Carmina (Prudentius)

Carmina (Prudentius), J. P. Migne INCIPIT PROOEMIUM.

(0767A)Per quinquennia 225 jam decem,
Ni fallor, fuimus: septimus insuper
226 Annum cardo rotat, dum fruimur sole volubili.
(0768A)Instat terminus, et diem
Vicinum senio jam Deus applicat:
Quid nos utile tanti spatio temporis egimus?
Aetas prima crepantibus
Flevit sub ferulis: mox docuit toga
(0769A)227 Infectum vitiis falsa loqui, non sine crimine.
Tum lasciva protervitas,10
Et luxus petulans (heu pudet, ac piget!)
Foedavit juvenem nequitiae sordibus, ac luto.
Exin jurgia turbidos
Armarunt animos, et male pertinax
228 Vincendi studium subjacuit casibus asperis.15
(0770A)Bis legum moderamine
Frenos nobilium reximus urbium:
Jus civile bonis reddidimus, terruimus reos.
Tandem militiae gradu
Evectum pietas principis extulit,20
229 Assumptum propius stare jubens ordine proximo.
Haec dum vita volans agit,
Irrepsit subito canities seni,
(0771A)Oblitum veteris me Saliae consulis arguens.
230 Sub quo prima dies mihi25
Quam multas hiemes volverit, et rosas
Pratis post glaciem reddiderit, nix capitis probat.
Nunquid talia proderunt
Carnis post obitum vel bona, vel mala,
(0772A)Cum jam, quidquid id est, quod fueram, mors aboleverit?30
Dicendum mihi: Quisquis es,
231 Mundum, quem coluit, mens tua perdidit:
Non sunt illa Dei, quae studuit, cujus habeberis.
Atqui fine sub ultimo
(0773A)Peccatrix anima stultitiam exuat:35
Saltem voce Deum concelebret, si meritis nequit.
Hymnis continuet dies,
232 Nec nox ulla vacet, quin Dominum canat:
(0774A)Pugnet contra hereses, catholicam discutiat fidem.
Conculcet sacra gentium,40
Labem, Roma, tuis inferat idolis:
Carmen martyribus devoveat, laudet apostolos.
(0775A)233 Haec dum scribo, vel eloquor,
(0776A)Vinclis o utinam corporis emicem
(0775A)Liber, quo tulerit lingua sono mobilis ultimo!45
INCIPIT LIBER CATHEMERINON.
(0775)
234 I. HYMNUS AD GALLICINIUM.

(0775B)Ales diei nuntius
(0776B)Lucem propinquam praecinit:
(0777A)235 Nos excitator mentium
Jam Christus ad vitam vocat.


Auferte, clamat, lectulos,5
Aegro sopore desides,
236 Castique, recti, ac sobrii
Vigilate: iam sum proximus.


Post solis ortum fulgidi
Serum est cubile spernere:10
Ni parte noctis addita
Tempus labori adjeceris:


(0778A)Vox ista, qua strepunt aves,
Stantes sub ipso culmine,
Paulo antequam lux emicet.15
237 Nostri figura est judicis.


Tectos tenebris horridis,
Stratisque opertos segnibus,
Suadet quietem linquere
Jam jamque venturo die.20


Ut cum coruscis flatibus
Aurora coelum sparserit,
(0779A)Omnes labore exercitos
Confirmet ad spem luminis.


Hic somnus, ad tempus datus,25
Est forma mortis perpetis:
238 Peccata, ceu nox horrida,
Cogunt jacere, ac stertere.


Sed vox ab alto culmine
Christi docentis praemonet,30
Adesse jam lucem prope,
Ne mens sopori serviat:


Ne somnus usque ad terminos
Vitae socordis opprimat
Pectus sepultum crimine,35
Et lucis oblitum suae.


Ferunt, vagantes daemonas
(0779B)Laetos tenebris noctium,
(0780A)Gallo canente exterritos
239 Sparsim timere, et cedere.40


Invisa nam vicinitas
Lucis, salutis, numinis,
Rupto tenebrarum situ,
Noctis fugat satellites.


Hoc esse signum praescii45
Norunt repromissae spei:
Qua nos soporis liberi
Speramus adventum Dei.


Quae vis sit hujus alitis,
Salvator ostendit Petro,50
Ter, ante quam gallus canat,
Sese negandum praedicans.


(0780B)Fit namque peccatum prius
(0781A)Quam praeco lucis proximae
240 Illustret humanum genus,55
Finemque peccandi ferat.


Flevit negator denique
Ex ore prolapsum nefas:
Cum mens maneret innocens,
Animusque servaret fidem.60


Nec tale quidquam postea
Linguae locutus lubrico est;
241 Cantuque galli cognito,
Peccare justus destitit,


Inde est, quod omnes credimus.65
Illo quietis tempore,
Quo gallus exsultans canit,
(0782A)Christum redisse ex inferis.


Tunc mortis oppressus vigor,
Tunc lex subacta est tartari,70
Tunc vis diei fortior
242 Noctem coegit cedere.


Jam jam quiescant improba,
Jam culpa furva obdormiat,
Jam noxa lethalis, suum75
Perpessa somnum, marceat.


Vigil vicissim spiritus,
Quodcunque restat temporis,
Dum meta noctis clauditur,
Stans, ac laborans excubet.80


Jesum ciamus vocibus,
(0783A)Flentes, precantes, sobrii:
Intenta supplicatio
Dormire cor mundum vetat.


Sat convolutis artubus85
243 Sensum profunda oblivio
Pressit, gravavit, obruit,
Vanis vagantem somniis.


Sunt nempe falsa et frivola,
(0784A)Quae mundiali gloria,90
Ceu dormientes, egimus:
Vigilemus; hic est veritas.


Aurum, voluptas, gaudium,
Opes, honores, prospera,
Quaecunque nos inflant mala,95
Fit mane, nil sunt omnia.


Tu, Christe, somnum disjice,
(0785A)Tu rumpe noctis vincula,
244 Tu solve peccatum vetus,
Novumque lumen ingere.100

II. HYMNUS MATUTINUS.

245 Nox, et tenebrae, et nubila
Confusa mundi, et turbida,
Lux intrat, albescit polus,
Christus venit, discedite.


246 Caligo terrae scinditur5
Percussa solis spiculo:
(0786A)Rebusque jam color redit
Vultu nitentis sideris.


Sic nostra mox obscuritas,
Fraudisque pectus conscium,10
Ruptis retectum nubibus,
Regnante pallescet Deo.


Tunc non licebit claudere,
Quod quisque fuscum cogitat:
Sed mane clarescent novo15
247 Secreta mentis prodita.


Fur ante lucem squalido
(0787A)Impune peccat tempore:
Sed lux dolis contraria
Latere furtum non sinit.20


Versuta fraus et callida
Amat tenebris obtegi,
Aptamque noctem turpibus
Adulter occultus fovet.


Sol ecce surgit igneus,25
Piget, pudescit, poenitet,
Nec teste quisquam lumine
Peccare constanter potest.


Quis mane sumptis nequiter
248 Non erubescit poculis,30
Cum fit libido temperans,
(0788A)Castumque nugator sapit?


Nunc nunc severum vivitur,
Nunc nemo tentat ludicrum,
Inepta nunc omnes sua35
Vultu colorant serio.


Haec hora cunctis utilis,
Qua quisque, quod studet, gerat:
Miles, togatus, navita,
Opifex, arator, institor.40


Illum forensis gloria,
249 Hunc triste raptat classicum:
Mercator hinc, ac rusticus
Avara suspirant lucra.


At nos lucelli, ac fenoris,45
(0789A)Fandique prorsus nescii,
Nec arte fortes bellica,
Te, Christe, solum novimus.


Te mente pura, et simplici,
250 Te voce, te cantu pio50
Rogare curvato genu,
Flendo, et canendo discimus.


(0790A)His nos lucramur quaestibus,
Hac arte tantum vivimus:
Haec inchoamus munera,55
Cum sol resurgens emicat.


251 Intende nostris sensibus,
Vitamque totam dispice:
Sunt multa fucis illita,
(0791A)Quae luce purgentur tua.60


Durare nos tales jube,
Quales remotis sordibus
(0792A)Nitere pridem jusseras,
252 Jordane tinctos flumine.


Quodcunque nox mundi dehinc65
253 Infecit atris nubibus,
Tu, rex, eoi sideris
Vultu sereno illumina.


Tu, sancte, qui tetram picem
Candore tingis lacteo,70
254 Ebenoque crystallum facis,
Delicta terge livida.


Sub nocte Jacob caerula
Luctator audax angeli
Eousque dum lux surgeret,75
(0794A)Sudavit impar praelium.


Sed cum jubar claresceret,
Lapsante claudus poplite,
Femurque victus debile,
255 Culpae vigorem perdidit.80


Nutabat inguen saucium,
Quae corporis pars vilior,
Longeque sub cordis loco
Diram fovet libidinem.


Haec nos docent imagines,85
Hominem tenebris obsitum,
Si forte non cedat Deo,
Vires rebelles perdere.


Erit tamen beatior,
Intemperans membrum cui90
Luctando claudum, et tabidum
Dies oborta invenerit.


Tandem facessat caecitas,
256 Quae nosmet in praeceps diu
Lapsos sinistris gressibus95
Errore traxit devio.


Haec lux serenum conferat,
Purosque nos praestet sibi.
Nihil loquamur subdolum,
Volvamus obscurum nihil.100


(0796A)Sic tota decurrat dies.
Ne lingua mendax, ne manus,
Oculive peccent lubrici,
Ne noxa corpus inquinet.


Speculator astat desuper,105
Qui nos diebus omnibus,
Actusque nostros prospicit
A luce prima in vesperum.


Hic testis, hic est arbiter,
Hic intuetur, quidquid est,110
Humana quod mens concipit:
Hunc nemo fallit judicem.

257 III. HYMNUS ANTE CIBUM.

O Crucifer bone, lucisator,
Omniparens, pie, verbigena,
(0797A)Edite corpore virgineo:
Sed prius in Genitore potens,
258 Astra, solum, mare quam fierent.5


Huc nitido, precor, intuitu
Flecte salutiferam faciem
Fronte serenus: et irradia,
Nominis ut sub honore tui
Has epulas liceat capere.10


Te sine dulce nihil, Domine:
Nec juvat ore quid appetere,
Pocula ni prius, atque cibos,
Christe, tuus favor imbuerit,
Omnia sanctificante fide.15


(0798A)Fercula nostra Deum sapiant,
Christus et influat in pateras:
Seria, ludicra, verba, jocos,
Denique quod sumus, aut agimus,
Trina superna regat pietas.20


259 Hic mihi nulla rosae spolia,
Nullus aromate fragrat odor:
Sed liquor influit ambrosius,
Nectareamque fidem redolet
Fusus ab usque Patris gremio.25


Sperne, camoena, leves hederas,
Cingere tempora queis solita es,
(0799A)260 Sertaque mystica dactylico
Texere docta liga strophio,
Laude Dei redimita comas.30


Quod generosa potest anima,
Lucis, et aetheris indigena,
Solvere dignius obsequium:
Quam data munera si recinat,
Artificem modulata suum?35


Ipse homini quia cuncta dedit,
Quae capimus dominante manu,
Quae polus, aut humus, aut pelagus
Aere, gurgite, rure creant,
Haec mihi subdidit, et sibi me.40


Callidus illaqueat volucres
Aut pedicis dolus, aut maculis,
(0799B)261 Illita glutine corticeo
Vimina plumigeram seriem
Impediunt et abire vetant.45


(0800A)Ecce per aequora fluctivagos
Texta greges sinuosa trahunt:
Piscis item sequitur calamum,
Raptus acumine vulnifico,
Credula saucius ora cibo.50


Fundit opes ager ingenuas
Dives aristiferae segetis
Hic, ubi vitea pampineo
Brachia palmite luxuriant,
Pacis alumna ubi bacca viret.55


Haec opulentia Christicolis
Servit, et omnia suppeditat.
Absit enim procul illa fames,
Caedibus ut pecudum libeat
262 Sanguineas lacerare dapes.60


(0800B)Sint fera gentibus indomitis
Prandia de nece quadrupedum:
Nos oleris coma, nos siliqua
(0801A)Feta legumine multimodo
Paverit innocuis epulis.


Spumea mulctra gerunt niveos
Ubere de gemino latices,
Perque coagula densa liquor
In solidum coit, et fragili
Lac tenerum premitur calatho.70


263 Mella recens mihi Cecropia
Nectare sudat olente favus:
Haec opifex apis aerio
Rore liquat, tenuique thymo,
Nexilis inscia connubii.75


(0802A)Hinc quoque pomiferi nemoris
Munera mitia proveniunt:
Arbor onus tremefacta suum
Deciduo gravis imbre pluit,
Puniceosque jacit cumulos.80


Quae veterum tuba, quaeve lyra
Flatibus inclyta, vel fidibus,
264 Divitis Omnipotentis opus,
Quaeque fruenda patent homini
Laudibus aequiparare queat?85


Te, pater optime, mane novo,
Solis et orbita cum media est,
(0803A)Te quoque luce sub occidua,
Sumere cum monet hora cibum,
Nostra, Deus, canet harmonia.90


Quod calet halitus interior,
Corde quod abdita vena tremit,
Pulsat et incita quod resonam
265 Lingua sub ore latens caveam,
Laus superi Patris esto mihi.95


Nos igitur tua, sancte, manus
Cespite composuit madido,
Effigiem meditata suam:
Utque foret rata materies,
Flavit, et indidit ore animam.100


Tunc per amoena vireta jubet
Frondicomis habitare locis,
(0803B)Ver ubi perpetuum redolet,
Prataque multicolora latex
Quadrifluo celer amne rigat.105


(0804A)Haec tibi nunc famulentur, ait,
Usibus omnia dedo tuis:
Sed tamen aspera mortifero
Stipite carpere poma veto,
266 Qui medio viret in nemore.110


Hic draco perfidus indocile
Virginis illicit ingenium,
Ut socium malesuada virum
Mandere cogeret ex vetitis,
Ipsa pari peritura modo.115


Corpora mutua (nosse nefas)
Post epulas inoperta vident,
Lubricus error et erubuit:
Tegmina suta parant foliis,
Dedecus ut pudor occuleret.120


(0804B)Conscia culpa Deum pavitans
Sede pia procul exigitur.
Innuba femina quae fuerat,
(0805A)267 Conjugis excipit imperium,
Foedera tristia jussa pati.125


Auctor et ipse doli coluber
Plectitur improbus, ut mulier
Colla trilinguia calce terat:
Sic Coluber muliebre solum
Suscipit, atque virum mulier.130


His ducibus vitiosa dehinc
268 Posteritas ruit in facinus,
Dumque rudes imitatur avos,
Fasque nefasque simul glomerans,
Impia crimina morte luit.135


Ecce venit nova progenies,
Aethere proditus alter homo,
(0806A)Non luteus, velut ille prior,
Sed Deus ipse gerens hominem,
Corporeisque carens vitiis.140


Fit caro vivida sermo Patris,
Numine quem rutilante gravis
Non thalamo, neque jure tori,
Nec genialibus illecebris
Intemerata puella parit.145


269 Hoc odium vetus illud erat,
Hoc erat aspidis, atque hominis
Digladiabile discidium,
Quod modo cernua femineis
Vipera proteritur pedibus.150


Edere namque Deum merita
(0807A)Omnia virgo venena domat:
Tractibus anguis inexplicitis
Virus inerme piger revomit,
Gramine concolor in viridi.155


Quae feritas modo non trepidat,
Territa de grege candidulo?
270 Impavidas lupus inter oves.
(0808A)Tristis obambulat, et rabidum
Sanguinis immemor os cohibet.160


Agnus enim vice mirifica
Ecce leonibus imperitat,
271 Exagitansque truces aquilas
Per vaga nubila, perque notos
Sidere lapsa columba fugat.165


(0809A)Tu mihi, Christe, columba potens,
Sanguine pasta cui cedit avis:
Tu niveus per ovile tuum
Agnus hiare lupum prohibes,
272 Sub juga tigridis ora premens.170


Da, locuples Deus, hoc famulis
Rite precantibus, ut tenui
Membra cibo recreata levent,
Neu piger immodicis dapibus
Viscera tenta gravet stomachus.175


Haustus amarus abesto procul,
Ne libeat tetigisse manu
Exitiale quid, aut vetitum:
Gustus et ipse modum teneat,
Sospitet ut jecur incolume.180


(0809B)Sit satis anguibus horrificis,
Liba quod impia corporibus,
(0810A)Ah! miseram peperere necem.
273 Sufficiat semel ob facinus
Plasma Dei potuisse mori.185


Oris opus, vigor igneolus
Non moritur; quia flante Deo
Compositus, superoque fluens
De solio Patris artificis,
Vim liquidae rationis habet.190


Viscera mortua quin etiam
Post obitum reparare datur,
Eque suis iterum tumulis
Prisca renascitur effigies,
Pulvereo coeunte situ.195


Credo equidem, neque vana fides,
Corpora vivere more animae:
(0810B)Nam modo corporeum memini
De Phlegethonte gradu facili
(0811A)Ad superos remeasse Deum.200


274 Spes eadem mea membra manet,
Quae redolentia funereo
Jussa quiescere sarcophago,
Dux parili redivivus humo
Ignea Christus ad astra vocat.205

IV. HYMNUS POST CIBUM.

Pastis visceribus, ciboque sumpto,
Quem lex corporis imbecilla poscit,
Laudem lingua Deo Patri rependat:


Patri, qui cherubim, sedile sacrum
(0812A)275 Necnon et seraphim suum, supremo5
Subnixus solio, tenet, regitque.


Hic est, quem Sabaoth Deum vocamus,
Expers principii, carensque fine,
Rerum conditor, et repertor orbis.


Fons vitae liquida fluens ab arce,10
Infusor fidei, sator pudoris,
276 Mortis perdomitor, salutis auctor.


Omnes quod sumus, aut vigemus, inde est
Regnat Spiritus ille sempiternus,
A Christo simul et Parente missus.15


Intrat pectora candidus pudica,
(0813A)Quae templi vice consecrata rident,
Postquam combiberint Deum medullis.


Sed si quid vitii, dolive nasci
Inter viscera jam dicata sensit,20
Ceu spurcum refugit celer sacellum.


277 Tetrum flagrat enim vapore crasso
Horror conscius aestuante culpa,
Offensumque bonum niger repellit.


Nec solus pudor, innocensve votum25
Templum constituunt perenne Christo
In cordis medii sinu ac recessu.


Sed ne crapula ferveat, cavendum est,
Quae sedem fidei cibis refertam
Usque ad congeriem coarctet intus.30


Parcis victibus expedita corda
(0813B)Infusum melius Deum receptant,
Hic pastus animae est, saporque verus.


Sed nos tu gemino fovens paratu,
(0814A)Artus, atque animas utroque pastu35
Confirmas, Pater, ac vigore comples.


Sic olim tua praecluens potestas
278 Inter raucisonos situm leones
Illapsis dapibus virum refovit.


Illum fusile numen exsecrantem,40
Et curvare caput sub expolita
Aeris materia nefas putantem,


Plebs dirae Babylonis, ac tyrannus
Morti subdiderant, feris dicarant,
Saevis protinus haustibus vorandum.45


O semper pietas, fidesque tuta!
Lambunt indomiti virum leones,
Intactumque Dei, tremunt alumnum.


Astant cominus, et jubas reponunt:
(0814B)Mansuescit rabies, fameque blanda50
Praedam rictibus ambit incruentis.


(0815A)Sed cum tenderet ad superna palmas,
279 Expertumque sibi Deum rogaret,
Clausus jugiter, indigensque victu:


Jussus nuntius advolare terris,55
Qui pastum famulo daret probato,
Raptim desilit obsequente mundo.


Cernit forte procul dapes inemptas,
Quas messoribus Habacuc propheta
Agresti bonus exhibebat arte.60


Hujus caesarie manu prehensa,
Plenis, sicut erat, gravem canistris
Suspensum rapit, et vehit per auras.


Tum raptus simul ipse, prandiumque
Sensim labitur in lacum leonum,65
Et, quas tunc epulas gerebat, offert.


(0816A)Sumas laetus, ait, libensque carpas,
Quae summus Pater, angelusque Christi
280 Mittunt liba tibi sub hoc periclo.


His sumptis, Danielus excitavit70
In coelum faciem, ciboque fortis
Amen reddidit, halleluia dixit.


Sic nos muneribus tuis refecti,
Largitor Deus omnium bonorum,
Grates reddimus, et sacramus hymnos.75


Tu nos, tristifico velut tyranno,
Mundi scilicet impotentis actu
Conclusos, regis, et feram repellis;


281 Quae circumfremit, ac vorare tentat,
Insanos acuens furore dentes,80
Cur te, summe Deus, precemur unum.


(0817A)Vexamur, premimur, malis rotamur;
Oderunt, lacerant, trahunt, lacessunt;
Juncta est suppliciis fides iniquis.


Nec defit tamen anxiis medela:85
Nam languente trucis leonis ira,
Illapsae superingeruntur escae.


Quas si quis sitienter hauriendo
Non gustu tenui, sed ore pleno,
Internis velit implicare venis;90


Hic sancto satiatus ex propheta,
Justorum capiet cibos virorum,
Qui fructum domino metunt perenni.


282 Nil est dulcius, ac magis saporum,
Nil, quod plus hominem juvare possit,95
(0818A)Quam vatis pia praecinentis orsa.


His sumptis, licet insolens potestas
Pravum judicet, irrogetque mortem;
Impasti licet irruant leones,


Nos semper dominum Patrem fatentes100
In te, Christe Deus, loquemur unum,
Constanterque tuam crucem feremus.

V. HYMNUS DE NOVO LUMINE PASCHALIS SABBATI.

Inventor rutili, dux bone, luminis,
Qui certis vicibus tempora dividis,
283 Merso sole, chaos ingruit horridum
Lumen redde tuis, Christe fidelibus.


(0819A)Quamvis innumero sidere regiam,5
Lunarique polum lampade pinxeris,
Incussu silicis lumina nos tamen
Monstra saxigeno semine quaerere.


284 Ne nesciret homo, spem sibi luminis
In Christi solido corpore conditam,10
Qui dici stabilem se voluit petram,
Nostris igniculis unde genus venit.


Pinguis quos olei rore madentibus.
(0820A)Lychnis, aut facibus pascimus aridis:
285 Quin et fila favis scirpea floreis15
Presso melle prius collita fingimus.


Vivax flamma viget, seu cava testula
Succum linteolo suggerit ebrio,
Seu pinus piceam fert alimoniam,
Seu ceram teretem stuppa calens bibit.20


Nectar de liquido vertice fervidum
Guttatim lacrymis stillat olentibus:
(0821A)Ambustum quoniam vis facit ignea
286 Imbrem de madido flere cacumine.


Splendent ergo tuis muneribus, Pater25
Flammis mobilibus scilicet atria,
Absentemque diem lux agit aemula,
Quam nox cum lacero victa fugit peplo.


Sed quis non rapidi luminis arduam,
Manantemque Deo cernat originem?30
Moses nempe Deum spinifera in rubo
Vidit conspicuo lumine flammeum.


287 Felix, qui meruit sentibus in sacris
Coelestis solii visere principem,
Jussus nexa pedum vincula solvere,35
Ne sanctum involucris pollueret locum.


