Alia vita S. Bonifacii (Othlonus S. Emmerammi Ratisponensis), J. P. Migne
PRAEFATIO AD MONACHOS FULDENSES. (0633B) 1. Petitionibus vestris, fratres Fuldenses, prout scientiae meae permisit parvitas, parere studui. Petistis enim ut sancti Patris nostri Bonifacii Vitam praecipuo quidem elegantique, utpote sancti Willibaldi, stylo antiquitus editam, sed in locis quibusdam ita infirmo intellectui obscuram, ut difficile pateat quo ratio tendat, hanc ego sententia apertiori reserarem. Quam nimirum petitionem in primis, miratus cur, tot Patribus peritis tam inter vos quam circumquaque commorantibus hucusque relictis, mihi imperito et liberalis scientiae admodum ignaro tam arduum opus injungere vel excogitaveritis, pro nihilo (0633C)duxi. Deinde cum quidam ex vobis mihi referret, jam antea pro eodem opere laboratum fuisse apud sanctum Leonem papam, ita ut nonnullos libros unde plenius ad hoc instrueretur abbas Egbertus, scriptoremque ei simul Romam transmisisset, ipsosque libros eo defuncto et opere petito minime expleto ibi remansisse, tunc misertus talium apposui aliquando animam, volens scilicet implere petita, si ulla astipularetur scientia. Cumque diu velle mihi adjaceret, perficere autem in me non invenirem, dicebant vobis, quod vellem, quodque nequirem. Sed vos, ut scitis, eadem crebro repetistis, dicentes, si mihi tantummodo solida inesset voluntas, a Domino caetera praestari. Exhortatione ejusmodi saepe incitatus, tandem tentavi vestros implere precatus, (0633D)confidens in eo quam maxime qui dixit: Aperi os tuum, et ego adimplebo illud (Psal. LXXX); quique (0634B)sicut in paucis saepe victoriam praestans, sic etiam in imperitis peritiam tribuens, gratiae suae potentiam ostendit. Haec autem ideo praemisi, ne quis, me forsitan tantum opus ultro arripuisse per arrogantiam arbitratus, diceret magnae praesumptionis esse causam, illa quae a quolibet sancto viro utcunque fuerunt prolata ab ullo deinceps quasi emendatore in aliud transferri. Quasi non ipsa sanctorum prophetarum sanctissimaque Evangelii dicta multis obscuritatibus involuta, a nonnullis scriptoribus in aliam linguam, vel in apertiorem sententiam fuerint translata. 2. His itaque praelibatis contra detractores universos, quibus nihil est dulcius quam alios lacerare, aliis laqueos ponere in via qua ipsi nolunt incedere, jam deinde lectori pandere cupio quia id mihi (0634C)maxime fuit studii in opere isto, ut sententiam eamdem verbis apertioribus proferrem, exceptis his quae ob sui difficultatem et obscuritatem investigare penitus nequivi. In tantum autem faciliora sequebar, ut, sicuti probari potest, alicubi eadem verba ponerem. Quid enim nobis infimis, qui spectaculum facti sumus mundo, nodosa et perplexa oratio? Habeant amatores sapientiae saecularis Tullium, nos imperiti et ignobiles, despecti et contemptibiles, sequamur Christum, qui non philosophos, sed piscatores elegit discipulos. 3. Inter haec illud notum facio dilectioni vestrae, quia cum in ipso libro quem me explanare petistis inspicerem plurima tam miraculorum quam epistolarum insignia non haberi, quae in aliis libris inveni, molitus sum ex ipsis colligere, et in locis quae opportuna (0634D)videbantur inserere. Fortassis enim ille venerandus vir qui Vitam sancti Bonifacii in primis (0635A)scripsit virtutes ejus multas epistolasque nesciens praetermisit. Sed mihi consideranti litteras omnes quas de eo habetis, in nullis major tanti praesulis auctoritas, quam in epistolis ab ipso vel ad ipsum directis videtur esse. Ibi namque apertissime inspicitur quanta veneratione primitus fuerit susceptus a pontifice Romano, qualiterque eum ordinatum miserit ad praedicandum cunctis Germaniae populis; quanto etiam labore eamdem Germaniam ad Christi fidem convertit; et quod non solum a paganis et haereticis, sed etiam a pseudo-Christianis et pravis sacerdotibus eam velut a luporum morsibus eripuerit; quantam gratiam a Francorum principibus Carolomanno scilicet et Pippino obtinuerit, qui postquam eum Ecclesiae Moguntiacensi praesulem decreverat, (0635B)eamdem quae prius Ecclesiae alteri subdita erat, pro illius amore simul et honore, metropolim totius Germaniae, apostolico pontifice consentiente, effecerit; quot sedes episcopales statuerit, quae privilegia quibusdam Ecclesiis obtinuerit. Postremo et illud ibi speculatur, quod etiam vobis modo peropus est, quomodo corporis sui locum, coenobium videlicet vestrum, possessionibus et decimis specialibus sublimaverit. 4. Tanta igitur auctoritas licet a modernis quibusdam sacerdotibus annulletur, continget tamen eis in testimonium damnationis, quod scientes terminos antiquos et sanctorum Patrum decreta non debere transgredi, summopere transgrediuntur, obliti verborum illorum quae Dominus ad electos pastores vel (0635C)doctores in Evangelio dicit: Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit (Luc. X). Neque enim haec verba de praecedentium temporum rectoribus solummodo dicta sunt, sed etiam de illis qui usque ad consummationem saeculi Ecclesiam suam sunt recturi, non destructuri. Nam de destructoribus et perversis pastoribus Dominus alibi dicit: Vae vobis legis peritis, qui tulistis clavem scientiae, et ipsi non intrastis, nec alios intrare permisistis (Luc. XI). Et rursum: Vae vobis, hypocritae, qui decimatis mentham et anethum et cyminum, et graviora legis praecepta reliquistis, hoc est, judicium, misericordiam, et fidem. Haec oportuit facere, et illa non omittere (Matth. XXIII). Multa quoque in Ezechiele propheta hujusmodi pastoribus dicuntur. (0635D)Sed, si placet, interrogemus eosdem pastores, quomodo velint sua roborare, si praecedentium patrum statuta judicaverint esse destruenda; vel quomodo aedificium superpositum stare possit, si fundamenta eis sunt ejicienda. Fundamenta namque Ecclesiae suae primi Patres fuere, sicut scriptum est: Fundamenta ejus in montibus sanctis (Psal. LXXXVI, 1). Quicunque igitur lapidum superpositorum fundamenta talia sequi dedignatur, de aedificio (0636A)coelesti eliminatur. Ad haec etiam dicamus quoddam argumentum, quod omnibus constat notum. Si quis itaque ditionis suae silvam exstirpandam pro agri cultura aggreditur, quantaecunque longitudinis et latitudinis voluerit agros exinde sibimet metitur; aliis vero non ea, sed qua vult mensura partitur, habens potestatem unicuique prout vult dividere. Cum ergo hoc ita esse sciatur ab omnibus, cur, rogo, ignoratur quod primi principes Ecclesiarum, apostoli scilicet, omnesque qui eorum vestigia sequentes, unicuique genti sacram fidem primitus tradiderunt, exstirpatis errorum variorum silvis; in quibusdam populis ac provinciis potestatem habuerunt possessiones vel decimas quae sibi contingebant illi et illi ecclesiae donare, quandoquidem, juxta sanctorum (0636B)canonum decreta, decimas in quatuor portiones dividentes, unam sibi, alteram clericis, tertiam pauperibus, quartam restaurandis ecclesiis tradiderunt? Nunquid avaritiae suae tantummodo consulentes in distributione decimarum obliti sunt pauperum restaurationisque ecclesiarum, sicut modo, proh dolor! cernimus agi? Canones enim sancti ex quorum auctoritate exiguntur decimae, non solum decimas dari, sed etiam inter varios jubent distribui, ut in urbibus quibuslibet et vicis xenodochia habeantur, ut pauperes et peregrini alantur. Sed tam sanctum, tam necessarium, praeceptum in plurimis locis non solum minime curatur, sed etiam pene ignoratur. Nam solummodo illud legitur, quod episcopis decimae sint tribuendae. Quid vero exinde agendum sit, (0636C)vel si quidquam aliud curandum sit circa monasteria, tam a clericis (miserabile dictu!) quam a laïcis destructa, citraque judicia Christianae religionis subversa, oblivioni seu ignorantiae commendatur. Unde vereor ne de praesentis temporis rectoribus avaritia inexplebili corruptis Psalmista prophetizans dixerit: Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in studiis suis (Psal. XIII). Cum enim nihil dicendum sit corruptum nisi quod prius fuit integrum, rectores vel pastores quique in hoc quidem dici possunt fuisse integri, quia a Deo sapientia omnimoda ad judicium verum faciendum erant instructi; ideo autem corrupti, quia non secundum datam sibi sapientiam, sed juxta lucri obtinendi quantitatem judicant. Atque utinam (0636D)ipsi pastores tantummodo dedignarentur pauperibus decimas dividere, et non alios quosdam (monachos dico, apud quos aliqua adhuc hujusmodi cura exercetur) prohiberent, moliti antiquae traditionis decimas ab eorum jure auferre. Cur igitur sanctus Bonifacius, cui Deus tantam in omni Germania potestatem contulit, ut quovis vellet, ecclesias coenobiaque fundaret, sedes episcopales statueret, parochiasque earum divideret, non cuilibet loco, quem sibi (0637A)specialiter elegit, possessiones et decimas aliquas donare potuit? Nonne per eamdem auctoritatem, qua moderni pontifices militibus aliisque saecularibus hominibus decimas dare solent, sanctus Bonifacius monachis vel pauperibus erogare easdem potuit? Si reliqua ejus statuta videntur sancta, si omnia quae canonicis distribuit sunt laudanda, cur, quaeso, hoc solum quod monachis et pauperibus dedit decernitur injustum? Heu! heu! quod is cui plurima divitibus dare licuit licentiam dicitur non habere pauperibus vel pauca erogare. Super hoc obstupescite, coeli, orbis quoque terrarum et universi qui habitant in eo doleant, quia mundus jam in maligno positus est, adeo ut vivere invideat, illos exstinguere audeat, qui ad hoc specialiter electi et segregati (0637B)sunt de mundo, ut majori studio intercederent pro ipso. 5. Sed hujus querimoniae interjectio jam finiatur, ut ad id unde recessimus stylus revertatur. Dixi namque prius, quod iterum dico, quia inter omnes litteras quas de sancto Bonifacio habetis, epistolae illius mihi praecipuae viderentur. Unde quascunque huic operi necessarias invenire potui, in unum colligere studui, sperans aliquem aemulum, et tantae auctoritatis ignarum lectorem exinde posse aedificari. Proinde et vos, fratres Fuldenses, unice peto atque admoneo, ut easdem epistolas intentione summa legatis; Deo supplicantes, ut per ejus preces, a quo vel per quem scriptae sunt, quique (ut in eis legitur) sanctam Ecclesiam in Germania positam maximo labore (0637C)a pravis sacerdotibus quondam eripuit, nunc etiam a similium potestate vos locumque vestrum defendere dignetur. Duos autem libellos, adjuvante Domino, tam de Vita sancti viri quam de epistolis supradictis scribere gestio; in priori quidem referens quis fuerit, quidque ante acceptam Moguntiacensis Ecclesiae sedem in sancta Ecclesia laboravit; in altero vero quid postea usque ad finem vitae suae gloriosum egerit. Quis sim qui vobis fero munus tale laboris, Vos quoniam scitis, nolite, precor, dare multis, Ne persona mei vilis faciat mea sperni. Sit magis hoc studium vobis deposcere Christum, Ut sibimet placita maneant praesentia scripta. LIBER PRIMUS. (0637D) I.-- Bonifacius puer ad vitam monasticam anhelans. Cum gens Anglorum sacrae fidei jugo per sancti Gregorii papae apostolatum subdita, ejus suffragantibus meritis, in sanctorum virorum procreatione prae multis nationibus splendere coepisset, multaque lumina sanctae Ecclesiae, quibus variae cordium obcaecationes illustrarentur, protulisset, inter hujus mundi lumina sanctum quoque Bonifacium, velut luciferum quemdam, caeteris sideribus clariorem, huic mundo edere meruit. Qui nimirum, magna, parentum sollicitudine nutritus, magnarum etiam virtutum per incrementa temporum amator est factus. Nam cum adhuc parvulus esset, si quem forte clericum (0638A)vel laicum verbi divini notitiam deferentem audire contigisset, mox quantum aetatis suae teneritudo praevaluit, quid sibi suaeque qualitati exinde profectuosum foret tractare coepit. Cumque ita meditatione diuturna sese ad superna erigeret, patri etiam ea quae animo gerebat revelavit, et ut suae consuleret voluntati rogavit. Audiens haec autem pater ejus primum obstupuit, deinde eum increpans, nunc minis, nunc vero blandimentis, ad saecularis vitae curam impellere studuit. Ad haec etiam ut ejus animum adhuc tenerum a concepti perfectione propositi facilius declinaret, promisit se post vitae suae tempora eum et praediorum et omnium rerum suarum haeredem facturum. Praeterea protestatus est lubricae aetati humanaeque fragilitati tolerabiliorem esse activam vitam (0638B)quam contemplativam, meliusque esse inter mediocres vel extremos regni coelestis cives quemlibet studiis facilioribus contubernium quaerere, quam per maxima et pene impossibilia perfectionis certamina incipere; deinde vero dum ea nequit percurrere, in via deficere.
