Biblia Sacra interprete Sebastiano Castellione/Regum liber I

Argumentum in Primum Librum Regum

Ex Anna Samuel. Ad istum in fano Deus. Israelis clades. Ab hoste arca ablata. Calamitas Azotiorum. Arca restitutio. Populus Regem petens. Unctio Sauli. Bellorum varietas. In hostes Jonathan. In regem Samuel. Victor Saulus , contra filium. Samuel regem confodiens. David unctus. Regis vexatio. De Goliatho Davidis victoria. In Davidem Saulus. Regii nati cum Davide societas. Sacri panes profugo dati. Simulatus Davidis furor. Caesi sacerdotes. Contra profugum Ziphaei. Rex et David in specu. Samuelis obitus. Abigail munifica. David ad exterum regulum. Ad Pythiam Saulus. David in hostes.

Caput I

Annae sterlitas, fletus in fano, votum, contumelia, purgatio, partus. Nati Samuelis dicatio.

1. Fuit vir quidam a Ramatha Sophorum, quae est in monte Ephraimitarum, nomine Elcana, filius Jerohami, filii Elii, filii Thobi, filii Suphi, Ephrathaeus. 2. Is duas habebat uxores, alteram nomine Annam, alteram Phenennam. Phenenna liberos habebat, Anna non habebat. 3. Is homo quotannis Siluntem ex patria sua ventitabat, ad Jovam bellipotentem venerandum, eique sacrificandum, quum quidem illic duo Elis filii, Hophnis et Phinees, Jovae sacerdotes essent.

4. Igitur quodam die Elcana, facto sacrificio, quum Phenennae conjugi suae, ejusque filiis omnibus filiabusque, portiones distribuisset, 5. Annae portionem unam tristi vultu dedit. Amabat enim Annam, cujus uterum Jova clauserat. 6. Quamque praeterea pellex eam ipsam ob clusi a Jova uteri causam insectabatur atque irritabat. 7. Ac quum Elcana idem quotannis faceret, illa, quandocumque in Jovae templum proficiscebatur, idem faciebat. 8. Eam ob rem flebat Anna, et a cibo abstinebat. 9. Et maritus ejus Elcana eam sic allocutus est: "Anna, quid fles? Cur non comedis? Cur moesto es animo? An non ego tibi sum vel decies filiis potior?" 10. At Anna, postquam cibum potionemque Silonem sumpsit, surrexit. Et Eli pontifex, in sede apud cellae Jovae postes sedente, Jovam magno cum animi dolore flens precata est, votumque fecit his verbis: 11. "Jova armipotens, si meam ancillae tuae miseriam respexeris, meique non oblitus, sed memor, mihi virilem sobolem dederis, eam ego Jovae in omnem ejus vitam dedam, nec ejus capiti admovebitur novacula." 12. Haec cum illa Jovam prolixe obsecraret, cumque suo animo loquens labra moveret, neque vocem ederet: 13. Elis ejus os observans, temulentam ratus est, et, "Quousque," inquit, "ebria eris? Exhala vinum." 14. At illa: "Pace tua, domine," inquit, "mulier sum aegro animo, non vino pota aut temeto, sed animi mei affectionem apud Jovam effundo. 15. Noli me improbarum habere numero: nam hactenus ex animi mei sensu atque dolore locuta sum." 16. Tum Elis: "Abi," inquit, "cum bona pace: Deus Israelitarum tibi det, quae ab eo flagitasti." 17. Et illa: "Dabis mihi veniam," inquit. 18. Haec locuta mulier discessit, cibumque sumpsit, neque amplius moestitiam retinuit. 19. Mane ubi surrexerunt, Jovam venerati, Ramatham domum redierunt. 20. Et Elcana Annae conjugis suae notitiam habuit, quae, Jova ejus memore, vertentibus temporibus conceptum edidit filium, Samuelemque ex eo nominavit, quod eum a Jova exorasset.

21. Deinde proficiscente Elcana una cum tota sua familia ad anniversarium sacrificium Jovae faciendum, votumque suum reddendum, 22. Anna profecta non est, “donec puerum ablactatum (inquit viro suo) eo deducam, ut Jovae appareat, illicque sic perpetuo maneat.” 23. Cui Elcana concessit, ut faceret, quod ei visum esset, maneretque, donec puerum ablactasset: Jovamque precatus est, ut promissa confirmaret.

24. Mansit ergo mulier, puerumque lactavit, donec eum a lacte depelleret. Postea deliculum duxit secum tribus cum tauris et uno ephi farinae, atque utre vini, Silonem, in aedem Jovae admodum puerum: 25. Mactaruntque taurium, et puerum ad Elim adduxerunt. 26. Deinde illa sic locuta est: "Plurimum te salvere jubeo, domine. Ego sum mulier illa, domine, quae hic apud te Jovae orans astabam. 27. Hunc puerum orabam, et mihi Jova postulata dedit. Itaque ego hunc vicissim Jovae acceptum fero, atque in perpetuum addico." 28. Tum ille ibi Jovam adoravit. Et Anna his verbis supplicavit:

Caput II

Annae carmen ad Jovam. In fano Samuel. Sacerdotis natorum nequitia. Pater in filios. In eum vates iratus.

1. “Exultat per Jovam mea mens: attollitur per Jovam meum cornu: panditur in meos inimicos os meum, adeo laetor tuo praesidio. 2. Non modo non est alius aeque sanctus ut Jova: sed ne est quidem ullus praeter te, nec ullum numen est cum Deo nostro comparandum. 3. Nolite, nolite tam superbe loqui: facessat ex ore vestro ferocia: nam quum omniscientis Deus Jova sit, irriti sunt conatus. 4. Fortium arcus franguntur, et abjecti robore accinguntur. 5. Saturi ob victum operam suam locant, et famelici desinunt, eousque ut sterilis septem pariat, et quae fecunda est, reddatur effoeta. 6. Jova occidit et in vitam revocat: demittit in orcum et extrahit. 7. Jova depauperat et ditat: deprimit et evehit, tenuesque ab humo suscitat. 8. Pauperes a paedore attollit, ut collocatos cum illustribus in gloriosi possessionem solii mittat. 9. Qui et precantibus vota concedit, et justorum annos fecundat. Neque enim homo viribus valet. 10. Dominus infirmos reddit adversarios suos, Dominus sanctus. 11. Ne glorietur prudens in sua prudentia, neque potens in sua potentia: neve glorietur dives in suis divitiis, sed in eo glorietur qui gloriatur, quod Dominum intelligit cognoscitque, et jus aequumque facit in terris. 12. Nam Jovae sunt terrae cardines, quibus mundum imposuit, qui piorum suorum pedes custodiet, impiis silentibus in tenebris: quandoquidem homo viribus non valet. 13. Jovae frangentur adversarii, eo de caelis in eos detonante. 14. Jova terrarum fines judicabit, regique suo fortitudinem dabit, et sui uncti cornu attollet.”

15. Deinde Elcana Ramatham domum profecto, puer remansit administer Jovae apud Elim pontificem. 16. Huic Eli filii erant nequissimi, et Jovae ignari. 17. Habebant autem pontifices hoc jus in populum, ut quocumque sacrificium faciente, dum caro coquebatur, veniret puer pontificis, fuscinam tridentem ferens, qua in lebetem, aut ahenum, aut cacabum, aut ollam immissa, quicquid extrahebat fuscina, id sibi pontifex vendicabat. 18. Atque ita faciebant omnibus Israelitis illuc Silonem venientibus. 19. Etiam ante incensum suffitu adipem, veniebat pontificis puer, et immolatori jubebat, ut carnem daret assandam pontifici: pontificem enim ab eo non esse coctam, sed crudam carnem sumpturum. 20. Quod si ille monebat ut adipem interim adoleri sineret, deinde suo arbitrio sumeret, urgebat in praesentia dari: alioquin se per vim erepturum esse. 21. Haec puerorum improbitas visa est Jovae maxima, propterea quod hinc Jovae fertum male apud homines audiebat.

22. Samuel autem puer apud Jovam ministrabat, lineo indutus ephodo: eique mater factam a se brevem praetextam quotannis afferebat, quum ad anniversarium sacrificium cum viro suo proficiscebatur. 23. Et Elis Elcanae ejusque conjugi precatus est, ut ei Jova ex ea femina prolem daret, prout ipsa a Jova postulaverat.

24. Igitur iis in patriam reversis, Anna Jova dante concepit, ediditque tres filios et duas filias, puero Samuele apud Jovam crescente. 25. Elis autem jam admodum senex, auditis tot suorum filiorum in omnes Israelitas facinoribus, utque cum mulieribus (quae pro oraculi tabernaculo excubabant) consuetudinem haberent, eos ita commonuit: 26. "Quamobrem facinora ista committitis, quae ego vulgo de vobis tam scelerata audio? 27. Desinite, mei filii: non enim bene apud me auditis, qui Jovae populum ad nequitiam abducatis. 28. Si quis in hominem homo peccat, disceptant arbitri: at quis in Jovam peccabit, quis pro eo disceptabit?" 29. Sed illi patri dicto audientes non fuerunt, quod eos Jova volebat occidere. 30. Interea puer Samuel tum apud Jovam tum apud homines, et major in dies fiebat et melior.

31. Et divinus quidam ad Elim venit, et cum eo sic locutus est: "Sic dicit Jova: Quum ego me tui parentis posteritati in Aegypto apud Pharaonem degenti patefecerim, eamque mihi praeter omnes Israeliticas tribus ad sacerdotium delegerim, quae ad altare meum immolaret, quae suffitum faceret, et ephodum coram me gestaret, 32. Denique quum tuae paternae familiae omnem Israelitarum rem divinam dederim, cur vos mea sacrificia atque serta a me in fano fieri jussa despicamini: plurisque tu tuos filios quam me facis, quum primitiis omnium mei Israelitici populi munerum saginemini? 33. Itaque statueram (inquit Jova Deus Israelitarum) tuam patrisque tui posteritatem in meo conspectu versaturam esse in perpetuum: 34. Sed nunc absit hoc a me (inquit Jova) ut qui me in pretio habent, eos ego non in pretio habeam: et qui me contemnunt, non despectui sint.”

35. “Scito futurum esse, ut ego tuum tuaeque patriae domus lacertum sic frangam, ut nullus sit domi tuae senex: spectabisque in fano aemulum in omnibus bonis in Israelitas collatis, nec erit ullus unquam in tua familia senex. 36. Neque tuam stirpem ab ara mea divellam, quo tibi et oculi consumantur, et animus contabescat: efficiamque, ut omnes qui tuae posteritati accreverint, aetate virili moriantur. 37. Cujus rei signum hoc habeto, in tuis duobus filiis Hophni et Phinee eventurum, ut ambo eodem die moriantur. 38. Creabo autem mihi fidelem pontificem, qui ex animi mei sententia agat, et ei durabilem posteritatem conciliabo, efficiamque ut apud unctum meum semper versetur: 39. Quem pontificem, quicumque erit in familia tua reliquus, veneratum veniet ob nummum argenteum, obque panem: et ab eo petet ut se in aliquod sacerdotium cooptet, quo bucellam panis edat."

Caput III

Ad Samuelem Jova. Somnium Eli significatum.

1. Ceterum juvenis Samuel Jovae apud Elim ministrabat, quo quidem tempora rara Jovae oracula aut praedictiones extabant. 2. Accidit autem quodam die, Eli apud se cubante, oculis jam caecutientibus, parumque cernentibus, quum divina lucerna nondum extincta foret, 3. ut Jova Samuelem in Jovae cella, ubi erat arca divina, cubantem vocaret. 4. Et ille: “Adsum,” inquit, simulque ad Elim cucurrit: 5. Et, “Adsum,” inquit, “vocatus a te.” 6. At ille: “Non vocavi,” inquit, “redi cubitum.” Itaque cubitum ivit. 7. Deinde iterum vocatus a Jova, Samuel surrexit: ad Elimque cucurrit, et, “Adsum,” inquit, “nam tu me vocasti.” 8. At ille: “Non vocavi, fili, redi cubitum.” Nondum autem Jovam didicerat Samuel, nec dum ullum ei Jovae patefactum fuerat oraculum. 9. Igitur a Jova tertium vocatus surgit: Elimque adit, et se vocatu illius adesse dicit. 10. Tum Eli intelligens a Jova puerum vocari, Samuelem sic alloquitur: “I cubitum. Quod si te vocaverit, dicito: Loquere, Jova, nam ego tuus audio.” 11. Igitur in eundem locum reversus Samuel recubuit. 12. Et Jova advenit astitiqque, et Samuelem, ut aliquoties ante fecerat, vocavit: “Samuel, Samuel.” Cui Samuel: “Loquere,” inquit, “nam ego tuus audio.” 13. Et Jova: “Scito me, inquit, ejusmodi rem in Israelitis facturum esse, ut eam quicumque audient, reddantur ambabus auribus attoniti. 14. Sum enim aliquando Eli importaturus omnia, quaecumque in ejus posteritatem praedixi: et quidem ita, ut nihil omnino absit. 15. Significavi autem ei, me in perpetuum persecuturum esse in ejus posteritatem ejus culpam: qui, quum filios suos nequiter se gerere non ignoraret, eos tamen non coercuerit. 16. Itaque contra Elis posteritatem juravi, culpam Elianae posteritatis nullis unquam sacrificiis aut sertis expiatum iri.”

17. Samuel igitur, postquam ad matutinum cubuit, fores aedis Jovae aperuit: quumque oraculum illud Eli patefacere reformidaret, Elis eo evocato, sic inquit: “Samuel fili.” “Quid vis?” inquit ille. 18. “Quidnam est, quod ille tibi dixit?” inquit, “noli me celare: sic Deum habeas propitium, ut nihil prorsus eorum quae tibi ab illo dicta sunt, me celabis.” 19. Tum Samuel ei rem omnem sine ulla dissimulatione patefacit. Et ille: “Jova est,” inquit, “quod ei videbitur, faciet.” 20. Crescebat ergo Samuel favente Jova, neque ullum ejus dictum irritum erat, innotuitque omnibus Israelitis ab usque Dan ad Bersabam, Samuelem certo esse Jovae vatem. 21. Iterumque ei apparuit Jova Silunte: nam Silunte Jova se Samueli patefecit oraculo suo.

Caput IV

Ad Israelitas Samuel. A Palaestino populi clades. Arca in castra, ab hoste ablata. Mors Elis, nurus partus, maeror.

1. Igitur, Samuele omnes Israelitas allocuto, eduxerunt Israelitae suas copias in expeditionem adversus Palaestinos, et apud saxum auxilii castra posuerunt, Palaestini autem apud Aphec: 2. Instructisque in aciem Palaestinis, et commisso proelio, victi sunt Israelitae, caesis in acie per agros circiter quatuor millibus eorum. 3. Tum populus in castra se recepit, et senatores Israelitae conquesti sunt se eo die Jovae opera a Palaestinis esse victos. Statuerunt arcam foederis Jovae a Silunte arcessere, quae inter eos versans, eos ab hostium defenderet injuria. 4. Itaque misit populus Siluntem, qui illinc arcam foederis Jovae bellipotentis, Cherubis insidentis, attulerunt: cum qua divini foederis arca aderant duo Elis filii, Hophni et Phinees. 5. Ad hujus arcae foederis Jovae adventum in castris tantus universorum Israelitarum clamor extitit, ut terra ipsa personaret. 6. Quo clamore audito, Palaestini quum quaererent, quid sibi vellet tantus ille in castris Hebraeorum clamoris sonitus? 7. Ubi intellexerunt arcam esse Jovae, quae in castra venisset, territi sunt, quod dicerent in castra venisse Deum, actum esse de se: non enim sic antea fieri solitum esse, actum esse. 8. A quo enim se contra illorum tam excellentium deorum vim defendi iri? Illos enim esse deos, qui tot cladibus Aegyptios in desertis affecissent. 9. Proinde confirmarent se, virosque praeberent Palaestini, ne Hebraeis servirent, quemadmodum ipsis Hebraei servivissent: praestarent ergo se viros, ac pugnarent.

