Migne Patrologia Latina Tomus 138
Canones editi sub Edgardo rege (Auctor incertus), J. P. Migne cc_id: cps_2.AucInc.CaEdSuE, cc_idno: 9595
Canones editi sub Edgardo rege
I.
138.0499A| Docemus ut Dei ministri sint devote Deo servientes, et ministrantes, et pro omni populo Christiano intercedentes, et ut omnes illi senioribus suis sint fideles et obedientes, et omnes promoti in communi necessitate, ac ut quilibet sit aliis auxilio et adjutorio tam coram Deo, quam coram hominibus, et ut sint etiam dominis suis mundanis fidi et veri.
II.
Docemus etiam, ut quilibet honoret alterum, et juniores diligenter audiant seniores suos et ament, et seniores diligenter doceant juniores suos.
III.
Docemus etiam, ut illi ad quamlibet synodum (abeant et) habeant quotannis libros et vestimenta ad servitium ecclesiasticum, et atramentum ac pergamenas ad eorum constitutiones, et trium dierum commeatum. 138.0499B|
IV.
Docemus etiam, ut sacerdos quilibet ad synodum (abiens) habeat clericum suum et aptum hominem pro ministro, et non ignotum aliquem, qui stultitiam amet, sed proficiscantur omnes in ordine et in Dei omnipotentis timore.
V.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos in synodo enuntiet, si quid ei noceat, et si aliquis magnam ipsi injuriam fecerit; et tunc illi omnes suscipiant quasi sibi omnibus factam, et adjuvent ad compensationem, prouti episcopus annotaverit.
VI.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos in synodo enuntiet, si in parochia sua noscat aliquem erga Deum contumacem, vel qui in peccatum mortale male inciderit, quem ad emendationem inclinare nequit, vel non audet propter saeculares. 138.0499C|
VII.
Docemus etiam, ut nullum negotium, quod inter sacerdotes est, deferatur ad judicium saeculare, sed componant, ac pacificent (illud) proprii illorum socii, vel transferant ad episcopum si opus fuerit.
VIII.
Docemus etiam, ut nullus presbyter sponte ecclesiam deserat, cui consecratus erat, sed habeat eam pro legitima conjuge.
IX.
Docemus etiam, ut nullus sacerdos faciat aliquid eorum, quae ad alterum spectant; non in ecclesia ejus, nec in parochia ejus, neque in societate illius, neque in aliqua earum rerum quae ad eum pertinent.
X.
Docemus etiam, ut nullus sacerdos suscipiat alterius scholarem absque venia ejus quem prius sequebatur. 138.0499D|
XI.
Docemus etiam ut quilibet sacerdos augendae scientiae causa diligenter discat opificium.
XII.
Docemus etiam, ut quis doctus sacerdos non 138.0500A| contumelia afficiat semidoctum, sed corrigat eum, si melius norit.
XIII.
Docemus etiam, ut nullus sacerdos illustri loco natus, contemnat inferioris conditionis sacerdotem; si quis hoc recte contempletur, omnes homines ejusdem esse nativitatis (inveniet).
XIV.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos decenter se gerat, et non sit emptor injustus, nec avarus mercator.
XV.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos baptismum peragat, simul ac requiritur; et deinde in parochia sua praecipiat, ut quilibet infans baptizetur intra 37 dies; et ut nemo nimis diu ab episcopo confirmari differat.
XVI.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos Christianismum 138.0500B| diligenter promoveat, et omnem gentilismum omnino exstinguat, et prohibeat fontium adorationem, et necromantiam, et auguria, et incantationes, et divinum hominis cultum, et offacias, quae exercentur in variis prestigiis, et in tedis, et in sortilegiis, et in ulnis, et etiam in variis arboribus, et in saxis, et in multis aliis phantasmatibus, quibus multi eorum qui non deberent, decipiuntur.
XVII.
Docemus etiam, ut quilibet Christianus infantem suum ad Christianismum diligenter adsuescat, et eum Pater noster et Credo doceat.
XVIII.
Docemus etiam, ut diebus festis cessent profana cantica, et ludi diabolici.
XIX.
Docemus etiam, ut cessent diebus Solis 138.0500C| mercaturae et conventus populi.
XX.
Docemus etiam, ut cessent falsa et stulta colloquia, et ignominiosae tonsurae.
XXI.
Docemus etiam, ut cessent concubinatus, et amentur justa conjugia.
XXII.
Docemus etiam, ut quilibet discat Pater noster, et Credo, si quando in consecrato coemeterio jacere vel Eucharistiam sacram percipere velit; propterea quia is non est bonus Christianus, qui hoc discere non vult, nec jure potest alios e baptismate levare, nec episcopi manum accipere (in Confirmatione) nisi hoc prius addiscat.
XXIII.
Docemus etiam, ut in diebus festis et statis jejuniis nulla omnino contentio sit inter quoscunque 138.0500D| homines.
XXIV.
Docemus etiam, ut in diebus festis et jejuniis juramenta et ordalia praetermittantur.
XXV.
Docemus etiam, ut quilibet vir abstineat 138.0501A| ab uxore sua in diebus festis et statis jejuniis.
XXVI.
Docemus etiam, ut presbyteri ecclesias custodiant cum omni veneratione ad ecclesiasticum ministerium, et ad purum servitium, et ad nullas alias res; neque sit aliquid inutile ibi, neque in vicima; non permittantur vana colloquia, nec vanae actiones, neque indecora compotatio, neque unquam alia vanitas, neque intra ecclesiae sepem canis aliquis veniat, neque porcorum plures quam quis regere possit.
XXVII.
Docemus etiam, ut nihil in ecclesia reponatur, quod ibidem indecens sit.
XXVIII.
