necessaria sunt praebentes, juniores tamen viduas nuptiis copulate. His qui ignorant artificia, exquirite honestas aliquas occasiones quibus victum necessarium quaerant. Artificibus vero operam providete, debilibus misericordiam facite. Scio autem haec omnia facturos vos, si charitatem prae caeteris, et ante omnia in vestro corde figatis. Cujus charitatis et recipiendae et habendae maximum erit fomentum, si frequenter inter vosmetipsos communem cibum vestrum, mensamque faciatis, et quantum unusquisque praevalet, crebrius panes ac sales suos cum fratribus suis sumat, per haec enim praecipue charitas comparatur, et causa totius boni in hujusmodi communione consistit; ubi autem pax, et 4 bonitas, ibi est salus; propter quod communes facite cibos vestros cum his qui secundum Dominum fratres sunt, quia per haec temporalia officia, pacis et charitatis fructibus gaudia aeterna merebimini. Multo autem sollicitius esurientes reficite, et sitientibus potum date, nudis vestimentum, aegros visitate, et eos qui in carcere sunt, prout possibile est, juvate, peregrinos satis prompte in domibus vestris suscipite, et ne omnia nunc singulatim dicam, omne bonum ipsa per se, si in vobis fuerit charitas, facere vos docebit, sicut et e contrario, eos qui a salute alieni sunt omne malum facere odium docet. Si qui ex fratribus negotia habent inter se, apud cognitores saeculi non judicentur: sed apud presbyteros Ecclesiae quidquid illud est, dirimatur, et omni modo obediant statutis eorum.
Super omnia autem avaritiam fugite, quae homines occasione praesentis lucri ab aeternis separat bonis. Pondera, mensuras, stateras pro locis quibusque aequissima custodite; deposita fideliter restituite. Quae omnia, et si qua sunt similia his, ita demum sollicite et diligenter implebitis, si futurum judicium Dei sine intermissione in vestro corde volvatis. Quis enim peccare poterit, si semper ante oculos suos Dei judicium ponat? quid in fine mundi certum est agitandum, ut tandem qui bene in hac vita egerunt consequantur bona reposita, peccatores autem, ut consequantur praeparatas poenas, de quibus ita futurum dubitare omnino non possumus? Si quidem haec omnia ita esse ventura verus nobis propheta praedixit. Unde et vos, qui estis veri prophetae discipuli, abjicite a cordibus vestris ante omnia discordias et animorum dissensiones, ex quibus omne malum opus procedit, benignitatem et simplicitatem tota mente servate. Quod si forte alicujus vel cor, vel livor, vel infidelitas, vel aliquod malum ex his quae superius memoravimus latenter irrepserit, non erubescat qui animae suae curam gerit confiteri haec huic qui potest ut ab ipso per verbum Domini et concilium salubre curetur, quo possit integra fide, et operibus bonis poenas aeterni ignis effugere, et ad perpetuae vitae praemia pervenire.
Diaconi vero Ecclesiae tanquam oculi sint episcopi, oberrantes et circumlustrantes cum verecundia actus totius Ecclesiae, et perscrutantes diligentius si quem videant vicinum fieri praecipitio, et proximum esse peccato, ut referant haec ad episcopum, et commoneri ab eo possit his qui in praecipitium lapsurus est, uti revocetur et non corruat in peccatum. Negligentiores quoque et eos qui rarius ad audiendum verbum Dei accedunt, nec sollicite ad episcopi tractatum conveniunt ipsi commoneant et hortentur. Si enim assidui sunt ad audiendum, non solum vitae aeternae ex salubri commonitione capiunt lucra, verum et quaecunque illae sunt tristitiae, vel moerores quae ex praesentis vitae necessitatibus, et cladibus temporum veniunt, quaecunque sermonibus suis in corde, velut jacula defixa circumferunt, abjiciuntur omnia praedicatione veritatis, et vitae aeternae doctrina et eruditione purgata. Alioquin, si multo tempore auditum subtrahant a verbo Dei, et remaneant in cultu vitiorum, sine dubio spinis erunt ac sentibus occupati. Et quid aliud nisi ad ignem, talis haec terra praeparatur? De his ergo, ut diximus, diaconis cura sit. Sed eos, qui secundum carnem aegrotant, sollicite perquirant, et plebi, si forte plebs ignorat, indicent de his ut et ipsi visitent eos, et quae necessaria sunt praebeant eis cum conscientia ejus qui praeest. Quod tamen si etiam clam fecerint, non peccabunt.
Sed et de peregrinis similiter episcopo suggerant refovendis, et caetera his similia quae ad cultum Ecclesiae et disciplinam ejus pertinent diaconis curae sint. Qui cathechizant, id est, qui verbo instruunt incipientes, primo oportet quod ipsi instructi sint, de anima enim agitur hominum, et oportet eum qui docet et instruit animas rudes esse talem ut pro ingenio discentium, semetipsum possit aptare, et verbi ordinem pro audientis capacitate dirigere. Debet ergo ipse praecipue apprime esse eruditus, et doctus, irreprehensibilis, maturus, impavidus, sicut ipsi probabitis fore Clementem hunc post me.
Multum est autem si ego nunc de singulis, quae unusquisque habere debeat, persequar, verumtamen illud est, quod prae caeteris ab omnibus vobis cupio in commune servari, ut concordiam teneatis: per quod solum potestis portum quietis intrare, et civitatem summi Regis, quae pax nominatur, habitare.