Hunc ignem populus sanguinis inclyti
(0822A)Majorum meritis tutus, et impotens,
Suetus sub dominis vivere barbaris,
Jam liber sequitur longa per avia.40


Qua gressum tulerant, castraque caeruiae
Noctis per medium concita moverant,
Plebem pervigilem fulgure praevio
Ducebat radius sole micantior.


Sed rex Niliaci littoris, invido45
Fervens felle, jubet praevalidam manum
In bellum rapidis ire cohortibus,
Ferratasque acies clangere classicum.


Sumunt arma viri, seque minacibus
288 Accingunt gladiis: triste canit tuba.50
Hic fidit jaculis, ille volantia
Praefigit calamis spicula Gnossiis.


(0823A)Densetur cuneis turba pedestribus,
Currus pars, et equos, et volucres rotas
Conscendunt celeres, signaque bellica55
Praetendunt tumidis clara draconibus.


Hinc jam servitii nescia pristini
Gens Pelusiacis usta vaporibus,
Tandem purpurei gurgitis hospita
Rubris littoribus fessa resederat.60


289 Hostis dirus adest cum duce perfido,
Infert et validis praelia viribus.
Moses porro suos in mare praecipit
Constans intrepidis tendere gressibus.


Praebent rupta locum stagna viantibus65
Riparum in faciem pervia, sistitur
Circumstans vitreis unda liquoribus,
(0823B)Dum plebs sub bifido permeat aequore.


(0824A)Pubes quin etiam decolor asperis
Irritata odiis, rege sub impio,70
Hebraeum sitiens fundere sanguinem,
Audet se pelago credere concavo.


Ibant praecipiti turbine percita
Fluctus per medios agmina regia:
Sed confusa dehinc unda revolvitur75
In semet revolans gurgite confluo.


Currus tunc, et equos, telaque naufraga,
290 Ipsos et proceres, et vaga corpora
Nigrorum videas nare satellitum,
Arcis justitium triste tyrannicae.80


Quae tandem poterit lingua retexere
Laudes, Christe, tuas: qui domitam Pharon
(0824B)Plagis multimodis cedere praesuli
(0825A)Cogis justitiae, vindice dextera?


Qui pontum rapidis aestibus invium85
Persultare vetas, ut refluo in salo
Securus pateat, te duce, transitus,
Et mox unda rapax ut voret impios.


291 Cui jejuna eremi saxa loquacibus
Exundant scatebris, et latices novos90
Fundit scissa silex: quae sitientibus
Dat potum populis axe sub igneo.


Instar fellis aqua tristifico in lacu
Fit ligni venia mel velut Atticum.
Lignum est, sapiunt aspera dulcius;95
Nam praefixa cruci spes hominum viget.


Implet castra cibus tunc quoque ninguidus,
Illabens gelida grandine densius.
His mensas epulis, hac dape construunt,
(0826A)Quam dat sidereo Christus ab aethere.100


Necnon imbrifero ventus anhelitu
Crassa nube leves invehit alites,
292 Quae difflata in humum cum semel agmina
Fluxerunt, reduci non revolant fuga.


Haec olim patribus praemia contulit105
Insignis pietas numinis unici:
Cujus subsidio nos quoque vescimur,
Pascentes dapibus pectora mysticis.


Fessos ille vocat per freta saeculi,
Discissis populum turbinibus regens,110
Jactatasque animas mille laboribus
Justorum in patriam scandere praecipit.


Illic purpureis tecta rosariis
Omnis fragrat humus, calthaque pinguia
(0827A)293 Et molles violas, et tenues crocos115
Fundit fonticulis uda fugacibus.


Illic et gracili balsama surculo
Desudata fluunt, raraque cinnama
Spirant, et folium, fonte quod abdito
Praelambens fluvius portat in exitum.120


Felices animae prata per herbida
Concentu parili suave sonantibus
Hymnorum modulis dulce canunt melos,
294 Calcant et pedibus lilia candidis.


Sunt et spiritibus saepe nocentibus125
(0828A)Poenarum celebres sub Styge feriae
Illa nocte, sacer qua rediit Deus
Stagnis ad superos ex Acheronticis


Non sicut tenebras de face fulgida
Surgens oceano lucifer imbuit,130
Sed terris domini de cruce tristibus
Major sole novum restituens diem.


295 Marcent suppliciis tartara mitibus,
Exsultatque sui carceris otio
Umbrarum populus, liber ab ignibus,135
Nec fervent solito flumina sulphure.


Nos festis trahimus per pia gaudia
Noctem conciliis, votaque prospera
Certatim vigili congerimus prece,
Exstructoque agimus liba sacrario.140


Pendent mobilibus lumina funibus,
Quae suffixa micant per laquearia,
Et de languidulis fota natatibus
296 Lucem perspicuo flamma jacit vitro.


Credas, stelligeram, desuper aream145
Ornatam geminis stare trionibus,
(0830A)Et qua Bosphoreum temo regit jugum,
Passim purpureos spargier Hesperos.


O res digna, Pater, quam tibi roscidae
Noctis principio grex tuus offerat,150
Lucem, qua tribuis nil pretiosius,
Lucem, qua reliqua praemia cernimus.


Tu lux vera oculis, lux quoque sensibus,
297 Intus tu speculum, tu speculum foris,
Lumen, quod famulans offero, suscipe,155
(0831A)Tinctum pacifici chrismatis unguine:


Per Christum genitum, summe Pater, tuum,
In quo visibilis stat tibi gloria:
Qui noster dominus, qui tuus unicus
Spirat de patrio corde Paraclitum:160


Per quem splendor, honos, laus, sapientia,
Majestas, bonitas, et pietas tua
Regnum continuat nomine triplici,
Texens perpetuis saecula saeculis.

298 VI. HYMNUS ANTE SOMNUM.

Ades, Pater supreme,
Quem nemo vidit unquam,
Patrisque sermo Christe,
Et Spiritus benigne.


O Trinitatis hujus5
(0831B)Vis una, lumen unum,
(0832A)Deus ex Deo perennis,
Deus ex utroque missus.


Fluxit labor diei,
Redit et quietis hora:10
299 Blandus sopor vicissim
Fessos relaxat artus.


Mens aestuans procellis,
Curisque sauciata,
Totis bibit medullis15
Obliviale poclum.


Serpit per omne corpus
Lethaea vis, nec ullum
Miseris doloris aegri
Patitur manere sensum.20


Lex haec data est caducis,
(0832B)Deo jubente, membris,
Ut temperet laborem
(0833A)Medicabilis voluptas.


300 Sed, dum pererrat omnes25
Quies amica venas,
Pectusque feriatum
Placat rigante somno,


Liber vagat per auras
Rapido vigore sensus,30
Variasque per figuras,
Quae sunt operta, cernit.


Quia mens soluta curis,
Cui est origo coelum,
Purusque fons ab aethra,35
Iners jacere nescit.


Imitata multiformes
Facies sibi ipsa fingit,
(0833B)Per quas repente currens
Tenui fruatur actu.40


301 Sed sensa somniantum
(0834A)Dispar fatigat horror.
Nunc splendor intererrat,
Qui dat futura nosse.


Plerumque dissipatis45
Mendax imago veris
Animos pavore moestos
Ambage fallit atra.


Quem rara culpa morum
Non polluit frequenter,50
Hunc lux serena vibrans
302 Res edocet latentes.


At, qui coinquinatum
Vitiis cor impiavit,
Lusus pavore multo55
Species videt tremendas.


(0834B)Hoc patriarcha noster
Sub carceris catena
Geminis simul ministris
(0835A)Interpres approbavit.60


Quorum reversus unus
Dat poculum tyranno:
Ast alterum rapaces
Fixum vorant volucres.


Ipsum deinde regem,65
Perplexa somniantem,
Monuit famem futuram
303 Clausis cavere acervis.


Mox praesul, ac tetrarches,
Regnum per omne jussus70
Sociam tenere virgam,
Dominae resedit aulae.


O quam profunda justis
Arcana per soporem
(0835B)Aperit tuenda Christus!75
Quam clara, quam tacenda!


Evangelista summi
(0836A)Fidissimus magistri,
Signata quae latebant,
Nebulis videt remotis.80


Ipsum Tonantis agnum,
De caede purpurantem,
Qui conscium futuri
Librum resignat unus.


304 Hujus manum potentem85
Gladius perarmat anceps,
Et fulgurans utrinque
Duplicem minatur ictum.


Quaesitor ille solus
Animaeque corporisque,90
Ensisque bis timendus
Prima ac secunda mors est.


(0836B)Idem tamen benignus
Ultor retundit iram,
Paucosque non piorum95
(0837A)Patitur perire in aevum.


305 Huic inclytus perenne
Tribuit pater tribunal:
Hunc obtinere jussit
Nomen supra omne nomen:100


Hic praepotens cruenti
Exstinctor Antichristi:
Qui de furente monstro
Pulchrum refert tropaeum.


Quam bestiam capacem,105
Populosque devorantem,
Quam sanguinis charybdin,
Joannes exsecratur.


306 Hanc nempe, quae sacratum
Praeferre nomen ausa110
(0837B)Imam petit gehennam,
(0838A)Christo perempta vero.


Tali sopore justus
Mentem relaxat heros,
Ut spiritu sagaci115
Coelum peragret omne.


Nos nil meremur horum,
Quos creber implet error.
Concreta quos malarum
Vitiat cupido rerum.120


Sat est quiete dulci
Fessum fovere corpus:
Sat, si nihil sinistrum
307 Vanae minentur umbrae.


Cultor Dei, memento,125
Te fontis et lavacri
(0838B)Rorem subisse sanctum;
(0839A)Te chrismate innotatum.


308 Fac, cum vocante somno
Castum petis cubile,130
Frontem, locumque cordis
Crucis figura signet.


Crux pellit omne crimen:
Fugiunt crucem tenebrae:
Tali dicata signo135
Mens fluctuare nescit.


(0840A)Procul, o procul vagantum
Portenta somniorum.
Procul esto pervicaci
309 Praestigiator astu.140


O tortuose serpens,
Qui mille per Maeandros,
Fraudesque flexuosas
Agitas quieta corda,


Discede, Christus hic est:145
(0841A)Hic Christus est, liquesce:
Signum, quod ipse nosti,
Damnat tuam catervam.


Corpus licet fatiscens
Jaceat recline paulum,150
310 Christum tamen sub ipso
Meditabimur sopore.

VII. HYMNUS JEJUNANTIUM.

O Nazarene, lux Bethlem, Verbum Patris,
Quem partus alvi virginalis protulit,
Adesto castis, Christe, parcimoniis,
Festumque nostrum rex serenus aspice,
311 Jejuniorum dum litamus victimam.5


Nil hoc profecto purius mysterio
(0842A)Quo fibra cordis expiatur vividi:
Intemperata quo domantur viscera,
Arvina putrem ne resudans crapulam
Obstrangulatae mentis ingenium premat.10


Hinc subjugatur luxus, et turpis gula;
Vini, atque somni degener socordia,
Libido sordens, inverecundus lepos,
Variaeque pestes languidorum sensuum
Parcam subactae disciplinam sentiunt.15


Nam si licenter diffluens potu, et cibo,
Jejuna rite membra non coerceas,
Sequitur, frequenti marcida oblectamine,
312 Scintilla mentis ut tepescat nobilis,
Animusque pigris stertat in praecordiis.20


Frenentur ergo corporum cupidines,
(0843A)Detersa et intus emicet prudentia:
Sic excitato perspicax acumine,
Liberque flatu laxiore spiritus
Rerum parentem rectius precabitur.25


Helia tali crevit observantia,
Vetus sacerdos, ruris hospes aridi:
Fragore ab omni quem remotum, et segregem
Sprevisse tradunt criminum frequentiam.
Casto fruentem Syrtium silentio.30


313 Sed mox in auras igneis jugalibus,
Curruque raptus evolavit praepeti,
Ne de propinquo sordium contagio
Dirus quietum mundus afflaret virum,
Olim probatis inclytum jejuniis.35


Non ante coeli principem septemplicis
Moses tremendi fidus interpres throni
(0843B)Potuit videre, quam decem recursibus
(0844A)Quater volutis sol peragrans sidera
Omni carentem cerneret substantia.40


Victus precanti solus in lacrymis fuit:
Nam flendo pernox irrigatum pulverem
Humi madentis ore pressit cernuo:
Donec loquentis voce praestrictus Dei
314 Expavit ignem non ferendum visibus.45


Joannes hujus artis haud minus potens,
Dei perennis praecucurrit Filium:
Curvos viarum qui retorsit tramites,
Et flexuosa corrigens dispendia,
Dedit sequendam calle recto lineam.50


Hanc obsequelam praeparabat nuntius,
Mox adfuturo construens iter Deo,
Clivosa planis, confragosa ut lenibus
(0844B)Converterentur, neve quidquam devium
Illapsa terris inveniret Veritas.55


(0845A)Non usitatis ortus hic natalibus,
Oblita lactis jam vieto in pectore
Matris tetendit serus infans ubera:
315 Nec ante partu de senili effusus est,
Quam praedicaret virginem plenam Deo.60


Post in patentes ille solitudines,
Amictus hirtis bestiarum pellibus,
Setisve tectus, hispida et lanugine,
Secessit, horrens inquinari, ac pollui
Contaminatis oppidorum moribus.65


(0846A)Illic dicata parcus abstinentia
Potum, cibumque vir severae industriae
In usque serum respuebat vesperum,
Parvum locustis, et favorum agrestium
316 Liquore pastum corpori suctus dare.


Hortator ille primus, et doctor novae
Fuit salutis: nam sacrato in flumine
Veterum piatas lavit errorum notas:
Sed tincta postquam membra defaecaverat,
Coelo refulgens influebat Spiritus.


(0847A)Hoc ex lavacro labe dempta criminum,
317 Ibant renati non secus, quam si rudis
Auri recocta vena pulchrum splendeat:
Micet metalli sive lux argentei,
Sudum polito praenitens purgamine.80


Referre prisci stemma nunc jejunii
318 Libet, fideli proditum volumine,
Ut diruendae civitatis incolis
Fulmen benigni mansuefactum Patris
Pie, repressis ignibus, pepercerit.85


Gens insolenti praepotens jactantia
Pollebat olim: quam fluentem nequiter
(0848A)Corrupta vulgo solverat lascivia:
Et inde bruto contumax fastidio
Cultum superni negligebat numinis.90


Offensa tandem jugis indulgentiae
Censura, justis excitatur motibus,
Dextram perarmat rhomphaeali incendio,
Nimbos crepantes, et fragosos turbines
Vibrans tonantum nube flammarum quatit.95


Sed poenitendi dum datur diecula,
319 Si forte vellent improbam libidinem,
Veteresque nugas condomare ac frangere,
Suspendit ictum terror exorabilis,
(0849A)Paulumque dicta substitit sententia.100


Jonam prophetam mitis ultor excitat,
Poenae imminentis iret ut praenuntius.
Sed nosset ille cum minacem judicem
Servare malle, quam ferire ac plectere,
Tectam latenter vertit in Tharsos fugam.105


Celsam paratis pontibus scandit ratem:
Udo revincta fune puppis solvitur.
Itur per altum: fit procellosum mare.
Tum causa tanti quaeritur periculi:
Sors in fugacem missa vatem decidit.110


Jussus perire solus e cunctis reus,
Cujus voluta crimen urna expresserat,
Praeceps rotatur, et profundo immergitur.
320 Exceptus inde belluinis faucibus,
(0849B)Alvi capacis vivus hauritur specu.115


ransmissa raptim praeda cassos dentium
Eludit ictus, incruentam transvolans
(0850A)Impune linguam; ne retentam mordicus
Offam molares dissecarent uvidi,
Os omne transit, et palatum praeterit.120


Ternis dierum, ac noctium processibus
Mansit ferino devoratus gutture.
Errabat illic per latebras viscerum;
Ventris maeandros circumibat tortiles
Anhelus, extis intus aestuantibus.125


Intactus exin tertiae noctis vice
Monstri vomentis pellitur singultibus,
321 Qua murmuranti fine fluctus frangitur,
Salsosque candens spuma tundit pumices,
Ructatus exit, seque servatum stupet.130


In Ninivitas se coactus percito
Gressu reflectit; quos ut increpaverat,
(0850B)Pudenda censor imputans opprobria,
Impendet, inquit, ira summi vindicis,
Urbemque flamma mox cremabit: credite135


(0851A)Apicem deinceps ardui montis petit,
Visurus inde conglobatum turbidae
Fumum ruinae, cladis et dirae struem,
Tectus flagellis multinodi germinis,
Nato et repente perfruens umbraculo.140


322 Sed moesta postquam civitas vulnus novi
Hausit doloris, heu! supremum palpitat.
Cursant per ampla congregatim moenia
Plebs, et senatus, omnis aetas civium,
Pallens juventus, ejulantes feminae.145


Placet frementem publicis jejuniis
Placare Christum: mos edendi spernitur.
Glaucos amictus induit monilibus
Matrona demptis, proque gemma, et serico
(0852A)Crinem fluentem sordidus spargit cinis.150


Squalent recincta veste pullati patres,
Setasque plangens turba sumit textiles.
Impexa villis virgo bestialibus,
Nigrante vultum contegit velamine,
Jacens arenis et puer provolvitur.155


323 Rex ipse Goos aestuantem murices
Laenam revulsa dissipabat fibula,
Gemmas virentes, et lapillos sutiles,
Insigne frontis exuebat vinculum
Turpi capillos impeditus pulvere.160


Nullus bibendi, nemo vescendi memor:
Jejuna mensas pubes omnis liquerat:
(0853A)Quin et negato lacte vagientium
Fletu madescunt parvulorum cunulae:
324 Succum papillae parca nutrix derogat.165


Greges et ipsos claudit armentalium
Solers virorum cura, ne vagum pecus
Contingat ore rorulenta gramina,
Potum strepentis neve fontis hauriat;
Vacuis querelae personant praesepibus.170


Mollitus his, et talibus, brevem Deus
Iram refrenat, temperans oraculum
Prosper sinistrum: prona nam clementia
Haud difficulter supplicum mortalium
Solvit reatum, fitque fautrix flentium.175


Sed cur vetustae gentis exemplum loquor?
Pridem caducis cum gravatus artubus
(0853B)Jesus, dicato corde jejunaverit:
(0854A)Praenuncupatus ore qui prophetico
325 Emmanuel est, sive NOBISCUM DEUS180


Qui corpus istud molle naturaliter,
Captumque laxo sub voluptatum jugo,
Virtutis arcta lege fecit liberum,
Emancipator servientis plasmatis,
Regnantis ante victor et cupidinis.185


Inhospitali namque secretus loco,
Quinis diebus octies labentibus,
Nullam ciborum vindicavit gratiam,
Firmans salubri scilicet jejunio
Vas appetendis imbecillum gaudiis.190


Miratur hostis, posse limum tabidum
Tantum laboris sustinere, ac perpeti.
326 Explorat arte sciscitator callida,
(0854B)Deusne membris sit receptus terreis:
(0855A)Sed, increpata fraude, post tergum ruit.195


Hoc nos sequamur quisque nunc pro viribus,
Quod consecrati tu magister dogmatis
Tuis dedisti, Christe, sectatoribus,
Ut cum vorandi vicerit libidinem,
Late triumphet imperator spiritus.200


Hoc est, quod atri livor hostis invidet,
Mundi polique quod gubernator probat,
Altaris aram quod facit placabilem,
Quod dormientis excitat cordis fidem,
327 Quod limat aegram pectorum rubiginem.205


Perfusa non sic amne flamma exstinguitur,
Nec sic calente sole tabescunt nives,
Ut turbidarum scabra culparum seges
Vanescit almo trita sub jejunio,
Si blanda semper misceatur largitas.210


(0855B)Est quippe et illud grande virtutis genus
Operire nudos, indigentes pascere,
(0856A)Opem benignam ferre supplicantibus,
Unam paremque sortis humanae vicem
Inter potentes atque egenos ducere.215


Satis beatus quisque dextram porrigit
Laudis rapacem, prodigam pecuniae,
Cujus sinistra dulce factum nesciat.
Illum perennes protinus complent opes
Ditatque fructus fenerantem centuplex.220

328 VIII. HYMNUS POST JEJUNIUM.

Christe, servorum regimen tuorum,
Mollibus qui nos moderans habenis,
Leniter frenas, facilique septos
Lege coerces,


Ipse cum portans onus impeditum5
Corporis, duros tuleris labores,
(0856B)Major exemplis, famulos remisso
Dogmate palpas.


(0857A)Nona submissum rotat hora solem,
329 Partibus vixdum tribus evolutis,10
Quarta devexo superest in axe
Portio lucis.


Nos brevis voti, dape vindicata,
Solvimus festum, fruimurque mensis
Affatim plenis, quibus imbuatur15
Prona voluptas.


Tantus aeterni favor est magistri:
Doctor indulgens ita nos amico
Lactat hortatu, levis obsequela ut
Mulceat artus.20


330 Addit et, ne quis velit invenusto
(0858A)Sordidus cultu lacerare frontem:
Sed decus vultus, capitisque pexum
Comat honorem.


Terge jejunans, ait, omne corpus,25
Neve subducto faciem rubore
Luteus tingat color, aut notetur
Pallor in ore.


Rectius laeto tegimus pudore,
Quidquid ad cultum Patris exhibemus.30
Cernit occultum Deus, et latentem
Munere donat.


331 Ille ovem morbo residem, gregique
Perditam sano, male dissipantem
(0859A)Vellus affixis vopribus per hirtae
Devia silvae,


Impiger pastor revocat, lupisque
Gestat exclusis, humeros gravatus
Inde purgatam revehens aprico
Reddit ovili.40


Reddit et pratis, viridique campo,
Vibrat impexis ubi nulla lappis
Spina, nec germen sudibus perarmat
Carduus horrens:


Sed frequens palmis nemus, et reflexa45
332 Vernat herbarum coma: tum perennis
Gurgitem vivis vitreum fluentis
Laurus obumbrat.


Hisce pro donis tibi, fide pastor,
(0859B)Servitus quaenam poterit rependi?50
Nulla compensant pretium salutis
Vota precantum.


(0860A)Quamlibet spreto sine more pastu
Sponte confectos tenuemus artus,
Teque contemptis epulis rogemus55
Nocte dieque:


Vincitur semper minor obsequentum
Cura, nec munus Genitoris aequat,
Frangit et cratem luteam laboris
Grandior usus.60


Ergo, ne limum fragilem solutae
Deserant vires, et aquosus albis
Humor in venis dominetur, aegrum
Corpus enervans,


333 Laxus ac liber modus abstinendi65
Ponitur cunctis, neque nos severus
Terror impellit: sua quemque cogit
(0860B)Velle potestas.


Sufficit, quidquid facias, vocato
Numinis nutu prius, inchoare,70
(0861A)Sive tu mensam renuas, cibumve
Sumere tentes,


Annuit dexter Deus, et secundo
334 Prosperat vultu: velut hoc salubre
Fidimus nobis fore, quod dicatas75
Carpimus escas.


