 XVII |
XIX  |
POLYDORI VERGILII ANGLICAE HISTORIAE LIBER XVIII
DOUARDUS princeps Walliae post mortem patris, convocato mature concilio, primum Scotos principes in sua verba iurare iubet, ius quod iurandum cuncti, extra paucos qui Robertum Brusium sequebantur, ultro dederunt. Deinde, relicto in Scotia firmo militum praesidio, Londinum revertitur. Qui ubi urbem ingressus est, magno omnium plausu rex consalutatur, ac non multo post una cum Isabella uxore filia Philippi Pulchri Francorum regis, quam sub idem tempus in matrimonium duxerat, ad Westmonasterium multa cum caerimonia corona redimitur ad x Calendas Martias anno salutis humanae MCCCVIII, dictus est post primum Gulielmum Normanum Edouardus Secundus. Initio sui principatus, etsi ad levitatem suapte natura propensus erat, quorundam tamen suorum consiliariorum coercitus monitis ut bonam indolem ostentaret, gravitatem, probitatem, modestiam prae se ferre coepit. Verum haud omnino potuit ita coerceri quin brevi tempore petulantiam ac vanitatem sensim quidem primo et occulte velut iuvenili errore complexus fuerit. At cum postea Petrum quendam cognomento Ganestonem, hominem longe contaminatissimum, quem Edouardus pater ut a familiaritate filii removeret in exilium eiecerat, revocasset, ac ita statim ab exilio revocatum apud se in maiore gratia posuisset comitemque Cornubiae regnique gubernatorem fecisset, adeo est illius hominis societate repente depravatus ut ad maiora vitia palam irruperit. Nanque tum demum Petro impulsore ac comprobatore ad suos principes respectum non habere, bonas artes minus colere, rempublicam minus curare sic ut mox deliciis sese daret ac vitam mollissimam luxuque circumfluentem traduceret. Cuius studium ut Petrus, qui adolescentem visus est non nolle infatuare, facilius iuvaret, eum a primo armavit scurrarum, ganeonum, parasitorum, citharoedorum, ac omnium vilissimorum hominum pariterque sceleratissimorum catervis, ut princeps cum illis dies noctesque iocando, ludendo, comessando, ac multa alia parum honesta exercendo transigeret. Quid quod sui similes iuvandi cum primis cupidus, illis ipsis magnos honores deferendos curabat? Haec Petri maleficia tantam in regem commoverunt invidiam ut optimates non amplius toleranda constituerint. Itaque, sperantes animum iuvenis principis posse mutari, et moribus nondum malum venenum penitus insitum evelli si modo corruptor ab eo ablegaretur, in Petrum impetum faciunt eumque fugientem in Hyberniam exulatum agunt. Tulit id factum rex molestissime, palamque generatim omnibus vincula, cruciamenta, mortes intentare coepit, per quos staret quin Petrus in Angliam continuo revocaretur, tanto repente sui Petri desiderio affectus est, cuius memoria ex eius pectore tolli minime posset. Principes, arbitrantes ista non tam molesta exitu quam auditu, et animo confidentes regem deinceps facilius ad se rediturum ac Petrum iam metuentem similem sui nunquam futurum, haud se rursus opponendum duxerunt. Caeterum opinio valde fefellit. Nam, Petro tali modo ab exilio in Angliam restituto, ut timere desiit, nihil prius fuit quam ut in omnes truculenter invaderet ac refricaret exulceraretque regis animum vehementius. Quod ut optimates animadverterunt, Petrum armis prosequuntur fugientemque assecuti paucis post diebus non longe a Varvico obtruncant. Hunc vitae exitum habuit Ganesto, qui nullam vivendi habuit rationem. Atqui tantum abfuit ut Edouardus in posterum tempus ob interitum Petri deterritus sit a suo instituto ut etiam flagitiosissimos quosque in suam familiaritatem, in suum domesticum senatum receperit. In iis fuere Hugones Spenserii pater et filius, duo insignes eius indolis corruptores, quorum consiliis cum primis regebatur. Quae res cum multos angeret, ante tamen alios Robertum Cantuariensem antistitem cruciabat, qui fore prospiciebat ut rex brevi regnum seu ipsum perditum iret. Qui tanto imminenti periculo quamprimum remedium aliquod adhibendum iudicans, principes in concilium cogendos curavit. In quo concilio postquam status regni quasi de integro fundatus est, datique sunt novi consiliarii qui de summa rei decernerent, mitigatus interventu boni antistitis optimatum animis, rex iureiurando promisit ea omnia se servaturum quae de concilii sententia constituta essent. Sed caecus, uti iam vulgo dicitur, parietem palpabat. Sane iuvenis non reputans quid iurarit quidve in sponsione datae fidei religionis foret, nihil quod recepisset postea servavit. Iam agebatur annus ab eo quo Edouardus regnare coeperat quartus, et salutis MCCCXII, cum Robertus Cantuariensis mortem oppetiit post annum xix quam sedere coeperat, qui quantum in eo fuit de religione iuxta atque de republica promereri studuit, a qua nunquam discessit, nunquam oculos deiecit, ita officio suo ac omnium commodis sibi serviendum censuit. In Roberti mortui locum substituitur Gualterus, qui ordine Cantuariensium antistitum fuit xlix. Item e vita excessit Gulielmus Eboracensis archiepiscopus, quem Gulielmus Meltonus ordine antistitum xlij secutus est. Eodem etiam anno Philippus Pulcher rex Franciae moritur, cui Ludovicus Hutinus maior natu filius successit, idem et Navarrae rex.