II.-- Patre tandem annuente, eam profitetur. Sed puer sanctus, virtute divina jam plenus, quanto magis eum pater revocare ad secularia studebat, tanto constantius in incoeptis perdurare, et ad sacrarum litterarum notitiam pertingere, anhelabat. Unde miro dispensationis judicio factum est ut pater, qui solus erat impedimento, repentina infirmitate correptus, pristinam mentis pertinaciam deponeret, puerumque per legatos idoneos ad monasterium, quod (0638C)prisco nuncupatur vocabulo Adescancastre dirigeret, commendans eum Wolfhardo venerabili ejusdem monasterii abbati, a quo protinus (sicut monasticus ordo poscebat) benigne susceptus, fratribus commendatus, universa religionis munia quae hujusmodi aetas permisit, bene coepit, meliusque de die in diem complevit.
III.-- Pie institutus, ad aliud monasterium migrat studiorum ergo. Postquam vero pueritiae annos transcendit, in tantum se venerabilium institutis fratrum et sacrae lectionis subdidit exercitio, ut quibuslibet momentis augerentur in eo multarum insignia virtutum, implereturque in illo quod Psalmista de quorumdam (0638D)profectu testatur dicens: Ibunt de virtute in virtutem (Psal. VIII). Denique cum, incessabili sacrarum Scripturarum meditationi deditus, omnem regularis vitae disciplinam sub praefati abbatis gubernatione per annos plures custodiret, ibique tam pro desiderii sui quantitate quam doctorum penuria in lectione divina satiari nequiret, cum consensu abbatis fratrumque suorum, ad monasterium, quod usque hodie dicitur Nuiscelle, pervenit, et beatae memoriae Winberti abbatis, qui venerabiliter eidem monasterio tunc praefuit, magisterium elegit. Ubi tandem tam grammaticae artis metricaeque subtilitatis quam spiritualis intelligentiae desiderata eruditione potitus, adeo in hac pollere coepit, ut ejus scientiae fama undique divulgata, ad ipsum etiam alii causa discendi (0639A)confluerent. Verumtamen ex tantae scientiae dono sese nullatenus extollebat, nullum minoris ingenii spernebat; sed quanto majori vel litteratoriae intelligentiae vel aliarum virtutum excellentia a Deo prae caeteris promovebatur, tanto humilior, tanto devotior ad ejus compassionis et subjectionis studium sentiebatur, recolens jugiter illud Sapientis: Quanto magnus es, humilia te in omnibus (Eccl. III).
IV.-- Sacerdos ordinatus anno aetatis XXX. Cum ergo eo quo diximus nisu, et ipse alios humilitate ac subjectione praeveniret, et illum alii, sapientiae ejus rumore incitati vel ipsius saluberrima doctrina instructi, mutuo honore praevenirent ut patrem, universis in ejus laudem conclamantibus, atque ad singulos ecclesiastici ordinis gradus eum (0639B)promoventibus, tandem ad sacerdotalis officii dignitatem triginta aut eo amplius annos habens eligitur. Suscepta vero sacerdotii dignitate qualem se exhibuerit in utriusque hominis contritione, [ Forte conditione] ut Sacramenti coelestis dignus fieret participatione, melius colligitur ex operum suorum testimonio, quam ullo verborum indicio.
V.-- Synodi statuta ad archiepiscopum fert. Eodem vero tempore regnante In, West-Saxonum rege, nova quaedam seditio in partibus illis exorta est, pro qua compescenda statim praedicti regis praecepto primatumque suorum consilio synodale servorum Dei statuitur concilium. Quo dum omnes convenirent, et dissensionis exortae causam definirent, (0639C)sapientibus quibusdam placuit ut universa ibi definita ad archiepiscopi venerabilis Cantuariae civitatis, qui dictus est Berthwaldus, notitiam deferrent. Cui rex, una cum omnium clericorum atque laicorum multitudine consentiens, sciscitatus est quis potissimum hujus legationis delator esse potuisset. Tunc praecipuus inter eos archimandrita Winberth, cujus superius mentionem fecimus; et Wintra, qui monasterio Wessesburch dicto praesidebat; et Beorwart, qui coenobium quod Glestingaburch nuncupatur regebat; necnon et alii multi venerabiles viri sanctum Bonifacium accitum adduxerunt ad regem, dicentes eum legationi tantae idoneum. Moxque, commissa a rege legationis ejusdem causa adhibitisque secum sociis, profectus est ad Cent ( Id est, Cantuariam), et archiepiscopo (0639D)praenominato sapienter, quemadmodum edoctus erat, omnia per ordinem intimavit, et post non multos dies reversus, praefato regi ac praedictis servis Dei ex legationis commissae responso strenue peracto, magnum universis contulit gaudium. Qua de re nomen ejus tam apud saeculares quam apud ecclesiastici ordinis viros celebre habebatur, adeo ut postmodum in eorum synodali saepissime peteretur interesse conventu.
VI.-- Abbate aegre consentiente, in Frisiam trajicit. Sed quia mens ejus, Deo jam dedita, ab omni humano favore fuerat sequestrata, coepit omnimodo tractare qualiter parentum affiniumque suorum consortia relinquere, et ad aliqua procul posita loca pro Christi nomine posset transmigrare. Cumque (0640A)haec secum diutissime tractaret, solertissimeque deliberaret, tandem ad praedicti abbatis notitiam detulit, et eum ad voluntatis suae consensum magna precum instantia declinare studuit. Qui licet talia admirans diu poscenti obstiterit, licentiamque hujusmodi negaverit, postremo tamen, providentia divina praedestinante, convaluit sermo petentis, et tantam abbatis fratrumque suorum devotionem simul et curam adoptato itineri habere meruit, ut ei necessaria quaeque pro viatico impenderent, variasque supplicationes cum lacrymis prolatas pro eo agerent, postulantes ut angelus Domini bonus comes ejus ubique esset, eumque ad prospera cuncta dirigeret. Ad haec etiam duos fratres, quorum corporali spiritualique juvamine sustentaretur, secum abire permiserunt. Sicque, (0640B)utriusque hominis supplemento suffultus, prospero cursu profectus est, pervenitque ad locum qui antiquo Anglorum et Saxonum vocabulo appellatur Lundenwic; ac, non multo transacto postliminio, transivit ad Dorstet, ibique aliquandiu commoratus, debitas Deo persolvit die noctuque laudes. Sed quoniam per idem tempus hostilis dissensio, exorta inter Carolum principem gloriosumque ducem Francorum et Ratbodum regem Frisonum, populos ex utraque parte perturbabat, maximaque pars Ecclesiarum Christi, quae Francorum prius in Frisia subjectae erant imperio, Ratbodi persecutione incumbente, idolorum culturae lugubriter reddebatur, ideoque vir Dei, perspecta tantae perversitatis mole, ex (0640C)illis partibus discessit, et pervenit ad Trecht; ibique etiam commoratus aliquantis diebus, advenientem regem Ratbodum allocutus est, obsecrans ut a tanta pravitate quiesceret.
VII.-- Reversus in patriam, abbatis mortui locum recusat. Romam petit. Post haec vero, peragratis illius terrae partibus, sollicite exploravit si alicubi in ea provincia praedicationis pateret locus. Cumque diuturna inquisitione intelligeret se frustra ibidem praedicando laboraturum, arida spirituali fertilitate arva reliquit, et ad natale solum transmigravit. Interea accidit ut monasterii sui Pater, deposito carnis ergastulo, vitam praesentem finiret; cujus obitu fratres nimium contristati, sed a beato viro spiritualibus colloquiis laetificati, (0640D)et ut, regularis vitae normam conservantes, Patrem quemlibet spiritualem eligerent omnimodo instructi, omnes ipsum sanctum, qui eo tempore Winfrid dicebatur, unice precabantur, ut pastoralem super eos suscipere curam dignaretur. At ille, altiora quaeque in animo gerens, non eorum preces ullo superbiae fastu despexit, sed quae intentio sua esset humiliter pandens, quod scilicet, despectis cunctis patriae facultatibus atque honoribus, pro Christi amore proque aliorum salute peregrinari vellet, cum omnium charitate et licentia fratrum vota sua obtinuit. Et ut eisdem votis major auctoritas eveniret, adiit etiam ipsius loci episcopum venerandum, nomine Danielem, petens quatenus ejus benedictione et litteris commendatitiis ad Romam profecturus uti (0641A)mereretur. Quam petitionem episcopus idem nutu divino instinctus benigne suscepit, efficaciter complevit. Nam pastoris providi intentionem gerens, et bonae indolis virum, nomine Stephanum, orbatae congregationi praeesse fecit, et hunc Dei famulum per longas peregrinationis vias ire cupientem ad loca desiderata cum litteris dimisit.
VIII.-- A Gregorio papa in Germaniam dirigitur. Tali igitur benedictione suscepta, protinus valedicens fratribus, proficiscitur per longa terrarum spatia, perque ignotas maris vias, donec collecta undique non modica multitudo servorum Dei, eodem spiritu ferventium, ad eum conveniret. Hi ergo omnes unanimiter per singulos dies multas sanctorum Ecclesias adierunt, obsecrantes ut, opitulante Deo, (0641B)tutius Alpium juga transcenderent, Longobardorumque ferocitatem erga se leniorem sentire mererentur. Cumque universa ferocissimae gentis discrimina illaesi pertransirent, atque limina beati Petri apostoli prospere adirent, statim debitas Christo grates persolvunt, ibique abolitionem peccaminum atque itineris sui felicem exitum deprecantes, sperata suffragia invenerunt. Nam postquam sanctus vir venerabilem sedis apostolicae praesulem, nomine Gregorium, qui ejusdem nominis Secundus tunc habebatur, allocutus, ei adventus sui causam manifestavit, et quali desiderio diutius desudasset aperuit, mox idem praesul, hilari vultu intuitus in eum, inquisivit an litteras ab episcopo suo commendatitias detulisset. At ille concitus chartam ex more involutam (0641C)proferens, dedit apostolico. Apostolicus vero, acceptis lectisque litteris, et comperto sancti viri desiderio, sedulum deinceps cum eo colloquium habuit, reverenterque eum ibi commorantem retinens, pro qualibusque sanctorum reliquiis postulabat, illi tradidit. Ad haec etiam illi committens in cunctis Germaniae populis curam praedicandi, tradidit epistolam, cujus exemplar tale invenitur.
