Surgit ad impresam nunc gaia Comina stupendam:
Merlinoque suo venit ecce datura socorsum.
Gosa, milanesas peritissima condere trippas,
sat Baldi schiattam, sat nascimenta, sat annos
et putti et iuvenis primo cantavit ab ovo.
Huc, heus, ola, veni mater Bertuzza Gonellae,
quae scaltro faceres salsam cativella diablo.
Materies tibi Cingar erit satis ampla giotonus:
furta, barerias, zardas, genus omne trufarum
Cingaris incipias, cunctisque reconta brigatis.
Te rogo per testam coctam cum pelle vedelli,
quam Folletto olim sub lecto fraude robasti,
dummodo cum fata Morgana solus acenam
ire parecchiabat et arosto alzare fiancos:
si nostrae quandoque gradat tibi sella mulettae,
quum zobiae giornos sub nubibus uncta galoppas,
iam cane, dumque canis scaltritas Cingaris artes,
ipse ego sordinam sofians titalora sonabo.
Sparpagnatus erat iam toto rumor in orbe,
qualiter ad pezzos urbs se mantoana taiabat,
ipseque torrazzi fundo cazzatus in imo
Baldus erat, nec iam vitae speranza dabatur.
Hinc nihil indusiat Fracassus, trottat in urbem,
quippe cavare foras vel Baldum carcere sperat,
vel spetrare urbem valido per forza tracagno.
Providus at Cingar, quo non stipulatior alter,
currere post illum satagit, revocatque gigantem.
«Ne, rogo, ne vadas», inquit, «sed pensa futurum.
Pensa quid in nostram posset travenire malhoram.
Iuro tibi, si quam facias sotosora movestam,
taiabunt capitis Baldo in praesone borellam,
et nostrae imprudens eris unica spinta ruinae.
Nam dic, quae speties damni, quae perdita rerum
esse queat maior, quam mundi perdere solem?
Fac magis, ut ratio conseiat, pone furorem,
sume reposamen cordis, tunc omnia vinces,
omnia spezzabis valido bastone rasonis.
Ne, Fracasse, nega te te summittere nostro
parero, nisi non salda ratione trovato.
Prende duos tecum socios de gente Cipadae,
quos tu saepe trovas inimicos esse paurae,
sumite corazzas, longumque piate viaggium,
deque zenoveso portu passate marinam,
donec arivetis soldani ad regna Gurassi,
gens ubi guerrigeras iactat mamalucca fadigas,
tenta, fac ve provam per drittum, perque roversum,
si talem fortasse queas convertere sectam,
ad Christi non dico fidem sanctaeque Mariae,
sed mage convertas veniant hunc struggere mundum,
ut neque tantini restet signale quadrelli.
At si forte velint et vos renegare batesmum,
cur non? dum nostri fiat vendetta patroni,
nos macometani cito deventabimus omnes.
Talibus in bandis gestorum phama tuorum
cridat adhuc, quam nulla unquam vecchiezza nigrabit,
tunc cum parthorum magno sub rege Sophino
banderalus eras, turcorum contra canaiam.
Ast ego fratantum, vel vi vel fraude, cavabo,
ne dubita, Baldum; Baldum, sis certus, habebo.
I, precor, ac voias Falchettum ducere tecum,
Moschinumque simul, quia praticus ille paronus
est maris. I, dico, ne dormi, vade, camina».
«Ayme», Fracassus ait, «tolerabo linquere Baldum?»
Dixit, et impresam tam grandem fortis abrazzat,
nec dubitat se se soldanum posse Gurassum
ducere cum toto mamalucchi robore campi.
Venerat interea, iussus praetore, Tognazzus
Cipadae ad villam, sicut vulpazza pelata,
quae, postquam miseris dederat malapasca galinis,
quantum trista potest vadit nascosa per umbras,
quacchiaque per terram fregat cum corpore panzam.
Zambellum tollit, quem secum ducit in urbem,
confortans ut iam stet alegrus contra coluium,
quem vult omnino squartet, comedatque figatum.
Mox docet andando, pedagogi more galanti,
quales inchinos moveat, dicat ve parolas,
quando favellabit messeros ante saputos:
moccatum teneat tunc nasum, perque nientum
ardimentum habeat capitis grattare pedocchios.
Zambellus nunquam strepitosas viderat urbes,
quamvis non multum discostet Manto Cipadam.