Similis namque est omnis status Ecclesiae magnae navi quae per undosum pelagus diversis e locis et regionibus viros portat ad unam Potentis regni urbem properare cupientes. Sit ergo navis hujus Dominus ipse omnipotens Deus, gubernator vero sit Christus. Tum deinde proretae officium episcopus impleat; presbyteri nautarum, diaconi dispensatorum locum teneant; hi qui catechizant nautologis conferantur; epibatis autem totius fraternitatis multitudo similis sit; ipsum quoque mare hic mundus habeatur; ventorum vero varietas et turbinum diversis tentationibus conferatur; persecutiones, tribulationes et pericula fluctibus exsequentur. Terreni vero spiritus, qui vel de torrentibus, vel de vallibus spirant, pseudoprophetarum et seductorum, seu pravae doctrinae verba ducantur; promontoria vero, et loca confragosa, hi qui in potestatibus saeculi sunt judices, et pericula minantur et mortes. Bithalassa vero loca, quae duplicibus undae fallacis aestibus verberantur, dubiis mente et de repromissionum veritate nutantibus conferantur, atque his qui irrationabili fidem nostram ratione discutiuntur. Hypocritae vero, et dolosi piratis similes habeantur. Jam vero rapidus vertex, et tartarea Carybdis, et saxis illisa naufragia, ac mortiferae subversiones, quid aliud aestimanda sunt, quam peccata? Restat igitur ut haec navis cursu prospero tuta possit portum desideratae urbis intrare, ita Deo precem fundere convenit, ut navigantes mereantur audiri. Audiri autem a Deo ita demum merebitur quis, si orationes ipsae, bonis moribus et bonis operibus adjuventur.
Sed ante omnia, cum quiete et silentio epibatae, id est, laici in suis unusquisque resideant locis, ne forte per inquietudinem, et inconditos inutilesque discursus, si passim vagari coeperint, vel ab officio suo nautas impediant, vel in alterum latus, per inquietudinem eorum, navis pressa demergatur. Nautologi de mercedibus commoneant et nihil omnino quod ad diligentiam, vel ad diciplinam pertinet diaconi negligant, presbyteri velut nautae aptent singula ad instructionem navis diligenter et instruant quae in suo tempore requirenda sunt. Episcopus, tanquam proreta, vigilanter et sollicite gubernatoris verba custodiat Christi. Salvator Dominus, gubernator Ecclesiae suae, diligatur ab omnibus, et ipsius solius praeceptis ac jussis credat et obediat omnis Ecclesia. Deo quoque indesinenter supplicetur a cunctis de prosperitate ventorum, ut navigantes omnem tribulationem et omne periculum superent, tanquam in mare profundum mundi istius et vitae humanae pelagus navigantes, in quo esuriendum sit, et sitiendum, nuditatem quoque ferendam, morbos etiam corporis, et aegritudines tolerandas. Insuper et hominum insidiis, ac dolo saepe laborandum, quippe qui dispergendos se nonnunquam noverint, sed aliquando etiam congregandos, vomitus quoque et sugillationes ferendas, cum ex confusione peccatorum, et rejectione criminum, velut male congregatis in visceribus fellis, jactura facienda est, et abjicienda prorsus e corde omnis intrinsecus quae latet amaritudo peccati, si qua forte ex desideriis iniquis velut ex cibis noxiis congregata est. Quam utique cum evomuerit quis et abjecerit, ingentis aegritudinis liberabitur morbo, si tamen post vomitum, quae ad sanitatem pertinent, sumat.
Verumtamen scitote cuncti quod supra omnes vos laboret episcopus quia unusquisque vestrum suum laborem fert, ille vero et suum, et singulorum. Propter quod, o Clemens, tanquam qui omnibus prodesse te noveris singulos, prout potueris, juva, et singulos releva, qui et singulorum onus, et sollicitudinem portas. Unde et ego nunc hanc tibi injungens dispensationem, et scio quia accipio gratiam, magis quam praesto. Sed esto confidens, et fortiter ferens, certus quia laboris tui meritum recipies, cum ad portum quietis, incolumem hanc provexeris navem ubi mercedes et praemia pro omnium salute suscipies, si hic pro omnium incolumitate vigilaveris. Itaque si te multi e fratribus propter rigorem justitiae odio habuerint, ex hoc quidem non laederis, sed ex hujusmodi odiis amor tibi conciliabitur Dei. Et ideo satage magis et refuge ne lauderis ab iniquis, et ne a pessime agentibus diligaris, sed potius, propter justitiae dispensationem et aequissimam regulam disciplinae, a Christo collaudari merearis. Haec cum dixisset et his similia quamplurima, rursum respiciens ad populum, dixit:
Sed et vos, charissimi fratres, et conservi mei, huic qui praesidet vobis ad veritatem docendam in omnibus obedite. Scientes quod si quis hunc contristaverit, Christum, qui ei docendi credidit cathedram, non recipit, et qui Christum non susceperit, nec Deum patrem suscepisse judicabitur (Luc. IX, 48). Et ideo nec ipse suscipietur in regno coelorum. Propter quod satis agite, ad omnem collectam congregationem semper convenite, ut non velut negligentes et desides a judice Christo condemnemini. Convenientes vero saepe ad Clementem, date omnes operam pro ipso sentire, et summo studio favorem verum erga ipsum dependere, scientes quia propter singulos vos ipsi magis soli infestat inimicus et in ipso majora suscitat bella. Oportet ergo vos summo studio niti, ut omni erga illum vinculo amoris innexi, plenissimo erga eum inhaereatis affectu. Sed et vos quoque ipsi unanimes in omni concordia perdurate quo facilius etiam illi obedire omnes pariter consensu et unanimitate possitis. Propter quod et vos salutem consequi, et ille possit obtemperantibus sibi vobis promptius impositi oneris pondus evehere. Quaedam ex vobis etiam ipsis intelligere debetis, si qua sint, quae ipse propter insidias hominum malorum non potest evidentius et manifestius proloqui; verbi gratia, si inimicus est alicui malorum, pro actibus suis vos nolite exspectare ut ipse vobis dicat cum illo: Nolite amici esse. Sed prudenter observare debetis et voluntati ejus absque communicatione observare et avertere vos ab eo cui ipsum sentitis adversum. Sed nec loqui his quibus ipse non loquitur, ut unusquisque qui in culpa est, dum cupit omnium vestrum amicitias ferre, festinet citius reconciliari ei qui omnibus praeest, et per hoc redeat ad salutem et sanitatem cum obedire coeperit monitis praesidentis. Si vero quis amicus fuerit his quibus ipse amicus non est, et locutus fuerit cum his quibus ipse non loquitur, unus est et ipse ex illis qui exterminare voluit Ecclesiam Dei, et cum corpore vobiscum esse videatur, mente et animo contra vos est. Et multo est nequior hostis hic quam illi qui foris sunt, et evidenter inimici sunt, hic enim per amicitiarum speciem quae inimica sunt gerit, et Ecclesiam dispergit ac vastat.