IX.-- Gregorii epistola. Gregorius servus servorum Dei, Bonifacio religioso presbytero. Exigit manifestata nobis religiosi propositi tui, etc. (Vide infra, ep. 2.)
X.-- Frisia adita, verbum Dei annuntiat. His litteris acceptis a venerabili papa, profectus (0641D)est inde ad Longobardorum regem Liutprandum, a quo honorifice susceptus, aliquandiu cum eo est hospitatus. Profectus vero exinde, ardua et praerupta Alpium juga transcendit, incognitosque Bagoariorum et Germaniae terminos perlustrans, in Thuringiam devenit, considerans et explorans in omnibus instar prudentissimae apis, ubi postmodum nectaream sanctae fidei dulcedinem colligere posset. Cumque per aliquot dies in Thuringia commoraretur, interim omnes illius provinciae principes verbis spiritualibus alloquens, ad sacrae fidei agnitionem totiusque religionis tramitem revocavit. Sed et sacerdotes, quos sceleribus variis deditos comperit, sermonibus evangelicis admonens, ad institutionis canonicae normam correxit. Interea vero audita Ratbodi Frisonum regis (0642A)morte, qui persecutionem magnam per idem tempus in Christianos exercuit, magno repletus gaudio, in Frisiam navigando devenit, ibique verbi divini semina spargens, plurimos ab errore idololatriae retraxit.
XI.-- Willibrordo collaborans, episcopus fieri recusat. Sub eodem quoque tempore per venerabilem Willibrordum Trajectensis Ecclesiae praesulem buccina coelestis doctrinae in Frisiam insonuit: cujus studio sanctus Dei famulus Bonifacius omnimodo congaudens et adhaerens, per tres continuos annos laboravit cum illo, tam in destruendis fanis quam in construendis ecclesiis, omnibusque negotiis divinis. Unde factum est ut quia praedictus pontifex, aetate jam decrepita gravatus, suggerentibus discipulis, (0642B)solatium suae senectuti providere cupiebat, hunc Dei famulum ad episcopalis regiminis suscipiendum gradum regendumque sibi commissum populum unice obsecraret. Sed ille, talia humiliter respuens, minime se dignum esse episcopali gradu referebat, et ne sibi in annis adolescentiae adhuc constituto tantae dignitatis fastigium imponeret, precibus omnibus instabat, attestans etiam quia, juxta canonicae institutionis praecepta, necdum quinquagesimi anni aetatem, qui hujus gradus culmini conveniret, pleniter reciperet. Praedicto vero pontifice blandis illum verbis increpante et ad suscipiendum episcopatus ordinem instigante, diversisque pro hac spirituali contentione verbis invicem prolatis, hic sanctus vir, in tanto agone positus, placitum tandem excusationis sermonem (0642C)protulit, dicens: « Onus regiminis, quod mihi indigno imponere cupis, sancte praesul, suscipere non audeo, quia a beato Gregorio papa in Germaniam ob evangelizandi causam directus sum, ipsiusque legationis gratia in has barbaras nationes adveniens, sponte me gubernationis imperio subjeci. Tantum ergo mandatum praeterire et aliud quodlibet negotium subire nullatenus praesumo. Unde, Pater venerande, obsecro ut in illas regiones ad quas a praesule apostolico missus sum, cum tua gratia simul et licentia, transire merear. » Haec audiens sanctus Willibrordus, data benedictione, permisit eum abire.
XII.-- Hestones aliosque convertit ad Christum. Binnam mittit Romam. (0642D)Ille vero exinde proficiscens, pervenit ad locum cui nomen est Amanaburg, Deum ubique habens conviatorem, cujus etiam virtute atque protectione suffultus, quocunque perrexit, ubique sacrae doctrinae notitiam dilatavit. Cumque ingentem populum Domino in Frisia praedicando acquireret, multique, ab ejus spirituali doctrina educati, ad agnitionem veritatis pervenirent, adeo ut supradictum locum, cui gemini praeerant germani, Dietih videlicet et Dierorolf, Domino Deo auxiliante, obtinens, collecta non pauca fratrum congregatione, monasterium construeret. Tunc etiam alias Germaniae partes praedicandi causa adiit, Hessones videlicet in Saxonum confinio positos. Quos cum similiter a paganicae superstitionis (0643A)cultu magna ex parte converteret, multaque millia hominum baptismatis sacramento abluisset, misit quemdam ex suis fidelem, nomine Binnam, ad Romam cum litteris, denuntians venerando praesuli apostolico universa quae circa illum divina pietas egerit, quantaque multitudo hominum sancti Spiritus gratia illustrata regenerationis lavacrum ab eo susceperit. Sed et de rebus variis quae ad quotidianam regulae ecclesiasticae necessitatem populique noviter conversi curam pertinebant prudenti interrogatione conscripsit. Praedictus vero legatus cuncta sibi commissa fideliter complens, apostolico praesuli missas detulit litteras, aliasque ab illo super universis quaestionibus propositis continenter responsa magistro suo deferens quantocius rediit.
XIII.-- Romam ipse a Gregorio vocatus, fidei suae reddit rationem. (0643B) Cum autem sanctus vir delatas legisset litteras, seque inter caetera invitatum ad Romam intellexisset, mox summum obedientiae gradum contendens, clientum fratrumque circumseptus agmine, Italiae fines adiit, ac Romanae urbis moenibus inspectis, omnipotenti Deo condignas gratiarum laudes retulit, seseque beatorum apostolorum patrocinio commendavit. Deinde comperto sancti viri adventu, statim venerabilis papa Gregorius illum ad se invitavit, et verbis familiaribus salutatum honorifico xenodochio deputavit. Adveniente vero opportuno collocutionis eorum die, ad ecclesiam beati Petri apostoli hic Dei famulus invitabatur. Ubi cum se mutuis ac pacificis satiassent (0643C)colloquiis, praesul apostolicus illum de Symbolo fideique catholicae traditione inquisivit. Ad haec vir Dei respondit dicens: Quia, domne apostolice, inquisitioni tantae in communi sermone idoneus non sum respondere, quaeso ut fidei quam a me exigis conscribendae tempus mihi concedas, sicque mutis tantum litteris denudatam agnoscere valeas. Quam petitionem cum papa benigne susciperet atque concederet, parvo dehinc tempore transacto, vir Domini sanctae atque catholicae fidei sententiam omni convenientia et eloquentia prolatam litteris praefato principi obtulit. At ille, lectis eisdem litteris, eum juxta se sedere fecit, et ut hujusmodi fidem constanter retineret, diligenter edoceret, admonuit; multa quoque de religione spiritalis vitae cum illo conferens, (0643D)ita ut interdum integrum pene diem colloquendo ducerent. Ad extremum quot populi per devia idololatriae vel facinorum prius oberrantes, fidei documenta praedicatione perciperent sciscitatus est.
XIV.-- Episcopus ab eodem ordinatur. Cumque apostolico de his omnibus satisfecisset respondendo, tunc ille intimavit sancto viro quia episcopatus gradum sibi imponere voluisset, ut eo constantius errantes quoslibet corrigere, et ad viam veritatis convertere posset, quo majori auctoritate apostolicae dignitatis fulciretur; essetque cunctis tanto acceptior in praedicandi officio, quanto plus claresceret, quia ad hoc a praesule ordinatus esset (0644A)apostolico. Quae omnia vir Dei sagaciter perpendens, simulque cavens quod scriptum est: Qui noluit benedictionem, elongabitur ab eo (Psal. CVIII), benedictionis tantae gratiam non recusavit. Adveniente ergo ordinationis ejus die, quae erat pridie Kalendarum Decembrium, hoc est in natali sancti Andreae apostoli, imposuit ei venerabilis papa et episcopatus ordinem, et alterius nominis (quod est Bonifacius) dignitatem, nam antea Winfrid dicebatur. Deinde ut eum ad obedientiam sibi successoribusque suis exhibendam, necnon ad omnem sacrae fidei traditionem observandum arctius constringeret, exegit et accepit ab eo juramentum, quod scilicet in antiquis exemplaribus invenitur ita scriptum.
« In nomine Domini Dei Salvatoris nostri Jesu (0644B)Christi, etc. » ( Vide, infra, Juramentum. )
XV.-- Litteris papae commendatur. Postquam ergo hujusmodi promissionem jurando coram Gregorio papa peregit, tunc et ipse eum in omnibus adjuvare, praeferre et venerari studuit. Nam libellum in quo sacratissima ecclesiasticae institutionis jura pontificalibus digesta conventibus habebantur, ei donavit, praecipiens ut tam clerus quam caeteri populi suo regimini subjicendi institutis talibus erudirentur. Sed et familiaritatem sedis apostolicae sibi omnibusque sibi subjectis perenniter reservandam privilegio confirmavit, sicque eum litteris transmissis non solum Carolo duci glorioso, qui per idem tempus Francorum regnum gubernabat; sed etiam universis ecclesiasticis viris principibusque in Germania (0644C)constitutis muniendum commendavit. Litterarum autem tunc missarum exemplaria, quia locus praesens exigit ut inserantur, hic jam inserere cupimus, primum quidem quae ad Carolum ducem, deinde vero quae ad caeteros principes directae sunt proponentes.
XVI.-- Primum Carolo duci Francorum. « Domno glorioso filio Carolo duci, Gregorius papa. Comperientes te, in Christo dilectissime, etc. » (Vide, infra, epist. 5.)
XVII.-- Deinde Episcopis, etc. « Gregorius episcopus, servus servorum Dei, universis reverentissimis et sanctissimis fratribus coepiscopis, religiosis presbyteris seu diaconibus, gloriosis (0644D)ducibus, magnificis castaldis, comitibus etiam vel cunctis Christianis Deum timentibus. Sollicitudinem nimiam gerentes pro speculatione, etc. » (Vide infra, epist. 6.)
XVIII.-- Clero et plebi. « Gregorius episcopus, servus servorum Dei, clero et plebi dilectissimis filiis in Domino salutem. Probabilibus desideriis nihil, etc. » (Vide, infra, epist. 10.)
XIX.-- Principibus Thuringis. « Viris magnificis Asolfo, Godolao, Wilario, Gunthario, Albordo, et omnibus Deo dilectis Thuringis fidelibus Christianis, Gregorius papa. Insinuatam (0645A)nobis magnificae fidei vestrae constantiam, etc. » (Vide, infra, epist. 8.)
XX.-- Et populo Thuringorum. « Gregorius, servus servorum Dei, universo populo Thuringorum. Dominus Jesus Christus Filius Dei, Deus verus, etc. » (Vide, infra, epist. 7.)
XXI.-- Altsaxonibus. « Gregorius papa universo populo provinciae Altsaxonum. Sapientibus et insipientibus debitor sum, fratres charissimi, etc. » (Vide, infra, epist. 9.)