Qua propter totum paret sibi cernere mundum,
quum videt a longe tot mucchios esse casarum.
Ad portam Sancti veniunt insemma Georgi,
quinque levatores opus est transcendere pontes.
Zambellus passat multam non senza fadigam,
namque procul cernens tantos fumare caminos,
ascoltansque simul de campanilibus altis
campanas resonare omnes, dum nubila tronant
(tronabant etenim, coelum imbrattante sirocco),
se tirat in dretum, dubius si mundus abassum
tunc veniat, tanto circum strepitante tonatu.
At strassinat eum Tognazzus more vedelli,
quando becariam non ille intrare talentat.
Iam venit in piazzam, lignoque capuzzat in uno,
datque stramazzonem, chioccatque culamine terram.
Hunc mirare velut mattum populazzus atrigat.
«Cur», Tognazzus ait, «cur tardas ire davantum?
Ut video, ad Modenam ursum menare bisognat».
Nil parlat Zambellus, habens pensiria zucchae
non gathiata minus, quam rigas carta vogandi.
Surgens ille tamen, sguerzis cum passibus ibat,
atque caminabat veluti res matta per urbem.
Sed stupet esse casas tantas insemma dunatas,
tot quoque contradas, tot portas, totque fenestras,
totque canes, homines, tot mulos, totque cavallos;
dumque susum guardat, nunc urtat, nunc ve trabuccat,
urtat in inscontros hominum, per saxa trabuccat,
saepeque currentem trigat mirare cavallum,
currentesque canes post illum rodere caudam.
Parlat Tognazzus: «Quid sic, Zambelle, stupescis?
Vidistin similes usquam, tantasque cotalas?»
Ille, velut media campagna staret ad ipsum
officium zappae, respondet voce gaiarda:
«Potta meae matris, quam granda est ista facenda!
Doh, Tognazze, precor, me lassa videre pochettum.
Tam bellas tezas, tam bellos ipse casottos
non vidi, postquam me matris panza cagavit.
O quantum foenum, stopiamque fenilibus istis
gens logare potest pro grassas pascere vaccas!
Quare plus tostum non me, Tognazze, menasti?»
Talia dum sbraiat, matronas ecce politas,
non proprio bellas splendore sed arte beletti,
suspicit in summis stantes guardare fenestris.
Hae cito, sentita Zambelli voce cridantis,
se se scoprierant, velut est usanza donarum,
more galanarum testas buttare deforam,
et quoquo strepitu se se affazzare fenestris.
Has mirare trigat Zambellus, postea ditum
porrigit in susum, pariter quoque smergolat: «Oh oh,
angonaia, vides illas, Tognazze, fomennas?»
Cui tacite Tognazzus: «Habes num cancar adossum?
quid, maruffe, cridas?» Sic dicens prestiter illi
donat punzonem costis, subterque fiancum.
Urlat at ille magis, ditum magis alzat et «I, oh»,
repplicat, «has bellas cernis, Tognazze, reinas?
cur tam sberlucent? stellis incago daverum.
Si nostras guardo fomnas, tot guardo padellas».
Tunc cito desperans hinc vecchius desviat illum
in contradam aliam, sic bassa voce loquendo:
«Claude hanc boccazzam, nisi vis bastone tocari.
Nunquid, matte, putas mediis in boschibus esse?»
Dixerat atque illum super alta palatia menat.
Ante Potestatem tandem Zambellus arivat,
quo visto a longe coepit ridere brigata,
nam straviatus erat, nam tota mente balordus,
coctus sole, niger, squarzatus veste, bisunctus,
mostrabatque super foenum dormisse milannos,
cui veluti spergol rizzis caviata capillis,
festuchisque riget strami, buschisque paiari.
Pectinus hanc nunquam raspat, sed striggia bovorum:
semper habens tegnam, longasque in crinibus ungias,
namque molestatur schiavonibus ille pedocchis.
Portat zacchettum grossi, frustique bisetti,
quem dubitas utrum sit drittus, utrumve roversus,
fertque canevazzi curtam, strettamque camisam,
quam sine savono bis tantum smoiat in anno.
Huc igitur veniens coram praetore, tamagnam
smaravigliabat circum guardare brigatam.
«O codesella», inquit, «quo me, mi barba, tirasti?