Docemus etiam, ut (omnes) in ecclesiae encaeniis valde sobrii sint, et diligenter orent, nec pocula, neque aliquid inutile ibi exerceant. 138.0501B|
XXIX.
Docemus etiam, ut in ecclesia nemo sepeliatur, nisi sciatur quod in vita Deo bene placuerit, ut inde judicetur, quod sit sepultura dignus.
XXX.
Docemus etiam, ut sacerdos in nulla domo missam celebret, nisi in consecratis ecclesiis, praeterquam ob extremam alicujus aegritudinem.
XXXI.
Docemus etiam, ut sacerdos nunquam saltem missam celebret nisi super consecratum altare.
XXXII.
Docemus etiam, ut sacerdos nunquam missam celebret absque libro, et sit canon ei ante oculos positus, si velit, ne forte impingat.
XXXIII.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos habeat corporalem vestem, cum missam celebrat, et subuculam sub alba sua, et omnia vestimenta missae 138.0501C| debite contexta.
XXXIV.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos diligenter curet, ut bonum et saltem justum librum habeat.
XXXV.
Docemus etiam, ut nullus sacerdos solus missam celebret, si non habeat eum qui ipsi respondeat.
XXXVI.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos Eucharistiam accipiat jejunans, nisi ob extremam aegritudinem.
XXXVII.
Docemus etiam, ut nullus sacerdos uno die saepius quam ter ad summum missam celebret.
XXXVIII.
Docemus etiam, ut sacerdos semper habeat paratam Eucharistiam, prout opus fuerit, et 138.0501D| hanc diligenter in puritate custodiat, et caveat ne inveterescat, si autem inveteraverit, ut accipi nequeat, tunc comburatur in puro igne, et cineres sub altari condantur, et diligenter apud Deum emendet, qui hoc neglexit.
XXXIX.
Docemus etiam, ut sacerdos nunquam praesumat missam celebrare, nisi omnia habeat, quae ad S. Eucharistiam pertinent, hoc est puram oblationem, et vinum purum, et aquam puram. Vae illi qui missam inchoat antequam haec omnia habeat! Et vae illi qui impurum quid addit illis! hoc simile esset ei quod Judaei fecerunt, cum acetum et fel simul miscerent, et illud postea Christo in ludibrium porrigerent. 138.0502A|
XL.
Docemus etiam, quod sacerdos nunquam sit dignus missam celebrare, qui non ipse S. Eucharistiam percipit; nec consecratum unquam denuo consecretur.
XLI.
Docemus etiam, ut quilibet calix fusus sit, in quo S. Eucharistia consecretur, et in ligneo nunquam consecretur.
XLII.
Docemus etiam, ut omnia, quae altari appropinquant, et ad ecclesiam pertinent, sint valde pura, et digne disposita, et nihil (impurum) appropinquet illud, sed reponatur sanctuarium valde honorifice, et semper lumen ardeat in ecclesia, cum missa decantatur.
XLIII.
Docemus etiam, ut non negligatur aliquid consecratum, non aqua consecrata, nec sal, nec 138.0502B| thus, nec panis, nec aliquid sanctum.
XLIV.
Docemus etiam, ut nulla uxor altare appropinquet, quandiu missa celebratur.
XLV.
Docemus etiam, ut justo stato tempore campana pulsetur, et sacerdos quilibet cantum suum horarium in ecclesia psallat, et ibi cum Dei timore sedulo oret, et pro omni populo intercedat.
XLVI.
Docemus etiam, ut sacerdos saecularis, vel conventualis aliquis, non veniat intra ostium ecclesiae, nec intra sacrarium, absque superpelliceo suo, neque saltem ad altare, ut ibi ministret absque vestitu illo.
XLVII.
Docemus etiam, ut nullus sacris initiatus homo tonsuram suam consecret, nec eam male tonderi 138.0502C| permittat, nec barbam suam per aliquod tempus alat, siquidem benedictionem Dei, et S. Petri, et nostram habere velit.
XLVIII.
Docemus etiam, ut omnes sacerdotes festis diebus et jejuniis unanimes sint, et omnes uno modo orent, ne populum in errorem ducant.
XLIX.
Docemus etiam, ut quodlibet jejunium eleemosynis honorificetur, hoc est, ut quisquis ex devotione erga Deum eleemosynam sedulo dare velit, tunc jejunium ipsius Deo sit gratius
L.
Docemus etiam, ut sacerdotes in ecclesiae ministeriis omnes simul operam navent, et sit aequale salarium in anni spatio in omnibus ecclesiae ministeriis. 138.0502D|
LI.
Docemus etiam, ut sacerdotes juventutem sedulo doceant, et ad opificia trahant, ut Ecclesiae auxilium (inde) habeant.
LII.
Docemus etiam, ut sacerdotes quolibet die Solis ad populum praedicent, et semper bonum iis praebeant exemplum.
LIII.
Docemus etiam, ut nullus Christianus sanguinem comedat alicujus generis.
LIV.
Docemus etiam, ut sacerdotes populum admoneant ejus, quod sedulo Deo facere debent, ut justi sint in reddendis decimis et aliis rebus, primo aratri eleemosynis 15 dies a Paschate, et fetuum decimis ad Pentecosten, et frugum terrae ad omnium sanctorum (festum), et denarii S. Petri 138.0503A| ad Petri festum, et census ecclesiae ad Martini festum.
LV.
Docemus etiam, ut sacerdotes ita populi eleemosynam distribuant, ut illis tam Deum propitium reddant, quam populum ad eleemosynas assuescant.
LVI.
Docemus etiam, ut sacerdotes psalmos cantent, cum eleemosynas distribuunt, et pauperes diligenter orent, ut his pro populo intercedant sedulo.
LVII.