Et cum hoc dixisset in medio coram omnibus manus mihi imposuit, et in cathedra sua ingenti verecundia fatigatum sedere me compulit. Cumque sedissem, haec ad me rursum locutus est: Deprecor te, o Clemens, coram omnibus qui praesentes sunt, ut posteaquam, sicut naturale debitum est, vitae praesentis finem fecero, Jacobo fratri Domini describas breviter vel quae ad initium fidei tuae spectant, vel etiam quos ante fidem animos gesseris, sed et qualiter mihi ab initio usque ad finem comes itineris et actuum fueris, quaeque per singulas civitates me disputante, sollicitus auditor exceperis, quique in praedicationibus meis vel verborum fuerit ordo vel actuum, sed et qui me finis in hac urbe repererit (sicut dixi) omnia qui potes breviter comprehensa ad ipsum te destinare non pigeat. Nec verearis ne forte multum de meo exitu contristandus sit cum id me pro pietate sustinere non ambigat. Erit autem ei grande solatium, si 5 didicerit quod post me non imperitus aliquis, aut indoctus, aut ignorans divini verbi mysterium, ecclesiastici ordinis disciplinam, vel doctrinae regulam nesciens, susceperit cathedram meam. Scit enim quia, si indoctus istius officium doctoris accipiat, sine dubio discipuli et auditores ignorantiae tenebris involuti in interitum demergentur.
Unde et ego, mi domine Jacobe, cum haec ab eo praecepta susceperim, necesse habui implere quod jusserat indicans tibi, et de ipsis simul et de illis breviter comprehendens, quae per singulas quasque urbes digrediens, aut in praedicationis sermone protulerit, aut in gestorum virtute perfecerit, quamvis tibi de his plurima jam et plenius ante descripta ipso jubente transmiserim sub eo ipso titulo quem ipse praecepit affigi, id est, Clementis itinerarium, non praedicationis Petri. Sed et nunc exponere jam praecepit, Domino opem ferente incipiam. Poenitemini (inquit) et veram agite poenitentiam. Omnes ergo homines, qui Christiano censentur vocabulo, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, unum Deum et Dominum veraciter credere et confiteri, eumque tota mente et toto corde, et tota virtute diligere, et proximos suos tanquam semetipsos, docibiles quae usque ad perfectam doctrinam ad haec proficienda sumere oportet.
Fides enim et dilectio totius bonitatis est fundamentum. « Sine fide autem placere Deo nemo poterit (Hebr. XI, 6). »
Christo itaque resurgente et ascendente in coelum, misso sancto Spiritu, collata apostolis scientia linguarum, adhuc in uno positi symbolum quod fidelis nunc tenet Ecclesia unusquisque quod sensit, dicendo condiderunt, ut discedentes ab invicem hanc regulam per omnes gentes praedicarent. Summam ergo totius fidei catholicae recensentes, in qua et integritas credulitatis conditur, et unius Dei omnipotentis, id est sanctae Trinitatis aequalitas declaratur, et mysterium incarnationis Filii Dei, qui pro salute humani generis, a tempore de coelo descendens de Virgine nasci dignatus est, quo ordine vel quando protulerit, quomodo sepultus surrexerit, et in carne ipsa coelos ascenderit, ad dexteramque Patris consederit, judex venturus sit, aut qualiter remissionem pecatorum sacro baptismate renatis contulerit, et resurrectionem humani generis in eadem carne in vitam aeternam futuram sic docuerunt. Symbolum enim Graece, Latine collectio dicitur. Et hoc praedicti sancti Apostoli inter se per Spiritum sanctum salubriter, ut dictum est, condiderunt. Dicitur et indicium, quod per hoc qui recte crediderit indicatur.
Ergo cunctis credentibus quae continentur in praefato symbolo, salus animarum, et vita perpetua bonis actibus praeparatur. Ergo quod in primordio ejusdem symboli praeponitur: Credo in Deum Patrem omnipotentem, praeclarum fidei testimonium, et fundamentum in prima fronte monstratur, quia salvus esse poterit qui recte crediderit. « Credere enim oportet accedentem ad Deum (Hebr. XI, 6), » quoniam « corde creditur ad justitiam, ore confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). » Unde ait propheta: « Credidi propter quod locutus sum (Psal. CXV, 10). » Et illud: « Justus ex fide vivit (Rom. I, 17). » Et: « Nisi credideritis, non intelligetis (Luc. XXIV, 25). » Ergo in rebus humanis, nullum opus incipitur nisi labor omnis ad effectum venire credatur, unde credendum est in Deum a quo tam praesens vita quam futura tribuatur.