Non isto plus stare volo, Tognazze, fenilo.
Hinc me torna casam, quia me scagaita molestat».
«Quid sbraias?» Tognazzus ait; «quin cernis adesse
messerum? vadas, horsu, marzocche, plusoltra.
Vallà, quid indusias? cui dico? vallà, diavol.
Tocca manum domino, fac chinum, piga ginocchium,
dic ve: "Bonasera vobis, messere Potestas"».
Vult ita Zambellus, verum mal praticus aulae
cortesanus erat, cum porcis semper usatus.
Accidit ut staret suprema in fronte palazzi
scragna Potestatis, veteres dixere cadregam,
in qua non sedeas, nisi montes octo scalinos.
Huc it Zambellus, guardat, guardansque, ficatas
dum tenet in faciem praetoris semper ochiadas,
non alzare pedes memorat, sed fortiter urtat
inque gradu primo scapuzzat et ecce roversus
cascat, et in schena talem piat ille cadutam,
ut pede dischiodet tavolam, culoque fracasset.
O puta, si centum schiopparunt pectora risu,
si populus strepitans incoepit battere palmas.
Se levat in coleram, truncum ve Tognazzus aferrat,
quo cum Zambelli spallas spianare volebat,
atque super dorsos Galenum ponere boschi.
Tunc ait: «An sic sic docui te, siccine formam,
materiamque dedi parlandi, brutte cavester?
tam cito scordasti quidquid stamatina docebam?
nonne maëstravi te grossum, quomodo bellos
inchinos facias domino, teneasque netatum
hunc nasum, dicasque illi: "Bona vita patrone?"»
Sic ait, atque volens iterum maëstrare gazanum,
scilicet inchinum curvo formare ginocchio,
en ventosa sibi scoccat deretro coreza.
Zambellus voluit tanto discedere bombo,
namque colubrinam pensaverat esse crocatam.
At quia post crepitum veri nasantur odores:
qui nec aquam vitam, qui nec salnitria, qui nec
materias alias pro sbombardare trovatas
ederat; ast aium, scalognas, porra, cipollas;
omnibus extemplo patuit magagna Tognazzi.
Tuque medesme puta, si tunc risarola comenzat,
si centum nasos tenuit brigata stopatos.
Ille facit scusam stringam rupisse galono,
omnibus at culpam facies grizzata palesat.
Zambellum tamen ille tirat, chiamatque dapocum,
chiamat osellazzum, sponsonat, stigat, agrezat,
ut coprire suum queat hoc sub cortice scornum.
At male Zambellus simili vezzatus in arte,
dum praeceptoris seguitat documenta Tognazzi,
inchinum fecit tam bellum, tamque legerum,
quod cum zenocchio fregit calcante quadrellum.
Inde manum porgit, quam brancans ipse Potestas
dixit: «Benveniat, magnae laus prima Cipadae».
Mox dextra sentare manu sibi fecit arentum.
Ergo suos contare illic se accingit afannos
hic novus orator, quo non Ciceronior alter,
cui tanta in studiis concessa est copia linguae,
quanta patet cum bos sibimet culamina leccat.
Patres conscriptos Zambelli oratio movit,
imbroccare sciens quidquid suadela rechiedit.
At sibi praecipue virtus datur una: quod orans
de scala, ut fertur, cadit in cantiria doctor.
Dum lamenta facit multo de crimine Baldi,
saepe suam dicit vaccam fecisse vedellum,
et vult mascherpam signoro mittere caldam.
Attamen oscuras dicat licet ille parolas,
cuncta bene intendit discretio multa Gaioffi,
unde datur contra Baldum sententia tandem,
qui stet in aeterno moriturus carceris antro,
totam Zambellus robbam de iure governet.
Gobbus at indusians Tognazzus alhora negottam,
corripit armatum zafforum protinus agmen,
itque Potestatis iussu, patrumque statuto,
illas ad saccum Cipadae tradere stanzas,
quas sibi devotas Baldus capelazzus habebat.
Ipse Gaioffus erat studio cazzatus in uno:
scilicet ut postquam Baldum presone cadenat,
postquam Fracassum certatur abisse gigantem,
de fundamento streppet casamenta Cipadae,
quae gratat hinc Bressam, quae pectinat inde Cremonam,
saepeque Ferraram vodis facit ire besazzis,
saepeque Veronam plenis facit ire braghessis.