Docemus etiam, ut sacerdotes sibi caveant ab ebrietate, et illam diligenter reprehendendo interdicant aliis hominibus.
LVIII.
Docemus etiam, ut nullus sacerdos sit cerevisiarius, nec aliquo modo scurram agat secum 138.0503B| ipso, vel aliis; sed sit, sicut ordinem ejus decet, prudens et venerandus.
LIX.
Docemus etiam, ut sacerdotes a juramento sedulo sibi caveant, et illud valde etiam prohibeant.
LX.
Docemus etiam, ut nullus sacerdos mulierum consortium nimis amet, sed diligat legitimam suam uxorem, id est Ecclesiam suam.
LXI.
Docemus etiam, ut nullus sacerdos adstet falso testimonio, neque a consiliis furum sit.
LXII.
Docemus etiam, ut sacerdos nunquam ordalia visitet, aut juramenta.
LXIII.
Docemus etiam, ut sacerdos contra thanum non juret in compurgatione, nisi thanus praejuraverit. 138.0503C|
LXIV.
Docemus etiam, ut sacerdos non sit venator, neque accipitrarius, neque potator, sed incumbat libris suis, sicut ordinem ipsius decet.
LXV.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos confessionem et poenitentiam doceat eum qui ipsi confitetur, et ad emendationem quoque adjuvet, et aegroto S. Eucharistiam praebeat, cum ei opus est, et ungat illum quoque, si hoc desideret, et post obitum diligenter involvat; neque permittatur aliquid vanum circa corpus, sed cum Dei timore decenter sepeliatur.
LXVI.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos oleum habeat tam ad baptismum, quam ad aegrotos inungendos; sit etiam paratus jus populi et Christianismum 138.0503D| sedulo promovere quovis modo tam bene praedicando, quam bonum exemplum praebendo; tunc largietur ei Deus omnipotens quod ipsi maxime acceptum erit.
LXVII.
Docemus etiam, ut quilibet sacerdos norit respondere, cum chrisma tollit, quid in orationibus pro rege et episcopo fecerit.
DE CONFESSIONE.
I.
Quando aliquis voluerit confessionem facere peccatorum suorum, viriliter agat, et non erubescat confiteri scelera, et facinora se accusando; quia inde venit indulgentia, et quia sine confessione nulla est venia. Confessio enim sanat, confessio justificat.
138.0504A| Magna hic lacuna, sive spatium in ms. codice, cui caetera alias inserturus videbatur scriba.
Praeveniat hunc famulum tuum, quaeso, Domine, misericordia tua, ut omnes iniquitates ejus celeri indulgentia deleantur per Jesum Christum Dominum nostrum.
Exaudi, quaeso, Domine, supplicum preces clamantium ad te, quaeso, Domine.
II.
Quicunque est medicus animarum hominum et earum actiones norit, studeat divisionem et discrimen, quomodo hominum actionibus poenitentiam injungat; attamen non condemnet eos, neque desperare faciat. Cum homo delicta sua ei confiteri vult, exaudiat eum primo patienter, quam prudens ipsius sit intentio; si velit et possit humiliter actiones 138.0504B| suas confiteri, et tu percipias, quod poeniteat peccatorum suorum, doce ipsum amanter et cum misericordia. Si non possit actiones suas confiteri et reatus suos examinare,
III.
Interroga eum de moribus ipsius, et extorque reatus illius, et expone actiones ejus, et cogita quod nunquam debeas eodem modo judicare divites et pauperes, liberos et servos, senes et juvenes, sanos et infirmos, humiles et superbos, fortes et debiles, sacris initiatos et laicos.
Quodlibet factum judex prudens discernere debet prudenter, quando factum sit, et ubi, vel quando; nullo tempore injustum permissum est, attamen quis diebus festis et jejuniis et locis festivis quam diligentissime ab eo sibi caveat. Et quanto potentioris 138.0504C| et majoris ordinis homo sit, tanto gravius coram Deo et coram mundo injustitiam emendare debet, quoniam potens et impotens non possunt aequalia onera habere, nec infirmus firmo similis esse; hi ergo sunt distinguendi et discrete discernendi.
IV.
Posthaec surgat humiliter ad confessorem suum, et dicat primo: Ego credo in Dominum, summum Patrem, omnium rerum gubernatorem, et in Filium, et in Spiritum sanctum; et ego credo vivere post mortem; et ego credo resurgere in die judicii, et omne hoc credo per Dei potentiam et misericordiam ejus mereri.
V.
Et tunc dicat animo poenitenti et humili confessionem suam confessario suo, inclinans humiliter, 138.0504D| et sic dicat:
Ego confiteor omnipotenti Deo, et confessario meo, spirituali medico, omnia peccata mea, quibus per malignitatem spiritus unquam pollutus fui, sive in factis, sive in cogitationibus, sive cum masculis, sive cum feminis, vel cum aliqua creatura, peccata naturalia sive praeternaturalia.
VI.
Confiteor gastrimargiam ciborum tam mane quam vespere. Confiteor omnem avaritiam, et invidiam, et detractionem, et bilingue vitium, mendacium, et injustam gloriam, et vaniloquium, et injustam magnificentiam, et omnem superbiam, quae ad corporis mei pravum consilium accidit. Confiteor quod nimis saepe fuerim peccati auctor, et peccati fautor, et peccati conscius, et peccati doctor. 138.0505A|
VII.
Confiteor animi mei homicidium, et perjuria, et seditionem, et superbiam, neglectum praeceptum Dei. Confiteor omnia, quae unquam oculis vidi ad avaritiam vel ad detractionem, vel auribus ad inutilia audivi, vel ore meo vana locutus sum.
VIII.