Sit bonum, supplex precor, et medelam
Conferat membris, animumque pascat
Sparsus in venas cibus obsecrantum
Christicolarum.80

IX. HYMNUS OMNI HORA.
(0862A)
Da, puer, plectrum, choreis ut canam fidelibus
335 Dulce carmen, et melodum, gesta Christi insignia.
Hunc camoena nostra solum pangat, hunc laudet lyra.
Christus est, quem rex sacerdos adfuturum protinus
Infulatus concinebat voce, chorda, et tympano,5
(0863A)Spiritum coelo influentem per medullas hauriens
336 Facta nos, et jam probata pangimus miracula,
Testis est orbis, nec ipsa terra, quod vidit, negat,
Cominus Deum docendis proditum mortalibus.
Corde natus ex parentis ante mundi exordium,10
Alpha, et Ω cognominatus: ipse fons et clausula
Omnium, quae sunt, fuerunt, quaeque post futura sunt.
337 Ipse jussit, et creata dixit ipse et facta sunt,
(0864A)Terra, coelum, fossa ponti, trina rerum machina,
Quaeque in his vigent sub alto solis, et lunae globo.15
Corporis formam caduci, membra morti obnoxia
Induit, ne gens periret primoplasti ex germine,
Merserat quem lex profundo noxialis tartaro.
O beatus ortus ille, virgo cum puerpera
Edidit nostram salutem, feta sancto Spiritu,20
Et puer redemptor orbis os sacratum protulit.
Psallat altitudo coeli, psallite omnes angeli:
338 Quidquid est virtutis usquam psallat in laudem Dei:
(0865A)Nulla linguarum silescat, vox et omnis consonet.
Ecce, quem vates vetustis concinebant saeculis,25
Quem prophetarum fideles paginae spoponderant,
Emicat promissus olim: cuncta collaudent eum.
Cantharis infusa lympha fit Falernum nobile,
Nuntiat vinum minister promptum ex hydria.
Ipse rex sapore tinctis obstupescit poculis.30
339 Membra morbis ulcerosa, viscerum putredines,
(0866A)Mando, ut abluantur, inquit; fit ratum, quod jusserat,
Turgidam cutem repurgant vulnerum piamina.
Tu perennibus tenebris jam sepulta lumina
Illinis limo salubri, sacri et oris nectare:35
Mox apertis hac medela lux reducta est orbibus.
Increpas ventum furentem, quod procellis tristibus
Vertat aequor fundo ab imo, vexet et vagam ratem:
340 Ille jussis obsecundat, mitis unda sternitur,
Extimum vestis sacratae furtim mulier attigit:40
(0867A)Protinus salus secuta est, ora pallor deserit,
Sistitur rivus, cruore qui fluebat perpeti.
Exitu dulcis juventae raptum ephebum viderat:
Orba quem mater supremis funerabat fletibus.
Surge, dixit. Ille surgit, matri et astans redditur.45
Sole jam quarto carentem, jam sepulcro absconditum
Lazarum jubet vigere, reddito spiramine:
Fetidum jecur reductus rursus intrat halitus.
Ambulat per stagna ponti, summa calcat fluctuum:
(0868A)Mobilis liquor profundi pendulam praestat viam,50
Nec fatiscit unda sanctis pressa sub vestigiis.
Suetus antro bustuali sub catenis frendere,
341 Mentis impos efferatis percitus furoribus
Prosilit, ruitque supplex, Christum adesse ut senserat.
Pulsa pestis lubricorum milleformis daemonum,55
Corripit gregis suilli sordida spurcamina,
Seque nigris mergit undis, fit pecus lymphaticum.
Ferte qualis ter quaternis ferculorum fragmina,
(0869A)342 Affatim referta jam sunt accubantum millia,
Quinque panibus peresis, et gemellis piscibus.60
Tu cibus, panisque noster, tu perennis suavitas:
Nescit esurire in aevum, qui tuam sumit dapem,
Nec lacunam ventris implet, sed fovet vitalia.
Clausus aurium meatus, et sonorum nescius,
Purgat ad praecepta Christi crassa quaeque obstacula,65
Vocibus capax fruendis, ac susurris pervius.
Omnis aegritudo cedit, languor omnis pellitur,
Lingua fatur, quam veterna vinxerant silentia,
343 Gestat et suum per urbem laetus aeger lectulum.
(0870A)Quin et ipsum, ne salutis inferi expertes forent,70
Tartarum benignus intrat, fracta cedit janua,
Vectibus cadit revulsis cardo dissolubilis.
Illa prompta ad irruentes, ad revertentes tenax,
Objice extrorsum recluso porta reddit mortuos,
Lege versa limen atrum jam recalcandum patet.75
Sed Deus dum luce fulva mortis antra illuminat,
344 Dum stupentibus tenebris candidum praestat diem,
Tristia squalentis aethrae palluerunt sidera.
Sol refugit, et lugubri sordidus ferrugine
(0871A)Igneum reliquit axem, seque moerens abdidit:80
Fertur horruisse mundus noctis aeternae chaos.
Solve vocem, mens, sonoram, solve linguam mobilem,
(0872A)345 Dic tropaeum passionis, dic triumphalem crucem,
Pange vexillum, notatis quod refulget frontibus.
O novum caede stupenda vulneris miraculum!85
(0873A)346 Hinc cruoris fluxit unda, lympha parte ex altera:
Lympha nempe dat lavacrum, tum corona ex sanguine est.
Vidit anguis immolatam corporis sacri hostiam,
Vidit, et fellis perusti mox venenum perdidit,
Saucius dolore multo, colla fractus sibila.90
Quid tibi, profane serpens, profuit rebus novis
Plasma primum perculisse versipelli astutia?
347 Diluit culpam recepto forma mortalis Deo.
Ad brevem se mortis usum dux salutis dedidit,
Mortuos olim sepultos ut redire insuesceret,95
Dissolutis pristinorum vinculis peccaminum.
(0873B)Tunc patres, sanctique multi conditorem praevium
Jam revertentem secuti, tertio demum die
(0874A)Carnis indumenta sumunt, eque bustis prodeunt.
Cerneres coire membra de favillis aridis,100
348 Frigidum venis resumptis pulverem tepescere,
Ossa, nervos, ac medullas glutino cutis tegi.
Post, ut occasum resolvit, vitae et hominem reddidit,
Arduum tribunal alti victor ascendit Patris,
Inclytam coelo reportans passionis gloriam.105
Macte judex mortuorum, macte rex viventium,
Dexter in parentis arce qui cluis virtutibus,
Omnium venturus inde justus ultor criminum.
Te senes, et te juventus, parvulorum te chorus,
Turba matrum, virginumque, simplices puellulae,110
(0875A)Voce concordes pudicis perstrepant concentibus.
Fluminum lapsus, et undae, littorum crepidines,
Imber, aestus, nix, pruina, silva, et aura, nox, dies,
Omnibus te concelebrent saeculorum saeculis.
349 X. HYMNUS CIRCA EXSEQUIAS DEFUNCTI.

Deus, ignee fons animarum,
(0876A)Duo qui socians elementa,
Vivum simul, ac moribundum,
350 Hominem, Pater, effigiasti.


Tua sunt, tua, rector, utraque,5
Tibi copula jungitur horum:
Tibi, dum vegetata cohaerent,
Et spiritus, et caro servit.


Rescissa sed ista seorsum
(0877A)351 Solvunt hominem, perimuntque:10
Humus excipit arida corpus,
Animae rapit aura liquorem.


Quia cuncta creata necesse est
Labefacta senescere tandem,
Compactaque dissociari,15
Et dissona texta retexi.


(0878A)352 Hanc tu, Deus optime, mortem
Famulis abolere paratus,
Iter inviolabile monstras,
Quo perdita membra resurgant.20


Ut, dum generosa caducis,
Ceu carcere clausa, ligantur,
Pars illa potentior exstet,
(0879A)Quae germen ab aethere traxit.


353 Si terrea forte voluntas25
Luteum sapit, et grave captat
Animus quoque pondere victus
Sequitur sua membra deorsum.


At si generis memor ignei
Contagia pigra recuset,30
Vehit hospita viscera secum,
Pariterque reportat ad astra.


Nam quod requiescere corpus
Vacuum sine mente videmus,
Spatium breve restat, ut alti35
Repetat collegia sensus.


Venient cito saecula, cum jam
Socius calor ossa revisat,
354 Animataque sanguine vivo
(0880A)Habitacula pristina gestet.40


Quae pigra cadavera pridem
Tumulis putrefacta jacebant,
Volucres rapientur in auras,
Animas comitata priores.


Hinc maxima cura sepulcris45
Impenditur: hinc resolutos
Honor ultimus accipit artus,
Et funeris ambitus ornat.


355 Candore nitentia claro
Praetendere lintea mos est,50
Aspersaque myrrha sabaeo
Corpus medicamine servat.


Quidnam sibi saxa cavata,
Quid pulchra volunt monumenta?
(0880B)Nisi quod res creditur illis55
(0881A)Non mortua, sed data somno?


Hoc provida Christicolarum
Pietas studet, ut pote credens,
356 Fore protinus omnia viva,
Quae nunc gelidus sopor urget.60


Qui jacta cadavera passim
Miserans tegit aggere terrae,
Opus exhibet ille benignum
Christo pius omnipotenti.


Quin lex eadem monet omnes65
357 Gemitum dare sorte sub una,
Cognataque funera nobis
(0882A)Aliena in morte dolere.


Sancti sator ille Tobiae,
Sacer, ac venerabilis heros,70
Dapibus jam rite paratis
Jus praetulit exsequiarum.


Jam stantibus ille ministris
Cyathos, et fercula liquit,
Studioque accinctus humandi,75
Fleto dedit ossa sepulcro.


Veniunt mox praemia coelo,
Pretiumque rependitur ingens:
Nam lumina nescia solis
(0883A)Deus illita felle serenat.80


Jam tunc docuit pater orbis,
Quam sit rationis egenis
Mordax, et amara medela,
358 Cum lux animam nova vexat.


Docuit quoque non prius ullum85
Coelestia cernere regna,
Quam nocte, et vulnere tristi
Toleraverit aspera mundi.


Mors ipsa beatior inde est,
Quod per cruciamina lethi90
Via panditur ardua justis,
Et ad astra doloribus itur.


Sic corpora mortificata
Redeunt melioribus annis:
(0883B)Nec post obitum recalescens95
Compago fatiscere novit.


Haec, quae modo pallida tabo
Color albidus inficit, ora
Tunc flore venustior omni
Sanguis cute tinget amoena.100


Jam nulla deinde senectus
Frontis decus invida carpet,
Macies neque sicca lacertos
Succo tenuabit adeso.


(0884A)359 Morbus quoque pestifer, artus105
Qui nunc populatur anhelos
Sua tunc tormenta resudans
Luet inter vincula mille.


Hunc eminus aere ab alto
Victrix caro, jamque perennis110
Cernet sine fine gementem,
Quos moverat ipse, dolores.


Quid turba superstes inepta
Clangens ululamina miscet
Cur tam bene condita jura115
Luctu dolor arguit amens?


Jam moesta quiesce querela,
Lacrymas suspendite, matres,
Nullus sua pignora plangat:
(0884B)Mors haec reparatio vitae est,120


Sic semina sicca virescunt
Jam mortua, jamque sepulta:
Quae reddita cespite ab imo
Veteres meditantur aristas.


360 Nunc suscipe, terra, fovendum,125
Gremioque hunc concipe molli:
Hominis tibi membra sequestro,
Generosa et fragmina credo.


Animae fuit haec domus olim,
(0885A)Factoris ab ore creatae:130
Fervens habitavit in istis
Sapientia principe Christo.


Tu depositum tege corpus:
Non immemor ille requiret
Sua munera fictor, et auctor;135
Propriique aenigmata vultus.


361 Veniant modo tempora justa,
Cum spem Deus impleat omnem.
Reddas patefacta, necesse est
(0886A)Qualem tibi trado figuram.140


Non, si cariosa vetustas
Dissolverit ossa favillis,
Fueritque cinisculus arens
Minimi mensura pugilli,


Nec, si vaga flamina, et aurae145
Vacuum per inane volantes,
Tulerint cum pulvere nervos,
Hominem periisse licebit.


362 Sed dum resolubile corpus
(0887A)Revocas, Deus, atque reformas,150
Quanam regione jubebis
Animam requiescere puram?


Gremio senis abdita sancti
Recubabit, ut est Eleazar:
363 Quem floribus undique septum155
Dives procul aspicit ardens.


Sequimur tua dicta, Redemptor,
Quibus, atra e morte triumphans,
Tua per vestigia mandas
Socium crucis ire latronem.160


Patet ecce fidelibus ampli
Via lucida jam paradisi,
(0888A)Licet et nemus illud adire,
Homini quod ademerat anguis.


Illic, precor, optime ductor,165
Famulam tibi praecipe mentem
Genitali in sede sacrari,
Quam liquerat exsul, et errans.


Nos tecta fovebimus ossa
Violis, et fronde frequenti:170
364 Titulumque, et frigida saxa
Liquido spargemus odore.

XI. HYMNUS VIII KALENDAS JANUARIAS.

Quid est, quod arctum circulum
(0889A)365 Sol jam recurrens deserit?
Christusne terris nascitur,
Qui lucis auget tramitem?


Heu, quam fugacem gratiam5
Festina volvebat dies!
Quam pene subductam facem
Sensim recisa exstinxerat!


Coelum nitescat laetius,
Gratetur et gaudens humus:10
(0890A)Scandit gradatim denuo
Jubar priores lineas.


366 Emerge, dulcis pusio.
Quem mater edit castitas,
Parens, et expers conjugis,15
Mediator, et duplex genus.


Ex ore quamlibet Patris
Sis ortus, et Verbo editus,
(0891A)367 Tamen paterno in pectore
Sophia callebas prius.20


368 Quae prompta coelum condidit,
Coelum, diemque, et caetera.
Virtute Verbi effecta sunt
Haec cuncta: nam Verbum Deus.


Sed ordinatis saeculis,25
Rerumque digesto statu,
Fundator ipse, et artifex
(0892A)Permansit in Patris sinu:


Donec rotata annalium
Transvolverentur millia,30
Atque ipse peccantem diu
Dignatus orbem viseret.


Nam caeca vis mortalium
Venerans inanes naenias,
369 Vel aera, vel saxa algida,35
(0893A)Vel ligna credebat Deum.


Haec dum sequuntur, perfidi
Praedonis in jus venerant,
Et mancipatam fumido
Vitam barathro immerserant.40


Stragem sed istam non tulit
370 Christus cadentum gentium;
Impune ne forsan sui
Patris periret fabrica.


Mortale corpus induit,45
(0894A)Ut excitato corpore
Mortis catenam frangeret,
Hominemque portaret Patri.


Hic ille natalis dies,
Quo te Creator arduus50
Spiravit, et limo indidit,
371 Sermone carnem glutinans.


Sentisne, virgo nobilis,
Matura per fastidia
Pudoris intactum decus55
(0895A)Honore partus crescere?


O quanta rerum gaudia
Alvus pudica continet!
Ex qua novellum saeculum
Procedit, et lux aurea.60


Vagitus ille exordium
372 Vernantis orbis prodidit:
Nam tunc renatus sordidum
Mundus veternum depulit.


Sparsisse tellurem reor65
Rus omne densis floribus,
Ipsasque arenas Syrtium
Fragrasse nardo, et nectare.


(0896A)Te cuncta nascentem, puer,
Sensere dura, et barbara:70
Victusque saxorum rigor
Obduxit herbam cotibus.


Jam mella de scopulis fluunt:
Jam stillat ilex arido
Sudans amomum stipite:75
Jam sunt myricis balsama.


O sancta praesepis tui,
373 Aeterne rex, cunabula,
Populisque per saeclum sacra
Mutis et ipsis credita.80


Adorat haec brutum pecus,
(0897A)Indocta turba scilicet:
374 Adorat excors natio,
Vis cujus in pastu sita est.


375 Sed cum fideli spiritu85
Concurrat ad praesepia
Pagana gens, et quadrupes,
Sapiatque, quod brutum fuit:


(0898A)Negat patrum prosapia,
Perosa praesentem Deum:90
Credas venenis ebriam,
Furiisve lymphatam rapi.


Quid prona per scelus ruis?
Agnosce, si quidquam tibi
Mentis resedit integrae,95
(0899A)Ducem tuorum principum.


Hunc, quem latebrae, et obstetrix
376 Et virgo feta, et cunulae,
Et imbecilla infantia
Regem dederunt gentibus,100


Peccator, intueberis
Celsum coruscis nubibus,
Dejectus ipse, et irritis
Plangens reatum fletibus:


Cum vasta signum buccina105
(0900A)377 Terris cremandis miserit,
Et scissus axis cardinem
Mundi ruentis solverit:


Insignis ipse, et praeminens
Meritis rependet congrua:110
His lucis usum perpetis,
Illis gehennam, et tartarum.


Judaea, tunc fulmen crucis
Experta, qui sit, senties,
378 Quem, te furoris praesule,115
(0901A)Mors hausit, et mox reddidit.

XII. HYMNUS DE EPIPHANIA.

Quicunque Christum quaeritis,
Oculos in altum tollite:
Illic licebit visere
Signum perennis gloriae.


Haec stella, quae solis rotam5
379 Vincit decore, ac lumine,
Venisse terris nuntiat
Cum carne terrestri Deum.


Non illa servit noctibus,
Secuta lunam menstruam:10
Sed sola coelum possidens
Cursum dierum temperat.


Arctoa quamvis sidera
(0902A)In se retortis motibus
Obire nolint: attamen15
Plerumque sub nimbis latent.


Hoc sidus aeternum manet:
Haec stella nunquam mergitur:
Nec nubis occursu abdita
Obumbrat obductam facem.20


Tristis cometa intercidat,
380 Et si quod astrum Sirio
Fervet vapore, jam Dei
Sub Juce destructum cadat.


En Persici ex orbis sinu,25
Sol unde sumit januam,
Cernunt periti interpretes
Regale vexillum magi.


(0903A)Quod ut refulsit, caeteri
Cessere signorum globi:30
Nec pulcher est ausus suam
381 Conferre formam Lucifer.


Quis iste tantus, inquiunt,
Regnator, astris imperans:
Quem sic tremunt coelestia,35
Cui lux, et aethra inserviunt?


Illustre quiddam cernimus,
Quod nesciat finem pati:
Sublime, celsum, interminum,
Antiquius coelo, et chao.40


Hic ille rex est gentium,
Populique rex Judaici,
Promissus Abrahae patri,
(0903B)Ejusque in aevum semini.


Aequanda nam stellis sua45
Cognovit olim germina
Primus sator credentium,
Nati immolator unici.


(0904A)Jam flos subit Davidicus,
Radice Iesse editus:50
382 Sceptrique per virgam virens,
Rerum cacumen occupat.


Exin sequuntur perciti
Fixis in altum vultibus,
Qua stella sulcum traxerat,55
Claramque signabat viam.


Sed verticem pueri supra
Signum pependit imminens,
Pronaque submissum face
Caput sacratum prodidit.60


Videre quod postquam magi,
Eoa promunt munera,
Stratique votis offerunt
(0904B)Thus, myrrham, et aurum regium.


Agnosce clara insignia65
Virtutis, ac regni tui,
Puer o, cui trinam Pater
(0905A)383 Praedestinavit indolem.


Regem, Deumque annuntiant
Thesaurus, et fragrans odor70
Thuris Sabaei: at myrrheus
Pulvis sepulcrum praedocet.


Hoc est sepulcrum, quo Deus,
Dum corpus exstingui sinit,
384 Atque id sepultum suscitat,75
Mortis refregit carcerem.


(0906A)O sola magnarum urbium
Major Bethlem: cui contigit
Ducem salutis coelitus
Incorporatum gignere80


Altrice te, summo Patri
Haeres creatur unicus
385 Homo ex Tonantis Spiritu,
Idemque sub membris Deus.


Hunc et prophetis testibus,85
(0907A)Iisdemque signatoribus,
Testator, et sator jubet
Adire regnum, et cernere.


Regnum, quod ambit omnia,
Dia, et marina, et terrea,90
A solis ortu ad exitum,
Et tartara, et coelum supra.


Audit tyrannus anxius,
Adesse regum principem:
386 Qui nomen Israel regat,95
Teneatque David regiam.


Exclamat amens nuntio:
Successor instat, pellimur:
Satelles, i, ferrum rape,
Perfunde cunas sanguine.100


Mas omnis infans occidat,
Scrutare nutricum sinus,
Interque materna ubera
Ensem cruentet pusio.


Suspecta per Bethlem mihi105
(0908A)Puerperarum est omnium
Fraus, nequa furtim subtrahat
Prolem virilis indolis.


Transfigit ergo carnifex,
Mucrone districto furens,110
387 Effusa nuper corpora
Animasque rimatur novas.


Locum minutis artubus
Vix interemptor invenit,
Quo plaga descendat patens115
Juguloque major pugio est.


O barbarum spectaculum!
Illisa cervix cautibus
Spargit cerebrum lacteum,
Oculosque per vulnus vomit.120


Aut in profundum palpitans
(0908B)Mersatur infans gurgitem,
Cui subter arctis faucibus
Singultat unda, et halitus.


Salvete, flores martyrum,125
(0909A)Quos lucis ipso in limine
388 Christi insecutor sustulit,
Ceu turbo nascentes rosas


Vos prima Christi victima,
Grex immolatorum tener,130
Aram ante ipsam simplices
Palma, et coronis luditis.


Quid proficit tantum nefas?
Quid crimen Herodem juvat?
Unus tot inter funera135
Impune Christus tollitur,


Inter coaevi sanguinis
Fluenta solus integer:
389 Ferrum, quod orbabat nurus,
(0910A)Partus fefellit virginis.140


Sic stulta Pharaonis mali
Edicta quondam fugerat,
Christi figuram praeferens
Moses, receptor civium.


Cautum, et statutum jus erat,145
Quo non liceret matribus,
Cum pondus alvi absolverent,
Puerile pignus tollere.


Mens obstetricis sedulae,
Pie in tyrannum contumax,150
Ad spem potentis gloriae
Furata servat parvulum.


Quem mox sacerdotem sibi
(0911A)390 Assumpsit orbis conditor,
Per quem notatam saxeis155
Legem tabellis traderet.


Licetne Christum noscere
Tanti per exemplum viri?
Dux ille, caeso Aegyptio,
Absolvit Israel jugo.160


At nos, subactos jugiter
Erroris imperio gravi,
Dux noster, hoste saucio,
Mortis tenebris liberat.


Hic expiatam fluctibus165
Plebem marino in transitu
Repurgat undis dulcibus,
Lucis columnam praeferens.


391 Hic praeliante exercitu,
(0912A)Pansis in altum brachiis,170
Sublimis Amalech premit,
Crucis quod instar tunc fuit.


Hic nempe JESUS verior,
Qui longa post dispendia
Victor suis tribulibus175
Promissa solvit jugera:


Qui ter quaternas denique
Refluentis amnis alveo
Fundavit, et fixit petras,
392 Apostolorum stemmata.180


Jure ergo se Judae ducem
Vidisse, testantur magi,
Cum facta priscorum ducum
Christi figuram pinxerint.


Hic rex priorum judicum,185
(0913A)Rexere qui Jacob genus,
Dominaeque rex Ecclesiae,
Templi et novelli, et pristini.


Hunc posteri Ephraim colunt,
393 Hunc sancta Manasse domus,190
Omnesque suscipiunt tribus,
Bis sena fratrum semina.


Quin et propago degener,
Ritum secuta inconditum,
Quaecunque dirum fervidis195
Baal caminis coxerat:


Fumosa avorum numina.
(0914A)Saxum, metallum, stipitem,
Rasum, dolatum, sectile,
In Christi honorem deserit.200


Gaudete, quidquid gentium est,
Judaea, Roma et Graecia,
394 Aegypte, Thrax, Persa, Scytha:
Rex unus omnes possidet.


Laudate vestrum principem,205
Omnes, beati ac perditi,
Vivi, imbecilli ac mortui:
Jam nemo posthac mortuus.