XXII.-- Carolo duce probante, Hessos aggreditur. Tantarum itaque litterarum auctoritate suffultus, sanctus praesul Bonifacius, proficiscitur in Germaniam, veniensque ad praefatum principem Carolum, litteras ei Romani pontificis detulit, seseque illius dominio (0645B)atque patrocinio subjiciens, cum consensu ejus in Hessorum metas, quibus et antea praedicare coeperat, perrexit. Illuc ergo adveniens, reperit plures ex eis relicta Christianae religionis cultura variis erroribus implicatos. Alii namque lignis et fontibus clam vel aperte sacrificabant, alii vero auruspicia et divinationes, praestigia et incantationes exercebant; quidam autem alia nefanda quaedam sacrilegia intendebant, pauci in via veritatis quam semel acceperant perstiterunt. Quorum etiam consilio arborem quamdam mirae magnitudinis, quae prisco paganorum vocabulo appellabatur arbor Jovis, in loco qui dicitur Gesmere, servis Dei secum astantibus succidere tentavit. Ad ejusdmodi autem arboris incisionem magna paganorum multitudo concurrit, cupientes in sanctum (0645C)virum, veluit inimicum deorum suorum, inter ipsa incisionis opera irruere et interficere. Sed dum eadem paululum incideretur, mox quasi nutu divino agitata, in quatuor partes disrupta est. Quo viso, pagani, qui illuc mente perversa convenerant, abjicientes omnem malitiam, benedicentesque Deo, crediderunt. Tunc sanctus praesul, consilio inito cum fratribus, ex illa ingentis arboris mole oratorium construxit, hocque in honorem sancti Petri apostoli dedicavit.
XXIII.-- In Thuringia falsos Christianos revincit. Ordorfense monasterium condit Michaeli, qua occasione. His itaque peractis, ad Thuringiam quoque profectus est, illiusque populi principes magna ex parte a (0645D)Christiana religione deficientes corrigere studuit. Postquam enim religiosorum ducum dominatio in eis cessavit, cessare etiam Christianae religionis intentio coepit; falsique quidam Christiani, quorum nomina sunt Drothwin et Bertheri, Canbereth et Hunred, inter eos hospitantes, maximam haereticae pravitatis introduxerunt sectam. Qui scilicet fornicatores et adulteri, cum validissimum adversus hominem Dei excitarent conflictum, veris verborum oppositionibus confutati, dignam recompensationis sortiti sunt sententiam. Nam excommunicati et expulsi sunt de Ecclesia. Cum autem praedicationis ejus fama undique emanaret, credentiumque multitudo excrevisset, (0646A)ecclesiae instaurantur, monasteria aedificantur. Tunc etiam congregata servorum Dei multitudine, constructum est monasterium in loco qui dicitur Ordorf, sub honore sancti Michaelis archangeli. Qui scilicet omnes apostolico more viventes, labore proprio victum vestitumque acquisierunt. Cur autem in honore sancti Michaelis constructum fuerit idem monasterium, breviter dicendum. Nam cum sanctus Bonifacius praedicando et baptizando in Thuringiam transiret, et prope flumen cui nomen est Oraha, tentoriis fixis pernoctaret, tunc per totam noctem lux magna de coelo sese protendens, locum ubi manebat episcopus circumfulsit: in qua etiam luce sanctus Michael archangelus adveniens, episcopo apparuit, eumque alloquens, in Domino confortavit. Mane itaque facto, (0646B)laudans et benedicens Deum, ibidem missarum solemnia celebravit. Deinde in eodem loco prandium sibi parari praecipiens, sed a ministro suo audiens cibum quo vesci posset se non habere, respondit: Nonne qui multitudinem populi in deserto quadraginta annis manna de coelo misso potuit pascere, mihi indigno servo suo non praevalet ad unius diei refectionem escam impendere? Haec cum dixisset, ut mensa sibi apponeretur praecepit. Interea quaedam avis advolans, piscem talem qui ad unius diei refectionem sufficeret attulit, et ante mensam projecit. Quo viso, sanctus praesul Deo gratias retulit, piscemque allatum cito praeparari jussit. Illo vero praeparato et comeso, reliquias in flumen projici praecepit.
XXIV.-- Unde haec acceperit auctor. (0646C)Exinde coeptum carpens iter et Thuringiam peragrans, diligenter investigavit, cujus ille locus esset, ubi visio tanta sibi apparuit. Compertoque quod Hugo, qui dicebatur Senior, illius loci possessor esset, petiit ab eo ut sibi dare dignaretur. At ille petita annuens, primus omnium Thuringorum haereditatem suam tradidit venerando praesuli; deinde vero Albot aliique plures contigua praedicto loco praedia tradiderunt. His igitur adeptis, sanctus Bonifacius rediens, in eodem loco frutecta exstirpare, terramque incolere, jussit, et, jacto fundamento, ecclesiam construi fecit. Haec autem in libro quodam antiquo scripta reperiens, ideo inserere decrevi, ut, agnita causa unde monasterium praedictum exstructum fuerit, et ipse locus, et fundator ejus, angelica visitatione digni, (0646D)sub veneratione majori habeantur.
XXV.-- Cooperatores ex Britannia ascribit. Praedicans ergo et baptizans sanctus praesul Bonifacius in Thuringorum et Hessorum regionibus, perspexit messem quidem esse multam ibi, sed operarios paucos ad copiosam multitudinem credentium instruendam. Unde in provinciam patriamque suam mittens, exinde tam feminas quam viros religiosos, scientiaque varia imbutos, plures venire fecit, suique laboris onus inter eos divisit. Inter quos erant praecipui viri Burchardus et Lullus, Willibalt et Wunnibalt frater ejus, Witta et Gregorius: feminae vero religiosae, matertera scilicet sancti Lulli, nomine (0647A)Chunihilt, et filia ejus Berathgit, Chunidrut, et Tecla, Lioba et Waltpurgis soror Willibaldi et Wunnibaldi. Sed Chunihilt et filia ejus Berathgit valde eruditae in liberali scientia, in Thuringorum regione constituebantur magistrae; Chunitrud in Bagoariam destinata est, ut verbi divini semina ibidem spargeret; Tecla vero, juxta fluvium Moin, in locis Kihhingen et Ochsnofruit nuncupatis collocavit; Liobam quoque ad Biscofesehein, ut illic multitudini virginum congregatae praeesset constituit.
XXVI.-- Gregorio III nuntios misit. Pallium ab eo accipit cum epistola. Cumque millia hominum tam per se quam per suos provinciales ad fidem sacram perducta [ Fort. producta] baptismatis unda diluisset, jam defuncto beatae (0647B)memoriae Gregorio Secundo sedis apostolicae praesule, et Tertio Gregorio eamdem sedem obtinente, iterum beatus Bonifacius Romam legatos misit, qui, apud praesulem praedictum prioris amicitiae foedera renovantes, omnem familiaritatis gratiam quam ab antecessore suo habuisset expeterent, omnemque subjectionem apostolicae sedi debitam a se promitterent, conversionem quoque plurimorum in Germania habitantium intimarent. Postquam vero legati supradicti Romam venientes, venerabili papae talia denuntiabant, statim Deo gratias retulit: deinde non solum omnia familiaritatis et amicitiae jura a sancto Bonifacio postulata promisit, sed etiam ea quae minime petiit; idem archiepiscopatus Pallium direxit, epistolam quoque continentem diversa, pro quibus interrogatus (0647C)fuerat, praesuli sancto remisit, cujus exemplar subsequenter inseretur.
« Reverentissimo et sanctissimo fratri Bonifacio coepiscopo, ad illuminationem gentis Germaniae, vel circumquaque in umbra mortis morantibus gentibus, in errore constitutis, ab hac apostolica sede directo, Gregorius servus servorum Dei. Magna nos habuit gratulatio lectis, etc. » (Vide, infra, epist. 25.)
XXVII.-- Monasteria duo exstruit. Redeuntes ergo nuntii, et gratiosa praesulis apostolici dona scriptaque reportantes, laetissimum efficiunt sanctum Bonifacium. Unde et debitas Deo laudes gratiasque agens, duas mox ecclesias Domino construxit, unam quidem in Frideslar, quam in honore (0647D)principis apostolorum sancti Petri consecravit; alteram vero in Hamanaburch, quam in honore sancti Michaelis archangeli dedicavit. Duo quoque monasteriola duabus subjunxit ecclesiis, hisque non minimam Deo servientium concionem subrogavit, ubi hucusque laudis et servitutis divinae officia peraguntur. Quae postquam gesta sunt, sanctus Bonifacius (0648A)Bagoariorum terras, quibus per idem tempus Hugbertus dux praeerat, adiit, praedicationisque studium apud eos diligentissime exercens, tanto divinae aemulationis zelo armatus est, ut quemdam schismaticum haeretica pravitate plenum, nomine Ermwolfum, juxta canonum decreta, damnasset [damnaverit], atque ab Ecclesia expulisset. His peractis, rursum ad eos qui sub suae gubernationis dioecesi commorabantur remeavit, circuiens ubique et instaurans quae cura poposcit Ecclesiarum.
XXVIII.-- Romam tertio profectus, donaria refert et litteras ad episcopos. Eo etiam tempore Romam ire decrevit, tam pro hoc ut apostolici Patris, cujus faciem necdum agnoverat, salubri frueretur agnitione simul et colloquio, (0648B)quam ut se sanctorum apostolorum, aliorum sanctorum in urbe Romana quiescentium orationibus commendaret. Profectus ergo illuc, multa comitante turba Francorum et Bagoariorum, necnon ex Britannia convenientium, praesentatusque apostolico, benigne susceptus est ab eo; tantaque a cunctis Romanis veneratione habebatur, ut multi ad salutarem ejus doctrinam confluerent, illumque diu secum retinerent. Posthaec vero cum remeare decerneret, muneribus et reliquiis sanctorum pro quibuscunque petiit datis, honorifice ditatus est a praesule apostolico. Adhuc etiam ei epistolas quasdam episcopis, abbatibus atque principibus cunctis in Germania constitutis transmittendas dedit, quarum exemplaria subsequenter his inserentur.
(0648C)« Gregorius episcopus, servus servorum Dei, dilectissimis nobis omnibus episcopis, venerabilibus presbyteris, religiosis abbatibus omnium provinciarum. Domino cooperante et sermonem confirmante, praesens sanctissimus, etc. » (Vide, infra, epist. 43.)
XXIX.-- Ad optimates et populum Germaniae. « Gregorius papa universis optimatibus et populo provinciarum Germaniae, Thuringis et Hessis, Bortharis et Nistresis, Wedrevis et Lognais, Sudvodis et Graveldis, vel omnibus in orientali plaga constitutis. Quoniam decessor noster sanctae recordationis Gregorius, etc. » (Vide, infra, epist. 44.)
XXX.-- Et ad episcopos Bajoariorum. « Dilectissimis nobis episcopis in provincia Bagoariae et Alamanniae constitutis, Wigoni, Luidoni, (0648D)Rudolto et Wivilo, seu Addae, Gregorius papa. Catholica sanctorum Patrum auctoritas jubet, ut, etc. » (Vide, infra, epist. 45.)