10. Igitur commissa per Palaestinos pugna, victi Israelitae, passim in sua tabernacula diffugerunt, maxima clade accepta, desideratis Israelitarum triginta millibus peditum, 11. Capta arca divina, mortuisque duobus Elis filiis, Hophni et Phinees. 12. Ex ea acie Benjamita quidam cursu Siluntem eodem die ire contendit, scissa veste, conspersoque terra capite. 13. Ad cujus nuntium quum esset universae civitatis clamor excitatus, Eli, qui tum in sella propter viam sedens speculabatur, animo propter arcam divinam trepido, audito clamoris strepitu, quaerebat quis esset ille tumultus? 14. Et homo ille properavit, Elique rem nuntiatum venit, annos tum nato octo et nonaginta, oculis caliganti, nec cernere valenti. 15. Eique ita retulit: “Ego adsum ex acie, ex qua hodie effugi.” 16. Et ille: “Quid factum est, inquit, mi fili?” 17. Cui nuntius: “Fugati sunt a Palaestinis Israelitae, magna accepta clades est, duo filii tui, Hophni et Phinees, occubuerunt, et arca divina capta est.” 18. Hic Elis, facta ab illo arcae divinae mentione, de sella in dorsum delapsus, apud portam fracta cervice mortuus est: quippe homo senex et gravis, quum quidem Israelitis annos quadraginta jus dixisset.

19. Ejus quoque nurus, Phineis uxor gravida et jam vicina partui, postquam captae arcae Dei mortuique soceri sui atque viri famam accepit, doloribus correpta subfedit atque peperit. 20. Quam moribundam quum hortarentur quae astabant, ut bono esset animo, filium enim peperisse: illa nihil respondit, neque animum advertit. 21. Sed puerum Ichabodum appellavit, ex eo quod privati essent Israelitae gloria, capta arca divina, ejusque socero atque viro mortuis. 22. “Recessit ab Israelitis gloria,” inquit, “postquam capta divina arca est.”

Caput V

Arca Jovae in deastri fanum. Azotiorum aegrotatio mures. De remittenda arca consilium.

1. At Palaestini captam arcam divinam Azotum a saxo auxilii portarunt, et in aedem sui dei Dagonis illatam, apud ipsum Dagonem collocarunt. 2. Sed quum postridie surrexissent Azotii, Dagonem offenderunt humi Jovae prolapsum: 3. Quem quum sublatum in suum locum reposuissent, postero item die prolapsum humi ante eamdem arcam Jovae reperiunt, 4. Ejus capite ambabusque manibus avulsis, et in limine positis, tantum Dagonis trunco ei relicto: 5. Eamque ob rem, Dagonis sacerdotes, aut quicumque in aedem Dagonis intrant, limen Dagonis Azotii ad hunc diem non calcant, sed transcendunt. 6. Tum Jova Azotios graviter infestavit atque vexavit, et ipsos podicis morbo, et ipsorum fines enatis muribus infestando, ex quo ingenti clade perturbata civitas est. 7. Quod cum fieri viderent Azotii, negarunt velle se arcam Dei Israelitarum apud se manere, qui et ipsos et ipsorum deum Dagonem tam dure tractaret. 8. Itaque arcessitis et convocatis omnibus Palaestinorum optimatibus, quaesiverunt, quid sibi arca Dei Israelitarum faciendum esset. Quibus illi responderunt: transferendam esse Getham. 9. Quod cum fecissent, Jova oppidum illud ingentibus turbis vexabat, oppidanis a maximo ad minimum ita affectis, ut eis podices prociderent.

10. Itaque divinam arcam Accaronem miserunt. Quo quum illa pervenisset, coeperunt Accaronitae clamare, idcirco ad se allatam esse Dei Israelitarum arcam, ut se suosque populares interficeret. 11. Ergo convocatis omnibus Palaestinorum primoribus, postulaverunt ab eis, ut arcam Dei Israelitarum in suum locum remittendam curarent, ne per eam Accaronitae eorumque populares necarentur. 12. Universa civitas perniciali malo premebatur, adeo graviter Dei manus urgebat: et qui non moriebantur, iis sedes infestabantur, ingentesque civitatis excitabantur querelae.

Caput VI

Arca remittenda. Multae solutio per Palaestinos. Novus currus, vaccat, area ad suos. Bethsamidarum clades et legatio.

1. Igitur quum fuisset arca Jovae in agro Palaestinorum septem menses, 2. Palaestini, convocatis sacerdotibus et divinis, ex eis quaesiverunt quid sibi arca Jovae faciendum esset, aut quo pacto in suum locum remittenda foret. 3. Quibus illi ita responderunt: “Si arcam Dei Israelitarum remittitis, ne inanem remittite, sed illi multam solvite. Ita enim sanabimini, et intelligetis, quamobrem Jova vos infestare non desinat.” 4. Quaerentibus quaenam illi multa pendenda foret, responderunt: “Quinque podices aureos, et totidem mures aureos, pro numero optimatum Palaestinorum; nam eadem clade et ceteri omnes, inquiunt, et vestri primates infestantur. 5. Quamobrem facite simulacra vestrorum podicum et murium terram vastantium, et ea Israelitarum Deo honoris ergo date, si forte vos vestrosque deos et terram infestare desinet. 6. Cur enim animos vestros obfirmetis, sicut obfirmarunt Aegyptii et Pharao? Qui tamen ab illo sic tractati sunt, ut coacti sint illis dare missionem. 7. Quapropter curate faciendum currum novum unum, et ei duas vaccas fetas, quae jugum numquam tulerint, adligate: earumque vitulis domum reductis, 8. Sumite arcam Jovae, et eam in currum imponite, aureaque simulacra, quae illi multae nomine pendetis, in capsa ad arcae latus ponite, eamque abire sinite, atque observate. 9. Si Bethsamen in suos fines inter habebit, ille nos hoc tanto malo affecit; sin minus, sciamus nos non ejus manu premi, sed haec nobis casu accidere.

10. Atque ita fecerunt homines, duasque boves fetas ad currum alligarunt, domi conclusis earum vitulis, imposita in currum arca Jovae capsaque, et muribus aureis, et podicum suorum simulacris. 11. Vaccae vero recta Bethsamem versus una via mugientes ire contenderunt, neque ad dextram aut sinistram deflexerunt, Palaestinis illas primatibus usque ad Bethsamis confinia subsecutis. 12. Bethsamitae, qui tum messem triticeam in valle faciebant, ubi arcam animadverterunt, ejus conspectu laeati sunt. Quumque venisset currus in agrum Josuae Bethsamitae, ibique stetisset, conciderunt ligna currus, vaccasque illas Jovae solido sacrificio immolarunt: 13. Et Levitae arcam Jovae, capsamque una positam, in qua erant aurea illa simulacra, deposuerunt, et ingenti saxo, quod illic erat, imposuerunt, eodemque die Bethsamitae Jovae solida sacrificia et rem divinam fecerunt. 14. Qua re animadversa, quinque Palaestinorum optimates Accaronem eo die redierunt. 15. Podices autem aurei, quos Palaestini multae nomine Jovae penderunt, fuere pro Azoto unus, pro Gaza unus, pro Ascalone unus, pro Getha unus, et pro Accarone unus. 16. Mures quoque aurei fuerunt pro numero omnium urbium Palaestinarum, id est quinque praefecturarum, 17. Quae continentur ab urbe munita, ad vicum non muratum, et ad ingens saxum, in quo reposita est arca Jovae, quod saxum est adhuc in agro Josuae Bethsamitae.

18. Sed Jova in Bethsamiticum populum, quod Jovae arcam viderant, animadvertit, caesis eorum septuaginta hominibus supra quinquagenta millia: 19. Qua tanta clade a Jova illata lugens Bethsamitarum populus, quaerebat, ecquis posset ante Jovam tam augustum Deum consistere: aut ad quosnam a se transfernda foret arca? 20. Itaque miserunt legatos ad Cariathjarimenses, qui dicerent, redditam esse a Palaestinis arcam Jovae: descenderent, eamque ad se exportarent.

Caput VII

Israelitae ad meliorem frugem, Ad populum Samuel. Contra Hebraeos Palaestini, horum a Deo calamitas.

1. Ergo venerunt Cariathjarimenses, sublatamque arcam Jovae Gabaam in domum Abinadabi intulerunt, ejusque filium Eleazarum ad Jovae arcam custodiendam consecrarunt. 2. Ac ex quo arca Jovae Cariathjarimi collocata est, longo spatio, viginti circiter annis praeteritis, totum Israelitarum genus ad Jovam lamentatum est.

3. Tum Samuel omnes Israelitas commomuit, ut si se toto animo ad Jovam convertebant, deos alienos, et Astarothum de medio suo tollerent, et bene erga Jovam animati, uni Jovae servirent: sic enim fore, ut eos a Palaestinis tueretur. 4. Itaque sustulerunt Israelitae Baales et Astarothum, unique Jovae servierunt. 5. Et quum Samuel omnibus Israelitis ad Maspham conventum indixisset, ut pro eis Jovam obsecraret, 6. Convenerunt apud Maspham, haustamque aquam apud Jovam effuderunt, et eo die jejunarunt, seque contra Jovam peccavisse confessi sunt: atque ita Israelitis jus dixit Samuel apud Maspham.

7. At ubi Palaestinis Israelitas apud Maspham convenisse auditum est, Palaestinorum principes in eos expeditionem fecerunt: quo audito Israelitae sibi metuentes a Palaestinis, 8. Samuelem orant, ne Jovam Deum ipsorum pro ipsis invocare intermitteret, ut eos ab injuria Palaestinorum defenderet. 9. Et Samuel agnum subrumum cepit, eoque solidum Jovae sacrificium fecit, Jovamque pro Israelitis invocavit, et exauditus est. 10. Eo enim adhuc sacra faciente, Palaestini conferto cum Israelitis proelio, ingenti Jovae tonitru eo die perturbati, ab Israelitis victi sunt: 11. Eos que Israelitae Maspha egressi, usque sub Bethcar occidendo persecuti sunt. 12. Et Samuel saxum inter Maspham et Sen collocavit, idque saxum auxilii nominavit: quod nobis hucusque, inquit, auxiliatus est Jova. 13. Ita domiti Palaestini, deinceps Israelitarum fines non incursarunt, totoque tempore Samuelis a Jova cohibiti sunt, 14. Oppida quoque sibi a Palaestinis erepta Israelitae per vim recuperarunt, ab Accarone ad Getham cum suis finibus, quum pax esset inter Israelitas et Amorraeos. 15. Dixit autem jus Israelitis Samuel, quamdiu vixit, 16. Quum quidem quotannis Bethel, Galgala et Maspham obiens, Israelitis in his omnibus locis jus redderet, 17. Deinde Ramatham reveretur. Nam ibi domum habebat, ibi jus dicebat, ibi Jovae aram construxerat.

Caput VIII

Vatis filii populi duces, ii degeneres. Populus regem cupiens. Regis mores. Regis a Deo imperata creatio.

1. Quum autem consenuisset Samuel, filios suos, quorum grandiori Joel, alteri Abias nomen erat, rectores Israelitis Bersabae imposuit. 2. Qui ejus filii, quum ejus mores non imitarentur, sed ad avaritiam declinantes, munera, ob jus pervertendum, acciperent, 3. Convenerunt Ramatham ad Samuelem omnes Israelitae senatores, 4. Et ab eo petierunt: ut postquam et ipse jam senex erat, neque ejus filii paternos mores sequebantur, 5. Regem sibi ad se gubernandos caeterarum gentium omnium more imponeret. 6. Hac illorum de rege ad se gubernandos postulatione offensus Samuel, Jovam appellavit. 7. Cui Jova respondit in hunc modum, “Obtempera populo in omnibus, quae a te postulaverunt. Non enim te, sed me, a sui rectione depellunt: 8. Ac quales hactenus semper erga me fuerunt, ex quo illos ex Aegypto eduxi, dum relicto me diis servierunt alienis, tales erga te quoque se praebent. 9. Quamobrem obsequere sane illis: si prius tamen eos amonueris, eisque jus regis in eos regnaturi demonstraveris.”

10. Haec omnia Jovae mandata Samuel hominibus a se regem petentibus exposuit, atque ita locutus est, 11. “Hoc jus erit regis in vos regnaturi. Ex filiis vestris aurigas sibi et equites, et antecursores curules deliget: 12. Hos tribunos, hos centuriones creabit: his aratoribus, his messoribus, his bellici et suorum curruum instrumenti fabricatoribus utetur. 13. Filias vestras unguentarias, coquas, pistrices suas faciet: 14. Agrorum, vinearum, olivetorum vestrorum optima quaeque deliget, suisque stipatoribus distribuet. 15. Fruges et vineas vestras decimabit, et suis spadonibus asseclisque dabit. 16. Servorum, ancillarum, juvenum vestrorum lectissimos, asinosque sumet, quibus ad sua negotia utatur: 17. Pecora vestra decumabit: breviter, ei servi eritis, 18. Ac aliquando de rege, quem ipsi vobis delegeritis, queremini, nec interim vos exaudiet Jova.”

19. Huic Samuelis voci obtemperare nolentes Israelitae, instabant, ut sibi rex crearetur, 20. Quo ceterarum gentium omnium similes essent, rege eos gubernante, educente, bella eorum gerente. 21. Quae omnia populi verba auddita Samuel, quum ad Jovam retulisset, Jova ei praecepit ut illis morem gereret, et regem crearet. 22. Tum Samuel Israelitis praecepit, ut in sua quique oppida discederent.

Caput IX

Sauli pulchritudo, iter ad asinas. Viddens vocabulum. Saulus et puella. Ad Samuelem Saulus, in convivia princeps, mox deductus a Vidente.

1. Fuit autem Benjamita quidam nomine Cis, filius Abielis, filii Seroris, filii Bechorati, filii Sarethi, filii Aphiae, Jeminiensis cujusdam filii, miles: 2. Qui filium habebat nomine Saulum, juvenem, et ita formosum, ut nulli Israelitarum pulchritudine cederet, et ceteros omnes humeris superemineret. 3. Huic Saulo filio suo, Cis pater aliquando mandavit, ut assumpto uno de famulis, proficisceretur ad vestiganum asinas ipsius Cis, quae tum perditae erant.

4. Igitur Saulus quum peragrato monte Ephraimitarum, terraque Salisa, et Salimorum Jeminiensiumque nusquam illas invenisset, 5. Ubi in fines Suphios ventum est, famulum, quem comitem habebat, sic alloquitur: “Age revertamur, ne pater meus omissis asinis, sit de nobis sollicitus.” 6. Cui ille: “Est in hoc oppido,” inquit, “quidam divinus, vir gravis, qui quidquid futurum dicit, evenit: eamus illuc modo, si forte nobis id ostendet, cujus causa suscepimus hoc iter.” 7. At Saulus, “Si imus,” inquit, “quid afferemus homini? Nam et pane exhaustae sunt perae nostrae, nec quidquam habemus in praesentia, quo divinum remuneremur.” 8. Est mihi in praesentia (subjicit ille respondens) quadrans sicli argentei, quem divino dabo, nobis ut iter nostrum expediat. 9. Fuit quidem, quum apudd Israelitas qui Deum consultum ibant, sic dicerent: “Age adeamus videntem: nam qui hodie vates, is olim Videns appellabatur.” 10. Tum Saulus: “Recte mones, eamus.” Ita in oppium perrexerunt, ubi ille divinus erat.

11. Atque in adscensu oppidi, nacti puellas, quae aquatum exibant, quaerunt ex eis, numnam sit illic videns. 12. Quibus illae: "Est," inquiunt, "et quidem vobis obviam futurus, modo properetis: nam hodie venit in oppidum; quoniam peraguntur hodie popularia sacra in sacello. 13. Ingressi oppidum, eum protinus offendetis, antequam in sacellum ad epulas ascendat. Siquidem ante ejus adventum populus non inibit epulas; propterea quod ejus est super sacrificio precari: tum demum epulabuntur invitati. 14. Quare ascendite: non enim dubium est, quin eum sitis inventuri." Ita illi in oppidum ascendunt: quumque intra oppidum venissent, occurrerunt Samueli, qui exierat ad ascendendum in sacellum. 15. Praemonuerat autem Jova Samuelem, pridie quam Saulus venit, in hunc modum: 16 "Cras ego tibi de Benjamitarum finibus mittam hominem, quem tu mei Israelitici populi ducem unctione crees, qui populum meum ab iniuria Palaestinorum defendat. 17. Nam ego populum meum respicio, ejus ad me perlata querela." Igitur Samuelem, viso Saulo, monuit Jova illum esse, quem ipse ei praedixisset rectorem fore sui populi. 18. Et Saulus ad Samuelem in media porta accedit, et sic adloquitur: "Ostende quaeso mihi, vbinam sit domus videntis." 19. Cui Samuel: "Ego sum videns," inquit respondens, "conscende ante me in sacellum. Vos hodie apud me epulabimini, deinde mane ego te dimittam, tibique quidquid in animo habes, indicabo. 20. Nam quod ad asinas pertinet, tibi tertio abhinc die perditas, depone earum curam: repertae sunt. Sed hoc sciendum tibi est, eum esse te, in quem unum, et in tuam universam patriam familiam, spectent res Israelitarum." 21. Et Saulus: "Quum ego genus ad Jeminim," inquit, "referam, ortus ex minima gentilitatum tribus Benjaminensis, quae tribus omnium est Israelitarum minima, qui fit, ut tu istud mihi dicas?"