Confiteor omnia corporis mei peccata, cutis, et carnis, et opis, et nervorum, et renum, et cartilaginum, et linguae, et labiorum, et faucium, et dentium, et comae et medullae, et rei cujusque mollis vel durae, humidae vel siccae. Confiteor quod baptisma meum pejus servaverim quam Domino meo sum pollicitus et ordinem meum, quem in amorem Dei et sanctorum ipsius debebam custodire, et in meam ipsius aeternam salutem ego non custodivi debito modo. Confiteor quod horas meas canonicas saepius 138.0505B| neglexerim, et pejeraverim in dominorum meorum animam, et Domini mei nomen in vanum sumpserim.
IX.
Omnium (peccatorum) rogo a Domino meo remissionem ut nunquam diabolus mihi insidietur, ut absque confessione et emendatione peccatorum meorum (non moriar), sicut hodie confiteor omnes meos reatus coram Domino Salvatore Christo, qui gubernat coelum et terram, et coram hoc sancto altari, et his reliquiis, et coram confessario meo, et Domini presbytero, et sum in pura et in vera confessione, et in bona voluntate omnia mea peccata emendare, et deinde taliter abstinere, qualiter unquam possim.
X.
Et tu, Salvator Christe, sis misericors animae meae, et remitte ac dele peccata mea, et reatus meos, quae olim vel unquam antea commisi, et duc me ad 138.0505C| sublime tuum regnum, et ibi habitem cum sanctis tuis et electis absque fine in aeternum. Jam te oro humiliter, sacerdos Domini, ut sis testis meus in die judicii, ut diabolus nequeat in me potestatem habere. et ut tu apud Dominum sis advocatus meus, quod peccata mea et reatus meos emendem, et ab aliis hujusmodi abstineam: ad hoc adjuvet me Dominus, qui vivit et regnat in aeternum. Amen.
MODUS IMPONENDI POENITENTIAM.
I.
Senex et juvenis, dives et pauper, sanus et infirmus, et cujuscunque ordinis, et si quis aliquid invitus peccaverit, non sit similis ei qui voluntarie et sponte de industria peccavit; et si quis etiam necessitate coactus deliquerit, sit protectione et correctione legis semper dignus, quia necessitate coactus 138.0505D| erat ad id quod perpetravit.
II.
Quodlibet factum distinguendum est caute coram Deo et coram mundo.
Hi ritus observantur trans mare, hoc est:
III.
Ut quilibet episcopus sit in sede sua episcopali die Mercurii, quem appellamus caput jejunii; tunc quilibet illorum, qui peccatis mortalibus pollutus est, in illa provincia ad eum veniat illo die, et peccata sua ei fateatur, et ille tunc doceat eum poenitentiam, juxta quamlibet reatus rationem; qui si magnae sit enormitatis, removeatur ab ecclesiastica communione, attamen ad propriam necessitatem excitetur, et admoneatur, et ipse sic cum venia ejus domum revertatur. 138.0506A|
IV.
Et inde die Jovis ante Pascha omnes ad suum quilibet locum congregentur, et cantet super eum episcopus, et absolutionem det; et ille sic postea domum revertatur cum episcopi benedictione: hoc ita observandum est ab omni Christianorum populo.
V.
Attamen sacerdos diligenter considerare debet, quali cum contritione, et quali cum perfectione poenitentiam, quae ipsi imposita erat, compensaverit, et quomodo ipsi remissionem dare debeat.
VI.
Si laicus alium occidat sine causa, jejunet VII annos, III pane et aqua, IV, sicuti confessarius eum docuerit, et post septem annos compenset; postea diligenter lugeat delictum suum, qua poterit industria, quoniam incognitum est quomodo accipiatur poenitentia ejus apud Deum.
VII.
Si quis alterum occidere velit, et nequeat 138.0506B| voluntatem suam implere, jejunet tres annos, unum pane et aqua, et duos sicuti confessarius ipsius eum docuerit.
VIII.
Si laicus invitus aliquem occidat, jejunet tres annos; unum pane et aqua, et duos sicut confessarius illius eum docuerit, et lugeat delictum suum semper.
IX.
Si sit subdiaconus, jejunet sex annos. Si sit diaconus, jejunet septem annos. Si sit sacerdos, jejunet decem annos, et episcopus XII, et lugeat semper.
X.
Si quis infantem suum occiderit invitus, jejunet quinque annos, tres pane et aqua, ut supra.
XI.
Si episcopus vel sacerdos aliquem occiderit, 138.0506C| perdat ordinem suum, et postea diligenter compenset.
XII.
Si uxor infantem suum enecet intra se, vel postquam natus sit, potu vel aliis rebus, jejunet decem annos, tres pane et aqua, et septem prouti confessarius ejus ex misericordia ei sanciverit, et deinde illud lugeat.
XIII.
Si quis mancipium suum occiderit, sine culpa in furore suo, jejunet tres annos.
XIV.
Si mulier maritum suum verberet ex aliqua zelotypia, et ille inde moriatur, et ille sit innocens, jejunet septem annos, et si ille sit reus, jejunet tres annos, et lugeat dilectum suum semper. 138.0506D|
XV.
Si quis seipsum sponte occidat armis, vel aliqua diaboli instigatione, non est permissum ut pro tali homine missae cantentur, neque cum aliquo psalmi cantu corpus terrae inferatur, neque in pura sepultura jaceat sepultus. Illud idem judicium faciendum est ei, qui pro reatu suo vitam suam tormentis finit, quales sunt fur, homicida et domini proditor.
XVI.
Si quis se cum bestia polluit, vel masculus cum alio, si sit XX annorum, jejunet quindecim annos; et si vir uxorem suam habeat, et ipse 40 annos natus sit, et tale quid committat, abstineat, et jejunet quandiu in vivis est, et non praesumat Domini corpus percipere, antequam mors illum 138.0507A| avocet. Juvenis et insipiens acriter verberetur, qui tale quid commiserit.