- Dum rex Edouardus otium trahit et malorum consiliis adductus suorum principum animos iratos sibi maiorem in modum facit, Robertus rex Scotorum audiens eum patris simile habere nihil, tum demum ratus advenisse tempus cum patriam servitute liberare posset, sine ulla mora aggressus Anglicum praesidium partim fundit fugatque, partim interficit, et in iis Ioannem Cuminum, qui Anglicas partes sequebatur, ac ita omnem fere Scotiam uno puncto temporis recipit. Qui videns id incoeptum optime sibi cecidisse, inde confestim progressus ad fines Anglicos omnia caede et populationibus complet, Bervicumque oppidum obsidione cingit, quam paucis post diebus cum se nihil proficere videret, sua sponde dissolvit. Quae statum ut Edouardus cognovit, ira inflammatus iurat se primo quoque tempore Scotorum gentem deleturum, ac una exercitum studio parat, ornatque pulcherrime, perinde quasi non bellum gesturus sed triumphum acturus. Porro milites auro, argento atque gemmis arma ornata ferentes, equis phaleratis insignes, preciosas vestes induerant. Cum eiusmodi igitur copiis non multo post in Scotiam proficiscitur, rectaque via Castellum Sterylingum petit, quod Philippus Mombraius loci custos fortiter hactenus defenderat, et ibi castra ponit, ac cum Roberto acie confligit. Quo in praelio Edouardus victoriae quasi non incertus ita ordines perverterat ut Angli primo congressu disiecti non modo cominus opprimerentur a pugnantibus, sed eminus a subsidiariis acriter convulnerarentur, qui ita cum multa caede pressi salutem fuga quaerere coacti sunt. Rex cum paucis in agrum Eboracensem se retulit. Interfecti sunt equites aliquot, et in iis Gilbertus Glocestriae comes, Robertus Clyffordius, Aegidius Argentinus, Paganus Tiptoftus, Gulielmus Marescallus, et Reginaldus Dancortus. Desideratorum numerus fuisse traditur decem circiter millia. Multi itidem nobiles capti sunt, qui postea magno pretio se redemerunt, et in iis Humfredus comes Herefordiae, pro quo liberando Isabella uxor Roberti Brusii missa facta est, quam superiori libro dixi captivam Londini in custodia teneri. Habuit inde rex Eboraci, ubi aliquando fuit, concilium, in quo de exercitu in primis reficiendo cum suis principibus egit, cupidus sarciendi incommodi quod nuper accepisset. Ea quae secutus est aetas, qui fuit annus salutis MCCCXV, fame primo, deinde pestilentia graviter infesta fuit.
- Scoti interim elati tanta victoria in Hyberniam duce Edouardo Brusio Roberti regis fratre traiiciunt. Nam ubi cognoverunt Edouardum regem in agro Eboracensi substitisse atque exercitum reficere, ne fortunam temere tentarent non persequendum hostem sed alibi bellum faciendum constituunt. Itaque ubi Hyberniam attigerunt, expositis in terram copiis, insulam ex improviso hostiliter adorti late populantur, passimque vicos, castella ac oppida minus munita diripiunt, direptaque incendio deformant. Insulani ex ea trepidatione in unum collecti sese cum regio prasidio, cui Ioannes Bernyngamius, vir fortis, praeerat, coniungunt, atque ita iunctis armis hostium conatibus quam fortissime possunt resistunt. Est deinde totum quadriennium inter utrunque populum mutuis caedibus dimicatum, hinc Scotis imperium insulae obtinere conantibus, quippe qui iam bona parte potiti Edouardum ducem sibi regem crearant, illinc Hybernis hostem procul pellere nitentibus. Sed vicit ad extremum insulanorum pertinacia. Enimvero cum nihil laxamenti Scoti daretur, sed continuato certamine urgerentur, superveniente tandem ex Anglo novo militum supplemento, uno praelio profligati sunt, in quo Edouardus eorum dux cecidit, reliqui partim caesi, reliqui in naves quas ad omnem eventum paratas habebant repulsi in suam Scotiam redire coacti sunt. Sed hoc post quartum denique annum quam Scoti in eam insulam venerant factum est. Amplius triginta millia hostium et insulanorum plus quindecim millia per id tempus interiisse annales Anglici produnt.
- Anno qui secutus est Ioannes Vigesimussecundus Romanus pontifex factus est. Huic in primis curae fuit conciliare pacem inter Scotum et Anglum, audiverat enim diu multumque utrinque certatum esse. Itaque duos cardinales misit qui primo in Angliam, deinde in Scotiam proficiscerentur. Ii ubi in Angliam pervenerunt, missis ultro citroque in Scotiam nuntiis de pace agitant, et quia Robertus nullis aequis conditionibus ad concordiam descendebat, in Scotiam ire pergunt. Verum antequam eo pervenirent Robertus, qui ex re sua fore non iudicabat id temporis habere pacem cum Anglo, milites obviam misit qui cardinales ingressu Scotiae prohiberent. At antistes ea iniuria affecti Scotos sua authoritate execrantur, illisque interdicunt sacra, ac ita videntes <quam> compositione nil esse apud Robertum desperatius, re infecta ad pontificem redeunt. Perstrinxit animum Roberti ea sacrorum interdictio, partim quod sibi id probro ducebat, partim quod putabat procuratum esse ab Anglo ut ea ignominia afficeretur genus Scoticum, quo diceretur ex piorum coetu eiectum esse. Qui ita exagitatus ira Bervicum oppidum oppugnatum contendit, ac ubi ad locum pervenit oppidanis incolumitatem pollicetur si intra triduum oppidum tradant, quod si non faciant, exitium omnibus denuntiat. Oppidani, qui intelligebant regem Edouardum rebus suis indiligenter providere, ac propterea nullum ab eo expectandum subsidium iudicabant, sese continuo Scoto dediderunt. Robertus potitus oppidi Anglos omnes, prout promiserat, incolumes dimisit, atque inde, munito suorum praesidio oppido, victor domum rediit. Habeo tamen authores qui affirment oppidum per proditionem Petri Spaldyngi eius loci praefecti ante regis adventum traditum fuisse Iacobo Douglassati, quod a vero non magnopere abhorret, siquidem satis constat oppidum longe munitissimum id temporis fuisse, adeo ut Scotus paulo ante frustra id tentarit per vim capere, quemadmodum supra scripsimus. Sed parum refert quoquomodo res acta sit, quando amissa est. Quid quod omnes Anglorum conatus eo tempore quasi obstante fato male cadebant? Nam Henricus, qui ex Bellicampo erat, vir multae virtutis, comparata non mediocri armatorum manu, Scotiam sub idem tempus ingressus, postquam multum praedae fecerat, a Iacobo Douglassate circumventus praeda et magna parte comitatus