22. At Samuel Saulum ejusque famulum in cenationem introduxit, eisque summum inter invitatos, qui erant circiter triginta, locum dedit. 23. Tum a coquo poposcit eam portionem, quam ei tradiderat, et ipsum penes se reponere jusserat 24. (exceperat autem coquus armum, et quod armo adhaeret), Sauloque apposuit: et, “Ecce reliquias,” inquit, “appone ipse tibi, vesce: nam hoc tibi ex composito reservatum est, quod dicerem, me invitasse homines. Ita epulatus est eo die Saulus cum Samuele. 25. Deinde ex sacello descenderunt in oppidum, et ille cum Saulo super tecto collocutus est. 26. Postridie, ubi surrectum est, sub ortum aurorae vocavit Saulum Samuel in tectum: et, "Surge," inquit, "volo te dimittere."

27. Quumque surrexisset Saulus, egressi sunt ambo foras, ipse et Samuel. Atque inter descendendum, ad extremum oppidi, monuit Saulum Samuel, ut famulum juberet ipsos praevertere atque antecedere: ipse autem paulisper restaret, ut ei divinum mandatum exponeret.

Caput X

Sauli unctio de Saule vaticinium. Hic una cum vatibus vates. Rex creatus, dissimulatur.

1. Deinde sumpta olei ampulla, caput Sauli perfudit, eumque deosculatus, inquit, “Te quidem ungit Jova suae possessionis ducem. 2. Quum hodie digressus a me fueris, reperies homines duos apud sepulchrum Rachelis in finibus Benjamitarum, apud Selsam, qui tibi nuntiabunt repertas esse asinas, ad quas vestigendas profectus es: patremque tuum omissa cura asinarum, de vobis solicitum, et filii sui causa anxium esse. 3. Illinc progressus ulterius, ubi perveneris ad quercum Thaboris, incides illic in homines tres, Bethel ad Deum ascendentes: quorum unus tres haedos, alter tres panes, tertius utrem vini portabit, 4. Qui te salutabunt, tibique tuos panes dabunt, quos tu ab illis accipies. 5. Deinde venies in collem divinum, ubi sunt Pa;aestinorum praesidia: ubi oppidum ingrediens, occurres coetui vatum de sacello descendentium et praecedente nablo, tympano, tibia et cythara, vaticinantium: 6. Cum quibus tu quoque Jovae spiritu correptus, vaticinabere, et in alium hominem mutabere. 7. Quae postquam tibi singa evenisse contigerit, tum facias licet, tibi quod in manum venerit: nam tibi Deus aderit. 8. Descendes autem ante me in Galgala, quo ego sum ad te descensurus, ad solida sacrificia et ad sacra pro salute facienda. Tu septem dies expectato, dum ego ad te veniam, tibique quid faciendum sit ostendam. 9. Igitur simulatque digrediens a Samuele Saulus, humeros convertit, Deus ei mentem in aliam, immutavit, eodem die omnia signa illa contigerunt. 10. Atque ubi illo, videlicet Gabaam venerunt, occurrit ei coetus vatum, quos inter ipse divinitus afflatus, vaticinari coepit. 11. Eum quum inter vates vaticinantem aspicerent, quicumque eum antea cognoverant, vulgo inter se dictitabant: “quidnam filio Cis accidit? An et Saulus inter vates?” 12. Et quidam qui aderat, “Imo quis eorum pater est,” inquit. Itaque abiit in proverbium: “An et Saulus inter vates?” 13. Deinde ubi vaticinari desiit, venit ad sacellum 14. Et quaerenti patruo ex ipso et ex famulo, quonam profecti fuissent? respondit, ad quaerendas asinas: quas quum non extare viderent, adivisse Samuelem: 15. Petentiqua patruo, ut sibi exponeret quid eis Samuel dixisset? 16. Respondit Saulus illum indicasse, repertas esse asinas: sed de regno quod dixerat Samuel, non indicavit.

17. Deinde Samue convocato ad Jovam populo apud Maspham, cum Israelitis sic locutus est: 18. "Sic dicit Jova Deus Israelitarum: Ego Israelitas eduxi ex Aegypto, et vos tum ex Aegyptiis, tum ex omnibus, quae vos opprimebant, regnis eripui, 19. Et vos hodie Deum vestrum (per quem estis ab omnibus malis atque hostibus defensi) repudiatis, regemque vobis imponi flagitatis. Quare adeste coram Jova, in tribus copiasque distributi. 20. Ita sortito Samuele tribus omnes Israeliticas, Benjaminensi sors obvenit: 21. Qua porro ducta per cognationes, et Matriana cognatione designata, declaratur Saulus, Cis filius." 22. Is quum quaesitus non inveniretur, interrogatus insuper Jova, an adhuc eo venisset homo? eum apud impedimenta latere respondit. 23. Itaque eo concursum est, accersitusque illinc, et in medio populi collocatus est, quum quidem ceteros omnes humeris superemineret. 24. Hic Samuel ad universos ita loquitur: "Videtisne quem elegit Jova? ut ei nemo sit par?" Et universi ovantes regem salutarunt.

25. Tum Samuel regni jura populi exposuit, descriptaque in libro, apud Jovam deposuit, et omnem populum domum dimisit. 26. Saulus quoque domum suam Gabaam profectus est, secutis eum militibus, si quorum animi divinitus incitabantur. 27. Quumque improbi quidam dictarent: "Quid? nos ne iste ut tueatur?" eumque contemnerent, neque ei munera afferrent, dissimulabat.

Caput XI

In Galaaditas Amonnitae. Regis crudelitatis contra populum. A Saulo casus Ammonitae. Victorum laetitia.

1. Deinde post unum fere mensem Nahas Ammonita expeditionem fecit, castraque posuit apud Jabem Galaaditarum. A quo, quum Jabenses universi peterent ut secum pacem facerent ea lege, ut ipsi ei servirent, 2. Respondit, ea se conditione cum eis pacem esse facturum, si eis omnibus dextros oculos effoderet, eoque dedecore omnes Israelitas afficeret. 3. Tum Jabenses senatores ab eo petierunt sibi dies septem concedi, quibus legatos in omnes Israelitarum partes dimitterent. Quod si defensores adepti non fuissent, sese illi dedituros esse. 4. Profecti igitur legati Gabatham, Sauli negotium audiente populo exposuerunt: unde quum esset totius populi fletus excitus, 5. Saulus, qui tum rure boves agens veniebat, percontatus quid populo accidisset, ut ploraret: 6. Ubi ei Jabensium narrata res est, audito eo nuntio, divinitus afflatus, iraque gravi motus, par boum cepit, 7. Dissectumque in omnes Israelitarum fines per nuntios dimisit, cum edicto, ut qui Saulum et Samuelem secuti non essent, eorum bubus ita fieret, 8. Ita Jovano pavore correpti homines ad unum adfuerunt, quos ille apud Bezec recensuit, fueruntque Israelitarum trecenta millia, Judaeorum autem triginta millia.

9. Tum legatis qui venerant, mandatum est ut Jabensibus Galaaditis renuntiarent, postridie, quum sol incaluisset, auxilium habituros. 10. Quod quum digressi legati Jabensibus retulissent, laetati Jabensibus responderunt Ammonitis, sese postero die deditionem facturos, inque eorum potestate atque arbitrio futuros. 11. Postridie Saulus exercitum tripartito intulit, mediaque castra de matutina vigilia adorti Saulini, Ammonitas usque ad aestum solis occiderunt: reliqui ita dissipati sunt, ut nusquam ibi duo simul restarent. 12. Tum populus a Samuele petiit homines illos, qui Saulum regem repudiaverant, sibi dedi, atque interfici: sed negavit Saulus quemquam eo die moriturum, quo Jova victoriam dedisset Israelitis. 13. Deinde populo sic praecepit Samuel: 14. “Agite, proficiscamur ad Galgala, regnumque illic renovemus.” 15. Ita profecti omnes ad Galgala, Saulum illic coram Jova regem crearunt, sacraque pro salute apud Jovam fecerunt, atque ibi Saulus et omnes Israelitae multum laetati sunt.

Caput XII

Samuelis concio, hujus a populo laudes. Portenta. Trepida multitudo.

1. Tum Samuel cum universis Israelitis ita locutus est: "Equidem vobis in omnibus vestris postulatis morem gessi, creavique regem: 2. Et nunc ecce regem, qui vobis praesit. Equidem jam senex et canus sum, et ecce filii mei, qui apud vos degunt. 3. Quum igitur vobis ab ineunte aetate ad hunc usque diem praefuerim, respondete mihi praesenti coram Jova, coramque ejus uncto: eccui bovem aut asinum eripuerim? Ecquem fraudaverim aut oppresserim? A quo praemium acceperim, ut in ejus crimine conniverem? Et vobis satisfaciam." 4. Cui illi: "Tu neque nos fraudasti aut oppressisti," inquiunt, "neque quidquam a quoquam abstulisti." 5. Et ille: "Ergo vos Jovam ejusque unctum hodierno die testamini, nihil vos habere, quod de me expostuletis." "Testamur," inquiunt.

6. Et Samuel: "Adeste igitur, ut apud Jovam (qui Mosem Aharonemque fecit, quique majores vestros eduxit ex Aegypto) vobiscum disputem de tot Jovae erga vos, ergaque majores vestros meritis. 7. Postquam venerat Jacobus in Aegyptum, invocatus a majoribus vestris Jova, Mosem Aharonemque misit, qui illos ex Aegypto eductos, in hoc loco collocarunt. 8. Deinde, quum Jovae Dei sui obliti essent, et propterea ab ipso Jova dediti essent Sisarae, duci exercitus Hasoris, aut Palaestinorum, aut regi Moabitarum, atque ab illis debellati, 9. Jovam implorarunt, et se peccavisse confessi sunt, 10. Qui, relicto Jova, Baales et Astarothumque coluissent: petieruntque, ut se ab hostibus liberaret, seque ei servituros spoponderunt. 11. Itaque misit Jova Jerobaalem, et Bedanem, et Jephtham, et Samuelem, et vos ab hostibus undique liberatos in tuto collocavit. 12. At vos, quum videretis vos ab Ammonitarum rege Nahas invadi, postulastis a me, regem vobis praeponi, quum Jova Deus vester idem vester esset. 13. Et nunc ecce regem, quem vos delegistis, quem postulastis: en vobis praefecit Jova regem. 14. Si Jovam reveremini, si colitis, si ei dicto audientes eritis, si Jovae mandatum non violabitis, sed Jovam Deum vestrum tum vos, tum rex vobis ab eo praefectus sequemini, 15. Non infestabit vos Jova. Sin autem Jovae non obtemperantes, ejus mandato contraveneritis, 16. Et vos et regem vestrum Jova infestabit. 17. Jam vero adeste, et videte, quantam rem Jova ob oculos vestros faciet. Hodie tritici messis est: ego Jovam invocabo, et tonabit atque pluet: ut intelligatis videatisque, quanto Jovam peccato offenderitis, regem vobis postulando."

18. Deinde Jovam invocavit Samuel: et Jova tonitrua pluviamque eo die dedit, unde universi magno et Jovae et Samuelis metu perculsi, 19. A Samuele contenderunt, ut pro ipsis Jovam Deum suum oraret, ne morerentur: quoniam tot sua peccata hoc scelere postulandi regis cumulassent. 20. Quibus Samuel: "Omittite timorem," inquit. "Vestrum quidem factum hoc perquam nefarium est: 21. Verumtamen nolite a Jova deficere: quin ei toto pectore servite, neve ad ista nihili desciscite, quae neque prosunt, neque opitulantur: adeo nihili sunt. 22. Neque enim destituet Jova populum suum, propter suum tam celebre nomen, postquam vos sibi populum facere voluit. 23. Ego quoque, absit ut hoc in Jovam scelus committam, ut pro vobis orare intermittam, et vos honestis rectisque moribus instruere. 24. Tantum Iovam reveremini, eique vere toto pectore servite. 25. Videte enim, quantam vobis rem fecerit: quod si male feceritis, et vos et rex vester peribitis."

Caput XIII

In Palaestinis Jonathan. Israelitarum fuga. Sauli temeritas. In eum Samuel. Inermes Hebraei.

1. Inivit autem Saulus regnum, annum agens, et regnavit in Israelitas annos duos. 2. Delegit autem Saulus tria Israelitarum millia: quorum duo millia secum apud Machmas, montemque Bethelen retinuit; mille cum Jonathane reliquit apud Gabaam Benjamitarum; reliquos domum remisit. 3. Deinde, quum occidisset Jonathan Palaestinorum praesidium, quod erat Gabaeae collocatum, idque audivissent Palaestini, Saulus ubique tuba sonandum curavit, eo consilio, ut id audirent Hebraei. 4. Quod quum audivissent omnes Israelitae, a Saulo occisum esse Palaestinorum praesidium, Palaestinosque Israelitis infensos esse, convenerunt ad Saulum apud Galgala.

5. Sed quum Palaestini ad Israelitas bello persequendos convenissent, triginta millia curruum et sex millia equitum secum habentes, praeter milites arenae litoris marini numerum adaequantes, profectique castra fecissent apud Machmas, ab oriente Bethavenis: 6. Israelitae, videntes rem suam esse in angusto, propinquantibus illis, abdidere se in mandras, in latebras, in rupes, in tesqua atque speluncas: 7. Pars Hebraeorum Jordanem trajicere, seque in fines Gadinorum Galaaditarumque recipere. 8. Saulus ergo, qui adhuc apud Galgala erat, omnibus qui circa eum erant perterritis, quum septem dies exspectasset, quod spatium fuerat a Samuele definitum, neque Samuel in Galgala venisset, et exercitus ab eo dilaberetur, 9. Jussit hostias adduci sibi ad solidum sacrificium et pro salute faciendum, fecitque solidum sacrificium. 10. Quod simulac absolvit, ecce aderat Samuel, cui progressus obviam Saulus, ut eum salutaret. Et interrogatus ab eo quid fecisset, sic respondit: 11. "Quum viderem milites a me dilabi, neque te ad diem venire, et Palaestinos apud Machmas convenisse, 12. Veritus, ne mox ad me in Galgala descenderent Palaestini, cum nondum Jovae preces tulissem. Coactus sum solidum sacrificium facere." 13. At Samuel: "Stulte fecisti, qui quod tibi a Jova Deo tuo praeceptum erat, non feceris. Jam vero Jova regnum tibi in Israelitas aeternum sanxisset. 14. At nunc non erit firmum regnum tuum: quaesivit Jova sibi hominem ex animi sui sententia, cui populum suum regendum mandet, quoniam tu ejus praecepto non paruisti."

15. Haec locutus Samuel, Galgalis digressus est, et Gabaam Benjamitarum venit. Saulus, quos habebat in praesentia, milites recensuit, homines circiter sexcentos: 16. Quuumque eis, et cum Jonathane, Gabaae Benjamitarum mansit. Exierant autem ex Palaestinorum castris, apud Machmas positis, populatores tripartito divisi: 17. Quorum una pars Ephraim versus contenderat, in fines Saulis: 18. Altera Bethoronem versus: tertia eum tractum petiverat, qui Sebojorum vallem spectat, in silvam. 19. Nec ullus faber ferrarius extabat in omnibus Israelitarum finibus: quod ideo curaverant Palaestini, ne facerent Hebraei gladios aut lanceas. 20. Itaque descendebant omnes Israelitae ad Palaestinos, ad vomeres, ligones, secures, et cetera ferramenta inspicianda; 21. Erantque tum obtusi vomeres, ligones, tridentes et secures, reficiendique stimuli: 22. Acciditque ut belli tempore nullus in universis Sauli aut Jonathanis copiis esset, qui gladium aut lanceam haberet, Saulo et Jonathane ejus filio exceptis.

Caput XIV

In Palaestinos Jonathan. Regium dirum edictum. Jonathan mel comedens. In filium rex. Pro illo milites. Sauli victoriae, soboles, in fortes munificentia.