XVII.
Si quis adulterium committit, per septennium tribus diebus in hebdomada jejunet pane et aqua, sive sit uxor, sive maritus.
XVIII.
Si quis conjugem suam deserit, et ducit aliam uxorem, adulterium committit, non concedatur ei aliquid eorum jurium, quae ad Christianos pertinent, nec mortuo, nec vivo, nec sepeliatur homo hic cum Christianis. Et idem etiam uxori fiat. Et cognatorum, qui idem fecerint, perdat quilibet jus suum, nisi citius reverti et sedulo corrigere velint.
XIX.
Si quis habeat uxorem et concubinam etiam, nullus sacerdos ei ullum aliquod officium 138.0507B| praestet cum Christianis, nisi ad emendationem revertatur, unam retineat sibi sive uxorem, sive concubinam.
XX.
Si vir cum alterius legitima uxore coeat, vel uxor cum alterius uxoris legitimo conjuge, jejunet septem annos, tres pane et aqua, et quatuor sicut confessarius eum docuerit, et lugeat delictum suum semper.
XXI.
Si quae uxor duos fratres in conjugium sumat, unum post alium, judicio obnoxii sunt illi, et seduli in poenitentia sint quandiu vivunt, prout confessarius eorum docuerit ipsos; et in eorum obitu sacerdos faciat iis officium, sicut Christianis fit, si promiserint se melius emendare voluisse, si diutius vixissent. 138.0507C|
XXII.
Si quis in aliquo nefando peccati consortio permanserit, usquedum vitam suam finiat absque ulla resipiscentia; non novimus aliquod ei consilium suppeditare, nisi quod hoc ad Dei judicium pertineat, neque potest absolvi.
XXIII.
Si uxor aliqua desponsata sit, non sit permissum ut aliquis alius vir eam illi eripiat; si quis hoc fecerit, sit excommunicatus.
XXIV.
Si quis cum fraude sua uxorem vel virginem invitam rapuerit ad illicitum concubitum, sit ille excommunicatus.
XXV.
Si quis illecebris suis alterius hominis pedissequam ab eo seducat scortationis causa, et cum illa invita coeat; si sit sacris initiatus homo, perdat ordinem suum; si sit laicus, sit excommunicatus ab 138.0507D| omnibus Christianis officiis.
XXVI.
Si quae virgo desponsata est, et hoc temporis intervallo abducatur, vel sub aliquo praetextu auferatur ab eo cui desponsata erat, et deinde accidat ut illa in conspectum ejus veniat, cum venia illi possunt coire, quoniam contra voluntatem suam illa ab eo aberat.
XXVII.
Si femina consecrata sit, et deinde ad mundanam vanitatem revertatur, et familiam alat, et cogitet se ex possessione sua emendaturam esse quod a Deo declinaverit, hoc nihil est; sed deserat peccati consortium, et revertatur ad Christum, et vitam suam vivat, sicut confessarius illius docuerit, et diligentissime deinde delictum corrigat. 138.0508A|
XXVIII.
Si presbyter vel monachus hominem occiderit, perdat ordinem suum, et jejunet decem annos; quinque pane et aqua, et quinque tribus diebus per hebdomadam; et reliquis fruatur cibo suo, et lugeat delictum suum semper.
Diaconus octo pane et aqua, et reliquis ut supra.
Clericus IV annos; VI pane et aqua.
Laicus V annos; III pane et aqua, ut supra.
XXIX.
Si quis sacris initiatum occiderit, vel proprium proximum cognatum, deserat terram et possessionem suam, et faciat sicuti papa instruxerit eum, et lugeat semper.
XXX.
Si presbyter vel monachus concubitum lascivum exerceat, vel conjugium violet, jejunet X annos, et lugeat semper. Diaconus VII, clericus VI, 138.0508B| Laicus V [annis] ut propter homicidium.
XXXI.
Si presbyter vel monachus vel diaconus legitimam uxorem habet, antequam consecratus sit, eam deserat et ordines recipiat, et postea propter concubitum illam saepe recipiat, jejunet quilibet eorum tanquam pro homicidio, et valde lugeant.
XXXII.
Si sacerdos, vel monachus vel diaconus vel laicus vel clericus cum monacha coeat, jejunet quilibet, prouti ordini suo convenit tanquam pro homicidio, et semper a carne abstineat; et monialis decem annos, uti etiam sacerdos, et lugeant semper.
XXXIII.
Si quis cum moniali coire vellet, et ipsa nollet, jejunet unum annum pro injusta illa voluntate 138.0508C| pane et aqua. Si quis vellet coire cum alterius legitima uxore, et ipsa nollet, jejunet unum annum pro injusta illa voluntate pane et aqua.
XXXIV.
Si quis coire vellet cum alterius legitima conjuge, et ipsa nollet, jejunet tres quadragesimas pane et aqua, unam in aestate, aliam in autumno, tertiam in hieme.
XXXV.
Si quis velit cum uxore injuste coire, jejunet XL dies pane et aqua.
XXXVI.
Si quis alium cum filia sua deprehendat, compenset apud [puellae] amicos, et uterque jejunet unum annum diebus Mercurii et Veneris quandiu vixerit, et lugeat semper delictum suum.
XXXVII.
Si quis cum bestia coeat, jejunet XV 138.0508D| annos; octo pane et aqua, et septem alios quolibet anno tribus diebus quadragesimis, et diebus Mercurii et Veneris, quandiu vixerit, et lugeat semper delictum suum.
XXXVIII.
Si quis seipsum propria de voluntate polluat, jejunet tribus annis; quolibet tribus quadragesimis pane et aqua, et abstineat a carne singulis diebus, excepto die Solis.