spoliatur. Adauxit domesticum malum perditissima audacia Gilberti Mideltonii. Is iratus Ludovico Bellimontensi, qui nuper, repulso Henrico Stanfordio, Dunelmensis episcopatus rogatu Edouardi regis a Romano pontifice factus fuerat, eum cum Henrico fratre cepit duxitque in Mitfordiam arcem, nec prius dimisit quam ambo se grandi pecunia redemerint. Ob eam rem Gilbertus animo elatus se Northumbriae ducem dicit, iunctoque cum Scoto foedere, Richemondiam comitatum crudeliter populatur. His maleficiis Gulielmus Feltonus et Thomas Hetonus commoti arcem primo Mitfordiam expugnant, dein Gilbertum cum Gualtero Sebio eius socio capiunt, captosque Londinum mittunt, ubi post paulum poenas scelerum dederunt. Eduardus ubi cognovit Bervicum esse amissum, eo cum paucis copiis profectus oppidum circunsidet. Adfuit non multo post Robertus subsidio suis, ac confestim ut loco appropinquavit, positis castris, suos ad pugnam commitendam se expedire iubet. Iamque in hostem ibat, cum Anglus, relicta obsidione, perpetua fuga Eboracum se recepit. Robertus nihil, fugiente rege, sibi formidandum ratus, hostem usque Dunelmum insectatus, et postquam multos interfecerat magnam redeundo advexit praedam. Sunt qui tradant Scotum fretum suo praesidio quod Bervici erat, alio itinere Angliam ingressum cursitando pervenisse ad Suellum flumen, quod flumen Langtonum vicum praeterlabitur, et circa eum locum se foeni cumulis qui tunc in agris frequentes erant texisse ac Anglos more ludentium obviam factos repente adortum ad duo millia interfecisse, et eam rem Edouardum ab obsessione avertisse. Fuit is annus salutis humanae MCCCXVII, et ix cum regnare coepit Edouardus.
- Habebatur iam nomen Anglicum ob omnibus contemptui propter infelicitatem principis, qui ut devius et praeceps nihil non praepostere ageret. Quae res ita principes angebat ut iugiter cogitarent quonam pacto iuvenem non utique improbum ad officium revocare possent, quo tandem pateretur exactis Spenseriis, eos optimates sui esse vicarios, quos concilium iampridem sibi dedisse non ignoraret. Itaque post longam consultationem armis agendum rati, Thomam Lancastri et Humfredum Herefordiae comites ac duos Rogerios Mortimerios duces summa omnium voluntate sibi deligunt, atque statim sumptis armis Hugones Spenserios patrem et filium, labes regni nefarias, furias et faces reipublicae teterrimas, in exilium eiiciunt. Quo facto, ad regem adeunt, exponuntque Hugones non odio sed regni eiusque salutis causa ab sese exterminatos tanquam duas pestes, quod illis gubernantibus respublica salva esse non posset, ac propterea rogant ut nihil aegre ferat. Rex, ut suapte natura lenis et in quamvis partem non consilio magis quam cuiusque persuasionibus facile inclinatus, suorum principum consiliis acquiescens id factum satis tum probavit, ac non multo post, habito concilio, ipse Hugones suo etiam decreto exules edixit, publicatis simul eorum bonis. Quibus actis rebus, comites Lancastrius et Herefordensis in Walliam proficiscuntur ut oppida quaedam recipiant quae adhuc ab exulibus tenebantur, quae cum satis munita forent, praesidium quod intus erat negavit se iniussu Hugonum ea redditurum. Quo accepto responso, comites ad oppugnandum iam aggrediebantur, paratis omnis genris machinis, cum (etenim difficile est tam abstinere a consuetudine quam non moveri desidero eorum hominum qui iampridem per voluptatum societatem a te gratiam iniverint), Eduoardus, cui pluris erat Spenseriorum amicitia quam patriae decus aut salus, interim sententiam mutavit, qui cum pro suo iure nihil sibi agendum diceret, et horreret bonorum monitiones, rursus habere suos Hugones consiliorum autores, voluptatum socios, in omni cogitatione coniunctos cupiebat. ltaque primo clam admonuit Hugonem patrem ut non decederet de regno, sed se abderet in loca Walliae maritima, deinde cum exercitu profectus utrunque Hugonem palam ad se evocavit. Erant in parte eius complures Hugonum amici, et in iis Ioannes comes Arundellius, Robertus Baldochus cancellarius, et Simon Redyngius, homines non minimi usus. Cum iis igitur inito consilio quonam pacto factam a principibus iniuriam ulcisceretur (iniuriam enim appellabat, inultamque esse nolebat princeps, quod ab se Hugones malarum artium doctores, quibus maxime pollebant, ablegati essent) exercitum divisit et partem secum tenuit, alteram duce Andrea Hertleio Derbium versus ire iussit, ut comites circumveniret, qui interim, expugnatis locis fere omnibus quae Hugonum erant, apud Burtonum vicum citra Trentam flumen castra habebant. Ipse vero Salopiam progreditur, ac inde recto itinere pagum proximum Tutberiam, quae trans amnem est, petit, ut a tergo comites adoriatur. At ubi comites per crebros nuntios cognoverunt regem more hostis appropinquare, ancipiti malo perculsi fugam necessario parant, quippe quod nihil tale in praesentia a suo principe formidabant, licet antea intellexerint eum accersivisse in patriam Hugones, qui cum globo militum Eboracum versus iter conferunt, sed, obsessis ab Andrea Hertleio viis, in insidias praecipitantur. Hic ingens pugna committitur. Humfredus comes Herefordiae cum ferocius in hostem eveheretur telo transfixus concidit. Amisso tanto duce, caeteri cadentes animis in fugam se conferunt, passimque fugiendo aut interficiuntur aut capiuntur. In iis fuere Thomas comes Lancastrius, duo Rogerii Mortimerii, Gilbertus Talbotus, Robertus Clyffordus, filius eius, quem in bello Scotico supra ostendimus cecidisse, item tres Gulielmi, Varanius, Chenius et Tuchetus, Ioannes Pagius, ac multi alii nobiles qui fere omnes paucis post diebus alii alio in loco supplicio affecti sunt. Comiti Thomae postquam Pontifracti aliquot dies in custodia fuerat, caput amputatum est. Hunc quidam tradunt hominem fuisse summa integritate atque innocentia, ac ob eam sanctitatem post mortem multo clarissimum factum miraculis. E contrario iam inde a principio multorum opinio tulit, eundem haud puris praeditum moribus, adeo perdifficile est cuiuspiam metiri virtutem vulgi iudicio, cuius proprium est ex veritate pauca, ex opinione multa aestimare, ac unumquenque omnino iure vel iniuria carpere. Incidit haec principum clades in annum salutis MCCCXXI, et cum regnare coepit Edouardus xiij.