1. Igitur quodam die Jonathan, Sauli filius, armigerum suum hortatus est, ut adorirentur Palaestinorum quoddam praesidium, quod ultra Machmas processerat, et paulo ultra ipsos consederat: 2. Neque id Saulo patri suo indicavit, qui tum sub malo punica apud Magronem ad extremum Gabaae sedebat, comitibus circiter sexcentis: 3. Quum quidam Achias, Achitobi filius, fratris Ichabodi, Phinees filii, nepotis Elis, Jovae apud Silonem pontifex, ephodum gestaret, et illi Ionathanem profectum esse nescirent. 4. Erant inter aditus, qua Jonathan ad Palaestinorum stationem penetrare conabatur, duo praerupti scopuli, alter altera ex parte aditum tenentes, quorum alter Bozes, alter Sene appellabatur: 5. Ille ab aquilone, a fronte Machmantis; hic ab austro, a fronte Gabaae fixus. 6. Jonathan ergo armigerum suum sic adhortatus est: "Agedum, adgrediamur praeputiatorum istorum praesidium, si forte Jova stabit a nobis. Neque enim Jovae difficilius est, exiguis copiis vincere quam magnis." 7. Cui armiger: "Facito, ut libet," inquit, "perge, ego te comitabor, ut voles." Et Jonathan: 8. "Quum adoriemur eos," inquit, "si ipsi nobis conspectis jusserint nos exspectare, dum ipsi ad nos veniant, restabimus ibidem, neque ad eos ascendemus. 9. Sin autem jusserint ut ad ipsos ascendamus, ascendemus: 10. nam hoc signum erit, victoriam nobis a Jova de illis dari."

11. Igitur ambo sese Palaestinorum praesidio ostendunt. Tum Palaestini dicere: "Prodeunt Hebraei ex cavernis, in quas sese abdiderant." 12. Deinde Jonathanem et ejus armigerum alloquuntur praesidiarii milites: "Ascendite sane ad nos, et vos quidpiam docebimus." Tum Ionathan: "Ascende, pone me," inquit armigero: "nam eos Jova addicit Israelitis." 13. His dictis, manibus pedibusque erepit, sequente armigero, caesique sunt illi a Jonathane, armigero post eum interficiente. 14. Atque in hac prima caede, a Jonathane ejusque armigero facta, ceciderunt homines circiter viginti, in agri spatio dimidii fere jugeri. 15. Ex quo tantus terror non solum castra, agros, milites omnes praesidii, sed ipsos etiam populatores pervasit, ut terra ipsa terrore divinitus incurso contremisceret. 16. Quod cum esset a Sauli speculatoribus apud Gabaam Benjamitarum animadversum, tumultum exstitisse qui serperet, et magis magisque increveret, 17. Jussit Saulus eis qui apud se aderant, ut conquirerent et dispicerent, ecquis ab ipsis discessisset. 18. Factaque ab illis conquisitione, et invento Jonathanem ejusque armigerum abesse, jussit Achiae, ut divinam arcam afferret: erat enim tum arca divina apud Israelitas. 19. Atque interea Saulo pontificem alloquente, quum ille in castris Palaestinorum tumultus etiam atque etiam cresceret, jussit pontifici ut desisteret: 20. Coactisque eis omnibus qui aderant, proelium adit. Ecce autem illi maximo tumultu ferrum in se ipsos invicem converterant; 21. Necnon Hebraei (qui antea cum Palaestinis fuerant, cumque illis profecti agmen clauserant), ii ad Saulinorum Jonathanensiumque partes transierant. 22. Praeterea quicumque Israelitarum in Ephraimitarum montanis latitabant, ii, audita Palaestinorum fuga, eos et ipsi bello persequebantur. 23. Atque ita victoriam tradidit eo die Iova Israelitis, translatumque est bellum ad Bethaven. 24. Eo autem die, quum convenissent Israelitae, Saulus eos jurejurando obstrinxerat, devovens, si quis cibum caperet ante vesperum, dum ipse suos hostes ulcisceretur. Itaque illorum nemo cibum gustaverat. 25. Quumque omnes in silvam venissent, et ibi fluens in agri solo mel aspicerent, nemo tamen ori suo manum admovit, quod jusjurandum metuebant.

26. At Ionathan, qui quum pater suus illos obtestaretur, non audiverat, baculi quem manu ferebat, extremum protendit, 27. Favoque mellis intinctum, manu ad os suum admovit: ex quo illustrati sunt ejus oculi. 28. Tum quidam militum ei ita dixit: "Obstrinxit pater tuus sacramento milites, cum devotione, si quis hodie cibum gustasset, cum tamen essent defessi." 29. Cui Jonathan: "Perturbavit pater meus omnia," inquit. "Videte enim, ut mihi collustrati sint oculi, quoniam paululum quid hujus mellis gustavi: 30. Quid si comedissent hodie milites de praeda hostium suorum, quantum satis esset: quum nunc non satis magna illata Palaestinis clades est."

31. Igitur caesis eo die Palaestinis a Machmante ad Ajalonem, multum defessi milites, ad praedam se convertunt, 32. Captasque oves et capras et boves atque vitulos humi mactant, et cum ipso sanguine comedunt. 33. Quod postquam est Saulo nuntiatum, milites in Jovam peccare, cibum una cum sanguine capiendo, praefatus, illos contra fas facere, 34. Jubet ad se e vestigio saxum ingens advolvi, et passim militibus edici, ut suos boves et pecora ad se adducant, ibique mactent atque comedant: neve contra Jovam carne cum sanguine vesciendo peccent. Itaque accedunt omnes, boves suos secum sub noctem ducentes, eosque illic mactant. 35. Et Saulus aram Jovae construxit, quae quidem prima Jovae ab eo constructa est. 36. Deinde suos cohortatus est, ut noctu secum Palaestinos insequerentur, et usque ad lucem matutinam depraedarentur, neque eorum quemquam reliquum facerent. 37. Quumque omnes juberent, ut faceret, quidquid liberet, suasit pontifex, ut illic accederent ad Deum. Sed Deus a Saulo consultus de persequendis Palaestinis, et an esset eos Israelitis dediturus, nihil eo die respondit. 38. Tum Saulus: "Adeste huc," inquit, "universi ordines exercitus, et cognoscite atque dispicite, quisnam sit hujus hodierni peccati auctor. 39. Nam per Jovam immortalem, Israeliticum conservatorem, si is est vel Jonathan filius meus, morte plectetur." 40. Quumque nemo omnium ei respondisset: "Vos," inquit ad omnes Israelitas, "eritis in altera parte, ego et Ionathan filius meus in altera." Cui illi: "Ut libet," inquiunt. 41. Et Saulus Jovam sic alloquitur: "Deus Israelitarum, age severe." Ac ceteris elapsis, Jonathan et Saulus deprehensi sunt. 42. Et Saulus ita dicit: "Sortem jacite inter me et Jonathanem filium meum." Et quum deprehensus Ionathan esset: ille sic eum alloquitur: 43. "Indica mihi, quid feceris." Tum Ionathan indicat: "Gustavi," inquit, "ab extremo baculi, quem manu ferebam, pauxillulum mellis, et moriar?" 44. Cui Saulus: "Ita mihi sit Deus propitius, ut tu morte plecteris, Jonathan." 45. Sed milites Saulum sic interpellant: "Ergone morietur Jonathan, qui hanc tam insignem victoriam peperit Israelitis? Minime vero: per Jovam immortalem, ne pilum quidem amittet: nam Deum adjutorem habuit hodierno die." Atque ita Ionathanem a morte vindicavere milites. 46. Et Palaestini, Saulo ab eis persequendis digresso, domum concesserunt. 47. Saulus autem Israelitarum regno potitus, omnes undique suos hostes debellavit, Moabitas, Ammonitas, Idumaeos, Sophenae reges, et Palaestinos: ac quocumque se verterat, superior erat. 48. Coactisque copiis Amalechitas superavit, et Israelitas ab oppressorum injuria liberavit. 49. Habuit autem Saulus filios, Jonathanem, Jessuim, et Malchisuam; duasque filias, quarum grandiori Meroba, minori Michol nomen erat. 50. Ejus uxor Achinoama vocabatur, Achimaae filia; dux exercitus Abner, Neris filius, patrui Sauli, cujus Sauli pater erat Cis. 51. Abneris pater erat Ner, Abielis filius. Fuit autem acre bellum adversus Palaestinos, quamdiu vixit Saulus. 52. Itaque quoscumque viros fortes ac bellicosos animadverterat, eos sibi asciscebat.

Caput XV

In Amalechitas Saulus. Horum clades. Regis contumacia. Agagi nex a Samuele.

1. Samuel autem Saulum sic admonuit: “Misit me Jova ad ungendum te, suorum Israelitarum regem. Quamobrem obtempera Jovae dictis.” 2. Sic autem dicit Jova bellipotens: “Recolo, quid Amalechitae fecerint Israelitis, utque eorum iter ex Aegypto profectorum infestaverint. 3. Quapropter i occisum Amalechitas et eorum omnia, nihil parcentes, corrumpitote, atque interficitote, viros, mulieres, infantes, lactentes, boves, oves, camelos et asinos.”

4. Igitur Saulus convocatos milites recensuit apud Telaim, peditum ducenta millia, et Judaeorum decem millia: 5. Et Amalechitarum urbem aggressus, atque apud fluvium conficturus, 6. Cenaeos praemonuit, ut ab Amalechitis abirent, recederent, desciscerent, ne ipse eos una cum illis perderet, qui tamen Cenaei humanos se erga omnes Israelitas ab Aegypto profectos praebuissent. 7. Quumque recessissent ab Amalechitis Cenaei, fudit Saulus Amalechitas ab Hevila, usque dum veniatur ad Sur, quod contra Aegyptum situm est: 8. Vivoque capto Agago Amalechitarum rege, ceteros omnes ferro trucidavit. 9. Sed Agago pepercit ipse et exercitus, et ovium, caprarum, boumque optimis quibusque, et maxime opimis, agnisque et optimis quibusque; neque ea voluerunt corrumpere: vilissima autem et abjectissima quaeque perverterunt.

10. Itaque cum Samuele locutus Jova dixit: 11. Se poenitere creati regis Saulis; quoniam a se defecisset, neque sua mandata exsecutus esset. Eam rem aegre ferens Samuel, Jovamque tota nocte comprecatus, mane surrexit ad occurrendum Saulo. 12. Quem quum audiret in Carmelum venisse, erectoque trophaeo reversum perrexisse, et in Galgala descendisse, venit ad eum. 13. Et Saulus Samuelem ita salutavit: "Salve a Jova, exsecutus sum mandatum Jovae." 14. At Samuel: "Quis ergo balatus pecorum venit ad aures meas? Aut quem ego boum mugitum audio?" 15. Et Saulus: "Ex Amalechitis abacta sunt," inquit. "Nam abstinuere milites optimis quibusque balantum atque boum, ad sacrificandum Jovae Deo tuo: cetera quidem funditus evertimus." 16. Tum Samuel: "Licetne tibi exponam, quid mihi Jova dixerit hac nocte?" "Licet," inquit ille. 17. Et Samuel: "Quum ex tam tenui conditione (ut tu tibi videbare) Israeliticarum tribuum caput evaseras, et a Ioua Israelitarum rex unctus fueris: 18. Cur ab eo in hanc expeditionem missus, et sceleratos Amalechitas excindere, ac bello ad internecionem persequi jussus, non obedivisti, sed ad praedam conversus, Jovam offendisti?" 19. Cui Saulus: "Immo vero Jovae obedivi," inquit, "expeditionemque, ad quam ab eo missus sum, confeci, et excisis Amalechitis, eorum regem Agagum adduxi. 20. Tantum milites de manubiis pecora, bovesque, devotorum primitias desumpserunt, quibus Jovae Deo tuo apud Galgala sacrificaretur." 21. At Samuel: "Quasi vero tam Jovae placeant hostiae et sacrificia," inquit, "quam ei dicto audientem esse? Obedientia (ut tu scias) melior est sacrificio: et obtemperatio, adipe arietino. 22. Nam non parere, peccatum est magicum: et contumacem esse, in eadem culpa ponitur, ac simulacra colere. Et quoniam tu Jovae mandatum repudiasti, ipse te vicissim regno privabit." 23. Tum Saulus: "Peccavi," inquit, "qui contra Jovae jussa, contraque tua mandata, populum veritus, eique obsecutus, fecerim. 24. Sed tu mihi veniam da, et mecum revertere, ut Jovam adorem." 25. Et Samuel: "Non revertar tecum, qui Jovae mandatum aspernatus sis, ideoque per eum Israelitico regno abdicatus."

26. His dictis Samuel conversus discedebat: quem ille gremio penulae prehendit, et penula abrupta est. 27. Tum Samuel ita loquitur: "Abrumpit hodie a te Jova Israelitarum regnum, idque alteri te meliori tradit. 28. Neque vero fallet Israelitarum triumphator, neque animum mutabit: non enim homo est, animum ut mutet." 29. Et ille: "Peccavi," inquit: "sed tu hunc mihi apud senatores meorum popularium, apudque Israelitas honorem concede, ut mecum redeas, quo Jovam Deum tuum adorem."

30. Ita redeuntem Saulum comitatus est Samuel, adoravitque Jovam Saulus. 31. Tum Samuel Amalechitarum regem Agagum ad se jussit adduci. Quumque Agagus ad eum delicate accessisset, mortis acerbitatem abesse sperans, Samuel ita dixit: 32. "Quemadmodum orbavit ensis tuus mulieres, sic orbabitur prae ceteris mulieribus tua mater." 33. Haec locutus Samuel, Agagum apud Jovam Galgalis dissecuit. 34. Deinde Ramatham discessit, et Saulus domum suam Gabaam Sauli petiit, nec umquam postea per omnem vitam Saulum vidit Samuel, quod ejus vicem dolebat.

Caput XVI

Samuel a Jova incusatus, idem ad unguendum Davidem. Sauli vexatio, per Davidem mitigatio.

1. At Jova, quem Sauli Israelitae regis creati poenitebat Samuelem sic adlocutus est: "Quousque Saulum lugebis, quem ego regno Israelitarum abdicavi? Reple tuum cornu oleo, et proficiscere jussu meo ad Isai Bethlehemitam: nam de ejus filiis ego mihi regem prospexi." 2. Cui Samuel: "Quo pacto," inquit, "proficiscar? Nam si hoc audierit Saulus, interficiet me." Et Jova: "Vitulam tecum duces," inquit, "dicesque te ad Jovae sacrificandum venisse, 3. Et Isai ad sacrificium vocabis. Ego tibi quid agendum sit ostendam, et tu mihi unges, quem tibi significavero." 4. His Jovae mandatis paruit Samuel, Bethlehemamque profectus est, et mirantibus adventum suum senatoribus civitatis, quaerentibusque an salva re veniret: 5. "Salva," inquit, "ad Jovae sacrificandum venio. Lustramini, et mecum ad sacrificium adeste." Lustratumque Isai et ejus filios ad sacrificium vocavit. 6. Qui postquam advenerunt, intuitus Eliabum, sic cogitabat: "Adest nimirum apud Jovam ejus unctus." 7. Sed Jova: "Noli," inquit, "istius spectare faciem aut staturae proceritatem: nam ego eum improbo. Non enim eadem specto quae solent homines. Spectant enim homines faciem; at Jova animum intuetur." 8. Deinde vocavit Isai Abinadabum, in Samuelis conspectum adduxit. At ille: "Ne hunc quidem elegit Jova." 9. Deinde adduxit Isai Sammam; atque illo dicente, "Ne eum quidem a Jova delectum esse:" 10. Adduxit Isaeus in conspectum Samuelis septem filios suos. Quumque negaret Samuel illos a Jova deligi, et ex Isaeo quaereret an omnes adessent pueri, 11. Respondit Isai: "Restat natu minimus, qui pecus pascit." Et Samuel: "Jube istum evocari," inquit, "neque enim revertar, quin ille huc venerit." 12. Tum ille misit qui eum adducerent. Erat autem rufus, decora facie, eleganti forma. Et Jova: "Age," inquit, "istum unge, nam is est." 13. Tum Samuel, sumpto olei cornu, illum inter fratres suos unxit, atque ex illo die deinceps Jovae spiritu fuit instinctus David. 14. Deinde digressus Samuel, Ramatham venit.