XXXI.-- In Bajoaria tres episcopos instituit. Acceptis ergo talibus epistolis, sanctus Bonifacius a Roma discessit, Italiamque perveniens, Ticinae urbis ingressus est moenia, et apud Liutprandum (0649A)Longobardorum regem aliquandiu commorabatur. Inde vero digrediens, terras Bagoariorum ab Otilone duce invitatus visitavit, mansitque apud eos diebus multis verbum Dei praedicans, veraeque fidei sacramenta illic renovans. Inter quae etiam destructores quosdam ecclesiarum populique seductores abigebat, quorum alii falso se episcopatus gradu praetulerunt, alii vero presbyteratus officio se deputarunt; alii etiam, innumera perversitatis figmenta sequentes, magna ex parte populum seduxerunt. Sed sanctus praesul cum tantam sacerdotum fallaciam atque malitiam aliter non posse prohiberi conspiceret, provinciam Bagoariae, Otilone duce consentiente, in quatuor divisit parochias, tresque magnarum virtutum viros eis praefecit, quos ordinatione facta in (0649B)episcopalem gradum sublimavit: quorum primus, nomine Joannes, in oppido quod dicitur Saltzburg cathedram episcopalem suscepit; secundus Erimbertus in Frisingensi Ecclesia regimen pontificale subiit; tertius Gowibolt in Ratisponensi civitate, quae metropolis Bagoariae est, pontifex constituitur. Vivilus quoque a praesule apostolico jam ordinatus, Pataviensi ( de Passaw ) Ecclesiae praelatus est; sed ejus parochia, quae quarta erat, a sancto Bonifacio, sicut caeterae, dividebatur. His ergo pontificibus constitutis et quaecunque tunc corrigenda erant in Bagoaria correctis, ad proprias rediit Ecclesias. Post non multum vero temporis omnia quae tunc in Bagoaria corrigendo gessit, litteris transmissis, praesuli apostolico denuntiavit. At ille, gesta ejus laudans, (0649C)remisit hujusmodi scripta.
XXXII.-- A Gregorio facti approbationem accipit. « Reverentissimo et sanctissimo fratri Bonifacio coepiscopo, Gregorius servus servorum Dei. Doctoris gentium egregii et beati Pauli apostoli, etc. » (Vide, infra, epist. 46.)
XXXIII.-- Carolomanno annuente, synodum Liptinensem celebrat. Per idem tempus Carolo duce glorioso temporalis vitae cursum consummante, filii ejus, Carolomannus et Pippinus, in patris successerunt imperium. Sed quia ad nutum Carolomanni, qui majoris aetatis erat, omnia paterni regni jura disponebantur, hunc sanctus Bonifacius adiens, praesulisque apostolici scripta deferens, omnino poposcit, ut Christianae (0649D)religionis culturam, quam pater ejus impromptissimo animo coepit et excoluit, ipse quoque pro Dei amore suique regni stabilitate, nec non pro communi omnium sibi subjectorum salute, eodem animo excoleret. His ille precibus quasi divino affatu compunctus, (0650A)omnes sub imperio suo degentes, laicos simul et clericos, a religione Christiana deviantes, tam regali quam canonica auctoritate ad viam justitiae revocare studuit. Praecipiebat enim ut, conventu synodali habito, ibi omnia juxta canonum decreta corrigerentur, cujus nimirum conventus synodalis statuta, quia non solum saecularibus, sed ecclesiasticis etiam rectoribus aedificationem magnam conferre posse videntur, prout in antiquis exemplaribus scripta invenimus, hic ponere volumus. Sic enim scripta inveniuntur.
XXXIV.-- Synodus Germanica in Liptinensi confirmata. « In nomine Domini nostri Jesu Christi, ego Carolomannus, etc. » ( Vide, infra, concil. Germ. )
XXXV.-- Auctor in monachorum osores invehitur. (0650B) Tantae ergo religionis statuta a principibus neophytis tunc facta, si comparentur legibus his quae modo a quibusdam rectoribus nostris a pueritia usque in senectam omni disciplina Christiana instructis proferuntur, facile potest agnosci, quantum perfectiores fuerint illi neophyti istis Patribus doctissimis, qui non solum apud reges et principes pro locorum sanctorum utilitate intercedere negligunt, sed etiam ipsi loca sancta sibi commissa omnino destruunt. O mores pravi cunctis omnino dolendi! o miseranda nimis morum mutatio talis! cum pueri senibus, caeci videntibus, imperiti peritis, laici clericis, religiosiores inveniantur. Quondam namque in provinciis multis, ubi, sanctae Ecclesiae vinea noviter plantata, necdum (0650C)vel notitia fructuum spiritualium ad omnes pervenit, a plurimis saecularibus viris dicebatur: Qui pro fragilitate nostra a consuetis mundi deliciis penitus nos continere nequimus, saltem vel alios continentes ad servitium Dei congregantes, illos nostris corporalibus subsidiis pascamus, ut et orationibus suis, aliisque spiritualibus subsidiis nos pascant ne pereamus. Nunc autem cum omnium virtutum scientia et experientia aliqua et in libris prolata pene ad omnium notitiam pervenit, nullusque Christianorum dicere potest: Quia nemo nos conduxit (Matth. XX), tam clerici quam laici plurimi dicere solent: Quid prosunt tot coenobia vel tanta monachorum agmina? Multo enim melius esset ut praedia quibus iidem monachi inutiliter saginantur, servitio nostro praestarentur. Haec (0650D)quidem multi verbis, sed multo plures operum suorum attestatione ita esse fatentur, quasi malitia et irreligiositas eorum minus a Domino puniatur, si nullus monachus vel religiosus in hoc saeculo inveniatur.
XXXVI.-- Carolomannum et Carolum Magnum laudat ab amore monachorum. (0651A) At Carolomanno praefato longe alia mens erat, qui licet ante sancti Bonifacii praedicationem de religione Christiana parum quid noverit, eo tamen admonente et exhortante citius in timore et amore Dei ita perfectus esse coepit, ut humana simul et divina prudenter disponeret, nihilque saecularia jura sine divini administratione servitii, ad quod coenobialis monasticaque deputatur congregatio, proficere sciret. Similiter et Carolus Magnus, filius scilicet fratris sui Pippini supradicti, qui a Roma usque in Frisiam, ab Hungaria usque in Britanniam, omnia regna suo subegit imperio, cum contra eadem decertaret, non aliter victoriam se adipisci credidit, nisi interim (0651B)omnia coenobia in eisdem regnis jam constructa supplemento aliquo adjuvaret. Si quis in his dubitet, legat in primis sua gesta, deinde circumeat monasteria quae sub tempore suo fundata habuit Italia, vel Gallia, sive Germania, et inveniet ea aliqua Caroli largitate sublimata, quaedam quidem privilegio libertatis, quaedam vero praediorum donis, nisi forte ex sub equentibus regibus seu episcopis sint ablata. Multi namque reges ejusdem Caroli successores, licet in praeclaris moribus ac studiis pluribus effulserint, in hoc tamen nimis deliquerunt, quod monasteria nonnulla, vel ipsi tam immensa obsequii sui exactione quam praediorum ablatione destruxerunt, vel episcopis seu etiam laicis quibusdam, nihil minus quam monasticam religionem curantibus, destruenda (0651C)tradiderunt. At Carolus noster non solum haec minime fecisse fertur; sed etiam e contra quondam ad episcopatum pertinentia, praediis duplicibus redditis, cum consilio communi, ab episcopali ditione absolvit, libertateque regali sublimavit, praenoscens, ut reor, prophetiae spiritu (quod et nos cernimus, et anteriores nostri jamdiu impletum viderunt), loca sancta, quae necessariis omnibus sufficienter erant redimita a suis institutoribus, tradita vero episcopis, et in penuriam maximam et in destructionem totius disciplinae regularis ventura fore. Sed hoc nequaquam idcirco dico, quod omnia coenobia episcopis subjecta destructa sciam, sed partem maximam. Quod tamen eo magis dolendum et miserandum videtur, quo minus ab ignorantibus legis divinae (0651D)praecepta, sed a doctissimis agitur, qui commissa sibi destruentes coenobia, non solum ipsi peccant, sed etiam laicos peccare faciunt in eadem destructione. Quis enim laicorum non putat sibi jam licere quidquid clericos cernit facere? Unde in his omnibus Carolum proponere possumus ad exemplum. Sicut enim inter reges successores videlicet suos non est inventus similis illi qui conservaret legem Excelsi, ita nullus eorum post eum tanta gloria tantaque potentia potitus est in hoc saeculo, meritoque de illo dicitur: Non recedet memoria illius, et nomen ejus requiretur a generatione in generationem. Quia (0652A)ergo occasio talis se praebuit, ut, commemorantes quanta religio sub antiquis principibus, quantave fuerit destructio religionis ejusdem sub modernis, per hujusmodi opposita, quibus quid sit melius declaratur, aliquos etiam incitaremus ad meliora, nemo, precor, haec indigna lectu et auditu decernat, sed potius attendens, si in tanta destructione reus exsistat, poenitere et emendare studeat, dum veniae tempus, Domino praestante, tenemus, ne forte occupati die mortis quaeramus spatium poenitentiae, et invenire non possimus. Sed de his satis dictum, revertamur jam ad incoepti sermonis exordium.
XXXVII.-- Gewiliebe ob homicidium deposito. sufficitur in sedem Moguntinam. Cum ergo Carolomanni praecepto sanctique Bonifacii (0652B)consilio synodalis conventus haberetur, multi ibi non solum clerici quilibet haeretica pravitate decepti ab Ecclesiae communione expellebantur, sed etiam episcopi, qui pro aliqua capitalis criminis macula diffamati erant, deponebantur. Erroris autem totius qui tunc in Germania excreverat maximi fuerant auctores duo haeretici, quorum unus Clemens, alter vero Aldebertus [ Al., Eldebertus] dicebatur. De quibus postmodum cum epistolas ad Zachariam papam missas proferre coeperimus, dicetur congruentius, in his enim omnis mortifera eorum haeresis replicatur. Quidam enim episcopus, nomine Gewilieb [ Al., Gewiliob; Sur., Gervilius], Moguntiae civitati praelatus, tunc deponebatur. Cur autem depositus fuerit, hic subsequenter enarrabo. In illis (0652C)namque temporibus Saxones devastabant Thuringiam regionem. Quamobrem populi ejusdem regionis confugientes ad supradictum principem Carolomannum, quaerebant ab eo auxilium. Qui mox pro eorum ereptione exercitum misit, in quo simul Geroldus Moguntiacensis tunc episcopus, pater scilicet praefati Gewiliebis, jussus transivit. Cumque congressio facta fuisset bellantium et invicem semet ferientium, Geroldus episcopus interfectus ibi inter alios occubuit. Deinde filius ejus Gewilieb, adhuc laicus in palatio constitutus, pro sedando patris dolore, clericatus officio promovebatur, et ad regendam Ecclesiam Moguntiacensem post obitum patris subrogabatur. Post non multum vero temporis iterum Carolomannus, exercitu congregato, contra (0652D)Saxones perrexit, secumque eumdem Gewilieben duxit. Consistentibus autem utriusque populi exercitibus cis citraque ripam fluminis Wisaraha, praecepit Gewilieb puerum suum inter hostes pergere, illicque nomen ejus qui patrem suum occiderat diligenter inquirere. Cumque puero jussa complenti responderetur a quodam, proxime illum adesse quem quaereret: Venire rogate, inquit, cum huc quantocius, quia secum sermocinari Senior (Gallice Seigneur ) appetit meus. Quo veniente et utrinque alterius adventu denuntiato, mox praeparatis equis ab utroque itur, et in medio amne occurrentibus (0653A)atque colloquentibus ait Gewilieb episcopus: Accipe jam ferrum, quo patrem vindico charum. Haec igitur dicens, gladio mox perfodit illum.