- Rex secundum hanc victoriam suis Hugonibus omnia credere, summam imperii de integro tradere, item gloriari quod suos dolo oppressisset, tum demum se in coelo esse arbitrari, iracunde minitari, de reliquis omnibus iniuriose decernere, nisi dicto parerent, simul et Isabellam uxorem, quia bene admonebat, iam palam aspernari. Contra optimates, cernentes iam omnia desperationis plena esse, cum in metu, tum in dolore erant, ac insuper funestae nobilium caedis exprobratione moti, iam inde locum et tempus insidiis perappositum quaerebant quo Hugones primo perderent, ac per hoc deinde principem ad sanitatem reducerent, quem non poterant non odisse ac omnibus precibus execrari, quod tam suis nocendum iudicaret quam suae ipsius saluti minime omnium prospiciendum curaret. Verum Edouardus quamvis ab omnibus ita male audiret, malis Hugonum artibus instructus, non lenire tamen suorum principum in se odium aut simultatem, sed augere studebat, ut qui hebes ad intelligendum considerandumque, quid periculi immineret non animadverteret. Itaque anno qui insecutus est Eboracum proficiscitur, ibique concilium habet quo pauci admodum accesserunt, quod omnes sibi ab Hugonibus timerent. Quo in concilio Edouardus regis filius primum princeps Walliae ac Aquitaniae dux creatur, deinde Hugo pater Vintoniae et Andreas Hertleius Carlioli comites fiunt, cuius quidem rei causa huiusmodi concilium habitum est. Interim Gualterus Cantuariensis antistes sacerdotum conventum Londini egit, in quo postquam nonnulla constituta sunt quae ad statum ordinis pertinerent, rogatu regis, publice declaravit eos omnes impios suaque autoritate a reliquorum Christianorum communitate exclusit, qui persecuti essent duos Hugones, quod illi tum perperam primum in exilium acti fuissent, quam deinde iure optimo in patriam restituti. Qua quidem ille declaratione stulta pariter atque iniqua, et Dei iram in se, uti credere par est, et odium populi non iniuria concitavit. Sub idem tempus arx ad Levisum oppidum Sutsexiae posita, quae a principibus tenebatur, deturbata in praesidii parte a rege capitur, qui omnes intus captos exemplo post homines natos importunissimo ad unum necavit.
- Dum ita domesticis seditionibus laboratur, hinc Scoti Dunelmensem agrum devastant, illinc Franci Aquitaniam excursionibus vexant. Sed isti ne dicerentur pacem aut foedus rumpere, praedicabant se id eam ob causam facere quod Edouardus non iurasset in verba regis Ludovici ut beneficiarius, qui possessor esset principatus ipsius Aquitaniae et comitatus Pontivi, cum revera ipsi, ut illud est hominum genus imperii fines propagandi longe cupidissimum, cognoscentes Edouardum bello parum felicem et consilio minus bonum, non uti cum suis concordia, ac semel atque iterum intra paucos dies plagam a Scoto accepisse gravem, putarent tempus venisse cum tandem Anglum omnis Galliae possessione haud multo sudore vel labore pellerent. Quare nomine iusiurandi exigendi primo quoque tempore arma moverunt. Et haec causa belli. Nunc ad rem redeo. Edouardus duplici malo uno tempore affectus postquam quod facto opus esset deliberavit, in Scotos, a quibus vicinius ac magis imminens periculum futurum arbitrabatur, armis a finibus quamprimum arcendos sibi ipse eundem constituit. Ad Francos vero compescendos Edmundum fratrem comitem Cantii in Aquitaniam misit. Itaque non multis inde interiectis diebus, cum iam hostes praeda onusti intra suos fines se recepissent, non parvo cum militum numero Scotiam petiit, et quia nullos hostium habuit primo ingressu obvios, audacter et ultra quam deberet multa millia progressus repente a tergo invaditur ab hostibus in fugamque momento coniicitur. Scoti postquam fugientes caedendo usque ad arcem Norhamum insectati sunt, confestim consistunt atque, rei bene gerendae occasionem nacti, arcem oppugnare aggrediuntur, qua post decimum diem quam oppugnare coeperant potiuntur. Rex Edouardus partim ira, partim ignominia turpis fugae stimulatus, haud multo post exercitum reparat, atque celeriter in Scotiam iter facere incipit, quem Scotus cum appropinquare cognovisset obviam factus prius in fugam coniicit quam armis invaderet. Nam dum ille ut iam minus insolens infamiae in loco sylvestri ad Blakmuram (id loco nomen est) citra Thesim amnem magis feris capiendis operam dabat quam imperatoris officium faciebat, superveniente hoste parum abfuit quin caperetur. Rege per hunc modum fugato, Scoti eodem impetu Eboracum usque progressi post vicos et aedificia aliquot incensa bene magnum numerum frugum atque pecorum secum in patriam deportarunt, principibus Anglis certe quidem patriae vicem dolentibus, sed ex eo nihil iuvantibus, atque tantum calamitatis aequius ferentibus quod per id existimabant citius futurum ut de Hugonibus actum foret, quando illorum culpa rex ob amicorum inopiam tam infeliciter cum hoste quotidie congrediebatur. Fuit is annus salutus humanae MCCCXXIII et cum regnare coepit Edouardus xv.