Saulus autem Jovae spiritu destitutus, a malo spiritu, auctore Jova, vexabatur. 15. Itaque suaserunt ei eius affectatores, ut, quoniam malo Dei spiritu ageretur, 16. Suis, quos apud se habebat, famulis negotium daret, ut aliquem tangendae citharae peritum conquirerent, qui eum malo Dei spiritu correptum pulsandis fidibus mitigaret. 17. Mandavit ergo Saulus suis, ut sibi providerent de aliquo fidibus perito, quem ad se adducerent. 18. Et unus de famulis ei respondit, vidisse se Isaei Bethlehemitae filium, hominem non solum fidibus doctum, sed etiam virum fortem atque militarem, rerumque prudentem, et formosum, ac Jova secundo utentem. 19. Tum Saulus, missis ad Isaeum nuntiis, jussit ut ad se mitteret Davidem filium suum, pastorem.

20. Igitur Isaeus asinum, qui panem afferret, vinique utrem, et caprum unum, Saulo per Davidem filium suum misit. 21. David ad Saulum profectus, apud eum remansit, ejusque singulari captus amore Saulus, eo armigero usus est, 22. Et ab Isai per nuntios petiit ut apud se maneret David: eum enim sibi esse gratum. 23. Ac quandocumque accidebat, Saulum divino illo spiritu corripi, David correptam citharam manu pulsabat, atque ita respirabat Saulus: et facessente ab eo malo illo spiritu, mitigabatur.

Caput XVII

Goliathi statura, intemperantia. Davidis virtus, robur, in immanem victoria.

1. Palaestini autem aliquando, coactis ad bellum suis copiis, convenerant apud Sochonem Judaeae, castraque fecerant inter Sochonem et Azecam, in finibus Daniorum. 2. At Saulus et Israelitae congregati, castra posuerant in valle quercus, aciemque adversus Palaestinos instruxerant.

3. Atque illinc Palaestinis in monte, hinc Israelitis etiam in monte consistentibus, interjecta valle, 4. Prodiit vir quidam immanis ex castris Palaestinorum, nomine Goliathus, ex Getha, sex cubitos et dodrantem longus, 5. Aeream galeam capite ferens, aeream loricam indutus, squameam, quinque milia siclorum pendentem, aere caligatus, aereamque humeris sustinens hastam. 6. Lanceae hastile instar erat textorii jugi, mucrone ferreo sescentos siclos pendente. 7. Eum praecedebat, qui scutum ferret. 8. Hic Goliathus, ubi constitit, clamabat ad Israelitarum aciem in hunc modum: "Quid opus est, vos prodire ad conferendum proelium? Ego sum Palaestinus, vos Sauli clientes. Deligite ex vobis aliquem, qui mecum descendat in certamen: 9. Qui si me proelio superatum occiderit, nos vobis servi erimus; sin ego illum victum interfecero, vos in servitutem redacti, nobis servietis. 10. Ego hodierno die dedecore afficio Israelitarum acies. Date mihi virum, qui mecum manus conferat." 11. His Palaestini verbis auditis, Saulus et universi Israelitae non mediocri terrore perculsi sunt.

12. David autem filius erat illius Ephrathaei ex Bethlehem Judaeae, nomine Isaei, qui Isaeus octo filios habebat, homo Sauli temporibus jam senex et aetate provecta. 13. Ejus filiorum tres natu maximi sub Saulo militabant, quorum trium nomina erant: maximi natu, Eliabus; proximi, Abinadabus; tertii, Samma. 14. His tribus natu maximis sub Saulo merentibus, 15. David, qui natu minimus erat, a Saulo identidem, ad pascendum patris sui pecus, Bethlehemam commeabat. 16. Procedebat autem Palaestinus ille mane et vespere, idque per quadraginta dies facere perseveravit. 17. Isaeus autem Davidi filio suo sic mandavit: "Accipe fratribus tuis hoc ephi polentae, atque hos decem panes, et in castra ad eos curre; 18. Praeterea decem hos recentes caseos fer tribuno, et vise, quomodo tui fratres valeant, eorumque tesseram accipito."

19. Igitur David, Saulo, illisque et omnibus Israelitis bellum gerentibus cum Palaestinis in valle quercus, 20. Mane surgit, et pecore custodi mandato, sublatis illis rebus proficiscitur, sicut ei fuerat ab Isaeo praeceptum. 21. Ubi intra vallum pervenit, militibus in aciem egressis, jamque classico sonante, et hinc Israelitarum, illinc Palaestinorum acie ex adverso instructa, 22. Depositis apud impedimentorum custodem eis quae ferebat, accurrit in aciem, fratresque suos aggressus salutat. 23. Eo cum illis colloquente, ecce ascendit ex acie Palaestinorum prodigiosus ille Palaestinus, nomine Goliathus, Gethanus, et eadem illa verba profert, audiente Davide. 24. Atque ad illius viri conspectum, gravi metu perterriti omnes Israelitae refugiebant, et ita dictitabant: 25. "Videtisne virum illum, qui ascendit? Ad dedecorandum Israelitas ascendit. Quod si quis eum occiderit, rex et ipsum et ipsius domum magnis afficiet divitiis, eique suam filiam nuptum dabit, et ejus domum immunitate inter Israelitas donabit." 26. Quaerentique Davidi ex eis, qui aderant, ecquid consecuturus esset, qui Palaestino illo dejiciendo, Israelitarum dedecus abolevisset, 27. “Nam quis est,” inquit, “praeputiatus ille Palaestinus, qui Dei viventis aciem probro afficiat?”, vulgo respondebant, quaenam consecuturus esset, qui illum superasset. 28 His Davidis ad illos verbis auditis, offensus Eliabus, qui erat ejus fratrum natu maximus, eum hujusmodi verbis objurgavit: "Curnam huc descendisti? Aut cur paucas illas oves in saltu deseruisti? 29. Nam si bene novi tuam audaciam et animi improbitatem, ad spectandum proelium venisti." Cui David: "Quid autem commisi? Num injussus feci?" 30. Hoc dicto ab illo digressus est et alium aggressus, eadem percontabatur, eique eadem vulgo dabantur responsa.

31. His Davidis sermonibus Saulo per quosdam, qui audiverant, nuntiatis, jussit ad se Davidem arcessi, et David cum eo in hunc modum locutus est: 32. "Nemo animum propterea despondeat; ego tuus cum Palaestino isto congrediar." 33. At Saulus: "Non potes," inquit, "cum Palaestino hoc conferre manus, puer cum viro in armis jam a pueris exercitato." 34. Et David: "Cum patris mei pecus pascerem, leo una cum urso gregem adortus ovem sustulit. 35. At ego hunc persecutus, occidi, eique de faucibus praedam extorsi. Tum illum in me insurentem, rostro prehensum cecidi ac necavi. 36. Quod si et leonem et ursum occidi, profecto idem praeputiato isti Palaestino accidet, qui Dei viventis agmina dedecorat. 37. Idem me Iova, qui a leone et urso defendit, ab isto quoque Palaestino defensurus est." Tum Saulus: "I sane secundo Jova," inquit. 38. Deinde ei sua arma accommodavit, ejusque capiti aeream imposuit galeam, et eum lorica induit, superque armaturam gladio suo accinxit. 39. Sed David ingredi conatus (neque enim assueverat) negavit se cum illis posse incedere, quoniam non assuevisset. 40. Depositisque illis armis, pedum suum manu corripit, lectisque quinque laevibus ex flumine silicibus, et in pera pastorali, quam habebat, atque in sacco positis, fundam secum ferens, Palaestinum aggreditur.

41. At Palaestinus ad Davidem accedens, homine ei scutum praeferente, 42. Ubi Davidem puerum esse animadvertit, rufum et forma eleganti, eum contempsit. 43. "Num ego sum canis," inquit, "ut tu me baculo et lapidibus adgrediare?" 44. "Non," inquit David, "sed cane deterior." Tum ille eum per deos suos detestatus est et: "Accede ad me," inquit, "ut tuum corpus volucribus aereis terrenisque bestiis tradam." 45. At David: "Tu me gladio, hasta, lancea fretus, aggrederis; at ego te aggredior fretus nomine Jovae bellipotentis, Dei Israeliticorum agminum, quae tu probris affecisti. 46. Hodierno die compinget te Jova in manum meam, qui tibi superato, caput auferam, et Palaestinorum militum cadavera hodierno die volucribus aereis terrenisque feris tradam, ut sciat totus orbis qualem habeant Israelitae Deum, 47. Intelligatque haec universa multitudo, Jovam nullo ense aut hasta vincere, cujus sit bella gerere, quique vos nobis in manum tradiderit." 48. Tum Palaestinus irruit, Davidemque cominus aggredi tendit. At David propere Palaestino in certamen concurrit, 49. Imissaque in peram manu, depromptum inde lapidem funda jacit, et Palaestini frontem ita ferit, ut ille, transadacta galea et adfixo fronti saxo, pronus humi conciderit. 50. Atque ita Palaestinum David funda et saxo victum superat atque necat. 51. Quumque ensem non haberet, accurrit, atque ubi ad Palaestinum constitit, correpto strictoque illius ense, eum amputato capite perimit. 52. Palaestini, heroem suum occubuisse videntes, fugam capessunt; quos Israelitae Judaeique sublato clamore persecuti sunt usque ad vallem et portas Accaronis. 53. Cecideruntque trucidati Palaestini per viam Saaraeam usque ad Gethain et Accaronem. 54. Deinde a persequendis Palaestinis reversi Israelitae, eorum castra diripuerunt.

55. At David captum Palaestini caput Hierosolymam intulit, illiusque arma in tabernaculo suo reposuit. 56. Quum vidisset autem Saulus Davidem contra Palaestinum prodeuntem, sic Abnerem exercitus ducem interrogaverat: "Cujusnam filius est adolescens ille, Abner?" 57. "Profecto nescio, rex," inquit Abner. Et rex: "Percontare, quis sit ille juvenis." Igitur redeuntem a caede Palaestini Davidem prehendit Abner et Saulo adduxit, Palaestini caput ferentem. 58. Quaerenti ita Saulo: "Cujus filius es, adolescens?" respondit David: "Filius sum tui Isaei Bethlehemitae."

Caput XVIII

Jonathanis in Davidem studium. Hujus bellica virtus. Pro Davide mulierum carmen. Regis dolor, et in victorem diritas. Davidi nupta regia nata.

1. Postquam is cum Saulo colloquendi finem fecit, accidit, Jonathanem tanto Davidis amore devinciri, ut eum perinde ac semetipsum diligeret. 2. Davidem autem retinuit Saulus eo die, neque ei domum patriam repetere permisit. 3. Et Jonathan cum Davide, prae amore, quo eum juxta ac se ipsum prosequebatur, societatem coiit, 4. Detractamque sibi, qua indutus erat, penulam ei dedit, nec non arma sua: ensem, arcum atque balteum.

5. Exsequebatur autem David omnia sibi a Saulo mandata prudenter; et ab eo militibus praefectus, cum reliquorum omnium, tum Saulinorum judicio probabatur. 6. Accidit autem advenientibus illis, Davide a caede Palaestini revertente, ut ex omnibus Israeliticis oppidis mulieres cum cantu et choris, admixta tympanorum barbitorumque laetitia, Saulo regi obviam prodirent, 7. Ludentesque recinerent: "Saulus mille, decem superavit milia David." 8. Quam rem sane Saulus aegerrime molestissimeque tulit, quod Davidi dena milia, sibi milia tribuerentur; nihil jam illi deesse, nisi regnum. Itaque eum deinceps maligne intuebatur.

9. Quumque postridie malo Dei spiritu correptus, per aedes baccharetur, 10. Davide fides more suo pulsante, hastam, quam in manu habebat, jaculatus est, Davidem studens affigere parieti. 11. Sed eum David semel atque iterum declinavit. 12. Quare veritus eum Saulus, quod illi Iova adesset, et ab ipso Saulo discessisset, eum a se removit, tribunumque fecit. 13. Et David in populo versans, prudenter se in omnibus suis factis, favente Jova, gerebat. 14. Quod quum animadverteret Saulus, illum tam prudenter agere, 15. Omnibusque et Israelitis et Judaeis, apud quos obversabatur, carum esse, pertimuit, cumque eo sic locutus est: 16. "Ego tibi filiam meam grandiorem, Merobam, in matrimonium dabo, ea conditione, ut te mihi fortem praebeas, Jovanaque bella geras." 17. Idque eo consilio dicebat, ne ipse Saulus illi manum afferret, sed Palaestini. 18. Et David: "Quis ego sum," inquit, "aut quae vita mea, patriaque familia est inter Israelitas, gener ut regis fiam?" 19. Sed quo tempore Meroba Sauli filia Davidi tradenda erat, accidit, ut ea Adriel Molathitae in matrimonium data esset. 20. Amabat autem Michol Sauli filia Davidem. Quod postquam Saulo indicatum est, placuit ei res, statuitque, eam illi collocare, 21. Ut illa ei exitio foret, dum propter eam in Palaestinorum manus caderet. Itaque Davidem monuit, eum sibi fore in diem certum ex altera filia generum, 22. Suisque imperavit, ut Davidi clam demonstrarent, eum et regi carum esse, et ab omnibus regiis amari: quocirca regius gener fieret.

23. Hujusmodi sermones quum Saulini apud Davidem habuissent, respondit David, parvine ducerent, regium fieri generum? praesertim se, hominem tenuem atque abjectum. 24. Quae Davidis verba postquam illi Saulo retulerunt, jussit referri Saulus Davidi, regem nullam aliam dotem cupere, quam centum Palaestinorum praeputia, ob ulciscendos regis hostes. 25. Cogitabat autem Saulus, Davidem Palaestinorum manibus objicere. 26. Quae postquam verba Davidi sunt a Saulinis nuntiata, delectatus ea re David, quo regis gener fieret, 27. Nondum peracto spatio, Palaestinos cum suis militibus invadit, caesisque illorum ducentis, eorum praeputia reportat. 28. His praeputiis Saulus rex ad illum regis generum faciendum contentus, ei filiam suam Michol nuptum locavit. 29. Quae Michol quum illum deamaret, Saulus, videns Jovam adesse Davidi, magisque sibi ab eo metuens, aeternas in eum suscepit inimicitias. 30. At David, ex quo Palaestini principes prodierant, tanto se prudentius quam ceteri omnes Saulini gerebat, ut ejus nomen esset celeberrimum.

Caput XIX

Davidi fidus Jonathan. Rex in illum crudelis. Hujus fuga. Regis vexatio.

1. Igitur Saulus cum Jonathane filio suo, cumque suis omnibus de occidendo Davide verba fecit. Sed Jonathan, qui esset erga Davidem benevolentissimus, ei rem indicavit hujusmodi verbis: 2. "Conatur Saulus pater meus occidere te; quocirca cura ut mane in occulto abditus maneas. 3. Ego exibo, et patri meo latus claudens in agro, in quo tu eris, cum eo de te loquar, et videbo quid sit, tibique indicabo."

4. Locutus est ergo Jonathan cum Saulo patre suo de Davide in bonam partem. 5. "Noli, rex," inquit, "quidquam committere in tuum Davidem, qui tantum abest, ut in te quidquam commiserit, ut etiam tibi suis factis magnopere profuerit, utpote qui cum summo vitae suae periculo Palaestinum vicerit, et tam insignem victoriam omnibus Israelitis Jovae beneficio pepererit. 6. Quod cum tu ipse videris, et gavisus fueris: cur te isto scelere in innocentis sanguine obstringes, Davidem per injuriam interficiendo?" 7. Tum Saulus, Jonathani obtemperans, Jovam immortalem juravit, illum non esse moriturum. Et Jonathan, evocato Davide, rem omnem narravit, apud quem ille remansit ad ministrandum, sicut antea. 8. Ortoque iterum bello, congressus cum Palaestinis David, magna eos clade adfectos in fugam vertit. 9 At Saulus, quum malo Jovae spiritu correptus, domi sederet, hastam, quam in manu habebat, Davidem fidibus ludentem, conatus est adfigere parieti. 10. Sed David, evitato illo, hastaque ad parietem delata, effugit, atque illa nocte evasit.