Deus autem appellatio est substantiae sempiternae, sive timoris divini, igitur Deus sine principio, sine fine, simplex, incorporeus et incomprehensibilis; Patrem autem cum audis, agnosce quod habeat Filium veraciter genitum, sicut possessor dicitur qui aliquid possidet, et Dominus qui habet cui dominetur. Deus ergo Pater secreti sacramenti vocabulum est cujus vere Filius est Verbum, et speculum, et character et imago vivens Patris viventis, in omnibus Patri similis, ejusdem naturae, in divinitate genitus, genitori per omnia coaequalis. Nec quaeratur quomodo genuit Filium, quod et angeli nesciunt, prophetis incognitum est. Unde illud dictum est: « Generationem ejus quis narrabit (Isa. LIII, 8)? » Quam secretam originem cum proprio Filio novit ipse solus qui genuit, nec Deus a nobis discutiendus est, sed credendus, qui in nobis ipsis nescimus, quod sapimus, quomodo sapientia, ingenium, aut intellectus, aut consilium aut mens nostra generat verbum. Sed sufficit nosse quia lux genuit splendorem, sicut ait Propheta: « In splendoribus sanctorum ex utero ante luciferum genui te (Psal. CXXIII, 3). » Et illud: « Hic Deus noster et non reputabitur alter ad eum, » et post, « in terra visus est, et inter homines conversatus est (Bar. IV, 36, 38). »
Diligere ergo Deum, unumquemque ex toto corde, et ex tota anima, ut praefixum est, et ex tota fortitudine oportet, et proximum tanquam semetipsum, respondente Domino cuidam Scribarum, ac dicente: Primum omnium mandatum est: « Audi, Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus est, et diliges Dominum Deum tuum, ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua, et ex tota virtute tua, hoc est primum mandatum. Secundum autem simile est illi: Diliges proximum tuum tanquam teipsum. Majus horum aliud mandatum non est (Marc. XII, 29, 30 et 31). »
Quod magis est omnibus holocaustomatibus et sacrificiis, unde et in Veteri Testamento scriptum habetur: « Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris (Tob. IV, 16), » et Dominus ait: « Omnia quaecunque vultis ut faciant vobis homines, et vos facite similiter illis (Matth. VII, 12). » Quibus utrisque mandatis, per unum malitia compescitur, et per aliud benignitas propagatur, ut ne malum quis inferat, sed bonum impendat. Primum, ut caveat laedere. Secundum, praestare, « Si enim fratrem quem vides, non diligis; Deum quem non vides quomodo potes diligere? » (I Joan. IV, 20.) Sic ergo nos docet exercere curam nostram, ut non dimittamus curam vestram, et sic diligere nos, ne negligatur dilectio proximi. Quia Dei dilectio morti comparatur, dicente Sapientia: « Valida est dilectio ut mors (Cant. VIII), » idcirco, quia sicut mors violenter separat animam a corpore, ita dilectio Dei separat animam a mundano et carnali amore. « Qui enim (Dominus inquit) diligit me, mandata mea servabit (Joan. XIV, 23). » Nam qui Dei praecepta contemnit, Deum non diligit, unde scriptum est. « Nolite putare ut maneatis in dilectione mea, si non servaveritis praecepta mea (Joan. XV, 10). » Neque enim regem diligimus, si odio leges ejus habemus. Neque enim ex toto corde poterit ille Dominum diligere qui noscitur in proximi corruere dilectionem; quia per dilectionem Domini pervenitur ad charitatem Christi.
Quoniam, ut praelibatum est, his duobus praeceptis tota lex pendet, et prophetae, docibiles ergo qui perfecte docti non sunt ad haec peragenda oportet omnes esse, et ut ipsi docti sint, et alios prudenter instruere, et perfecte possint docere, juxta Danielem prophetam, qui ait: « Populus autem sciens Deum suum obtinebit et faciet, et docti in populo docebunt plurimos (Dan. XI, 32). » Omnes docibiles, ut jam dictum est, qui docti non sunt, esse oportet, sed sacerdotes doctiores caeteris populis necesse fore docebat Christus, dicens: « quia si caecus caeco ducatum praebet, ambo in foveam cadunt (Matth. XV, 14). » Sacerdotes vero sal terrae, et mundi lumen doctores praecepit in splendore operum Patrem glorificare Deum, de quibus Dominus ait: « Beati estis cum maledixerint vobis, et persecuti vos fuerint, et dixerint vobis omne malum adversum vos, mentientes propter me: Gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa est in coelis. Sic enim persecuti sunt prophetas, qui fuerunt ante vos (Luc. VI, 23). » « Vos estis sal terrae. Quod si sal evanuerit, in quo salietur, ad nihilum valet ultra, nisi ut foras mittatur, et conculcetur ab hominibus. Non potest civitas abscondi supra montem posita, neque accendunt lucernam, et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt, et qui ingrediuntur lumen, videant: sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant bona opera vestra, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V, 13 et 14). »
Episcopos autem per singulas civitates quibus ille non miserat, per doctos et prudentes sicut serpentes, simplices sicut columbae (juxta Domini praeceptionem) nobis mittere praecepit. Quod etiam facere inchoavimus et Domino opem ferente facturi sumus, vos autem per vestras dioeceses episcopos facite et mittite, quia nos ad alias partes (quod isdem jussit agere) curabimus. Aliquos vero ad Gallias, Hispaniasque mittemus, et quosdam ad Germaniam et Italiam, atque ad reliquas gentes dirigere cupimus, ubi autem ferociores et rebelliores gentes fore cognoverimus, illuc dirigere sapientiores et austeriores necesse habemus. Qui quotidie non cessant divina seminare semina, et multos Christo lucrari, et ad rectam fidem, et viam veritatis perducere, ut plures manipulos Domino valeant praesentare. In illis vero civitatibus, in quibus olim apud ethnicos archiflamines eorum atque primi legis doctores erant, episcoporum primates poni, vel patriarchas qui reliquorum episcoporum judicia et majora (quoties necesse foret) negotia, in fide agitarent, et secundum Dei voluntatem, sicut constituerint sancti apostoli, ita ut ne quis injuste periclitaretur, definirent, in illis autem civitatibus, in quibus dudum apud praedictos erant archiflamines (quos tamen minores tenebant) quam memoratos primates, archiepiscopos institui praecepit, qui non tantum primatum, sed archiepiscoporum fruerentur nomine. Episcoporum quoque judicia, ut superius memoratum est, et majora Ecclesiarum negotia, si ipsi reclamaverint, aut aliquem timorem, aut istos vel alios suspectos habuerint, ad jam dictos primates, vel patriarchas, ne aliquis nocenter periret, transferri perdocuit, in singulis vero quoque civitatibus, singulos et non binos, vel ternos, aut plures episcopos, constitui praecepit, qui non primatum, aut archiepiscoporum, aut metropolitanorum nomine (quia minores civitatum non tenent) sed episcoporum tantum vocabulo potirentur, quoniam nec inter ipsos apostolos par institutio fuit, sed unus omnibus praefuit. Hoc tantum providendum instituit, ne in villis, aut castellis, vel modicis civitatibus, instituerentur episcopi, ne vile eorum nomen fieret. Episcopos ergo vicem apostolorum gerere Dominum docuisse dicebat, et reliquorum discipulorum vicem tenere presbyteros debere insinuabat. Et si quis aliquem ex his scandalizaret, gravissimam sibi poenam inferri debere praedicabat. Cunctos se invicem diligere, et adjuvare debere, et neminem ab adjutorio fratris se subtrahere instruebat.