- Pervenerat interea Edmundus in Aquitaniam, sed quia magnis actus tempestatibus tardius expectatione suorum accesserat, iam Franci maiorem partem Aquitaniae occuparent. Quod postquam Edouardus cognovit, ut quoquo modo posset, rebus suis opportune subveniendi causa cum inimico transigeret initio sequentis anni Isabellam uxorem ad Carolum Pulchrum fratrem regem Franciae, qui Ludovico Hutino successerat, legavit, quae controversias tolleret. Audivit Carolus sororem libens, promisitque se omnia oppida de Anglo capta redditurum si modo Edouardus more maiorum iusiurandum daret. Fecit Isabella virum certiorem de responso a fratre dato, hortataque est ut fidem debitam iureiurando daret. Eduardus, accepto ab uxore nuntio, statim filium Edouardum duodecim annos natum, quem nuper principem Valliae ac ducem Aquitaniae fecerat, sicut supra scripsimus, in Gallias misit. Ille iureiurando de more dato renovatoque foedere, omnem Aquitaniam ab avunculo, cui iam plena manu satisfecisset, recepit.
- Dum ita Francus placatur, proditio nefaria domi nascitur. Cum enim res toties male gestae cum Scoto iam Edouardo documento essent ut fortuna belli timeret ac pacem demum quaereret, negotium dedit Andreae Carliolensi comiti ut bono modo cum Scoto de concordia ageret. Is iussu regis in Scotiam profectus cum Roberto rege nihil de pace, sed de bello egit. Nam sive quod desperaret de rebus Edouardi, cui tam domi quam foris omnia infesta erant, idque mali in primis eius incuriae assignabatur, sive quod suapte natura prae fraudibus et dolis nulla re alia delectaretur, cum Scoto paciscitur quando quove loco insidiae Edouardo intenderentur, et ut fides data ac accepta firmior esset, eam nova affinitate obstrinxerunt, despondente Roberto sororem quae praeter caeteras electa atque formosa erat, ipsi Andreae. Tali modo dolo iam composito, post paulum de ea perfidia, tametsi nescitur a quo, rex certior factus est. Adeo difficile est de re quam facis, licet id enixe efficere studeas, omnes caelare, et praecipue de proditione, quae mille graditur pedibus et quocunque pergit mille post se vestigia relinquit, quibus facile deprehendi possit. Ubi igitur Andreas Carliolum revertit, a militibus regiis qui illic hybernabant ipsius regis iussu captus atque facinoris statim convictus morte mulctatur. Ita Andreas crucem sibi construxit, ex qua tandem aliquando penderet. Atqui se res aliter habet. Non nemo enim cuius sententiae me esse non poenitet tradit Andream patriae malis permotum fecisse pacem cum Scoto, et eam quidem honestam, ac coegisse prefectos vicinos in eam simul iurare, sed quoniam id negotii iniussu regis et Hugonum confecisset, idcirco proditione notatum male periisse, utpote quem ob alia permulta facinora talis utique poena manebat. Ita homo facinorosus nusquam tutus est, id quod illa prophetica allegoria valde proverbialis perspicue docet, si ascendero in coelum tu illic es, si descendero in infernum, ades. Utinam tabella huiusce prophetici carminis ante oculos multorum esset, qui autoritate nixi nihil pensi habent quod agant. Ad rem redeo. Attamen Edouardus Scoto diutini belli molestia taedioque defatigato, et ob id ipsum pacem deinde sua sponte petenti, inducias in decem et tres annos dedit, cui postquam ita Anglo ad tempus reconciliatus fuerat, Ioannes pontifex Romanus perdiu contumaci peccatum ignovit, sublatoque interdicto omnem gentem piorum numero habendam censuit. Fuit ille annus ab humana salute MCCCXXIIII et Eduardo ab administratione regni xvj. At non omittam illud, sane per idem tempus bene rei literariae est consultum. Siquidem Henricus ex Stantonia, vir equestris ordinis, cum divitiis redundaret, statuit eas collocare in usum et commodum bonorum ingeniorum, quae deinde patriae honori atque utilitati essent. Is itaque homo magnificus eodem anno coepit Cantabrigiae aedes extruere in quibus paulo post discipulorum optimis artibus studentium instituit collegium, dedicavit opus divo Michaeli archangelo, quod hodie bonarum artium cultu summe frugiferum est. Eo ipso anno Edouardus, habito Londini concilio, omnes patriae hostes iudicandos curavit qui stetisset cum comitibus Herefordensi et Lancastrio, iratus quod alter Rogerius Mortimerius paulo ante aufugisset clam ex turri Londinensi. Item cum id temporis per Hugonum crudelitatem complures quotidie variis afficerentur suppliciis, essetque acerbum spectaculum videre passim damnatorum corpora in furcis, quas vocant, pendentia, cibo esse avibus, per idem concilium statutum est ut corpora hominum qui deinceps suspendio strangularentur statim ad sepulturam darentur, id quod etiam nunc servatur.