Nec solum terret sua maxima phama Milanum,
nec solum Romam, Zenovam, gentemque Samarchi,
sed late imperium, populos ac regna Bacani.
Cingar id audierat, totum se in tergore stringit,
omnia pro Baldo vult mente patire gaiarda;
dumque sachezatur, vaditque Cipada botino,
huic casa plus mansit barberi netta bacino.
Non latet at coram sbirris, coramque Tognazzo
comparet, zuratque illis, sagramentat et inquit:
non unquam tenuisse ladri consortia Baldi;
quamque potest, se se Tognazzo fingit amicum.
Denique finito iam sacco, tornat in urbem
chors armata, ferens varias in tergore strazzas,
diversumque parans sibi bestiamen avantum.
Uxor at interea Baldi, quae Berta vocatur,
nuda viro, infelix, vix uno tecta sochino,
de Berti poverina casis per forza levata est,
nam, velut a patribus sententia fixa dabatur,
possessum Zambellus habens possessor habetur.
At sfortunatam Cingar non deserit illam,
quae male stentaret, vel forte pericolus esset,
ne supra scragnam, velut usat robba guadagni,
ipsa sedens teneat bottegam semper apertam,
ni Cingar monitis et re sibi praestet aiuttum.
Illa fiolinos lactat vidoëlla gemellos,
inque domo patris filat, spesamque guadagnat.
Quae tamen in colera nimio saltata dolore
buttat humi fusum, vellitque galone conocchiam,
stangonemque piat, Zambelli ad tecta galoppat,
quem bastonatis tam spessis battere giurat,
quam spessis usant villani tundere paiam.
Guai, Zambelle, tibi, si te retrovabit acasam!
Veh spallis, schenisque tuis: tempesta diablae
ecce tibi magnam portat furibunda ruinam.
O ventura ingens, quod eras lontanus alhora,
sed tua Laena tamen, tua coniunx dico galanta,
quae te matturlum gaudebat habere maritum,
ut videt in se se bestialem currere Bertam,
atque vilanias sibi sic tutavia cridantem,
quae vult, quae chiodum ficcat iam battere sellam,
postquam nulla datur sors bastonare cavallum,
ipsa quoque a fianco destaccat provida roccam.
Dico, Laena videns in se properare colaltram,
detrahit a laevo costato praesta conocchiam,
quam nunc nunc magno stopparum fasce gravarat,
dumque illam pensat subito deponere zosum
atque foiadarum simul azzaffare canellam,
Berta sopraveniens stangam drovare comenzat.
Laena carens aliis armis, cita currit ad ignem,
cui linum et roccam porgit, focus illico seccam
materiam brancans ita flammam tostus avampat,
ut cito bombardans murum colubrina fogatur.
Berta videns in se magnum crevisse faloium,
terga dat, itque viam, scapolat, volat instar oselli,
namque fogum contra combattere magna patia est.
Altera, quae antiquas offesas mille ricordat,
non minus incalzat, tanquam sparaveria quaiam,
quam fugit illa, velut smerlum lodoletta sequentem.
Laena studet lanam trezzis atacare fogatam,
Berta cridat: «Mea chara soror, cugnataque dulcis,
parce mihi, me me miseram, perdona sorellae».
Laena cridare sinit, quae nullis victa pregheris
mercadantescas plus monstrat semper orecchias.
Dextra sfavillantem brasato stamine cannam
alta tenet, sed laeva studet, dum curritur, illam
prendere seu chiomis, scufia cascante, solutis,
seu per guarnellum, vento boffante, levatum.
Berta magis rancat, nonnullas iamque favillas
schioppezare super coppam sibi sentit apertam,
unde caput voltans sofiat pro estinguere pensum,
sed nasi cimiola sui scottata bofavit.
Hinc duplicat cursum per drittum, perque traversum,
non aliter currens quam gatta domestica pocum
ad cuius caudam porci vesica tacatur,
in qua sunt favae seu tres seu quinque granelli.
Illa fugit, sentitque fabas post terga sonantes,
quoque magis properat semper seguitatur ab illa
vesica, pensatque hominem sibi currere dretum.
Tandem perveniens ad quandam Berta masonem,
altorium vocitat, vultque altam scandere sepem,
contextam stroppis salicum, plenamque rovidis.