INCIPIT LIBER APOTHEOSIS.
Praefatio.
(0915)
(0915A)395 Est tria summa Deus, trinum specimen, vigor unus.
396 Corde Patris genita est Sapientia, Filius ipse est:
Sanctus ab aeterno subsistit Spiritus ore.
Tempore nec senior Pater est, nec numine major:
(0916A)Nam sapiens retro semper Deus edidit ex se,
Per quod semper erat gignenda ad saecula, Verbum.
Edere sed Verbum Patris est, at caetera Verbi,
Assumptum gestare hominem, reparare peremptum,
397 Conciliare Patri, dextraque in sede locare.
(0917A)Spiritus ista Dei complet: Deus ipse fideles10
In populos charisma suum diffundere promptus,
Et Patris, et Christi virtutem in corpora transfert.
Est vera secta? te, magister, consulo:
Rectamne servamus fidem?
An viperina non cavemus dogmata
Et nescientes labimur?
Arctam salutis vix viam discernere est5
Inter reflexas semitas.
398 Tam multa surgunt perfidorum compita,
Tortis polita erroribus,
Obliqua sese conferunt divortia
Hinc inde textis orbitis10
(0918A)Quas si quis errans, ac vagus sectabitur,
Rectum relinquens tramitem:
Scrobis latentis pronus in foveam ruet,
Quam fodit hostilis manus:
Manus latronum, quae viantes obsidet,15
Iter sequentes devium.
Quid non libido mentis humanae struat?
Quid non malorum pruriat?
Statum lacessunt omnipollentis Dei
Calumniosis litibus:20
399 Fidem minutis dissecant ambagibus,
Ut quisque lingua est nequior:
Solvunt, ligantque quaestionum vincula
Per syllogismos plectiles.
(0919A)Vae captiosis sycophantarum strophis!25
Vae versipelli astutiae!
Nodos tenaces recta rumpit regula,
Infesta dissertantibus.
Idcirco mundi stulta delegit Deus,
400 Ut concidant sophistica,30
Deque imbecillis subjugavit fortia
Simplex ut esset credere.
Lapis ecce nostro fixus offensaculo est,
Impingat in quem vanitas:
Signum caventi, non caventi scandalum:35
Hunc sternit, illum dirigit.
Dum plura tentat caecus incerto gradu,
Incurrit id, quod obvium est.
(0920A)Fax sola fidei est praeferenda gressibus,
Ut recta sint vestigia.40
Queis in tenebris hostis errantes tamen
401 Pulsat, trahitque, et proterit:
Qui sparsa ad ipsum commeantum transitum
Frumenta saevus devorat:
Qui laeta Christi culta fur interpolat,45
Addens avenas aemulas,
Quas de veneni lacte in herbam fertilem
Patitur colonus crescere,
Ne forte culmum fibra inanis spiceum
Simul revulsa internecet.50
Exspectat ergo, dum dolosa, et farrea
Fervens coquat maturitas,
(0921A)Det ventilabro lecta quaeque ut horreis,
Urat recrementum focis.
(0922A)Refert sed ipsa nosse, quae messem necant,55
Zizaniorum semina.
APOTHEOSIS.
(0921)
(0921A)402 Plurima sunt, sed pauca loquar, ne dira relatu
Dogmata catholicam maculent male prodita linguam.
403 Ille Patrem pellens solio detrudit in arctum
(0922A)Corporis humani gestamen, nec pavet ipsum
Objectare neci, duroque affigere ligno.5
Passibilisne Deus? cujus species, et imago
Nulli visa unquam; nec enim comprendier illa
Majestas facilis sensuve, oculisve, manuve.
(0922B)Joannis magni celebris sententia praesto est,
(0923A)Haud unquam testata Deum potuisse videri.10
Ille Pater, quem nulla acies violenta tuendo
Eminus ardentis penetravit acumine visus:
404 Qui se forma hominis non induit, et deitatis
Immensum assumpto non temperat ore, modove.
Aut evangelici pietas spernenda libelli15
Jam, blaspheme, tibi est, aut nunquam visa beati
Vis intacta Patris, non admiscenda caducis.
Sed tamen et Patris est specimen, quod cernere fas sit,
Humanis aliquando oculis concurrere promptum:
(0924A)Quod quamvis hebes intuitus speculamine glauco,20
Humentique acie potuit nebulosus adire.
Quisque hominum vidisse Deum memoratur, ab ipso
405 Infusum vidit natum: nam Filius hoc est,
Quod de Patre micans se praestitit inspiciendum
Per species, quas posset homo comprendere visu.25
Nam mera majestas est infinita, nec intrat
Obtutus, aliquo nisi se moderamine formet.
Hoc vidit princeps generosi seminis Abram,
Jam tunc dignati terras invisere Christi
Hospes homo, in triplicem numen radiasse figuram.30
(0925A)Hoc colluctantis tractarunt brachia Jacob.
Ipse dator legis divinae accedere coram
406 Jussus, amicitiae collato qui stetit ore
Cominus, et sacris conjunxit verba loquelis,
Carnis in effigie Christum se cernere sensit.35
Sed majora petens, animum per vota tetendit
Inconcessa homini, plus quam mortale laborans
Ipsum, quantus erat, sine corpore visere Christum.
Denique post multi sermonis mutua, postque
Conspectum praesentis heri, et consortia longa,40
Quaeso, ait, ut liceat te nunc, Deus optime, nosse.
Respondit Dominus: Mea, non me, cernere justis
Posteriora dabo; quid apertius, absque aliena,
Quam sumat, facie, Verbum non posse videri,
(0925B)Posse tamen, cum malit idem, nunquam Patre viso,45
(0926A)Terrenis oculis, habitu se ostendere nostro?
Saepe et in angelicas, vel mortales memoratum est
Induci species, queat ut sub imagine cerni.
Hoc Verbum est, quod vibratum Patris ore benigno
407 Sumpsit virgineo fragilem de corpore formam.50
Inde figura hominis nondum sub carne, Moysi
Objecta, effigiem nostri signaverat oris,
Quod quandoque Deus Verbi virtute coactum
Sumpturus corpus, faciem referebat eamdem.
Sed tamen et sentam visa est excita cremare55
Flamma rubum. Deus in spinis volitabat acutis,
Vulnificasque comas innoxius ignis agebat,
(0926B)408 Esset ut exemplo Deus illapsurus in artus
(0927A)Spiniferos, sudibus quos texunt crimina densis,
Et peccata malis hirsuta doloribus implent.60
Inculto nam stirpe frutex vitiosus iniquis
Luxuriam virgis inhonesto effundere succo
Coeperat, et nodos per acumina crebra ligabat.
Cernere erat, steriles subito splendescere frondes,
Accensisque citum foliis magno impete late65
Collucere Deum, nec spinea laedere texta,
Lambere sanguineos fructus, et poma cruenta,
Stringere mortiferi vitalia germina ligni.
Quandoquidem tristes purgantur sanguine culpae,
Quem contorta rubus densis cruciatibus edit.70
Ergo nihil visum, nisi quod sub carne videndum,
409 Lumen, imago Dei, Verbum Deus, et Deus ignis,
(0928A)Qui sentum nostri peccamen corporis implet.
Nam lucis genitor, Verbi sator, auctor et ignis
Creditur extra oculos, ut apostolus edocet auctor,75
Qui negat, intuitu fontem deitatis adiri.
Credite, nemo Deum vidit, mihi credite, nemo.
Visibilis de fonte Deus, non ipse Deus fons
Visibilis, cerni potis est, qui nascitur: at non
Innatus cerni potis est; latet os Patris illud,80
Unde Deus: qui visibilem se praestitit olim,
Tale aliquid formans in sese, quale secuta est
410 Passio, quae corpus sibi vindicat: ardua nam vis
Est impassibilis: quoniam natura superni
Ignis ad horrificas nescit descendere poenas,85
Nec capit humanis angoribus excruciari:
(0928B)Pura, serena, micans, liquido praelibera motu,
(0929A)Subdita nec cuiquam, dominatrix ut pote rerum:
Cui non principium de tempore, sed super omne
Tempus, et ante diem majestas cum Patre summo,90
Imo animus Patris, et ratio, et via consiliorum.
Quae non facta manu, nec voce creata jubentis,
Protulit imperium, patrio ructata profundo.
Hanc igitur non flagra secant, non sputa salivis
411 Aspergunt, alapis non vexat palma relisis;95
Nec perfossa cruci clavorum vulnera figunt.
His affecta caro est hominis, quem femina praegnans
Enixa est sub lege uteri, sine lege mariti.
Ille famem patitur, fel potat, et haurit acetum;
Ille pavet mortis faciem, tremit ille dolorem.100
(0929B)Dicite, sacrilegi doctores, qui Patre summo
Desertum jacuisse thronum contenditis illo
Tempore, quo fragiles Deus est illapsus in artus;
Ergo Pater passus? quid non malus audeat error?
Ille puellari conceptus sanguine crevit?105
Ipse verecundae distendit virginis alvum?
(0930A)Et jam falsiloqua est divini pagina libri,
Quae Verbum in carnis loquitur fluxisse figuram?
At non, qui Verbi Pater est, caro factus habetur.
Fige gradum, Scriptura, tuum, nil mobile et anceps110
Affirmasse decet. Pater est, quem cernere nulli
Est licitum: Pater est, qui nunquam visus in orbe est,
412 Nec mundana inter radiavit lumina coram.
Verbum conspicuum misit, missumque recepit,
Cum voluit: Verbo praestrinxit viscera purae115
Virginis, et Verbo struxit puerilia membra.
Ipse quidem in terris virtute, et numine praesens
Semper adest quocunque loci, nec pars vacat ulla
(0930B)Majestate Patris, nusquam est Genitor Deus absens:
Per Verbum sed semper adest, atque inde Philippo120
Christus ait: Tanto tecum jam tempore versor,
Et Patrem te nosse negas, quem perspicis in me?
Est invisibilis donum Patris edere natum
(0931A)Visibilem, per quem valeat Pater ipse videri:
Nec solis sanctorum oculis, sed lumine cassis,125
Caecorum caecos loquor: atra socordia quorum
Corde tenebroso verum perpendere nescit.
413 Quem si perspicuum mortalibus inficiaris,
Fare age, quem videat Babylonis ab arce tyrannus
Innocuas inter flammas procul expatiantem,130
Calcantem rapidos inadustis fratribus ignes?
Nempe, ait, o proceres, tres vasta incendia anhelis
Accepere viros fornacibus: additus unus
Ecce vaporiferos ridens intersecat ignes.
Filius ille Dei est, fateorque et victus adoro.135
(0931B)Irrisas remo vete faces, taedasque tepentes
(0932A)Subtrahite, en friget succensi sulphuris ardor.
Filius, haud dubium est, agit haec miracula rerum,
414 Quem video; Deus ipse, Dei certissima proles,
Imperat immensis ardoribus, et domat iras,140
Insultans famulante rogo, piceosque furores
Comprimit, et rabiem flammarum algescere cogit.
Barbaricos calida aura sinus non tangere jussa
Praeterit, et tenues stridens transcurrit amictus;
Ipse per Assyrias vetitus vapor ire tiaras,145
Ne coma fusa humeris fumo obsordescat amaro.
Haec ait, et varios jubet obmutescere cantus,
Organa, sambucas, citharas, calamosque, tubasque.
(0933A)415 Stulta superstitio tacuit: vox festa quievit,
Quae male conspicuae celebrabat imaginis aurum.150
Carmina sanctorum resonant jam sola virorum,
Concentu triplici regem laudantia coeli,
Qui mare, qui terras, qui lucida sidera fecit,
Ignibus et mediis securos texit alumnos.
Semper in auxilium sermo Patris omnipotentis155
Descendit servando homini: mortalia semper
Admiscenda sibi proprio curavit amore,
Ut socianda caro, dominoque implenda perenni,
Degenerem vitam, quam tunc animalis agebat,
416 Exemplo mutaret heri, similesque per artus160
(0933B)Cernere consortem terreni assuesceret oris,
Participemque suum visu velut obside nosse,
Et consanguineo paulatim accedere Christo.
(0934A)Ergo animalis homo quondam, nunc Spiritus illum
Transtulit ad superi naturam seminis, ipsum165
Infundendo Deum, mortalia vivificantem.
Nunc nova materies, solidata intercute flatu,
Materies sed nostra tamen, de virgine tracta,
Exuit antiquae corrupta exordia vitae,
Immortale bonum proprio spiramine sumens.170
Filius ille hominis, sed Filius ille Tonantis,
Jam solus vultum Patris aspicit, et videt ipsum.
Nemo Patrem novit, nisi Filius, et cui monstrat
Filius, et nostri mediator, et Omnipotentis.
Denique concludam brevis ut compendia summae,175
(0934B)417 Non Pater in carnem descendit, sed Patris arcem
Sumpta caro ascendit: natus per utrumque cucurrit.
(0935A)Cede, profanator Christi, jam cede, Sabelli,
Depositorque Patris, natique insane negator.
Nonne patrem violas, dum natum scire recusas?180
Quandoquidem non est genitor, nisi filius exstet:
Nec vocitare patrem potis es, quem germine fraudas:
Sed fortasse velis patriae pietatis honore
Despoliare Deum, contentus nomine nudo,
(0936A)Quod Deus est, adimasque decus patris, et generis vim.185
418 Ecquis in idolio recubans inter sacra mille,
Ridiculosque deos venerans sale, cespite, thure,
Non putat esse Deum summum, et super omnia solum?
Quamvis Saturnis, Junonibus, et Cytheraeis.
Portentisque aliis fumantes consecret aras;190
Attamen in coelum quoties suspexit, in uno
(0937A)419 Constituit jus omne Deo: cui serviat ingens
Virtutum ratio, variis instructa ministris.
Quae gens tam stolida est animis, tam barbara linguis,
Quaeve superstitio tam sordida, quae caniformem,195
Latrantemque throno coeli praeponat Anubem?
(0938A)Nemo Cloacinae, aut Eponae super astra deabus
420 Dat solium, quamvis olidam persolvat acerram,
Sacrilegisque molam manibus, rimetur et exta.
Consule barbati deliramenta Platonis,200
Consule et, hircosus cynicus quod somniat, et quos
(0939A)421 Texit Aristoteles torta vertigine nervos.
Hos omnes quamvis anceps labyrinthus, et error
Circumflexus agat, quamvis promittere et ipsi
Gallinam soleant, aut gallum, clinicus ut se205
Dignetur praestare Deus morientibus aequum:
422 Cum ventum tamen ad normam rationis, et artis,
Turbidulos sensus, et litigiosa fragosis
Argumenta modis concludunt numen in unum:
(0940A)Cujus ad arbitrium sphera mobilis atque rotunda210
Volvatur, serventque suos vaga sidera cursus.
Non recipit natura hominis, modo quadrupes ille
Non sit, et erecto spectet coelestia vultu,
Non recipit, neget ut regimen pollere supremum.
423 Istud et ipse Numae tacitus sibi sensit haruspex,215
Semifer et Cottus sentit cane milite pejor.
(0941A)Sed nos, qui dominum libris, et corpore jam bis
Vidimus, ante fide, mox carne, et sanguine coram,
Quique voluminibus vatum, cruce teste, probatis,
Rimantes digitos costarum in vulnera cruda220
Mersimus, et manuum visu dubitante lacunas
424 Scrutati, aeternum regem cognovimus Iesum,
Abjurare Deo titulum, nomenque paternum,
Credimus esse nefas, qui regem protulit ex se,
Non regem populi Parthorum, aut Romulidarum;225
Sed regem summae, et mediae rationis, et imae,
Atque ideo rerum dominum, et super omnia regem.
(0942A)Carnis habet medium, summum Patris, et Stygis imum.
Defluit his gradibus, rursusque revolvitur in se
Est Deus, est et homo, et fit mortuus, et Deus idem est.230
Omnia percurrit naturae munia pronae,
425 Ut sursum Patris in gremium replicata reportet,
Mortua quae fuerant: ipsos quoque subvehat artus.
Haec fore cum veterum cecinissent organa vatum,
Nos oculis, manibus, congressu, voce, loquela235
Experti, heroum tandem intelleximus orsa
Priscorum, et viso patefacta oracula Christo.
(0943A)Haec est nostra salus, hinc vivimus, hinc animamur,
Hoc sequimur: nunquam detracto nomine nati
Appellare patrem: patris et sine nomine nunquam240
Natum nosse Deum; nunquam, nisi sanctus, et unus
Spiritus intersit, natumque, Patremque vocare.
Sic tamen haec constare tria, ut ne separe ductu
Tres faciam: tribus his subsistat sed Deus unus.
Nec pater ipse autem, qui filius: ut, quia natum245
Scimus ab innato, vere pater, et sata vere
Sit soboles: nec sit genitor sibi filius ipse.
(0944A)426 Perquam ridiculum est, et futile, natus ut ex se,
Sive pater natus fuerit, sive ipse repente,
Nascendi nova materies, ac se Deus ultro250
Ediderit, natumque sibi se fecerit ipsum.
Nil falsum, aut mendax divina vocabula fingunt.
Qui pater est, gignendo pater: tum filius ex hoc
Filius, auctore ut genitus quod sit Patre summo:
Summus et ipse tamen: nec enim minor, aut Patre dispar.255
Unde in utroque operis forma indiscreta, nisi omnem
Vim majestatis patriae generosus haberet
(0945A)Filius, idque Deus genitor, quod filius esset?
427 Pergunt ulterius scrutantes, quid sit id ipsum
Gignere, si fas est humanos tendere sensus260
Usque ad secretum, quod tempora cuncta, diesque
Praevenit antiquos, et principium super ipsum
Eminet, et quodcunque potest homo quaerere, transit.
Cum sit difficilis via noscere principiorum
Semina, cui dabitur mortali exquirere, quidnam265
Ultra principium Deus egerit? aut quo pacto
Ediderit Verbum, quod principio caret omni?
Hoc solum scimus, quod traditur, esse Deum, quem
(0945B)Non genitus genitor generaverit, unus et unum,
(0946A)Integer integrum, non coeptum, sed tamen ortum,270
Et comperpetuum retro patri, sed patre natum.
428 Sed nec decisus Pater est, ut pars Patris esset
Filius: extendens nec se substantia tractim
Produxit, minuitve aliquid de numine pleno,
Dum mutata novum procudit portio natum.275
Non convertibilis, nec demutabilis unquam
Est Deus, aut gignendo aliquid sibi detrahit: atqui
Totus, et ex toto Deus est, de lumine lumen.
Quando autem lumen sine lumine? quando refulgens
Lux fulgore caret? quando est, ut proditus ignis280
(0947A)429 Ignem diminuat? quando Pater, et Deus, et lux,
Non lucis Deus, et pater est? qui, si pater olim
Non fuit, et serum genuit post tempora natum,
Fit novus, inque novum jus proficit. Absit, ut unquam
Plenus proficiat, qui non eget incremento.285
Et Deus, et genitor, lumenque, et gloria semper
Ille fuit: nec post sibi contulit, ut pater esset.
Sic fit, ut aeternum credamus cum patre Christum,
Illo auctore satum, cui nullus praefuit auctor.
Haec tu si dubitas nati mysteria Christi,290
Perdite, catholica non es de plebe: sed unus
(0948A)De grege thurifero venerator, Deucalionum
Devotus cippo, ficulni et stipitis unctor.
Quin potius scrutare Dei signacula in ipso
Fonte vetustatis, percurre scrinia primi295
430 Scriptoris, quem non bardus pater, aut avus augur,
Fabula nec veteris famae, nec garrula nutrix,
Nec sago clangore loquax, et stridula cornix
Rem docuere Dei: sed coram proditus ipse,
Ipse Deus trepidum mortalem mitis amico300
Imbuit eloquio, seque, ac sua summa retexit.
Nimirum meminit scriptor doctissimus, illo
Orbis principio non solum, nec sine Christo
Informasse Patrem facturae plasma novellae.
Fecit, ait, condens hominem Deus, et dedit olli305
(0949A)431 Ora Dei, quidnam est aliud, quam dicere, Solus
Non erat? atque Deo Deus assistebat agenti,
Cum dominus faceret domini sub imagine plasma?
Christus forma Patris, nos Christi forma, et imago.
Condimur in faciem Domini bonitate paterna,310
Venturo in nostram faciem post saecula Christo.
Possum multa sacris exempla excerpere libris,
Ni refugis, quae te doceant, non in Patre solo
Vim majestatis positam, sed cum Patre Christum
Esse Deum: velut illud ait genealogus idem.315
A domino dominus flammas pluit in Sodomitas.
(0949B)432 Quis dominus? de quo domino? si solus ab arce
(0950A)Siderea spectat Pater, aut ardescit in iras?
Filius armatam domini patris ignibus iram
Spargebat dominus, sunt unum fulmen utraque.320
Haec si Judaicos sic intellecta rigassent
Auditus, stupidas ut possent tangere fibras:
Audissent dominum virtutum, qui pereuntes
Venerat ut servaret oves: sed ab auribus omnis
Fluxerat ornatus, caput et jam coctile Baal325