11. Saulus autem nuntios in aedes Davidis misit, qui cum observarent, et mane perimerent. Sed ejus uxor Michol ei demonstravit, nisi suae vitae ea nocte consuleret, occisum iri postridie, 12. Eumque per fenestram demisit, atque eo fuga elapso, laris simulacrum in lecto posuit, 13. Et admoto ad ejus caput cervicali caprino, veste operuit. 14. Missisque a Saulo ad Davidem capiendum nuntiis, respondit eum aegrotare. 15. Saulus vero nuntios misit ad visendum Davidem, cum mandato, ut cum in ipso lecto sibi afferrent ad necem. 16. Nuntii, ubi eo venerunt, vident in lecto simulacrum, et ad ejus caput cervical caprinum. 17. Quaerentique Saulo ex Michole, cur ita se fefellisset, hostemque suum liberum dimisisset, respondit Michol, illum sibi minatum esse mortem, nisi ipsa eum dimisisset.

18. David autem fuga elapsus Samuelem Ramatham adit, eique Sauli adversum se facta omnia exponit, digressique ipse et Samuel, Najothi manserunt. 19. Qua re Saulo nuntiata, Davidem Najothi apud Ramam esse, nuntios misit ad capiendum Davidem; 20. Qui nuntii, viso vatum coetu bacchantium, Samuele apud illos adstante, correpti divino spiritu, coeperunt et ipsi bacchari. 21. Quod ubi Saulo nuntiatum est, misit alios, qui et ipsi bacchati sunt; itemque tertios, qui etiam bacchati sunt. 22. Quin ipsemet etiam Ramatham profectus, ubi ad magnum puteum apud Sechu pervenit, et percontatus, ubi Samuel et David essent, accepit, Najothi apud Ramatham esse, 23. Eoque profectus est, etiam ipse divino correptus spiritu inter eundum bacchabatur, donec Najothum, quod est apud Ramatham, pervenit, 24. Exutisque vestimentis suis, apud Samuelem bacchatus est, 25. Totoque illo die et nocte nudus jacuit: unde manavit dictum illud: "An et Saulus inter vates?"

Caput XX

Davidis Jonathanis consilium, foedus perpetuum. In filium rex. Ad socium filius regius.

1. At David a Najotho apud Ramatham sito aufugit, et Jonathanem aggressus, ita apud eum locutus est: "Quid commisi? Quod meum tantum adversus tuum patrem crimen aut peccatum est, ut me quaerat ad necem?" 2. Cui Jonathan: "Absit," inquit, "ut moriare. Quum enim rem nullam tantam tantulamve faciat pater meus, quam non communicet mecum, cur me hoc celaret? Non est ita." 3. At David insuper juravit, et ita dixit: "Satis scit pater tuus, me tibi esse carum, ideoque cavet, ne tu hoc resciscas, ne tibi doleat. Crede mihi, quam certum est Jovam, quam certem est te vivere, tam certum est me a morte vix uno passu distare." 4. Tum Jonathan: "Dic, quid me tibi praestare velis." 5. Et David: "Cras, ut tute scis, novilunium agitur, quo ego die soleo cum rege accumbere ad epulas. Ego, te conscio, ruri latebo ad vesperum tertii abhinc diei. 6. Si me pater tuus requiret, dices, Davidem a te copiam petivisse currendi Bethlehemam, in meam patriam: nam sacrificium esse anniversarium toti cognationi. 7. Si laudabit, salvus sum; sin succensebit, scito, nihil ab eo nisi malum sperandum esse. 8. Sed dabis hanc veniam tuo mihi, quem tibi Jovae foedere ascivisti, ut, si commerui, tu me potius interficas, quam ad tuum parentem sistas." 9. At Jonathan: "Absit istud," inquit. "Immo si sensero eum obstinato animo in tuam perniciem ferri, reddam te profecto certiorem." 10. Et David: "Quis mihi referet, utrum tibi asperius responderit pater tuus?" 11. Tum Jonathan: "Age," inquit, "exeamus sub dium."

Quumque ambo sub divum exivissent, Jonathan ita loquitur: 12. "Vivo ego Deum Israelitarum juro, me crastino tempore aut perendie, exploraturum esse meum patrem; ac si sensero bene erga Davidem animatum, missurum esse qui faciat te certiorem. 13. Sin autem tibi nocere cupiet meus pater, tum sic Jova benefaciat Jonathani, ut ego te certiorem faciam ac dimittam, quo salvus abeas, adjuvante Jova, sicuti patrem meum adjuvit. 14. Quod si, postquam quidquid est Davidis hostium Jova ex orbe terrarum exstirpaverit,ultusque fuerit, ego jam non ero superstes, ut tu Jovae pietate me a morte vindicare possis, 15. At certe meo generi in posterum pietatem tuam clausam non habebis."

16. Atque ita foedus Ionathan cum Davidis posteritate percussit, eumque iterum obtestatus est, prae amore quo eum prosequebatur (nam eum perinde ac semetipsum amabat), eique ita dixit: 17. "Cras novilunium est, et tu desideraberis, nam tua sessio vacabit. 18. Descendes autem ad summum ter in locum ubi lateas, quo die negotium hoc fiet, manebisque apud lapidem Oselem. 19. Ego tres sagittas ad latus jaculabor, collineans ad scopum. 20. Deinde puerum mittam, qui eas petat: 21. Cui puero si dixero, sagittas esse citra ipsum, adducito eum et venito; nam tua res erit in tuto, nec ullum erit periculum; Jovam immortalem testor. 22. Sin autem famulo dixero, sagittas esse ultra ipsum, abito: auctor abeundi Jova est. 23. Ac qua de re inter nos egimus, Iova nobis esto ejus testis aeternus." Latuit ergo David in agro.

24. Igitur prima die mensis, in regis acc5.ubatione epularum, quum rex in sua sede, sicut solitus erat, a pariete sedisset, 25. Et Jonathan surrexisset; Abner autem ad Sauli latus accubuisset, Davidisque locus vacaret, 26. Nihil dixit Saulus eo die, suspicatus illum casu aliquo non esse purum. 27. Postridie novilunii, Davidis loco vacante, quaerit Saulus ex Jonathane filio suo, quam ob causam Isaei filius neque pridie, neque eo die ad cibum capiendum venerit. 28. Cui Jonathan: "Petiit a me David veniam concedendi Bethlehemam," inquit, "oravitque ut se dimitterem, 29. Fieri enim sacrificium gentilitium in eo oppido, ad quod adesse jussus esset a fratre suo. 30. Itaque magnopere oravit, ut, si quid apud me gratia valeret, facerem ei se conferendi fratresque visendi potestatem. Hanc ob causam ad regiam mensam non venit." 31. Tum Saulus in Ionathanem incensus: "O improbe," inquit, "contumacisque matris progenies! Quasi vero nesciam te Isaeidae addictum esse, ad tuum quidem tuaeque matris dedecus atque probrum. 32. Nam quamdiu vivet in terris Isaeides, numquam neque tu neque tuum regnum stabilietur. Quamobrem mitte, qui eum mihi adducant: nam morte dignus est." 33. Et Jonathan: "Cur morietur?" inquit. "Quid commisit?" At Saulus hastam ad eum feriendum vibravit. 34. Et Jonathan, videns patri suo omnino decretum esse interficere Davidem, a mensa incensus ira surrexit, neque secundo novilunii die cibum cepit, tum quod Davidis vicem doleret, tum quod fuisset a patre suo affectus ignominia.

35. Mane rurus egressus ad tempus cum Davide constitutum, parvo puero, quem secum ducebat, jussit ut sagittas a se jaciendas petitum curreret; 36. Ac currente puero, sagittam ultra ipsum jecit. 37. Atque ubi pervenit puer ad locum sagittae a Jonathane jactae, clamavit Jonathan ad eum: 38. "Sagitta ultra te est! Festina celeriter," inquit ad eum clamans, "et sine mora." 39. Tum puer, capta sagitta, ad dominum suum venit, ignarus quid ageretur, Jonathane tantum et Davidem rei consciis.

40. Jonathan armis suis puero traditis, cum jussit in urbem redire. 41. Quo profecto, David a meridiana parte prodiit, pronoque ad terram vultu ter honorem summisse praebuit, et uterque alterum deosculati collacrimarunt, sed David vehementius. Deinde Ionathan: 42. "Abi cum bona pace," inquit, "ac quae nos inter nos per Jovae nomen, Jovam inter me et te, interque meam et tuam progeniem contestati juravimus, aeterna sunto." 43. Tum ille discessit, et Jonathan in urbem se contulit.

Caput XXI

Ad Achimelochum profugiens David. Sacri panes. Profugi simulatus furor.

1. Venit autem David Nobam ad Achimelechum pontificem: cujus adventu attonitus Achimelechus, quaesivit ex eo, quid causae esset, ut solus, nullo comitatu, adesset. 2. Cui David ita respondit: "Rex mihi quoddam negotium mandavit, quod ne quis rescisceret, neve quonam mitterer, praecepit. Itaque famulis certum quendam locum assignavi. 3. Quare si habes aliquot quinque panes, trade mihi, aut quot tibi suppetunt." 4. Et pontifex: "Panem quidem profanum non habeo, sed sacrum habeo, si modo famuli a mulieribus abstinuerunt." Cui David: 5. "Cum mulieribus nihil nobis rei fuit hunc jam tertium diem," inquit, "ex quo profectus sum: suntque corpora famulorum casta. Quod si profectio ipsa profana fuit, at hodie quidem lustrabitur in corporibus." 6. Itaque dedit ei pontifex sacros panes, quoniam nullus ibi panis erat, praeter panes apposititios, e Jovae conspectu sublatos, supponendis in eorum locum recentibus, quo die sublati sunt illi. 7. Aderat autem illic eo die quidam servorum Sauli, apud Jovam occupatus, nomine Doegus, Idumaeus, pastorum Sauli magister. 8. Et David Achimelechum sic allocutus est: "Ecquam hic habes hastam aut gladium? Nam neque gladium meum, neque tela mecum sumpsi, adeo regis mandatum urgebat." 9. Cui pontifex: "Ensis Goliathi Philistini," inquit, "a te in valle quercus occisi, panno involutus est post ephodum: eum tu, si vis, capias licet: nam hic quidem alius nullus est." 10. Et David: "Nullus est cum isto conferendus," inquit, "trade eum mihi."

11. Tum illinc digressus, ut Saulum effugeret, ad Achim Gethae regem se contulit. 12. Sed quum dictitarent apud Achim ipsius stipatores, hunc esse regem terrae Davidm, hunc esse, cui per choros accantatum foret illud: "Saulus mille, decem milia David." 13. Haec verba David in animo suo versans, et sibi ab Achim Gethae rege permetuens, 14. Gestum mutavit apud eos, et stultitiam inter eorum manus simulans, in portae ostio pingebat, salivamque in barbam suam deliquabat. 15. Tum Achis suos alloquitur: "En," inquit, "videtis, hominem insanum esse, cur eum mihi adduxistis? 16. Adeone insanis careo, ut hunc mihi adduxeritis, qui apud me insaniret? Hiccine ut in familiam meam veniat?"

Caput XXII

Davidis copiae. In istum Saulus. Jovae sacerdotum caedes per Saulum. Abiathar elapsus ad Davidem.

1. Ita illinc digressus David, in Odollomam speluncam evasit. Quod ubi intellexerunt ejus fratres, omnisque paterna familia, eo ad illum descenderunt, 2. Eodemque confluxerunt omnes, quibus angustae res erant, et obaerati, et animis aegri: quibus ille se ducem praebuit, 3. Coactaque circiter quadringentorum virorum manu, illinc Maspham Moabitarum se contulit, et a rege Moabitarum impetravit, ut parentibus suis liceret ad eos se recipere, donec videret, quid sibi fieret a Deo, 4. Eosque ad Moabitarum regem adduxit, apud quem manserunt, quandiu David munitione se continuit. 5. Verum monitus a Gado vate, ne munitione se contineret, sed in Judaeae fines concederet, in Haretham silvam profectus est. 6. Saulus autem, ubi audivit Davidem cum comitibus esse visum, 7. Sedens Gabaae sub nemore apud Ramam, hastamque manu tenens, et omni stipatus asseclarum comitatu, apud eos ita locutus est: "Attendite, Jeminienses. Numquid vobis omnibus daturus est Isaei filius agros et vineas? Numquid vos omnes tribunos facturus et centuriones? 8. Qui sic universi contra me conspirastis, ut vestrum nemo sit, qui me de filii mei cum Isaei filio foedere certiorem fecerit? Aut qui meam vicem dolens, mihi indicaverit, filium meum contra me servum meum insidias excitavisse? Quod ipsa res indicat." 9. Tum Doegus Idumaeus, qui etiam inter Sauli stipatores aderat, respondit in hunc modum: "Vidi Isaei filium venire Nobam, ad Abimelechum Achitobi filium, pontificem, 10. Qui pro illo Jovam consuluit, eique viaticum et Goliathi Philistini ensem dedit."

11. Tum rex Achimelechum Achitobi filium pontificem, ejusque omnem patriam familiam, sacerdotes Nobanos, arcessi jussit: qui quum ad eum omnes venissent, in hunc modum cum eis locutus est: 12. "Audi, Achitobi nate." Cui ille: "Adsum, domine." 13. Et Saulus: "Cur in me cum Isaeida conjurasti, qui ei et cibaria et ensem dederis, proque eo Deum consulueris? Quae insidiae mihi manifesto struuntur." 14. At Achimelechus: "Immo quis est," inquit, regi respondens, “ex tuis omnibus cum Davide comparandus? Fideli, regio genero, tuo jussu profecto, et domi tuae in honore habito? 15. An nunc primum Dei oraculum ejus nomine sum percontatus? Absit hoc a me, noli mihi, rex, aut ulli, qui sit meae paternae familiae, ullum crimen imponere: nam istius totius negotii nihil tantum tantulumve est, quod ego sciam." 16. At rex: "Morieris, Achimeleche, una cum tota tua paterna familia. 17. “Circumstate," inquit, adstantes cursores alloquens, "et interficite Jovae sacerdotes: nam Davidis partes tuentur, sciebantque, profugum esse, neque me certiorem fecerunt." Sed nolentibus regiis adseclis manus adferre Jovae sacerdotibus, 18. Doegus Idumaeus, imperante rege, ut Jovae sacerdotes invaderet atque perimeret, sacerdotes invasit, peremitque eo die octoginta quinque homines, ephodum lineum gerentes; 19. Nobamque sacerdotum oppidum ferro delevit, viros, mulieres, impuberes, lactentes, boves, asinos, pecora ferro corrupit, 20. Elapso uno Achimelechi Achitobi filio, nomine Abiathare, qui Davidem cursu consecutus, 21. Certiorem fecit de occisis a Saulo Jovae sacerdotibus. 22. Et David ei sic dixit: "Sciebam equidem tum, quum illic esset Doegus Idumaeus, id nuntiaturum esse Saulo: ego omnes tuae paternae familiae mortales perdidi. 23. Mane apud me, et pone metum: nam meam necem molietur, qui tuam necem molietur, adeo mihi curae eris."

Caput XXIII

Davidis de Palaestinis victoria. Ad Jovam David. Ad istum Jonathan. Ziphaei contra Davidem. Profugum Saulus persequens.

1. Quum esset autem David nuntiatum, Philistinos Ceilam oppugnare, horreaque diripere, 2. Jovae oraculum de Philistinis illis invadendis ac occidendis interrogavit. Cui Jova respondit, ut iret: victurum enim Palaestinos, Ceilamque defensurum. 3. Sed quum ei comites dicerent, se etiam illic in Judaea metuere, nedum si Ceilam ad castra Philistinorum accederent, 4. Iterum Jovam consuluit: cujus responsum fuit, ut Ceilam proficisceretur: sese enim ei Philistinos addicere. 5. Tum David cum suis Ceilam profectus, cum Philistinis pugnam commisit: eisque ingenti clade illata, eorum pecora abegit, Ceilanosque conservavit. 6. Accidit autem, ut Ceilam fugiens Achimelechi filius Abjathar ad Davidem, ephodum secum deferret.

7. Postquam certior factus est Saulus, Davidem venisse Ceilam, arbitratus, illam divinitus in suam venisse potestatem, qui in oppidum portis repagulisque munitum ingressus, se conclusisset: 8. Copias omnes in bellum coegit, ut Ceilam adoriretur, Davidemque et suos obsideret. 9. At David Saulum sibi malum moliri intelligens, Abjathari pontifici jussit, ut ephodum adhiberet, atque ita locutus est: 10. "Jova Deus Israelitarum, exaudi me tuum. Conatur Saulus adgredi Ceilam, ut oppidum propter me corrumpat. 11. Suntne Ceilani me ei dedituri? Estne Saulus, ut tuus ego audio, descensurus? Jova Deus Israelitarum, significato hoc mihi tuo." 12. Cui Jova: "Descensurus est," inquit. Et David: "Suntne Ceilani meosque Saulo dedituri?" "Sunt," inquit Jova.