Qui statim corruens ex equo, in flumine exhalavit spiritum. Cumque sui talia agnoscerent, ab omnibus clamabatur, utrinque consertis cuneis summopere dimicabatur; superatisque Saxonibus Carlomannus cum suis ad propria remeavit, nemine id quod factum est a Gewiliebe in homicidii crimen imputante. Unde et reversus solitos episcopales sibi vindicavit usus. At sanctus praesul Bonifacius inter caetera correctionis colloquia, haec pariter in conventu synodali protulit, attestans nullum homicidii reatu pollutum debere episcopali sacerdotio fungi. Ad haec etiam ei objecit, propriis oculis se perspexisse illum cum avibus (0653B)canibusque jocantem, quod episcopo nullatenus liceret. Audiens autem haec Gewilieb, sentiensque se nullo modo contra stimulum vel saecularis potentiae seu auctoritatis canonicae, quae, mediante sancto Bonifacio, in omnes coram positos deferebatur, calcitrare posse, judicio consentit communi, depositusque est ab ordine episcopali. Quo deposito, statim sanctus Bonifacius a supradictis principibus, Carolomanno videlicet et Pippino fratre ejus, Ecclesiae Moguntiacensi praeficitur. Et ut ejus dignitas eminentior foret, decreverunt iidem principes ecclesiam Moguntiacensem, quae prius alteri subjecta erat, metropolim omnium in Germania positarum Ecclesiarum efficere; moxque legatione facta, illud a praesule apostolico impetravere.
XXXVIII.-- Episcopos tres instituit. Bonifacius Germanis colendus ut Pater. (0653C) Tali ergo auctoritate suffultus sanctus Bonifacius, coepit undique quasi novus archimandrita quae divina sunt plantare, diabolica vero exstirpare, coenobia ecclesiasque aedificare, pastores cautissimos ecclesiis eisdem praeponere. Nam praeter multos quos antea constituit episcopos, in quibus erant venerabiles viri Willibaldus et Burchardus, quorum priorem in loco Eichstat nuncupato episcopum, alium vero in urbe quae Wirzburg dicitur episcopum constituit, tunc Gregorium ad Triech episcopali ordine consecratum direxit, Lullum etiam in Moguntia ipse adhuc vivens sibi subrogavit episcopum. Multa quidem et alia tunc ab eo gesta sunt in Germania, quae (0653D)in epistolis tantummodo inveniuntur scripta. Unde libet inserere epistolas easdem, vel ab eo ad Zachariam papam, qui per idem tempus sedem apostolicam gubernabat, vel ab eodem Zacharia ad illum, seu pro illo ad quoslibet Germaniae principes transmissas, quas undecunque colligere possumus. Nam illas quas ad gentis suae populos, id est, Anglos transmisit, praetermittere volumus, ne legentibus aliquod taedium conferre videamur, maxime cum nobis nostra sufficiant. Nostra autem dico, quae pro patribus (0654A)nostris, Germanis scilicet, salvandis scripsit, vel ab ullo scripta recepit, in quibus nimirum epistolis maxime potest agnosci, quantam curam et disciplinam, quantam paternitatem et pietatem habuerit circa omnes Ecclesiae suae filios, quos ipse per Evangelium genuit, quodque, juxta Apostolum (I Cor. IX), omnibus omnia factus sit, ut omnes lucrifaceret. Unde confidenter dico, quia quicunque filiorum ejus, Germanorum videlicet, agnito tanti Patris labore, vel ex scriptis, vel vulgaribus dictis, non eum quantacunque praevalet veneratione amplectitur, in honore quem parentibus exhibere jubemur negligens invenitur. Quod si negligentia peccatum est, et peccatum omne punitur, negligentia ergo simul punienda creditur. Ad (0654B)haec etiam si, juxta Apostolum, patres quos carnis nostrae habuimus eruditores reverebamur, nonne multo magis obtemperabimus patri spirituum? Pater namque spiritalis non solum Deus omnipotens dicitur, sed etiam omnes quorum doctrina et exemplis ad agnitionem veritatis instruimur, ad stabilitatem religionis incitamur. Sicut et Abraham ob fidei obedientiaeque suae meritum, cunctis imitandum, pater omnium dictus est Christo credentium: haud aliter sanctus praesul Bonifacius omnium Germaniae incolarum dici potest, pro eo quod illos verbo sanctae praedicationis primitus Christo genuit, exemplis confirmavit, postremo animam quoque suam pro ipsis posuit, qua charitate nemo majorem valet exhibere. Quae cum sit bonorum omnium origo et finis, nos (0654C)quoque in hoc terminum ponamus libelli praesentis, quatenus ad tempus cessante labore, legendi lector et auditor vires possit reparare.
LIBER SECUNDUS. In priori quidem libello, prout ingenioli nostri parvitas permisit, utque scriptorum antiquorum testificatio edocuit, de conversatione, et peregrinatione, nec non praedicatione sancti Patris nostri Bonifacii diximus. Jam libet, ut, donante Deo, possum, in hoc libello sequenti pandere quantum post acceptum Moguntiacensis Ecclesiae praesulatum pro sancta Ecclesia laboraverit, contra haereticos vel falsos Christianos certando, qualique exitu felicem passionis (0654D)suae palmam compleverit. Sed illud superius cum epistolis tantummodo explanandum est, quia in his sufficienter et evidenter scriptum invenitur. Nec decet ut, praetermittentes ea quae satis prudenti aperta ratione prolata sunt, alia quasi meliora componamus, cum hujus vitium nec in ipsis saecularibus litteris, nedum in sacris agi conveniat. His ergo praelibatis, nunc ad ipsas quas promisimus epistolas scribendas transeamus, ponentes in primis illam quam et primo ad Zachariam papam direxit epistolam. Quae licet (0655A)ante synodum subscriptam [ Leg., suprascriptam] directa fuerit, tamen quia ad sequentium epistolarum relationem ex parte respicit, et sub unius praesulis tempore haec omnesque quae subsequentur scriptae sunt, nos quoque simul scribere decrevimus.
I.-- Bonifacius scribit Zachariae. « Domino charissimo, summi pontificatus infula praedito, viro Apostolico Zachariae, Bonifacius servus servorum Dei. Confitemur, domine Pater, quia postquam cognovimus, etc. » (Vide, infra, epist. 49.)
II.-- Zachariae responsio. « Reverentissimo et sanctissimo fratri Bonifacio episcopo Zacharias servus servorum Dei. Susceptis sanctissimae fraternitatis tuae, etc. » (Vide, infra, epist. 50.)
III.-- Baptismus an et qua forma vitiata iterandus. (0655B) « Reverentissimo et sanctissimo fratri Bonifacio coepiscopo Zacharias servus servorum Dei. Virgilius et Sidonius religiosi viri apud Bajoariorum, etc. » (Vide, infra, epist. 56.)
IV.-- Romana synodus sub Zacharia contra Aldebertum et Clementem. « In nomine Domini Jesu Christi, imperante domino piissimo Augusto, etc. » (Vide, infra, concil. Rom.)
Bonifacii epistola recitata in synodo. « Excellentissimo Patri atque apostolico pontifici Zachariae papae Bonifacius, servus servorum Dei, optabilem in Christo salutem. Postquam me ante annos prope triginta, etc. » (Vide, infra, epist. 57.)
V.-- Epistola encyclica Zachariae ad episcopos. (0655C) « Dilectissimis nobis Reginfrido, etc. Gratias ago Deo Patri omnipotenti et Domino, etc. » (Vide, infra, epist. 68.)
VI.-- Alia encyclica de confirmatione synodi a Bonifacio habitae. « Zacharias papa universis, etc. Referente nobis reverentissimo, etc. » (Vide, infra, epist. 48.)
VII.-- Item alia de eadem re et variis dubiis. « Reverentissimo et sanctissimo fratri Bonifacio coepiscopo, Zacharias, etc. Cum nobis sanctissimae fraternitatis tuae syllabae, etc. » (Vide, infra, epist. 60.)
VIII.-- Zachariae epistola de capitulis ad Pippinum missis, et de haereticis. (0655D)« Reverentissimo Bonifacio coepiscopo Zacharias, etc. Egregie nos admonet apostolus Paulus, etc. » (Vide, infra, epist. 64.)
IX.-- Idem variis dubiis respondet. « Reverentissimo fratri Bonifacio coepiscopo Zacharias, etc. Sacris liminibus beati apostolorum, etc. » (Vide, infra, epist. 71.)
X.-- Zachariae confirmatio de archiepiscopis ordinatis. « Reverentissimo fratri Bonifacio Zacharias. Legimus in libro Actuum apostolorum, etc. » (Vide, infra, epist. 54.)
XI. Zacharias queritur cur pro solo Grimone pallium petat Bonifacius. « Reverentissimo fratri Bonifacio Zacharias, etc. (0656A)Suscipientes sanctae fraternitatis tuae litteras, etc. » (Vide, infra, epist. 55.)
XII.-- Bonifacius per Lullum consulit Zachariam de conversatione cum malis sacerdotibus. « Reverentissimo patri . . . . . Zachariae Bonifacius, etc. Paternae pietatis vestrae sanctitatem, etc. (Vide, infra, epist. 75.)
XIII.-- Zachariae responsio. « Reverentissimo fratri et coepiscopo Bonifacio Zacharias, etc. Benedictus Deus et Pater Domini nostri, etc. » (Vide, infra, epist. 76.)
XIV.-- Zacharias Bonifacio gratulatus, ei Moguntiam metropolim confirmat. « Zacharias papa Bonifacio, etc. Qualiter Dominus Deus noster, etc. » (Vide, infra, epist. 72.)
XV.-- Privilegium Fuldensi monasterio concedit. (0656B) « Zacharias papa Bonifacio episcopo, etc. Quoniam semper sunt concedenda, etc. » (Vide, infra, epist. 77.)
XVI.-- Non omnes Bonifacii epistolas invenire potuit auctor. Hucusque cum epistolarum serie sufficiat intimasse qualis labor quantave cura sancto Bonifacio fuerit circa omnes quos ipse ad Christianitatis cultum convertit. Si quem vero moveat quod plurimae epistolae, quarum mentio fit in suprascriptis epistolis, hic pariter scriptae non habentur, sciat illud hac de causa accidisse, quoniam nusquam eas invenire potui. Deinde in primis dicere volo quanta Carolomanni principis devotio fuerit circa Fuldense monasterium. Rationabile (0656C)etenim videtur eamdem devotionem intimare, non solum ad declaranda tanti viri beneficia, verum etiam ad profectum illorum qui exemplis bonis aedificari merentur, pariterque ad confusionem eorum qui, licet optima quaeque sciant, videant, audiant, in nequitia tamen solita perseverant, ore tantummodo Deum confitentes, sed factis negantes; cordium aures ad saecularis vitae amorem reserantes, sed ad praecepta divina obdurantes. Princeps igitur praedictus, quamvis undique adjacentium provinciarum bello comprimeretur, non tamen ideo a procuratione sanctorum locorum servorumque Dei retrahebatur, credens utique arma spiritualia, id est, virtutes animae, multo fortiora esse quam corporalia, nullamque spem habens in multitudine absque spirituali (0656D)fortitudine, juxta illud: Non salvatur rex per multam virtutem, et gigas non salvabitur in multitudine virtutis suae (Psal. XXXII). Postquam ergo omnia Christianae religionis jura, ut in praecedentibus libri hujus scriptis agnosci potest, tam falsos Christianos quam haereticos expellendo, juxta sancti Bonifacii consilium correxit, illius etiam vota in monasterio Fuldensi noviter constructo implevit. Nam cum abbas Sturmi illum locum, ubi nunc situm est idem monasterium, cum fratribus quibusdam incolere coepisset, ejusdemque loci qualitatem sancto Bonifacio denuntians satis laudavisset, tunc ille ad Carolomannum pergens, suppliciter obsecravit eum, dicens: Perpetua remuneratione tua omnipotentem (0657A)Deum exoro, si mihi succurrere dignaris, ut in orientali regno tuo monasterium construere monasticamque vitam instituere possim. Habemus enim in solitudine, quae Bochonia nuncupatur, juxta fluvium qui dicitur Fulda, locum satis aptum famulantibus Deo repertum, qui ad vestram pertinet ditionem, quem scilicet locum a pietate vestra nobis concedi petimus, quatenus in hoc Christo servire queamus. Quo audito, Carolomannus nutu Dei gavisus est, et convocans omnes palatii sui milites, petitionem episcopi eis intimavit, atque coram eis locum postulatum tradidit episcopo, dicens: Locum igitur quem petis, et quem juxta ripam fluminis Fuldae situm asseris, totum quidquid in hoc sub mea potestate consistit, ab hodierna die in jus Domini trado, ita ut (0657B)ab illo loco undique, ab oriente scilicet et occidente, a septentrione et meridie, marcha per tria milliaria passuum tendatur. Hac itaque traditione facta, misit etiam nuntios, qui omnes nobiles in regione Grabfeldt habitantes congregarent, eosque suppliciter rogarent, ut omnes qui infra marcham supranominatam aliquid proprietatis haberent, facerent quae et princeps fecisset, tradens videlicet in obsequium Domini monasteriique a sancto Bonifacio construendi. Cumque a nuntiis praesignati omnes fuissent congregati, principisque petitionem cognovissent, mox cum omni devotione quidquid proprietatis ibidem habuerunt Deo sanctoque Bonifacio, nec non abbati venerando Sturmi possidendum tradiderunt. Ut autem haec traditio in perpetuum corroborata (0657C)permaneret, Carolomannus, cujus instinctu haec omnia agebantur, jussit chartam suae traditionis scribi, quam ipse sigillo proprio firmare studuit.