Utque salita fuit, propter saltare delaium,
se se cum socca spinis gathiavit in illis,
stantibus in susum pedibus vilupata remansit,
fecit scoperto solem tenebrare quaderno,
contraque naturam superavit luna maritum.
Non stetit indarnum, sed caldam Laena conocchiam
mersit in ecclypsim, qui iam scuraverat orbem.
Quando focum sentit coxas bona donna brovantem,
victa dolore simul, fumantem supra menestram
sopiat, atque altro mollat simul ore corezam,
quae potuit vento roccam smorzare gaiardo.
Quo facto, intrighis tandem se sbrigat ab illis,
inque pedem saltans, animosior igne stuato,
inchinat se se, medium rapit illa quadrellum,
contraque cugnatam magno conamine lanzat.
Laena tamen saxum leggiadro corpore schivat,
medesimumque pians dardeggiat ad unde venivit.
Inter eas igitur spinorum macchia manebat,
ultra quam se se pedezonto Berta gitavit,
hic se brancantes per trezzas unguibus ambae
tambussant, mordent, squarzant, sine forbice tosant.
Vidi gallinas quandoque, vel ova covantes,
vel pullinorum squadras per ubique guidantes,
appizzare brigam becchis, graffisque cruentam.
Qualiter apparent spennatis undique bustis,
dum se beccantes raspis grassantur aguzzis,
taliter in finem se Laena et Berta travaiant.
Audito tanto strepitu visinanza corivit,
et quasi iam mortas ambas catavere iacentes,
quas vecchius Zambo cagnesca pace ligavit.
Sic quoque Tognazzus venit huc, venit huc quoque Cingar,
atque ribaldellus, simulans deffendere Laenam,
dat tortum Bertae, fictoque furore menazzat,
imo levans dextram monstrat dare velle bufettum.
Sed Tognazzus eum repiat, repiansque favellat:
«Quid facis? o Cingar; quem nam aquistamus honorem
nos homines maschii femnas bussare matazzas?
Non ne ricordaris quod Doctrinale comandat:
"Foeminea in poena est nullum memorabile nomen,
poltronam sed habet talis victoria laudem?"
Eligo plus tostum combattere contra diablum,
quam contra femnas, peiores trenta diablis.
Quo magis illius schenas, humerosque tracagnas,
illa vilanias in te magis aspra sagittat.
Non est ira quidem super huius daemonis iram.
Quam si etiam nolens, etiam sine mente nocendi,
tantillum laedis, quantillum littera fert "i",
littera pro bretta, quantillum sive pedocchius,
sive tuam cagat pulichettus supra camisam,
oyme, cave sennumque tene scaltritus acoltum,
namque Sinona bifrons, namque illa gnatona trilinguis,
vel panem tavola cum tecum mangiet in una,
vel somnum lecto cum tecum prendat in uno,
vel stet, vel sedeat, vel eat, vel tornet acasam,
vel patres nostros ad missam curva biasset,
cervello semper masinat, sensuque lavorat,
lambicat ingenio, distillat corde, misurat
quae sunt mente quidem, quae sunt facienda tumultu,
quove modo de te miserello, quave manera
suscipiat frendens vendettam denique largam.
O sfortunati, miseri, pazzique mariti,
tradite vulparum gallinas ante governo,
ante lupis pegoras, sparaveribus ante quaiottos,
quam migolam fidei vestris praestare moieris.
Foemina sola potest omnem destrugere terram,
tam bene scit frodas animo componere torto.
Bronzinum gerit illa caput, quod, quanta Milani
artelaria tenet castellum, quanta Ferarae
duca parecchiavit per supra perque datornum,
non nasi (mihi crede) pilum spetraret ab illo.
Cervicosa suum, vel versum vel ve roversum,
sicut aristotilans, autenticat illa parerum.
Vult sit evangelium quod pensat, quodve favellat.
Tota ostinato, mattoque paranda cavallo,
qui se fraschuzzam plantat restitus ad omnem.
Sed quid ego ad solem candelae trado lusorem?
sed quid ego ad savium studeo donare saperum?
Tu, Cingar, melius nosti, tu saepe provasti
quando supervivens, nec adhuc portata diablo,
prima tua uxor te quondam Gnesina domabat.
Dic rogo, dic nobis: qua stringas morte tiravit?
quandoquidem phama est quod eam de pane cavasti.