Finxerat, auriculasque suo spoliarat honore.
Dux populi peccantis adest de monte corusci
Luminis, alloquioque Dei; tabulasque tremendo
Incisas digito caeca ad tentoria defert.
433 Sed cadit in faciem plebs, non visura profundae330
Legis in effigie scriptum per enigmata Christum.
(0950B)Infelix, quae luce oculos praestricta paventes
(0951A)Texerit, et presso faciem velarit amictu!
At nos detecto Christum velamine coram
Cernimus, atque Deum vultu speculamur aperto:335
Nec sub lege gravi depressa fronte jacemus:
Sed legis radium sublimi agnoscimus ore.
Heu frondosa prius ramis felicibus arbos,
Pinguibus heu quondam radix oleagina baccis!
Ecce tibi inserto revirescit nunc oleastro340
434 Truncus, et externi vestitur cortice libri.
Jam miserere tui, non se silvestris olivi
Surculus exsultans alieno stipite jactat:
Sed monet, ut generis proprii memor unguine amaro
Contristare comas desuescas, stirpe nec imo345
(0951B)Invideas missis in celsa cacumina virgis.
Blasphemas Dominum, gens ingratissima, Christum.
(0952A)Pascha tuum, dic, dic, cujus de sanguine festum
Tam solemne tibi est? quis tandem caeditur agnus
Anniculus? sacer ille tibi redeuntibus annis:350
Sed sacer in pecude, stultum est sic credere sacrum,
Sanguine balantis summos contingere postes,
Lascivire choris, similaginis azymon esse,
435 Cum fermentati turgescant crimine mores.
Non sapis, imprudens, nostrum te effingere pascha?355
Legis et antiquae praeductis pingere sulcis
Omne sacramentum, retinet quod passio vera:
(0952B)Passio, quae nostram defendit sanguine frontem,
Corporeamque domum signato collinit ore?
(0953A)Hanc fugit exclusis Aegyptia plaga flagellis,360
Haec regis Pharii regnum ferale resolvit,
Deque potestatis mundanae grandine densa
Eripit Abraham cum stirpe, et gente fideli.
Abrahae genus est verum: cui sanguis in ore
436 Creditur, inscriptusque rubet: cui visus in orbe,365
Haud dubitante fide, Deus est, Deus ex Patre verus.
Ille Deum vidit, visum mox credidit: at tu
Posteritas carnis, carnaliter omnia credens,
Carnis opus sub lege geris, quam spiritus implet
Interior: nec enim coelo lex carnea fluxit,370
Quam tu carne colis: sed Christo feta, meamque
(0953B)Spem paritura utero; quam spem? nisi luminis almum
Lumen, et adventum Domini, quem viderat Abrae
(0954A)Prima fides, nostrisque pater promiserat olim
Perspiciendum oculis, et legis voce probandum:375
Nec solum legis: nam quae jam littera Christum
Non habet, aut quae non scriptorum armaria Christi
Laude referta, novis celebrant miracula libris?
Hebraeus pangit stylus, Attica copia pangit,
Pangit et Ausoniae facundia tertia linguae.380
437 Pilatus jubet ignorans: I, scriba, tripictis
Digere versiculis, quae sit suffixa potestas.
Fronte crucis titulus sit triplex, triplice lingua.
Agnoscat Judaea legens, et Graecia norit,
Et venerata Deum percenseat aurea Roma.385
Quidquid in aere cavo reboans tuba curva remugit;
(0954B)Quidquid ab arcano vomit ingens spiritus haustu,
Quidquid casta chelys, quidquid testudo resultat,
(0955A)Organa disparibus calamis quod consona miscent,
438 Aemula pastorum quod reddunt vocibus antra:390
Christum concelebrat, Christum sonat, omnia Christum
Muta etiam, fidibus sanctis animata, loquuntur.
O nomen praedulce mihi! lux, et decus, et spes,
Praesidiumque meum! requies o certa laborum!
Blandus in ore sapor, fragrans odor, irriguus fons,395
Castus amor, pulchra species, sincera voluptas!
Si gens surda negat sibi tot praeconia de te,
(0956A)Tam multas rerum voces, elementaque, tantae
Nuntia laetitiae, stolidas intrare per aures:
Audiat insanum bacchantis energima monstri,400
439 Quod rabidus clamat capta inter viscera daemon,
Et credat miseranda suis; torquetur Apollo,
Nomine percussus Christi, nec fulmina verbi
Ferre potest: agitant miserum tot verbera linguae,
Quot laudata Dei resonant miracula Christi.405
Intonat antistes Domini: Fuge, callide serpens,
Exue te membris, et spiras solve latentes.
Mancipium Christi, fur corruptissime, vexas.
(0957A)440 Desine, Christus adest, humani corporis ultor:
Non licet, ut spolium rapias, cui Christus inhaesit.410
Pulsus abi, ventose liquor: Christus jubet, exi.
Has inter voces medias Cyllenius ardens
Ejulat, et notos suspirat Juppiter ignes.
Ecce gerasenos legio ruit effera porcos,
Et, post multiplices busti sub rupe catenas,415
Poenarum gemitus longis grunnitibus edit.
Clamarat sed ab ore hominis: Cognoscimus, Iesu,
Nate Deo, nate sceptris, et germine David,
Qui sis, quid venias; qua nos virtute repellas,
(0958A)441 Novimus, adventusque que tui terrore jacemus.420
Haec, Judaea, tuas vox non pervenit ad aures?
Pervenit: mentem sed non penetravit egenam
Lucis, et a primis foribus disclusa refugit.
Audiit adventum Domini, quem solis Iberi
Vesper habet, roseus et quem novus excipit ortus.425
Laxavit Scythicas verbo penetrante pruinas
Vox evangelica, Hyrcanas quoque fervida brumas
Solvit, ut exutus glacie, jam mollior amnis
Caucasea de cote fluat Rhodopeius Hebrus.
Mansuevere Getae, feritasque cruenta Geloni430
442 Lacte mero sitiens exsanguia pocula miscet,
(0959A)Libatura sacros Christi de sanguine potus.
Novit et Atlantis pridem plaga perfida Mauri
Dedere crinitos ad Christi altaria reges.
Ex quo mortalem praestrinxit spiritus alvum,435
Spiritus ille Dei, Deus, et se corpore matris
Induit, atque hominem de virginitate creavit:
Delphica damnatis tacuerunt sortibus antra,
Non tripodas cortina regit, non spumat anhelus
443 Fata Sibyllinis fanaticus edita libris.440
Perdidit insanos mendax Dodona vapores,
(0960A)Mortua jam mutae lugent oracula Cumae,
Nec responsa refert Libycis in syrtibus Ammon:
Ipsa suis Christum Capitolia Romula moerent
Principibus lucere Deum, destructaque templa445
Imperio cecidisse ducum; jam purpura supplex
Sternitur Aeneadae rectoris ad atria Christi,
Vexillumque crucis summus dominator adorat.
Principibus tamen e cunctis non defuit unus,
444 Me puero, ut memini, ductor fortissimus armis,450
(0961A)Conditor et legum, celeberrimus ore, manuque.
Consultor patriae, sed non consultor habendae
Relligionis, amans tercentum millia divum,
Perfidus ille Deo, quamvis non perfidus Urbi,
Augustum caput ante pedes curvare Minervae455
Fictilis, et soleas Junonis lambere, plantis
Herculis advolvi, genua incerare Dianae:
445 Quin et Apollineo frontem submittere gypso,
Aut Pollucis equum suffire ardentibus extis.
Forte litans Hecaten placabat sanguine multo:460
Pontificum festis ferienda securibus illic
Agmina vaccarum steterant, vitulasque revincta
Fronte coronatas umbrabat torta cupressus.
Jamque insertato reserabat viscera cultro
(0962A)Vittatus de more senex, manibusque cruentis465
Tractabat trepidas lethali frigore fibras,
Postremosque animae pulsus in corde tepenti
Callidus interpres numeris, et fine notabat,
Cum subito exclamat media inter sacra sacerdos
Pallidus: En quid ago? majus, rex optime, majus,470
Nescio quod numen nostris intervenit aris,
Quam sufferre queant spumantia cymbia lacte,
446 Caesarum sanguis pecudum, verbena, coronae.
Accitas video longe dispergier umbras.
Territa Persephone vertit vestigia retro,475
Exstinctis facibus, tracto fugitiva flagello.
(0963A)Nil agit arcanum murmur: nil Thessala prosunt
Carmina: turbatos revocat nulla hostia manes.
Nonne vides, ut thuribulis frigentibus ignis
Marceat? ut canis pigrescat pruna favillis?480
Ecce palatinus pateram retinere minister
Non valet, elisa destillant balsama dextra,
Flamen et ipse suas miratur vertice laurus
Cedere, et incertum frustratur victima ferrum.
Nescio, quis certe subrepsit Christicolarum485
447 Hic juvenum; genus hoc hominum tremit infula, et omne
Pulvinar divum. Lotus procul absit, et unctus.
Pulchra reformatis redeat Proserpina sacris.
(0964A)Dixit, et exsanguis collabitur: ac velut ipsum
Cerneret exerto minitantem fulmine Christum,490
Ipse quoque exanimis posito diademate princeps
Pallet, et astantes circumspicit, ecquis alumnus
Chrismatis inscripto signaret tempora signo:
448 Qui Zoroastreos turbasset fronte susurros.
Armiger e cuneo puerorum flavicomantum495
Purpurei custos lateris deprenditur unus;
Nec negat, et gemino gemmata hastilia ferro
Projicit, ac signum Christi se ferre fatetur.
Prosiluit pavidus dejecto antistite princeps,
Marmoreum fugiens nullo comitante sacellum,500
(0965A)Tum tremefacta cohors, dominique oblita, supinas
Erigit ad coelum facies, atque invocat Iesum.
Jamne piget facti? jam poenitet? en tibi Christum,
Infelix Judaea, Deum: qui sabbata solvens
Terrea, mortales aeterna in sabbata sumpsit,505
Gentibus emicuit, praefulsit regibus, orbem
449 Possidet, imperii dominam sibi credere Romam
Compulit, et simulacra deum Tarpeia subegit.
Disce tuis miseranda malis, quo vindice tandem
Vana superstitio, lex et carnaliter acta510
Plectatur: cujus virtus te proterat ultrix.
Destructone jacent Salomonia saxa metallo,
(0965B)Aedificata manu? jacet-illud nobile templum.
Cur jacet? artificis quia dextra solubilis illud
Caementum struxit resolubile; jure solutum est,515
Et jacet: in nihilum quoniam redit omne politum.
Quod fieri recipit, recipit quandoque perire.
Si nostrum contra quod sit, vis discere, templum:
Est illud, quod nemo opifex fabriliter aptans
Composuit, quod nulla abies, pinusve dolata520
Texuit, exciso quod nunquam marmore crevit:
Cujus onus nullis fultum sublime columnis
(0966A)Fornice curvato tenui super arce pependit:
450 Sed Verbo factum domini, non voce sonora;
Sed Verbo, quod semper erat, Verbum caro factum est:525
Hoc templum aeternum est, hoc finem non habet, hoc tu
Expugnare volens, flagris, cruce, felle petisti.
Destructum jacuit poenis vexantibus, esto:
Matris enim ex utero, quod destrueretur, habebat,
Sed quod morte brevi materna ex parte solutum est,530
Majestate Patris vivum lux tertia reddit.
Vidisti, angelicis comitatum coetibus, alte
(0966B)Ire meum, cujus servor munimine, templum:
Illius aeternae suspendunt culmina portae,
Ac per inaccessas scalarum gloria turres535
Tollitur, et gradibus lucet via candida summis.
At tua congestae tumulant holocausta ruinae.
Quid mereare, Titus docuit, docuere rapinis
Pompeianae acies: quibus exstirpata per omnes
Terrarum pelagique plagas tua membra feruntur.540
Exsiliis vagus huc illuc fluitantibus errat
Judaeus, postquam patria de sede revulsus,
Supplicium pro caede luit, Christique negati
(0967A)451 Sanguine respersus commissa piacula solvit.
En quo priscorum virtus defluxit avorum!545
Servit ab antiquis delapsa fidelibus haeres
Nobilitas, sed jam non nobilis: illa recentem
Susceptat captiva fidem; vis tanta novellae
Credulitatis inest. Christum confessa, triumphat
Gens infida prius; Christi sed victa negatrix550
Subditur imperio, dominos sortita fideles.
Sunt, qui Judaico cognatum dogma furori
452 Instituunt, media Christum ratione secuti.
Hoc tantum, quod verus homo est; at coelitus illum
(0968A)Affirmant non esse Deum, pietate fatentur,555
Majestate negant, morum pro laude sacratum
Concelebrant, adimunt naturae summa supernae.
Omne opus egregium, per quod solertia pollens
Emicat, ingenii est, aut roboris; illud acuto
Corde viget; duris excellit viribus istud.560
Mortale est sed utrumque homini: nam cana senescunt
Ingenia, et validos consumunt saecla lacertos.
Haec nos in Domini virtute et laude perenni
453 Non sequimur; sequimur, nullo quod semine terrae
Germinat: immundum quod non de labe virili565
Sumit principium; tener illum seminat ignis,
(0969A)Non caro, nec sanguis patrius, nec foeda voluptas.
Intactam thalami virtus divina puellam
Sincero flatu per viscera casta maritat.
Incomperta ortus novitas jubet, ut Deus esse570
Credatur Christus sic conditus; innuba virgo
Nubit Spiritui, vitium nec sentit amoris.
Pubertas signata manet, gravis intus, et extra
Incolumis, florens de fertilitate pudica
Jam mater, sed virgo tamen; maris inscia mater.575
Quid renuis? quid inane caput, non credule, quassas?
454 Angelus hoc sancto pronuntiat ore, placetne
Credere, et angelicis aurem reserare loquelis?
(0969B)Ipsa coruscantis monitum sacra virgo ministri
(0970A)Credidit, atque ideo concepit credula Christum.580
Credentes nam Christus adit; dubitabile pects
Sub titubante fide refugo contemnit honore.
Virginitas, et prompta fides Christum bibit alvo
Cordis, et intactis condit paritura latebris.
Crede, quod emissus solio Patris angelus infit:585
Vel, si concretus liquidam de sidere vocem
Non capit auditus, mulier quid conjuge praegnans
Clamet anus, credens, et tandem sobrius audi.
455 Mira fides! utero puer interceptus anili
Virgineum dominum materno ex ore salutat590
Primus, et infantem non natus nuntiat infans
Jam nostrum vagire sibi: nam pusio nondum
Norat, et ora Deo reserabat garrula Christo.
(0970B)Promite secretos fastos: date, pandite librum,
(0971A)Evomuit spirante Deo quem sanctus Isaias.595
Percensere libet, calamique revolvere sulcos,
Sidereis quos illa notis manus aurea duxit.
Ite hinc, dum rutilos apices submissus adoro,
Dum lacrymans veneror, dumque oscula dulcia figo.
456 Gaudia concipiunt lacrymas, dant gaudia fletum600
Advenit promissa dies, quam dixerat iste
Adfore versiculus, cum virgo puerpera, teste
Haud dubie sponso, pacti cui cura pudoris,
(0972A)Edidit, Emmanuelque meum me cernere fecit.
Estne Deus jam noster homo? versatur, et astat605
Nobiscum, nomenque probat, versumque vetustis
Obscurum saeclis praesenti illuminat ore.
Estne Deus, cujus cunas veneratus Eous
Lancibus auratis regalia fercula supplex
Virginis ad gremium pannis puerilibus offert?610
Quis tam pennatus, rapidoque simillimus austro
Nuntius aurorae populos, atque ultima Bactra
457 Attigit, illuxisse diem lactantibus horis,
(0973A)Qua tener innupto penderet ab ubere Christus?
Vidimus hunc, aiunt, puerum per sidera ferri,615
Et super antiquos signorum ardescere tractus.
Diriguit trepidans Chaldaeo in vertice pernox
Astrologus, cessisse anguem, fugisse leonem,
458 Contraxisse pedes lateris manco ordine Cancrum,
Cornibus infractis domitum mugire juvencum,620
Sidus et Hircinum laceris marcescere villis.
Labitur hinc pulsus puer Hydrius: inde Sagittae:
Palantes geminos fuga separat: improba Virgo
Prodit amatores tacitos in fornice mundi.
Quique alii horrificis pendent in nubibus ignes,625
459 Luciferum timuere novum: rota lurida solis
(0974A)Haeret, et excidium sentit jam jamque futurum,
Seque die medio velandum tegmine glauco,
Splendoremque poli periturum nocte diurna,
Orbe repentinis caput obnubente tenebris.630
Hunc ego non cumulem myrrhaeque, et thuris, et auri
Muneribus? Scio quem videam, quae dona rependam.
Hunc ego non venerer, qui coelo visus, humique
Inventus rex, atque Deus moderatur utrumque
Naturae specimen, tumuloque inferna refringens635
Regna, resurgentes secum jubet ire sepultos?
Coelum habitat, terris intervenit, abdita rumpit
Tartara: vera fides, Deus est, qui totus ubique est.
(0975A)Nunquid vana viros aut mens, aut lingua fefellit?
460 Nunquid fortuitis frustrantia dona dederunt640
Casibus, aut caeco votum sub honore dicarunt?
Quae porro causa, aut ratio submittere colla
Ante pedes Mariae, puerique crepundia parvi,
Si tantum mortalis erat, nec summa potestas
Implebat teneros divinis flatibus artus?645
Sed jam tolle magos, thus, aurum, myrrhea dona,
Quae verum docuere Deum; praesepia, pannos,
Matris adoratum gremium, face sideris ardens.
Ipsa Deum virtus factorum, et mira loquantur.
Insanos video subito mitescere ventos,650
(0975B)Cum jubeat Christus: video luctantia magnis
Aequora turbinibus tranquillo marmore tendi
Imperio Christi; video, calcatus eumdem
Cum patitur gurges, tergum solidante liquore.
Ipse super fluidas plantis nitentibus undas655
Ambulat, ac presso firmat vestigia fluctu.
Increpat ipse notos, et flatibus otia mandat.
Quis jubeat saevis aquilonibus: Ite, silete
Carceribus vestris, amploque facessite ponto,
(0976A)Sit nisi coelipotens, aquilonum conditor idem?660
461 Ninguidus agnoscit boreas, atque imbrifer eurus
Nimborum Dominum, tempestatumque potentem,
Excitamque hiemem verrunt ridente sereno.
Quis pelagi calcarit aquas? quis per vada glauca
Gressibus impressis spatiatus, triverit udum665
Non submersus iter, sola pendulus, et pede sicco,
Aequoreae nisi factor aquae? qui spiritus olim,
Ore superfusus patrio, volitabat in undis
Nondum discretis, nec certo littore clausis?
Sustinuit gressum Domini famulus liquor, ac se,670
Mobilitate carens, solidos substrinxit ad usus.
(0976B)Quid diversa Dei memorem facta inclyta Christi,
Altius inspecta quem majestate negator,
462 Haud dubitans hominem, tute ipse fatebere numen
Illevit caecos oculos, et lumina limo675
Reddidit, humectam sacro sputamine terram
Contrectans digitis. Luteum medicamen operta
Nox habuit: tenebras obducta uligo removit:
Insuper ostendit, quonam caligo lavacro
(0977A)Expurganda foret. Variis Siloa refundit680
Momentis latices, nec fluctum semper anhelat:
Sed vice distincta largos lacus accipit haustus.
Agmina languentum sitiunt spem fontis avari,
Membrorum maculas puro ablutura natatu.
Certatim interea roranti pumice raucas685
Exspectant scatebras, et sicco margine pendent,
Hoc limum jubet impositum de fonte lavari
Christus, et infusa vultum splendescere luce.
463 Norat enim limo sese informasse figuram
Ante tenebrosam, proprii medicamen et oris690
Adjecisse novo, quem primum finxerat, Adae.
Nam sine divino Domini perflamine summi
Arida terra fuit, nulli prius apta medelae:
Sed postquam liquidus coelesti spiritus ore
(0977B)Virgineam respersit humum, medicabilis illa est:695
(0978A)Inde trahit succum, lentoque humore salutem
Illinit, infunditque diem baptismate lota.
Caecus adest, oculis jam Christi ex ore retectis,
Seque luto, et nitidis lucem sumpsisse fluentis
Clamat, et auctorem stupefacta per oppida monstrat.700
Auctorem lucis, largitoremque dierum,
Non dedignatum medicae purgamen aquai
Corpore sub proprio monstrare errantibus aegris
464 Millibus ex multis paucissima quaeque retexam,
Summatim relegens, totus quae non capit orbis.705
Quinque in deserto panes jubet, et duo pisces
Apponi in pastum populis: qui forte magistrum,
Non revocante fame, stipabant undique septum,
(0978B)Immemoresque cibi vicos, castella, macellum,
(0979A)Oppida, mercatus, et conciliabula, et urbes710