XVII.-- Carolomannus vitae monasticae desiderio regnum Pippino cedit. Cum igitur haec et his similia idem Carolomannus faciens, in dilectione Dei et proximi magis ac magis proficeret, sed eamdem dilectionem non ea qua voluit integritate in saeculari habitu constitutus implere praevaleret, elegit optimam partem quae non auferetur ab eo. Nam reliquit ampla terrenae potestatis regna, et ad Cassinum montem, in quo tunc arctissima monasticae vitae disciplina habebatur veniens, monachus ibi efficitur, Pippino fratri committens (0657D)munia regni. Hic itaque, accepta paternae et fraternae potestatis monarchia, quae tunc major-domus [Majordo-matus] dicebatur, eamdem devotionem, eamdemque sollicitudinem, quam et frater ejus, excoluit tam in divinis quam saecularibus negotiis, secutus per omnia sancti Bonifacii consilia. Qua de re contigit ut cum se Deo, qui deponit potentes de sede et exaltat humiles, submittere jugiter studeret, regalis potentiae excellentiam obtineret. Tanta vero (0658A)dignitate sublimatus, eodem modo quo et antea sanctum Bonifacium diligere simul et venerari studebat, unde etiam traditionem fraternam suis litteris roborare curavit. Quarum litterarum exemplar hic inserere cupio, ut Fideles quique inde instruantur, raptores vero iniqui videant et confundantur.
XVIII.-- Pippini itidem Privilegium. « Pippinus rex Francorum, vir illustris, Bonifacio archiepiscopo et legato Germanico ab apostolica sede directo. Quia veneranda paternitas tua nostram excellentiam postulavit, etc. » (Vide, infra, epist. 95.)
XIX.-- Adalgeri donatio coelitus vindicata. Ultio in contradicentes. Eodem tempore contigit ut quidam clericus, nomine (0658B)Adalger, bonae conversationis vir, sancto Bonifacio adhaereret, eique fideliter ministraret. Post modicum vero temporis, infirmitate gravi captus, cum se in extremis hujus vitae positum sentiret, cum consilio viri Dei, quaecunque praedia ex haereditate paterna habuit, ad sanctum Martinum tradidit. Sed, eo defuncto, fratres ejus, Asperth et Truttmunt, omnia quae tradidit in locis subternominatis, id est, ad Amanaburg, ad Brettenbrunum et Seleheim, in suam potestatem redigebant. Cumque pro hac causa a defensoribus episcopi admonerentur, responderunt se velle cum juramento affirmare quod fratris praedia merito sibi vindicarent. Cui juramento episcopus se adfuturum promisit. Adveniente ergo die statuto, et congregata multitudine copiosa propinquorum (0658C)suorum, ut promissum juramentum complerent, advenit etiam vir Dei pariter. Cum autem praedicti homines juramenti faciendi adjutores secum ad altare traxissent, dixit episcopus: Vos soli jurate si vultis, nolo ut omnes hos congregatos perdatis. At illi, nihil morantes, juramentum fecerunt. Quo facto, episcopus dixit ad illos: Jurastis? Qui respondentes: Juravimus, inquiunt. Tunc episcopus ait ad Aspertum: Major ursus te occidat. Deinde ad Trutmundum dixit: Nunquam ex semine tuo videas filium vel filiam. Quod scilicet utrumque ut a sancto episcopo praedictum est eventus rei probavit. Nam, post modicum temporis, Asperto ad mensam sedente, venerunt qui dicebant ursum magnum discurrere per campum. At ille equo celeriter ascenso (0658D)et venabulo arrepto coepit ursum persequi, antequam praepararent se comites sui: in quo itinere equo delapsus, totusque per membrorum compagines confractus interiit. Cum autem servi illius ad illum properantes pervenissent, invenerunt eum jam mortuum. Truttmunt vero audiens sancti viri prophetiam in fratre suo esse completam, nimis expavit, et mox praedia injuste ablata ad altare sancti Martini reddidit.
XX.-- Bonifacius Frisiam repetit, Lullo Moguntiae substituto. (0659A) Post haec igitur cum sanctus praesul Bonifacius verbi divini semina, quae infra Germaniae Galliaeque confinia jecit, in cordibus credentium jam pullulasse et fructum facere cerneret, nec non, vicinam corporis sui solutionem praenoscens, sitiret omni modo quando veniret et appareret ante faciem Dei, decrevit adire Frisonum populos, olim quidem ejus doctrina ad Christianae religionis culturam conversos, sed, fallente diabolo, iterum quosdam eorum ad pristinum gentilitatis errorem devolutos, ut aut eos Deo reconcilians ibi praesentem vitam fructuosa pace finiret, aut, si hoc magis Deo placeret, pro ejus nomine quaecunque ibidem adversa et cruciamina sibimet occurrerent, (0659B)usque ad mortem sustineret. Sed priusquam tanti discriminis iter arriperet, sciens non convenire, ut, pro alienis ovibus salvandis laborans, proprias sibique commissas oves perire permitteret, sanctum Lullum, qui fidelissimus praedicationis et laboris sui comes exstitit, cujusque probitatem omni dignitate condignam satis agnovit, cum consensu venerandi regis Pippini, nec non episcoporum et abbatum atque canonicorum, omniumque procerum ad suam dioecesim pertinentium, pro se episcopum elegit et ordinavit. Nam ab apostolico praesule jam ante eumdem pro se ordinandum impetravit. Quo facto, mox illum manu propria apprehendens, commendavit cunctis principibus ibidem congregatis, ut ei tanquam Patri obedirent, et adjutores ei in omnibus necessitatibus (0659C)existerent.
XXI.-- Ejus monita ad Lullum, et profectio. Deinde profectus ad eos qui in Thuringia et qui circa Rhenum habitabant, eadem faciebat. Novissime vero ipsum Lullum admonens dixit: « Quoniam resolutionis meae tempus appropinquat, voluntas mea est proficisci ubicunque me divina gratia dirigere voluerit. Sed tu, fili charissime, commissarum animarum curam age, tu populum ab errore revoca, tu inchoatam monasterii mei basilicam prope Fuldam perfice, ibidemque corpus meum, quocunque obiero, sepulturae committito. Ad haec etiam quae itineri nostro jam necessaria sunt provide, et linteum quo istud decrepitum corpus post obitum meum involvatur in theca librorum meorum repone. » Postquam (0659D)loquendi finem fecit sanctus Bonifacius, beatus Lullus, licet ex imo pectore suspiria multa traheret, licet ex nimio dolore lacrymatus fuisset, non tamen aliud quam tantus Pater proposuit suggerere praesumpsit. Paucis itaque diebus transactis, navim cum conviatoribus ad hujusmodi iter electis ascendit, et Rheni fluminis alveo defertur, donec aquosa Frisonum arva ingrediens, in stagnum quod lingua eorum Almeri dicitur sospes perveniret. Ubi circunquaque pergens, verbum Domini cum fiducia praedicavit, (0660A)ecclesias ingenti studio construxit. Tantam autem gratiam Dominus famulo suo contulit, ut post paucos dies multa millia virorum ac mulierum cum commilitone suo chorepiscopo Eoban baptizaret. Hunc namque ad sublevandam senectutem suam, injuncto sibi episcopatu in urbe quae dicitur Thret subrogavit. Erant etiam ei fautores presbyteri tres et totidem diacones, quorum haec sunt nomina: Wintrung, Waltheri et Adalheri, Hamunt, Skirbalt, et Derso; Vaccar vero et Kundekar, Williheri et Hadolf ex monastico Ordine erant sequentes eum. Qui omnes unanimiter cum sancto Bonifacio laborantes in praedicatione Evangelii, meruerunt consortes fieri in palma martyrii.