Homicidas veros, et adulteros ac cunctos criminalibus nexibus alligatos, et qui eis coaequales non erant, ab eorum vexatione, et accusatione (dicente Domino) prohibebat, et non nisi a coaequalibus, aliquid sibi inferre debere, docebat. « Quia discipulum supra magistrum esse (Matth. X, 24), » aut ullam ei injuriam inferre, nullatenus debere oportet. Infames namque omnes, et quos primates legis saeculi, non recipiunt, sed et laicos ab eorum accusatione, et vexatione semper repellere debere rogabat, et cunctos sibi subditos esse, praecipiebat. Cunctorum sacerdotum vitam superiorem, sanctioremque ac discretam a saecularibus et laicis hominibus esse, et spirituales, atque sacerdotes super carnales ac laicos semper constituere, et fore debere docebat. « Quoniam pro minimo, nobis esse debet, ut a talibus arguamur, et judicemur, vel ab alio humano die (I Cor. IV, 3). » Majores vero a minoribus, nec accusari, nec judicari, ullatenus posse dicebat. Quoniam non solum hoc divinas, sed leges saeculi inhibere dicebat. Omnes ergo legum divinarum libenter violatores, et sacrarum institutionum voluntarie perturbatores, ecclesiastica indignos regula, et sancta communione judicabat. Operatores vero earumdem, eisque obedientes utrarumque ac caeterarum bonarum dignos esse dicebat, unde et prophetas in testimonium sumebat. Audite, coeli, et auribus percipe, terra, quoniam Dominus locutus est: « Filios enutrivi, et exaltavi, ipsi autem spreverunt me, cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe domini sui, Israel non cognovit me, populus meus non intellexit. Vae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis. Dereliquerunt 6 Dominum, blasphemaverunt sanctum Israel, abalienati sunt retrorsum. Super quo percutiam vos ultra addentes praevaricationem. Omne caput languidum, et omne cor moerens, a planta pedis usque ad verticem, non est in eo sanitas, vulnus, et livor, et plaga tumens, non est circumligata, nec curata medicamine neque fota oleo. Terra vestra deserta, civitates vestrae igne succensae, regionem vestram coram vobis alieni devorant, et desolabitur, sicut in vastitate hostili, et derelinquetur (Isa. I, 2 et seq.). Vae (inquit) qui dicitis bonum malum, et malum bonum, ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras, ponentes amarum in dulce, et dulce in amarum (Isa. VI, 21). Propterea, captivus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam, et nobiles ejus interierunt fame, et multitudo ejus siti exaruit. Propterea dilatavit infernus animam suam, et aperuit os suum, absque ullo termino, et descendunt fortes ejus, et populus ejus, et sublimes gloriosique ejus ad eum. Et incurvabitur homo, et humiliabitur vir, et oculi sublimium deprimentur. Et exaltabitur Dominus in judicio, et Deus sanctus sanctificabitur in justitia (Isa. V, 13 et seq.). »
Carnales spiritualibus resistere prohibebat, et de his qui cervices suas contra magistros et seniores suos erigebant in diaboli exemplum dicebat: Detracta est ad inferos superbia tua, cecidit cadaver tuum, subter te sternetur tinea, et operimentum tuum erunt vermes. Quomodo cecidisti de coelo, Lucifer, qui mane oriebaris, corruisti in terram, qui vulnerabas gentes? Qui dicebas in corde tuo, In coelum ascendam, supra astra Dei exaltabo solium meum, sedebo in monte Testamenti, in lateribus aquilonis, ascendam super altitudinem nubium, similis ero Altissimo. Verumtamen ad infernum detraheris, in profundum laci. Qui te viderint, ad te inclinabuntur, teque prospicient: Nunquid iste est vir, qui conturbavit terram, qui concussit regna, qui posuit orbem desertum, et urbes ejus destruxit, vinctis ejus non aperuit carcerem?
Ebrietatem oppido prohibebat, et ebriosos corpore et animo mortuos esse praedicabat, de quibus et in exemplum aiebat: Vae qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam, et potandum usque ad vesperam, ut vino aestuetis. « Cithara et lyra, et tympanum, et tibia, et vinum in conviviis vestris, et opus Domini non respicitis, nec opera manuum ejus consideratis (Isa. V, 11 et seq.). » Et iterum; « Vae qui potentes estis ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendum ebrietatem. Qui justificatis impium pro muneribus, et justitiam justi aufertis ab eo. Propter hoc sicut devorat stipulam lingua ignis, et calor flammae exurit, sic radix eorum quasi favilla erit, et germen eorum ut pulvis ascendet. Abjecerunt enim legem Domini exercituum, et eloquium sancti Israel blasphemaverunt. Ideo iratus est furor Domini in populo suo, et extendit manum suam super eum, et percussit eum, et conturbati sunt montes, et facta sunt morticina eorum, quasi stercus in medio platearum. In omnibus his, non est aversus furor ejus, sed adhuc manus ejus extenta (Ibid., 22 et seq.). »
Nullum enim presbyterum, in alicujus episcopi parochia, aliquid agere debere, absque ejus permissu docebat, cunctos presbyteros, propriis episcopis in omnibus, absque mora obedientes, instituente Domino, esse debere. docebat. Nullum enim aliena concupiscere, aut praesumere eorum, sed unumquemque suis, sibique commissis, contentos esse docebat. « Neminem etiam alicui aliquid facere, nisi quod sibi vellet fieri (Tob. IV, 16), » instruebat. Sanctam ergo Ecclesiam immaculatam omnes servare debere, evangelizabat, cujus claves episcopos esse dicebat. Ipsi enim habent potestatem claudere coelum et aperire portas ejus, quia claves coeli facti sunt.