Sed quo seu ferro, sed quo seu flumine, sed quo
seu lazzo moruit, prorsus nescitur, adunca
non tibi noiosum sit, Cingar, dicere tuttum,
dum prohibet nostros festa haec hodierna lavores.
Incipe; Zambo, sede, vosque omnes, quaeso, sedete».
At scozzonatus Cingar, cui tempore lungo
ad mentem tota est, et a sennum pleniter omnis
ars tacagnariae, sanctae quoque regula Cittae,
se se in cervellum retinet, stratagemaque pensat,
quo sit ab infido trapolatus forte Tognazzo,
ut solet a visco trapolarier oca marina,
namque procul dubio vivam soteraverat illam,
quam reperit torno fusos componere tortos.
Ergo putans factum non ancum esse palesum,
hic stetit in puncto iuris, nullaque manera
vestit zorneiam zanzarum more legeri,
sed magis officio se se gnatonis adaptat.
«O», Ait, «o dignas semper, Tognazze, parolas
consiliatrices, plenas Solomone, tilatas,
sentimus de te, de te neque fallimur unquam.
Non nisi laudandum est praticonis credere vecchis».
Dixerat, et versus Bertam cito lassat ochiadam,
cegnandoque facit scusam, de more cativi,
si dixit dignum parlamentum esse Tognazzi,
quod sempiternis taietur marmore seclis,
dignum quod lettris doris ut messa notetur,
namque senem pazzum cupit his caparare losenghis.
Berta, cativerias quae Cingaris adnotat omnes,
quae quoque non minus est quam Cingar plena magagnis,
vertitur ad vecchium, sic dulciter ore locuta:
«Barba Tognazze, volat clarissima phama Cipadae
de Castelluzzi regnis ad sceptra Moraighae,
non virtute mei (volo confessare) mariti,
non quod in hoc nostro stet gens paladina tereno,
at vestrae largo saviezzae plena tesoro.
Sic alias Cipada suo cibat ubere terras,
porchettos ut scrova suos, ut cagna catellos.
In pede conseio si stat Cipada Tognazzi,
conseio pariter rueret Cipada Tognazzi.
Attamen hoc uno Reverentia Vestra capuzzat,
foemineam quae sic razzam generaliter urtat.
Fallitur ah quandoque viri doctrina saputi!
Vos consul magnus, vos rex, vos papa Cipadae,
cui datur in manibus tam magni brena cavalli
et mala sic vestram sotomittit opinio testam?
Ah mi barba, nimis qui mangiat denique crepat.
Sconsolata quidem domus est, et plena gramezzae,
in qua nulla tenet dacattum foemina robbam.
Foemina si maschio nunquam concederet illam
quam debet portam, mundus sine gente quid esset?
nonne sine asinis et porcis stalla pareret?
Non maschius tolerat pariendo mortis arisgum,
it sine pensero natorum, et coniugis, imo
absque sui stessi cura propriaeque fameiae,
itque solazzando ad spassum poltronus, et uxor
foemina si fallat quandoque, caditque supina
quae maraveia? Nequit calcagno sistere tondo:
qua nil mobilius, qua nil tenerinius, et qua
nil cascabilius terris natura tapavit.
Ast homo, qui reputat se se genus esse provatum,
maturumque, gravemque virum, plenumque rasonis,
de cuius larghis egressa est foemina costis,
proh Deus! impresas quas non facit ille gaioffas?
Non bos, non asinus, non quaevis bestia matta,
fare quod ipse facit vellet per mille prevendas.
Dicite: per vostramque fidem, mihi dicite verum,
de quantis toto ladris piccantur in orbe,
de quantis linguis, aut occhis, de quot orecchis
beccariae hominum faciuntur iure malorum,
nunquid in ipsorum numero muliercula sola est?
Aut si sunt aliquae, naso numerare potestis.
Foemina non, coelum renegans, chiamansque diablum,
noctibus integris stat ludens perdere scudos,
perdere mantellum, camisam, perdere bragam,
sive sbaraino, seu cricca, sive tarocco.
Foemina non habitat boscos, non spoiat, amazzat
ladra viandantes, non praticat illa palazzum
peiorem boschis, ut robbet, strazzet, abarret,
scortighet orphanulos nudos, viduasque tapinas.