13. Tum David ejusque comites circiter sexcenti, Ceila egressi sunt, ituri, quo fortuna ferret. Quod ubi Saulo nuntiatum est, Davidem Ceila se subduxisse, profectionem omisit.

14. Occupavit autem David saltuum munita loca, tenuitque montana in saltus Ziphi: et quaesitus semper a Saulo, nunquam est ei deditus a Deo. 15. David igitur videns, Saulum sibi mortem moliri, in silva se in Ziphi solitudine tenuit. 16. In eam silvam etiam ad eum profectus Sauli filius Jonathan, eum divinitus confirmat, hortans, ut sine metu sit: 17. Etenim non modo in Sauli patris sui potestatem non esse venturum, sed etiam regnum in Israelitas esse obtenturum, seque ei secundum futurum, neque Saulum patrem ejus rei nescium esse. 18. Atque ita foedere inter se coram Jova percusso, David in silva remanet, et Jonathan domum petit. 19. Sed Ziphaei Gabaam ad Saulum profecti, nuntiant, Davidem apud se latitare, in munitionibus, in silva, in colle Hachila ad dextram Jesimonis posito. 20. "Nunc tuum est," inquiunt, "o rex, eo descendere, si tibi visum fuerit: nostrum autem, illum tibi in potestatem tradere." 21. Tum Saulus: "Ago vobis a Jova gratias," inquit, "qui meum casum dolueritis. 22. Ite sane rem amplius exploratum: cognoscite, et circumspicite, quo in loco versetur, ecquis eum ibi viderit (nam audio hominem esse callidum), 23. Exploratisque et perspectis omnibus, in quibus occultatur, latebris, ad me revertimini, ut vobiscum, re comperta, proficiscar: et si in hac regione est, eum per omnes Judaeae praefecturas vestigem."

24. Tum illi digressi, Saulum, ad Ziphim profecti, antecesserunt. Saulus cum suis ad Davidem quaerendum (qui tum cum suis in solitudine Maone, in planitie ad Jesimonis dextram posita, versabatur) profectus est: 25. Quod postquam est Davidi nuntiatum, descendit in rupem, fuitque in saltus Maone. Quod ubi audiit Saulus, eum in Maone saltus persequitur. 26. Sed quum Saulus hinc, David illinc cum suis, alter alterum montis latus obiret, jamque David evadendi Sauli (cujus a copiis, ipse cum suis obsessus, conquirebatur) trepidus esset, 27. Advenit ad Saulum nuntius, qui propere discedendum esse moneret: nam Philistinos incursionem fecisse in ejus fines. 28. Itaque reversus a Davidem persequendo Saulus, obviam Philistinis ivit: unde et locus ille Rupes diremptoria appellatus est. Inde digressus David, Engadinorum arces occupavit.

Caput XXIV

Rex et David in antro. In regem profugi benignitas et observantia.

1. Id quum Saulo a persequendis Philistinis reverso nuntiatum esset, 2. Davidem esse in Engadino saltu, adhibitis tribus hominum milibus, ex omni Israelitarum numero selectis: 3. Proficiscitur ad Davidem, ejusque comites vestigandos, contra rupes rupicaprarum. 4. Quumque ad caulas ovium ad viam positas venisset, in speluncam, quae illic erat, intravit ad requisita naturae; in cujus speluncae intima parte David una cum suis comitibus erat. 5. Hic Davidem coeperunt monere comites, advenisse diem, quo Jova promisset, se ei hostem in potestatem esse traditurum, ut eo ad suum arbitrium uteretur. Tum David surgit, et oram penulae Sauli clam abscindit. 6. Deinde quum ea res ei percussisset animum, quod oram Sauli abscidisset, sic suos comites alloquitur: 7. "Avertat hoc a me Jova, ut hoc in dominum meum, Jovae unctum, committam, ut ei manus afferam, qui Jovae sit unctus." 8. His verbis cohibuit David homines ab invadendo Saulo.

9. Deinde Saulo ex spelunca viam ingresso, David ex spelunca egressus, pone Saulum clamavit: "Domine rex." Quumque Saulus respexisset, David eum prono ad terram vultu veneratus, inquit: 10. "Cur audis eorum hominum verba, qui dicunt, Davidem tibi malum moliri? 11. Vides profecto oculis tuis, ut hodie Jova in spelunca tui mihi fecerit potestatem; nec defuit, qui me ad tuam necem cohortaretur: sed peperci tibi, meque negavi manus allaturum domino meo, qui esset unctus Jovae. 12. Sed aspice, pater, aspice tuae penulae oram in manu mea. Quod quum penulae tuae oram absciderim, neque te interfecerim: cognosce et intellige, nullum me scelus commisisse, nullum contra te facinus admisisse dignum, quamobrem tu meam vitam captares. 13. Suscipiat hanc Jova causam, teque mihi sine mea opera ulciscatur. 14. Vetus est proverbium: a scelerato prodibit scelus: equidem tibi non adferam manum. 15. Cui tandem instat Israelitarum rex? Quem tu tandem persequeris? Canem mortuum, pulicem unum. 16. Sed erit Jova hujus inter me et te causae arbiter, providebitque: et meas partes defendens, tuas in me persequetur injurias."

17. His Davidis ad Saulum verbis finitis, Saulus sic ait: “Estne ista tua vox, David fili? 18. Pro te facit aequitas, non pro me (inquit plorans) nam tu me bono, ego te malo affeci. 19. Atque hodie satis ostendisti, quam fas de me bene meritus, qui me tibi in manum a Jova traditum non interfeceris. 20. Nam quotusquisque est qui nactus hostem suum, dimittat indemnem? Sed te pro tuo isto hodierno in me facto, Jova condigno praemio remuneretur. 21. Equidem scio, te futurum esse regem, et regnum in Israelitas obtenturum. 22. Quare jura mihi per Jovam, te meam stirpem post meum interitum non esse excisurum, meique nominis memoriam de mea domo patria deleturum.” 23. Tum David Saulo jurat, eoque domum profecto, ipse in locum munitum cum suis se recepit.

Caput XXV

Samuelis obitus. Ad Nabalem David. Abigailis humanitas, munera ad profugum, oratio, exoratio. Duri mariti mors. Nupta profugio vidua. Binae Davidis uxores.

1. Interea moritur Samuel, et omnes Israelitae coeunt, eumque defletum, domi suae Ramae sepeliunt. Tum David in saltum Pharanem proficiscitur. 2. Erat in Maone vir quidam, cujus facultates erant in Carmelo, homo cum primis locuples, habens ovium tria milia et mille capras. 3. Nomen habebat homo Nabal; uxor autem Abigail, mulier insigni prudentia elegantique forma, sed vir durus, malis moribus, ortus a Calebo. 4. Hunc Nabalem quum in saltum audivisset David ovium tonsuram in Carmelo facere, 5. Decem famulos misit, eisque praecepit in hunc modum: "Ascendite in Carmelum ad Nabalem, eumque meo nomine salutate, 6. Et ei ejusque familiae, et omnibus incolumem vitam optate, ac dicite, me audivisse eum habere tonsores. 8. Jam pastores tuos, (inquietis) qui nobiscum versati sunt, nulla affecimus contumelia, neque rem ullam amiserunt, quamdiu fuerunt in Carmelo; 8. Id quod tui famuli, si quaerere voles, fatebuntur. Quamobrem praebe te Davidis famulis ita humanum (nam fausto die venimus), ut nobis et Davidi, tuo filio, largiare quid tibi commodum erit." 9. Haec omnia Davidis famuli ad Nabalem profecti, nomine Davidis exposuerunt. 10. Ac postquam conticuerunt, respondit Nabal in hunc modum: "Quis est David? Quis est Isaei filius? Isne, ad quem hodie servi passim a dominis suis transfugiunt? 11. Scilicet ego cibum potionemque meam, et quae meis tonsoribus mactavi, dem hominibus mihi prorsus ignotis?" 12. Tum Davidis nuntii repetito itinere reversi, omnem rem ei referunt. 13. At David suis imperat, ut se gladiis accingant: quod postquam et illi et ipse fecit, profecti sunt circiter quadringenti viri, Davidem sequentes, ducentis apud impedimenta remanentibus.

14. Abigaili autem, Nabalis uxori, puer quidam de famulis rem nuntiavit in hunc modum: "Sciito, missos a Davide nuntios ex saltu ad salutandum erum nostrum, qui repudiati ab eo sunt. 15. Et tamen illos experti sumus viros plane bonos, nulla umquam contumelia aut damno affecti, quamdiu inter eos rusticando versati sumus, 16. Illis muri vicem nobis dies noctesque praebentibus, quamdiu cum eis fuimus pecora pascentes. 17. Proinde considera et dispice quid actura sis; alioquin de ero nostro et tota ejus familia actum est. Nam ipse quidem perditior est quam ut admonendus esse videatur." 18. Hic Abigail propere capit ducentos panes, duos vini utres, quinque oves apparatas, quinque sata polentae, centum uvas passas, et ducentas ficuum palathas, 19. Quae postquam asinis imposuit, famulis suis praecepit ut antecedant, sese jam secuturam, neque id viro suo Nabali indicat. 20. Quumque ea in asino equitans per occulta montis descenderet, occurrit Davidi cum suis adversus eam descendenti, atque ita dicenti: 21. "Nae ego frustra conservavi omnia, quae habet iste in saltibus, ita ut nihil omnino de suo deperdiderit, et mihi bonum malo pensavit? 22. At ita perdat Deus hostes Davidis, ut ei ante lucem matutinam ex omnibus, quae habet, ne parietis quidem commictorem reliquum faciam."

23. Tum Abigail viso Davide, confestim de asino desilit, et illum prona accidens, honorem ei suppliciter praebet, eique ad pedes jacens, ita loquitur: 24. "Obsecro te, domine, ut me tuam apud te verba facientem, bona cum venia audias. 25. Noli quaeso, domine, animum adjicere ad profligatum istum hominem Nabalem, et suo plane nomini respondentem. Ut enim stulti nomen habet, ita stultitia praeditus est. 26. Nam ego quidem missos a te famulos, domine, non videram. Enimvero, domine, quam certum est Jovam, quam certum est te vivere, tam certum est te a sanguine in tuis inimicitiis per temetipsum persequendis faciendo, a Jova absterreri; atque utinam Nabali similes sint hostes tui, et tibi malum molientes. 27. Quamobrem patere hoc munusculum, quod ego tuae tibi, domine, affero juvenibus, qui te comitantur, dari, et mihi hanc veniam da. 28. Sic tuam tibi domum, bella Jovana gerenti, ita firmiter confirmet Jova, ut tibi per omnem vitam mali nihil eveniat; 29. Utque si quis infestus tibi, necisque tuae cupidus exsistat, anima tua apud Jovam Deum tuum in viventium fasce (ut ita loquar) adnexa sit, idemque Jova tuorum hostium animam quasi ex fundae scutali jaculetur. 30. Jovam vero quum tot praeclara Jovae promissa consecutus, ab eo Israelitarum dux fueris constitutus, 31. Hoc te nulla conscientiae labe quasi labefactabit, recordatione effusi sine causa sanguinis, et supplicii ob privatam injuriam sumpti; Jovaeque beneficiis affectus memineris mei." 32. Tum David: "Gratias ago Jovae Deo Israelitarum," inquit, "qui te mihi miserit obviam; 33. Nec non tibi, quae me tuis rationibus a sanguine faciendo, et injuriis per me ipsum persequendis, cohibueris. 34. Nam Jovam viventem Israelitarum Deum testor, qui me tibi malefacere prohibet, nisi tu mihi obviam venire properasses, Nabali ante diluculum ne quidem parietis commictor relictus fuisset." 35. Deinde ab illa oblata sibi munera accepit, et: "Ascende sane domum cum bona pace," inquit, "en tibi obsequor atque indulgeo."

36. Ita Abigail ad Nabalem venit, eumque nacta domi suae cenam plane regalem habentem, animoque laetum bene potum nihil ei prorsus ante postremum diem retulit. 37. Sed mane exhalata Nabalis crapula, uxor rem ei narravit. 38. Ex quo ille tanta animi defectione et corporis faxeo quodam stupore diriguit, ut intra decem circiter dies a Jova ictus interierit. 39. Nabalis audita morte, David Jovae gratias egit, qui suam contumeliam in Nabalem animadvertisset, seque a scelere prohibuisset, et Nabalis scelus in ipsius caput retorsisset; misitque, qui cum Abigaile de ea a se in matrimonium ducenda agerent. 40. Quum igitur Davidis servi ad Abigailem in Carmelum venissent, eique retulissent, se ad eam missos esse a Davide, quo eam uxorem duceret, 41. Surrexit illa, et honore demisse praebito, respondit, se illius esse servam, paratam vel servorum ejus lavare pedes. 42. Deinde protinus proficiscitur, et asino insidens, comitantibus quinque pedissequis, nuntios Davidis subsequitur illique nubit. 43. Achinoamam quoque duxerat David, Jezraelanam, easque ambas habuit uxores. 44. Nam Micholem quidem Davidis uxorem locaverat Saulus, ipsius pater, Phalti Lais filio Gallimensi.

Caput XXVI

Zichaei contra Davidem. In fugientem Saulus. David in castra hostium ad regem dormientem, in istum Davidis misericordia, in hostes acerbitas pro regis capite.

1. Venerunt autem Ziphaei Gabaa ad Saulum, eique nuntiaverunt, Davidem in colle Hachila contra Jesimonem latere. 2. Tum Saulus in Ziphim saltum cum tribus hominum millibus, Israelitarum lectissimis, ad Dauidem illic vestigandum descendit, 3. Et castra posuit in colle Hachila, contra Jesimonem, juxta viam posito. 4. Dauid autem, qui in saltu versabatur, videns Saulum se sectari, quum missis nuntiis Saulum vere venisse cognovisset, contendit in locum, ubi Saulus castra habebat, 5. Et observato loco, in quo cubabat Saulus, una cum Abnere, Neris filio, exercitus duce (cubabat autem intra munimenta, militibus circum eum castra habentibus), 6. Quaesivit ex Achimelecho Hettæo et ex Abisaeo Sarviæ filio, Joabi fratre, uter secum in castra descendere vellet ad Saulum. Respondit Abisaeus, se cum eo descendere velle.

7. Ita profecti David et Abisaeus ad exercitum per noctem, offendunt Saulum intra munimenta sopitum cubantem, hasta humi ad ejus caput defixa, Abnere et reliquis circumquaque jacentibus. 8. Atque hic Abisaeus Davidem sic alloquitur: "Compingit tibi Deus hodie hostem tuum in manum: vis ut eum hasta ad terram affigam, uno ictu non iterando?" 9. At David: "Noli eum perimere," inquit. "Quis enim Jovae uncto impune manus attulerit?” 10. “O Jova vivens," inquit, "aut eum Jova perdat oportet, aut dies ei letalis advéniat, aut prælium ingressus occumbat. 11. A me quidem avertat Jova, ut Jovae uncto manus afferam. Sed cape hastam juxta caput ejus positam, matellamque, et discedamus." 12. Ita illi capta hasta et matella, quae propter Sauli caput erat posita, discedunt, quum eos nemo interea viderit, aut animadverterit, aut experrectus fuerit, omnibus dormientibus, utpote a Jova altissime consopitis.