Amovere autem eos neminem debere docebat, quia oculi Domini sunt, et qui eos tangit, tangit pupillam oculi ejus (Zach. II, 8). Et quantae poenae dignus sit, qui eos scandalizat, ipsum Dominum docuisse dicebat, ubi ait: « Qui scandalizaverit unum de pusillis estis qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profundum maris. Vae mundo a scandalis, necesse est enim veniant scandala; verumtamen, vae homini illi per quem scandalum venit. Si autem manus tua scandalizat te, abscinde eam, et projice abs te. Bonum est tibi ad vitam ingredi debilem, quam duas manus habentem, mitti in gehennam ignis. Et si pes tuus scandalizat te, abscinde eum, et projice abs te. Bonum est tibi introire ad vitam claudum, quam duos pedes habentem, mitti in ignem aeternum. Et si oculus tuus scandalizat te, erue eum, et projice abs te. Bonum est tibi unum oculum habentem in vitam introire, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis. Videte ne contemnatis unum ex his pusillis (Matth. XVIII, 6 et seq.). » Amen dico vobis, quaecunque alligaveritis super terram erunt alligata et in coelo, et quaecunque solveritis super terram erunt soluta et in coelo. « Iterum dico vobis, quia si duo ex vobis consenserint super terram, de omni re quacunque petierint, fiet illis a Patre meo, qui in coelis est. Ubi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 18 et seq.) » Et iterum per prophetam loquitur, dicens: Expavit (inquit) coelum super hoc, et horruit amplius vehementer, dicit Dominus: O intolerabilem malignitatem, o linguam iniquitatem loquentem contra Dominum, et mentem in altitudinem cornu extollentem. Et iterum: « Impone, homo, tuae linguae ostium et seram, cessa cornu in altitudinem extollens, et loquens adversus Dominum, et proximum tuum, quousque insultas patienti Christo et fratribus? » (Eccl. XXVIII, 28 et seq.) Sic autem peccantes in fratribus, et percutientes eorum infirmam conscientiam in Christum graviter peccatis, et rei judicio effecti, infames efficiemini, et juste repellemini. Et iterum per Prophetam loquitur, dicens: « Vos autem, sacerdotes Domini, vocabimini ministri Dei nostri, dicetur vobis, fortitudinem gentium comedetis, et in gloria eorum superbietis, pro confusione vestra duplici rubore laudabunt partem eorum, propter hoc in terra sua duplicia possidebunt, et laetitia sempiterna erit eis. Quia ego Dominus diligens judicium, et odio habens rapinam in holocaustum, et dabo opus eorum in veritate, et foedus perpetuum feriam eis. Et scietur in gentibus semen eorum et germen eorum in medio populorum. Omnes qui viderint eos cognoscent eos, quia isti sunt semen cui benedixit Dominus: Gaudens gaudebo, et exsultabit anima mea in Deo meo, quia induit me vestimento salutis, et indumento justitiae circumdedit me, quasi sponsum decoratum corona, et quasi sponsam ornatam monilibus suis. Sicut enim terra profert germen suum, et sicut hortus semen suum germinat, sic Dominus Deus germinabit justitiam, et laudem coram universis gentibus (Isa. LXI, 6 et seq.). »
Eos autem a solo Domino judicandos aut removendos, et non ab aliis esse dicebat, quia sui sunt et non alterius. Et quis est qui alterius judicet servum? Nam et si ista non patiuntur homines, nec Deus deorum et Dominus dominantium haec ullatenus patitur, unde et prophetas sibi testes esse dicebat, per quos Dominus loquitur, dicens: « Ecce excoxi te, sed non quasi argentum elegi te in camino paupertatis, propter me faciam, ut non blasphemer, et gloriam meam alteri non dabo. Audi me, Jacob, et Israel quem ego voco. Ego ipse, ego primus, et ego novissimus, manus quoque mea fundavit terram, et dextera mea mensa est coelos. Ego vocabo eos, et stabunt simul (Isa. XLVIII, 10 et seq.), me insulae exspectabunt, et brachium meum sustinebunt. Salus autem mea in sempiternum erit, et justitia mea non deficiet (Isa. LI, 5 et 6). »
« Audite me, qui scitis justum, populus lex mea in corde eorum. Nolite timere opprobria hominum, et blasphemias eorum ne metuatis. Sicut enim vestimentum, sic comedet eos vermis, et sicut lanam sic devorabit eos tinea. Salus autem mea in sempiternum erit, et justitia mea in generatione generationum (Ibid. 7 et 8). » Et iterum: « Abscondita est vita mea a Domino, et a Domino meo judicium meum transibit. Nunquid nescis aut non audisti? Deus sempiternus, Dominus, qui creavit terminos terrae, non deficiet neque laborabit, nec est investigatio sapientiae ejus. Qui dat lasso virtutem, et his qui non sunt fortitudinem, et robur multiplicat. Deficient pueri, et laborabunt, et juvenes in infirmitate cadent. Qui autem sperant in Domino mutabunt fortitudinem, assument pennas sicut aquilae, current et non laborabunt, ambulabunt, et non deficient. Transeant ad me insulae, et gentes mutent fortitudinem, accedant et tunc loquentur, simul ad judicium propinquemus (Isa. XL, 27 et seq.). » Hos autem qui eos vetant, aut amovere vel damnare nituntur, ipsum Dominum per prophetam damnare, et usque ad satisfactionem eorum et Ecclesiae damnatos esse docebat, ubi ait: « Talia elegerunt in viis suis, et in abominationibus suis anima eorum delectata est, unde et ego eligam illusiones eorum, et damnationem adducam eis, quia locutus sum eis, et non audierunt, feceruntque malum in oculis meis, et quae nolui elegerunt. Audite verbum Domini, qui tremitis ad verbum ejus. Dixerunt fratres vestri odientes vos, et vos abjicientes propter nomen meum: Glorificetur Dominus, et videbimus in laetitia nostra, ipsi autem confundentur (Isa. LXVI, 3-5), nonenim laborabunt frustra in conturbatione praesules mei, quia semen benedictionum Domini est, antequam clament ego exaudiam, et adhuc illis loquentibus, ego exaudiam (Isai. LXV, 23, 24). » Ad glorificandum se, et divina mandata seminanda, et evangelizanda, eos Dominus elegit, et non ut prohibeantur, aut perturbentur, aiebat, quoniam qui eos laedit, eum laedit cujus legatione funguntur (II Cor. V, 20). Praedicare eos assidue et mandata Domini sine intermissione annuntiare rogabat. Opera eorum bona coram hominibus monstrare, et conscientiam bonam coram Deo habere insinuabat, omnes principes terrae et cunctos homines eis obedire, et capita sua submittere, eorumque adjutores existere praecipiebat, ut omnes pariter fideles et cooperatores legis Domini monstrarentur, ne de eis dicatur. « Confundantur, et erubescant omnes qui pugnant adversum te, et erunt quasi non sint, et peribunt viri qui contradicunt tibi. Quaeres eos et non invenies viros rebelles tuos. Erunt quasi non sint, et veluti consumptio hominis bellantis adversum te (Isa. XLI, 11 et 12). » Omnis ergo, qui eis contravenit, ita damnatos et infames usque ad satisfactionem monstrabat, et nisi converterentur a liminibus Ecclesiae alienos esse praecipiebat.