- Post haec, iam ineunte vere, cum rex intellexisset Edouardum filium iurasse, uti moris est, in verba Caroli, et, facta pace, amissa recepisse, continuo Isabellam uxorem cum eo domum evocavit. Illa, accepto nuntio, sive quod a fratre detineretur, cui laesa iam patientia, velut par est credere, patefecisset se nihil autoritate aut gratia posse apud virum, sive quod idcirco gravate reverteretur, ut ne videret Hugonum consiliis omnia domi turbari, quae etiam auditu longe gravissima ducebat, sive denique ut mulierum est, omnia tarde ageret, totam aestatem reditum de industria retardavit, causas morandi varias per literas eodem exemplo datas, excusando. Sed ut ne apud Edouardum virum in suspitionem caderet, coepit aliquot ex suos, quos secum in Gallias duxerat, domum gradatim praemittere. Caeterum rex ob id Carolo, cuius consilio foeminam regi existimabat, valde iratus, ita egit cum Ioanne Romano pontifice ut ille per literas Francum increpando admonuerit ut sororem cum filio ad virum remitteret, et quia nihil eo modo profecerat, et ipsam Isabellam et Edouardum filiam hostes patriae publice declaravit. Qua re cognita, regina animo turbata in Angliam sibi redeundum statuit. Hic inter se dissident authores. Quidam tradunt Isabellam eo consilio iter in Angliam maturasse ut cum viro in gratiam rediret. Apud alios legimus eam tam viro quam utrique Hugoni iratam decrevisse redire, ut orto per se populi tumultu acceptam iniuriam ulcisceretur, id quod, sicuti mox ex rei eventu apparuit, verissimum est. Equidem cum mulier longe prudentissima intelligeret Hugones exclusisse, distraxisse, segregasse omnes bonos a senatu regio, a republica, et in locum illorum suas operas, hoc est, clientes asseclas induxisse, ecquid spei ponere potuisset aut in viro, qui Hugones libens audiret, praeterea neminem, aut in suo consilio, quae hostis iudicata ipsi Edouardo tam contemptui quam odio esset? Interea Gualterius Stapyltonus Exoniensis episcopus, qui hactenus cum regina in Gallia fuerat, in Angliam ad regem clam aufugit, ac omnia ei consilia pariter atque Isabellae studia patefecit. Regina, comparata iam non mediocri militum copia, inter quos erant Angli exules, et in primis Rogerius Mortimerius, qui summam belli scientiam habebat, duce Ioanne Annone Gulielmi comitis Annoniae fratre, in Angliam cum filio Edouardo navigat, quo ad vij Calendarum Octobris pervenit. Haec de profectione et reversione Isabellae ex Anglicis annalibus dicere habui. Verum nonnulli alii qui eorum temporum historiam scripserunt aliter de ea re, sentientes tradunt Isabellam duorum Hugonum atque viri iniuriis offensam clam cum filio Edouardo, Edmundo comite Cantiano, et Rogerio Mortimerio, aufugisse in Gallias ad Carolum fratrem, sed Hugones ita egisse cum Carolo ut tantum abfuerit ut sororem opibus deinde iuverit, uti etiam regno expulerit suo, et illam postea persuasione Roberti comitis Atrebatis a fratre occulte ad Gulielmum comitem Annoniae confugisse, atque sic demum, duce Ioanne comitis fratre, in Angliam rediisse, accitam a maiore principum parte. Sed utcunque res se habuerit, satis constat illam applicuisse suas naves ad eam partem insulae quam Suthfolchiam vocant, quae ad orientem solem spectat, unde recta iter ad Londinum pertinet. Posteaquam Isabella in hanc maritimam oram delata est, ut suos a labore reficeret se Orvellum, qui est vicus celebris, contulit, quod inde ei iter Londinum esset. At ubi fama de eius adventu per regnum pervasit, incredibile dictu est quot uno temporis puncto heroes, sumptis repente armis, in partem reginae venerint, adeo ut Edouardum principem pro rege iamiam haberent, consalutarent, observarent, in coelumque laudibus ac plausibus ferrent, et eius patrem aperte clamoribus, convitiis, maledictis consectarentur.
- Erat per eos dies Edouardus rex Londini, qui cum intellexerit uxorem cum filio advenisse, et magnos tam principum quam aliorum ad eos undique concursus fieri, primo urbem praesidio firmat, cui Gualterum Exoniensem episcopum praeponit, deinde, capto de sententia suorum Hugonum consilio, trepidus parvo cum numero militum in Walliam contendit, atque ubi Bristollium pervenit oppidum praesidio munit, mandatoque negotio loci custodiendi Hugoni comiti patri, cum Hugone filio Walliam ingressus ad oram regionis maritimam se recepit. Interim quacunque ibat diligenter locorum praefectis de rebus omnibus praecipiebat, ut ne imparati offenderentur. Placuit potissimum Edouardo eo se conferre quod iam pridem Wallos suo nimio certe obsequio sibi fideles fecisse existimabat, idque ita in animo haerebat ut eos pro suo iure viventes quasi pro certo haberet non esse regii decoris ulciscendi causa, neque laboribus neque periculis parsuros, sive ut inde in Hyberniam confestim traiiceret, si ita casus ferret, ut sibi fugiendum esset, aut ad extremum sibi ad aliquem montem impeditamve paludem receptus foret. O res humanas in contraria semper mutabiles! Rex ritu ferae latebras quaerit, qui dum regnum obtinebat non sane intelligere voluit illud tale esse quod gubernatorem dormientem facile obruere, vigilantem vero erigere, augere, ornare posset. Interea Londinenses cives, qui eo maioribus affecti fuerant contumeliis ab utroque Hugone, quo rex diutius apud eos consueverat esse, et licet antea illorum aliis consilium, aliis occasio, aliis animus ad vindicandas iniurias defuisset, at voluntas nemini, tum demum ubi reginam adventare sensere, convocato per Hamonem Chikwell praetorem senatu, captoque sequendi reginam consilio, arma communiter sumunt, ac primo Gualterum Exoniensem episcopum, qui urbi praeerat, deturbato statim inde praesidio cum nonnullis