XXXIX.
Si quis alium veneficio occidat, jejunet septem annos, tres pane et aqua, et quatuor alios annos tribus diebus per hebdomadam pane et aqua; et lugeat semper.
XL.
Si quis homini paxillum infigat, jejunet tres annos; unum pane et aqua, et duos tribus diebus per 138.0509A| hebdomadam pane et aqua; et si homo propter paxillum illum moriatur, tunc jejunet septem annis; sicuti hic ascriptum est, et lugeat delictum suum semper.
XLI.
Si quis veneficio utatur ad alterius amorem (sibi conciliandum) et ei (illud) det in esu vel in potu, vel in arte incantandi, si sit laicus, jejunet dimidium anni diebus Mercurii et Veneris pane et aqua, et aliis diebus utatur cibo suo, excepta carne. Clericus unum annum, ut supra, tribus diebus per hebdomadam pane et aqua. Diaconus tres annos, ut supra. Presbyter quinque annos; unum eorum pane et aqua, et quatuor quolibet die Veneris pane et aqua, et aliis diebus abstineat a carne.
XLII.
Si quis turpiter in praeternaturalibus rebus 138.0509B| contra Dei creaturam per aliquam rem se polluerit ipsum, lugeat semper quandiu vixerit, juxta illud quod factum est.
XLIII.
Si quis in somno infantem suum comprimat, ut moriatur, jejunet tres annos; unum pane et aqua, et biennium tribus diebus per hebdomadem; et si per ebrietatem factus sit, compenset gravius, sicut confessarius ipsius docuerit, et lugeat illud semper.
XLIV.
Si infirmus infans ethnicus (id est absque baptismo) decedat, et hoc ex sacerdotis procrastinatione sit, perdat ordinem suum, et sedulo hoc corrigat; et si id per negligentiam amicorum fiat, jejunent tres annos, unum pane et aqua, et biennium tribus diebus per septimanam, et lugeant hoc semper. 138.0509C|
XLV.
Si quis Christianum ad ethnicismum vendat, non sit dignus aliqua requie cum Christianis, nisi ipsum deinde domum redemerit, quem antea vendiderat foris; et si hoc facere nequit, dividatur pretium illud totum, Dei gratia, et alium redimat alio pretio, et eum tunc dimittat, et ad haec augeat compensationem tres annos integros, sicuti confessarius illum docuerit. Et si pecuniam non habeat qua hominem redimere posset, compenset gravius, hoc est, septem annos integros, et lugeat semper.
XLVI.
Si quis seipsum valde labefactet multifariis peccatis, et ille deinde ab eis abstinere et sedulo corrigere velit, inclinet ad monasterium, et serviat ibi semper Deo et hominibus, sicuti docetur, vel a 138.0509D| patria longe peregrinetur, et poenitentiam agat semper, quandiu vixerit, atque salutem quaerat animae suae saltem in terra per gravissimam compensationem, quam unquam experiri possit, prouti docetur.
DE POENITENTIA.
I.
In hac confessione valde conducit alicujus theologi necessarium auxilium, sicuti omnino bonus medicus est aegroti hominis medela.
II.
Per concupiscentiam homo saepe peccat, et haud raro per diaboli instigationem; et hoc est terribile, quod sacris initiati tam graviter apud Deum peccent, ut ordinem amittant.
III.
Et ad hoc corrigendum opus est rigida poenitentia, semper tamen juxta ordinis et juxta peccati 138.0510A| modum, secundum leges canonicas. Et etiam quaerendum est de hominis viribus, et de [satisfactionis] ejus modo, et de ipsiusmet animi compunctione. Aliqui poenitentiam agant annum; aliqui plus anno; et deinde pro delicti modo, aliqui poeniteant mensem, aliqui plus mense; aliqui septimanam poeniteant, aliqui plus septimana; aliqui diem poeniteant, et aliqui plus die, et aliqui omnes vitae suae dies.
IV.
Si medicus gravia vulnera bene curare debet, adhibeat oportet bona medicamenta; nulla vulnera sunt adeo mala quam vulnera peccati, quoniam iis homo meretur aeternam mortem, nisi per confessionem, et per abstinentiam, et per poenitentiam sanetur.
V.
Tunc medicus debet esse sapiens et prudens, 138.0510B| qui vulnera curare debet. Per bonam doctrinam prius curetur, et hoc facto expurgetur venenum quod in eo est, hoc est, ut seipsum prius purget per confessionem.
VI.
Omnis homo evomere debet peccata per bonam doctrinam cum confessione, eodem modo ac fit lethalis morbus per bonam potionem.
VII.
Non potest aliquis medicus bene curare antequam venenum excesserit, neque homo aliquis etiam poenitentiam bene docere potest eum, qui confiteri nolit, neque aliquis homo peccata absque confessione corrigere potest; sicut minus bene curari potest qui lethale quid exhausit, nisi venenum omnino evomat. 138.0510C|
VIII.
Post confessionem per poenitentiam quis Dei misericordiam potest cito mereri, si cum interiori corde plangat, et lugeat quod per diaboli instigationem antea seductus sit ad injustitiam.
IX.
Prudentem confessarium valde etiam decet prudens poenitentia, sicut omnino boni medici est aegrum hominem curare. De compensatione necessarii usus et de operibus hominis inquiri debet secundum leges canonicas, et ratio statui etiam pro viribus, et pro modo, et pro eo, qui agnoscit cordis sui luctum et sollicitudinem propriam
X.
Gravis poenitentia est, quod laicus arma sua deponat, et nudus pedibus longe peregrinetur, et non pernoctetur alicubi, et jejunet et valde vigilet, et oret diligenter die ac nocte, et volens se fatiget, et 138.0510D| ita incultus sit, ut ferro nec crines nec ungues tangat.