Homicidiorum vero tria genera esse dicebat, et poenam eorum patentem fore docebat. Sicut enim homicidas, interfectores fratrum, ita et detractores eorum eosque odientes homicidas esse manifestabat, quia et qui occidit fratrem suum et qui odit, et qui detrahit pariter, homicidae esse monstrantur.
Omnes enim a carnalibus desideriis quae militant adversus animam (II Petr. II, 11) abstinere, et bonam eorum conversationem ac innocentem omnibus monstrare rogabat. Ex corde enim cunctos attentius invicem diligere insinuabat, et veram fraternitatem inter se habere docebat. Quotidiana enim illius praedicatio, inter caetera divina, haec erat, mandata, quam in ejus exemplum etiam tibi, frater charissime, significare curavi. Bonorum (inquit) operum inter caetera semina ac negotia sunt quantum unusquisque sapit, et potest totis intimi cordis (ut praelibatum est), visceribus Deum diligere, et proximum velut seipsum. Abnegare seipsum sibi, ut Jesum Christum Dominum nostrum sequatur, et nihil ejus amori praeponere, veritatem corde et ore proferre debere, et totam suam Domino semper committere instruebat, actus suae vitae omni hora custodire, et omni loco Deum se respicere firmiter scire. Cogitationes malas cordi suo advenientes mox ad Christum allidere, et sacerdotibus Domini manifestare.
Os suum a malo, vel pravo eloquio custodire, et verba vana aut mendacia non loqui, quia « os quod mentitur occidit animam (Sap. I, 11); » verba divina libenter audire, et sacerdotibus suis libenter obtemperare, atque 7 obedientes esse docebat. Praedicationi atque orationi ac lectioni frequenter incumbere, et eleemosynas veras perficere. « Desideria carnis non perficere (Gal. V, 16), » sed propriam frangere voluntatem; boni aliquid in se cum viderit Deo applicet, non sibi, et malum a se factum cognoscat, et sibi reputet. Multum loqui non amare, sed custodire labia sua ne dolum aut malum loquantur, diem judicii timere, gehennam expavescere, vitam aeternam omni concupiscentia desiderare; non occidere, non adulterari, non furtum facere, non rem proximi concupiscere, non falsum testimonium dicere (Exod. XX, 13 et seq.), sed omnes homines honorare, corpus custodire, vanas et caducas non amplecti delicias, jejunium et vigilias sanctas amare, pauperes recreare, nudos vestire, infirmos visitare, sitientes potare, mortuos sepelire, et diligenter eorum exsequias peragere, pro eisque orare, et eleemosynas dare. Dolentes consolari, et suis bonis refovere et a malis actibus se alienum facere; non esse superbum, « non vinolentum (Tit. I, 7), » nec multum edacem, non somnolentum, non pigrum, non murmuratorem, nec detractorem, quia qui detrahit, non solum se, sed multos alios occidit; iram non perficere, nec iracundiae tempus reservare. Dolum in corde non tenere, nec pacem falsam dare, charitatem non derelinquere, nec jurare, ne forte perjurus (quod absit) fiat. Malum pro malo non reddere, nec injuriam facere, sed factam patienter sufferre, inimicos diligere, maledicentes se non remaledicere, sed magis benedicere, et persecutionem pro justitia sustinere. Charitatem amare, et nullum odio habere, quia « qui odit fratrem suum, homicida est (I Joan. III, 15). » Elationem fugere, zelum malum non habere. Invidiam non exercere, nec contentionem amare. Cum discordantibus ante solis occasum in pacem redire, et de Dei misericordia nunquam desperare. Seniores venerari, et juniores diligere. Episcopos, sacerdotes suos ac cunctos reliquos Ecclesiae ministros atque omnem plebem sibi commissam verba divina et mandata instruere et amare, hosque omnes eorum episcopos tota animi virtute diligere ut oculos suos, quia oculi sunt illorum. Eorum praeceptis in omnibus obedire, etiamsi ipsi aliter (quod absit) agant, memores scilicet illius Dominici praecepti: « Quae dicunt facite, quae autem faciunt facere nolite (Matth. XXIII, 3). » Ipsi autem episcopi si exorbitaverint ab istis, non sunt reprehendendi, vel arguendi, sed portandi, nisi in fide erraverint. Hi ergo super hos sunt, non illi super istos, quoniam major a minore nec argui, nec judicari potest. Nullus se extollat erga doctores ac magistros suos, quia « discipulus super magistrum non esse (Matth. X, 24) » debet nec potest. Nullus velit dici sanctus, antequam sit, sed prius sit, ut verius dicatur. Praecepta Domini doctorumque ac magistrorum factis quotidie adimplere, et in Christi nomine pro inimicis orare oportet. Obedientia enim et humiliatio, quae magistris agitur, Domino exhibetur. « Timor Domini delectabit, et dabit laetitiam et gaudium in longitudinem dierum. Timenti Dominum bene erit in extremis et in die defunctionis suae benedicet (Eccli. I, 12, 13). » Vae dissolutis corde, qui non crediderunt Deo, et resistunt