Respuerant, largo contenti dogmate vesci.
Multa virum strato fervent convivia feno.
Centenos simul accubitus iniere sodales,
Seque per innumeras infundunt agmina mensas,
Pisciculis (jam crede Deum) saturanda duobus,715
Et paucis crescente cibo per fragmina crustis.
Ambesis dapibus cumulatim aggesta redundant
465 Fercula, bis senos micarum molibus implent
Post coenam cophinos, crudus conviva resudat
Congeriem ventris, gemit et sub fasce minister.720
Quis cumulare potest epulas in grandia parvas?
Quis, nisi qui corpus, pastumque, et corporis omnem
(0979B)Condens ex nihilo nulla existente creavit
Mundum materia? Non sicut sculptor ab aeris
466 Rudere decoctam consuescit vivere massam.725
(0980A)Sed Deus omnipotens orbem sine semine finxit.
Nil erat omne, quod est: nil id, procedere, et esse,
Atque novum fieri, mox et grandescere jussum est.
Parvum de nihilo primum fuit: addita parvo
Incrementa modis auxerunt omnia plenis.730
Ergo ego, cum videam manibus sic crescere Christ
Parva alimenta hominum, possum dubitare, per ipsum
Exiguas rerum species, elementaque mundi
Ex nihilo primum modica, et mox grandia sensim
Crevisse, ex modicis quae consummata videmus?735
(0980B)Ac ne post hominum pastus calcata perirent,
Neve relicta lupis, aut vulpibus, exiguisve
Muribus in praedam nullo custode jacerent:
Bis sex appositi, cumulatim qui bona Christi
(0981A)Servarent, gravidis procul ostentata canistris.740
Sed quid ego haec autem titubanti voce retexo,
Indignus qui sancta canam? procede sepulcro
467 Lazare; dic, cujus vocem tellure sub ima
Audieris: quae vis penetraverit abdita lethi?
Quod cum te Christus penitus nigrante profundo745
Immersum vocat, ut redeas, ceu proximus, audis,
Nec remoratus ades? quae tam vicina Charybdis
Regna tenebrarum tenui distantia fine
Conjungit superis? ubi taenara tristia vasto
In praeceps dejecta chao, latebrosus et ille750
Amnis inexpletis volvens incendia ripis?
Ante fores tumuli, quas saxa immania duro
(0981B)Objice damnarant, scopulis substructa cavatis,
Stat Dominus, nomenque ciet frigentis amici.
(0982A)Nec mora, funereus revolutis rupious norror755
Evomit exsequias gradiente cadavere vivas.
468 Solvite jam laetae redolentia vincla sorores,
Solus odor sparsi spiramen aromatis efflat,
Nec de corporeo nidorem sordida tabo
Aura refert, oculos sanie stillante solutos760
Pristinus in speculum decor excitat, et putrefactas
Tincta rubore genas paulatim purpura vestit.
Quis potuit fluidis animam suffundere membris?
Nimirum qui membra dedit: qui fictilis ulvae
Perflavit venam madidam: cui tabida gleba765
Traxit sanguineos infecto humore colores.
O mors, auritis jam mitis legibus! o mors,
(0982B)Surda prius, jam docta sequi, quodcunque jubetur,
(0983A)469 Cui tantum de te licuit? convicta fatere,
Esse Deum, solus qui me tibi praeripit, lesum.770
Abde negatores Christi, nemo invidet, abde:
Utere sorte tua, blasphemis nocte tenendis
Perpetua: plebem justorum capta resolve,
Qui norunt hominem, atque Deum sic dicere Christum,
Ut verus, summusque Deus mortalia gestet.775
Ipse gerit, quod struxit, opus, nec ferre pudescit,
Factor quod peperit: corpus loquor, atque animae vim.
Finxerat hoc digitis, animam sufflaverat ore.
Totum hominem Deus assumit: quia totus ab ipso est,
(0983B)Et totum redimit, quem sumpserat, omne reducens,780
Quidquid homo est: istud tumulis, ast illud abysso.
(0984A)470 Occurrit dubitans hic dissertator, et illud
Objicit: Anne fides capit, ut substantia, flante
Inspirata Deo, cruciatum sentiat, atque
Inferni petat ima poli, barathroque coquatur?785
Crede, animam non esse Deum: sed crede, creatis
Majorem cunctis: ipsam quoque crede creatam.
Formata est namque ore Dei, quae non erat ante:
Sed formata habitu pulcherrima, pictaque rebus
Divinis, et plena Deo, similisque creanti.790
Non tamen ipsa Deus: quoniam generatio non est,
Sed factura Dei est. Solus de corde parentis
Filius emicuit: verus Deus ille. Sed istud
(0984B)471 Collatum est animae, subito ut quae non erat, esset.
Ille coaeternus Patris est, et semper in ipso:795
(0985A)Nec factus, sed natus, habet, quodcunque paternum est.
Haec similis, velut umbra, Dei est. Sic ipse locutus
Factor utroque hominem meditans de figmine junctum
Aedificare sui similem; sed non habet umbra,
Quod corpus solidum, cujus imitatio in umbra est:800
Atque aliud verum est, aliud simulatio veri.
Est similis, saeclis quod non consumitur ullis;
Quod sapiens, justique capax, reginaque rerum
Imperat: antevidet, perpendit, praecavet, instat;
Verborum, morumque opifex, instructaque mille805
Artibus, et coelum sensu percurrere docta.
(0985B)472 His animam similem sibi conditor effigiavit,
Caetera dissimilem; quippe hanc comprendere promptum est,
(0986A)Quam modus, et species determinat; at Deus ingens,
Atque superfusus trans omnia, nil habet in se810
Extremum, ut claudi valeat, sensuve teneri.
Incomprensa manet virtus, cui linea defit
Ultima, quam spatium non mensurabile tendit.
Ergo animam factam, magno et factore minorem,
Majoremque aliis, atque omnibus imperitantem,815
Corruptela putris nascentem turbida carnis
Concipit, ac membris tabentibus interfusam
Participat de faece sua; fit mixta deinde
Peccandi natura luto cum simplice flatu.
Sed fortasse animam, Domini quia fluxit ab ore,820
Compositam, factamque neges; velut ipsa Dei pars,
(0986B)473 Quod dictu scelus est, tetras trahat oblita culpas,
Et pessum damnata ruens; chaos intret opertum.
Sit res illa Dei, non abnuo: pars tamen illa
(0987A)Haudquaquam dicenda Dei est, quae tempore coepit:825
Nec prior, aut senior, quam primum plasma, putanda est.
Tunc etenim factam video, cum cordis amici
Intravit germana domum, limique recentis
Hospita, et ipsa recens fraterna sedit in aula.
Illa quidem flatus Domini est: sed spiritus, et vis830
Non est plena Dei, tanto moderamine missa,
Quanto flans voluit flandi servare tenorem.
Est impossibile spectare profunda Sabaoth:
Sed speculum Deitatis homo est. In corpore discas
474 Rem non corpoream solers, interprete Christo,835
(0987B)Qui Patrem proprium mortali in corpore monstrat.
Perspice, quam varios fundamus ab ore vapores.
Spiramus quoties animae sufflabilis auras.
(0988A)Nunc flatum tepidum calor exhalatus annelat
Rorantes nebulas udis de faucibus efflans:840
Cum libet, in gelidum flabrali frigore ventum
Spiritus existit tenuis, et sibilat aer.
Adde et distinctum, quem musica tibia flatum
Concipit: aut ille est presso modulamine parcus.
475 Aut tumidum largo sublimat flamine bombum,845
Aut raucos frangit modulos, aut lene susurrat,
Aut exile trahens sonitus producit acutos,
Aut murmur tenerum sublidit voce minuta.
Haec cum te videas mortali in corpore posse,
Cur non Aeternum potuisse infundere credas,850
Qualem animam voluit? praescriptis quam quia condens
(0988B)Efflavit, fuditque modis, sit facta, necesse est.
Denique multa sapit, sed non sapit omnia nostrae
Vis animae, certum sapere, ac praenoscere jussa.
(0989A)Jam, cui certus inest modus, et cui nosse negatum est855
Omnia, factura est: nam condita, et aucta probatur.
Collige de simili, sitne haec factura: creavit
Nempe manus Domini corpus mortale, lutumque
Composuit digitis: nunquid manus articulatim
Est digesta Dei? nunquid vola? nunquid et ungues860
476 Claudere flexibiles? patulam seu tendere palmam?
Ista figura manus nostrae est, quam non habet in se
Incircumscriptus Dominus: sed tradita forma est,
(0989B)Humanis quae nota animis daret intellectum.
Ut per corpoream speciem plasmasse feratur865
Corporis effigiem: sic est plasmata vicissim
Flatu incorporeo res flabilis, oris et esse
(0990A)Fertur opus, tenuis per quod constructa refulsit
Forma animae, atque rudi factam se munere sensit.
Si non est factura manus caro nostra, nec oris870
Est factura anima, flatu, et spiramine coepta,
Inque locum deducta aliquem; namque omne, quod hora
Natalis profert, locus accipit, et locus ullus
Quod cohibere potest, modicum est, nec in omnia fusum.
Et quod tam modicum est, ut certa sede locetur,875
Jam titubare potest; et quod titubaverit, intra
Naturam vitii est; vitiosum denique tristem
477 Decidit in poenam; Deus hoc, mihi credite, non est.
(0990B)Aut, si majestas anima est, ostendite quid sit,
Quod lapsam, Christique inopem nova gratia mundat,880
(0991A)Spiritus et sanctus baptismate justificatam
Nobilitat, famulaeque decus, quod defuit, addit:
Quod quia praestatur meritis, meritisque negatur,
Absurde fertur Deus, aut pars esse Dei, quae
Divinum, summumque bonum de fonte perenni885
478 Nunc bibit obsequio, nunc culpa, aut crimine perdit,
Et modo supplicium recipit, modo libera calcat.
Miraris, peccare animam, quae carne coactam
(0992A)Sortita est habitare domum, cum peccet et ipse
Angelus, hospitium qui nescit adire caducum890
Cratis tabifluae. Peccat, quia factus et ipse est,
Non genitus; quocunque modo sit factus, id unus
Scit factor Dominus; factum mihi credere sat sit.
Solus labe caret peccati Conditor orbis,
Ingenitus, genitusque Deus, Pater, et Patre natus,895
(0993A)Solus, et exceptus tormentum admittere triste,
479 Inviolatus agit, nec quidquam sentit acerbi.
Exsortem dic esse animam crucis, atque doloris,
Si culpae immunem, vacuamque a crimine nosti.
Quae peccare valet, valet et succumbere poenae.900
Ipsa quidem sincera fuit, dum conditur olim,
Quae collata rudem fecit viviscere limum;
Ut pote de liquido naturae semine primos
Accipiens habitus, superoque expressa sereno.
Sex mox, ut gravido jussa est innectier arvo,905
Suavibus illecebris nimium blandita refrixit,
Deque volutabris pretiosum polluit ignem,
Dum transgressa Dei positum fas improba calcat.
Haec prima est natura animae, sic condita simplex,
Decidit in vitium per sordida foedera carnis.910
(0994A)Exin tincta malo peccamine principis Adae.
Infecit genus omne hominum, quod pullulat inde;
Et tenet ingenitas animarum infantia in ortu
480 Primi hominis maculas, nec quisquam nascitur insons.
Vitandus tamen error erit, ne traduce carnis915
Transfundi in sobolem credatur fons animarum
Sanguinis exemplo; cui texta propagine vena est.
Non animas animae pariunt; sed lege latenti
Fundit opus natura suum, quo parvula anhelent
Vascula, vitalisque adsit scintilla coactis.920
Quae quamvis infusa novum penetret nova semper
481 Figmentum, vetus illa tamen de crimine avorum
Ducitur: illuto quoniam concreta veterno est.
(0995A)Inde secunda redit generatio, et inde lavatur
Naturae illuvies, iterumque renascimur intus925
Perfusi, ut veterem splendens anima exuat Adam.
Quae, quia materiam peccati ex fomite carnis
Consociata trahit, necnon simul ipsa sodali
Est incentivum peccaminis, implicat ambas
Vindex poena reas, peccantes mente sub una,930
Peccandique cremat socias cruciatibus aequis.
482 His crucibus Christus nos liberat, incorruptae
Matris, et innocui gestator corporis. Unus
Naturam poenae expositam, sed non vitiorum
Naturam expositam contactibus indui Iesus:935
Atque ideo poenae nil debuit: intemeratus,
(0995B)Fraude carens, omni culparum aspergine liber.
Quid peccatorum prosapia corpore in illo,
(0996A)Quid Christi in membris peccati saeva satelles
Poena ageret? quid mors hominis sine crimine posset?940
Nimirum cassis conatibus, et sine nervis
Concideret, sterilis peccati fomite nullo.
Mors alitur culpa: culpam qui non habet, ipso
Pastus defectu mortem consumit inanem.
Sic mors in Domini consumpta est corpore Christi945
Sic periit, solitum dum non habet arida pastum.
Suspice quapropter solum inculpabile numen,
483 Virtutem Patris, et Christi, et jam desine nostrae
Invidiam conflare animae, quod sit Deus, aut quod
(0996B)Portio parva Dei, cum Christo abscidere quidquam,950
(0997A)Et resecare Deo partem, vel carpere tantum
Numen non liceat, plenum sibi semper, et in se.
Est operae pretium nebulosi dogmatis umbram
484 Prodere, quam tenues atomi compage minuta
Instituunt: sed cassa cadit, ventoque liquescit955
Assimilis, fluxu nec se sustentat inani.
Aerium Manichaeus ait sine corpore vero
Pervolitasse Deum, mendax phantasma, cavamque
Corporis effigiem, nil contrectabile habentem.
Ac primum specta, an deceat quidquam simulatum960
Assignare Deo, cujus mera gloria falsi
Nil recipit: membris hic se fallacibus aptans
Fingeret esse hominem ventosa subdolus arte?
(0997B)Mentitus toties, cum diceret, inveteratis
(0998A)Do veniam morbis, simul et peccata remitto.965
485 Filius est hominis, pestem qui pellere carnis,
Et scelerum nexus laxare, ac solvere possit.
Surge valens, surge innocuus, jam tolle grabatum,
Filius hoc hominis jubeo. Dignusne videtur,
Qui testis sibi sit, seque, ac sua carnea norit?970
Quid, cum discipulos, hominis quid Filius esset
Passurus, fido jam praescius ore monebat?
Nonne fatebatur, se cum virtute paterna
Esse hominem verum? quod si non credo, fefellit.
Si natura Dei quae sit, Manichaee, requiris:975
Omne quod est, verum est; nam si mendosus agit quid,
(0999A)Nec Deus est; mendum divinus non capit usus,
Objicis aeterno Domino, quod lubricus ad nos
Venerit, assimulans aliud, quam verus habebat.
Obmutesce, furor: linguam, canis improbe, morde980
Ipse tuam, lacero consumens verba palato.
Latranti obsistit Mattheus, rabiemque refellit:
486 Qui notat omne genus carnalis stirpis, ad usque
Corporeum Christum, per sex septena virorum
Nomina descendens, et venam sanguinis alti985
Ex atavis longo texens per stemmata filo.
Septimus hebdomadae venit superaddere sextae
Hunc numerum Christus: placidum qui conficit annum,
(0999B)Cuncta remittentem contractibus illaqueata
(1000A)Multimodis, hominemque hominis de morte levantem.990
Imperfectus enim limus mortalis erat tunc:
487 Vir solus perfectus adest, atque integer Iesus:
Cui nihil ex septem septenis defuit, ex quo
Perficeret mortale genus virtute perenni.
Hic ille est, nobis qui septima sabbata complet,995
Ut caro nostra Deo tandem sociata quiescat,
Quam bis terna malis vexabant sabbata noxis.
Curramus notis gradibus, regumque sequamur
Progeniem: Christum invenies de carne parentum
Effluxisse hominum; qui sit de semine David,1000
Stirpe recensita numerandus sanguinis haeres.
(1000B)Quid, cum sanctiloquus revoluto germine Lucas
(1001A)Sursum versus agit seriem, scandente nepotis
488 Corpore, perque atavos cursum relegente vetustos?
Septenos decies conscendit Christus in ortus,1005
Et duo; nam totidem doctores misit in orbem:
Descensos nascendo gradus, redeundo retexit
Actus ad usque apicem terreni corporis Adam.
Inde parens Deitas recipit sua, nostraque mixtim,
Fitque Dei summi per Christum filius Adam.1010
Restat, ut aeriam fingas ab origine gentem,
Aerios proceres, Levin, Judam, Simeonem,
Aerium David, magnorum corpora regum
Aeria, atque ipsam fecundae virginis alvum
Aere fallaci, nebulisque, et nube tumentem.1015
(1001B)Vanescat sanguis perflabilis: ossa liquescant
Mollia: nervorum pereat textura volantum.
Omne, quod est gestum, notus auferat irritus: aurae
Dispergant tenues, sit fabula, quod sumus omnes.
(1002A)Et quid agit Christus, si me non suscipit? aut quem1020
Liberat infirmum, si dedignatur adire
Carnis onus, manuumque horret monumenta suarum?
489 Indignumne putat luteum consciscere corpus,
Qui non indignum quondam sibi credidit ipsum
Pertractare lutum, cum vas componeret arvo1025
Nondum viscereo: sed inertis glutine limi,
Impressoque putres sub pollice duceret artus?
Tantus amor terrae, tanta est dilectio nostri!
Dignatur praepinguis humi comprendere mollem
Divinis glebam digitis, nec sordida censet1030
(1002B)Haerentis massae contagia. Jusserat, ut lux
Confieret: facta est, ut jusserat; omnia jussu
Imperitante novas traxerunt edita formas.
Solus homo emeruit Domini formabile dextra
Os capere, et fabro Deitatis figmine nasci.1035
(1003A)Quorsum igitur limo tanta indulgentia nostro
Contigit, ut Domini manibus tractatus, honora
490 Arte sacer fieret, tactu jam nobilis ipso?
Decrerat quoniam Christum Deus incorrupto
Admiscere solo: sanctis quod fingere vellet1040
Dignum habuit digitis, et charum condere pignus.
Destituit natura quidem destructa coactae
Telluris formam, mortique obnoxia cessit:
Sed natura Dei nunquam solvenda, caducam
Tellurem nostro vitiatam primitus usu1045
Esse suam voluit, ne jam vitiabilis esset.
Christus nostra caro est: mihi solvitur, et mihi surgit.
Solvor morte mea, Christi virtute resurgo,
Cum moritur Christus, cum flebiliter tumulatur,
(1003B)Me video: e tumulo cum jam remeabilis astat,1050
(1004A)491 Cerno Deum: si membrorum phantasma meorum est,
Et phantasma Dei est: mendax in utraque, necesse est,
Sit Christus specie, si Christus fallere novit.
Si non verus homo est, quem mors hominem probat ipsa,
Nec verus Deus est, operis quem gloria prodit1055
Esse Deum; vel crede mori, vel adesse refelle,
Et gemina verum Christum ratione negato.
Nam quid magnificum, si non est mortuus Iesus,
Et redit? illa Dei virtus memorabilis est, ut
Occisus redeat superis, surgatque sepultus.1060
Quisque Deum Christum vult dicere, dicat, eumdem
Esse hominem, ne majestas sua fortia perdat.
(1004B)Nosco, meum in Christo corpus consurgere: quid me
(1005A)Desperare jubes? veniam, quibus ille revenit
Calcata de morte, viis; quod credimus, hoc est.1065
492 Et totus veniam: nec enim minor, aut alius, quam
Nunc sum, restituar: vultus, vigor, et color idem,
Qui modo vivit, erit; nec me vel dente, vel ungue
Fraudatum revomet patefacti fossa sepulcri.
Qui jubet, ut redeam, non reddet debile quidquam:1070
Nam si debilitas redit, instauratio non est.
Quod casus rapuit, quod morbus, quod dolor hausit,
Quod truncavit edax senium populante veterno,
(1005B)Omne revertenti reparata in membra redibit.
(1006A)Debet enim mors victa fidem, ne fraude sepulcri1075
Reddat curtum aliquid; quamvis jam curta vorarit
Corpora, debilitas tamen, et violentia morbi
Virtus mortis erat; reddet, quod particulatim
Sorbuerat quocunque modo, ne mortuus omnis
Non redeat, si quid pleno de corpore desit.1080
Pellite corde metum, mea membra, et credite vosmet
Cum Christo reditura Deo; nam vos gerit ille,
493 Et secum revocat: morbos ridete minaces;
Inflictos casus contemnite; tetra sepulcra
(1006B)Despuite; exsurgens quo Christus provocat, ite.1085
INCIPIT LIBER HAMARTIGENIA.
(1007)
Praefatio.