13. At David in diversam partem progressus, ubi in montis vertice procul constitit, magno interjecto spatio, ad milites et ad Abnerem Neris filium clamavit in hunc modum: 14. "Heus Abner, non respondes?" "Quis tu es," inquit respondens Abner, "qui regem vocas?" 15. Et David: "Quum tu vir sis ejusmodi," inquit, "ut Israelitarum nemo tibi comparetur, cur dominum tuum regem non custodis? Nam ad regem dominum tuum perimendum militum quidam ingressus est. 16. Haud egregium istud sane fecisti. Per Jovam immortalem, vos estis morte digni, qui domini vestri Jovae uncti curam non geratis. Vide enim, ubi sit hasta regis et matella, quae erat propter ejus caput posita." 17. Tum Saulus vocem Dauidis agnoscens, dixit: "Estne ista tua vox, David fili?" "Est, domine mi rex," inquit Dauid. 18. "Cur tu me tandem, domine, servum tuum, persequeris? Nam quid feci? Aut quod in me crimen est? 19. Sed attende, mi rex et domine, meis servi tui verbis. Si Jova te mihi reddit infestum; precor, ut tu ei lites: sin homines sunt; exsecrabiles sunt in conspectu Jovae, qui me te Jovani patrimonii possessione hodie deturbant, et ad deorum peregrinorum cultum impellunt. 20. Sed non patietur Jova meum sanguinem ad terram cadere, quamvis Israelitarum rex expeditionem fecerit ad persequendum pulicem, ut si quis perdicem persequatur in montibus." 21. Tum Saulus: "Peccavi," inquit, "revertere, fili David. Non enim tibi jam nocebo, qui hodierno die vitam meam tam caram habueris. Errai nimis quam imprudenter, fateor." 22. Et David: "Ecce regis hastam," inquit, "eam petat aliquis famulorum. 23. Ceterum Jova quemque remuneretur, ut dignus meritusque est. Te quidem hodie mihi in manum tradidit; sed nolui Jovae uncto manus afferre. 24. Ergo quemadmodum tua mihi salus hodie cara fuit; sic ille meam caram habiturus est, meque ex omnibus rebus adversis erepturus." 25. Tum Saulus: "Felicem te, David fili: haud dubie conata perficies." 26. Ita discessit David: et Saulus eo, unde venerat, reversus est.

Caput XXVII

Ad Palaestinorum regem David. In hunc regis munificentia.

1. Deinde quum secum cogitaret Dauid, periculum esse, ne quando a Saulo perimeretur: nihilque sibi consultius esse, quam ut se in Palastinae fines (quo Saulus eum deinceps in ullis Israelitarum finibus quaerere desineret) reciperet, atque ita illius manum evaderet: 2. Contulit se, una cum suis sexcentis comitibus, ad Achis Maachi filium, Gethae regem, 3. Atque apud eum Gethae mansit, una cum suis comitibus, eorumque familiis, cumque suis duabus uxoribus Achinoama Jezraelana, et Abigaile, Nabalis Carmelitae uxore. 4. Quod postquam Saulo nuntiatum est, Dauidem fugisse Getham, desiit eum conquirere. 5. Oravit autem Achis David, ut sibi id beneficium concederet, ut locum sibi in aliquo campestrium oppidorum ad habitandum assignaret, ne, qui servus illius esset, eamdem cum illo regiam urbem indignus incoleret.

6. Tum Achis ei Siceleg dedit: unde Siceleg etiamnum Judaeae regum est. 7. Temporis autem spatium, quo David in agro Palastino fuit, annus est et quatuor menses, 8. Quum interea, comitantibus suis, in Gessuraeos, Gerzacos, et Amalecitas (hae enim gentes, qua Sur itur, ad Aegyptum usque, ab omni memoria incolebant) incursiones faciebat: 9. Terramque depopulatus, nullo prorsum viro aut muliere conservato, oves, capras, boves, asinos, camelos et vestimenta capta agens, ad Achis redibat: 10. Quaerentique, quo die excurrissent, respondebat, in meridiana Judaeorum, Jerameelitarum et Cenaeorum. 11. Nam ideo nullum neque virum neque mulierem Getham ducendos conservabat, ne se indicarent, Davidisque facta et consuetudinem patefacerent: atque hunc morem servavit, quamdiu in agro Palastino mansit. 12. Eamque ob causam sibi persuasit Achis, Davidem tantum odium suorum popularium Israelitarum in se contraxisse, ut sibi perpetuo servus futurus esset.

Caput XXVIII

In Israelitas Achis. Ad Pythiam Saulus. Jam mortuus vates ad Saulum. Regis angor. In istum Pythiae hospitalitas.

1. Itaque quum aliquando copias suas coegissent Palaestini, ut bellum Israelitis inferrent, Achis Davidem sic allocutus est: “Scito te tuosque mihi in hac expeditione comites fore.” 2. Cui David: “Ergo cognosces mea facinora.” Et Achis: “Itaque te mei capitis custodem aeternum constituam.”

3. Obierat autem mortem Samuel, cumque omnium Israelitarum luctu sepultus Ramae fuerat in sua patria; et Saulus Pythias et hariolos ex illis finibus sustulerat. 4. Igitur coactis Palaestinis, et apud Sunaman castra metatis, Saulus, qui coactis omnibus Israelitis in Gelboe castra fecerat, 5. Animadversis Palaestinorum castris, non mediocri animi timore perterritus, Jovae oraculum consuluit. 6. Sed quum ille neque per somnia, neque per claritatem, neque per vates ei responderet, mandat suis servis, ut sibi feminam Phoebo praeditam conquirant, quam consultum eat. 7. A quibus quum intellexisset Phoebo praeditam mulierem esse Endore, alium se simulat: 8. Aliisque vestitus indumentis, ad mulierem noctu cum duobus comitibus proficiscitur, et cum ea sic loquitur: 9. “Divina mihi per Apollinem, et excita, quem tibi dicam.” At mulier: “Quum scias, quid Saulus fecerit, ut ex his finibus Pythias et hariolos exterminaverit, cur me in tantum capitis periculum adducere vis?” 10. Tum Saulus ei Jovam jurat: “Per Jovam immortalem,” inquit, “haec tibi res fraudi non erit.” 11. Et mulier: “Quem tibi eliciam?” “Samuelem,” inquit ille. 12. Tum mulier Samuelem conspicata, magnum clamorem edidit, et Saulum alloquens: “Cur me decepisti?” inquit, “quum tu ipse sis Saulus?” 13. Cui rex: “Pone metum,” inquit. “Quid vides?” Et mulier: “Divum video ex terra ascendentem. 14. Tum ille: “Qua est specie?” “Senex ascendit (inquit illa) amictus penula.” Hic Saulus Samuelem agnoscens, honorem ei prono vultu praestitit. 15. Et Samuel Saulum sic est allocutus: “Cur me eliciendo inquietas?” Cui Saulus: “Magnis premor angustiis; Palaestini me bello petunt: Deus me deseruit; neque mihi jam respondet neque per vates, neque per somnia: hanc ob causam accivi te, quo mihi, quid faciendum sit, ostendas.” 16. Et Samuel: “Cur ergo me consulis?” inquit, “si Jova te deseruit, et factus est tuus adversarius? 17. Faciet Jova tibi, quod per me praedixit: ereptumque tibi de manu regnum tradet alteri, scilicet Davidi; 18. Quoniam tu ei in ulciscendis Amalechitis, quibus infensus erat, non obtemperasti: propterea haec tibi sine dubio faciet. 19. Neque non Israelitas quoque una tecum Palaestinis addicet, et cras tu tuique filii eritis una mecum, Israelitarum etiam castris in Palaestinorum potestatem a Jova traditis.” 20. Hic Saulus repente ad terram tota mole concidit, tum Samuelis oratione pavefactus, tum viribus destitutus, quod eo toto die nocteque cibum non ceperat.

21. Tum mulier ad Saulum accedit, et eum adeo perturbatum videns, ita hortatur: “Age, si ego tibi morigerata sum, tuisque verbis obsecuta, meum caput summo periculo objeci: 22. Obsequere tu mihi vicissim, et paulum cibi, quem ego tibi apponam, comede, ut recreatis viribus aggrediaris iter.” 23. At ille capturum se cibum negavit: sed urgentibus tum famulis, tum mulieri obtemperans, surrexit ex terra, et in lecto resedit. 24. Mulier autem vitulum, quem domi altilem habebat, propere mactat: 25. Subactaque farina panes nullo fermento coquit, Sauloque et ejus famulis apponit: 26. Qui capto cibo surrexerunt, eaque nocte discesserunt.

Caput XXIX

Palaestinis David suspectus, a rege benigne dimissus.

1. Quum coegissent autem Palaestini suas omnes copias apud Aphec, Israelitis apud fontem ad Jezrael positum castra habentibus; 2. Quumque Palaestinorum satrapae distributum in centenos et millenos exercitum transveherent, 3. In qua transvectione David ejusque comites postremi cum Achis incedebant: quaesiverunt Palaestinorum principes, quinam essent illi Hebraei, 4. Quibus Achis ita respondit: "Hic est ille David, Sauli Israelitarum regis servus, qui quum mecum per hosce dies, vel potius annos, egerit, nihil adhuc in eo reprehensione dignum offendi, ex quo ad nos aufugit." 5. Hic offensi Palaestinorum principes Achim ita dicunt: "Remitte hominem in eam provinciam, cui eum praefecisti, ne, si nobiscum in certamen descenderit, in nos in pugna se convertat. Nam qua tandem re facilius cum domino suo redire in gratiam possit, quam relatis horum hominum capitibus? 6. Nonne hic est ille David, carmine illo in choreis decantatus: ‘Saulus mille, decem superavit millia Dauvid?’" Tum Achis evocatum Dauidem sic alloquitur: 7. "Jovam ego immortalem testor, te mihi tuamque castrensem consuetudinem probari ac placere; neque enim ullum hactenus in te vitium, posteaquam tu te ad me primum contulisti, deprehendi. 8. Sed satrapis haud places. Quamobrem discede cum bona pace, ne quid Palaestinorum satrapas offendas." 9. Cui David: "Nam quid commisi? Aut quid ad hunc usque diem in me deprehendisti, ex quo primum in tuum conspectum veni? Ut proelium contra domini mei regis hostes non ineam?" Et Achis: "Scio equidem, te mihi tam placere, quam si divinus esses angelus. 10. Sed te vetant Palaestinorum satrapae secum proelium inire. Quapropter mane, ubi diluxerit, surgito cum tui domini servis, tuis comitibus, et disceditote."

11. Ita mane David cum suis surrexit, ut in Palaestinorum fines reverteretur: et Palaestini Jezrael profecti sunt.

Caput XXX

In Amalechitam David, in Palaestinum ejusdem victoria.

1. Interea, dum David cum suis tertio die Siceleg venit, Amalechitae incursionem in meridiana et Siceleg fecerant; Siceleg expugnaverant, 2. Eoque igni combusto, omnes omnium aetatum, tum viros tum mulieres, captivos ceperant, eosque, nemine occiso, abigentes discedebant. 3. Igitur, postquam ad oppidum cum suis comitibus venit David, idque igni combustum, et ipsorum uxores et liberos abactos deprehendit, 4. Sublato clamore tantum cum suis militibus ploratum edidit, ut jam vires eis nullae superessent ad plorandum. 5. Fuerant autem captae duae Davidis uxores, Achinoama Jezraelenis, et Abigail, uxor Nabalis Carmelitae: 6. Eratque in magnis David difficultatibus, quod eum lapidare milites parabant, infensis omnes animis propter suos liberos. Sed tamen confirmavit ipse se in Jova Deo suo, 7. Jussitque Abiathari sacerdoti, Achimelechi filio, ut ephodum sibi admoveret. 8. Quumque Abiathar ephodum David admovisset, consuluit Jovam David de agmine illo persequendo, an esset assecuturus. 9. Cui quum ille respondisset, ut persequeretur: non solum enim adsecuturum esse, verum etiam suos liberaturum, proficiscitur cum sexcentis suis comitibus. 10. Ubi ad fluvium Besorem ventum est, relictis cis fluvium ducentis, qui prae lassitudine fluvium transire non poterant, illos cum quadringentis persequitur. 11. Repertus est autem in agris homo quidam Aegyptius, et ad David adductus; cui postquam panis ad edendum, et aqua ad bibendum data est, ficuumque palatha et duae uvae passae, 12. Quibus comesis animum recepit (nam per tres dies, totidemque noctes, neque cibum sumpserat, neque potionem), quaesivit ex eo David, cuias et undenam esset. 13. Cui juvenis: "Ego sum Aegyptius, servus Amalechitae cujusdam," inquit, "relictus a domino meo, tertio abhinc die, quoniam infirmus eram. 14. Nos excursionem fecimus in Cerethenses, et in meridiana Judaeae, et Calebitidis, et Siceleg igni incendimus." 15. Et David: "Potesne me ad agmen illud ducere?" Cui ille: "Jura mihi per Deum," inquit, "te neque necaturum esse me, neque domino meo dediturum, et ego te ad agmen illud ducam." 16. Atque ita eum duxit ad illos, quos humi passim temere jacentes, epulantesque et potantes, et festum pro tanta praeda, quam ex Palaestinorum et Judaeorum finibus ceperant, agentes, 17. Nactus David, tantam caedem a diluculo ad vesperam posteri diei fecit, ut ex eis nemo evaserit, praeter quadringentos juvenes, qui camelis insidentes effugerunt. 18. Atque ita recepit David, quum omnia quae ceperant Amalechitae, tum duas uxores suas; 19. Ita ut nihil omnino ullius aetatis, aut sexus, aut praedae ab illis captae desideratum sit, quin omnia reduxerit. 20. Cepit autem David oves et capras omnes atque boves, eaque ante gregem illum ducta sunt et Davidis praeda appellata. 21. Deinde, ubi ad ducentos ventum est, qui quum Davidem sequi prae lassitudine non potuissent, apud Besorem fluvium remanserant: prodierunt illi obviam Davidi ejusque militibus; et David ad illos accessit, eosque salutavit. 22. Sed eorum, qui Davidem comitati fuerant, pessimi quique et improbisimi, negabant se illis, qui se comitati non fuissent, communicaturos esse receptam a se praedam: tantum uxores suas et liberos abducerent atque discederent. 23. Verum David eis ita dixit: "Non ita facietis, mei fratres, quum nobis ista Jova dederit; nec solum vos conservaverit, sed etiam nobis victoriam tradiderit de agmine, quod nos adortum fuerat. 24. Nam quis in hac re vobis obtemperet? Quin aequas cum iis, qui in certamen descenderunt, partes auferent ii, qui apud impedimenta remanserunt." 25. Atque ea res ex illo die deinceps in consuetudinem atque in jus versa apud Israelitas, ad hunc usque diem manet. 26. Deinde profectus Siceleg David, misit de praeda senatoribus Judaeis amicis suis, significans sese eis munera offerre de exuviis hostium Jovae: 27. scilicet Bethlehensibus, et Ramothenis ad austrum, Jetherianis, 28. Aroerensibus, Sephamothanis, Estamoanis, 29. Rachelensibus, et Jerameelensium, Cenaeorumque urbium incolis, 30. Hormanisque et Borasanensibus, et Athacanis et Hebronensibus: 31. Denique in omnia loca, in quibus ipse ejusque comites versati fuerant.

Caput XXXI

Israelitarum caedes a Palaestino. Regii filii caesi. Sauli contra se crudelitas. Armigeri cum domino mors. Transjordaniorum fuga. Sauli obtruncatio et miseria. Jabensium studium, cadaverum crematio. Jejunium Jabensium.

1. In pugna autem Palaestinorum cum Israelitis, fugati Israelitae, et in monte Gelboe caesi occubuerunt: 2. Sauloque et ejus filiis instantes Palaestini, Jonathanem, Abinadabum et Malchisuam, filios ejus, occiderunt. 3. Saulus, praelio pressus et a sagittariis deprehensus, vulneribusque confectus, 4. Armigero suo imperat, ut stricto ense me transadigat, ne, si praeputiati illi venissent, se obtruncarent atque illuderent. Sed recusante prae terrore armigero, gladium cepit, eique incubuit. 5. Tum armiger, videns mortuum esse Saulum, incubuit et ipse gladio suo, cumque illo mortuus est. 6. Atque ita mortui sunt eodem die Saulus, ejusque tres filii, et armiger, et omnes illius milites.

7. Tum Israelitae, qui trans vallem transque Jordanem erant, videntes Israelitas fugisse, Saulumque et ejus filios mortuos esse, desertis oppidis fugerunt; eaque aggressi Palaestini, in eis sedem ceperunt.

8. Postridie, quum ad spoliandos occisos venissent Palaestini, Saulum ejusque tres filios in Gelboe monte prostratos nacti, 9. Saulo, detractis ejus armis, caput absciderunt, idque in Palaestinam in omnes partes miserunt, quo bene gestarum rerum nuntius in aede statuarum eorum atque in natione divulgaretur. 10. Arma ejus in aede Astarothi posuerunt; corpus in muris Bethsanis suspenderunt. 11. Sed Jabesenses Galaaditae, audito quid Saulo fecissent Palaestini, 12. Proficiscuntur fortissimi quique, et tota nocte continuato itinere, 13. Sauli ejusque filiorum corpora de Bethsanae muris auferunt; 14. Jabemque reversi ibi cremant, et ossibus sub nemore Jabe sepultis, septem dies jejunant.