mandatis ejus, et inobedientes ac contumaces sunt his qui ejus legatione funguntur, et ideo non proteguntur ab eo. Vae his qui perdiderunt sustinentiam, qui dereliquerunt vias rectas, et diverterunt ad vias pravas. Et quid facient, cum inspicere coeperit Dominus. Qui timent Dominum, non erunt incredibiles verbo illius, et qui diligunt illum, conservabunt viam illius. Qui timent Dominum, inquirent quae beneplacita sunt illi, et qui diligunt eum, replebuntur lege ipsius. Qui timent Dominum, praeparabunt corda sua, et in conspectu illius sanctificabunt animas suas. Qui timent Dominum, custodiunt mandata illius, et patientiam habebunt usque ad inspectionem illius, dicentis: Si poenitentiam non egerimus, incidemus in manus Domini, et non in manus hominum, secundum enim magnitudinem illius, sic et misericordia ipsius cum ipso est (Eccli. II, 15 et seq.). « Venite (inquit), filii, audite me, timorem Domini docebo vos (Psal. XXXIII, 12). » « Currite dum lumen vitae habetis, ne tenebrae mortis vos comprehendant (Joan. XII, 35). » « Omnis qui vult vitamet cupit videre dies bonos, prohibeat linguam ejus a malo, et labia sua ne loquantur dolum, divertat a malo, et faciat bonum, inquirat pacem et prosequatur eam, quia oculi Domini super justos, et aures ejus ad preces eorum. Vultus autem Domini super facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum (Psal. XXXIII, 13 et seq.). » Propterea nolite fieri sicut equus et mulus, in quibus non est intellectus. Sed laetamini in Domino et exsultate, justi, et gloriamini, omnes recti corde (Psal. XXXI, et 11). « Quia multi venient ab oriente et occidente (Domino dicente) et a septentrione atque meridie, et recumbent cum Abraham, et Isaac, et Jacob (Matth. VIII). »
Propter quod deprecor te, frater charissime, ut doceas attentius hunc praedicationis ordinem et absolutionis dies, ut salventur animae hominum quae occulta Dei virtute quem debeant diligere priusquam doceatur, agnoscant. Operum vero ratio potestati et arbitrio uniuscujusque permittitur, et hoc ipsorum est proprium; desiderium vero habere erga doctorem veritatis, hoc a Patre coelesti donatum est. Sed salus in eo est ut voluntatem ejus cujus amorem et desiderium, Deo largiente, conceperis, facias, ne dicatur ille sermo ejus ad nos, quem idem dixit: « Quid autem me dicitis, Domine, Domine, et non facitis quae dico? Est ergo proprii muneris, ut unusquisque sit prout Dominus noster dederit perfectus in Ecclesia, metensque semina divina, ut de nobis non praedictus sermo, sed ille dicatur quem alibi Dominus noster dixit. Ideo (inquit), Omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera (Matth. XIII, 52). » Nullus ergo, inquit, impediat ordinem, aut locum occupet irrationabiliter, vel temporum permutet vices, sed primo quae sit justitia ejus, quae voluntas requiramus, ut bonis operibus ac Dei gratia repleamur. Deus enim his qui recte sentiunt et bona agunt praesto est, quoniam est, quoniam his manifestat seipsum. Nam si quis velit antequam actus suos emendet, de his requirere quae non potest invenire, stulta et inefficax erit homini inquisitio. Tempus enim breve est, et judicium Dei gestorum causa agitur non questionum. Ideoque ante hoc omnia quaeramus, quod nos aut qualiter agere oporteat, ut aeternam vitam consequi mereamur. Nam si exiguum hoc tempus vitae per inanes occupemus et inutiles quaestiones, inanes sine dubio et vacui ab operibus bonis pergemus ad Dominum, ubi judicium operum nostrorum fiet, unaquaeque enim res suum tempus habet et locum. Operum hic locus, hoc tempus est meritorum est saeculum futurum. Currat igitur per viam mandatorum Domini, et ab eorum praeceptorum institutis et Spiritus sancti doctrina non recedatur. Quapropter praeparanda sunt corda nostra ac corpora, et sanctae mandatorum ejus suorumque episcoporum ac praedictorum obedientiae militatura, ut suae gratiae jubeat nobis auxilium ministrare, et fugientibus gehennae poenam ad vitam valeant omnes pervenire aeternam.
Haec itaque, frater charissime Jacobe, ab ore sancti Petri jubentis accepi, tibique ut optabas insinuare studui, ut servare omnia immaculata praecipias, quia ecclesiastica non oportet negligenter, sed diligenter expleri negotia. Haec ergo praecepta nemo credat absque suo periculo negligere, vel dissimulare, quia judicio Dei ignis aeterni tormenta sustinebit qui ecclesiastica decreta neglexerit. Qui vero te audierit, ut jusserat minister Christi Jesu, gloriam accipiet. Qui autem te non audierit imo loquentem Dominum per te ipsi sibi damnationem accipiet. Curandum ergo, et attendendum est nobis omnibus quod in perpetuum expedit, ut Christi passionibus per patientiam participemus atque regni ejus mereamur esse consortes. Amen.