(1007A)494 Fratres ephebi, fossor, et pastor, duo,
495 Quos feminarum prima primos procreat,
Sistunt ad aram de laborum fructibus
Deo sacranda munerum primordia.
Hic terrulentis, ille vivis fungitur:5
Certante voto discrepantes immolant,
(1008A)Fetum bidentis alter, ast alter scrobis.
Deus minoris comprobavit hostiam,
Rejecit illam, quam paravit grandior.
Vox ecce summo missa persultat throno:10
Cain, quiesce; namque si recte offeras,
496 Oblata nec tu lege recta dividas,
(1009A)Perversa nigram vota culpam traxerint.
Armat deinde parricidalem manum
Frater, probatae sanctitatis aemulus;15
Germana curvo colla frangit sarculo,
Mundum recentem caede tingit impia,
Sero expiandum, jam senescentem, sacro
Cruore Christi quo peremptor concidit.
Mors prima coepit innocentis vulnere,20
Cessit deinde vulnerato innoxio.
Per crimen orta, dissoluta est crimine;
Abel quod ante perculit, Christum dehinc,
Finita et ipsa est, finis exortem petens.
Ergo ex futuris prisca coepit fabula,25
Factoque primo res notata est ultima,
Ut ille mortis inchoator rusticus
497 Insulsa terrae deferens libamina,
(1010A)Deumque rerum mortuarum deputans,
Rastris redacta digna sacris crederet,30
Viventis atrox aemulator hostiae.
Agnosco nempe, quem figura haec denotet,
Quis fratricida, quis peremptor invidus
Prave sacrorum disciplinam dividat,
Mactare dum se vota censet rectius.35
Marcion, arvi forma corruptissimi,
Docet, Duitas discrepare a spiritu,
498 Contaminatae dona carnis offerens,
Et segregatim numen aeternum colens.
Qui si quiescat, nec monentem negligat,40
Pacem quietam diligat germanitas,
Unum, atque vivum fassa vivorum Deum.
Hic se caduco dedicans mysterio,
Summam profanus dividit substantiam,
(1011A)Malum, bonumque, ceu duorum separans45
Regnum deorum, sceptra committit duo;
Deum esse credens, quem fatetur pessimum,
Cain cruentus, unitatis invidus,
Mundi colonus, immolator squalidus;
Cujus litamen sordet, et terram sapit,50
Terram caduci corporis, venam putrem,
Humore denso conglobatam, et pulvere:
Natura cujus fraude floret fertili,
Fecunda fundens noxiorum crimina,
(1012A)499 Animaeque vitam labe carnis enecat.55
Caro in sororem tela mentem dirigit:
Mens in cerebro ventilatur ebrio,
Ex quo furores succulentos colligit
Madens veneno corporis lymphatico.
Deum perennem findit in duos deos:60
Audet secare numen insecabile.
Cain peremptor, denegans unum Deum,
Cain triumphat, morte fratris allitus.
HAMARTIGENIA.
(1011)
(1011C)500 Quo te praecipitat rabies tua, perfide Cain,
Divisor blaspheme Dei? tibi conditor unus
(1012C)Non liquet, et bifidae caligant nubila lucis.
Insincera acies duo per divortia semper
Spargitur, in geminis visum frustrata figuris.5
(1013A)Terrarum tibi forma duplex obludit, ut excors
Dividuum regnare Deum super aethera credas.
Bina boni, atque mali glomerat discrimina sordens
Hic mundus: domino sed coelum obtemperat uni
Non idcirco duos retinent coelestia reges,10
Quod duo sunt opera humanas agitantia curas.
Exterior terrenus homo est, qui talia cernens,
Conjicit, esse duo variarum numina rerum,
Dum putat esse Deum, qui prava effinxerit olim,
501 Et qui recta itidem condens induxerit, ambos15
Autumat esse deos natura dispare summos.
Quae tandem natura potest consistere duplex,
(1013B)Aut regnare diu: quam fons divisus ab arce
Separat, alternaque apicum ditione recidit?
Aut unus Deus est, rerum cui summa potestas:20
At quae jam duo sunt, minuuntur dispare summo.
Porro nihil summum, nisi plenis viribus unum:
(1014A)Distantes quoniam, proprium dum quisque revulso
Vindicat imperio, nec summa, nec omnia possunt,
Jus varium non est plenum: quia non habet alter,25
Quidquid dispar habet, cumulum discretio carpit.
Nos plenum sine parte Deum testamur, et unum:
In quo Christus inest, idem quoque plenus, et unus,
502 Qui viget, ac viguit super omnia, quique vigebit,
Participem nullum collato foedere passus.30
Summa potestatum simplex, dominatio rerum,
(1014B)Virtutum sublime caput, fons unicus orbis,
Naturalis apex, generisque, et originis auctor:
Ex quo cuncta fluunt, et lux, et tempora, et anni,
Et numerus, qui post aliquid dedit esse secundum:35
(1015A)Unus enim princeps numeri est, nec dinumerari
Tantum unus potis est: sic, cum Pater, ac Deus alter
Non sit item Christus non sit genitore secundus,
503 Aut numero anterior, cui Filius unicus uni est,
Ille Deus, meritoque Deus: quia primus, et unus;40
In virtute sua primus; tum primus in illo,
Quem genuit: quid enim differt, generatio simplex?
Unum semper erit gignens, atque unus ab uno
Ante chaos genitus, numeroque, et tempore liber.
(1016A)Quis dixisse duos rem majestate sub una45
Regnantem, propriamque sibi, retroque perennem
Ausit, et unius naturae scindere vires?
504 Nunquid adoptivum genitor sibi sumpsit, ut alter
Externi generis numerum praestare duorum
Debeat, et geminum distans inducere numen?50
Forma Patris veri verus stat Filius, ac se
Unum rite probat, dum formam servat eamdem.
Non amor ascitus sociat, nec jungit utrumque
Conjurata fides; pietas sed certa, genusque
Unum, quod Deus est, summam revocatur ad unam.55
(1017A)Haec tibi, Marcion, via displicet; hanc tua damnat
Secta fidem, dominis coelum partita duobus.
Quae te confundunt nebulae? quis somnus inerti
Incubat ingenio, cui per phantasmata duplex
Occurrit species, bivio dispersa superno?60
505 Si vim mentis hebes stupor obsidet, aspice saltem
Obvia terrenis oculis elementa, quibus se
Res occulta Dei dignata est prodere signis.
Hanc heresin praesaga Patris praeviderat olim
Majestas fore: quae rectorem lucis, et orbis65
Scinderet in partes, geminatum segrege regno.
Idcirco specimen posuit spectabile nostris
Exemplumque oculis, nequis duo numina credat
(1017B)Imperitare vagis mundi per inania formis.
Una per immensam coeli caveam revolutos70
Praebet flamma dies, texit sol unicus annum.
Triplex ille tamen nullo discrimine, trina
Subnixus ratione viget, splendet, volat, ardet,
(1018A)Motu agitur, fervore cremat, tum lumine fulget.
Sunt tria nempe simul, lux, et calor, et vegetamen:75
506 Una, eademque tamen rota sideris indi scretis
Fungitur his, uno servat tot munera ductu,
Et tribus una subest mixtim substantia rebus.
Non conferre Deo, velut aequiparabile, quidquam
Ausim, nec domino famulum componere signum:80
Ex minimis sed grande suum voluit Pater ipse
Conjectare homines: quibus ardua visere non est.
Parvorum speculo non intellecta notamus,
Et datur occultum per proxima quaerere verum.
(1018B)Nemo duos soles, nisi sub glaucomate, vidit:85
Aut, si fusca polum suffudit palla serenum,
Oppositus quoties radiorum spicula nimbus
507 Igne repercusso mentitos spargit in orbes.
Sunt animis etiam sua nubila, crassus et aer:
(1019A)Est glaucoma, aciem quod tegmine velet aquoso,90
Libera ne tenerum penetret meditatio coelum,
Neve Deum rapidis comprendat sensibus unum.
Spargitur in bifidas malesana intentio luces,
Et duplices geminis auctoribus exstruit aras.
Si duo sunt igitur, cur non sunt multa deorum95
Millia? cur numero Deitas contenta gemello est?
An non in populos dispersa examina divum
Fundere erat melius, mundumque implere capacem
Semideis passim nullo discrimine monstris,
Quis fera barbaries perituros mactat honores?100
Dissona discretum retinent si numina coelum,
Convenit et nebulis, et fontibus, et reboanti
(1019B)Oceano, et silvis, et collibus, et speluncis,
Fluminibus, ventis, fornacibus, atque metallis
Assignare deos proprios: sua cuique jura.105
508 Vel, si gentiles sordet venerarier umbras,
Et placet, esse duos sceptris socialibus aequos,
Dic age, quis terras ditionis sorte retentet?
(1020A)Quis regat aequoreas aeterna lege procellas?
Ede cohaeredum distinctum jus dominorum.110
Unus, ais, tristi residet sublimis in arce,
Auctor nequitiae, scelerum Deus, asper, iniquus:
Qui, quodcunque malum vitioso fervet in orbe,
Sevit, et anguino medicans nova semino succo,
Rerum principium mortis de fomite traxit.115
Ipse opifex mundi terram, mare, sidera fecit:
Condidit ipse hominem, lutulenta et membra coegit
Effigians, quod morbus edat, quod crimine multo
Sordeat, informi tumulus quod tabe resolvat.
Ast alii pietatis amor, placidumque medendi120
(1020B)509 Ingenium, recreans homines, mortalia servans.
Testamenta duo fluxerunt principe utroque;
Tradidit iste novum melior, vetus illud acerbus.
Haec tua, Marcion, gravis, et dialectica vox est;
(1021A)Imo haec attoniti phrenesis manifesta cerebri.125
Novimus, esse patrem scelerum; sed novimus, ipsum
Haudquaquam tamen esse deum; quin imo gehennae
Mancipium, Stygio qui sit damnandus Averno.
Marcionita deus, tristis, ferus, insidiator,
Vertice sublimis; cinctum cui nubibus atris130
Anguiferum caput et fumo stipatur, et igni;
Liventes oculos suffundit felle perusto,
510 Invidia impatiens justorum gaudia ferre,
Hirsutos juba densa humeros errantibus hydris
Obtegit, et virides allambunt ora cerastae.135
Ipse manu laqueos per lubrica fila reflexos
(1021B)In nodum revocat, facilique ligamine tortas
Innectit pedicas, nervosque in vincula tendit.
(1022A)Ars olli captare feras, animalia bruta
Irretire plagis, retinacula denique caecis140
Indeprensa locis erranti opponere praedae.
Hic ille est venator atrox, qui caede frequenti
Incautas animas non cessat plectere Nebroth;
Qui mundum curvis anfractibus, et silvosis
Horrentem scopulis, versuto circuit astu.145
Fraude alios, tectisque dolis innectere adortus;
511 Porro giganteis alios luctando lacertis
Frangere, funereos late exercere triumphos.
Improba mors, quid non mortalia pectora cogis?
Ipse suam (pudet heu!), contempto principe vitae,150
Perniciem veneratur homo: colit ipse cruentum
(1022B)Carnificem, gladiique aciem jugulandus adorat.
In tantum miseris peccati nectare captis
(1023A)Dulce mori est; tanta in tenebris de peste voluptas!
Qui mala principio genuit, deus esse putatur,155
Quique bona infecit vitiis, et candida nigris.
Par furor illorum, quos tradit fama dicatis
512 Consecrasse deas, Febrem, Scabiemque sacellis.
Inventor vitii non est deus; angelus illud
Degener infami conceptum mente creavit;160
Qui prius augustum radiabat sidus, et ingens
Ex nihilo splendor nutrito ardebat honore.
Ex nihilo nam cuncta retro, factumque, quod usquam est:
(1024A)At non ex nihilo deus, et sapientia vera,
Spiritus et sanctus; res semper viva, nec unquam165
Coepta, sed aerios etiam molita ministros.
Horum de numero quidam, pulcherrimus ore,
Majestate ferox, nimiis dum viribus auctus
Inflatur, dum grande tumens sese altius effert,
513 Ostentatque suos licito jactantius ignes:170
Persuasit, propriis genitum se viribus, ex se
Materiam sumpsisse sibi, qua primitus esse
Inciperet, nascique suum sine principe coeptum.
(1025A)Hinc schola subtacitam meditatur gignere sectam,
Quae docet, e tenebris subitum micuisse tyrannum:175
Qui, velut aeterna latitans sub nocte, retrorsum
Vixerit, et tecto semper regnaverit aevo.
Aemulus, ut memorant, opera ad divina repente
Corrumpenda, caput caligine protulit atra.
Hoc ratio sed nostra negat: cui non licet unam180
Infirmare fidem, sacro quae tradita libro est.
514 Nil, ait, absque Deo factum, sed cuncta per ipsum,
Cuncta: nec est alius quisquam, nisi factus ab ipso.
(1026A)Sed factus de stirpe bonus, bonitatis in usum
Proditus, et primo generis de fonte serenus,185
Deterior mox sponte sua, dum decolor illum
Inficit invidia, stimulisque instigat amaris:
Arsit enim scintilla odii de fomite zeli,
Et dolor ingenium subitus conflavit iniquum.
Viderat argillam, simulacrum et structile flatu190
Concaluisse dei; dominum quoque conditioni
515 Impositum, natura soli, pelagique, polique
Ut famulans homini locupletem fundere partum
Nosset, et effusum terreno addicere regi.
Inflavit fermento animi stomachante tumorem195
Bestia, deque acidis vim traxit acerba medullis,
Bestia, corde carens, cui tunc sapientia longi
Corporis enodem servabat recta juventam,
(1027A)Complicat esse novos sinuoso pectore nexus,
Involvens nitidam spiris torquentibus alvum.200
Simplex lingua prius, varia micat arte loquendi,
Et discissa dolis resonat sermone trisulco.
Hinc natale caput vitiorum: principe ab illo
516 Fluxit origo mali; qui se corrumpere primum,
Mox hominem didicit, nullo informante magistro.205
Ultimus exitium subverso praeside mundus
Sortitur, mundique omnis labefacta supellex.
Non aliter, quam cum incautum spoliare viantem
Forte latro aggressus, praedae prius immemor, ipsum
Ense ferit dominum, pugnae nodumque, moramque,210
(1027B)Quo pereunte trahat captivos victor amictus,
Jam non obstanti locuples de corpore praedo.
Sic homini subjecta domus, ditissimus orbis
Scilicet in facilem, domino peccante, ruinam
Lapsus, herile malum jam tunc vitiabilis hausit.215
Tunc lolium, lappasque leves per adultera culta
(1028A)Ferre malignus ager glebis male pinguibus ausus:
Triticeam vacuis segetem violavit avenis.
Tunc etiam innocuo vitulorum sanguine pasci,
Jamque jugo edomitos rictu laniare juvencos,220
Occiso pastore, truces didicere leones.
517 Necnon et querulis balatibus irritatus
Plenas nocte lupus studuit perrumpere caulas.
Omne animal diri callens solertia furti
Imbuit, et tortos acuit fallacia sensus.225
Quamvis maceries florentes ambiat hortos,
Sepibus et densis vallentur vitea rura,
Aut populator edet gemmantia germina bruchus,
Aut avibus discerpta feris lacerabitur uva.
Quid loquar herbarum fibras, medicante veneno230
(1028B)Tinctas, lethiferi fudisse pericula succi?
Noxius in teneris sapor aestuat ecce frutetis,
Cum prius innocuas tulerit natura cicutas,
Roscidus et viridem qui vestit flos rhododaphnen
Pabula lascivis dederit sincera capellis.235
Ipsa quoque oppositum destructo foedere certo
(1029A)518 Transcendunt elementa modum, rapiuntque, ruuntque
Omnia, legirupis quassantia viribus orbem.
Frangunt umbriferos aquilonum praelia lucos,
Et cadit immodicis silva exstirpata procellis.240
Parte alia violentus aquis torrentibus amnis
Transilit objectas, praescripta repagula, ripas,
Et vagus eversis late dominatur in agris.
Nec tamen his tantam rabiem nascentibus ipse
Conditor instituit: sed laxa licentia rerum245
Turbavit placidas rupto moderamine leges,
Nec mirum, si membra orbis concussa rotantur,
Si vitiis agitata suis mundana laborat
Machina, si terras lues incentiva fatigat.
Exemplum dat vita hominum, quo caetera peccent:250
(1029B)Vita hominum, cui, quidquid agit, vesania, et error
Suppeditant, ut bella fremant, ut fluxa voluptas
(1030A)Diffluat, impuro fervescat ut igne libido,
519 Sorbeat ut cumulos nummorum faucibus amplis
Gurges avaritiae, finis quam nullus habendi255
Temperat, aggestis addentem vota talentis.
Auri namque fames parto fit major ab auro;
Inde seges scelerum, radix et sola malorum,
Dum scatebras fluviorum omnes, et operta metalla
Eliquat ornatus, solvendi leno pudoris:260
Dum venas squalentis humi scrutatur inepta
Ambitio, scalpens naturae occulta latentis,
Si quibus in foveis radiantes forte lapillos
Rimata inveniat, nec enim contenta decore
Ingenito, externam mentitur femina formam.265
(1030B)520 Ac velut artificis Domini manus imperfectum
Os dederit, quod adhuc res exigat, aut hyacinthis
Pingere sutilibus redimitae frontis in arce,
(1031A)Colla vel ignitis sincera incingere sertis,
Auribus aut gravidis virides suspendere baccas.270
Nectitur et nitidis concharum calculus albens
Crinibus, aureolisque riget coma texta catenis.
Taedet sacrilegas matrum percurrere curas,
Muneribus dotata Dei quae plasmata fuco
521 Inficiunt, ut pigmentis cutis illita perdat,275
Quod fuerat, falso non agnoscenda colore.
Haec sexus male fortis agit: cui pectore in arcto
Mens fragilis facili vitiorum fluctuat aestu.
Quid, quod et ipse caput muliebris corporis, et rex,
(1032A)Qui regit invalidam propria de carne resectam280
Particulam, qui vas tenerum ditione gubernat,
Solvitur in luxum? Cernas, mollescere cultu
Heroas vetulos, opifex quibus aspera membra
Finxerat, et rigidos duraverat ossibus artus.
Sed pudet esse viros: quaerunt vanissima quaeque,285
Queis niteant: genuina leves ut robora solvant,
522 Vellere non ovium, sed eoo ex orbe petitis
Ramorum spoliis fluitantes sumere amictus
Gaudent, et durum scutulis perfundere corpus.
Additur ars, ut fila herbis saturata recoctis290
(1033A)Illudant varias distincto stamine formas.
Ut quaeque est lanugo fere mollissima tactu,
Pectitur. Hunc videas lascivas praepete cursu
Venantem tunicas, avium quoque versicolorum
Indumenta novis texentem plumea telis:295
Illum pigmentis redolentibus, et peregrino
523 Pulvere femineas spargentem tupiter auras.
Omnia luxus habet nostrae vegetamina vitae,
Sensibus in quinque statuens quae condidit auctor.
Auribus atque oculis, tum naribus atque palato300
Quaeritur infectus vitiosis artibus usus.
Ipse etiam, toto pollet qui corpore, tactus,
Palpamen tenerum blandis e fotibus ambit.
(1033B)Proh dolor, ingenuas naturae occumbere leges,
Captivasque trahi regnante libidine dotes!305
(1034A)Perversum jus omne viget, dum quidquid habendum
Omnipotens dederat, studia in contraria vertunt.
Idcircone, rogo, speculatrix pupula molli
Subdita palpebrae est, ut turpia semivirorum
Membra theatrali spectet vertigine ferri,310
Incestans miseros foedo oblectamine visus?
524 Aut ideo spirant, mediaque ex arce cerebri
Demittunt geminas sociata foramina nares,
Ut bibat illecebras male conciliata voluptas,
Quas pigmentato meretrix jacit improba crine?315
Num propter lyricae modulamina vana puellae,
Nervorumque sonos, et convivale calentis
(1034B)Carmen nequitiae, patulas Deus addidit aures,
Perque cavernosos jussit penetrare meatus
(1035A)Vocis iter? numquid madido sapor inditus ori320
Vivit ob hanc causam, medicata ut fercula pigram
Ingluviem, vetitamque gulam ganeonis inescent?
Per varios gustus instructa ut prandia ducat
525 In noctem, lassetque gravem sua crapula ventrem?
Quid durum, quid molle foret, quid lene, quid horrens,325
Quid calidum, gelidumve, Deus cognoscere nosmet
Attactu voluit, palpandi interprete sensu.
At nos delicias plumarum et linea texta
Sternimus, atque cutem fulcro attenuante polimus.
(1035B)Felix, qui indultis potuit mediocriter uti330
Muneribus, parcumque modum servare fruendi!
Quem locuples mundi species, et amoena venustas,
Et nitidis fallens circumflua copia rebus
(1036A)Non capit, ut puerum, nec inepto addicit amori:
Qui sub adumbrata dulcedine triste venenum335
Deprendit latitare boni mendacis operto.
Sed fuit id quondam nobis sanctumque, bonumque
Principio rerum, Christus cum conderet orbem:
526 Vidit enim Deus, esse bonum: velut ipse Moyses
Historicus mundi nascentis testificatur.340
Vidit, ait, Deus, esse bonum, quodcunque creavit.
Hoc sequar, hoc stabili conceptum mente tenebo,
Inspirante Deo quod sanctus vaticinator
Prodidit antiquae recolens primordia lucis,
(1036B)Esse bonum, quidquid Deus et sapientia fecit.345
Conditor ergo boni Pater est, et cum Patre Christus.
Nam Deus, atque Deus Pater est, et Filius unus:
(1037A)Quippe unum natura facit: quae constat utrique
Una voluntatis, juris, virtutis, amoris.
Non tamen idcirco duo numina, nec duo rerum350
Artifices; quoniam generis dissensio nulla est.
527 Atque ideo nulla est operis distantia, nulla
Ingenii; peperitque bona omnia conditor unus.
Nil luteum de fonte fluit, nec turbidus humor
Nascitur, aut primae violatur origine venae;355
Sed, dum liventes liquor incorruptus arenas
Praelambit, putrefacta inter contagia sordet.
Nunquid equus, ferrum, taurus, leo, funis, olivum
In se vim sceleris, cum formarentur, habebant?
(1037B)Quod jugulatur homo, non ferrum causa furoris,360
(1038A)Sed manus est: nec equum vesania fervida circi
Auctorem levitatis habet, rapidive fragoris.
Mens vulgi rationis inops non cursus equorum
Perfurit: infami studio perit utile donum.
Sic Lacedaemonias oleo maduisse palaestras365
Novimus, et placidum servire ad crimina succum.
528 Inde per aerium pendens audacia funem,
Ardua securis scandit proscenia plantis.
Inde feras volucri temeraria corpora saltu
Transiliunt, mortisque inter discrimina ludunt,370
Sanguinis humani spectacula publicus edit
Consessus, legesque jubent venale parari
Supplicium, quo membra hominum, discerpta cruentis
(1038B)Morsibus, oblectent hilarem de funere plebem.
(1039A)Mille alia stolidi bacchantia gaudia mundi375
Percensere piget: quae veri oblita Tonantis
Humanum miseris volvunt erroribus aevum.
Nemo animum summi memorem genitoris in altum
Excitat, ad coelum mittit suspiria nemo:
529 Nec recolens apicem solii natalis ad ipsum380
Respicit auctorem, nec spem super aera librat:
Sed mentem gravidis contentam stertere curis,
Indigno subdit domino, perituraque pronus
Diligit, et curvo quaerit terrestria sensu.
Hoc pulchrum, quod terra parit, quod gloria confert385
Lubrica, commendat quod perniciosa voluptas,
Quod, velut excitus difflato pulvere ventus,
(1039B)Praeterit, exemplo tenuis quod transvolat umbrae.
(1040A)His aegras animas morborum pestibus urget
Praedo potens: tacitis quem viribus interfusum390
Corda bibunt hominum. Serit ille medullitus omnes
Nequitias, spargitque suos per membra ministros.
Namque illic numerosa cohors sub principe tali
Militat, horrendisque animas circumsidet armis;
530 Ira, superstitio, moeror, discordia, luxus,395
Sanguinis atra sitis, vini sitis, et sitis auri,
Livor, adulterium, dolus, obtrectatio, furtum,
Informes horrent facies, habituque minaces;
Ambitio ventosa tumet; doctrina superbit;
Personat eloquium; nodos fraus abdita nectit.400
Inde canina foro latrat facundia toto.
(1040B)Hinc gerit Herculeam vilis sapientia clavam,
Ostentatque suos vicatim gymnosophistas.
(1041A)531 Incerat lapides fumosos idololatrix
Relligio, et surdis pallens advolvitur aris.405
Heu quantis mortale genus premit improbus hostis
Armigeris! quanto ferrata satellite ductor
Bella gerit; quanta victos ditione triumphat!
Surgit in auxilium Chananeus, atque agmina denset
Casside terribilis, setarum pondera mento410
Concutiens, dextramque gravi cum cuspide quassans.
Ast alia de parte furens exercitus ardet
532 Regis Amorrhaei: tum millia Gergeseorum
Effundunt aciem toto volitantia campo:
Eminus hi feriunt, confligunt cominus illi.415
(1042A)Ecce Jebusaicae fervent ad praelia turmae,
Aurea tela quibus, de sanguine tincta draconis,
Mortifero splendore nitent, radiantque, necantque.
Necnon terrificas pilis armare catervas
Te Cethaee, juvat: sed gens Phereza sagittis420
Insultat virtute pari, sed dispare ferro.
Postremum cuneum rex promovet Hevaeorum,
Squamosum thoraca gerens de pelle colubri.
His subnixa viris scelerum perversa potestas
Edomat invalidas mentes: quae simplicitate425
533 Indociles, bellique rudes sub foedere falso
Tristis amicitiae primum socia agmina credunt,
Mammoneamque fidem pacis sub amore sequuntur.
(1043A)Mox faciles ad vincla rapi, juga dura volentes
Addictis subeunt cervicibus, et nebulonum430
Spirituum jussis servire ferocibus optant.
Ille, supervacuis augens patrimonia fundis,
Finitimisque inhians contempto limite agellis,
Ducitur innexus manicis, et mille catenis
Ante triumphales currus post terga revinctus,435
Nec se barbaricis addictum sentit habenis:
Hic, qui ventosae scandit fastigia famae,
Inflaturque cavo pompae popularis honore,
Qui summum, solidumque bonum putat ambitionis
Crescere successu, praeconum voce trementes440
534 Exanimare reos, miserorum in corpora fasces
(1043B)Frangere, terribiles legum exercere secures,
In laqueum jam colla dedit, jam compede dura
Nectitur, et pedibus servilia vincula limat.
(1044A)Credite, captivi mortales, hostica quos jam445
Damnatos cohibent ergastula, quos famulatu
Poenarum virtus non intellecta coercet:
Haec illa est Babylon, haec transmigratio nostrae
Gentis, et horribilis victoria principis Assur,
Carmine luctifico quam deflens Ieremias,450
Orbatam propriis ululavit civibus urbem.
Num latet, aut dubium est, animas de semine Jacob
Exsilium gentile pati: quas Persica regna
535 Captivas retinent, atque in sua foedera cogunt?
Illic natali desuescunt vivere ritu,455
Moribus et patriis exutae, in barbara jura
Degenerant, linguamque novam, vestemque sequuntur,