aliis qui regis studebant rebus, comprehendunt, atque illos in forum protinus tractos securi percutiunt. Dein turrim vi expugnatam spoliant, custodias omnes dimittunt, ministros regios aut occidunt aud administratione privant, ac eorum bona passim diripiunt. Deinde novos praefectos faciunt qui reginae et Edouardi principis amici sint. Quibus rebus ita peractis, ad Isabellam reginam legatos tres viros primarios civitatis suae mittunt qui significent ea quae un urbe acta essent, ac se eius dicto audientes fore polliceantur. Haec ubi regina cognovit, et simul certior facta de profectione regis in Walliam, omisso itinere incoepto, Oxonium proficiscitur, quae dum hic paulisper moratur confluunt undique ad eam populi auxilio iuxta iuvantes, atque incolumitatem gratulantes. Ad istos Adam Herefordensis episcopus, quem Edouardus rex paulo ante graviter mulctarat quod diceretur esse seditionis suasor, concionem habuit, exponens reginam cum filio eam duntaxat ob causam revertisse in Angliam et Hugones persequi, ut status regni corrigeretur ac ita melior fieret, et quoniam prope ad finem tyrannidis contaminatissimorum hominum ac periculorum esset perventum, aequo animo quod parum superesset laboris in persequendis inimicis ferrent, omniaque ex victoria et liberalitate reginae expectarent, quae summum in rempublicam amorem haberet, cunctaque ex eius usu ageret. Quibus dictis, una voce generatim conclamarunt omnes quaeque illa praeciperet se perlibenter facturos. Quo facto, regina iam ingenti stipata armatorum agmine Oxonio discedit ac statim Glocestriam petit, indeque Bristollium. Eius adventu audito, Hugo pater, qui oppido praeerat, se ad defendendum parat, providet, omnis locis adest. At ubi appropinquarunt, adversarii oppidum circunsident, scalas et alias machinas bellicas admovent quibus muros aut ascendant aut demoliantur. Iamque acriter oppugnare incipiebant, cum oppidani incolumitate pacta se atque oppidum cum arce Isabellae et Edouardo eius filio dediderunt. Eodem die Hugo pater furente populo captus ac extra oppidum per longum spatium equorum caudis tractus suspendio necatur. Corpus a plebe dilaceratur, caput vero cervicibus abscissum fixumque gestatur in pilo Vintoniam ut, eo conspecto, cives timore perculsi citius in deditionem veniant, id quod continuo fecerunt. Atque ita potentia per scelus quaesita per supplicium concidit. Hos sequuntur Sarisberienses, Wellenses, Bathonienses, et reliquae finitimae, ac demum totius Angliae civitates, missis ad reginam legatis, se atque omnia sua in eius fidem et potestatem permittunt. Isabella postquam vidit omnes fere principes atque civitates in suam potestatem ultro venisse, et nihil amplius restare nisi ut Edouardus rex aliquo incommodo affectus disceret tandem aliquando resipiscere, cum toto exercitu Herefordiam proficiscitur. Hic post longam disputationem negotium comprehendendi Edouardi datur Henrico comiti Lancastro magni Thomae fratri et Rheso Hovello homine Wallo, qui confestim cum electa militum manu regem persecutum ierunt.
- Dum ista gerebantur, Edouardus, qui summis solicitudinum aculeis atque scrupulis deis noctesque de re sua cogitando pungebatur, et nullum tempus ad medicinam idoneum reperiebat, nuntiata suorum fere omnium defectione, ira pariter accensus atque timore perculsus aliquantum suspensus mansit. Nunc enim fugam tentare, nunc collecta Wallorum manu adversus inimicos ire peropportunum ducebat. Sed cum ad extremum omnia timeret, nec quiquam tam calamitosum putaret quod non in suam fortunam cadere posse videretur, statuit in locum aliquem munitum se abdere, ibidemque expectare dum amici opera et armis iuvarent. Itaque noctu cum paucis suorum per Sabrinam navicula vectus ad oppidum Brygnorthum in arcem quae ibidem egregie posita est clam se recepit. Interea Lancastrius cum Rheso supervenit, quaerens ubi Edouardus latitaret. Sed in eo inveniendo parum laboris fuit, nanque praesto fuere ex Wallis qui pecunia corrupti eis locum indicarint quo se rex exanimatus teneret. Igitur, cognito loco, ad arcem accedunt eaque sine contentione primo impetu potiuntur. Hic demum Edouardus cum Hugone filio, Roberto Baldocho, ac Simone Redyngio captus ducitur ad Kenelvorthem arcem, ibique in custodiam traditur. Quo negotio mature confecto, comes et Rhesus ducentes secum aliquos captivos ad reginam, quae nondum Herefordia se commoverat, revertuntur. Ea maiorem in modum gavisa est quod sine caede omnia pacata essent. Exin iussu Rogerii Mortimerii, cui de consilii sententia summa rerum omnium commissa erat, convocato principum senatu, de maiestate damnantur Hugo et Simon, qui per totam urbem multo cum probro trahuntur ac post acerbos cruciatus publice necantur. Simili atque illi mactati sunt supplicio, paucis ante diebus affectus fuerat Ioannes comes Harundellius, unus omnium Spenseriorum longe studiossimus. Hunc finem vitae duo Hugones cum aliis eorum asseclis habuerunt, statim ut paxillus infractus est, ut dicitur, hoc est, confestim atque regio sunt praesidio destituti, quo innitentes potentia et authoritate temere abutebantur. Potest talis istorum infelix exitus esse bene multis documento, qui idcirco inhumanissimi iniustissimique sunt, quod apud principes plurimum possint, suoque arbitratu cuncta agant, immemores se precariam habere in alios potestatem. Robertus vero cancellarius multis affectus ignominiis postquam missus factus fuerat, a civibus Londinensibus e manu Adae Herefordensis episcopi, qui eum diu apud se principum iussu custodierat, per vim raptus inter fures in carcerem rursus traditur, ubi se tanto moerori dedit ut paucis post diebus mortem oppetiverit.