XI.
Nec ut ingrediatur thermas, nec lectum mollem, nec gustet carnem, nec aliquid ejus unde ebrius esse possit; non ingrediatur ecclesias, attamen locum sanctum diligenter quaerat, et reatum suum confiteatur, et intercessionem roget; et neminem osculetur, sed semper peccata sua valde lugeat.
XII.
Crudeliter agit qui seipsum hoc modo damnat, attamen beatus est ille, si nulli alii rei invigilet, quam ut plene (peccata) corrigat; quoniam nullus homo in mundo adeo valde Deum peccatis offendit, quin apud Deum emendare queat, si hoc sedulo aggrediatur. 138.0511A|
XIII.
Poenitentiae fiunt variis modis, et multi homines eleemosynis (eam) redimere possunt.
XIV.
Si quis ad hoc facultates habeat, erigat ecclesiam in laudem Dei; et si praeterea valeat, adjiciat terram, et admittat decem juniores, qui ibi pro eo servire, et ibi quotidie Deo possint ministrare; et instauret etiam Dei ecclesiam ubique pro facultate sua, et instauret vias publicas pontibus super aquas profundans, et super coenosas vias, et distribuat, Dei causa, diligenter id quod habet juxta facultatum suarum rationem, et adjuvet diligenter pauperes, viduas, et orphanos et peregrinos; manumittat servos suos proprios, et redimat ab aliis hominibus servorum suorum libertatem, ac saltem pauperes bello vastatos, et pascatur egenos, et vestiat hospitio, et 138.0511B| foco, balneo, et lectis eos prospiciat, et in sui ipsius necessitatem ubique diligenter intercessionem faciat in missarum et psalmorum cantibus, et semetipsum ex devotione erga Dominum suum castiget quam acerrime per abstinentiam a cibo et potu, et quacunque corporali concupiscentia.
XV.
Et si quis autem minus facultatum habeat, diligenter pro viribus suis faciat quod potest; decimet in Dei timore omne quod habet, et examinet seipsum, quoties opportune poterit, et saepe visitet cum eleemosynis suis ecclesias, et sanctificet locum cum salutatione candelari, et concedat hospitium, et cibum, et protectionem eis quibus opus est, et ignem ac alimentum, et lectum ac balneum, et faciat vestiri et adjuvari pauperes quantum 138.0511C| potest.
XVI.
Visitet ex amore Dei aegros animo, et aegrotos, ac mortuos sepeliat ex devotione erga Deum, et ipse in occultis locis in genua provolvatur saepe, et super terram totam se prosternat saepe ac crebro, et jejunet ac vigilet, et diligenter oret die et nocte saepe ac crebro. Et si quis minus adhuc minus facultatum habeat, pro viribus suis faciat sedulo quidquid potest, saltem labore conterat corpus suum adversus libidinem. Si prius per mollem libidinem diabolo placuerit, jejunet nunc, econtrario, quod id prius per injustam ingluviem perpetraverat; vigilet et laboret contrario, quod prius saepe somnolentus et piger fuerit, cum non deberet, vel inutiliter nimis V gilaverit; sustineat frigus et balneum frigidum contra 138.0511D| aestum, quem per cupidinem suam ubique excitavit. Et si aliquem ubique injuste sponte exacerbaverit, compenset diligenter; et si aliquis eum offendat, libenter remittat ex timore Dei, et semper, quantum poterit, cogitet diligentissime quidquid compensationis loco facere possit contra singula peccata, quae per diaboli semen prius adoleverant; et si de via aliquem ad lucrandum quidquam deduxerit, ducat eum diligenter postea in rectam viam. Hoc est quod ego volo; si aliquem ad peccatum incitaverit, faciat ei sicut necessarium est, deducat eum inde, et ducat illum in rectam viam et quemlibet diligenter dehortetur a peccatis; tunc statim peccata ipsius erunt leviora. 138.0512A|
c
XVII.
Idem judicium potest quis cum confessarii consilio sibi ipsi judicare, qui constanter a peccatis suis abstinere, et peccata sua corrigere vult, distribuat ex devotione erga Deum omne quod habet, et deserat cum iis totam terram et patriam, et omnem mundi amorem, et serviat Domino suo die et nocte, et laboret quam maxime potest contra propriam cupidinem omnes vitae suae dies. Quid amplius facere potest, quam ut hortetur (proprii commodi causa) quemlibet hominem ad jus, quam potest diligentissime.
Hic indicitur quomodo aegrotus jejunium suum redimere debet.
XVIII.
Unius diei jejunium uno denario redimi potest: quilibet homo potest unius diei jejunium redimere 138.0512B| ducentis et viginti psalmis; quilibet homo XII mensium jejunium redimere potest 30 solidis, vel si aliquem (e carcere) liberet, qui tanti aestimetur. Et pro unius diei jejunio, ut cantetur sex vicibus: Beati immacul. et sex vicibus Pater noster et pro unius diei jejunio, ut genua flectantur, et incurventur LX vicibus ad terram cum Pater noster. Potest etiam aliquis unius diei jejunium redimere, si omnia membra extendat ad Deum in orationibus suis, et cum vera contritione, et cum fide recta, et XV vicibus cantet Miserere mei, Deus, et XV vicibus Pater noster. Et tunc ei concessa sit potius diei allevatio peccatorum.
XIX.
Septennale jejunium quis XII mensibus compensare potest, si quotidie cantando finiat psalterii 138.0512C| psalmos, et itidem nocte, et I vespere. Redimi potest etiam per unam missam XII dierum jejunium; et per decem missas allevari potest IV mensium jejunium, et per 30 missas allevari potest XII mensium jejunium, si velit ex vero Dei amore pro seipso intercedere, et peccata sua confessario suo confiteri, et eadem corrigere, prout ille eum docuerit, et diligenter semper ab iis abstinere.