(1044B)Deque profanato discunt sordescere cultu,
Nutricemque abolent petulanti e pectore Sion.
(1045A)Jam patriae meminisse piget: jam mystica frangunt460
Organa, et externi laudant anathemata regni.
Nonne fuit melius, saevum Memphitidis aulae
536 Imperium tolerasse patres, penitusque sinistris
Assedisse focis? positos Pharaonis iniqui
Sub pedibus, limo, et paleis servire paratos,465
Carnis et immodicae spurco ructamine crudos?
Quo tantum auxilii per prodigialia signa
Effudit Dominus, populum dum forte rebellem
Servat ope immerita, vinclis dum subdita colla
Solvit, et Aegyptum virga serpente coercet?470
Quid juvat aequoreum, pelago cedente, profundum
Pulverea calcasse via: cum conscia ponti
(1045B)Saxa sub ignoto patuerunt prodita coelo,
(1046A)Aruit et medio sitiens in gurgite limus?
Si victor virtute Dei, mediasque tenebras475
Luce columnari scindens exercitus olim,
Perdidit inventi vallem Botryonis opimam?
537 Si nescit versare solum, cui melle perenni
Gleba fluens niveos permiscet lactea rivos
Si domitam Jerichon lituis, atque aere canoro480
Rursus in antiquos patitur consurgere muros
Si ripis reflui Jordanis pellitur, et jam
Deserit ascriptam dimensa in jugera sortem?
Denique si structam tantis sudoribus urbem,
Et quae nubigenas transcendunt culmina nimbos,485
Defensare nequit? si nescit, quis lapis ille est
(1046B)Hostibus obsistens, ut inexpugnabile turris
Praesidium: quem non aerato machina rostro
(1047A)Arietat insiliens, nec ferrea verbera quassant?
538 Angulus hic portae in capite est: hic continet omnem490
Saxorum seriem, constructaque limina firmat:
Quem qui rite suis per propugnacula muris
Noverit insertum, seque, ac sua moenia vallo
Praecingat triplici, celsa stans eminus arce,
Fretus amore petrae, castis et pervigil armis:495
Non illum regina Tyri, non accola magni
Euphratis Parthus rapiet, non decolor Indus,
Tempora pennatis redimitus nigra sagittis.
Quin, si fulmineos cogens ad bella gigantas
Allophylus tua castra velit delere tyrannus,500
Tutus eris: nec te firma statione movebit
Ipse Charon mundi, numen Marcionis: ipse,
Qui regit aerio vanas sub sole tenebras.
(1047B)539 Nam vanum, quidquid sol aspicit: ex elementis
Cuncta solubilibus, fluxoque creamine constant.505
(1048A)Fallo, creaturam nisi doctor Apostolus omnem
Subjectam vanis non sponte laboribus orsus,
Perjuro ingemuit miserans servire latroni.
Errat, ait, qui luctamen cum sanguine nobis,
Et carne, et venis ferventibus, et vitioso510
Felle putat, calidisque animam peccare medullis.
Non mentem sua membra premunt, nec terrea virtus
Oppugnat sensus liquidos, bellove lacessit:
Sed cum spiritibus tenebrosis nocte dieque
Congredimur, quorum dominatibus humidus iste,515
Et pigris densus nebulis obtemperat aer.
Scilicet hoc medium, coelum inter, et infima terrae
(1048B)Quod patet, et vacuo nubes suspendit hiatu,
Frena potestatum variarum sustinet, ac sub
Principe Belia rectoribus horret iniquis.520
His colluctamur praedonibus, ut sacra nobis
(1049A)Oris apostolici testis sententia prodit.
540 Nemo habitum naturae, aut irritamina peccans
Corporis accuset: facile est frenare rebelles
Affectus carnis, nimiosque retundere pulsus525
Materiae fragilis, et viscera victa domare.
Quippe animus longe praestantior, utpote summo
Aethere demissus, subjectos si velit artus
Imperio quassare gravi, jussisque severis
Dedere, regnanti domino vis nulla resistet.530
Major inest vis illa homini, quae flatile virus
Ingerit, et tenuem tenui ferit aere mentem.
Parthica non aeque ventos transcurrit arundo,
Cujus iter nullus potis est comprendere visus:
Praepes enim, volucres dum pennis transvolat auras,535
(1049B)Improvisa venit, nec stridor nuntiat ante
Adventum lethi, quam pectoris abdita rumpat,
Securam rapiens medicato vulnere vitam.
Sed magis aligera est, magis et medicata sagitta,
541 Quam jacit umbrosi dominatio lubrica mundi,540
Eludens excussa oculos, calamique volantis
(1050A)Praepete transcursu cordis penetralia figens.
Nec segnis natura animae est, aut tarda cavendi
Vulneris: ignitum quoniam Deus indidit olli
Ingenium, purum, sapiens, subtile, serenum,545
Mobile, sollicitum, velox, vegetabile, acutum:
Factorem modo casta suum veneretur, et ipsi
Militet, ac victum proculcet sobria mundum;
Nil de pestiferis opibus, aut falsificatis
Terrarum spoliis stulto oblectamine libans,550
Ne sub fasce jacens, alieno et dedita regno
Non queat argutas hostis vitare sagittas.
Sed quid ego omne malum mundique, hominumque maligni
Hostis ad invidiam detorqueo: cum mala nostra,
(1050B)Ex nostris concreta animis, genus, et caput, et vim.555
542 Quid sint, quid valeant, sumant de corde parente?
Ille quidem fomes nostrorum, et causa malorum est.
Sed tantum turbare potest, aut fallere quantum
(1051A)Nos volumus: qui decrepito suggesta leoni
Armamenta damus: friget fera futile frendens,560
Humani generis ni per suffragia gliscat.
Gignimus omne malum proprio de corpore nostrum:
Ut genuit David, alias pater optimus, unum
Crimen Abessalon: tetrum pater ille, sed unum
Innocuas inter soboles genuit patricidam:565
Ausus in auctorem generis qui stringere ferrum,
Ah pietas! signis contraria signa paternis
Egit, et unius commisit sanguinis arma.
Nostra itidem diros urente propagine natos
Pectora parturiunt: versis qui protinus in nos570
(1051B)543 Morsibus insuescunt gignentum vivere poenis:
Depopulantur enim nimium fecunda parentum
(1052A)Viscera, et interitu genitalis stirpis aluntur.
Progeniem verum ille suam, rex utpote summus,
Atque Dei vates, pariturae et virginis auctor,575
Tristibus atque piis variaverat, ut Salomonis
Frater Abessalon sereret sua crimina justis
Pignoribus, dulcemque domum turbaret amaris.
Nos dignum Salomone nihil: nos degener implet
Solus Abessalon, lacerans pia viscera ferro.580
Si licet ex ethicis quidquam praesumere, vel si
De physicis exempli aliquid; sic vipera, ut aiunt,
Dentibus emoritur fusae per viscera prolis.
544 Mater morte sua, non sexu fertilis, aut de
(1052B)Concubitu distenta uterum; sed cum calet igni585
Percita femineo, moriturum obscena maritum
Ore sitit patulo; caput inserit ille trilingue
(1053A)Conjugis in fauces atque oscula fervidus intrat,
Insinuans oris coitu genitale venenum.
Nupta, voluptatis vi saucia, mordicus haustum590
Frangit amatoris blanda inter foedera guttur,
Infusasque bibit, caro pereunte, salivas.
His pater illecebris consumitur, at genitricem
Clausa necat soboles; nam postquam semine adulto
Incipiunt calidis corpuscula parva latebris595
Serpere, motatumque uterum vibrata ferire,
Aestuat interno pietatis crimine mater,
545 Carnificemque gemit damnati conscia sexus
Progeniem, septi rumpentem obstacula partus.
Nam, quia nascendi nullus patet exitus, alvus600
(1053B)Fetibus in lucem nitentibus excruciata
Carpitur, atque viam lacerata per ilia pandit.
Tandem obitu altricis prodit grex ille dolorum,
Ingressum vitae vix eluctatus, et ortum
Per scelus exsculpens: lambunt natale cadaver605
Reptantes catuli, proles, dum nascitur, orba,
(1054A)Haud experta diem, miserae nisi posthuma matris.
Non dispar nostrae conceptus mentis; ab ore
Vipereo infusum sic combibit illa venenum
Conjuge Beliade, sic oscula devorat haustu,610
Interiusque rapit, sic felle libidinis ardens
546 Impletur vitiis, perituro mixta marito.
Tunc praegnans lethale genus, concepta maligni
Fert opera ingenii, de semine complicis hydri:
Quem poenis pensare prius sua facta necesse est615
Corruptae pro stupro animae, proque orbe perempto.
Ipsam porro animam crudelia vulnera carpunt
Mille puerperiis, soboles dum parturit ex se
Contra naturam genitas, peccamina crebra
(1054B)Scilicet, et pastos materno funere natos.620
Hinc illa est Domini justa objurgatio Christi:
Nonne pater daemon, vos increpo, peccatores,
Concubitu carnis semen sitientis iniquum
Vos genuit? Sanctum, lector, percense volumen:
(1055A)Quod loquor, invenies, Dominum dixisse profanis625
Vera objectantem mortalibus. Ex Patre nam vos
547 Esse meo genitos, pietas, ait, ipsa probaret,
Ac pietatis opus: proh caeca libido! quid hoc est?
Quod, cum se thalamis desponsam mens bona justis
Noverit, inque torum regis nuptura vocetur,630
Et regis semper juvenis, senioque repulso
Divinum decus aeterno servantis in ore,
Malit adulterium, fulvo et se munere vilem
Vendat nocticolae spurcis complexibus indi,
Aspernata Dei fusam per virginis artus635
(1055B)Progeniem, dulcesque vocans in fornice natos?
Sentio, quam contra moveat pellacia, litem,
Quo dente obnitens spinosa calumnia pugnet,
(1056A)Nosque lacessito vocet ad luctamina vero.
548 Si non vult Deus, esse malum, cur non vetat? inquis.640
Nil refert, auctor fuerit, fautorque malorum,
Anne opera in vitium sceleris pulcherrima verti,
Cum possit prohibere, sinat? qui si velit omnes
Innocuos agere omnipotens, nec sancta voluntas
Degeneret, facto nec se manus inquinet ullo.645
Condidit ergo malum Dominus, quod spectat ab alto,
Et patitur, fierique probat, tanquam ipse crearit.
Ipse creavit enim, quod, cum discludere possit,
Non abolet, longoque sinit grassarier usu.
(1056B)Damna aures, Pater alme, meas, et claude meatus650
Obbrutescentis capitis, ne pervia tales
(1057A)549 Concipiat flexura sonos. Est perdere tanti
Exstinctum vitae officium de parte cerebri,
Immunem modo sese anima, expertemque nefandi
Auditus, felix stolida conservet ab aure.655
Quis ferat haec injecta Deo convicia, qui se
Divinis meminit praecellere nobilitatum
Muneribus? multa ut taceam, vel sola benignum
Res probat esse Deum, vetiti quod amore peremptos
Excitat e tumulis homines, regnique per aevum660
Participes jubet esse sui: qui, si foret auctor,
Servatorque mali, nunquam post damna salutis,
Peccantumque obitus redivivam ferre medelam
Vellet, et amissos opere instaurare secundo.
(1058A)550 Labi hominis, servare Dei est; meritus perit iste:665
Ille abolet pereuntis opus, meritumque resolvit.
Argumentum ingens, Dominum, qui talia praestet,
Nolle malum, nec, quod post abluit, ante probare.
Invitone aliquis potis est peccare Tonante,
Cui facile est in corde hominis componere sensus,670
Quos libeat, fibrasque omnes animare pudicis
Pulsibus, et totum venis infundere honestum?
Nescis, stulte, tuae vim libertatis ab ipso
Formatore datam? nescis, ab origine quanta
Sit concessa tibi famulo super orbe potestas,675
Et super ingenio proprio, laxaequo soluto
(1059A)551 Jure voluntatis, liceat cui velle, sequique,
Quod placitum, nullique animum subjungere vinclo?
An cum te dominum cunctis, quaecunque crearat,
Praeficeret, mundumque tuis servire juberet680
Imperiis, cumque arva, polum, mare, flumina, ventos
Dederet, arbitrium de te tibi credere avarus
Nollet, ut indigno, libertatemque negaret?
Quale erat, electus magni rex orbis ut esset,
Non rex ipse sui, curto foedatus honore?685
Nam quis honos domini est, cujus mens libera non est:
Una sed impositae servit sententia legi?
(1060A)Quae laus porro hominis, vel quod meritum, sine certo
Inter utramque viam discrimine vivere juste?
Non fit sponte bonus, cui non est prompta potestas690
Velle aliud, flexosque animi convertere sensus.
Atqui nec bonus est, nec collaudabilis ille,
552 Qui non sponte bonus: quoniam probitate coacta
Gloria nulla venit, sordetque ingloria virtus.
Nec tamen est virtus, ni deteriora refutans695
Emicet, et meliore viam petat indole rectam.
Vade, ait ipse parens, opifexque, et conditor Adae:
Vade, homo, et afflatu nostri praenobilis oris,
(1061A)553 In subjecta potens, rerum arbiter, arbiter idem,
Et judex mentis propriae, mihi subdere soli700
Sponte tua, quo sit subjectio et ipsa soluto
Libera judicio; non cogo, nec exigo per vim:
Sed moneo, injustum fugias, justumque sequaris:
Lux comes est justi, comes est mors horrida iniqui;
Elige rem vitae, tua virtus temet in aevum705
Provehat, aeternum tua damnet culpa vicissim,
Praestet et alterutram permissa licentia sortem.
Hac pietate vagus, et tanto munere abundans,
554 Transit propositum fas, et lethalia prudens
Eligit, atque volens, magis utile dum sibi credit,710
(1061B)Quod, prohibente Deo, persuasit callidus anguis.
Persuasit certe hortatu, non impulit acri
(1062A)Imperio. Hoc mulier rea criminis exprobranti
Respondit Domino: suadelis se malefabris
Illectam, suasisse viro: vir et ipse libenter715
Consensit. Licuitne hortantem spernere recti
Libertate animi? licuit: namque et Deus ante
Suaserat, ut meliora volens sequeretur: at ille
Spernens consilium, saevo plus credidit hosti.
Nunc inter vitae Dominum, mortisque magistrum720
Consistit medius: vocat hinc Deus, inde tyrannus
Ambiguum, atque suis se motibus alternantem.
Accipe gestarum monumenta insignia rerum,
555 Praelusit quibus historia spectabile signum.
Loth fugiens Sodomis ardentibus, omnia secum725
(1062B)Pignora cara domus properabat, sede relicta,
Nubibus urbicremis subducere: sulphure cum jam
(1063A)Nimboso ignitus coelum subtexeret aer,
Flagrantemque diem crepitans incenderet imber.
Angelus hanc hospes legem praescripserat ollis,730
Emissus virtute Dei sub imagine dupla;
Omnis ut e portis iret domus, atque in apertum
Dirigeret constans oculos, nec pone reflexo
Lumine regnantes per moenia cerneret ignes.
Nemo memor Sodomae, quae mundi forma cremandi est735
Ut semel e muris gressum promoverit, ore
Post tergum verso, respectet funera rerum.
556 Loth monitis sapiens obtemperat; at levis uxor
Mobilitate animi torsit muliebre retrorsus
Ingenium, Sodomisque suis revocabilis haesit.740
(1063B)Traxerat Eva virum dirae ad consortia culpae;
Haec peccans sibi sola perit, solidata metallo
Diriguit fragili, saxumque liquabile facta
(1064A)Stat mulier, sicut steterat prius, omnia servans,
Caute sigillati longum salis effigiata,745
Et decus, et cultum, frontemque, oculosque, comamque,
Et flexam in tergum faciem, paulumque relata
Menta retro, antiquae monumenta rigentia noxae.
Liquitur illa quidem salsis sudoribus uda;
557 Sed nulla ex fluido plenae dispendia formae750
Sentit deliquio; quantumque armenta saporum
Attenuant saxum, tantum lambentibus humor
Sufficit, attritamque cutem per damna reformat.
Hoc meruit titulo peccatrix femina sisti,
Infirmum, fluidumque animum per lubrica solvens755
Consilia, et fragilis jussa ad coelestia. Voti
Propositum contra non commutabile servat
(1064B)Loth ingressus iter, nec moenia respicit, alto
In cinerem collapsa rogo; populumque perustum,
(1065A)Et mores populi, tabularia, jura, forumque,760
Balnea, propolas, meritoria, templa, theatra,
Et circum cum plebe sua, madidasque popinas.
558 Quidquid agunt homines Sodomorum, incendia justis
Ignibus involvunt, et Christo judice damnant.
Haec fugisse semel satis est: non respicit ultra765
Loth noster: fragilis sed conjux respicit, et quae
Fugerat, inverso mutabilis ore revisit,
Atque inter patrias perstat durata favillas.
En tibi signatum libertatis documentum,
Quo voluit nos scire Deus, quodcunque sequendum est,770
Sub nostra ditione situm, passimque remissum
(1066A)Alterutram calcare viam. Duo cedere jussi
De Sodomis: alter se proripit, altera mussat.
Ille gradum celerat fugiens, contra illa renutat.
Liber utrique animus: sed dispar utrique voluntas.775
Dividit huc illuc rapiens sua quemque libido.
Talem muta sacris speciem notat orbita libris.
559 Aspice Ruth gentis Moabitidis, et simul Orphan.
Illa socrum Noemin fido comitatur amore;
Deserit haec atqui thalamis, et lege jugali780
Exutae, Hebraeisque toris, sacrisque vacantes,
Jure fruebantur proprio, sed pristinus Orphae
(1067A)Fanorum ritus praeputia barbara suasit
Malle, et semiferi stirpem nutrire Goliae.
Ruth, dum per stipulas agresti amburitur aestu,785
560 Fulcra Booz meruit, castoque ascita cubili
Christigenam fecunda domum, Davidica regna
Edidit, atque Deo mortales miscuit ortus.
Saepe egomet memini fratres geminos ad hiulcum
Pervenisse simul bivium, nutante juventa,790
Et dubitasse diu bifido sub tramite, quodnam
Esset iter melius: cum dextrum spinea silva
Sentibus arctaret, scopulosaque semita longe
Duceret aerium clivoso margine callem;
At laevum nemus umbriferum per amoena vireta795
Ditibus ornaret pomis, et lene jacentem
(1067B)Planities daret ampla viam: squalentibus unum
Contentum spinis reptasse per ardua saxa,
Porro alium campo sese indulsisse sinistro;
Illum sideribus caput immiscere propinquis,800
561 Hunc in coenosas subito cecidisse paludes.
(1068A)Omnibus una subest natura; sed exitus omnes
Non unus peragit, placitorum segrege forma.
Haud secus, ac si olim per sudum lactea forte
Lapsa columbarum nubes descendat in arvum805
Ruris frugiferi, laqueos ubi callidus auceps
Praetendit, lentoque illevit vimina visco,
Sparsit et insidias siliquis vel farre doloso.
Illiciunt alias fallentia grana, gulamque
Innectunt avidam tortae retinacula setae,810
Molle vel implicitas gluten circumligat alas:
Ast aliae, quas nullus amor prolectat edendi,
Gressibus innocuis sterili spatiantur in herba,
Suspectamque cavent oculos convertere ad escam.
Mox, ubi jam coelo revolandum, pars petit aethram815
(1068B)Libera sideream, plaudens super aera pennis:
Pars captiva jacet, laceris et saucia plumis
Pugnat humi, et volucres nequidquam suspicit auras.
Sic animas coeli de fontibus unicoloras
(1069A)562 Infundit natura solo: sed suavibus istic820
Devinctae illecebris retinentur, et aethera paucae
Conscendunt reduces: multas viscosus inescat
Pastus, et ad superas percurrere non sinit auras.
Praescius inde Pater liventia tartara plumbo
Incendit liquido, piceasque bitumine fossas825
Infernalis aquae furvo suffodit Averno,
Et Phlegethonteo sub gurgite sanxit edaces
Perpetuis scelerum poenis inolescere vermes.
Norat enim, flatu ex proprio vegetamen inesse
Corporibus nostris, animamque ex ore perenni830
Formatam non posse mori: non posse vicissim
Pollutam vitiis sursum ad convexa reverti,
563 Mersandam penitus puteo ferventis abyssi.
(1069B)Vermibus, et flammis, et discruciatibus aevum
Immortale dedit, senio ne poena periret,835
Non pereunte anima. Carpunt tormenta, foventque
Materiem sine fine datam: mors deserit ipsa
(1070A)Aeternos gemitus, et flentes vivere cogit.
At diversa procul regionibus in paradisi
Praemia constituit majestas gnara futuri840
Spiritibus puris, et ab omni labe remotis,
Quique Gomorrhaeas non respexere ruinas:
Aversis sed rite oculis, post terga tenebras
Liquerunt, miseri properanda pericula mundi.
Ac primum facili referuntur ad astra volatu,845
Unde fluens anima structum vegetaverat Adam.
Nam, quia naturam tenuem declivia vitae
564 Pondera non reprimunt, nec tardat ferrea compes,
Concretum celeri relegens secat aera lapsu,
Exsuperatque polum fervens scintilla remensum,850
Carcereos exosa situs, quibus haeserat exsul.
(1070B)Tunc postliminio redeuntem suscipit alto
Cana fides gremio, tenerisque oblectat alumnam
Deliciis, multos post diversoria carnis
Ore renarrantem querulo, quos passa, labores.855
(1071A)Illic purpureo latus exporrecta cubili,
Floribus aeternis spirantes libat odores,
Ambrosiumque bibit roseo de stramine rorem.
565 Ditibus, et longo fumantibus intervallo,
Fluminaque, et totos coeli sitientibus imbres860
Implorata negat digitum insertare palato,
Flammarumque apices humenti exstinguere tactu.
Nec mirere, locis longe distantibus inter
Damnatas, justasque animas concurrere visus
(1072A)566 Conspicuos, meritasque vices per magna notari865
Intervalla, polus medio quae dividit orbe.
Errat, quisque animas nostrorum fine oculorum
Aestimat, involvit vitreo quos lucida palla
Objice, queis speculum concreta coagula texunt,
Impediuntque vagas obducto humore fenestras.870
Numne animarum oculis denso vegetamine guttae
Volvuntur teretes? aut palpebralibus extra
(1073A)Horrescunt setis, ciliove umbrante teguntur?
Illis viva acies, nec pupula parva, sed ignis
Trajector nebulae, vasti et penetrator operti est.875
Nil ferrugineum, solidumve tuentibus obstat.
567 Nocturnae cedunt nebulae: nigrantia cedunt
Nubila, praetenti cedit teres area mundi.
Nec tantum aerios visu transmittit hiatus
Spiritus: oppositos sed transit lumine montes,880
Oceani fines atque ultima littora Thules
Transadigit, volucresque oculos in tartara mittit.
Nostris nempe omnes pereunt sub nocte colores
Visibus, et caeco delentur tempore formae.
Nunquid et exutae membris, ac viscere perdunt885
568 Agnitione notas rerum, vel gressibus errant?
(1074A)Una animas semper facies habet, et color unus
Aeris, ut cuique est meritorum summa, sinistri,
Seu dextri: alternas nec commutabile tempus
Convertit, variatque vices: longum atque perenne est,890
Quidquid id est: unus volvit sua saecula cursus.
Expertus dubitas, animas percurrere visu
Abdita, corporeis oculis cum saepe quietis
Rore soporatis cernat mens viva remotos,
Distantesque locos, aciem per rura, per astra,895
Per maria intendens? nec enim se segregat ipsa
Ante obitum vivis ex artubus, aut fugit exsul
Sanguinis, et carnis penetralia, seque medullis
(1075A)Exuit, abductamve abigit de pectore vitam:
569 Viscerea sed sede manens, speculatur acutis900
Omnia luminibus, et qua circumtulit acrem
Naturae levis intuitum, nullo objice rerum
Disclusa, ante oculos subjectum prospicit orbem,
Atque orbis sub mole situm sordens elementum.
Objacet interea tellus, nec visibus obstat.905
Quin, si stelligerum vultus convertat ad axem,
Nil intercurrens obtutibus impedit ignem
Pervigilis animae: quamvis denseta graventur
Nubila, et opposito nigrescat vellere coelum.
Sic arcana videt tacitis cooperta futuris910
Corporeus Joannes adhuc, nec carne solutus,
Munere sed somni, paulisper carne sequestra
(1075B)Liber ad intuitum, sensuque, oculisque peragrans
(1076A)Ordine dispositos venturis solibus annos.
570 Procinctum videt angelicum jam jamque cremandi915
Orbis in excidium, raucos et percipit aure
Mugitus gravium mundi sub fine tubarum.
Haec ille ante obitum, membrorum carcere septus,
Secedente anima, non discedente, videbat.
Nonne magis flatus sine corpore cuncta notabit,920
Corporis involucris tumulo frigente repostis?
Certa fides, rapidos subterna nocte caminos,
Qui pollutam animam per saecula longa perenni
Igne coquunt, oculis longum per inane remoti
Pauperis expositos; nec secius aurea dona925
(1076B)571 Justorum dirimente chao, rutilasque coronas
(1077A)Eminus ostendi poenarum carcere mersis.
Hinc paradisicolae post ulcera dira beato
Proditur, infelix, ululans in peste reatus,
Spiritus: inque vicem meritorum mutua cernunt.930
O Dee cunctiparens, animae dator, o Dee Christe,
Cujus ab ore Deus subsistit Spiritus unus:
Te moderante regor, te vitam principe duco,
Judice te pallens trepido, te judice eodem
Spem capio, fore, quidquid ago, veniabile apud te,935
Quamlibet indignum venia faciamque, loquarque.
Confiteor (dimitte libens, et parce fatenti!)
(1077B)Omne malum merui: sed tu bonus arbiter aufer,
Quod merui: meliora favens largire precanti.
Dona animae quandoque meae, cum corporis hujus940
Liquerit hospitium, nervis, cute, sanguine, felle,
Ossibus exstructum, corrupta quod incola luxu
Heu! nimium complexa fovet cum flebilis hora
Clauserit hos orbes, et conclamata jacebit
572 Materies, oculisque suis mens nuda fruetur:945
(1078A)Ne cernat truculentum aliquem de gente latronum,
Immitem, rabidum, vultuque et voce minaci,
Terribilem, qui me maculosum aspergine morum
In praeceps, ut praedo, trahat, nigrisque ruentem
Immergat specubus, cuncta exacturus ad usque950
Quadrantem minimum damnosae debita vitae.
Multa in thesauris Patris est habitatio, Christe,
Disparibus discreta locis; non posco beata
In regione domum: sint illic casta virorum
Agmina, pulvereum quae dedignantia censum,955
Divitias petiere tuas: sit flore perenni
Candida virginitas, animum castrata recisum.
At mihi tartarei satis est si nulla ministri
(1078B)Occurrat facies, avidae nec flamma gehennae
Devoret hanc animam, mersam fornacibus imis.960
Esto, cavernoso, quia sic pro labe necesse est
573 Corporea, tristis me sorbeat ignis Averno:
Saltem mitificos incendia lenta vapores
Exhalent, aestuque calor languente tepescat.
Lux immensa alios, et tempora vincta coronis965
Glorificent: me poena levis clementer adurat.