XXII.-- Bonifacius a Frisiis circumventus verba facit ad suos. (0660B) Nam cum per latas Frisonum regiones, praedicandi causa, discurrissent, venissentque ad flumen quoddam, Borthne vocatum, quod est in finibus eorum qui rustica dicuntur lingua Auster et Westeriche, sanctus Bonifacius, suorum tantummodo clientum comitatu stipatus, jussit ibi tentoria figi, cupiens videlicet in eodem loco eorum qui nuper baptizati erant adventum exspectare confirmationis gratia. Dies enim appropinquabat, qui ad eamdem confirmationem statutus erat. Cumque dies praedestinatus advenisset, et ortus sol altiores lineae suae gradus jam praeoccupasset, tunc omnes qui quasi filii a patre exspectabantur, indignam ad accipiendam sancti Spiritus gratiam quae ipso die per sacram confirmationem (0660C)offerenda erat super illos, versa vice, pro amicis inimici, pro novitiis fidei cultoribus novi lictores cum ingenti strepitu horrendoque armorum sumptu in castra sanctorum proruperunt. Quo viso, pueri ex castris prosilientes, armisque sese accingentes, sanctos contra populi furentis multitudinem defendere gestiebant. Sed sanctus Bonifacius, audito tumultuantis turbae impetu, primo quidem ad munimenti spiritualis asylum confugit, sumens videlicet sanctorum reliquias quas secum indesinenter habere consueverat. Deinde vero, accitis ad se clericis, e tentorio processit, et pueros suos ad resistendum paratos compescuit, dicens: « Nolite, quaeso, pueri mei, pugnare, nolite adversariis nostris bellum inferre, quia sacrae Scripturae verbis edocemur, ut non (0660D)solum malum pro malo non reddamus, sed etiam bonum pro bono exhibeamus. Jam enim diu optatus adest dies, jam tempus illud advenit, quo de laboriosa hujus saeculi aerumna ad aeternae beatitudinis invitamur gaudia. Cur ergo tantam gratiam, tantam gloriam a nobis secernere et auferre vultis? Quin potius confortamini in Domino, et oblata gratiae divinae dona nos gratanter suscipere permittite. Sperate duntaxat in Domino, et ipse liberabit nos ab omnibus periculis. » Haec et similia dicens, animos (0661A)virorum suorum compescuit ab omni tumultu bellorum. Deinde etiam clericos cujusque ordinis patria liberaque voce admonens, ait: « O fratres charissimi, si qua divini amoris cura, si qua admonitionis meae memoria maneat in vobis, in hora ostendite praesenti, recolentes illa dominica verba: Ne terreamini ab his qui occidunt corpus, quoniam animam non possunt occidere. Spei itaque vestrae anchoram in Deo figite, quia post breve hujus vitae spatium perpetuae remunerationis vobis bravium consortes faciet supernorum civium. Nolite, precor, diuturna invictissimae mentis bella in hac parvissima perdere hora, nolite perversis gentilium adulationibus implicari; sed subitaneum quod nobis jam imminet mortis periculum pro illius amore qui pro nobis passus est (0661B)constanter et viriliter sustinete, ut cum illo perenniter possitis gaudere. »
XXIII.-- Martyrio afficitur cum sociis. Sicarii rebus ipsorum direptis, mutua sese caede perimunt; reliqui libros dispergunt, postea repertos, et ipsi post triduum caesi. Necdum vero hujus salutiferae admonitionis verba a sancto Bonifacio, discipulos ad coronam martyrii incitante completa sunt, et ecce furens multitudo paganorum cum gladiis omnique infesta armatura super eos irruit, eorumque corpora felici caede cruentavit. Quod cum fecissent, confestim victricem damnationis suae causam augentes, primo quidem ingressi sunt castra, et omnia quae illic erant reposita tam in libris quam in capsellis reliquiarum suarum abstulerunt, arbitrantes se in eis reperturos (0661C)multos auri et argenti thesauros. Deinde vero ad naves currentes, asportaverunt etiam ea quae de quotidiano clericorum puerorumque victu illic remanserant. Ubi cum aliquid vini inter caetera reperissent, coeperunt ex eo gustare, furentemque animum inebriare. Post haec vero tractare et consulere studuerunt qualiter illum qui putabatur inventus esse auri et argenti thesaurum invicem dividerent. Cumque prolixius de tantae pecuniae sermocinantes divisione nequirent rem pacifico consensu definire, tanta inter eos subito discordia et disceptatio exorta est, ut eodem furore, eadem vesania, eisdem armis, quibus antea sanctos martyres jugularant, semetipsos mutua condigna caede necarent, justo Dei judicio (0661D)illis occurrente et in tam reprobum sensum cadere permittente, ut eumdem gladium quem evaginaverunt ad interficiendos salutis suae ministros, transfigerent in corda sua. Hujusmodi igitur strage finita, qui supererant, iterum de pecuniarum opinione gaudentes concurrebant, et, fractis librorum repositoriis, pro auro volumina, pro argento, divinae doctrinae chartas reperiebant. Unde, solita dementia arrepti, eosdem libros quos invenerunt, alios quidem per campi planitiem, alios vero per palustria loca disperserunt, quosdam autem in quibuslibet locis incongruis projicientes absconderunt. Verumtamen (0662A)omnipotentis Dei gratia, ut claresceret quanti esset meriti, cujus iidem fuerant libri, postea, magno temporis spatio transacto, reperti sunt intemerati, et ad ecclesias in quibus usque hodie haberi possunt, a singulis inventoribus reportati. Inter eosdem vero libros repertus est sancti Evangelii liber, quem beatus vir pro sanctitate sua secum jugiter ferre solebat. Hic ergo quamvis gladio acuto, ut adhuc ab inspicientibus probari valet, per medium incisus fuerit, nullius tamen litterae integritatem eadem incisione perdidit. Quem (ut fertur) sanctus Bonifacius in illa hora qua ad caput ejus abscindendum vibrabatur gladius, habens in manibus vel pro tutela capitis, ut multi solent, seu etiam pro clypeo spirituali quem in libro tali esse credidit, percussori (0662B)opposuit. In quo nimirum signo et miranda virtus Dei, et veneranda sanctitas beati Bonifacii potest agnosci. Mirabilius namque videtur quod nulla incisi libri littera delebatur, quam si nullum incisionis stigma per ferientem gladium in libro reperiretur. Postquam ergo carnifices qui remanserant, nulla aestimatae pecuniae indicia invenerant, satis contristati, domum sunt reversi, sumpturi post trium dierum inducias dignas facinoris sui poenas. Audita enim sanctorum virorum improvisa nece, omnes Christiani qui in ejusdem regionis confinio habitabant convenerunt, terramque eorum qui sanctos trucidarant cum armata manu invaserunt. Quibus cum pagani convenientes resistere vellent, sed minime praevalerent, in fugam versi, magna persequentium Christianorum (0662C)virtute prostrati corruerunt. At Christiani victoriam in paganos obtinentes, omnem substantiam eorum abstulerunt, sicque ad propria redierunt. Factumque est, ut qui salutis suae ministros trucidare non verebantur, duplici contritione contererentur, nam in vita praesenti coeperunt conteri, et postmodum aeternae damnationi sunt deputati.
XXIV.-- Sancti Bonifacii corpus, primo Trajecti sepultum, Fuldam transfertur. Corpus vero beati pontificis a Trajectensis Ecclesiae clericis raptum post dies paucos ferebatur ad Trajectum, ibique magna veneratione est sepultum. Quod cum sanctus Lullus comperisset, congregata multitudine venerabilium virorum, tam laicorum quam clericorum, intimavit eis et gloriosam sancti (0662D)Bonifacii passionem, et qualiter humatus esset apud Ecclesiam Trajectensem; pariterque reserans omnibus in quo loco sanctus praesul adhuc vivens sibi praeceperat corpus suum sepelire, petiit ut pro Dei amore auxilium praeberent, quatenus sancti viri jussa posset implere. Cumque plurimi ad hujusmodi auxilium se promptissimos exhiberent, elegit ex eis qui sibi aptissimi videbantur, et misit tam navigantes quam equitantes ad praedictam urbem causa auferendi corpus sancti Bonifacii. Eisdem autem legatis omnimodo properantibus et pervenientibus ad Trajectum, cives illius loci audientes cur venissent, (0663A)congregaverunt et ipsi seniores populi judicesque ad resistendum. Et quia multitudini advenientium congredi non posse viderunt, testati sunt a rege Pippino justum fuisse ne corpus sancti Bonifacii inde auferretur. Verumtamen legati, hoc magis fictum quam verum arbitrantes, viribus totis in ea qua venerant causa instabant, virtute scilicet divina eos roborante et adjuvante, ut voti compotes exsisterent. Quod etiam ita esse rei probavit eventus. Nam cum utrinque ageretur altercatio de corpore sancto, interea signum ecclesiae, quod vulgo appellari solet glocca [ Al., clocca; al., clogga], absque humano motu, sonare coepit. Quo audito, incolae omnes qui illic aderant, ad pugnam congregati, nutu divino perterriti, obstupuerunt, et sancti viri (0663B)corpus reddendum esse decreverunt; statimque redditum est corpus, et a venerabilibus praedictis legatis susceptum cum debito honore, et sine remigantium labore, tricesimo obitus sui die, quasi ad hoc statuto, multi virorum ac mulierum procul habitantium convenerant, qui, nescientes adventum sancti corporis, gratia tantum praestolandi seu occurrendi legatis illuc venire disposuerant. Sed et venerandus praesul Lullus, qui legatis transmissis mox ad regiam curtem properarat, ipso die, licet ignarus de suorum reditu sanctique corporis adventu, simul advenit, Deo tantum convenientiam ordinante, ut illis communiter advenientibus, quibus magna moestitia ex amisso Patre et doctore contigit, fieret etiam commune gaudium, cum eum perennem patronum apud (0663C)Deum habere posse agnovissent.
XXV.-- Moguntiacensibus frustra obnitentibus. Suscepto igitur thesauri tanti pignore, fuerunt plurimi in urbe Moguntiacensi, qui censebant illic sepeliendum esse sancti viri corpus, ubi erat episcopus, affirmantes hujusmodi jus esse omnium Ecclesiarum, ut quo quis sedem episcopalem habuerit, illic quoque sepeliendus sit. In tantum autem quorumdam illud affirmantium praevaluit certamen, ut pene eorum consilio sanctus Lullus consentiret, nisi cuidam venerabili diacono, qui dicebatur Otpertus, apparuisset sanctus Bonifacius in visione dicens: Dic episcopo Lullo ut corpus meum absque omni ambiguitate ad monasterii mei locum transferat. Cumque hanc jussionem multi audientes minime crederent, praesul (0663D)Lullus, allatis sanctorum reliquiis, jussit Otpertum probare jurando si vera esset ejus visio. At ille, nihil dubitans, jussa implevit, visionem jurando probavit. Quod cum factum fuisset, omnes non solum ea quae prius renuerant de sancti corporis translatione (0664A)fieri consenserunt, sed etiam adjutores esse coeperunt in his quae hujusmodi cura poscebat. Quidam enim ad afferendas naves, ut celeriter trans Rhenum proficisci possent, properabant; quidam vero litaniam, psalmodiam, aliaque divinae laudis cantica sanctum funus sequentes dicebant. Cumque turba una longius procedens, ultraque procedere non valens rediret, alia nihilominus turba de regione vicina accessit, gaudens illius sancto obambulare corpori, quem credidit et speravit sibimet apud Dominum suffragari. Quae ibi laetitia et compunctio de tanti viri patrocinio plurimis fuerit exorta, hoc nequeunt nostra digne depromere scripta. Unde etiam in quibusdam locis, ubi cum sancto corpore pernotabant vel meridiabant, in ejus honore ecclesias (0664B)postea construebant. Tali itaque gaudio perductus est monasterii Fuldensis loco, quo ipse sepeliri saepius optavit, saepiusque id beato praesuli Lullo peragendum commendavit. Qui et petitionem ejus complere summopere nisus, cum veneratione debita terrae quod suum erat reddidit, animam vero coelestibus gaudiis sociandam omnimodis precibus commendare curavit.
XXVI. In cujus venerando tumbae loco, per ejus merita, multis quod fides congrua ad obtinenda ea quae poscunt incitat plurima eveniunt beneficia tam interioris quam exterioris hominis. Interioris quidem, cum veniam delictorum suorum obtinuerint; exterioris vero, cum infirmitatem vel debilitatem aliquam corporalem (0664C)evaserint. Quae videlicet utraque beneficia quotiescunque ibi non impetrantur, non imputandum est vel divinae inclementiae, vel invalido apud Deum sancti Bonifacii patrocinio, sed potius his qui, infidelitate capti, non merentur exaudiri, attestante Evangelista qui de Domino nostro dicit: Quia non potuit ullas virtutes facere propter incredulitatem quorumdam (Matth. XIII). Cessant etiam interdum miracula tam pro servitutis divinae negligentia quam pro incorrigibili inhabitantium malitia; cessant et idcirco, quia cum aliquando per intercessionem sanctorum eveniunt, non solum laudes vel grates Deo debitae sanctisque ejus minime referuntur, sed nec memoriae commendantur. Habuit autem sanctus Bonifacius in episcopatu annos XXXVI, menses VI et dies (0664D)VI. Passus est una cum sociis Nonis Junii, anno scilicet peregrinationis suae 40, sed Incarnationis Domini septingentesimo quinquagesimo, regnante eodem Domino nostro, cui laus et gloria per omnia saecula saeculorum. Amen.