DE MAGNATIBUS.
I.
Ita vir potens et amicorum dives poenitentiam suam auxilio amicorum multum allevare potest. Primo in Dei nomine per confessarii sui testimonium ostendat veram fidem, et condonet omnibus illis qui erga eum peccaverunt, et faciat confessionem suam intrepide, et polliceatur abstinentiam, et suscipiat 138.0512D| poenitentiam cum multo gemitu.
II.
Deponat tunc arma sua et inanem vestium cultum, et sumat scipionem in manus, et eat sedulo nudus pedibus, et corpori induat lanea, vel cilicia, et non ingrediatur lectum, sed jaceat in area, et faciat, ut VII annorum numerus intra tres dies ita temperetur; primo accipiat in auxilium sibi 12 homines, et jejunent tres dies pane et viridibus oleribus, et aqua, et conquirat sibi ad consummandum illud, quomodocunque potest, septies 120 homines, qui jejunent singuli pro eo tribus diebus; tunc jejunantur tot jejunia quot sunt dies in VII annis.
III.
Cum quis jejunat, distribuat fercula, quibus ipse uti deberet, omnibus Dei pauperibus, et tribus 138.0513A| diebus, quibus jejunat, negligat mundi negotia, et die ac nocte quam saepissime potest in ecclesiis habitet, et ibi cum eleemosynario lumine vigilet diligenter, et ad Deum clamet, et remissionem petat animo gementi, et saepe genua flectat super crucis signum; interdum erigat se, interdum se prosternat, et diligenter noscat vir potens lacrymas fundere, et peccata deflere. Et pascat tribus diebus pauperes quotquot maxime potest, et quarto die abluat omnes, et hospitio excipiat, et pecuniam donet, et ipse poenitentiam agens sit circa lotionem pedum eorum (occupatus), et missae dicantur eo die pro ipso tot quot unquam obtineri possunt, et illarum missarum tempore detur ei absolutio, et tum sanctam Eucharistiam percipiat, nisi nimium gravis sit peccator, 138.0513B| ut adhuc (eam percipere) nequeat: et tunc polliceatur saltem quod semper abhinc Dei voluntatem peragere velit, et ab omni injustitia per Dei auxilium imposterum abstinere, Christianismum quam strenue unquam potest, juste tenere, et omnem gentilismum omnino abjicere, animum et mores, verba et opera sedulo corrigere, omnem justitiam colere, et injustitiam evitare per Dei auxilium, quam diligentissime unquam possit. Et maximo suo commodo faciet ille, qui hoc praestiterit, quod Deo pollicitus erat.
IV.
Haec est potentis viri et amicorum divitis poenitentiae allevatio; ast infirmus non potest ita procedere, sed debet in seipso illud exquirere diligentius. Et hoc est etiam aequissimum, ut quilibet 138.0513C| propria sua delicta diligenti correctione ulciscatur in seipso: Scriptum est enim « Quia unusquisque onus suum portabit. »
LEGES ECCLESIASTICAE REGIS EDGARI.( Ex ms. coll. Corp. Chr. Cantabr. § 28 et k. 2.)
EADGARI LEGES.
Hoc est institutum quod Eadgarus cum sapientum suorum consilio instituit in gloriam Dei, et sibi ipsi in dignitatem regiam, et in utilitatem omni populo suo.
I. De immunitate ecclesiae, et debitis eidem reddendis.
Hoc sit igitur primum quod ecclesiae Dei jure suo 138.0514A| dignae sint, et dentur omnes decimae primariae ecclesiae ad quam parochia pertinet; et tunc praestetur sive de terra thani, sive de terra villanorum, prouti aratrum circumducitur.
II. De censu ecclesiastico.
Si quis thanorum sit qui in feodo suo ecclesiam habet, in qua sit coemeterium, det tunc tertiam partem propriarum decimarum suarum ecclesiae suae. Si quis ecclesiam habet in qua non sit coemeterium, tunc ex novem partibus presbytero suo det quidquid velit, et transeat quilibet ecclesiasticus census ad primariam ecclesiam de qualibet terra libera.
III. De decimis.
Et singulae fetuum decimae praestentur ad Pentecosten, et terrae frugum ad aequinoctium. Et quilibet 138.0514B| census ecclesiasticus praestetur ad festum Martini, per plenam mulctam, quamlibet judicialis adnotat. Et si quis decimam praestare nolit, sicuti diximus, proficiscatur ad eum. Praefectus regis, et episcopi, et ecclesiae presbyter, et sumant, invito eo, decimam partem, quae ad ecclesiam pertinet, et assignent ei nonam partem, et dividantur octo partes in duo, et capiat dominus dimidium, dimidium episcopus, sive sit regis sive thani minister.
IV. De nummo in singulas domos imposito.
Et quilibet nummus in domos singulas impositus, detur ad Petri festum diem, et qui ad illum terminum (eum) non solverit, portet eum Romam, et alios praeterea 30 denarios, et referat inde testimonium quod ibi tot tradiderit. Et tunc domum reversus, 138.0514C| solvat regi 120 solidos, et si eum iterum solvere nolit, portet illum deinde Romam, et simile quid compenset, et tunc domum reversus, solvat regi ducentos solidos. Si tertia vice reddere nolit, perdat omne quod habet.
V. De festis diebus et jejuniis.
Quodlibet diei solis festum celebretur ab hora pomeridiana diei Saturni, usque ad diluculum diei lunae, sub mulcta quam liber judicialis adnotat; et singuli alii festi dies (celebrentur) sicut justum est. Et institutum jejunium servetur cum omni devotione.