Foemina non cibat osellazzos carne rapaces,
non suppis braccos, non blanco pane levreros;
non quando sentit portam chioccare famatum,
strazzosumque inopem, panisque rogare tochellum:
"Vade", ait, "in pacem, nec voias frangere portam".
Foemina non stuprat pueros, sforzatque puellas,
non dat ad usuram, non scalat nocte fenestras,
non facit alchimiam falsam, tosatque monetam,
non seguitans campum quae sunt aliena rapinat.
Hae sunt impresae dignae, sanctaeque facendae,
sunt bene gesta viri, cui summa potentia soli
cor sublime dedit, dedit esse, deditque vedutam
ingenii, sennumque gravem, saldamque rasonem.
O sine vergogna sfazzati, o lorda somenza:
ite lupi, porcique, canes, asinique, cavalli,
namque lupos, porcosque, canes, asinosque, cavallos,
non homines vos dire licet, formasque rasonis.
At si voltamus chartam, bona foemina sola est,
quae stentare domi solet, ac ter mille facendas
misterum facit hic ut in una commodet hora.
Dum sternit lectum, saltat brodus extra lavezum,
sgnavolat in cuna mamolettus, lacve domandat,
rodere vult toccum panis maiusculus alter,
porcellus grugnit, gallus, gallina chechellant,
clozzaque pulcinos studiat diffendere milvo,
ad quem scazzandum non est qui smergolet ay ay.
Ac ita mille operas opus est insemma redrizzem:
qua pignata bulit, stizzos tiro praesto dabandam,
tunc quoque cum semolis meschio brotalia porco,
mittigo puttellum dans lac, pezzasve cacatas
smerdolo, fanciullum maiorem pane tasento,
atque tut an trattum clamans pronuntio pit, pit,
currunt galinae solitum beccare granazzum.
En quot ad effectum mandat bona foemina cosas.
Quis vestri capitis cerchet, Tognazze, pedocchios,
quis massaricias bruttas lavet atque mudandas,
quis tandem spulicare queat damatina camisam?
Si vobis nulla est mulier, vel baila, vel uxor,
quis gerat officium pelizzae, scaldaque letti?
Ne biasmate igitur nostram, Tognazze, geniam,
nam Bertolinam postquam sepelivimus illam,
illam, quae lungo fuit uxor tempore vobis,
non est quae teneat vos bellum, vosque tilatum».
Tunc de calcagnis suspirum grande cavavit
Tognazzus, dicens: «Cordoium, Berta, dedisti,
cum Bertolinae memorasti nomen amatae.
Cunctas plus tostum voluissem perdere vaccas,
quam Bertolinam, quae vaccas praestitit omnes.
Sunt modo quinque anni, passarunt forsitan et sex,
quod Bertolinam sposavi mense novembro.
Ayme, quis illius costumos dicere posset,
stare pares dignos regis, papaeque moeris?
Mille quidem pegoras media beverasset in hora,
docta fuit grassos manibus componere gnoccos,
tortas, tortellos, maccum, muliebre polenta.
Non ego scordabo donec mihi vita manebit
splendentem manuum pellem, digitosque galantos.
At si narretur tuttum, nimis esset afannus,
quando recordor eam totus disnembolor intus,
tot bon costumos habuit quot testa capillos».
Cingar vix retinet schioppanti in pectore milzam:
«In verum», dixit, «femnam moruisse cotalam
est grandis codesella tuis, Tognazze, facendis.
Nam tua robba, domus vadunt sotosora, quod illa
instrumentorum fuit unica mastra tuorum.
Sed moruit; quid te plus oltra gramire bisognat?
Prende aliam, quae te scaldet, bon home, putinam,
ne dubita, quoniam contado stamus in uno,
quo genus ad plenum bestiaminis huius habetur.
O utinam semper sit tanta caristia panis,
quanta est donnarum per totum copia mundum!»
Sic ait, et Bertae cignavit, ut inde recedat,
vult quia cum solo solus remanere Tognazzo.
Berta cativa sciens quidquid trammatur ab illo
accipit inchino reverenti a barba Tognazzo
combiatum, occhiadamque illi slanzavit amaram.
Tuque, Comina, satis cantasti; Gosa merendam
ecce parecchiavit pro te, pro meque modernam.
Iam dudum pleno fumat bona suppa cadino.
Liber V