- Quibus rebus ita peractis, regina cum filio Edouardo Londinum proficiscitur. Egregie prorsus et laete, ut populi gratiam captaret, incedebat. Nanque inchoato itinere per media oppida atque pagos, ritu triumphantis, vehebatur, et quacunque ibat inter profusissimos opsoniorum apparatus, populi gaudentes Hugonum tyrannidem e medio sublatam esse, epulum ubique publice praebebant, multaque inter eos facta gratulatione, omnium animi ad laetitiam excitabantur. Sed Londinenses cives longe splendidissimo rerum apparatu reginam venientem summa omnium voluntate acceperunt, pari affecti laetitia, tam ob adventum eius quam Edouardi principis, quem inter plaudendum regem consalutabant. Caeterum regina, quo plus laetitiae vultu prae se ferebat, hoc minus voluptatis animo capiebat, quod ita usu venisset ut necessario se oporteret gaudere virum ex tam amplo statu, tantis ornatum opibus, tantis facultatibus abundantem subito concidisse. Sed, ut diximus, vitandae invidiae causa quantum poterat dolorem dissimulabat. At postquam illa ac principes omnes qui eam sequebantur Londinum pervenerunt, convocato primo quoque die concilio, de collocando regni statu inter se agitant. Placuit omnibus ut Edouardus primum concilii decreto privaretur regno, ac deinde filius rex crearetur. Sed ut pro sua dignitate iudicii acerbitatem removerent, visum est optimum factu prius tentare si ipse sponte vellet sese imperio abdicare quam filius in locum patris surrogaretur. Quocirca legati ad Edouardum missi sunt, quorum princeps fuit Ioannes Hothamus Elyensis episcopus, qui ei exponeret optimates avere ut vellet in potestate concilii esse, atque Edouardo filio imperium per manus suas dare, et nisi id quamprimum faceret, statutum cunctis esse unum aliquem quem sors offerret sibi regem optare. Edouardus, auditis legatis, non tenuit lachrymas. Iam tum enim illud ex seipso verum esse percepit, nihil tam miserable esse quam hominem ex beato miserum fieri. Sed seipsum statim colligens ac denuntiationi parens respondit scire se suis multis peccatis in hanc aerumnam incidisse, et propterea minus moleste ferre. Sed primum dolere se publicum suscepisse odium, deinde agere generatim principibus gratias immortales quod acceptarum iniuriarum obliti tanto complecterentur favore Edouardum filium, ut cum habere regem cuperent, quare ut illis satisfaceret, quando aliter fieri non posset, iam sese et regno ac ipsius administratione abdicare. Postremo addit se rogare ut principes sibi tam afflicto misericordiam impartirentur. Legati, accepto ex sententia responso, Londinum redeunt ad principes, atque ordine legationem renuntiant. Fuit commune omnibus gaudium quod iam optimatibus liceret alium sibi optare regem. Quapropter habito ad Westmonasterium concilio quarto Calendas Februarii anno salutis MCCCXXVI, Edouardum Secundi Edouardi filium, annos natum decem et quatuor, regem fecerunt, ordine regum Tertium Edouardum nuncupatum, quem Gualterus Cantuariensis antistes more maiorum sacravit. Huic, quia per aetatem regia munia obire non poterat, tutores cum primis dantur Edmundus Cantianus, Henricus Lancastrius comites, et Rogerius Mortimerius, quod viri singularis virtutis haberentur. Deinde Isabellae eius matri dos multo amplissima assignatur, unde honestam vitam degeret. Postremo datur negotium custodiendi Edouardi per hunc modum dignitate deiecti Thomae seu Mauritio (utrumque scriptum reperio) Barkeliensi et Ioanne Matreversio, honestis equitibus. Hi ineunte vere Edouardum ab arce Kenelvorthi Barkeleium noctu et clam abducunt, atque in arcem quae ibi munitissima est custodiendum coniiciunt. Est arx ista in medio fere itineris spatio sita inter Bristollium et Glocestriam oppida, ad mille fere passus cis Sabrinam.
- Dum Edouardus hic tenebatur, non deerant qui eius vicem dolentes summae principes perfidiae, ac Edouardum regem et Isabellam impietatis crimine palam notarent, insimularentque iniquitatis quia, ut quidam Graecus historicus ait, infelices misericordia, potentes invidia semper sequitur, ac victus accepisse, victor fecisse iniuriam videtur. Ita fiebat ut praesens regni status bene multis, non item omnibus, ut solet, omnino probaretur. Quare aliquot optimates, autore Edmundo Cantii comite, secreta passim iam consilia et sermones de liberando Edouardo una conferre coeperunt, qui invidis eius calamitatem crimini dabant. Quae ubi Isabella et alii tutores comperierunt, arbitrantes non esse tutum initio principatus Edouardi in autores conspirationis animadvertere, tantummodo occasionem inimicis auferendam perficiendi negotii iudicarunt. Itaque custodibus iubent ut Edouardum captivum atque huc atque illuc continenter ducatur, quo denique ubi loci sit nemo homo certum habeat. Ii quod imperatum est facientes miserum principem ex Barkeleio ad arcem Corsim commovent, et inde ad alia loca nocturnis itineribus traducunt, defatigando usque duo dum postremo quam secretissime potuerunt rursus Barkeleium reduxere. Dum hic Edouardus custoditur, Isabella uxor ei saepissime salutem scribebat, significabatque dolorem se accipere quod, prohibentibus principibus, visere sibi non liceret, mittebat insuper munera frequenter. Quae res tantum suspicionis custodibus attulit ut de eo necando statim post cogitare coeperint. Qui cum eum inhumaniter tractassent, verebantur ne tandem rex paterna charitate victus, hortante matre, ipsum liberaret, et ille inde de se supplicium sumendum in primis curaret. Sic hominem paucis post diebus necant, eoque nefario edito facinore clam in Galliam aufugiunt. Quo autem genere mortis Edouardus interierit non facile constat. Fama exit in vulgus illum dum ventrem purgaret fuisse veru transfixum per clunes anno aetatis xliij, et cum regnare coeperat xix, qui fuit annus salutis humanae MCCCXXVII. Corpus nulla funebri pompa Glocestriam delatum ad divi Petri coenobium, ubi loci monachi ordinis divi Benedicti degunt, sepelitur. Creavit ex Isabella uxore quaternos liberos, Edouardum qui, ut demonstravimus, eo vivo rex factus est; Ioannem cognomento Helthamium a loco ubi natus sumpto; Aleonoram, quae ante nubiles annos mortua est; et Ioannam, quae postea David regi Scotiae nupsit. Fuit statura pene iusta, corpore valido, qui prospera usus est valetudine. Non deerant etiam animi vires si, repudiatis malis suasoribus, eas in aliqua re honesta exercuisset, quod ei per consocios facere minime licuit. Adeo curandum est quem a principio in amicitiam aut familiaritatem recipias, quandoquidem, ut illius cum quo diu societatem habes, quotidiano usu persimilis fias necesse est, dicente Graeca paroemia, si iuxta claudum habitaveris, disces subclaudicare. Nam aliquando literarum studia, quae ipse, ut dixi, attingere et gustare non potuit, admirari coepit, qui Oxonii autor fuit collegii regalis quod Orial vocant, ac aulae divi Mariae, ut in his coenobiis doctrina coleretur, quemadmodum hodie duo haec collegia bonarum omnium artium plena sunt.
Perge ad Librum XIX